________________
२४१
सुधा टीका स्था०४३०३४०४१ दृष्टान्तभेदनिरूपणम् पर्यनुयोगस्य (प्रश्नस्य ) हेतुरुत्तरतया कथ्यते स हेतुरिति, यथा केनापि कश्चित् पृष्टः-अहो ! त्वया यवाः किं क्रीयन्ते ? स प्राह-येन सुधैव न लभ्यन्ते, एवं कस्माद् ब्रह्मचर्यादिकमनुष्ठीयते उत्तरमाइ-अकृततपसां नरके वेदना भवति । यद्वा-कस्मात्वया पत्रज्या गृहीता १ तां विना मोक्षो न भवतीति । इह उपपत्तिमात्रमेवेदं ज्ञानत्वेनोक्तमर्थज्ञापकत्वादिति ४।। उसकी जैसी सदृश बातुसेही दिया गया है राजाने पहिले झूठ कहा बादमें श्लोक उपस्थित करनेवालोंने भी उसमें उसके जैसाही असत्य वस्तुका उल्लेख कर उसे परास्त किया है। .
"हेउ"-जिस उपन्यासोपनयमें पर्यनुयोग-प्रश्नका हेतु उत्तर रूपसे कहा जाता है वह हेतु उपन्यासोपनय है जैसे-किसीने किसी से पूछा तुम यवोंको क्यों खरीद करतेहो ? उत्तरमें उसने कहा ये बिना खरीद किये प्राप्त नहीं होते हैं। ब्रह्मचर्यादिकका पालन क्यों किया जाताहै ? उत्तरमें कहा गया है जो तपस्या नहीं करते हैं उन्हें नरकमें वेदना भोगनी पड़ती है अथवा-तुमने प्रव्रज्या क्यों ग्रहण की है ? उत्तरमें कहा गया है-उसके विना मोक्ष नहीं होता है । इन सब कथनोंमें प्रश्नही उत्तर रूपमें कहा गया है क्योंकि जब पूछनेवालेने ऐसा पूछाहै कि जौ को तुम खरीद क्यों करते हो ? तम उत्तर में ऐसा कहा गयाहै कि वे विना खरीद किये प्राप्त नहीं होते हैं इसलिये उन्हें खरीद किया जाताहै इसी तरहसे હતે તેમ અપૂર્વ કે ઉપસ્થિત કરનાર પુરુષે પણ અસત્યને જ આશ્રય લઈનેલેણ રૂપ અસત્ય વસ્તુને તે કમાં ઉલ્લેખ કરીને-તે રાજાને પરાસ્ત કર્યો હતે.
"हे"-' '-2 पन्यासोपनयमा ५नुया प्रश्न उत्तर રૂપે કહેવામાં આવે છે તેને “ હેતુ ઉપન્યાસોપનય ” કહે છે. જેમ કે – કેઈએ કેઈને પૂછયું—“ તમે જવ શા માટે ખરીદ કરે છે ?” उत्तर - पा १२ भात नथी." प्रश्न - " प्राय આદિનું પાલન શા માટે કરાય છે? ” ઉત્તર – “ જેએ તપસ્યા કરતા નથી તેમને નરકમાં વેદના ભેગવવી પડે છે.” પ્રશ્ન-“તમે પ્રવજ્યા કેમ ગ્રહણ કરી છે ?” ઉત્તર–પ્રવજ્યા ગ્રહણ કર્યા વિના મેક્ષ મળતું નથી. ” આ બધાં કથનમાં પ્રશ્ન જ ઉત્તર રૂપે કહેવામાં આવ્યો છે. કારણ કે જ્યારે પ્રશ્નકર્તા એ પ્રશ્ન કરે છે કે “તમે શા માટે જવ ખરીદ કરે છે ?” ત્યારે ઉત્તર રૂપે એવું કહેવામાં આવ્યું છે કે “ખરીદ કર્યા વિના જવ મળતા નથી, તેથી તેને ખરીદ કરવામાં આવે છે. ” એ જ પ્રમાણે અન્ય
