________________
टी.
सुधा
૨૭
पनय इतिः । द्वितीयभेदमाद - ' तदन्नवत्थुए ' इति । परोपन्यस्तवस्तुनो भिन्न मुत्तरभूतं वस्तु यस्मिन्नुपन्यासोपनये स तदन्यवस्तुकः यथा-तत्रैवोदाहरणे जले पतितानि पर्णानि जलचराः इति कथिते तद्विघटनाय पर्णपतनाद् भिन्नमुत्तरसाह - यानि पर्णानि पुनः दण्डादिना पातयित्वा खादति नयति वा स्वगृहं तस्य
गतिर्भवति न कापीत्यर्थः । यद्येवं तर्हि यानि पत्राणि जले स्थले वा जलके अन्तराल में गिरते हैं उनकी क्या दशा होती है इस प्रकारका उपपत्ति मात्र जो उत्तरभूत वस्तु है वही तद्वस्तुक उपन्यासोपनय है क्योंकि कहनेवाले जो सेमरके वृक्ष के पत्रोंके गिरनेके बारेमें कहा है उसे ही लेकर दूसरे ने उससे ऐसा कहा है इस उत्तररूप कथन से यही सिद्ध किया गया है कि जिस प्रकार अन्तरालपत्ति पत्र पत्तोंके रूपमें रहते हैं उसी प्रकार से पानी और स्थलपर पतित पत्र भी पत्तोंकेही रूपमें रहते हैं इस प्रकारका यह उत्तर कथन तद्वस्तुक उपन्यासोपनय है
स्था. ४उ. ३४१ दृष्टान्त मेदनिरूपणम्
"" तदन्नवत्थुए " जिस उपन्यासोपनय में परोपन्यस्त वस्तुसे भिन्न उत्तरभूत वस्तु होती है, ऐसा वह उपन्यासोपनय तदन्यवस्तुक है । जैसेइसी पूर्वोक्त उदाहरणमें जब उसने ऐसा कहा कि जलमें पतित पसे जलचर हो जाते हैं तो जिन पत्तों को वह दण्डादिक से गिराकर खाता है या अपने घर पर ले जाता है उसकी क्या हालत होती है ? यहां जो અને જળના અન્તરાલમાં પડે છે, તેમની શી દશા થાય છે ?' આ પ્રકારની જે ઉપપત્તિ માત્ર રૂપ ઉત્તરભૂત વસ્તુ છે, તેનુ' નામ જ તદ્વંસ્તુક ઉપન્યાસેાપનય છે કારણ કે કહેનાર વ્યક્તિએ સેમર વૃક્ષના પાન પડવાથી તેમનુ શું થાય છે તે કહ્યુ છે અને બીજી વ્યક્તિએ પણ એ સેમર વૃક્ષના પાન જમીન અને પાણીના અન્તરાલમાં પડવાથી તેમનુ શું થાય છે એવા પ્રશ્ન પૂછ્યા છે. આ ઉત્તર- રૂપ કથનથી એજ વાત સિદ્ધ કરવામાં આવી છે કે જે પ્રકારે અન્તરાલપતિત પત્તાં પાન રૂપે જ રહે છે એજ પ્રમાણે જલપતિત અને સ્થલ પતિત પત્તાં પણ' પાનરૂપે જ રહે છે આ પ્રકારનું આ ઉત્તર કથન તદ્દક ઉપન્યાસાપનય રૂપ છે;
"( તન્યવસ્તુક ′′—જે ઉપન્યાસે પનયમાં પરાપન્યસ્ત વસ્તુ કરતા ભિન્ન ઉત્તરભૂત વસ્તુ - હાય છે, એવા ઉપન્યાસે પનયને તાન્યવસ્તુક કહે છે,
જેમકે-પૂર્વોક્ત ઉદાહરણમાં પહેલી વ્યક્તિએ જ્યારે આ પ્રકારનું કથન
"समां पडेल पत्ता सयर ३ये परिभी लय छे, " त्यारे તેને આ પ્રમાણે પ્રશ્ન પૂછી શકાય-“ જે પત્તાંતે તમે લાકડી આફ્રિ વડે પાડીને ખાઓ છે. અથવા તમારે ઘેર લઇ જાઓ છે તેમની શી હાલત
