________________
१०२
स्थानाङ्गसूत्रे प्रसिद्धः ' प्रतिकूल प्रतिलोमः । इत्युभी समानार्थी, तदर्थश्च-इन्द्रियमनसोरना. लादकत्वाद् दिव्यगन्धमपेक्ष्य विपरीतगृत्तिः, समानार्थयोयोरुपादानं मातुप्यक गन्धेऽतिशयितनिकृष्टता सूचनार्थम् , तेन मानण्यकगन्धो दिव्यगन्धापेक्षयाऽत्य. न्तायनोज्ञः, अत एत्र प्रतिकूलः 'च अपि ' इति समुच्चने, भवति, स च "उड पि य" इल्लादि-ऊर्ध्वमपि अदेशमवि मानुष्य को गन्धः चत्वारीति - कदाचिद् भरतादिष्वे कान्तमुपमादी चत्यारि योजनशतानि, पञ्चेति-कान्नसुषमातिरिक्त तु पञ्चयोजनशतानि यावत् - अभिव्याप्य हव्यमागछति-मनुष्यक्षेत्रमागन्तुमिच्छं देवं प्रति समुपैति, यतो मनुष्यपश्चन्द्रियतिरश्यां प्रचुरत्वेनौदारिकगरीराणां तक तन्मलानां च पुष्कलल्वेन दुर्गन्धोऽपि वर्भवतीनि चतुर्थकारणम् । ४ । ' ३च्चेएहि ' इत्यादि स्पष्टम्। वह देव मनुष्य सम्बन्धी गन्धको प्रतिकूल और प्रतिलोर सानने लगता है क्योंकि-दिव्य गन्धकी अपेक्षा मनुष्यगन्ध इन्द्रिय और मनकों आइलादकारक नहीं होती है, मनुष्यगन्ध दिव्य गन्धकी अपेक्षा अत्यन्त अमनोज्ञ होती है यही बात प्रगट करनेके लिये सूत्रकारने प्रतिकूलप्रतिलोम समानार्थक इन दोनों शब्दोका प्रयोग किया है । मनुष्य गन्ध ऊपर में भी कदाचित् चार-पांचसो योजन तक मनुष्यक्षेत्रमें आनेके लिये पर्युत्लुक देवोंकी ओर जाती है, भरतादि क्षेत्रों में जब एकान्त लुपम आदि काल होता है उसमें तो चारसी योजल तक और जब एकान्त सुषमासे अतिरिक्त काल होता है, उस समय पांचसो योजन तक यह गन्ध जाती है। क्योंकि मनुष्य क्षेत्रमें मतुप्प और पञ्चन्द्रिय तिर्यञ्चों की प्रचुरता होती है, अत:-उनके औदारिक शरीरोंकी और અધુને પપનક દેવ મનુષ્ય સંબંધી ગન્ધને પ્રતિકૂળ અને અમને માનવા લાગે છે, કારણ કે દિવ્યગ મનને આહ્લાદકારક લાગે છે, જ્યારે મનુષ્ય ગન્ય મનને અતિશય અમનેઝ લાગે છે એજ વાતને પ્રકટ કરવા માટે સૂત્રકારે પ્રતિકૂળ-પ્રતિલેમ, આ બે સમાનાર્થક શબ્દોને પ્રગટ કર્યો છે મનુષ્ય ગબ્ધ ઉપરની બાજુ ૪૦૦ થી ૫૦૮ જન સુધી જાય છેમનુષ્યલોકમાં આવવાને ઉત્સુક દેવને તે ગબ્ધ અમનેઝ લાગવાથી તે અહીં આવવાને વિચાર માંડી વાળે છે. ભરતાદિ ક્ષેત્રોમાં જયારે એકાન્ત સુષમ આદિ કાળ હોય છે ત્યારે તે ગબ્ધ ૪૦૦ જન ઊંચે જાય છે. પણ તે સિવાયના કાળમાં તે તે ગબ્ધ ૫૦૦ યે.જન ઊંચે જાય મનુષ્યક્ષેત્રમાં મનુષ્ય અને પદ્રિય જીવો ઘણાં હોય છે. તેમના ઔદારિક શરીરે અને તેમના મળની દુર્ગધ ઉપર
