________________
२०९
सुधाटीका स्था० ४ उ०३ सू०४१ दृष्टान्तमेदनिरूपणम् साधर्म्यवैधय॑भेदात् , यथा-यत्र यत्र धूमस्तत्राग्नियथा महानसः, यत्र वति नास्ति तत्र धूमोपि न भवति यथा जलाशये। तदुक्तम्-- .
" साध्ये नानुगमो हेतोः, साध्याभावे च नास्तिता।
ख्यायते यत्र दृष्टान्तः स साधर्म्यतरो द्विधा ॥१॥ है। उक्त च-"साध्यव्याप्त साधनं यत्र प्रदर्यते सोऽन्वयदृष्टान्तः" जैसे" यत्र २ धूमस्तत्र तत्राग्निः यथा महानसः यहां पर महानस (रसोई. घर) यह अन्वय दृष्टान्त है क्योंकि-धूम और अग्निका साहचर्य सम्बन्ध हम उन दोनोंको महानसमें देखने के साथ होता है जहां २ धूम होता है वहां२ अग्नि होती है इस बातफी प्रनीति हम महानस-रसोईघरमें उन दोनोंको साथ २ रहनेसे करते हैं-रसोई घरमें धूम भी होता है और अग्नि भी होती है, इसलिये धूम अग्निके बिना नहीं हो सकता है यदि होगा तो वह अग्निके सद्भावमें ही होगा-जैसा कि वह रसोई घरमेंहै साधनके अभाव में साध्यका अभाव जहां प्रकट किया जाता है वह वैधम्र्य व्यतिरेक दृष्टान्त कहलाता है जैसे-" यन्त्र बहिनस्ति तत्र धूमोऽपि नास्ति यथा जलाशयः" यहां पर जलाशय तालाब आदि वह व्यतिरेक दृष्टान्त है क्योंकि जलाशय साध्यका बह्निका भी अभाव है और धूमका भी अभाव है यही बात "साध्येनानुगमो हेतोः"
" साध्यव्याप्तं साधनं यत्र प्रदर्यते सोऽन्वयष्टान्तः "
भ-" यत्र यत्र धूमस्तत्रतत्राग्निः यथा महानसः" मह महानस (રડું) અન્વય દષ્ટાન્ત રૂપ છે, કારણ કે ધૂમ અને અગ્નિને સાહચર્ય સંબંધ આપણે તે બન્નેને મહાનસમાં જોઈએ ત્યારે સમજી શકાય છે. “જ્યાં જ્યાં ધુમાડે હેય ત્યાં ત્યાં અગ્નિ હોય છે,” આ વાતની પ્રતીતિ આપણે તે બનેને રસોડામાં સાથે સાથે જ જેવાથી કરી શકીએ છીએ–રસોડામાં ધુમાડો પણ હોય છે અને અગ્નિ પણ હોય છે, તેથી એ વાતની પ્રતીતિ થાય છે કે અગ્નિ વિના ધુમાડે સંભવી શકતો નથી, જે ધુમાડાને સદૂભાવ હશે તે અગ્નિને પણ સદૂભાવ જ હશે.
સાધનને અભાવે જ્યાં સાધ્યને અભાવ પ્રકટ કરવામાં આવે છે, એવા घटान्तन वैधभ्य व्यति३४ दृष्टान्त ४९ छ. म -" यत्र वहि नास्ति तत्र धूमोऽ पि नास्ति यथा जलाशय. " म तापने व्यतिरे ष्टान्त ३ પ્રકટ કર્યું છે, કારણ કે તેમાં સાધ્યને–અગ્નિનો પણ અભાવ હોય છે અને साधना-धुमाउन ५ मनाव हाय'छे थे। पात "साध्ये नानुगमो हेतोः" ઈત્યાદિ ગ્લૅક દ્વારા પૃષ્ટ કરવામાં આવી છે.
स-२७
