________________
सुधा टीका स्था० ४ ४०४ सू०१ प्रसर्पकनिरूपणम्
૬૨
सुखाश्रयणेन प्रसर्पकभेदान् निरूपयति तथाहि - प्रसर्पकाः - प्र-प्रकर्षेण सर्पन्ति - गच्छन्ति भोगार्थ देशानुदेशं सञ्चरन्ति यद्वा - आरम्भपरिग्रहतो विस्तारं मातुवन्तीति प्रसर्पकाः जीवात्वारः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा - एकः कश्चित् सर्पको जीव अनुत्पन्नानाम् भोगानां भुज्यन्ते - सेव्यन्ते इन्द्रियैरिति भोगाः - शब्दादयः, तेषां - शब्दादीनाम्, उत्पादयिता - जनयिता भवति १, इति प्रयमो भङ्गः | १ | तथा - एकः प्रसर्पक पूर्वोत्पन्नानां - माक्सम्पन्नानां भोगानां - शब्दादीनाम् अविप्रयोगेण - अविपयोगाय - रक्षणायेत्यर्थः, प्राकृतत्वाच्चतुर्थ्यर्थे तृतीयाविधानात् भोगार्थ प्रसर्पति । २ ।
,
न्तर सूत्रमें देव और देवियोंका निर्देश हुआ है ये देव देवियां भोगयुक्त और सुखित होती हैं अनः भोगसुखके आश्रयसे सूत्रकार प्रस
कोंके भेदोंका निरूपण करते हैं जो प्रकर्ष रूप से भोगादिकके निमित्त एकदेशसे दूसरे देशको जाते हैं सञ्चरण करते हैं वे प्रसर्पक हैं अथवा आरम्भ और परिग्रहसे जो विस्तारको प्राप्त होते हैं वे प्रसर्पक हैं ऐसे प्रसर्पक जीव होते हैं ये चार प्रकारके कहे गये हैं इनमें एक प्रसर्पक जीव ऐसा होता है जो अनुत्पन्न (भोगोंका उत्पादक होता है इन्द्रियों द्वारा जो सेवित किये जाते हैं वे भोग हैं ऐसे भोग शब्दादिक होते हैं यह प्रथम भङ्ग
एक प्रसर्पक जीव ऐसा होता है, जो पूर्वोत्पन्न शब्दादिरूप भोगोंके अविप्रयोगके लिये रक्षणके लिये एकदेश से दूसरे देशमें जाता है २ एक सर्पक ऐसा होता है जो शब्दादि भोगों द्वारा होनेवाले सुख विशेषों का उत्पादयिता होता हुआ एकदेशसे दूसरे देशमें जाता है ३ और कोई અને દેવીએના નિર્દેશ થયા છે. તે દેવ, દેવીએ ભાગયુક્ત અને સુખી હાય છે. આ સંબંધને અનુલક્ષીને હવે સૂત્રકાર ભાગસુખ નિમિત્ત દેશવિદેશમાં ગમન કરનારા પ્રસપ'કોના ભેદોનું નિરૂપણ કરે છે. જેમ પ્રક રૂપે ભાગભાગાદિક ભાગવવાને માટે એક દેશમાંથી બીજા દેશમાં જાય છે તેમને 'स' 'छे.
અથવા—આરંભ અને પરિગ્રહમાં જેએ વધુને વધુ વૃદ્ધિયુક્ત થતા રહે છે તેમને ‘પ્રસપક ' કહે છે. આવા પ્રસપક જીવા હાય છે. તેમના ચાર પ્રકાર નીચે પ્રમાણે કહ્યા છે—(૧) કાઈ એક સર્પક જીવ એવા હાય છે કે જે અનુત્પન્ન ભાગેાના ઉત્પાદક હાય છે. (ઈન્દ્રિયા દ્વારા જેનું સેવન થાય છે તે ભાગે છે. એવા ભેગા રાખ્વાદિક રૂપ હાય છે (૨) કાઈ પ્રસપ ક જીવ એવા હાય છે કે જે પૂર્વોત્ત્પન્ન શબ્દાદિ રૂપ ભેગાના રક્ષણ માટે એક દેશથી ખીજા દેશમાં સ‘ચરણ કરે છે. (૩) કૈઈ પ્રસપક જીવ એવા હોય છે
