________________
२३६
स्थानानासूत्र परोपन्यस्तसाधनमेव वस्तु . इति उत्तरभूतं वस्तु यस्मिन्नुपन्यासोपनये स तद्वस्तुकः । अथवा तत् परोपन्यस्तं वस्तु. इति तद्वस्तु, तदेव तद्वस्तुकं तेन युक्त उपन्यासोपनयोपितहस्तुक इति कथ्यते । यथा कश्चिदाह-भो भोः शृणुत मदीयग्रामे महदेकं सरः, तत्परिसरे महान् शाल्मलीतरुर्विद्यते तस्य यानि पर्णानि जले पतंति तानि जलचरा जीवा भवन्ति, यानि च स्थले पतन्ति तानि च स्थलचरा भवन्तीति लोकानां कुतूहलार्थमित्थं निवेदितम् , तत्र तदुपन्यस्तमेव तादृशतरुपत्रपतनवस्तु; अधिकृत्य केनचिदुक्तं भो ? यानि पत्राणि भूमिजलयोरन्तराले पतन्ति तेपां का स्थितिरिति, उपपत्तिमात्रमुत्तरभूतं वस्तु तद्वस्तुफ उपन्यासो
चौथा ज्ञात जो उपन्यासोपनयहै वह चार प्रकारकाहे जैसे-तद्वस्तुक १, तदन्यवस्तुल २ प्रतिनिभा३ और हेतु.४ जिल उपन्यासोपनयमें परके द्वारा दिया गया साधनही वस्तुरूप होता है अर्थात् उत्तररूप होता है वह तदस्तुक है। अथवा-परोपन्यस्तवस्तुख्य वस्तुकले युक्त जो उप न्यासोपनय है यह भी तबस्तुक कहलाता है। जैसे किसीने कहाहे भाईओ ! सुनो मेरे गांवमें एक बड़ा भारी तालाव है उसके तट पर एक बहुत बड़ा सेमरका वृक्षहै उसके पत्ते जितने जलमें गिरतेहैं वे सय. जलचर जीवोंके रूपमें परिणतहो जाते हैं, और जितने पत्ते जमीन पर गिरते हैं वे सब स्थलचर जीवोंके रूपमें परिणत हो जाते हैं ऐसा जो उसने कहा सो लोकोंको कुतूहल उत्पन्न कराने के लिये कहा इस पर किसी दूसरेने उससे कहा कि भाई ! यह तो बताओ कि जो पत्ते भूमि और
ચેથા જ્ઞાત (ઉદાહરણ) રૂપ જે ઉપન્યાસપનય છે, તેના નીચે પ્રમાણે यार प्रा२ छ।-(१) तरतु, (२) तन्यरतु४, (3) प्रतिनिल मन (४) हेतु જે ઉપન્યાસ૫નયમાં રાજ્યના' દ્વારા આપવામાં આવેલું સાધન જ વસ્તુરૂપ હોય છે એટલે કે ઉત્તર રૂપ હોય છે, તેનું નામ તકતુક ઉપન્યાસોનય છે.
અથવા–પાપન્યસ્ત વસ્તુરૂપ વસ્તુકથી યુક્ત જે ઉપન્યાસે પય છે તેને પણ તદસ્તક કહે છે. જેમકે-કેઈ પુરુષે આ પ્રમાણે કહ્યું-“હે ભાઈએ ? મારા ગામમાં એક ઘણું વિશાળ તળાવ છે. તેના કાંઠા પર એક મોટું સેમર (શીમળાનું વૃક્ષ છે. તેનાં જેટલાં પાન પાણીમાં પડે છે, તે બધાં જલચર જી રૂપે પરિણમી જાય છે અને જેટલાં પત્તાં જમીન પર પડે છે તે બધાં સ્થલચર જી રૂપે પરિણમી જાય છે.” તેણે આ પ્રકારનું જે કથન કર્યું તે લેકેમાં કુતૂહલ ઉત્પન્ન કરવા નિમિત્તે કહેવામાં આવ્યું હતું. ત્યારે કેઈએ તેને આ પ્રમાણે પ્રશ્ન પૂછ–“એ તો બતાવો કે જે પાન ભૂમિ
