________________
सुघाटीका स्था०४ उ०३ सू०४९ दृष्टान्तभेदनिरूपणम्
२३९
3
पदार्थस्योत्तरदानाय सदृशमेव वस्तु उपनीयते स प्रतिनियः, यथा - आसीत्कश्चि द्राजा स इत्थमघोषयत् यः अपूर्व श्लोकं आवविष्यति तस्मै लक्षं दास्यामि । तच्छ्रुत्वा अपूर्वान् लोकान् श्रावयितुं बहवोपि समागता अथावयंश्च श्लोकान् । तच्छुला राजोवाच एते तु मया श्रुना एव ततोऽन्यः कोपि गत्वा इत्थं गाथामपठत्तुझ पिया मज्जपिउणो, धारेइ अणूणयं सयसहस्सं । जर सुपुत्र दिज्जउ, अह्न न सुयं खोरयं देहि " ॥ १ ॥ छाया - तव पिता मम पितु र्धारयत्यनून शतसहस्रम् । यदि श्रुतपूर्वे ददातु अथ न श्रुतं कठोरकं देहि ॥ १ ॥
"
उपस्थित किये गये पदार्थ उत्तर देनेके लिये सदृशही वस्तुका उपनय होता है सहाही वस्तु उपस्थित की जाती है वह - प्रनिनिभ उपन्यासोपनय है जैसे किसी राजाने ऐसी घोषणा की जो मुझे अपूर्व इलोक सुनावेगा उसके लिये मैं एक लाख रुपया प्रदान करूंगा इस उसकी घोषणाको सुनकर अनेक विद्वानोंने अपूर्व २ इलोकोंकी रचना करके उसे उन्हें सुनाया उत्तर में राजाने कहा- ये इलोक तो मैंने सुनेही हैं तब किसीने जाकर इस गाथाको उसे सुनाया -
46 तुज्झ पिया मज्झ पिउनो " तुम्हारे पिता पर मेरे पिताके एक लाख रुपया लेना है, यदि यह बात तुमने पहिले से सुन रखी है तो १ लाख रुपया मुझे दो और जो नहीं सुनी है तो भी मुझे १ लाख रुपया दो क्योंकि मैंने आपको यह अपूर्व श्लोक सुनाया है ।
ન્યસ્ત ઉપસ્થિત કરવામા આવેલા પદાર્થના ઉત્તર દેવાને માટે સદેશ (સમાન) વસ્તુના જ ઉપનય થાય છે—સમાન વસ્તુ જ ઉપસ્થિત કરાય છે તે પ્રતિનિભ ઉપન્યાસાપનય છે. જેમકે કૈાઇ એક રાજાએ એવી જાહેરાત કરી કે જે કાઇ માણુરા અને અપૂર્વ (પહેલાં ન સાંભળ્યો હોય એવે) શ્ર્લેક સભળાવશે તેને હુ' એક લાખ રૂપીઆનું ઇનામ આપીશ.
મા ઘેષણા સાભળીને અનેક વિદ્વાનાએ અપૂવ લૈકા મનાવીને તેને સભળાવ્યા. તેમને રાજા આ પ્રમાણે જવાબ આપતા ... આ શ્લેક તે મે પહેલાં સાંભળેલા છે '” ત્યાર બાદ કોઇ એ માણસે તે રાજા પાસે જઈને तेने या श्लोठ सलजान्यो " तुज्झ पिया मज्झपिउणो " त्याहि
66
તમારા પિતાજી પાસે મારા પિતાજીના એક લાખ રૂપીયા લેણા છે જે આ વાત આપે પહેલાં સાંભળેલી હેાય તે તે લેણા પેટે એક લાખ રૂપી આપે, અને આ વાત તમે સાંભળેલી ન હોય તે અપૂર્વ સ્લેક સાંભળવાના ઈનામ તરીકે મને એક લાખ રૂપીઆ આપે.
