Book Title: Agam Suttani Satikam Part 20 Bruhat kalpa
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Agam Shrut Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003324/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmala daMsaNassa bhagamasuvANi (saTIkaM) bhAgaH - 20 :saMzodhaka sampAdakazca: ratnAsAgara Fol Private & Personal use only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlabrahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmala saNassa zrI AnaMda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara gurubhyonamaH Agama suttANi (saTIka) bhAgaH-20 bRhatkalpachedasUtram-3 uddezakaH3 - mUlaM-97...ArambhAt uddezakaH6 sampUrNaH -: saMzodhakaH sampAdakazcaH :muni dIparatnasAgara | tA. 14/4/2000 ravivAra 2056 caitra suda 11 45- Agama suttANi-saTIkaM __ mUlya rU.11000/ Wan Agama zruta prakAzana pra ----: saMparka sthala :'Agama ArAdhanA kendra'' zItalanAtha sosAyaTI vibhAga-1, phleTa naM-13, 4-thI maMjhila, bhAyasenTara, khAnapura, ahamadAbAda (gujarAta) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpachedasUtrasya viSayAnukramaH uddezakaH-1, mUlaM- 7 paryantaH dukho bhAgaH 18 uddezakaH- 1 mUlaM - 8 ( Arabhya ....) uddezakaH - 3 mUlaM 96 paryantaH bhukha bhAgaH 18 viSayaH pRSThAGkaH mUlAGkaH viSayaH mUlAGkaH 97-110 uddezakaH - 3 97 tikarma - 98 antaragRhasthAnaM - 100 | antaragRhAkhyAnaM -103 zayyAsaMstArakaH - 108 avagrahaH |-109 | senAprakRta - 110 avagrahapramANaM uddezaka:-4 -111 anudghAtika |- 112 | pArAJcika -113 anavasthApya -115 pravrAjanA Adi -116 vAcanAprakRta -118 saMjJApya prakRta - 120 | glAna- prakRta -122 kAlakSetrAtikrAnta - 123 | aneSaNIyaM -124 kalpasthitAkalpasthita -133 gaNAntaropasampat - 134 viSvagbhavana - 135 adhikaraNaprakRta - 136 parihArika prakRta -138 / mahAnadI prakRta -142 upAzraya vidhiprakRta 3 uddezakaH-5 - 146 maithunapratisevana-prakRta - 147 adhikaraNa -151 | saMstRtanirvicikitsa - 152 udgAra prakRta -153 AhAravidhiH - 154 pAnakavidhiH - 156 | indriyasUtra 103 - 157 ekAkI - 158 acelaM -159 apAtraH - 160 vyatsRSTakAyaH - 161 AtApanA - 177 sthAnAyata Adi sUtrANi -193 AkuMcanapaTTa-Adi niSedhaH - 195 vyavahAra prakRta -196 / pulAka prakRta | uddezakaH-6 -196 vacana prakRta -197 prastAra prakRta - 201 kaNTakAdi uddharaNam bRhatkalpa-chedasUtra - 204 durga-prakRta - 213 kSiptacittAdi sambandhI - 214 parimantha prakRta - 215 kalpa sthitiH pRSThAGkaH 267 344 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - Arthika anudAtA -pa.pU. mAlavabhuSaNa tapasvI AcAryadeva zrI navaratnasAgara sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI lAlabhAI devacaMda zAha taraphathI - nakala eka. -pa.pU. saraLa svabhAvI-zrImad bhagavatIsUtra vyAkhyAna paTu AcAryadeva zrI naradevasAgarasUrIzvarajI ma.sA. tathA pUjyazrInA ziSyaratna tapasvI gaNivaryazrI caMdrakIrtisAgarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI puruSAdAnIya pArzvanAtha je. mUrti. jena saMgha, devakInaMdana sosAyaTI, amadAvAda taraphathI nakala eka. '-pa.pU. zAsana prabhAvaka-kriyArAgI AcAryadevazrI vijaya kacakacaMdra sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI eka sagRhastha taraphathI naphala epha. -pa.pU. sAhityapremI munirAja zrI sarvodaya sAgarajI ma.sA.nI preraNAthI-"acalagacchAdhipati pa.pU.A.bha. zrI guNasAgarasUrIzvarajI ma. sA.nA ziSyaratna pa.pU. munirAja zrI cAritraratnasAgarajI ma. nI 1lmI aThThAi nimitte zrI cAritraratna phA.ce.TrasTa taraphathI nakala eka. -pa.pU. cAvRtyakArikA sAdhvI zrI malayAzrIjI ma.sA.nA ziSyA vyavahAra vicakSaNA pU. sAdhvI zrI hitajJAzrIjI ma.nI preraNAthI jaina ArAdhanA maMdira-"jJAnakhAtA" taraphathI nakala eka. -pa.pU. saumyamUrti sAdhvIzrI samyaguNAzrIjI ma.nI preraNAthI pa.pU. gurumAtA-vAtsalyamUrti sA. zrI ratnatrayAzrIjI ma.nI paMcamI punyatithi nimitte zrImatI lIlamabena prANalAla pI. dAmANI taraphathI nakala eka. -pa.pU, svanAmadhanyA sA. zrI somyaguNAzrIjI tathA teonA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI-2053nA yazasvI cAtumasa nimitte zrI pArzvapadmAvatI jaina saMgha, pArUlanagara, amadAvAda taraphathI nakala be. -pa.pU. ratnatrayArAdhanA sAdhvIzrI samyaguNAzrIjI tathA teozrInA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI saMvata 2054nA nirmaLa ArAdhanAmaya cAturmAsanI smRtimAM-ghATaloDiyA (pAvApurI) jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda taraphathI nakala eka. - - - Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -5.pU. sAdhvI zrI ratnatrayAzrIjI ma.nA parama vineyA sA.zrI saumyaguNAzrIjInI preraNAthI teonA saMsArIbhAIzrI indravadanabhAI dAmANInA anumodanIya puruSArthathI "Agama dIpa-saMpuTa"nA badalAmAM prApta rakamamAMthI-nakala cAra. -5.pU. prazamarasanimagnA sAdhvIzrI prazamazIlAzrIjI ma.nI preraNAthIsammetazikhara tirthoddhArikA pa.pU. sAdhvIzrI raMjanazrIjI ma.sA.nA ziSyA apratima vaiyAvRSyakArikA sA.zrI malayAzrIjI tat ziSyA sA. zrI narendrazrIjI-tat ziSyA sA. zrI praguNAzrIjI ma.nA. AtmazreyArthearihaMta TAvara, jaina saMgha, muMbai taraphathI nakala eka. -5.pU. AgamoddhAraka AcAryadevazrI nA samudAyavartI 5.pUjya vaiyAvRttvakArikA sA.zrI malayAzrIjI ma.nA ziSyA pU.sA. zrI kaivalyazrIjI ma.nA ziSyA pU. sA.zrI bhavyAnaMdazrIjI ma.sA.nA suziSyA miSTabhASI sAdhvIzrI pUrNaprajJAzrIjI ma.sA. tathA temanA vinita ziSyA sA. zrI pUrNadarzitAzrIjI tathA sA. pUrNanaMdItAzrIjInI preraNAthI-sauMdaya pArzvanAtha cerITebala TrasTa, mulunDa muMbaI taraphathI nakala eka. -5.pU. vaiyAvRttvakArikA sAdhvIzrI malacAzrIjI ma.nA praziSyA sA. zrI bhavyAnaMdazrIjIma,nA suvinitA sA.zrI kalpaprajJAzrIjI tathA kokIlakaMThI sA. zrI kairavaprajJAzrajI nI preraNAthI -mehula sosAyaTI, ArAdhanAbhavana, subhASanagara, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka -zrI vizAzrImALI tapagacchajJAti-jJAnakhAtuM, jaina pAThazALA, jAmanagara taraphathI nakala be -zrI maMgaLa pArekhano khAMco-jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda. taraphathI 2054nA cAturmAsa nimitte nakala be. zrI AkoTA jaina saMgha, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka. -zrImatI nayanAbena ramezacaMdra zAha, vaDodarAnI preraNAthI AgamonA seTanA badalAmAM prApta rakamamAMthI nakala pAMca. zeSa sarve rakama "amArA"Aja paryanta prakAzanonA badalAmAM prApta thayelI che. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 - namo namo nimmala desaNasta paMcama gaNadhara zrI sudharmAsvAmine namaH 35/3 bRhatkalpa -chedasUtram -- saTIkaM [dvitIyaM cheda sUtram] . uddezakaH -3, mU. 97..AraMmbhAt uddezaka:-6-sampUrNam [bhadrabAhusvAmi racitaM mUlaM + (svopajJaniyuktiyuktaM] saMghadAsagaNi viracitaM bhASyaM / evaM malayagiri-kSemakIrti AcAryAbhyAm viracitA vRttiH] mU. (97) kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA ahArAyaNiyAe kiikammaM kritte| vR.atha ko'sya sUtrasya sambandhaH? ityAha[bhA.4414] saMthAraMduruhaMta, kiikammaMkuNai vAtigaM sAyaM / pAto viya paNivAyaM, paDibuddho ekkamekkassa // vR-sAyaM pradoSasamaye pauruSyAMpUrNAyAMgurupradattAyAM bhuviprastIrya saMstArakamArohan vAcikaM kRtikarma' 'namaH kSamAzramaNebhyaH' iti lakSaNaM vAcanikaM praNAmaM karoti, 'prAtarapica' prabhAte'pi pratibuddhaH sannekaikasya sAdhoH 'praNipAtaM' vandanaM yathAralAdhikaMkaroti, ata idaM kRtikrmsuutrmaarbhyte| anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-kalpate nirgranthAnAMvA nirgranthInAM vA yathArAlikaM' yoyoratnAdhikastadanatikrameNa kRtikarmakartumiti sUtrasa pArthaH ||ath vistarArthaMbhASyakAra Aha.. [bhA.4415] kiikammaM piya duvihaM, abbhuTThANaM taheva vNdngN| vaMdanagaMtahi ThappaM, abmuTThANaM tuvocchaami|| kR-kRtikarmadvividham, tadyathA-abhyutthAnaM vndnkNc| tatra' tayordvayormadhye vandanakaM sthApyaM pazcAd bhaNiSyata ityarthaH / abhyutthAnaM tu sAmpratameva vakSyAmi / / pratijJAtameva nirvAhayannAha[bhA.4416] abmuTThANe lahugA, paastthaad-unntitthi-gihiesu| . ahachaMda atratisthiNi, saMjaivagge agurugA u|| vR- sAdhubhiH sAdhUnAmevAbhyutthAnaM vidheyaM na gRhasthAdInAm, tatrApi saMvignAnAmeva na pArzvasthAdInAm / atha pArzvasthAdInAmanyatIrthikAnAMgRhiNAMca abhyutthAnaM karotitadA catvAro laghavaH / yathAcchandAnAmanyatIrthinInAM saMyatIvargasya cAbhyutthAne caturguravaH / / athAtraiva doSAnupadarzayati[bhA.4417] uDhei itthiM jaha esa eti, dhamme Thio nAma na esa saahuu| dakkhinnapannA vasamei cevaM, micchattadosA ya kuliMgiNIsu // -saMyataM kasyAapistriya abhyuttiSThantaM dRSTvA zrAvakAdizcintayet-yathaiSa sAdhuHstriyamAyAtI Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram - 3-3/97 dRSTvA'bhyuttiSThati tathA 'nAma' iti sambhAvanAyAm, sambhAvayAmyaham - naiSa samyag 'dharme' zrutacAritrAtmake sthitaH, anyatA kimevamenAmabhyuttiSThati ? api ca- evaM striyA abhyuttiSThan dAkSiNyavAn bhavati, dAkSiNyapaNyAcca tasyAH 'vazam' AyattatAmupaiti, tatazca brahmacaryavirAdhanAdayo doSAH / yAstu kuliGginyaH- tApasI - 0parivrAjikAprabhRtayaH tAsvabhyutthIyamAnAsu yathAbhadrakAdInAM mithyAtvagamanAdayo doSA bhavanti // anyatIrthikeSu punarime doSAH 4 [bhA. 4418] obhAvaNA pavayaNe, kutittha ubbhAvaNA abohI ya / khiMsiti ya tappakkhiehi gihisuvvayA baliyaM / / vR-bhauta-bhAgavata-saugatAdInAmanyatIrthikAnAmabhyutthAne pravacanasya mahatI apabhrAjanA bhavatiaho ! nisAraM pravacanamamISAm yadevamanyadarzaninAmabhyutthAnaM vidadhatIti / tadIyasya ca kutIrthasya 'udbhAvanA' prabhAvanA bhavati-etadeva darzanaM zobhanataraM yadevaM jainA apyetvytipnnaanbhyuttisstthntiiti| " abohI ya" tti pravacanalAghavapratyayaM mithyAtvamohanIyaM karmopacitya bhavodadhau paribhraman bodhilAbhaM nAsAdayati / ye ca gRhiNaH suvratAH -zobhanANuvratadhArakAH suzrAvakA ityarthaH te 'tatpAkSikaiH ' zAkyAdapakSapAtabhirupAsakaiH 'balikam' atyarthaM khisyante - asmAkameva darzanaM sarvottamam, bhavadIyagurUNAmapi gauravArhatvAt // [bhA. 4419] ee caiva ya dosA, savisesayara'nnatitthagIsuM pi / lAghava anujjiyattaM, tahAgayANaM avanno ya // vR- eta eva 'doSAH ' pravacanApabhrAjanAdayo'nyatIrthikISvapi bhavanti, navaraM 'savizeSatarAH ' zaGkAdibhirdoSaiH samadhikatarA mantavyAH / gRhiNAmanyatIrthikAdInAM cAbhyutthAne sAmAnyata ime doSAH, tadyathA-'lAghavam' 'etebhyo'pyayaM hInaH' ityevaMlakSaNo laghubhAva upajAyate / 'anUrjitatvaM' varAkatvamupadarzitaM bhavati, tathAhi loko brUyAt - aho ! adattadAnA zvAnA iva varAkA amI, yadevamAhArAdinimittamaviratakAnAmapi cATUni kurvanti / tathA tena yathAvasthitapadArthopalambhakAtmakena prakAreNa gataM jJAnameSAM te tathAgatAH' sadbhUtArthavedinaH tIrthakara - gaNadharA ityarthaH teSAmavarNavAdo bhavati, yathA-nAmI samyag mokSamArgaM dRSTavanta iti // atha saMyatInAmabhyutthAne doSaM vizeSato darzayannAha [bhA.4420] pAyaM tavassiNIo, kareMti kiikamma mo suvihiyANaM / suttiTThai vatiNiM, bhaviyavvaM kAraNeNetthaM // vR- saMyatImabhyuttiSThantaM dRSTvA kazcidabhinavadharmA cintayet prAyaH 'tapasvinyaH' saMvatyaH suvihitAnAM kRtikarma kurvanti, "mo" iti pAdapUraNe, eSa punarvratinImuttiSThati, tad dbhavitavyamatra kAraNeneti / evaM zaGkAyAM caturguru, nizaGkite mUlam / yata ete doSAstato naiSAmabhyutthAnaM vidheyam / atha yeSAmabhyutthAtavyaM tadabhyutthAnAkaraNe prAyazcittamabhidhitsurAha [bhA.4421 ] Ayarie abhisege, bhikkhummi taheva hoi khuDDe ya / gurugA lagA hugo, bhinne paDiloma biieNaM // vR- AcArye'bhiSeke bhaikSau tathaiva kSullake AcAryAdIn prAghuNakAn yathAkramamanabhyuttiSThati gurukA laghukA laghuko bhinnamAsazceti prAyazcittAni / dvitIyAdezenedameva prAyazcittaM 'pratilomaM' Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH3, mUlaM-97, [bhA. 4421] pratIpakrameNAcAryAdInAMvaktavyam,AcAryasya bhinnamAsaH, abhiSekasyalaghumAsaH, bhikSozcaturlaghavaH, kSullakasya caturguru iti bhAvaH / eSa saGgrahagAthAsamAsArthaH / / athainAmeva vivRNoti[bhA.4422] AyariyassAyariyaM, anuTThiyaMtassa caugurU hoti / vasabhe bhikkhU khuDDe, lahugA lahugo ya bhinno y|| vR- AcAryasyAcArya prAghUrNakamAyAntamanuttiSThatazcaturguravo bhavanti, vRSabhamanabhyuttiSThatazcaturlaghukAH, bhikSumanattiSThato laghumAsaH, kSullakamanuttiSto bhinnmaasH|| evamAcAryAsya prAyazcittamuktam / atha zeSANAmatidizati[bhA.4423] saTThANa paraTTANe, emeva ya vasaha-bhikkhu-khuDDANaM / jaMparaThANe pAvai, taM cevaya sohi stttthaanne|| vR-evameva vRSabha-bhikSu-kSullakAnAmapi svsthaan-prsthaanpraayshcittNvktvym| svasthAnanAmavRSabhasya vRSabhaH, parasthAnaM vRSabhasyAcArya-bhikSu-kSullakAH; evaM bhikSu-kSullakayorapi svasthAnaparasthAnabhAvanA kartavyA / atra ca yat parasthAne AcArya prApnoti tadasAvapivRSabhAdi svasthAne praapnoti|kimuktNbhvti?-vRssbhsy prAghUrNakacAryamanabhyuttiSThatazcaturgurukAH vRSabhasyAnabhyutthAne caturlaghavaH, bhikSoranabhyutthAne mAsalaghu, kSullakasyAnabhyutthAne bhinnamAsaH; evaM bhikSu-kSullakayorapi mantavyam / atra parasthAnamAcAryasya vRSabhAdayaH, teSAmanabhyutthAne yathA'sau caturlaghukAdikamApannavAn tathA vRSabhAdayo'pi svasthAnamanabhyuttiSThantastadeva prApnuvanti // athaitadeva prAyazcittaM tapaH-kAlAbhyAM vizeSayannAha[bhA.4424] dohi vi gurugA ete, AyariyassA tavena kAlena / tavagurugA kAlagurU, dohi vilahugA ya khuDDussa // vR-AcAryasya 'etAni' caturgurukAdIni prAyazcittAni dvAbhyAmapi gurukANi karttavyAni, tadyathA-tapasA kaalenc| vRSabhasya tapogurukANi, bhikSoH kAlagurukANi, kSullakasya dvAbhyAmapi' tapaH-kAlAbhyAM lghukaani|| [bhA.4425] ahavA avisiTTha ciya, pAhuNayA''gaMtue gurugmaadii| pAti anuTuiMtA, cauguru lahugA lahuga bhinnaM / / kR'athavA itiprAyazcittasya prkaaraantrtaadyotkH| aviziSTameva' AcAryAdivizeSairvirahitaM prAghUrNakamAgantukamanattiSThantaH 'gurvAdayo' AcAryaprabhRtayo yathAkramaMcaturguruka-caturlaghukalaghumAsabhinnamAsAn prApnuvanti / tadyathA-AcAryasya yaM vA taM vA praghUrNakamAgatamanabhyuttiSThatazacaturguru vRSabhasya caturlaghu, bhikSolaghumAsaH, kSullakasya bhinnamAsa iti // [bhA.4426] ahavAjaM vA taM vA, pAhuNagaM gurumanuTThiha pAve / bhinaM vasabhI sukkaM, bhikkhu lahU khuDDae gurugaa| vR-athavAyaMvAtaMvAprAghUrNakamanuttiSThan 'guru' AcAryo bhinnamAsaMprApnoti, vRSabhaH 'zaklamAsaM' laghumAsamityarthaH, bhikSuzcaturlaghukam, kSullakazcaturgurukam / etena "paDiloma biieNaM" ti padaM vyAkhyAtam ||ath kimarthamayaM dvitIyAdezaH pravRttaH ? ityAha [bhA.4427] vaaynn-vaavaarnn-dhmmkhnn-sutttthciNtnnaasuNc| Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -3-3/97 vAulie Ayarie, biiyAdeso u bhinnAI / / -ihAcAryasyAnekadhA vyAkSepaH, tadyathA-vAcanAnAma-anuyogaHsA vineyAnAMdAtavyA, vyApAraNaM sAdhUnAM vaiyAvRtyAdiSu yathAyogyaM vidheyam, zrAddhAnAM dharmakathanaM vidhAtavyam, svayaM ca sUtrA'rthayozcintanA-anuprekSA kartavyA / evamAdiSu kAryeSu nirantaramAcAryo vyAkulito bhavati, vRSabhAdayastu na tathA vyAkulA ityato'yaM bhinnamAsAdirditIya AdezaH pravRtta / iyamatra bhAvanAAcAryo bahuvyAkulatayAprAghuNa mAgacchantaM dRSTvA'pinAbhyutthAtuMpArayet, atastasya svalpataraM praayshcittm| vRSabha-bhikSu-kSullakAstuyathAkragamalpA-'lpatarA-'lpatamavyAkSepAH,tatolaghumAsAdIni prabhUta-prabhUtatara-prabhUtatamAni tessaaNpraayshcittaaniiti|| atha kSullakasya gurutamaprAyazcittadAne vizeSakAraNamAha[bhA.428] vesai lahumuDhei ya, dhUlIdhavalo asNphurokhuddddo| . iti tassa hoti gurugA, pAlei hucaMcalaM dNddo|| vR-'kSullakaH' bAlaH sa laghuzarIratayA sukhainaivopavizati uttiSThati ca, krIDanazIlatayA ca prAyeNa 'dhUlIdhavalaH' rajoguNDitadehaH 'asaMsphurazca' asaMvRto'sau bhavati, ato yadyasAvapi prAghuNakamAgataM nottiSThatitadA mahad dUSaNamApnoti, ata etasya cturgurukaaHpraayshcittm| kiJcayazcaJcalaH-svabhAvAtAcapalo'pisangurvAdInAM nAbhyuttiSThatitaM 'daNDaH prAyazcittalakSaNodIyamAnaH pAlayati, caJcalatvamapanayatItyarthaH ||apic[bhaa.4429] jai tA daMDatthANaM, pAvai bAlo vi payaNue dose| hanudAni akkhamaM ne pamAiuM rakkhANA sese / / kR-bAlasyApigurukeprAyazcittedatesatizeSasAdhavazcintayeyuH-yadi tAvadayaMbAlo'pi pratanuke anabhyutthAnamAtralakSaNesvalpe'pyaparAdheevaMdaNDasthAnaMprApnoti "hanudANi"titataidAnImasmAkaM 'pramattum' abhyutthAne pramAdaM kartum 'akSamam' anucitamiti zeSasAdhuvargatata idAnImasmAkaM kRtaM bhavati // Aha-abhyutthAnamakurvatAmAtma-saMyamayostAvat kAcidapi virAdhanA nAsti tataH kiM kAraNamevameva prAyazcittaM dIyate? ucyate[bhA.4430] diTuMto duvakkharae, abmuTTitehi jaha guNo ptto| tamhA uDeyavyo, pAhuNao gacche aayrio|| vR-iha prAghuNakamAcAryamanuttiSThan bhgvtaamaajnyaamtikraamti|tthaacaatr dvayakSarakeNa' dAsena dRSTAntaH- ego rAyA, so keNai duakkharaeNaM ArAhio |rnaa se par3heM baMdhiuM pahANaM rajjaM dinnaM / tattha daMDa-bhaDa-bhoiyAiNo 'duakkharo'tti kAuM paribhaveNaM tassa abmuTThANAiyaM na kareMti, tAhe tena te aNabbhuTuMtA daMDiyA mAriyA yAje vinIyAte abmuTThiti, tesiMtena paritudveNa rajjasaMvibhAgo dinno / / athArthopanayaH-yathA tairabhyuttiSThadbhirihaloke guNaH prAptaH tathA sAdhavo'pi prAghuNakamAcAryamabhyuttiSThanta iha paratra ca gunnaanaasaadynti|tsmaatpraaghunnk AcArya sakalenApi gacchenAbhyutthAtavyaH ||amumev vyakSarakadRSTAntaM vyAkhyAnayati[bhA.4431] ArAhito raja sapaTTabaMdha, kAsI ya rAyA u duvkkhrss| pasAsamANaM tu kulIyamAdI, nADhaMti taM tena ya te viniiyaa| Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH3, mUlaM-97, [bhA. 4431] vR-'ArAdhitaH' kenApi guNavizeSeNa paritoSaM prApitaH san rAjA vyakSarakasya sapaTTabandhaM rAjyamakArSIt, paTTabandhanRpatiM taM vihitavAniti bhAvaH / tatastaM vyakSarakarAjaM rAjyaM prazAsataM 'kulInAdayo nAdriyante' 'vayaM kulInAH, ayaM tuhInakulotnaH, AdizabdAd dvayaMpradhAnapuruSAH, ayaMpunaH karmakaraH' ityAdiparibhavabudhyA nAbhyutthAnAdikamAdaraMtasya kurvnti|ttste tena rAjJA 'vinItAH' zikSAMprApitAH, "vinayaH zikSA-praNatyoH" iti vacanAt / kathaM zikSitAH? ityAha[bhA.4432] savvassaM hAUNaM, nijUDhA mAriyA ya vivdNtaa| bhogehiM saMvibhattA, anukUla anuvvaNA je u|| vR-sarvasvamapahRtya te svanagarAd "nijUDhA" nisskaashitaaH| yecatatra niSkAzyamAnA vivadante'kimasmAbhiraparAddham ? yo yo vyakSaro bhaviSyati tasya tasya kiM vayamabhyutthAnaM kariSyAmaH?' ityAdi kalahAyante te vivadamAnA mAritAH / ye ta tatra 'anukUlAH' abhyutthAnAdikAriNaH 'anulbaNAH' agarvitAste bhogaiH 'saMvibhaktAH' rAjyabhogasaMvibhAgasteSAM kRtH|| eSa dRSTAntaH, ayamarthopanayaH[bhA.4433] ahirAyA titthayaro, iyaro u gurU u hoi naayvyo| sAhU jahA va daMDiya, pasatthamapasatthagA hoti / / vR-yathA 'adhirAjaH' maulaH pRthivIpati tathA tIrthakaraH / yathA 'itaraH' vyakSarakarAjaH tathA tIrthakarAdhirAjenaivAnujJAtAcAryapadapaTTabandhasahitagaNAdhipatyarAjyaH 'guru' aacaaryojnyaatvyobhvti| yathA ca te prazastA-'prazastarUpA daNDikAstathA sAdhavo'pyubhayasvabhAvA bhavanti / / tatra[bhA.434] jaha te anuTThihaMtA, hiyasavvassA u dukkhmaabhaagii| iya nANe AyariyaM, anuTThihatANa vocchedo|| vR- yathA te daNDa-bhaTa-bhojikAdayo vyakSarakanRpatimanuttiSThanto hRtasarvasvA aihikasya duHkhasyAmAginaH saJAtAH 'iti' evamAcAryamapyanuttiSThatAMdurvinItasAdhUnAM jJAne upalakSaNatvAd darzanacAritrayozca vyavacchedo bhavati / tatazcAnekeSAM janma-jarA-maraNAdiduHkhAnAmAbhAginaste snyjaaynte| eSo'prazastopanayaH, atha prazastopanayaH[bhA.4435]uTThANa-sejjA-5'sanamAiehiM, gurussaje hoMti syaa'nukuulaa| nAuM vinIe aha te gurU u, saMgiNhaI dei ya tesi suttaM // vR. utthAnaM-gurumAgacchantaM dRSTvA UrvIbhavanam, zayyA-sama-sundarAvakAze gurUNAM saMstArakaracanam, Asanam-upavezanayogyaniSadyAdiracanam, yadvA "sejjA-''saNaM"ti gurUNAM zayyAyA AsanAcca nIcatarazayyA-''sanayorAzrayaNam, AdizabdAdAlipragrahAdiparigrahaH / evamAdibhirvinayabhedairye ziSyAH sadaiva guroranukUlA bhavanti tAn vinItAn jJAtvA 'atha' anantaraM guru saMgRhNAti' 'mayaite samyakpAlanIyAH' ityevaM saGgrahabudhyA svIkaroti sUtraMcateSAM prycchti| tatazca te iha paratraca klyaannprmpraabhaajnNjaaynte| athAprazastopanayaM vizeSato bhAvayannAha[bhA.4436] pajjAya-jAI-sutato ya vuDDA, jaccaniyA siissmiddhimNtaa| kuvvaMta'vannaM aha te gaNAo, nijUhaI no ya dadAi suttN|| vR- paryAyato ye vRddhAste 'avamarAtniko'yam' iti budhyA, jAtimadhikRtya ye vRddhAH Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -3-3/97 SaSTivarSajanmaparyAyA ityarthaHste 'bAlako'yam' iti budhyA, 'zrutatazca' zrutamaGgIkRtya ye vRddhAste 'alpazruto'yam' iti kRtvA, jAtyanvitAH' viziSTajAtisambhUtAH 'hInajAtyudbhavo'yam' iti matyA, 'ziSyasamRddhimantaH' parivArasampadupetAH 'alpaparivAro'yam' iti budhyAguroH 'avajJAm' anabhyutthAnalakSaNAM kurvanti |athaivmvjnyaakrnnaanntrN gurustAn svagacchanagarAd ni'hati / ye ca bahupAkSikatvAdibhi kAraNairniyUMhituMna zakyante teSAMbhogasaMvibhAgakalpaM sUtraM shrutNnprycchti| evaM tAvat prAghuNakamAcAryamaGgIkRtyAbhyutthAnA-'nabhyutthAnayorguNa-doSA upavarNitAH / atha sAmAnyato gacchamadhyasthitasyaivAcAryasyAnabhyutthAne doSamAha[bhA.4437] majjhattha porisIe, leve paDileha AiyaNa dhmme| payala gilANe taha uttimaTTha savvesi uTThANaM / / vR-AcAryamAgacchantaM dRSTvA gacchasAdhavo madhyasthAstiSThanti na punarabhyuttiSThanti pUrvoktameva prAyazcittam / sUtrA-'rthapauruSIM lepapradAnaM pratilekhanAM "AiyaNaM"ti samuddezanaM dharmakathAM vA vidadhAnAH pracalAyamAnA vAnAbhyuttiSThanti atrApi tadeva' vRSabhAdiviSayaM prAyazcittam / glAno vA uttamArthapratipatro vA zaktau satyAM yadi nottiSThati tadA tasyApi prAyazcittam / yata evamataH sarveSAmapyabhyutthAnaM bhavati / idamatra hRdayam-AcAryANAmanabhyutthAne sUtrapauruSIkaraNAdIni kadAlambanAni nAlambanIyAni, yathA-mamAyamAlApako'rdhapaThito vartate, lepovApAtrake nAdyApi paripUrNo dattaH, pratilekhanAdikaM vA samprati kurvANo'smi, glAno vA kRtabhaktapratyAkhyAno vA ahamasmIti; kintu sarvairapi sUtrAdhyayanAdivyApAraMparihRtyAbhyutthAtavyam / evaM tAvadupAzraye vidhirabhihitaH, athAnyatra gRhAdau rathyAdiSu vA yatra dRzyate tatrAyaM vidhiH[bhA.4438] dUrAgayamudruuM, abhiniggaMtuM namaMtiNaM savve / daMDagahaNaMca mottuM, diDhe uTThANamannatya / / vR-dUrAcAryamAgataM dRSTvAabhi-Abhimukhyena nirgatya sarve'pisAdhavaH "na"mitienamAcArya 'namanti' zirasA vandante / yadA ca gurava upAzrayaM pravizanti tadA daNDakagrahaNamapi kartavyam / 'anyatra tu' gRhAdau dRSTe gurau daNDakagrahaNaM muktvA abhyutthAnameva kartavyam // evamabhyutthAne ke guNAH ? ityAha[bhA.4439] parapakkhe ya sapakkhe, hoiagammattaNaMca uTThANe / suyapUyaNA thirattaM, pabhAvanA nijarA ceva / / vR-parapakSaH-parapASaNDinaH svapakSaH-pArzvasthAdivargastayoH 'agamyatvam' anabhibhavanIyatA gurorabhyutthAne bhvti|tthaa gurvobhushrutaabhvntiitishrutpuujnmpikRtsyaat|anyessaambhyutthaanaadau vinaye sIdatAM sthiratvamanuSThitaM bhavati / prabhAvanAca zAsanasyaivaM kRtA bhavet-aho! zobhanamidaM pravacanaM yatraivaMvidho vinayo vidhIyate / nirjarA ca karmakSayarUpA vipulA bhavati, vinayasyAbhyantaratapobhedatvAt, tasya ca nirjarAnibandhanatayA suprtiitvaat|| Aha-yaH pravrajitaH sarvapAporatastasya kiM nAma vinayena kAryam ? iti ucyate[bhA.4440] akAraNA natthiha kajjasiddhI, na yAnuvAeNa vadeti tnnaa| uvAyavaM kAraNasaMpautto, kajANi sAhei payattavaM ca // Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM-97, [bhA. 4440] vR-akAraNA kAryasya siddhiH 'iha' asmin jagati nAsti, yadyasya kAryasyopAdAnaM kAraNaM tat tena vinA na sidhyatItyarthaH, yathA mRtpiNDaM vinA ghaTa iti kAraNasadbhAve'pi 'na ca' naiva 'anupAyena' upAyAbhAvena kAryaM bhavatIti 'tajjJAH' kAryasiddhivedino vadanti, yathA mRtpiNDasadbhAve'pi cakra-cIvarodakAdyapAyamantareNa ghaTo na sidhyati / yaH punarupAyavAn kAraNasamprayuktaH prayatnavAMzca bhavati sa kAryANi sAdhayati, yathA kumbhakAro mutpiNDamAsAdya cakracIvarAdhupAyasAcivyajanitopaSTambhaH svahastavyApAraNarUpaM prayatnaM kurvan ghaTamiti // AhayadyevamupAyakAraNayuktaH kAryANi sAdhayati tataH prastute kimAyAtam ? ityAha[bhA.4441] dhammassa mUlaM vinayaM vayaMti, dhammo ya mUlaM khalu soggiie| sA soggaI jattha abAhayA U, tamhA nisevyo vinayo tadaTThA // vR-'dharmasya' zruta-cAritrarUpasya mUlaM prathamamutpattikAraNaM vinayam' abhyutthAnAdirUpaMvadanti tIrthakarAdaya iti gamyate / sa ca dharma 'khalu' avadhAraNe sugateH 'mUlaM' kAraNaM mantavyam, durgatau prapatantaMprANinaM dhArayati sugatauca sthApayatItiniruktisiddhatvAttasyetibhAvaH |athsugtirih kIzIgRhyate? ityAha-sAsugatirabhidhIyateyatra 'abAdhatA' kSutpipAsAroga-zokAdInAMzArIramAnasAnAM bAdhAnAmabhAvaH, siddhirityrthH| yatavaMtasmAt 'tadarthaM' sugatinimattaM vinayo nissevyH| idamatra hRdayam-iha kAryaM tAvadavyAbAdhasukhalakSaNo mokSaH, tasya ca kAraNaM zruta-cAritrarUpaH sarvajJabhASitodharma, sacagurorabhyutthAna-vandanAdivinayalakSaNamupAyamantareNa na sAdhayituMzakyate, ataH paramparayA mokSakAraNamevAyamiti matvA tadarthaM vinaya Asevitavya iti / / Aha-ya yuktaM pauruSI-lepapradAnAdikAriNAmabhyutthAnam, glAnottamArthapratipatrayostukimarthamabhyutthAnam? ucyate[bhA.4442] maMgala-saddhAjananaM, viriyAyAro na haaviocevN| eehiM kAraNehiM, ataraMta paritra utttthaannN|| vR-'atarantaH' glAnaH "parinna"ttimatapratyayalopAt 'parijJAvAn' anazanI, etayorgurUNAmabhyutthAnemaGgalaM bhavati, tatazca glaansyaaciraadevpraagunniibhvnNkRtbhktprtyaakhyaansytunirvighnmuttmaarthsaadhnsyaat|tthaa glAne parijJAvati vA gurumabhyuttiSThatizeSANAmapyabhyutthAne zraddhAjananaM vihitaM bhavati, yadyeSo'pyevaM gurUnabhyuttiSThati tato'smAbhi sutarAmabhyutthAtavyam / apica-evaM kurvatA glAnena parijJAvatAca viiryaacaaronhaapitobhvti|at etaiH kaarnnairetaabhyaambhyutthaatvym| prakArAntareNa prAyazcittamupadarzayannAha[bhA.4443] caMkamaNe pAsavaNe, vIyAre sAhu saMjaI snnii| sanniNi vAi amace, saMghe vA rAyasahie vA / / [bhA.444] panagaM ca bhinnamAso, mAso lahugo ya hoi gurugoy| cattAri chacca lahu guru, chedo mUlaM taha dugaMca // vR-ihaprathamagAthAyA dvitIyagAthAyAzcapadAnAMyathAsaGkhayena yojnaa| tadyathA-AcAryaMcaGkramaNaM kurvANaM dRSTvA nAbhyuttiSThati 'paJcakaM' paJcarAtrindivAni prAyazcittam / prazravaNabhUmyAAgataM nAbhyuttiSThati bhinnamAsaH / "vicAraH' saMjJA tAM kRtvA samAgatasyAnabhyutthAne mAsalaghu / anyaiH sAdhubhiH samAgatasyAnabhyutthAne mAsaguru / saMyatIbhi sArdhamAgatasyAnutthAne SaDlaghu / saMjJinaH Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bRhatkalpa-chedasUtram -3-3/97 zrAvakAstaiH samamAyAtamanuttiSThatazcaturguru / asaMjJibhiH samamAyAtasyAnabhyutthAne SaDlaghu / saMjJinIbhirasaMjJinIbhizca strIbhiH samamAyAntamanabhyuttiSThataH SaDguru / vAdinA sArdhamAyAte'nabhyutthite chedaH |amaatyen sArdhamAgate mUlam / saGghana saardhmaayaate'nutthite'nvsthaapym| rAjJA sahitaM sUrimAgatamanuttiSThataH pArAJcikam / / atha kimarthaM strIbhiH samamAyAte pArAzcikam // atha kimarthaM strIbhiH samamAyAte gurutaraM prAyazcittam ? ucyate[bhA.4445] pUeMti pUiyaM itthiyAu pAeNa tAo lhusttaa| eeNa kAraNeNaM, purisesuMitthiyA pcchaa|| vR-ihastriyaHprAyeNa 'pUjitaM pUjayanti' yamevAcAryAdikaMsAdhu-zrAvakAdibhirabhyutthAnAdinA pUjyamAnaM pazyanti tasyaiva pUjAM vidadhati, tAzca striyaH prAyeNa 'laghusattvAH' tucchAzayA bhavanti, tataHsAdhubhiranabhyutthIyamAnamAcAryaM gADhataraM paribhavabudhyApazyanti-nakimapyeSaAcAryojAnAti, nacAyaM viziSTaguNavAn sambhAvyate, anyathA kimete sAdhavo nAbhyuttiSThanti? / evametena kAraNena 'puruSeSu sAdhu-zrAvakAdiSupUrvaMlaghutaraprAyazcittamuktvA pazcAstriyo'dhikRtya gurutrmuktm| atha rAjJA sArdhaM samAgatasyAnabhyutthAne kiM kAraNaM pArAJcikam ? ityAha[bhA.446]pAeNiddhA eMti mahAnena samaMtU, phAtiM doso gacchai eesutanU vi| gajhaM vakkaM hoja kahaM vA paribhUto, veDujjaM vA kucchiyavesammi manUse / / vR-'RddhA-' rAjAdaya RddhimantaH 'prAyeNa' bAhulyena 'mahAjanena' sAmanta-mantri-mahattamAdInAM mahatAsamavAyena samaM samAgacchanti, tata eteSu 'tanurapi' svalpo'pyanabhyutthAnamAtralakSaNo doSaH sphAtiM gacchati, sarvatra vistaratIti bhAvaH / apa ca-sAdhubhiranabhyutthIyamAna AcArya paribhUto bhavati, paribhavapadamupagacchatItyarthaH |pribhuutsy ca 'vAkyaM vacanaM kathaM nAma rAjAdInAM 'grAhyam' upAdeyaM bhavet ? / vaiDaryamiva ralaM 'kutsitaveSe' kArpaTikaveSadhAriNi manuSye vartamAnam; yathA tadIyehastesthitaMsadanarthyamapitadna janasyopAdeyam, evaMgurUNAmapidharmakathAvAkyaM gAmbhIryamAdhuryAdiguNairanadhrayamapi paribhUtatayA na rAjAdInAmupAdeyaM bhavati / tadanupAdeyatAyAM ca teSAM samyagdarzanAdipratipattirapi na bhavati / ato rAjJA sArdhaM samAyAte'nabhyutthIyamAne pArAJcikam / paraH prAha-yuktaM prazravaNabhUmyAderAgatasyAbhyutthAnam, yatucakramaNaMkurvato'bhyutthAnaMtadnAsmAkaM yuktikSamaM pratibhAti, yataH[bhA.4447] avassakiriyAjoge, varseto sAhu pujjyaa| pariphagguMtu pAsAmo, caMkammaMte vi utttthnnN|| vR-vicAra-vihArAdiko yo'vazyaM karttavyaH kriyAyogastatra vartamAno yadA samAgacchati tadA 'sAdhvI' zreyasItasya puujytaa| yadAtucaGkamaNaMkaroti tadA nirarthake yogevartate atazracaGkamatyapi gurau yad utthAnaM tat 'pariphalgu' niSphalamevapazyAmaH / yata uktaM bhagavatyAm-jAvaMcanaM se jIve sayAsamiyaM eyai0 tAvaM ca naM se jIve AraMbhe vaTTai saMraMbhe vaTTai0 / jAvaM ca naM se jIve AraMbhe vaTTai0 tAvaM ca naM tasasa jIvassa aMtakiriyA na bhavai / / atra sUriH pratividhAnamAha[bhA.4448] kAmaMtu eamANo, AraMbhAIsu vaTTaI jiivo| so u aNaTThA neTTho, avibAhUNaM pi ukkhevo| Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH3, mUlaM-97, [bhA. 4448] vR-'kAmam' anumatamidaM yadeSa jIvaH 'ejamAnaH' spandhamAnaH 'ArambhAdiSu' karmabandhakAraNeSu vartate, 'sa tu' sa punaH parispanda 'anarthaM' niSkAraNaM 'neSTaH' nAbhimataH api 'bAhorutkSepaH' bAhUtkSepamAtro'pi, kiM punazracaGkramaNAdirityapizabdArthaH, arthAdApatram-yaH sArthakazcakramaNAdivyApAraH sa iSTa eveti / / atha sArthako'pi vyApAraH kathamiSTaH ? ityasyAM jijJAsAyAM yathA yogatraye'pi vyApAryamANe doSA yathA ca guNA bhavanti tadetat pratipAdayati[bhA.4449] mano ya vAyA kAo a, tiviho jogsNgho| te ajuttassa dosAya, juttassa ugunnaavhaa|| vR- manoyogo vAgyogaH kAyayogazceti trividho yogasaGgaho bhavati, saGkSapatastridhA yogo bhavatItyarthaH / te ca' mano-vAk-kAyayogAH 'ayuktasya' anupayuktasya 'doSAya' karmabandhAya bhavanti, yuktasya tu ta eva 'guNAvahAH' karmanirjarAkAriNaH sampadyante // idameva bhAvayati[bhA.450] jaha guttassiriyAI, na hoMti dosA taheva smiyss| guttITThiya ppamAyaM, ruMbhai samiI saceTThassa // vR yathA kila mano-vAk-kAyaguptasya IryAdipratyayA anupayuktagamanA-''gamanAdikriyAsamutthAdoSAna bhavanti tathaiva 'samitasyApi caGkramaNaM kurvata IryAdipratyayA doSA na bhavantyeva / kiM kAraNam ? ityAha-yadA kila guptiSu-manoguptayAdiSu sthito bhavati tadA yo'guptipratyayaH pramAdastaM niruNaddhi, tannirodhAcca tatpratyayaM karmApina badhnAti / yastu samitI sthitaH sasaceSTasya yaHpramAdo yazca tatpratyayaH karmabandastayonirodhaM viddhaati||prH prAha-yo guptaH sa samito bhavati utana? iti yo vA samitaH sa gupto bhavati uta na? iti atrocyate[bhA.4451] samito niyamA gutto, gutto samiyattaNammi bhiavvo| kusalavaimudIraMto, jaM vaisamito vigutto vi|| vR-iha samitayaH pravIcArarUpA iSyante, guptayastu prviicaaraa-'prviicaarobhyruupaaH| pravIcAro nAma-kAyiko vAciko vA vyaapaarH| tato yaH samitaH' samyaggamana-bhASaNAdiceSTAyAM pravRttaHsa niyamAd 'guptaH' guptiyukto mantavyaH, yastu guptaH sa samitatve 'bhaktavyaH' vikalpanIyaH / tatra samitaH kathaM niyamAd guptaH? ityAha-'kuzalAM' niravadyAdiguNopetAM vAcamudIrayan 'yad' yasmAd vAksamito'pi gupto'pi / kimuktaM bhavati?-yaH samayaganuvicintya niravadyAM bhASAM bhASate sa bhASAsamito'pi vAggupto'pi vAggupto'pi ca bhavati, gupteH prviicaarruuptyaa'pybhidhaanaat| ataH samito niyamAd gupta iti / guptaH samitatve kathaM bhajanIyaH? ityAha[bhA.452] jo puna kAya-vatIo, nirujjha kusalaM maNaM udiirei| ciTThai ekaggamaNo, so khalu gutto na samito u|| vR- yaH punaH kAya-vAcau nirudhya 'kuzalaM' zubhaM mana udIrayan ekAgramanA dharmadhyAnAdhupayuktacittastiSThati sa khalu gupta ucyate, na samitaH, samiteH pravIcArarUpatvAt / yastu kAyavAcausamyakprayuktesa gupto'pi samito'pimantavyaH ||ath samiti-guptInAMparamavatAraMdarzayannAha[bhA.4453] vAigasamiI biiyA, taiyA puna mAnasA bhave smiii| sesA u kAiyAo, mano u savvAsu aviruddho|| Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 bRhatkalpa-chedasUtram -3-3/97 vR-'vAcikasamiti ma' bhASAsamiti sA dvitIyA vAgguptimantavyA / yadA kila bhASAsamito bhavati tadAthA bhASAyA asamitipratyayaM sA dvitIyA vAgguptimantavyA / yadA kila bhASAsamito bhavati tadA yathA bhASAyAasamitipratyayaM karmabandhaM niruNaddhi tathA vAgaguptipratyayamapikarmabandhaM niruNaddhi, evaM bhASAsamiti-vAgguptayorekatvam / 'tRtIyA punaH' eSaNAkhyA samiti 'mAnasI' mAnasikopayoganiSpannA / kimuktaM bhavati ?-yadA sAdhureSaNAsamito bhavati tadA zrotrAdibhirindriyairhasta-mAtrakadhAvanAdisamuttheSu zabdAdiSUpayujyate, ata evAsyA mnogupteshcaiktvm| 'zeSAstusamitayaH' IryA-''dAnanikSepoccArAdipAriSThApanikAkhyAH 'kAyikyaH' kAyaceSTAniSpannA, ata evAsAM tisRNAmapi kAyaguptayA shaiktvm| __ "maNo usavvAsuaviruddho"ttimAnasika upayogaH sarvAsu paJcasvapisamitiSu 'aviruddhaH' samitipaJcake'pyastIti bhAvaH / ata eva manoguptasya saceSTasya sarvAsAM samitInAM manoguptayA sahaikatvaM mantavyam // Aha-bhikSArthaM gRhadvAre sthitasya tatrAhArAdIni kalpanIyAni mArgayataH zrotrAdibhirupayuktasya bhASAsamiti-manoguptayeSaNAsamitInAM tisRNAmapi sambhavo dRzyate ataH kimAsAmekatvam utAnyatvam ? ityAzaGkayAha[bhA.4454] vayasamito ciya jAyai, AhArAdINi kppnnijjaanni| esaNauvaoge puna, soyAI mANasA na vii|| .. vR- 'zaGkita-makSitAdidazadoSarahitaM mayA grAhyam' ityeSaNAsamitibhAvasaMyukto yadA sAdhurAhArAdIni kalpanIyAni mArgayati tadA vAksamita evAsau jAyate, na punarmanogupta ityevkaaraarthH| yadAtuzrotrAdibhireSaNAyAmupayogakarotitadAmAnasI nAma guptirbhavet, manoguptirityarthaH, napunaH 'vAg' bhASAsamiti / idamatra tAtparyam-bhASAsamitimanoguptizcetidve samiti-guptI yugapatra bhavataH kintu bhinnakAlam, yadyapica "manoyasavvattha aviruddho" ti vacanAdbhASAsamitAvapi mAnasikopayogaH samasti tathApi gauNatvAdasau sannapina vivakSyata iti ||api ca[bhA.455] jA viya Thiyassa ceTThA, hatthAdINaMtu bhNgiyaaiisu| sAvi ya iriyAsamitI, na kevalaM caMkamaMtassa // vR-na kevalaM cakramataH' caGkramaNekurvataevaIryAsamiti kintu sthitasya gamanA-''gamanakriyAmakurvataH 'bhaGgikAdiSu' bhaGgabahula-gamabahulAdizruteSu parAvartayamAneSu bhaGgakAdiracanAya yA'pi hastAdInAMceSTA sA'pi parispandarUpatvAdIryAsamiti prtipttvyaa||ycc pareNa prAguktam "caGkramaNaM nirarthakam" ityAdi tatparihArAya caGkramaNaguNAnupadarzayati[bhA.4456] vAyAI saTThANaM, vayaMti kuviyA u sanniroheNaM / lAghavamaggipaDuttaM, parissamajato ya cNkmto|| kR-anuyogadAnAdinimittaMyazciramekasthAnopavezanalakSaNaHsannirodhastena 'kupitAH svasthAnAt calitAyevAtAdayo dhAtavastecakramato bhUyaH svasthAnaM vrjnti| lAghavaM shriireldhubhaavupjaayte| 'agnipaTutvaM' jATharAnalapATavaM ca bhavati / yazca vyAkhyAnAdijanitaH parizramastasya jayaH kRto bhavati / ete caGkramato guNA bhavanti atona nirarthakaM caGkramaNam ||aah-ydyevNtt kimavazyaM tatrAbhyutthAnaM kartavyam utana? iti atrocyate ww Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 uddezakaH 3, mUlaM-97, [bhA. 4457] [bhA.4457] caMkamaNe puna bhaiyaM, mA palimaMtho guruuvidinnmmi| paNivAyavaMdanaM puna, kAUNa saI jahAjogaM / vR- punaHzabdo vizeSaNe, sa caitad vizinaSTi-prazravaNa-vicArabhUmyAderAgatasya guroH karttavyamevAbhyutthAnam, cakramaNe punaH bhaktaM' vikalpitam / katham ? iti ata Aha-mA sUtrA'rthaparAvartanayoH 'parimanthaH' vyAghAto bhavatviti kRtvA yadi guravo'nabhyutthAnaM vitaranti tadAnAbhyutthAtavyam, paramevaMgurubhirvitIrNesati sakRd' ekavAramabhyutthAnaMvidhAya 'praNipAtavandanaM' ziraHpraNAmalakSamaM kRtvA 'bhagavan ! anujAnIdhvam' iti bhaNitvA 'yathAyogaM' yathepsitaM sUtrArthaguNanAdikaMvyApAraM kuryAt / atha guravona vArayanti tato niymaadbhyutthaatvym||punrpi paraH prerayati-yadi caGkramaNA-'bhyutthAne sUtrArthaparimanthadoSo bhavati tata idamasmAbhirucyate[bhA.4458] aimuddhamidaM vuccai, jaM caMkamaNe vi hoi uTThANaM / evamakArijaMtA, bhaddagabhoI va mA kujaa| vR- 'atimugdham' atIvAprabuddhajanocitamidaM bhavadbhirucyate-yat caGkramaNe'pyabhyutthAnaM karttavyaM bhavati / sUrirAha-evaM caGkramaNaviSayamabhyutthAnamakAryamANA bhadrakabhojikasyevaprasaGgato mAzeSamapyavinayaMkApuriti kRtvA caGkramaNe'pyabhyutthAnaM kaarynte|athko'yNbhdrkbhojikH? iti ucyate-jahA-ego bhoito| tassa rannA tuTeNaM gAmaMDalaM pasAeNa dinna / so tattha gato tAhe te gAmillagAtuTThA 'bhaddaosAmIladdhoti, RjurityrthH| taotebhoiyaM vinaveti-amhetavaputtAnuputtiyaM bhicA jAyA to amhe 'ciMtaNijja'tti kAuM karaM puvaparimANAo thovataraM karehi / bhoieNa abbhuvagayaM / annayA jaMjaMte vinnati taM taM so bhaddato bhoito tesiM gAmillayANaM anuggahaM krei| aivIsatthattaNeNa laddhapasarA tejahArihaM vinayaM bhNsiumaaddhttaa| tato bhoieNaruTeNa te gAmillayA daMDiyA, kei uddaviyA / esa diTuMto / ayamatthovaNao-caMkamaNaaNabbhuTThANe sesaM pi vinayaM parihavijA tato ruTTho Ayario pacchittadaMDeNa daMDijjA |je yatattha accaMtAvarAhiNote gacchAo nicchubhijjA / vinayamakArijaMtA ya te ihaloe paraloe ya paricattA bhavaMti / Ayario ya saraNamuvagayANaMtesiMna sArakkhaNakArI bhavaiaocaMkamaNe vite abbhuTThANaM kaarijNti||api [bhA.4459] vasabhANa hoti lahugA, asAraNe sAraNe apcchittaa| te viyapurisA duvihA, paMjarabhaggA abhimuhA y|| vR-ye te gurucaGkramaNAdiSu nAbhyuttiSThanti tAn yadi vRSabhAH 'na sArayanti' 'kasmAdAryA ! nAbhyuttiSThatha ?' tato vRSabhANAM caturlaghavaH / atha vRSabhaiH pratinoditAH paraM te na pratizRNvanti tataH sAraNe kRte sati vRSabhA aprAyazcittA itare prAyazcittamApadyante / anabhyutthAne asAraNAyAM cAmI doSA bhavanti-ye pratIcchakA upasampratpratipattyarthamAyAtAste dvividhAH puruSA bhavantipaJjarabhagnAH saMyamAbhimukhAzca / tatra gacche vasatAM yad AcAryopAdhyAya-pravartaka-sthaviragaNAvacchedikAkhyapadasthapaJcakasya pAratantrayaM yA parasparaMpratinodanA etat paJjaramucyate, etasmAt paJjarAd bhagnAH-nirvinAH paJjarabhagnAH / saMyamAbhimukhAstu-pArzvasthAdyavamagnavihArigacchAt cAritrAbhilASiNaH saMvignagacchaM praveSTukAmAH / tatra ye paJjarabhagnA AgatAste tAmanabhyutthAnaviSayAmapratinodanAM dRSTvA cintayanti Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 bRhatkalpa-chedasUtram -3-3/97 [bhA. 4460 ] bhagaha kI abbhuNeNa dei ya anuTThaNe sohI / anirohasuho vAso, hohii ne ittha acchAmo // vR- asmAkaM pUrvasmin gacche vasatAmAcAryasya caGkramaNAdiSu vAraMvAramabhyutthAnena kaTI bhagnA, athAsau nAbhyutthIyate tataH 'zodhiM' prAyazcittaM prayacchati gADhaM ca khara- paruSaiH kharaNTayati, asmistu gacche na prAyazcittaM na ca kharaNTanA, to'nirodhaH - aniyantraNA tena sukhaH sukhadAyI vAso'tra "ne" asmAkaM bhaviSyati, tiSThAmo vayamatreti kRtvA tatraiva tiSTheyuH, na bhUyaH svagacchaM gaccheyuH // [bhA. 4461] je puna ujjayacaraNA, paMjarabhaggo na royae te u / annattha visarattaM, na labbhaI eti tattheva // vR- ye punaH udyatacaraNAH' svalpe'pyanabhyutthAnAdAvaparAdhe samyak pratinodanAkAriNastAn paJjarabhagnaH 'na rocayati' na rucipathaM prApayati, cintayati ca - 'anyatrApi' gacchAntare 'svairitvaM' svAtantryaM na labhyate iti vicintya 'tatraiva' svagacche 'eti' samAgacchati // atha saMyamAbhimukho'sau samAgatastataH kim ? ityAha [bhA. 4462 ] caraNodAsINe puna, jo vippajahAya Agato samaNo / so tesu pavisamANo, saddhaM bahei ubhao vi // vRnyaH punaH zramaNaH 'caraNodAsInAn' pArzvasthAdIn sukhazIlavihAriNo viprahAya saMyamAbhimukhaH samAgataH saH 'teSu' gacchAntarIyeSu sAdhuSu pravizan ubhayeSAmapi sAdhUnAM zraddhAM vardhayati / tathAhiyatra gacche'sau pravizati tadIyAH sAdhavazcintayanti - eSaH 'sundarA amI' iti paribhAvyAsmAkaM madhye pravizati ataH sundarataraM kurmahe / yasmAdapi gacchAdAyAtastadIyA api cintayanti - asmAn 'sukhazIlAn' iti vijJAyaiSa gacchAntaraM gacchati ato vayamudyatA bhavAma iti // athAsau saMyamAbhimukhastatrApi sAmAcArIhApanaM pratinodanAyA abhAvaM ca pazyati tatazcintayati [bhA. 4463] ittha vi merAhAnI, ete vi hu sAra-vAraNAmukkA / anne vayai abhimUho, tappaccayaniJjarAhAnI // vR- atrApi gacche na kevalaM pUrvasmin ityapizabdArtha, maryAdAyAH-abhyutthAnAdisAmAcAryA hAniravalokyate, 'ete'pi ca ' sAdhavaH smAraNA- vAraNAmuktAH parisphuTaM prAktanagacchasAdhava iva nirargalAH samIkSyante, ataH ko nAmAmISAM samIpe sthAsyati ? iti matvA sa saMyamAbhimukhaH sAdhuH 'anyAn' gacchAntarIyAn sAdhUn 'vrajati' pravizati / pravizatu nAma gacchAntaraM kA no hAni ? iti ced ata Aha- 'tapratyayA' tasya sAdhoH saMyamAnupAlanopaSTambhakaraNahetukA yA nirjarA tasyA hAni prApnoti sA na bhavatItyarthaH / Aha kiM kAraNamasau teSu na pravizati ? ityAha[bhA. 4464 ] jahi natthi sAraNA vAraNA ya paDicoyaNA ya gacchammi / so u agaccha gaccho, saMjamakAmINa mottavvo // vR-vismRte kacit karttavye 'bhavatedaM na kRtam' ityevaMrUpA smAraNA sAraNA, akarttavyaniSedho vAraNA, upalakSaNatvAd anyathA karttavyamanAbhogAdinA anyathA kurvataH samyakpravarttanA preraNA, nivAritasyApi punaH punaH pravarttamAnasya khara- paruSoktibhi zikSaNaM pratinodanA / etAH sAraNAdayo yatra gacche na santi sa gaccho gacchakAryAkaraNAdagaccho mantavyaH, ata va 'saMyamakAminA' Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 3, mUlaM-97, [bhA. 4464] saMyamAbhimukhena sAdhunA moktavyo'sau, nAzrayaNIya iti bhAvaH / gAthAyAM prAkRtatvAd ikArasya dIrghatvam / / prakArAntareNa prAyazcittamabhidhitsuH prastAvanAmAha[bhA.4465] ayamaparo u vikappo, puvvAvaravAhaya tti te buddhii| loe vi anegavihaM, nanu bhesaja mo rujovsme|| vR-'ayam' agretanagAthAyAM vakSyamANo'paraH prAyazcittasya 'vikalpaH' prakAraH / atra paraH prAha-'pUrvAparavyAhatamidaM' pUrvamanyAzaM prAyazcittamuktvA yadidAnImanyAzamabhidhIyate tadetat pUrvAparaviruddham iti 'te' tavabuddhi syAt tatrocyate-nanuloke'pirujopazame vidhAtavyetathAvidhe triphalA-trikaTukAdibhedAdanekavidhaM bheSajaM "mo" iti pAdapUraNe prayujyamAnaM dRSTameva, evamatrApyekasyaivAnabhyutthAnasya tathAtathAkSetra-mahAjanAdibhedenAnekavidhaMprAyazcittamabhidhIyamAnaM na virudhyate / / itthaM parAbhiprAyaM parihatya prAyazcittamAha[bhA.466] vIyAra-sAhu-saMjai-nigama-ghaDA-rAya-saMgha-sahite tu| lahugo lahugA gurugA, chammAsA cheda mUla dugN|| kR-AcAryavicArabhUmerAgataMnAbhyuttiSThantimAsalaghu, sAdhubhisamamAyAmanabhyuttiSThatAMcaturlaghavaH, saMyatIbhiH samaM caturguravaH, nigamaiH-pauravaNigvizeSaiH SaDlaghavaH, ghaTayA-mahattarA-'numahattarAdigoSThIpuruSasamavAyalakSaNayA samaM chedaH, saGghana samaM mUlam, rAjJA samamanavasthApyam, "sahie tu"tti saGkasahitena rAjJA samamAyAtamanabhyuttiSThatAM pArAJcikam // gatamabhyutthAnam / atha vandanakamabhidhitsurAha[bhA.467] desiya rAiya pakkhiya, cAummAse taheva varise ya / lahuguru lahugA gurugA, vaMdanae jAni ya padANi // vR-daivasike rAtrikevA Avazyake vandanakaMna ddtimaaslghu| pAkSike vandanakaMna prayacchanti mAsaguru / cAturmAsike vandanakamadadatAM caturlaghu / sAMvatsarike vandanakAdAne caturguru / cazabdAd viparItaM nyUnAdhikaM ca kurvatAM laghumAsaH / yAni ca vandanake vyavanata-yathAjAtAdIni padAni teSAmapyakaraNe'sAmAcArIniSpannaM mAsalaghu ||athaitdev prAyazcittaM vizeSayannAha[bhA.468] AyariyAicauNhaM, tava-kAlavisesiyaM bhave eyaM / ahavA paDilomeyaM, tava-kAlavisesao hoi|| vR-AcAryAdInAM caturNAmapi 'etad' anantaroktaM prAyazcittaM tapaH-kAlavizeSitaM bhavatitatrAcAryasya dvAbhyAmapi tapaH-kAlAbhyAM gurukam, vRSabhasya tapogurukam, bhikSoH kAlagurukam, kSullakasyatapasA kAlena ca laghukam / athavA tapaH-kAlavizeSata etadeva 'prataloma pazcAnupUrvyA vaktavyam-AcAryasya dvAbhyAmapi laghukam, vRSabhasya kAlagurukam, bhikSostapogurukam, kSullakasya dvAbhyAmapi gurukam ||ath "desiya-rAiya"tti padadvayaM vizeSato bhAvayati[bhA.469] dugasattagakiikammassa akaraNe hoi mAsiyaM lhugN| AvAsagavivarIe, UNa'hie ceva lahuo u|| vR"dugasattaga"ttidvesaptake caturdaza bhavantIti kRtvApUrvAhnA-'parAlayozcaturdazavandanakAni bhvnti| katham? iti ceducyate-iha rAtripratikramaNecatvAri vandanakAni-tatraikamAlocanAyAm, Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 bRhatkalpa-chedasUtram - 3-3/97 dvitIyaM trAmaNake, tRtIyaM SANmAsikatapazcintanakAyotsargArtham, caturthaM pratyAkhyAnagrahaNArthamiti / tathA svAdhyAye trINi vandanakAni, tatra ca vRddhasampradAyaH- sajjhAe vaMdittA paTThavei, eyaM paDhamaM / paveyaMtassa biiyaM, pacchA uddinaM samuddinaM paDhai, uddesa samuddesavaMdanANamihevaMtabbhAvo / tao jAhe caubhAgAvasesA porisI tAhe pAe paDilehei, jai na paDhiukAmo to vaMdai, aha paDhiukAmo tAhe avaMdittA pAe paDilehei, paDilehittA pacchA paDhai, kAlavelAe vaMdiuM paDikkamai, eyaM taiyaM / evaM pUrvAhNe sapta vandanAni aparAhye'pyevameva sapta bhavanti tatra catvAri daivasikapratikramaNe, trINi svAdhyAye, anujJAvandanAnAM svAdhyAyavandaneSvevAntarbhAvAditi sarghasaGkhyayA caturdazavandanakAni bhavanti / etaccAbhaktArthikabhaGgIkRtyoktam / yastu bhaktArthikastasya bhojanAntarabhAvipratyAkhyAnavandanakasahitAni paJcadaza bhavantIti / eteSAM madhyAdekatarasyApi kRtikarmaNo'karaNe mAsikaM laghukaM prAyizcittaM bhavati / tathA AvazyaM kurvan viparItamAlApakoccAraNaM karoti, tadyathAdaivasike Avazyake 'kSAmayAmi kSamAzramaNa ! rAtrikaM vyatikramam' ityuJcarati, rAtrike vA daivasikAbhilApaM karoti, evaM pAkSikaH cAturmAsika-sAMvatsarikeSvapi pratikramaNeSu vaktavyam, atra sarvatrApyasAmAcArIniSpannaM mAsalaghu / "UNa'hie ceva"tti UnAni vA ekadvyAdibhirvandakairhInAni adhikaani| vA yathoktapramANAdatiriktAni daivasikAdipratikramaNeSu vandanakAni prayacchato mAsalaghu // atha "vaMdanae jAni ya payAni" tti padena yAni dvyavatAdIni paJcaviMzativandanakasyAvazyakapadAni sUcitAni tAni darzayati [bhA. 4470 ] duoNayaM ahAjAyaM, kiikammaM bArasAvayaM / causiraM tiguttaM ca, dupavesaM eganikkhamaNaM // vR- avanatiravanatam uttamAGgapradhAnaM praNamanam, dve avanate yasmin tad dvyavanatam ekaM yadA prathamameva " icchAmi khamAsamaNo ! vaMdiuM jAvaNijAe nisIhiyAe" ityabhidhAya chando'nujJApanAyAvanamati, dvitIyaM punarevameva dvitIyapraveze iti 2 / 'yathAjAtaM nAma' yathA pramato jananIjaTharAnnirgato yathA ca zramaNo jAtastathaiva vandanakaM dAtavyam - tatra rajoharaNamukhavastrikAcolapaTTakamAtacyA zramaNaH saJjAtaH, racitakarasampuTastu yonyA vinirgataH, evambhUta eva vandanakaM datte 3 | 'kRtikarma' vaMndanakaM "bArasAvayaM' ti dvAdazAvartta bhavati-iha prathamataH praviSTasya "aho kAyaM, kAya, jattA bhe, javaNi jaMca bhe" iti sUtrAbhidhAnagarbhA gurucaraNanyastahastaziraHsthApanarUpAH SaDAvarttA bhavanti, avagrahAnnirgatya punaH praviSTasyApyevameva SaDiti dvAdazAvartavandanakamucyate 15 / catvAri zirAMsi upacArAt ziro'vanamanAni yasmin tat catuH ziraH -tatra saMphAsanamane egaM, khAmaNAnamaNe sIsassa bIyaM, evaM bIyapavese vi donni tti 19 / tathA trayaH -mano- vAk- kAyayogA guptAH- supraNihitA yasmin tat triguptam, iyamatra bhAvanA-manasA samyakpraNihito vAcA askhalitAni sUtrapadAni vikathAdinirodhenoccArayana kAyenAvarttAn samyak prayuAno vandanaM dadAti 22 / dvau praveza guroravagrahAdAvazyikyA nirgacchato yatra tad ekaniSkramaNam 25 / eteSAM paJcaviMzaterAvazyakAnAmakaraNe pratyekaM mAsalaghu prAyazcittam / athavA "vandanake yAni padAni" ityatra anAdhtAdIni dvAtriMzatsaGkhyAkAni doSapadAni mantavyAni / / tAni cAmUni[bhA. 4471] anADhiyaM ca thaddhaM ca paviddhaM paripiMDiyaM / Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM- 97, [bhA. 4471] Tolagai aMkusaM ceva, tahA kacchabhariMgiyaM // vR- anAdhtaM ca stabdhaM ca pravRddhaM paripiNDitaM Tolagati aGkuzaM caiva tathA kacchapariGgitamiti prathamagAthAyAM sapta doSA- // [bhA. 4472] macchuvvattaM manasA, ya pauTTaM taha ya veiyAbaddhaM / bhayasA caiva bhayaMtaM, mittI - gArava - kAraNA / / vR-matsyoddhRtaM manasA pradviSTaM tathA ca vedikAbaddhaM " bhayasA caiva "tti bhayenaiva "bhayaMtaM" ti bhajato vandanamapi bhajet tathA maitrIM gauravaM kAraNaM cAzritya vandanakamiti dvitIyagAthAyAmaSTau doSAH // [bhA. 4473] niyaM paDiniyaM ceva, ruvaM tajiyameva ya / saDhaMca hIliyaM ceva, tahA vippaliuMciyaM // vR- stainyena-cauryeNa kRtaM vandanamapi stainyaM pratyanIkavandanaM ruSTavandanaM tarjayan vandata iti tarjitavandanaM zaThavandanaM hIlitavandanaM tathA viparikuJcitamiti tRtIyagAthAyAM sapta doSAH // diTThamadiTThe ca tahA, siMgaM ca kara moaNaM / [bhA. 4474] AliTThamanAliTThe, UnaM uttaracUliyaM // vRSTAdRSTaM tathA zRGgaM karo mocanama AzliSTA 'nAzliSTaM nyUna uttaracUlikamiti caturthagAthAyAM sapta doSAH // [bhA. 4475 ] 17 mUyaM ca DhaDDharaM ceva, cuDaliM ca apacchimaM / battIsadosaparisuddhaM, kiikampaM pauMjae / vR- mUka DhaDDaraM cuDalikam 'apazcimaM' paryantavarti iti paJcamagAthArthe trayo doSAH / evaM dvAtriMzaddoSaparizuddhaM kRtikarma prayuJjIta sAdhuriti doSanAmotkIrttanAyAM paJca gAthAH // idAnImetAneva yathAkramaM vyAcaSTe [bhA. 4476 ] AyarakaraNaM ADhA, tavvivarIyaM anADhiyaM hoi / davve bhAve thaddho, caubhaMgo davvato bhaito // vR- AdaraH- sambhramastatkaraNamAdhtatA sA yatra na bhavati tadanAdhtamucyate / dvitIyaM doSamAhastabdhastAvad dravyato bhAvatazca bhavati / atra caturbhaGgikA, tadyathA dravyataH stabdho na bhAvataH 1 bhAvataH stabdho na dravyataH 2 aparo dravyato bhAvatazca 3 anyastu na dravyato nApi bhAvataH 4 iti / atra caramo bhaGgaH zuddhaH / zeSabhaGgakeSvapi bhAvataH stabdho'zuddha eva, dravyatastu 'bhaktaH' vikalpitaH, udara-pRSTha zUlyavyathAdibAdhito'vanAmaM kartumazaktaH kAraNikaH syAdapi stabdho na tu niSkAraNika iti bhAvaH / / tRtIyaM doSamAha [bhA. 4477] paviddhamanuvayAraM, jaM appito na jaMtito hoti / jattha va tattha va ujjhati, katakicco vakkharaM caiva // 20 2 vR- pravRddhaM nAma yad upacArarahitam / etadeva vyAcaSTe yad vandanakaM gurubhyaH 'arpayan' dadad na yantrito bhavati / ayantritatvena yatra tatra vA sthane prathamapravezAdilakSaNe asamAptamapi vandanakamujjhati / Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 bRhatkalpa-chedasUtram -3-3/97 ka iva yathA kimujjhati? ityAha-"kayakicco vakkharaMceva"tti, etaduktaM bhavati-yathA kenacid bhATikena kutazcid nagarAd nagarAntare 'vakkharaM' bhANDamupanItam / vakkharasvAminA ca bhATiko'bhihitaH-pratIkSasva kaJcit kAlaM yAvadasya vakkharasyAvatAraNasthAnaM kinycidnvessyaami| sa prAha-'mayA'sminneva nagare samAnetavyamidamityevoktam, ataH kRtakRtyatvAd nAtaH paraM pratIkSe'ham' ityuktvA'sthAna eva tadbhANDamujjhitvA gcchti| evaMsAdhurapyasthAna evavandanakaM parityajya nazyatItyetAvatA dRSTAnta iti // caturtha doSamAha[bhA.4478] paripiMDie va vaMdai, paripiMDiyavayaNa-karaNao vA vi| Tolo vva upphiDato, osakka-'hisakkaNaM duho| vR-yatra paripiNDitAn' ekatra militAnAcAryAdInekavandanakenaiva vandate na pRthak pRthak tat paripiNDitamucyate; athavA vacanAni-sUtroccAraNagarbhANi, karaNAni-kara-caraNAdIni, paripiNDitAni-avyavacchinnAni vacana-karaNAni yasya sa tathA, Urvorupari hasto vyavasthApya sampiNDitakara-caraNo'vyaktasUtroccAraNapuraH saraMyatra vannadate tad vA paripiNDitamiti bhAvaH / paJcamaM doSamAha-utSvaSkaNam-agrataH saraNam abhiSvaSkaNaM-pazcAdapasaraNaM "duhao"tti te dve api Tolavad uslutyotplutya karoti yatra tat Tolagativandanakamiti ||sssstthN doSamAha[bhA.4479] uvagaraNe hatthambhiva, dhittu niveseti aMkusaM biNti| Thita-viTThariMgaNaMjaM, taM kacchabhariMgiyaM naam|| vR-yatrAzena gajamiva ziSya AcAryamUrddhasthitaM zayitaM prayojanAntaravyagraM vA 'upakaraNe' colapaTTa-kalpAdau haste vA avajJayA samAkRSya vandanakadAnArthamAsane upavezayati tad aDazaM bruvate / nahi pUjyAH kadAcidapyupakaraNAdyAkarSaNamarhanti mavinayatvAt, kintu praNAmaM kRtvA kRtAJjalipuTairvinayapUrvakamidamucyate-upavizantu bhagavanto yena vandanakaM prayacchAmIti; ato doSaduSTamidam / saptamaM doSamAha-sthitasyorddhasthAnena "tittIsannayarAe" ityAdisUtramucArayata upaviSTasya vA-AsInasya "aho kAyaMkAya" ityAdisUtraMbhaNataH kacchapasyevajalacarajIvavizeSasya riGgaNam-agrato'bhimukhaMyatkiJcit calanaMtacatra karotiziSyastadidaM kacchapariGgitaM naameti|| aSTamaMdoSamAha[bhA.4480] uThiMta nivesaMto, uvvattati macchau vva jlmjjhe| vaMdiukAmo va'naM, jhaso vva pariyattatI turiyaM // vR-uttiSThan nivizamAno vAjalamadhye matsya iva 'udvartate' udvellayati ytrtmtsyoddhRttm| athavA ekamAcAryAdikaMvanditvAtatsamIpatatsamIpaevAparaMvandanAhakaJcanavanditumicchaMstatsamIpaM jigamiSurupaviSTa eva 'jhaSaiva' matsyaivatvaritamapaMparAvartayaMyatra gacchati tdvaamtsyoddhRttm|| navamamAha[bhA.4481] appa-parapattieNaM, maNappadoso anegutttthaanno| ___ paMceva veiyAo, bhayaM tu nijUhaNAIyaM // vR-manaHpradveSaH 'anekotthAnaH' anekanimitto bhavati, sacasarvo'pyAtmapratyayena parapratyayena vA syAt / tatrAtmapratyayena yadA ziSya eva guruNA kiJcit paruSamabhihito bhavati, parapratyayena tu www. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 uddezaka : 3, mUlaM-97, [bhA. 4481] yadA tasyaiva ziSyasya sambandhinaH suhvadAdeH sammukhaM sUriNA kimapyapriyamuktaM bhavatIti / evaMprakArairanyairapi sva-parapratyayaiH kAraNAntarainisaH pradveSo bhavati yatra tad manasA prdussttmucyte| dazamaM doSamAha-"paMceva veiyAu"tti jAnunorupari hastau nivezyAdho vA pArzvayorvA utsaGge vA ekaMvA jAnuM dakSiNaM vAmaM vAkaradvayAntaH kRtvA vandanakaMyatra karoti tdvedikaabddhm| ekAdazaM doSamAha-"bhayaMtu nitahaNAIyaM" ti ni!haNaM-gacchAnniSkAzanaM tadAdikaMya bhayaM tena yatra vandate tad bhayavandanakam // dvAdazaM doSamAha[bhA.4482] bhayati bhayassati va mamaM, ii vaMdati NhoragaM nivesNto| emeva ya mettIe, gArava sikkhAvinIto'haM / / vR-'smarttavyaM bho AcArya! bhavantaM vandamAnA vayaM tiSThAmaH' ityevaM nihorakaM nivesayan vdnte| kimiti? ityAha-eSa tAvad 'bhajate' anuvartayati mAm, sevAyAM patito me vartata ityartha, agre vAmama bhajanaM kariSyatyasau, tatazcAhamapivandanakasatkaM nihorakaM nivezayAmItyabhiprAyavAn yatra vandate tathA maitryA'pi hetubhUtayA kazcid dvandate, AcAryeNa samaM maitrI mama bhaviSyatItyartha, tadidaM maitriivndnkm|cturdshNdossmaah-"gaarv"ttisuucaamaatrtvaad grvvndnkmitiprtyeym|kthmbhuutN tat? ityAha-"sikkhAviNIohaM"tizikSA-vandanakapradAnAdisAmAcArIviSayA tasyAM vinItaHkuzalo'hamityavagacchantvamI zeSasAdhvAdaya ityabhiprAyavAn 'yathAvad' AvartAdhArAdhayan yatra vandata iti / paJcadazaM doSamAha[bhA.4483] nANAitigaMmuttuM, kaarnnmihlogsaahgNhoi| . pUyA-gAravaheuM, nANaggahaNe viemeva // vR-jJAna-darzana-cAritratrayaMmuktvA yat kimapyanyad 'ihalokasAdhakaM vastrAdikaMvandanakadAnAt sAdhurabhilaSati tat kAraNaM bhavatIti pratipattavyam / nanu jJAnAdigrahaNArthaM yadA vandate tadA kimekAntenaiva kAraNaMnabhavati? ityAzaGkayAha-yadipUjArthaMgauravArthaMvA vandanakaMdattvA vinayapUrvakaM jJAnaM zrutaMgRhNAti, yenaloke pUjyo'nyebhyazca zrutadharebhyo'dhikatarobhavAmItitadAtadapi evameva' kAraNavandanakaM bhavatIti // tatra kimabhiprAyavat ihalokasAdhakaM kAraNaM bhavati? ityAha[bhA.4484] AyaratareNa haMdi, vaMdAmiNaM tena paccha pnnyissN| vaMdanaga mollabhAvo, na kArassai me pnnybhNgN|| vR- 'handi' itiihloksaadhkkaarnnopprdrshne|atishyaadrenn 'vande' praNamAmi "Na" miti enamAcAryam, 'tena ca vandanakapradAnena hetubhUtena pazcAdamukiJcidvastradi praNayiSye' yAciSye, nacAsau mama 'praNayabhaGgaM prArthanAbhaGga krissyti| kathambhUtaH san ? ityAha-vandanakameva mUlyaM tatra bhAvaH-abhiprAyo yasya sUreH sa tathAbhUtaH, vandanakamUlyavazIkRta ityarthaH, ityabhiprAyavataH kAraNavandanakaM bhavatIti ||ssoddshN doSamAha[bhA.4485] hAuM parassa cak, vaMdaMte teNiyaM havai etN| teno iva attANaM, gUhai obhAvaNA mA me / / vR-'hApayitvA' vaJcayitvA 'parasya' sAdhu-zrAvakAdeH 'cakSu' dRSTiM guruM vandamAnasya ziSyasya stainyaMvandanakaM bhvti| etadeva spaSTataraMvyAcaSTe-'stena iva' taskara ivAnyasAdhvAdhantardhAnenAtmAnaM Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa - chedasUtram - 3-3/97 gUhayati, kasmAt ? ityAha- " obhAvanA mA me "tti asAvapyatividvAn kimanyeSAM vandanakaM prayacchati ? ityevambhUtA'pabhrAjanA mama mA bhUditi // saptadazaM doSamAhaAhArassa u kAle, nIhArubhayo ya hoi paDinIyaM / roseNa dhamadhameMto, jaM vaMdati ruTThameyaM tu // [ bhA. 4486 ] 20 vR- AhArasya nIhArasya vA 'ubhayasya' mUtra- purISalakSaNasya kAle yatra vandate tat pratyanIkam / aSTAdazaM doSamAha - 'roSeNa' svavikalpajanitena krodhena 'dhamaddhaman' jAjvalyamAno yad vandate tad ruSTaM vandanakamiti // ekonaviMzaM doSamAha [ bhA. 4487] na vi kuppasi na pasIyasi, kaTThasivo caiva tajjiyaM eyaM / sIsaMgulimAdIhi va, tajjJeti guruM paNivayaMto / / vR- kASThaghaTitazivadevatAvizeSa ivAvandyamAno na kupyasi, tathA vandyamAno'pyavizeSajJatayA na prasIdasItyevaM tarjayan-nirbhartsayan yatra vandate tat tarjitam / yadi vA 'melApakamadhye vandanakaM mAM dApaya~stiSThasyAcArya ! paraM jJAsyate tavaikAkinaH' ityabhiprAyavAn yadA zIrSeNa aGgulyA vApradezinIlakSaNayA guruM 'praNipatan ' vandamAnastarjayati tad vA tarjitam // viMzatitamaM doSamAha[bhA. 4489] vIsaMbhaTThANamiNaM, sabbhAvajaDhe saDhaM havai etaM / kavaDaM ti kayayavaM tiya, saDhayA vi ya hoMti egaTThA // vR-vizrambhaH-vizvAsastasya sthAnamidaM vandanakam, etasmin yathAvad dIyamAne zrAvakAdayo vizvasantItyabhiprAyeNaiva 'sadbhAvarahite' antarvAsanAzUnye vandamAne ziSye zaThametad vandakaM bhavati / zaThazabdameva paryAyazabdaivyArcaSTa-kapaTamiti vA kaitavamiti vA zaThatA'pi vA iti ekArthA zabdA bhavanti / / ekaviMzaM doSamAha [bhA. 4489 ] gaNi ! vAyaga ! jiTThajja!, tti hIliyaM kiM tume paNamitena / desI kahavittaMte, kadheti daravaMdie kuMcI // vR-gaNin ! vAcaka ! jyeSThArya ! kiM tvayA vanditena ? ityAdi sovyAsaM hIlayitvA yatra vandate tad hIlitavandanakam / dvAviMzaM doSamAha - 'daravandite' ardhavandanake datte sati dezIkathAvRttAntAn yatra karoti tad viparikuJcitam / / dRSTAdRSTadoSaM zRGgadoSaM cAha [bhA. 4490 ] aMtarito tamase vA, na vaMdatI vaMdatI u dIsaMto / eyaM diTThamadi, siMgaM puna kuMbhagaNivAto // vR- bahuSu vandamAneSu sAdhvAdinA kenacidantaritaH 'tamasi vA' sAndhakArapradeze vyavasthito maunaM vidhAya upavizya vA''ste na tu vandate, 6zyamAnastu vandate yatra tad dRSTAdRSTavandanakam / tathA kumbhazabdeneha lATamucyate, tasya vama-dakSiNapArzvayoryo nipAtaH hastAbhyAM sparzanaM tadyuktaM vandanakaM zRGgamucyate / etaduktaM bhavati- 'ahokAyaM" ityAdyAvarttAn kurvan karAbhyAM na lalATasya madhyadezaM spRzati kintu vAmapArzva dakSiNapArzva vA spRzatIti / / gAthApUrvArdhana karalakSaNaM pazcArdhena tu mocanalakSaNaM doSamAha[ bhA. 4491] karamiva bhannai diMto, vaMdanagaM ArahaMtiya karu tti / loiyakarassa mukkA, namuccimo vaMdanakarassa // Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 3, mUlaM-97, [bhA.4491] vR-vandanakaM dadat 'karamiva' rAjadeyabhAgamiva manyate, Arhato'yaM kara iti / gRhItavaratAzca vayaM laukikakarAd muktAstAvanna mucyAmahe vandanakarasyArtasyeti / / saptaviMzaM doSamAha[bhA.4492] AliTThamanAliTTe, rayahara sIse ya hoti cubhNgo| vayaNa-karaNehi UNaM, jahannakAle sesehiN|| vR-AzliSTamanAzliSTaM ceti padadvayamAzritya rajoharaNa-zirasorviSaye caturbhaGgikA bhavati, sA ca "ahokAyaMkAya" ityAdyAvarttakAle sambhavati-rajoharaNaM karAbhyAmAzliSyatizirazcetyekaH, rajoharaNaM zliSyati nazira iti dvitIyaH, ziraH zliSyatina rajoharaNamiti tRtIyaH, narajoharaNaM nazirazcazliSyati iticaturtho bhaGga iti|atraadyo bhaGgaH zuddhaH,zeSabhaGgatrayeAzliSTAnAzliSTadoSaduSTaM prkRtvndnmvtrti|assttaaviNshNdossmaah-vcnaiH-aalaapkaiH karamairvA-avanAmAdibhirAvazyakaiH 'nyUna' hInaM yadvandate, yadvA kazcadatyutsukatayA 'jaghanyenaiva' svalpenaiva kAlena vandanaM samApayati zeSairvA sAdhubhirvandite sati pazcAdvandate tad nyUnaM nAma vndnkm||ekontrishNtrishNc doSamAha[bhA.4493] dAUNa vaMdanaM matthaeNa vaMdAmi cUliyA esaa| tusiNI Avatte puna, kuNamANo hoi mUyaM tu|| vR-yad vandanakaM dattvA pazcAd mahatA zabdena "mastakena vande" iti brUte eSA uttaracUlikA mntvyaa| yat 'tUSNIkatayA' maunena AvartAndvAdazApi kurvaannovndtetdmuukvndnkNbhvti|| ekatriMzaM dvAtriMzaM ca doSamAha[bhA.4494] uccasareNaM vaMdai, DhaDDara eyaM tu hoi bodhavvaM / cuDuli vva giNhiUNaM, rayaharaNaM hoi cudduliio| vR-'uccasvareNa' mahatAzabdena vanadnakasUtramuccArayanyadvandate tdetdddhddddrmitiboddhvym| cuDalI nAma-ulkA tAmiva paryante gRhItvA rajoharaNaM bhrAmayan yad vandate sa cuDDalikA nAma dvAtriMzo doSa iti // sAmpratameteSveva prAyazcittamAha[bhA.4495] thaddhe gArava teniya, hIliya ruTTha lahugA saDhe gurugo| duTTha paDinIya tajjita, gurugA sesesu lhugotu|| - kRstabdha-gaurava-stenita-hIlita-ruSTeSu pratyekacaturlaghavaH / zaThe maayaadossprtyyNmaasgurukm| duSTa-pratyanIka-tarjiteSucatvAro gurukaaH| zeSeSu anApta-praviddha-paripiNDitAdiSutrayoviMzatau doSeSu pratyekamasamAcArIniSpanaM mAsalaghu / / atha kRtikarmakaraNavidhimAha[bhA.4496] Ayariya-uvajjhAe, kAUNaM sesagANa kAyavvaM / upparivADI mAsiga, madarahie tinniya thutiio|| vR-pratikramaNasUtrAkarSaNAnantaramAcAryopAdhyAyayoH prathamaM kRtikarma kRtvA tataH zeSasAdhUnAM yathAranAdhikakramaM krtvym| athotparipATyA vndtettolghumaasikm|tenaapi cAcAryAdinA madarahitena vandanakaM pratIcchanIyam / pratikramaNe ca samApite timraH stutayaH svareNa cchandasA ca prvrdhmaanaadaatvyaaH||aah-shesssaadhuunaaN kiM sarveSAmapi vandanaM vidheyam ? utana? itiatrocyate[bhA.4497] jA ducarimotti tA hoi vaMdanaM tIrie pddikkmnne| AinnaM puna tiNhaM, gurussa duNhaM ca devsie|| ___ Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -3-3/97 vR-pratikramaNe' pratikramaNasUtre 'tIrate' pAraM prApite sati vandanaMM bhavati yAvad dvicaramaH sAdhuH, sAdhU avaziSyamANa yAvat sarveSAmapi vandanaM kRtvA kSAmaNakaM karttavyamiti bhAvaH / eSa vidhi pUrvaM caturdazapUrvadhara- dazapUrvadharAdikAle AsIt, samprati punaH pUrvAcAryairAcIrNamidam-trayANAM sAdhUnAM vandanakaM karttavyam, tatraikasya gurordvayozca zeSasAdhvoH paryAyajyeSThayordevasike upalakSaNatvAd rAtrike cAvazyake'yaM vidhiravagantavyaH / pAkSike tupaJca sAdhavo vanditvA kSamayitavyAH, catumAsie saMvatsare ya satta avassaM ti // Aha-kimatra kAraNaM maulaM vidhimullaGghaya pUrvasUraya itthamabhinavAM sAmAcArI sthApayanti ? iti ucyate [ bhA. 4498 ] dhii- saMghayaNAdInaM, merAhAniM ca jANiuM therA / seha-agItaTThA vi ya, ThavaNA Ainnakappassa // vR- dhRtiH - mAnasAvaSTambharUpA saMhananaM vajraRSabhanArAcAdi tayoH AdizabdAd dravyakSetrakAlAdInAM ca yA parihAniryA ca maryAdAyAH - siddhAntAbhihitanirapavAdasAmAcArIrUpAyA hAnistAM jJAtvA pUrvasUraya aidaMyugInasAdhujanocitasyAcIrNakalpasya sthApanAM kurvanti / kimartham ? ityAha-zaikSANAmagItArthAnAM cAnugrahArtham mA bhUdamISAM bahutarasAdhUna vanditvA kSamayatAM viziSTadhRtisahananAdibalAbhAvAt paribhagnAnAM vipariNAma iti // athAcIrNasyaiva lakSaNamAhaasaDhena samAinnaM, jaM katthai kAraNe asAvajjaM / na nivAriyamannehi ya, bahumanumayametamAinnaM // [bhA. 4499] vR- 'azaThena' rAga-dveSarahitena kAlikAcAryAdivat pramANasthena satA 'samAcIrNam' AcaritaM yad bhAdrapadazuddhacaturthIparyuSaNAparvavat 'kutracid' dravya-kSetra kAlAdI 'kAraNe' puSTAlambane 'asAvadya' prakRtyA mUlottaraguNArAdhanAyA abAdhakam, 'na ca' naiva nivAritam 'anyaiH' tathAvidhaireva tatkAlavartibhirgItArthe, api tu bahu yathA bhavati evamanumatametadAcIrNamucyate // atha ye AcAryasyApi paryAyajyeSThAstaiH kimAcAryasya vandanakaM karttavyam ? utana ? iti atrocyate 22 [bhA. 4500 ] viyaDaNa paJcakkhANe, sue ya rAdInigA vi hu kariMti / majjhille na kariMtI, so ceva karei tesiM tu / vR-vikaTanam - AlocanaM pratyAkhyAnaM pratItaM tayoH tathA zrute ca uddizyamAna-samuddizyamAnAdau 'rAlikA api' jyeSThAryA apyupasampadaM pratipannA avamarAnikasyAcAryasya vandanakaM kurvanti / yattu madhyamaM kSAmaNakavandanaM tanna kurvanti, kintu sa evAcAryasteSAM rAnikAnAM karoti // atha yaduktam 'tisraH stutayo dAtavyAH' iti tatra vidhimAha [bhA. 4501 ] thuimaMgalammi gaNiNA, uccArite sesagA thutI beMti / pamhuTThamerasAraNa, vinayo ya na pheDito evaM // vR- pAkSikAdiSu yadyapyAcAryo'vamarAlikastathApi saevAvazyake samApite prathamatastisraH stutIrdadAti, daivasika-rAtrikayorapi prathamamAcAryeNa stutimaGgalaM prArambhaNIyam, tataH zeSaH / ata evAha-stutimaGgale 'gaNinA' AcAryeNoccArite sati zeSAH sAdhavaH stutIbruvate, dadatItyarthaH, dattvA ca gurupAdamUla eva kiyantamapi kAlaM tiSThanti / kimartham ? iti ced ata Aha-kAcid maryAdA- sAmAcArI "pamhuTThA" vismRtA bhavet tasyAH smAraNaM guravaH kurvIran / paramopakAriNazca Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 3, mUlaM- 97, [bhA. 4501 ] guravaH, tata eva pratikramaNAnantaraM kiyantamapi kAlaM teSu paryupAsyamAneSu vizrAmaNAdividhAnena vinayo'pi 'na spheTitaH' na hApito bhavati // atha ke punaste ye AcAryasyApi ratnAdhikA bhavanti ? iti ucyate [bhA. 4502] 23 annesiM gacchANaM, uvasaMpannANa vaMdanaM tahiyaM / bahumAna tassa vayaNaM, ome vA''loyaNA bhaNiyA / / vR- anyeSAM gacchAnAM sambandhina AcAryA ratnAdhikatarAH sUtrArthanimittaM kamapyavamarAnikamAcAryamupasampannAsteSAM madhyamavandanakamavamarAlikena dAtavyam / seSakAlaM te'pi rAnikAH 'tasya' avamarAlikasya 'bahumAnaM' 'pUjyo'yamasmAkaM guNAdhikatayA' iti lakSaNaM 'vacanaM ca' AjJAnirdezaM kurvanti / avame'pi ca tatrAlocanA bhaNitA bhagavadmi / kimuktaM bhavati ? - tasya purata AlocanaM pratyAkhyAnaM ca vandanakaM dattvA vidheyamiti bhagavatAmupadezaH / / atha paraH prAha- kasyapunaH kRtikarma karttavyam ? kasya vA na ? iti ucyate [bhA. 4503] seDhIThANaThiyANaM, kitikampaM bAhirANa bhayitavvaM / sutta - 'tthajANaeNaM, kAyavvaM AnupuvvIe // vR- saMyamazreNyAH sambandhIni vizuddhiprakarSApakarSakRtasvarUpabhedarUpANi yAni sthAnAni teSu sthitAnAM sAdhUnAM kRtikarma karttavyam / ye tu saMyamazreNisthAnebhyo bAhyAsteSAM 'bhaktavyaM' karttavyaM vA na veti bhAvaH / tatra kAraNe samutpanne 'sUtrArthajaJena' gItArthena 'AnupUrvyA' "vAyAi namokkAro" ityAdikayA vakSyamANaparipATyA karttavyam, anyathA tu neti purAtanagAthAsamAsArthaH // sAmpratamenAmeva vivarISurAha [bhA. 4504] seDhIThANaThiyANaM, kitikammaM seDhi icchimo nAuM / tamhA khalu seDhIe, kAyavva parUvaNA iNamo // vR- saMyamazreNisthAnasthitAnAM kRtikarma karttavyamityukte kazcid vineyo brUyAt-vayaM tAmeva zreNi prathamato jJAtumicchAmaH / sUrirAha-yata evaM bhavataH zreNiviSayA jijJAsA tasmAdasmAbhirapi karttavyA zreNeH prarUpaNA 'iyaM' vakSyamANalakSaNA // atastAmeva cikIrSu prathamataH zreNisthitAnAM kRtikarmakaraNe vidhimAha [bhA. 4505 ] puvvaM carittaseDhIThiyassa pacchAThieNa kAyavvaM / so puna tullacaritto havijja Uno va ahio vA / / vR- 'pUrvaM' prathamaM yaH sAmAyikasya chedopasthApanIyasya vA pratipattyA cAritrazreNyAM sthitastasya pazcAtsthitena kRtikarma karttavyam / 'sapunaH' pUrvasthitastaM pazcAtsthitamapekSya nizcayatastulyacAritro nyUno vA'dhiko vA bhavet // yataH [ bhA. 4506 ] nicchayao dunneyaM, ko bhAve kammi vaTTaI samaNo / vavahArao ya kIrai, jo puvvaThio carittammi // vR- 'nizcayataH' tattvavRttyA kaH pUrvasthitaH pazcAtsthito vA zramaNaH kasmin 'bhAve' cAritrAdhyavasAyarUpe mande madhye tIvra vA varttate iti durjJeyam, tadaparijJAnAcca kathaM nizcayanayAbhiprAyeNa kRtikarma karttuM zakyam ? / 'vyavahAratastu' vyavahAranayamaGgIkRtya punaH kriyate kRtikarma yaH pUrvaM Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 - bRhatkalpa-chedasUtram -3-3/97 cAritre sthitastasyeti / / nanu phalasAdhakatvAd nizcayasyaiva prAmANyaM na vyavahArasya ityAha[bhA.4507] vavahAro vi hubalavaM, jaMchaumatthaM pi vaMdaI arihaa| jA hoi anAbhitro, jANato dhammayaM eyaM // vR-vyavahAro'pi, AstAMnizcayaityapizabdArtha, 'huH' nizcitaMbalavAn, yadyasmAtchadmasthamapi svagurupabhRtikaM vandate 'arahAH' kevlii| kiyantaM kAlam ? ityAha-yAvadasau anAbhinno'sti' kevalitayAanabhijJAtobhavati tAvad etAM vyavahAranayabalavattvalakSaNAMdharmatAMjAnanchadmasthamapi vandate iti // kathaM punarasau kevalitayA jJAyate? ityAha[mA.4508] kevalinA vA kahie, avaMdamAno va kevaliM annaM / vAgaraNapuvvakahie, devayapUyAsu va muNaMti / / - vR-anyena kenApi kevalinA kathite' 'ayaM kevalI jAtaH' ityAkhyAte sati, avandamAnovA kevalimanamanyaM kevalitayAjJAyate / vyAkaraNapUrvaM vA-atizayijJAnagamyArthakathanapuraHsaraMtenaiva kevalinA svayameva kathite sati, 'daivatapUjAsu vA' yathAsannihitadevaiH kriyamANAM mahimAM dRSTvA guruprabhRtayastaM kevalinaM vidanti ||ath zreNiprarUpaNAmAha[bhA.4509] avabhAgapaliccheyA, ThANaMtara kaMDae ychtttthaannaa| hiTThA pajjavasANe, vuddhI appAbaDaM jIvA // vR- avibhAgaparicchedaprarUpaNA sthAnAntaraprarUpaNA kaNDakaprarUpaNA SaTsthAnaprarUpaNA adhaHprarUpaNA paryavasAnaprarUpaNA vRddhiprarUpaNA alpabahutvaprarUpaNA jIvaprarUpaNA ceti|| [bhA.4510] AlAva gaNaNa virahiyamavirahiyaM phaasnnaapruuvnnyaa| - gaNaNapaya seDhiavahAra bhAga appAbahuM smyaa|| vR-jIvaprarUpaNAyAM cAmUni pratidvArANi, tadyathA-AlApaprarUpaNA zreNyapahAraprarUpaNA bhAgaprarUpaNA alpabahutvaprarUpaNA zramaNa(samaya) prarUpaNA ceti dvAragAthAdvayam // tatrAvibhAgaparicchedapararUpaNAMtAvat karoti[bhA.4511] avibhAgapalicchedaM, carittapajjava-paesa-paramANU / paramANussa parUvaNa, cauvvihA bhAvao'naMtA / / vR-iha saMyamasthAnaM kevaliprajJAcchedanakena chidyamAnaM niraMzatayA yadA vibhAgaM na yacchati tadA'sAvantimoaMzo avibhAgapariccheda ucyate, sacAritraparyAyazcAritrapradezazcAritraparamANu bhnnyte| paramANozca sAmAnyatazcaturvidhAprarUpaNA dravya-kSetra-kAla bhaavbhedaat| dravyata eko'NukaH, kSetrata AkAzapradezaH,kAlataHsamayaH, bhaavtstvekgunnkaalkaadi|at evavAcAritrAvibhAgaparicchedAH, teca 'anantAH' anantAnantakapramANAH / tathA cAha[bhA.4512] te kittiyA paesA, savvAgAsassa maggaNA hoi| tejattiyA paesA, avibhAga tao anNtgunnaa| vR-'te' cAritrasya pradezAH "kiyantaH' kiMpramANA iti cintAyAM nirvacanamAha-sarvasya-lokA'lokagatasyAkAzasya mArgaNA bhavati / yAvantaH kila 'te' sarvAkAzasya pradezAH 'tataH' tebhyaH sarvAkAzapradezebhyazcAritrasya avibhAgaparicchedA anantaguNAH sarvajaghanye'pi saMyamasthAne Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 uddeza : 3, mUlaM- 97, [bhA. 4512] koyA ( gAdhInagara) pi 382009 pratipattavyAH / eSA avibhAgaparicchedaprarUpaNA 1 / sarvajaghanyAt saMyamasthAnAd yad dvitIyaM saMyamasthAnaM tat tasmAdanantabhAgavRddham / kimuktaM bhavati ? - prathamasaMyamasthAnagatanirvibhAgabhAgapekSayA dvitIye saMyamasthAne nirvibhAgA bhAgA anantatamena bhAgenAdhikA bhavantIti / eSA sthAnAntaraprarUpaNA 2 / tasmAdapi yadanantaraM tRtIyaM tat tato'nantabhAgavRddham, evaM pUrvasmAduttarottarANi anantatamena bhAgena vRddhAni nirantaraM saMyamasthAnAni tAvad vaktavyAni yAvadgulamAtra kSetrAsaGghayeyabhAgagatapradezarAzipramANAni bhavanti / etAvanti ca samuditAni sthAnAni kaNDakamityucyate / eSA kaNDakaprarUpaNA 3 / asmAcca kaNDakAt parato yadanyadanantaraM saMyamasthAnaM bhavati tat pUrvasmAdasaGghayeyabhAgAdhikam / etaduktaM bhavati - pAzcAtyakaNDakasatkacaramasaMyamasthAnagatanirvibhAgabhAgApekSayA kaNDakAnantare saMyamasthAne nirvibhAgA bhAgA asaGghayeyatamena bhAgenAdhikAH prApyante / tataH parANi punarapi kaNDakamAtrANi saMyamasthAnAni yathottaramanantabhAgavRddhAni bhavanti, tataH punarekamasaGghayeyabhAgAdhikaM saMyamasthAnam bhUyo'pi tataH parANi kaNDakamAtrANi saMyamasthAnAni yathottaramanantabhAgavRddhAni bhavanti, tataH punarapyekamasaGghayeyabhAgAdhikaM saMyamasthAnamH evamanantabhAgAdhikaiH kaNDakapramANaiH saMyamasthAnairvyavahitAni asaGghayeyabhAgAdhikAni saMyamasthAnAni tAvad vaktavyAni yAvat tAnyapi kaNDakapramANAni bhavanti / tatazcaramAdasaGghayeyabhAgAdhikasaMyamasthAnAt parANi yathottaramanantabhAgavRddhAni kaNDakamAtrANi saMyamasthAnAni prAgatikrAntAni tAvanti bhUyo'pi tenaiva krameNAbhidhAya punarapyekaM saGghayeyabhAgAdhikaM saMyamasthAnaM vaktavya, idaM dvitIyaM saGkhyeyabhAgAdhikaM saMyamasthAnam; anenaiva krameNa tRtIyam, yAvat saGghayeyabhAgAdhikAni saMyamasthAnAni kaNDakamAtrANi bhavanti tAvad vAcyam / tata uktakrameNa bhUyo'pi saGghayeyabhAgAdhikasaMyamasthAnaprasaGge saGghayeyaguNAdhikamekaM saMyamasthAnaM vaktavyam, tataH punarapi mUlAdArabhya yAvanti saMyamasthAnAni prAgatikrAntAni tAvanti bhUyo'pi vaktavyAni tataH punarapyekaM saGghayeyaguNAdhikaM saMyamasthAnaM vaktavyam; tato bhUyo'pi mUlAdArabhya tAvanti saMyamasthAnAni tathaiva vaktavyAni tataH punarapyekaM saGghayeyaguNAdhikaM saMyamasthAnam; amUnyapyevaM saGghayeyaguNAdhikAni saMyamasthAnAni tAvad vaktavyAni yAvat kaNDakamAtrANi bhavanti / tata uktakrameNa punarapi saGghayeyaguNAdhikasaMyamasthAnaprasaGge'saGghayeyaguNAdhikaM saMyamasthAnaM vaktavyam, tataH punarapi mUlAdArabhya yAvanti saMyamasthAnAni prAgatikrAntAni tAvanti tenaiva krameNa bhUyo'pi vaktavyAni tataH punarapyekamasaGghayeyaguNAdhikaM saMyamasthAnaM vaktavyam; tato bhUyo'pi mUlAdArabhya tAvanti saMyamasthAnAni tathaiva vaktavyAni, tataH punarapyekamasaGghayeyaguNAdhikaM saMyamasthAnaM vaktavyam: amUni caivamasaGghayeyaguNAdhikasaMyamasthAnAni tAvad vaktavyAni yAvat kaNDakapramANAni bhavanti / tataH pUrvaparipATyA punarapyasaGghayeyaguNAdhikasaMyamasthAnaprasaGge anantaguNAdhikaM saMyamasthAnaM vaktavyam, tato bhUyo'pi mUlAdArabhya yAvanti saMyamasthAnAni prAgatikrAntAni tAvanti tathaiva krameNa bhUyo'pi vaktavyAni, tataH punarapyekamanantaguNAdhikaM saMyamasthAnaM vaktavyam; tato bhUyo'pi mUlAdArabhya tAvanti saMyamasthAnAni tathaiva vaktavyAni tataH punarapyekamanantaguNAdhikaM saMyamasthAnaM vaktavyam; evamanantaguNAdhikAni tAvad vaktavyAni yAvat kaNDakamAtrANi bhavanti / tato bhUyo'pi teSAmupari Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -3-3/97 paJcavadyAtmakAni saMyamasthAnAni mUlAdArabhya tathaiva vaktavyAni, yat punaranantaguNavRddhisthAnaM tanna, prApyate, SaTsthAnasya parisamAptatvAt / itthambhUtAnyasaGghayeyAni kaNDakAni samuditAni SaTsthAnakaM bhavati / tasmAcca prathamaSaTasthAnakAdUrddhamuktakrameNaiva dvitIyaM SaTasthAnakamuttiSThati, evameva ca tRtIyam, evaM SaTasthAnakAnyapi tAvad vAcyAni yAvadasaGkhyeyalokAkAzapradezapramANAni bhavanti / uktaM ca 26 chaTThANagaavasANe, annaM chaTThANayaM puno annaM / evamasaMkhA logA, chaTTANANaM muNeyavvA // itthambhUtAni cAsaGghayeyalokAkAzapradezapramANAni SaTasthAnakAni saMyamazreNirucyate / tathA coktam- chaTThANA u asaMkhA, saMjamaseThI muNeyavvA // tadevaM kRtA avibhAgapariccheda-sthAnAntarakaNDaka - SaTasthAnakAnAM prarUpaNA 4 / sAmpratamadhaHsthAnaprarUpaNA kriyate prathamAdasaGghayeyabhAgavRddhAt sthAnAdadhaH kiyanti saMyamasthAnAnyanantabhAvRddhAni ? ucyate- kaNDakamAnnANi / tathA prathamAt saGghayeyabhAgavRddhAt sthAnAdadhaH kiyanti asaGghayeyabhAgavRddhAni sthAnAni ? ucyate - kaNDakamAtrANi / evamuttarottarasthAnAdadho'dha AnantaryeNa tAvad mArgaNA karttavyA yAvat prathamAdanantaguNavRddhAni sthAnAni ? ucyate- kaNDakavarga kaNDakaM ca / tathA prathamAt saGkhyeyaguNavRddhAt sthAnAdadhaH kiyanti asamayeyaguNavRddhAt sthAnAni ? ucyate- kaNDakavarga kaNDakaMca / tathA prathamAdanantaguNavRddhAt sthAnAdadhaH kiyanti saGghayeyaguNavRddhAni sthAnAni ? ucyate-kaNDakavarga kaNDakaM c| evamuktaprakAreNa yAntaritA tryantaritA caturantaritA ca mArgaNA svadhiyA paribhAvanIyA / atha paryavasAnadvAram tatrAnantaguNavRddhakaNDakAduparipaJcavRdhyAtmakAni sarvANi sthAnAni gatvA punaranantaguNavRddhaM sthAnaM na prApyate, SaTsthAnasya parisamAptatvAt / tatastadeva sarvAntimaM sthAnaM SaTsthAnakasya paryavasAnam // atha bhASyakAraH prakArAntareNAdhaH paryavasAnadvArayoryugapat prarUpaNAmAha [bhA. 4513] eyaM carittaseDhiM, paDivajjai hiTTha koi uvariM vA / jo hiTThA paDivajjai, sijjhai niyamA jahA bharaho // vR- etAM cAritrazreNi kazcid jIvaH 'adhastAd' jaghanyasaMyamasthAneSu pratipadyate, kazcit punaH 'upari' uparitaneSu paryantavartiSu, upalakSaNatvAd madhyameSu vA saMyamasthAneSu pratipadyate / tatra yo'dhastaneSu saMyamasthAneSu cAritrazreNiM pratipadyate sa niyamAt tenaiva bhavagrahaNena sidhyati, yathA bharatazcakravartI // [ bhA. 4514] majjhe vA uvariM vA, niyamA gamanaM tu hiTThimaM ThANaM / aMtomuhutta vuDDI, hAnI vi taheva nAyavvA / / vR- yaH punaH 'madhye vA' madhyameSu 'upari vA' uparitaneSu saMyamasthAneSu cAritrazreNi pratipadyate tasyana niyamAd 'adhastanaM' sarvajaghanyaM saMyamasthAnaM yAvad gamanaM bhavati, tato'sau tenAnyena vA bhavagrahaNena sarvANi saMyamasthAnAni spRSTvA sidhyati / yA punaradhastanasaMyamasthAnebhya uparitanasaMyamasthAnArohaNalakSaNA vRddhiH sA'ntarmuhUrtamAtraM bhavati / yA coparitanasaMyamasthAnebhyo'dhastanasaMyamasthAneSvavarohaNarUpA hAni sA'pi tathaiva' antarmuhUrtamAtraiva jJAtavyA Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM- 97, [ bhA. 4514 ] 27 5-6 / etena vRddhidvAraprarUpaNA'pi kRtA 7 / samprati alpavahutvadvAraM prarUpyate tatra sarvastokAnyanantaguNavRddhAni sthAnAni, kaNDakamAtratvAt teSAm / tebhyo'saGghayeyaguNavRddhAni sthAnAni asaGghayeyaguNAni, guNakArazceha kaNDakapramANo jJAtavyaH, ekaikasyAnantaguNavRddhasya sthAnasyAdhastAt pratyokamasaGghayeyaguNavRddhAni sthAnAni kaNDakamAtrANi prApyanta iti kRtvA ; anantaguNavRddhasthAnakaNDakasya copari kaNDakamAtrANyasaGghayeyaguNavRddhAni prApyante, na tvanantaguNavRddhaM sthAnam, tenopariSTAdekasya kaNDakasyAdhikasya prakSepaH / tebhyo'pyasaGkayeyaguNavRddhebhyaH sthAnebhyaH saGghayeyaguNavRddhAni sthAnAni asaGghayeyaguNAni, tebhyo'pi saGghayeyabhAgAdhikAni sthAnAnyasaGghayeyaguNAni, tebhyo'pi asaGkhayeyabhAgAdhikAni sthAnAnyasaGghayeyaguNAni, tebhyo'pyanantabhAgavRddhAni sthAnAni asaGghayeyaguNAni / guNakArazca sarvatrApi kaNDakamupari caikakaNDakaprakSepaH / prarUpitamalpabahutvadvAram 8 / jIvapadapratibaddhAnAM tvAlApa-gaNanAdInAM dvArANAM prarUpaNA sampradAyAbhAvAd na kriyate 9 // atha prastutayojanAM kurvannAhaseDhIThANaThiyANaM, kiikammaM bAhire na kAyavvaM / pAsatthAdI cauro, tattha vi ANAdiNo dosA / / [ bhA. 4515] vR- anantaroktAyAH zreNeH sambandhiSu saMyamasthAneSu sthitAnAM sAdhUnAM kRtikarma karttavyam, ye tu zreNerbAhyAsteSAM na karttavyam / ke punaste ? ityAha- pArzvasthAdayazcatvAraH / tatra pArzvasthASvasanna- kuzIla- saMsakta-yathAcchandAH paJcApyeko bhedaH, kAthika-prAznika-mAmAka-samprasArakA dvitIyaH, anyatIrthikAstRtIyaH, gRhasthAzcaturthaH ete catvAro'pi zreNibAhyA mantavyAH / 'tatrApi' eteSAM kRtikarmakaraNe'pi na kevalamabhyutthAne ityapizabdArthaH, AjJAdayo doSAH prAyazcittaM ca prAg yathA'bhyutthAne pArzvasthA 'nyatIrthikAdiviSayaM varNitaM tathaiva vaktavyam / ziSyaH pRcchati[ bhA. 4516] liMgena niggato jo, pAgaDaliMgaM dharei jo samaNo / kidha hoi niggato tti ya, diTThato sakkarakuDehiM // vR- 'liGgena' 'rajoharaNAdinA yo muktaH sa saMyamazreNyA nirgataH pratIyate, yastu zramaNaH prakaTa meva liGgaM dhArayati sa kathaM 'nirgataH' zreNibAhyo bhavati ?, zramaNaliGgasyopalabhyamAnatvAd na bhavatIti bhAvaH / atra sUrirAha-dRSTAntaH zarkarAkuTAbhyAmatra kriyate- jahA kassai ranno do ghaDayA sakkarAbhariyA / te annayA muddaM dAUNa doNhaM purisANaM samappiyA bhaNitA ya, jahA-sArakkhaha, jayA maggaja tayA dijAha / / tataH kimabhUt ? ityAha [bhA. 4517] dAu hiTThA chAraM, savvatto kaMTiyAhi veDhittA / sakavADamanAbAdhe, pAleti tisaMjhamikkhaMto / / vR-tayorekaH puruSastaM rAjJA samarpitaM ghaTa gahItvA tasyAdhaH kSAraM dattvA yathA kITikA nAgaccheyuriti bhAvaH, tataH sarvataH kaNTikAbhistaM veSTayitvA 'sakapATe' kapATapidhAnayukte'nAbAdhe pradeze sthApayitvA trisandhyamIkSamANaH samyak pAlayati // dvitIyaH punaH kiM kRtavAn ? ityAhamudda aviddavaMtIhiM kIDiyAhiM sa cAlanI ceva / jaJjarito kAleNaM, pamAyakuDae nive daMDo / [bhA. 4518] vR- dvitIyaH puruSastaM ghaTaM kITikAnagarasyAdUre sthApayitvA madhyaMmadhyenAvalokate, tataH Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 bRhatkalpa-chedasUtram -3-3/97 zarkarAgandhAghrANataH samAyAtAbhi kITikAbhirmudrAmavidravantIbhiH 'saH' ghaTo'dhastAt kAlena jarjaritaH kRtaH, zarkarA sarvA'pibhakSitA |anydaaraajnyaa taupuruSaughaTaMyAcitau, tato dvAbhyAmapyAnIya darzitayorghaTayoH "pamAyakuDae"tti yena kuTarakSaNe pramAdaH kRtastasya nRpeNa daNDaH kRtaH / upalakSaNamidam, tena yastaM samyak pAlitavAn tasya vipulA pUjA vidadhe / eSa dRSTAntaH, ayamarthopanayaH-rAjasthAnIyA guravaH, puruSasthAnIyAH sAdhavaH, zarkarAsthAnIyaMcAritram, ghaTasthAnIya AtmA, mudrAsthAnIyaM rajoharaNam, kITikAsthAnIyAnyaparAdhapadAni, daNDasthAnIyAdurgatiprApti, pUjAsthAnIyA svargAdisukhaparamparAprApti // tathA cAmumevopanayaM lezato bhASyakAro'pyAha[bhA.4519] nivasariso Ayarito, liMga muddA u sakkarA caraNaM / purisA ya hoti sAhU, carittadosA muyiNgaao|| vR-gatArthA / navaraM 'muyiGgAH' kITikAH / yathA tasya pramattapuruSasya mudrAsadbhAve'pyadhaHpravizantIbhiH kITikAbhirghaTaM vibhajya zarkarA vinAzitA, evaM sAdhorapi pramAdino rajoharaNamudrAsadbhAve'pyaparAdhapadairAtmani jarjarite zarkarAtulyaM cAritraM kAlena vA sadyo vA vinAzabhAvizati ||ttr kAlena yathA vinazyati tathA darzayati[bhA.4520] esaNadose sIyai, anAnutAvI na ceva viyddei| neva ya karei sodhiM, na ta viramati kAlato bhasse / / vR-eSaNAdoSeSu sIdati, taddoSaduSTaMbhakta-pAnaMgRhNAtItyarthaH / evaM kurvanapipazcAttApaMkariSyati ityAha-'ananutApi' puraHkarmAdidoSaduSTAhAragrahaNAd anu-pazcAt taptuM-'hA ! duSThu kRtaM mayA' ityAdimAnasikatApaMdhartuMzIlamasyetyanutApI, natathA annutaapii| kathametad jJAyate? ityAha'na.caiva vikaTayati' gurUNAM purataH svadoSaM na prakAzayati, vikaTayati vA paraM tasya 'zodhiM' prAyazcittaM gurupradattaM naiva karoti, 'naca' naiva azuddhahAragrahaNAd viramati / evaM kurvan 'kAlataH' kiyatA'pi kAlena cAritrAt paribhrazyet / yastu mUlaguNAn virAdhayati sa sadyaH paribhrazyati // amumevArthaM savizeSamAha[bhA.4521] mUlaguNa uttaraguNe, mUlaguNehiM tu pAgaDo hoi / uttaraguNapaDisevI, saMcaya'vocchedato bhsse|| vR-iha pratisevako dvidhA-mUlaguNapratisevaka uttrgunnprtisevkshc|ttrmuulgunnprtisevaayaaN vartamAnaH prakaTa eva pratIyate yathA cAritrAt paribhrazyati / uttaraguNapratisevI tu saJcayenabahvaparAdhamIlakena yo'zuddhAhAragrahaNAderavyavacchedaH-pariNAmasyAnuparamastataH 'bhrazyet cAritrAt paribhraMzamApnuyAt ||atraivaarthe dRSTAntamAha[bhA.4522] aMto bhayaNA bAhiM, tu niggate tattha mrugdittuNto| saMkara sarisava sagaDe, maMDava vattheNa dittuNto|| vR-iha sambandhAnulomyataH prathamamuttarArdhaM vyAkhyAyate-saGkaraH-tRNAdikacavaraHtadRSTAntoyathAArAmo sAraNIe pAijjai / tAe vahaMtIe egaMtaNaM sayaMlaggaMtaMna avaNIyaM, anaM laggaM taM pina avanIyaM, evaM vahUhiM laggaMtehiM tattha tena AzrayeNa cikkhalladhUlIe saMcao jaao| tenaM saMcayeNaM taM pAniyaM ruddhaM annao gaMtuM payarTa, tAhe so ArAmo sukko / evamabhikkhaNamabhikkhaNaM Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM-97, [bhA. 4522] 29 uttaraguNapaDisevAe avarAhasaMcaobhavai, tena saMjajalaMpavahamANaM nirujjhai, taocArittArAmo sukki||srsspshktt-mnnddpdRssttaanto yathA-zakaTemaNDapevA kApyekaHsarSapaHprakSiptaH satatra mAtaH, anyaH prakSiptaH so'pi mAtaH, evaM prakSipyamANaiH sarSapaibhaviSyati sasarSapo yastaM zakaTaM maNDapaMvA bhanakti / evaM cAritre'pyazuddhAhAragrahaNAdireko'parAdhaH prakSiptaH sa tatrAvasthitiM kRtavAn, dvitIyaH prakSiptaH so'pi mAtaH, evaM prakSipyamANai-sarSapairbhaviSyati sa sarSapo yastaM zakaTaM maNDapaM vA bhanakti / evaM cAritre'pyuddhAhAragrahaNAdireko'parAdhaH prakSiptaH sa tatrAvasthitiM kRtavAn, dvitIyaH prakSiptaH so'pyavasthitaH, evamaparAparairuttarayuNAparAdhaiH prakSipyamANairbhaviSyati sa uttaraguNAparAdho yena cAritraM sarvathA bhnggmupgcchti|| atha vastradRSTAnto bhAvyate-vastre kvacidekastailabinduH kathamapi lagnaH sa na zodhitaH, evamanyAnyastailabindubhirlagadbhirapyazodhyamAnaiH sarvamapi tad vastra malinIbhUtam / evaM cAritravastramapyaparAparairuttaraguNAparAdhairupalipyamAnamacirAdeva malinIbhavatIti / / tadevamuttaraguNapratisevI kAlena cAritrAt paribhrazyatItisthitam / atha kRtikarmaviSayaM vizeSaM bibhaNiSurAha"aMto bhayaNA" ityAdi pUrvArdham / yaH saMyamazreNeH 'antaH' madhye sthitastasya kRtikarmakaraNe bhajanA, sA cAgre drshyissyte| yastuzreNebahirnigatastasya kRtikarmana krttvym| tathAca marukaHbrAhmaNastasya dRSTAnto'tra bhavati / / tameva darzayati[bhA.4523] pakkaNakule vasaMto, sauNIpAro vi garahio hoi|| iya garahiyA suvihiyA, majjhi vasaMtA kusIlANaM / vR-pakkaNakulaM-mAtaGgagRhaMtatra vasan 'zakunIpArago'pi' dvijogarhito bhavati / zakunIzabdena caturdaza vidyAsthAnAni gRhyante, tAni cAmUni ___aGgAni vedAzcatvAro, mImAMsA nyAyavistaraH / purANaM dharmazAstra ca, sthaanaanyaahushcturdsh|| tatrAGgAniSaT-zikSA vyAkaraNaMkalpaH chando niruktijyotissmiti| "iya" evaM suvihitAH' sAdhavaH 'kuzIlAnAM' pArzvasthAdInAM madhye vasanto garhitA bhavanti, ato na teSu vastavyaM na vA kRtikarmAdi vidheyam // nanu ca 'pArzvasthAdInAM kRtikarma na kartavyam' iti bhavadbhirabhihitam tatra pArzvasthAdInAM lakSaNaM kacidagrapiNDabhojitvAdi svalpadoSarUpaM kvacittu strIsevAdi mahAdoSarUpamAvazyakAdizAstrapvabhidhIyatetadatra vayaMtattvaM najAnImahe kasya kartavyaM kRtikarma? kasya vAna? ityAzaGkAvakAzamavalokya viSayavibhAgamupadarzayati[bhA.4524] saMkinnavarAhapade, anAnutAvI ahoi avaraddhe / . uttaraguNapaDisevI, AlaMbanavajio vjo|| vR-iha yo mUlaguNapratisevI saniyamAdacAritrIti kRtvA sphuTamevAvandanIya iti na tadvicAraNA; paraM ya uttaraguNaviSayairbahubhiraparAdhapadaiH saGkIrNaH-zabalIkRtacAritraH, aparaM ca 'aparAddha' azuddhAhAragrahaNAdAvaparAdhe kRte'pi ananutApI' 'hA! duSThukRtam' ityAdi pazcAttApaM na karoti, nizaGko nirdayazca pravartata ityarthaH / evaMvidha uttaraguNapratisevI yadi Alambanena- jJAna-darzanacAritrarUpavizuddhakAraNena varjitaH, kAraNamantareNa pratisevata iti vaH, tadA'sau 'varvyaH' Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navavAha bRhatkalpa-chedasUtram -3-3/97 kRtikarmakaraNe varjanIyaH |shissyH prAha-nanvevamarthAdApannam-Alambanasahita uttaraguNapratisevyapi vandanIyaH / sUrirAha-na kevalamuttaraguNapratisevI mUlaguNapratisevyapyAlambanasahitaH puujyH|| katham ? iti ced ucyate[bhA.4525] hiTThANaThito vI, pAvayaNi-gaNaTThayA u adhare u| kaDajogijaM nisevai, AdinigaMTho vva so pujjo|| kR'adhastanasthAneSu jaghanyasaMyamasthAneSusthito'pi, mUlaguNapratisevyapItibhAvaH, 'kRtayogI' gItArtha prAvacanikasya-AcAryasya gaNasya ca-gacchasyaanugrahArtham "adhare" Atyantike kAraNe samupasthite yad niSevate tatrAsau saMyamazreNyAmeva vartate iti kRtvA pUjyaH / ka iva ? ityAha'Adinirgrantha iva' iha pulAka-bakuza-kuzIla-nirgrantha-snAtakAkhyAH paJca nirgranthAH, teSAmAdibhUtaH pulAkaH tadvat; tasya hyetAddazI labdhiryayA cakravartiskandhAvAramapi abhivAdanAdau kulAdikArye stabhnIyAd vA vinAzayed vA, na ca prAyazcittamApnuyAt ||tthaa cAha[bhA.4526] kuNamANo viya kaDaNaM, katakaraNo neva dosamameti / appeNa bahuM icchai, visuddhaAlaMbaNo smnno|| vR-"kaDaNaM" kaTakamadaM kurvANo'pi 'kRtakaraNaH' pulAko naiva svalpamapi doSam 'abhyeti' prApnoti / kutaH ? ityAha-yato'sau zramaNo vizuddhAlambanaH san alpena saMyamavyayena bahuM sNymlaabhmicchti||amumevaarthN samarthayannAha[bhA.4527] saMjamaheuM ajatattaNaM pina hu dosakAragaM biti| pAyaNa voccheyaM vA, smaahikaarovnnaadiinnN|| vR-prAvacanikAdeH prANavyaparopaNAdyupadravarakSaNena yaH saMyamastaddhatoH-tannimittaM pulAkAderayatatvamapi 'nahi' naiva doSakArakaM bruvate / yathA 'samAdhikAraH' vaidyo vraNAdInAM yat tathAvidhauSadhapralepanena pAcanaM yacca zastrAdinA vicchedanaM yadvA vyavacchedaM' laGghanaM kArayati tat tadAnIM pIDAkaramapi pariNAmasundaramiti kRtvA na sadoSam evamidamapIti // atha parasyAbhiprAyamAzaGkamAna Aha[bhA.4528] tattha bhave jati evaM, annaM anneNa rakkhae bhikkhU / assaMjayA vi evaM, annaM anneNa rkkhNti|| vR-'tatra' ityanantarokte'rthe'bhihite satibhavet parasyAbhiprAya iti vAkyazeSaH-yadyevaM 'bhikSu' pulAkAdi anyam' AcAryAdikam 'anyena' skandhAvArAdinA kRtvA rakSati, ekasyavinAzenAparaM pAlayatItibhAvaH, tataevam 'asaMyatAH' gRhasthAapyanyamanyena rakSantyeva, atonakazcidasaMyatAnAM saMyatAnAM ca prtivishessH||evN pareNokte sUrirAha[bhA.4529] nahu te saMjamaheuM, pAliMti asaMjatA ajatabhAve / acchitti-saMjamaTThA, pAliMti jatI jatijanaM tu|| vR- 'nahi' naiva 'te' asaMyatAH 'ayatabhAvavyavasthitAn' gRhasthAn saMyamahetoH pAlayanti, kintu svAtmano jIvikAdinimittam / ye tu yatayaste yA tIrthasyAvyavacchattiryazca teSAM rakSyamANAnAmAtmanazcAnyo'nyopakAradvAreNa saMyamastadarthayatijanaM paalynti|tushbdovishessnnaarthH, Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH3, mUlaM-97, [bhA. 4529] eSa vizeSaH sAdhUnAM gRhasthAnAM ceti / kiJca[bhA.4530] kuNai vayaM dhanaheuM, dhanassa dhanito u AgamaM naauN| iya saMjamassa vi vato, tasseva'TThA na dosAya / / vR- yathA dhaniko vANijyaM kurvan 'AgamaM' lAbhaM jJAtvA 'dhanahetoH' dravyopArjanArthaM zulkakarmakaravRtti-bhATakAdipradAnena dhanasya vyayaM karoti, "iya" evaM pulAkAdermUlaguNapratisevanAM kurvANasyayaH ko'pi saMyamasya vyayaH saH 'tasyaiva' saMyamasyArthAya vidhIyamAno nadoSAya saJjAyate, tataH puSTAlambanasahito mUlaguNapratisevyapi zuddha iti sthitam / / athApuSTAlambano nirAlambano vA pratisevate tataH saMsAropanipAtamAsAdayati, tathA cAtra dRSTAntamAha[bhA.4531] tucchamavalaMbamAno, paDati nirAlaMbaNo ya duggmmi| sAlaMba-nirAlaMbe, aha diTuMto nisevNte|| vR-ihAlambanaMdravya-bhAvabhedAdvidhA / tatra gartAdau ptdbhirydrvymaalmbytetdrvyaalmbnm| tacca dvidhA-puSTamapuSTaM ca / apuSTaM-durbalaM kuza-valkakAdi, puSTaM-baliSThaM tathAvidhakaThoravallayAdi / evaM bhAvAlambanamapi puSTA-'puSTabhedAdvidhA / puSTaMtIrthAvyavacchitti-granthAdhyayanAdi, apuSTaM zaThatayA svmtimaatroprekssitmaalmbnmaatrm| tatazca dravyAlambanaM 'tuccham' apuSTamavalambamAno nirAlambano vA yathA 'durge' gartAdau patati, yastupuSTAlambanamavalambate sasukhenaivAtmAM gartAdau patantaM dhArayati, evaM sAdhorapi mUlaguNAdyaparAdhAn niSevamANasya sAlamba-nirAlambaviSayaH 'atha' ayaM dRSTAnto mantavyaH |kimuktN bhavati?-yonirAlambano'puSTAlambanovA pratisevatesa AtmAnaM saMsAragartAyAM patantaMna sandhArayituM zaknoti, yastupuSTAlambanaH satadavaSTambhAdeva sNsaargrtaasukhenaivaatilshyti| yata evamataH puSTAlambanavarjitaH kRtikarmaNi varjanIya iti // atha zreNisthAnasthitA api ye kRtikarmaNi niyamena bhajanayA vA na vyavahriyante tAn pratipAdayati[bhA.4532] seDhIThANe sImA, kajje cattAri bAhirA hoti| seDhIThANe duyabheyayAe cattAri bhaiyavvA // kR zreNisthAnaM sImAsthAnamityananantaram, tatra vartamAnAapi catvArojanAH' pratyekabuddhAdayo vakSyamANAH kArye bAhyA bhavanti / iha kAryaM dvidhA-vandanakArya kAryakAryaM ca / tatra vandanakArya dvidhA-abhyutthAnaM kRtikrmc| kAryakAryaM kulakAryAdibhedAdanekavidham, kAryam-avazyakarttavyarUpaM yat kAryaM tat kAryakAryamiti vyutpatteH / etad dvividhamapi pratyekabuddhAdayo na kurvantIti bhaavH| tathA zreNisthAne vartamAnAapi gacchapratibaddhayathAlandikAdayazcatvAro janAH "duyabhedayAe"tti dvikabhedam anantaroktakAryadvayivadhAnamaGgIkRtya bhaktavyAH, tatra vyavahriyante vA na veti bhAvaH / idameva sphuTataramAha[bhA.4533] patteyabuddha jinakappiyA ya suddhaparihAra'hAlaMde / ee cauro dugabhedayAe kajjesu baahirgaa|| vR-pratyekabuddhA jinakalpikAH zuddhaparihAriNoapratibaddhayathAlandikAzca, ete catvArojanA dvikabhedAntargateSukRtikarma-kulakAryAdiSukAryeSubAhyA bhavanti, natadviSayaMvyavahArapathamavatarantIti bhaavH|| Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -3-3/97 [bhA.4534] gacchammi niyamakkajaM, kaje cattAri hoti bhaiyavvA / gacchapaDibaddha Avanna paDima taha saMjatIto y|| vR- gacche niyamAd-avazyantayA kartavyaM yat kArya-kula-gaNa-saGghaviSayaM tatra kArye catvAro janA bhaktavyA bhavanti-gacchapratibaddhayathAlandikAH "Avatra" ti ApanaparihArikAH pratimApratipannAH saMyatyazceti / yadA saGghaH kulAdikAryaM kartuM na zaknoti tata ete'pi kurvntiiti| vandanakAStugacchapratibaddhayathAlandikA yasyAcAryasya pArve sUtrArthagrahaNaM kurvate tasyAvamasyApi kurvanti, zeSasAdhUnAM tu na kurvanti / ApannaparihAriNAM pratimApratipannAnAM saMyatInAM ca kRtikarma kriyate vA na vA, te'pi kurvanti vA na veti // idameva savizeSamAha[bhA.4535] aMto vi hoi bhayaNA, ome Avana saMjatIo y| bAhiM pi hoi bhayaNA, ativAlagavAyage siisaa|| vRH 'antarapi' zreNerabhyantarataHsthitAnAmapi vandanakaMpratItya bhjnaabhvti| katham ? ityAha"omi"tti yo'vamarAlikaH sa AlocanAdau kArye kndhate, anyadA tu neti / "Avani"tti ApannaparihAriko na vandyate, sa punarAcAryAn vandate / "saMjaIu"tti saMyatyo'pi utsargato na vandyante, apavAdapade tuyadi bahuzrutAmahattarA kAcidapUrvazrutaskandhaMdhArayati tatastasyAH sakAzAt tatra grahItavye uddeza-samuddezAdiSusA pheTAvandanakena vndniiyaa|n kevalamantaH kintu zreNerbahirapi sthitAnAM kRtikarmaNi bhajanA mantavyA, kAraNe teSAmapi kRtikarma vidheyamiti bhAvaH / atha na kurvanti tato mahAn doSo bhavati, yathA ajApAlakavAcakamavandamAnA agItArthA ziSyA doSaM prAptavanta iti vAkyazeSaH / athavA "sIsa"ttisaMvignavihArA liGgAdvA paricyutaM svaguruMrahasi zIrSeNa praNamya vaktavyam-bhagavan ! yuSmAbhiH parityaktAH santaH sAmpratamanAthA vayam, ataH kurutodyamaM bhUyazcaraNakaraNAnupAlanAyAmiti // atha "ome Avatra saMjaIo"tti gAthAvayavaM vivRNoti[bhA.4536] AloyaNa-suttaTThA, khAmaNa ome ya sNjtiisuNc| Avanno kajjakajjaM, karei na ya vaMdatI aguruN|| vR-AlocanAnimittaM sUtrArthagrahaNArthaM cAvamasyApi vandanakaM dAtavyam / kSAmaNake tu saeva ratnAdhikAnAM vandanakaM dadyAt / saMyatInAmapyAlocanA-sUtrArthanimittaM kRtikarma karttavyam / yaH punarApannaparihArikaH saH 'kAryakArya' kulakAryAdi kroti| "aguruM"ti guruM muktvA na kamapi saadhuNvndte| upalakSaNamidam, tena nacAsau kenApi sAdhunA vndyte||athajaapaalkdRssttaantmaah[bhaa.4537] pesaviyA paccaMtaM, gItAsati khittapehaga agiiyaa| pehiyakhittA pucchaMti vAyagaM kattha ranne ti|| [bhA.4538] osakate daTuM, saMkacchetI u vAtago kuvio| ___ pallivati kahaNa ruMbhaNa, guru Agama vaMdaNaM sehA / / vR-kenacidAcAryeNa gItArthAbhAve'gItArthAsAdhavaH pratyantapallayAM kssetrprtyupeksskaaHpressitaaH| tatraca bhraSTavrataeko vAcako rAjakule yatkRtapramANaH privsti|tec pratyupekSitakSetrAHsAdhavastaM vAcakaM lokasya samIpe pRcchanti-kutrAsau tiSThati ? / lokenoktam-araNye / tataste'pi tatra Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM- 97 [bhA. 4538] 33 gatAH, taM cAjArakSaNapravRttaM bhraSTavrataM dRSTvA 'adraSTavyo'yam' iti vimRzyAgItArthatvena zanaiH zanairavaSvaSkanti / tAMzca tathA dRSTvA vAcakasya zaGkA-kimete'pasarpanti ? iti nUnaM mAM bhraSTavrataM jJAtvA / tataH zaGkAcchedI sa vAcakaH kupitaH san pallIpateH kathayitvA teSAmagItArthAnAM " rummaNaM" guptau prakSepaNaM kRtavAn / tatastadanveSaNArthaM gurUNAM ttraagmnm| te ca taM vAcakaM vanditvA 'zikSakAH' agItArthA ete ityAdyuktvA svaziSyAn mocitavantaH / evaM zreNibAhyAnAmapi vandanakaM karttavyam / atha "sIsa "tti padaM prakArAntareNa vyAcaSTe [bhA. 4539] ahavA liMga-vihArAo paccayaM paNivayattu sIseNaM / bhaNati rahe paMjalioM, ujjama bhaMte! tava-guNehiM / / vR- athavA liGgAd vA saMvignavihArAd vA pracyutaM svaguruM rahasi zIrSeNa praNipatya 'prAJjalikaH ' racitAJjalipuTo bhaNati-bhadanta ! prasAdaM vidhAya udyaccha tapo-guNeSu, anazanAdau tapaHkarmaNi mUlaguNottaraguNeSu ca prayatnaM kurviti bhAvaH / evamAdike kAraNe zreNibAhyAnAmapi 'kRtikarma' vandanakaM karttavyam / / atha na karoti tata idaM prAyazcittam [bhA. 4540] uppanna kAraNammiM, kitikammaM jo na kuja duvihaM pi / pAsatthAdIyANaM, ugghAyA tassa cattAri // vR-utpanne vakSyamANe kAraNe yaH kRtikarma 'dvividhamapi' abhyutthAna-vandanakarUpaM pArzvasthAdInAM na kuryAt tasya catvAra uddhAtA mAsA bhavanti, caturlaghukamityarthaH / ziSyaH prAha[ bhA. 4541] duvihe kiikammammiM, vAuliyA mo niruddhabuddhIyA / AtipaDisehitammiM, uvariM ArovaNA guvilA / / vR- evaM 'dvividhe' abhyutthAna-vandanalakSaNe kRtikarmaNi pUrvaM pratiSidhya pazcAdanujJAte sati 'vyAkulitAH' AkulIbhUtA vayam, ata eva niruddhA-saMzayakroDIkRtA buddhiryeSAM te niruddhabuddhikAH saJjAtA vayam / kutaH ? ityAha-Adau prathamaM pratiSiddhaM- 'dvividhamapi kRtikarma na varttate pArzvasthAdInAM karttum' AropaNA ca mahatI tat kurvato nirdiSTA; "uvariM 'ti idAnIM punasteSAM vandanakamaprayacchato yA caturlaghukAkhyA AropaNA pratipAdyate sA 'gupilA' gambhIra, nAsyA bhAvArthaM vayamavabudhyAmahe iti bhAvaH / / sUrirAha- utsargato na kalpate pArzvasthAdIn vanditum, param [bhA. 4542 ] gacchaparirakkhaNaTThA, anAgataM AuvAyakusaleNa / evaM gaNAdhivatimA, suhasIlagavesaNA kajjA // vR- avama- rAjadviSTAdiSu glAnatve vA yadazana-pAnAdyupagrahakaraNena gacchasya paripAlanaM tadartham 'anAgatam' avamAdikAraNe anutpanna eva 'AyopAyakuzalena' Ayo nAma pArzvasthAdeH pAzrvAd nipratyUhasaMyamapAlanAdiko lAbhaH upAyo nAma tathA kathamapi karoti yathA teSAM vandanakamadadAna eva zarIravArttA gaveSayati; na ca tathA kriyamANe teSAmaprItikamupajAyate pratyuta svacetasi te cintayanti-aho ! ete svayaM tapasvino'pi evamasmAsu snihyanti; tata etayorAyopAyayoH kuzalena gaNAdhipatinA 'evaM' vakSyamANaprakAreNa sukhazIlAnAM pArzvasthAdInAM gaveSaNA kAryA // tatra yeSu sthAneSu kartavyA tAni darzayati 20 3 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 bRhatkalpa - chedasUtram - 3-3/97 [bhA. 4543 ] yAhiM Agamanapahe, ujjAne deule sabhAe vA / raccha uvassaya bahiyA, aMto jayaNA imA hoi // vR-yatra te grAma-nagarAdau tiSThanti tasya bahi sthito yadA tAn pazyati tadA nirAbAdhavArttA gaveSayati / yadA vA te bhikSAcaryAdau tatrAgacchanti tadA teSAmAgamanapathe sthitvA gaveSaNaM karoti / evamudyAne dRSTAnAm, caityavandanimittaM gatairdevule vA samavasaraNe vA dRSTAnAm, radhyAyAM vA bhikSAmaTatAmabhimukhAgamana militAnAM vArttA gaveSaNIyA / kadAcit te pArzvasthAdayo bravIranasmAkaM pratizrayaM kadA'pi nAgacchata; tatastadanuvRttyA teSAM pratizrayamapigatvA tatropAzrayasya bahi sthitvA sarvamapi nirAbAdhatAdikaM gaveSayitavyam / atha gADhataraM nirbandhaM te kurvanti tata upAzrayasya 'antaH' abhyantarato'pi pravizya gaveSayatAM sAdhUnAm 'iyaM' vakSyamANA puruSavizeSavandanaviSayA yatanA bhavati / puruSavizeSaM tAvadAha [bhA. 4544] mukkadhurA saMpAgaDa akkicce caraNa-karaNaparihIne / 'liMgAvasesamitte, jaMkIrai tArisaM vocchaM // vRdhUH saMyamadhurA sA muktA - parityaktA yena sa muktadhuraH, samprakaTAni - pravacanopaghAtanirapekSatayA samastajanapratyakSANi akRtyAni-mUlottaraguNapratisevanArUpANi yasya sa samprakaTAkRtyaH, ata eva caraNena-vratAdinA karaNena ca piNDavizudhyAdinA parihInaH, etAze 'liGgAvazeSamAtre' kevaladravyaliGgayukte 'yad' yAdhzaM vandanaM kriyate tAdRzamahaM vakSye // . [bhA. 4545 ] vAyAe namokAro, hatthusseho ya sIsanamanaM ca / saMpucchaNa'cchaNaM chobhavaMdanaM vaMdanaM vA vi // vR- bahirAgamanapathAdiSu dRSTasya pArzvasthAdervAcA namaskAraH kriyate, 'vandAmahe bhavantaM vayam' ityevamuccAryata ityarthaH / athAsau viziSTatara ugratarasvabhAvo vA tato vAcA namaskRtya 'hastotsedham' aJjaliM kuryAt / tato'pi viziSTatare'tyugrasvabhAve vA dvAvapi vAGanamaskAra - hastotsedhau kRtvA tRtIyaM ziraH praNAmaM karoti / evamuttarottaravizeSakaraNe puruSa-kAryabhedaH prAktanopacArAnuvRttizca draSTavyA / "saMpucchaNaM"ti purataH sthitvA bhaktimiva darzayatA zarIravArttAyAH sampracchanaM karttavyam, kuzalaM bhavatAM varttata iti / "acchaNaM "ti zarIravArttA praznayitvA kSaNamAtraM paryupAsanam / athavA puruSavizeSaM jJAtvA tadIyaM pratizrayamapi gatvA chobhavandanaM sampUrNaM vA vandanaM dAtavyam // atha kimarthaM prathamato vAcaiva namaskAraH kriyate ? kAraNAbhAve vA kimiti mUlata eva kRtikarma na kriyate ? ityAzaGkayAha [bhA. 4546] jai nAma sUio mi, tti vajjito vA vi pariharati koyI / iti vihu suhasIlajano, parihajjo anumatI mAya // vR-yadi nAma kazcit pArzvasthAdirvAGanamaskAramAtrakaNena aho ! 'sUcitaH' tiraskRto'hamamunA bhaGgayantareNeti, sarvathA kRtikarmAkaramena vA 'varjitaH' parityakto'hamamIbhiriti parAbhavaM manyamAnaH sukhazIlavihAritAM pariharati / "iya" evaMvidhamapi kAraNamavalambya parihArya kRtikarmiNa sukhazIlajanaH, na kevalaM pUrvoktaM doSajAlamAzrityetyapizabdArthaH / api catasya kRtikarmaNi vidhIyamAne tadIyAyAH sAvadyakriyAyA apyanumati kRtA bhavati, ataH sA mA bhUditi budhyA'pi Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH3, mUlaM-97, [bhA. 4546] 35 na vandanIyo'sau / kiJca[bhA.4547] loe vede samae, diTTho daMDoakajjakArINaM / . dammati dAruNA vihu, daMDena jahAvarAhena / vR-'loke' lokAcAre 'vede samastadarzaninAMsiddhAnte samaye rAjanItizAstre 'akAryakAriNAM' caurikAdyaparAdhavidhAyinAM 'daNDaH'asambhASyatA-zalAkA-nirgRhaNAdilakSaNaH prayujyamAno dRssttH| kutaH punarasau prayujyate? ityAha-'dAruNAH' raudrAste'pi yathAparAdhena' aparAdhAnurUpeNa daNDena dIyamAnena 'damyante' vazIkriyante / ata ihApi mUlaguNAdyaparAdhakAriNAM kRtikarmavarjanAdiko daNDaH prayujyate / etacca kAraNAbhAvamaGgIkRtyoktam, kAraNetu vAGanamaskArAdikaM vandanakaparyantaM sarvamapi kartavyam / / yata Aha[bhA.4548] vAyAe kammuNA vA, taha ciTThati jaha na hoti se mannu / passati jato avAyaM, tadabhAve dUrato vaje // vR-'yataH' pArzvasthAdeH sakAzAdkRtikarmaNyavidhIyamAne apAyaM saMyamA-''tmavirAdhanAdikaM pazyati taMprati 'vAcA' madhurasambhASaNAdinA 'karmaNA' ziraHpraNAmakriyayAtathA ceSTate yathA tasya 'manyu' svalpamapyaprItikaM na bhvti| athAvandane'pi saMyamopaghAtAdirapAyo na bhavati tatastasyaapAyasyAbhAvedUratastaMsukhazIlajanaM varjayet, eSa viSayavibhAgaH kRtikarmakaraNA'karaNayoriti bhaavH|| [bhA.4549] etAiM akuvvaMto, jahArihaM arihadesie mgge| na bhavati pavayaNabhattI, abhattimaMtAdiyA dosA / / vR-'etAni' vAGnamaskArAdIni pArzvasthAdInAM yathA'rha' yathAyogyamahaddazite mArge sthitaH san kaSAyotkaTatayAyo na karoti tena pravacane bhakti kRtAna bhavati, kintu abhaktimattvAdayo doSAbhavanti; tatrA''jJAbhaGgena bhagavatAmabhaktimattvaM bhavati, AdizabdAtsvArthaparibhraMzaHcArikaherikAdyabhyAkhyAnaprApti bandhanAdayazca doSA bhavanti ||kaanipunstessaaNvndne kAraNAni? ityAha[bhA.4550] parivAra parisa purisaM, khittaM kAlaMca AgamaM nAuM / . kAraNajAte jAte, jahArihaM jassa kAyavvaM / / vR-parivAra parSadaM puruSa kSetraM kAlaM ca AgamaMjJAtvA tathA kAraNAni-kula-gaNAdiprayojanAni teSAM jAtaM-prakAraH kAraNajAtaM tatra 'jAte' utpanne sati 'yathArha' yasya puruSasya yad vAcikaM kAyikaM vA vandanamanukUlaM tasya tat karttavyam / / atha parivArAdIni padAni vyAcaSTe[bhA.4551] parivAro se suvihito, parisagato sAhatI va vergN| mAnI dAruNabhAvo, nisaMsaM purisAdhamoM puriso|| vR-"se" tasya pArzvasthAderya parivAraH saH 'suvihitaH' vihitAnuSThAnayukto varttate / 'parSadi gato vA' sabhAyAmupaviSTaH 'vairAgyam' iti kAraNe kAryopacArAt saMsAravairAgyajanakaM dharmaM sa kathayatiyenaprabhUtAHprANinaH saMsAraviraktacetasaH snyjaaynte|tthaa kazcitpArzvasthAdisvabhAvAdeva 'mAnI' sAhaGkAraH tathA 'dAruNabhAvaH' raudrAdhyavasAyaH 'nRzaMso nAma' krUrakarmA avandhamAno vadhabandhAdikaM kArayatItyarthaH, ataeva puruSANAMmadhye'dhamaH puruSAdhamaH etAzaH puruSaiha gRhyte|| Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa - chedasUtram - 3-3/97. 36 [ bhA. 4552] logapagato nive vA, ahavaNa rAyAdidikkhito hojjA / khittaM vihamAdi abhAviyaM va kAlo ya'nAkAlo // vR- yadvA 'lokaprakRtaH' bahulokasammataH, 'nRpaprakRto vA' dharmakathAdilabdhisampannatayA rAjabahumataH, "ahavaNa"tti athavA rAjAdidIkSito'sau zailakAcAryAdivad, evaMvidhaH puruSa iha pratipattavyaH / kSetraM nAma vihAdikamabhAvitaM vA / vihaM kAntAram, AdizabdAt pratyanIkAdhupadravayuktam, tatra varttamAnAnAM sAdhUnAmasAvupagrahaM karoti / 'abhAvitaM nAma' saMvignasAdhuviSayazraddhAvikalam, pArzvasthAdibhAvitamityarthaH, tatra teSAmanuvRttiM vidadhAnaiH sthAtavyam / kAlazca "anAgAlo" duSkAla ucyate, tatra sAdhUnAM varttApanaM karoti / evaM parivArAdIni kAraNAni vijJAya kRtikarma vidheyam // AgamagrahaNena ca dvAragAthAyAM darzana - jJAnAdiko bhAvaH sUcitaH, atastamaGgIkRtya vidhimAha[ bhA. 4553] daMsaNa-nANa-carittaM, tava - vinayaM jattha jattiyaM jANe / jinapannattaM bhattIi pUyae taM tahiM bhAvaM // vR- darzanaM ca nizaGkitAdiguNopetaM samyaktvaM jJAnaM ca AcArAdi zrutaM cAritraM camUlottaraguNAnupAlanAtmakaM darzana - jJAna- cAritram, dvandvaikavadbhAvaH / evaM tapazca-anazanAdi vinayazca abhyutthAnAdi tapo-vinayam / etad darzanAdi 'yatra' pArzvasthAdau puruSe 'yAvad' yatparimANaM svalpaM bahu vA jAnIyAt tatra tameva bhAvaM jinaprajJaptaM svacetasi vyavasthApya tAvatyaiva 'bhaktyA' kRtikarmAdilakSaNayA pUjayet // mU. (98) no kappati niggaMthANa vA niggaMthINa vA aMtaragihaMsi ciTThittae vA nisIyattae vA jAva kAussaggaM vA ThANaM ThAittae / aha puna evaM jANijjA-vAhie jarAjunne tavassI dubbale kilaMte mucchijja vA pavaDija vA, evaM se kappai aMtaragihaMsi ciTThittae vA jAva ThANaM ThAittae / [bhA. 4554] rAinio ya ahigato, sa cAva thero anaMtare sutte / tassaMtarANi kappaMti ciTThaNAdINi saMbaMdho // vR-vastraparibhAjanasUtrAdArabhya pUrvasUtreSu 'rAliko'dhikRtaH' rtnaadhiksyaadhikaaro'nuvrttte| 'sacApi' rAnikaH kRtikarmasUtrAdanantarasmin sUtre zayyAsaMstArakaviSaye 'sthaviraH' SaSTivarSaparyAya uktaH / upalakSaNamidam, tena glAnastapasvI ca yaH pUrvaM rAlikatayA vyAkhyAtaH so'pyatrAdhikriyate / 'tasya ca' sthavirAdeH 'AntarANi' gRhadvayAntarAlabhAvIni sthAnAdIni kartuM kalpante, na zeSasya taruNAdeH samarthazarIrasyetyetadatra sUtre pratipAdyate / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-no kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA 'antaragRhe' gRhasya gRhayorvA antarAle, rAjadantAditvAd ArSatvAd vA antarazabdasya pUrvanipAtaH, sthAtuM vA niSattuM vA; yAvatkaraNAt tvagvarttayituM vA nidrAyituM vA pracalAyituM vA, azanaM vA pAnaM vA svAdimaM vA svAdimaM vA (AhAraM ] Ahartum, uccAraM vA prazravaNaM vA khelaM vA siGghAnaM vA pariSThApayitum, svAdhyAyaM vA kartum, dhyAnaM vA dhyAtum, "kAussaggaM" ti kAyotsargalakSaNaM vA sthAnaM 'sthAtuM' kartum / sUtreNaivApavAdaM darzayati-atha punarevaM jAnIyAt "vAhie" ityAdi 'vyAdhitaH' glAH 'jarAjIrNaH' sthaviraH 'tapasvI' kSapakaH 'durbalaH' glAnatvAdadhunaivotthito'samarthazarIraH, eteSAM madhyAdanyatamastapasA bhikSAparyaTanena vA Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 3, mUlaM- 98, [ bhA. 4554 ] 37 'klAntaH' parizrAntaH san mUrcchadvA prapatedvA; evaM kAraNamuddizya kalpate antaragRhe sthAtuM vA yAvat kAyotsargaM vA kartumiti sUtrArthaH // atha bhASyavistaraH [bhA. 4555 ] sabbhAvamasabbhAve, duNha gihAnaMtaraM tu sabbhAve / pAsa purohaDa aMgana, majjhammi ya hota' sabmAvaM // vR-gRhAntaraM dvidhA - gRhAntaraM dvidhA-sadbhAvato'sadbhAvatazca / dvayorgRhayoryad 'antaraM' madhyaM tat sadbhAvagRhAntaram / yattu gRhasya pArzvataH purohaDe'GgaNe gRhamadhye vA tad asadbhAvagRhAntaraM bhavati / etasmin dvividhe'pi bhikSAdyarthaM nirgatasya sthAnAdi kartuM na kalpate / / kuDuMtara bhittIe, nivesana gihe taheva racchAe / ThAyaMtagANa lahugA, tattha vi ANAdiNo dosA / / [ bhA. 4556 ] vR-dvayoH kuDyayorantare, "bhittIe "tti zaTita patitasyAbhinavakriyamANasya vA gRhasya bhittI, 'nivezane vA' triprabhRtInAM gRhANAmAbhoge, "gihi" tti gRhapArzve, 'rathyAyA' pratItAyAm eteSu sthAneSu tiSThatazcaturlaghukAH, tatrApyAjJAdayo doSA mantavyAH, tannimitaM prAyazcittaM prAyazcittaM pRthag bhavatIti bhAvaH // tathA[bhA. 4557 ] kharae khariyA suNhA, naTTe vaTTakkhure va saMkijjA / khanne aganikkAe, dAre vati saMkaNA tirie / vR- 'kharakaH' dAsaH 'kharikA' dAsI 'suSA' vadhuH 'vRttakhuraH' taruGgamaH, eteSu naSTeSu sAdhuH zaGkayeta-yaH zramaNakaH kalpe'tra gRhAntare upaviSTa AsIt tena hRtaM bhaviSyati, dvAre vA zramaNenoddhATite stenaH pravizya hRtavaniti / " khanni" tti khatraM kenacit svAtam dattamityarthaH, agnikAyo vA kenApi datto bhavet, dvAreNa vA pravizya vRtiM vA chittvA kenApi suvarNAdikamapahRtaM syAt, tiryagyonIyo go-mahiSIprabhRtiko hato bhavet, tatrApi zaGkAyAM prahaNanA''karSaNAdayo doSAH / yata evamato gRhAntare na sthAtavyam // atha sUtroktaM dvitIyapadaM bhAvayati [bhA. 4558 ] ucchuddhasarIre vA, dubbala tavasosite va jo hojjA / there junna-mahalle, vIsaMbhaNavesa hatasaMke / / vR- ucchuddhaM - rogAghrAtaM zarIraM yasya sa ucchuddhazarIraH, vAzabda uttarApekSayA vikalpArthe, 'durbalaH' adhunotthitaglAnaH, 'tapaH zoSito vA' vikRSTataponiSTaptadeho yo bhavet, yo vA sthavira: 'jIrNaH ' SaSTivarSAtikrAntajanmaparyAyaH so'pi yadi 'mahAn ' sarvebhyo'pi vRddhataraH; ete vizrAmagrahaNArthaM gRhAntare tiSTheyuH / iha ca vyAdhitAdaya utsargato bhikSATanaM na kAryante, param AtmalabdhikAdikAraNApekSayA bhikSAmaTatAM prakRtasUtrAvatAro mantavyaH / sa ca vyAdhitAdiH 'vizrambhaNaveSaH' saMvignaveSadhArI 'hatazaGkazca' hAsyAdivikAravikalatayA asambhAvanIyavyalIkazaGkaH san tatra sthAnAdIni padAni kuryAt // [ bhA. 4559 ] ahavA osahaheuM, saMkhaDi saMghADae va vAsAsu / vAghAe vA tattha u, jayaNAe kappatI ThAtuM // vR- sUtroktastAvadapavAdo darzitaH, athArthataH prakArAntareNApyucyate ityathavAzabdArthaH / auSadhahetordAtAraM gRhe'svAdhInaM pratIkSate saGkhaDyAM vA yAvad velA bhavati, saGghATakasAdhurvA Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 bRhatkalpa-chedasUtram -3-3/98 yAvadbhakta-pAnabhRtaMbhAjanaMvasatau vibhucya samAgacchati, varSAsuvAgRhaM praviSTAnAM varSaM nipatet, vadhu-varAdyAgamanena vA rathyAyAM vyAghAto bhavet tAvat tatraiva gRhAntare 'yatanayA' vakSyamANayA sthAtuM kalpate / eSa dvaaraathaasmaasaarthH|| athainAmeva vivarISurauSadha-saGghaDidvAre vyAkhyAnayati[bhA.4560] pIsaMti osahAI, osahadAtA va tattha ashiinno| saMkhaDi asatIkAlo, uTuiMtevA pddicchNti|| vR-glAnasyauSadhAni peSTavyAni, tatra peSaNazilA pratizrayenetuMna labhyate tatasteSAmevAgAriNAM gRhAntare sthitvA tAni piMSanti / auSadhamArgaNArthaM vA kasyApi gRhaM gatAH, sacauSadhadAtA tadAnIM tatrAsvAdhInaH, atastaM pratIkSamANaiH sthAtavyam / saGkhaDI ca kvApi vartate, tatra ca 'asatkAlaH' adyApi dezakAlo na bhavati, gRhasvAminA coktam-pratIkSadhvaM kSaNamekaM yAvad velA bhavati, tatastasminnanyasmin vA gRhe pratIkSaNIyam; agAriNo vA tadAnIM gRhAGgaNamApUrya bhoktumupaviSTAH santi tatastAn uttiSThataH prtiikssnte| saGghATakadvAramAha[bhA.4561] egayara ubhayaovA, alaMbhe Ahanca vA ubhylNbho| vasahiM jA neego, tA iaro ciTThaI duure|| vR-'ekatarasya' bhaktasya vApAnakasya vA ubhayorvA 'alAbhe durlabhatAyAmityartha, "Ahacca" kadAcidubhayamapi pracurataraMlabdham, tena ca bhAjanamApUritam, tataH saGghATakasya madhyAdyAvadekaH tad bhAjanaM vasatiM nayati tAvaditaraH sAdhuragAriNAM dUre bhUtvA tiSThati / eSa cUrNyabhiprAyaH / punarayam-bhaktasya pAnasya vA ubhayasya vA durlabhasya lAbhaH samupasthitaH, mAtrakaMcatasmin dine anAbhogena nagRhItamtato yAvadeko mAtrakaM vasaterAnayatitAvaditarastatragRhINAM dUre tisstthtiiti| varSAdvAramAha[bhA.4562] vAsAsu va vAsaMte, anunnavittANa ttth'naavaahe| ___ aMtaragihe gihe vA, jayaNAe do vi ciTThati // vR-varSAsu vAkvApigRhe gatAnAMvarSevarSatigRhasvAminamanujJApya tatrAnAbAdhe'vakAze'ntaragRhe vA gRhe vA 'dvAvapi' saGghATakasAdhU 'yatanayA' vikathAdiparihAreNa tiSThataH / / pratyanIkadvAramAha[bhA.4563] paDinIya nive eMte, tassa va aMtaure gate phiddie| vuggaha nivvahaNAtI vAghAto evmaadiisu|| vR-pratyanIkaM samAgacchantaM dRSTvA yAvadasau vyativrajati tAvadekAnte nilIya tiSThanti / nRpo vA sammukhameti, tasya vA nRpasyAntaHpuraM 'gajo vA' hastI nirgacchati, tato yAvadasau sphiTito bhavati taavtttraivaaste| "vuggaha"tti daNDikau dvijauvA dvauparasparaM vigrahaM kurvantausamAgacchataH, "nivvahaNaM" ti vadhu-varaM tad mahatA vicchardaina samAyAti, Adizabdena gauSThikA gItaM gAyantaH samAyAnti, evamAdiSu kAraNeSu vyAdhAtaH' tatraiva pratIkSaNalakSaNo bhvti|| tatra ca tiSThatAmiyaM yatanA[bhA.4564] AyANaguttA vikahAvihInA, acchanna channe va ThiyA viTThA / acchaMti te saMtamuhA nivi, bhajaMti vA sesapade jahutte // . vR-AdAnaiH-indriyairguptAHtathA vikathayA-bhaktakathAdirupayA vizeSeNa hastasaMjJAderapiparihAreNa Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 uddezaka H 3, mUlaM-98, [bhA. 4564] hInAH-tyaktAH tatra gRhAntare'cchanne vA channe vA pradeze UdradhavasthitA upaviSTA vA 'te' sAdhavaH shaantmukhaaaaste| nivizya ca' upavizya zeSANyapi-svAdhyAyavidhAnAdIni yathoktAni padAni yathAyogaM bhajante, na ca doSamApadyante / / katham? iti ced ucyate[bhA.4565] thANaM ca kAlaMca taheva vatyuM, Asajja je dosakare tu ThANe / teceva annassa adosaMte, bhavaMti rogissa va oshaaii|| vR-'sthAnaMca' strI-pazu-paNDakasaMsaktabhUbhAgAdi kAlaMca RtubaddhAdikaMtathaiva vastu' taruNanIrogAdikaM puruSadravyamAsAdya yAnyekasya gRhAntare sthAna-niSadanAdIni sthAnAni doSakArINi bhavanti tAnyevAnyasya pUrvoktaviparItasthAna-kAla-puruSavastusAcivyAd adoSavanti bhavanti / rogiNa ivauSadhAni-yathA kila yAnyauSadhAnyekasya pittarogiNo doSAya bhavanti tAnyevAparasya vAtarogiNo na kamapi doSamupajanayanti, evamatrApi bhAvanIyam / / mU. (99) no kappati niggaMthANa vA niggaMthINa vA aMtaragihasijAva caugAha vA paMcagAhaMvA Aikkhittae vA vibhAvittae vAkiTTittae vA paveittae vA; na'nnattha eganAeNa vA egavAgaraNena vA egagAhAe vA egasiloeNa vA; se viya Thicca no cevanaM advicA / / [bhA.4566]aippasatto khalu esa attho, jaM rogimAdINa katA anunnA / anno vi mA bhikkhagato karijA, gAhovadesAdi ato tu suttaM / / vR-atiprasaktaH khalveSo'rthaH, yadanantarasUtre rogiprabhRtInAmantaragRhe sthAnAdInAmanujJA kRtaa| evaM hi tatra sthAnAdipadAni kurvan kazcid dharmakathAmapi kurvIta, tatazcAtiprasaGgo bhavati, ato'nyo'pi bhaikSagato mA gAthopadezAdikaM kArSIditIdaM sUtramArabhyate / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-no kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM antagRhe yAvat caturgAthaM vA paJcagAthaM vA AkhyAtuM vA vibhAvayituM vA kIrtayituM vA pravedayituM vA / etadevApavadannAha-"na'natha" ityAdi, "na kalpate" iti yo'yaM niSedhaH sa eka jJAtAdvA ekavyAkaraNAdvA ekagAthAyA vA ekazlokAdvA anyatra mantavyaH / sUtre ca paJcamyAH sthAne tRtIyAnirdezaH prAkRtatvAt / tadapi ca ekajJAtAdivyAkhyAnaM sthitvA karttavyam, naiva asthitvA' bhikSAMparyaTatopaviSTenavA iti suutraarthH|| atra viSamapadAni bhASyakRd vivRNoti[bhA.4567] saMhiyakaDDaNamAdikkhaNaMtu padacheda mo vibhAgo u| suttatthokiTTaNayA, pavetaNaM tapphalaM jANe / / vR-iha saMhitAyAH-askhalitapadoccAraNarupAyA yad AkarSaNaM tad AkhyAnamucyate; taccedam vrata-samiti-kaSAyANAM, dhAraNa-rakSaNa-vinigrahAH samyak / . daNDebhyazcoparamo, dharma paJcendriyadamazca / / evaM bhikSAM gato gRhasthAnAM dharmakathanArthaM saMhitAkarSaNaM karoti / yastu padacchedaH "mo" iti pAdapUraNe saH 'vibhAgaH' vibhAvanA bhaNyate, yathA-vratAnAM dhAraNaM samitInAM rakSaNaM kaSAyANAM nigraha ityAdi / yattusUtrArthakathanaM sA utkIrtanA, sAceyam-vratAni-prANAtipAtAdiviramaNarupANi teSAM samyag-apramattena dhAraNaM karttavyam, samitayaH-IryAsamityAdayastAsAmekAgracetasA rakSaNaM vidheyamityAdi / tasya-dharmasya yat phalam-aihikA-''muSmikalAbhalakSaNaM tatparupaNaM pravedanaM Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram - 3-3/99 jAnIyAt, yathA- bhagavANItamasuM dharmamanutiSThata ihaiva bhuvanavandanIyatAyazaH pravAdAdayo guNA upaDhaukante, paratra ca svargA-'pavargasaukhyaprAptirbhavatIti // evaM zlokAderAkhyAnAdiSu bhikSAM gatena vidhIyamAneSu doSAnAha 40 [bhA. 4568 ] ekkA vi tA mahallI, kimaMga puna hoMti paMca gAhAo / sAhaNe lahugA ANAdidosa te ccevime anne // vR evaM saMhitAdivistareNa vyAkhyAyamAnA tAvadekA'pi gAthA 'mahatI' mahApramANA bhavati, kimaGga punaH paJca gAthAH ? / ato yadyekAmapi gAthAM kathayati tadA caturlaghukA AjJAdayazca doSAH, tathA turaGgamAdihRta-naSTazaGkAdayaH 'ta eva' antaragRhoktA doSA bhavanti, 'imeca' vakSyamANA anye doSAH / tAnevAha [bhA. 4569 ] gAhA addhIkAraga, potthaga khararaDaNamakkharA ceva / sAhAraNa paDiNatte, gilANa lahugAI jA carimaM / / vR- bhikSAM paryaTana kamapyagAriNamazuddhAM gAthAM paThantaM zrutvA bravIti-vinAziteyaM tvayA gAthA, tathA '"addhIkAraga" tti gAthAyA ardhamahaM karomi ardhaM punastvayA karttavyam, "putyaga" tti pustakAdeva bhavatA zAstramadhItaM na punargurumukhAt, "khararaDaNaM" ti kimevaM khara ivAraTanaM karoSi ? "akkharA ceva" tti akSarANyeva tAvad bhavAn jAnIte ataH paTTikAmAnaya yenAhaM bhavantaM tAni zikSayAmi / ityAdi bruvANo yAvat tatra vyAkSepaM karoti tAvadibhe doSAH- "sAhAraNaM" ti "sAdhAraNaM" sarveSu militeSu yad maNDalyAM bhojanaM tannimittamitare sAdhavastaM pratIkSamANAstiSThanti / "paDiNatti" tti tena sAdhunA kazcid glAnaH 'pratijJaptaH' adyAhaM bhavataH prAyogyamAneSyAmIti, tatastena velAvilambena yadasau glAnaH paritApAdi prApnoti tatra caturlaghukAdi 'caramaM' pArAJcikaM yAvat prAyazcittamiti dvAragAthAsamAsArthaH / sAmpratamenAmeva vyAkhyAti [bhA. 4570 ] bhaggavibhaggA gAhA, bhaNiihInA va jA tume bhaNitA / addhaM se karemi ahaM, tumaM se addhaM pasAhehi // vR-sAdhurbhikSAM gataH svapANDityakhyApanArthaM gRhasthaM paThantaM zrutvA bravIti-yeyaM tvayA gAthA bhaNitA sA bhagnavibhagnA bhaNitihInA vA kRtA, yadvA ardhaM "se" tasyA gAthAyA ahaM karomi ardhaM punastvaM prasAdhaya ityevamabhinavA gAthA kriyate // [bhA. 4571 ] potthagapaccayapaDhiyaM, kiM raDase rAsahu vva asilAyaM / akayamuha ! phalayamAnaya, jA te likkhaMtu paMcaggA // vR- pustakapratyayAdeva bhavatA paThitaM na gurumukhAd ataH kimetena prayAsena ?, kiM vA tvamevaM rAsabha iva " asilAyaM" visvaramAraTasi ?, yadvA akRtam- akSarasaMskAreNAsaMskRta mukhaM yasyAsAvakRtamukhastasyAmantraNaM he akRtamukha ! paThitazikSita eva bhavAn kimapi jJAsyati, ataH 'phalaka' paTTikAmAnaya yena tava yogyani 'paJcAgrANi' akSarANi likhyantAmasmAbhi // evaM bhikSAM paryaTana yadi vikatthate tataM idaM prAyazcittam [bhA. 4572 ] lahugAdI chaggurumA, tava kAlavisesiyA va caulahugA / adhikaraNamuttaruttara, esaNa-saMkAi phiDiyammi / / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 3, mUlaM-99, [bhA. 4572] vR- gAthAyAm ardhIkArake ca caturlaghu, pustake caturguru, akSarazikSaNe SaDlaghu, svararaTane SaDguru |athvaa tapaH-kAlavizeSitAzcaturlaghukAH, tadyathA-gAthA-'rthIkArakayostapaH-kAlAbhyAM laghukAH, pustake kAlena gurukAH, akSareSu tapasA gurukAH, khararaTane tapasA kAlena ca gurukAH / 'adhikaraNaMca kalahastena samaMbhavati, uttarottarAH' uktipratyuktIH kurvANasya ca tasya bhikSAyA dezakAlaH sphiTati, tasmin sphiTite paryaTanneSaNAyAH preraNaM kuryAt, akAlacAriNazca zaGkAdayo doSA bhvnti|| [bhA.4573] vAmaddati iya so jAva tena tA gahiyabhoyaNA iyre| ___acchaMte aMtarAyaM, emeva ya jo pddinntto|| vR-yAvadasautena samamuttarapratyuttarikAM kurvan 'vyAmRdrAti' vyAkSepeNa velAM gamayati tAvaditare sAdhavo gRhItabhojanAH santa Asate, tato'ntarAyadoSaH / evameva ca yo glAnaH 'pratijJaptaH' 'tvadyogyaM prAyogyamadya mayA Anetavyam' ityabhyarthitaH tasminnapi tAvantaM kAlaM bubhukSite tiSThati tasya sAdhorantarAyaM bhvti|| [bhA.4574] kAlAikkamadAne, hoi gilANassa rogprivuddddii| paritAva'nagADhAtI, lahugAtI jAva carimapadaM / / vR-kAlAtikrameNa ca glAnasya bhakta-pAnadAne rogaparivRddhirbhavati / tatazca yadasAvanAgADhaparitApanAdikaM prApnoti tatra caturlaghukAdi prAyazcittaM yAvat kAlagate 'caramapadaM' pArAJcikam / dvitIyapade gocarapraviSTo'pi pareNa pRSTaH san kathayet / / kiM kAraNam ? iti ced ucyate[bhA.4575] kiM jANaMti varAgA, halaM jahittANa je u pvviyaa| evaMvidho avanno, mA hohii tena khyNti|| vR-yadA pareNa praznitA api na kathayanti tadA sa cintayati-kimete varAkA jAnanti ye halaM parityajya pravrajitAH? / evaMvidho'varNa pravacanasya mA bhUt tena kAraNena kathayanti / / atha "eganAeNa vA" ityAdisUtrapadavyAcikhyAsayA''ha[bhA.4576] egaM nAyaM udagaM, vAgaraNamahiMsalakkhaNo dhammo / gAhAhiM silogehi va, samAsato taM pi ThiccANaM / / vR-parapraznitena vivakSitArthasamarthanArthamekaM jJAtamabhidhAtavyam, tatraca udakadRSTAnto bhvti| 'vyAkaraNaM' nirvacanam, yathA-kenaciddharmalakSaNaM pRSTastataH pratibrUyAt-ahiMsAlakSaNo dharma iti; athavA gAthAbhiH zlokairvA samAsato dharmakathanaM karttavyam / tadapi ca sthitvA nopaviSTena na vA bhikSAM hiNDamAneneti niyuktigAthAsamAsArthaH / athainAmeva vivRNoti[bhA.4577] najjai anena attho, nAyaM diTuMta iti va egahu~ / ' vAgaraNaM puna jA jassa dhammatA hoti atthassa / / vR- jJAyate'nena dAntiko'rtha iti jJAtaM dRSTAnta iti caikArtham / vyAkaraNaM punaryA yasya mokSAderarthasya 'dharmatA' svabhAvastasya nirvacanam / / athodakadRSTAnto bhAvyate-ego sAhU ubhAmagabhikkhAyariyAe annaM gAmaM vaccai / tattha aMtarA gihattho milito / te do vi vaccaMtA aMtarApahe udagaMuttinnA / soagAro gAmaM vaccai / tattha aMtarA gihattho milito| te do vivacaMtA Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -3-3/99 aMtarApahe udagaM uttinnA / so agAro gAmaM paviTTho / tattha yatassa bhaginI asthi tIe gharaM pAhuNago gato / sAhU vi bhikkhaM hiMDaMtotaM gharaMgato / bhaginIe se purekammaM kayaM / sAhuNA paDisiddhaM / kIsa nagiNhasi? sAhU bhaNai-udagasamAraMbho, na vtttti|agaarobhnnti-jNme samaM paMthe udagaM uttinno sitaM kiha kappai? aho! mAyAvino duddidhammANo tti / sAhU bhaNati-na vayaM mAyAvinona vA duddiTTadhammANo / kintu[bhA.4578] pappaMkhu pariharAmo, appappavivajjao na vinati hu| pappaM khalu sAvajaM, vaLato hoi annvjo|| vR-'prApyameva' parihartuM zakyameva vayaM pariharAmaH, aprApyasya-parihartumazakyasya mArgakramAyAtodakavAhakAdeH vivarjakaH-parirtA na vidyate / ata eva prApyaM 'sAvA' puraHkarmAdikaM varjayan 'anavadyaH' nirdoSo bhavati ||apic nAyamekAnto yadekatrAnavadyatayA dRSTaM tadanyatrApyanavadyameva bhavati, tathAhi[bhA.4579] cirapAhuNato bhaginiM, avayAsito adosavaM hoti / taMceva majjha sakkhI,garahijjai annahiM kAle // vR-cirakAlAdAyAtaHprAghUrNako bhaginIm avakAzamAnaH' sastrahamAliGgan adoSavAn bhavati, tathA cAtra tvameva mama 'sAkSI' pramANa, sAmpratameva bhavatA ciraprAdhUrNakatayA bhaginIpariSvaGgasya kRtatvAditi bhAvaH / tAmeva ca bhaginImanyasmin kAle pariSvajan 'gahate' nindyate, atrApi tvameva pramANamiti // tathA[bhA.4580] pAdehiM adhotehi vi, akkamitUNaM pi kIratI accaa| sIseNa vi saMkijati, saceva citIkayA chiviuM / .. 'arcA pratimAsA yAvanAdyApipratiSThitAtAvadadhautairapipAdaiH 'Akramya uparicaTitvA'pi kriyate / saiva pratimA 'citIkRtA' caityatvena vyavasthApitA zIrSeNApi spraSTuM zaGkayate, zirasA spRzadbhirapi zaGkA vidhIyata iti bhAvaH // [bhA.4581] kei sarIrAvayavA, dehatthA pUiyA na u viuttaa| sohijaMti vanamuhA, malammi bUDhe na savve tu / / - vR-'kecit zarIrAvayavAH' danta-keza-nakhAdayo dehasthAH santaH 'pUjitAH' prazastA bhavanti, na punaH "viyuktAH' zarIrAt pRtagbhUtAH / tathA 'vraNamukhAnyapi' zrotra-cakSu-pAyuprabhRtIni male vyUDhe sati na sarvANyapi zodhyante kintu kAnicideveti // [bhA.4582] jai egatyuvaladdhaM, savvattha vi eva manasI mohaa| bhUmIto hoti kanagaM, kinna suvannA puno bhUmI / / vR-yadi nAma ekatra yad upalabdhaM sarvatrApitena bhavitavyam ityevaM mohAd' ajJAnAd manyase, tataH kathaya bhUmItaH kankamutpadyamAnaM dRzyate tataH suvarNAt punarapi kiM na bhUmiruptadyate? // [bhA.4583] tamhA u anegaMto, na diTThamegastha savvahiM hoti / ____ loe bhakkhamabhakkhaM, pijjamapijaM ca ditttthaaii|| vR-tasmAd 'anekAntaH' aniyamo'yam, kIdRzaH? ityAha-naikatra dRSTaM sarvatrApi bhavatIti / Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 uddezaka H 3, mUlaM-99, [bhA. 4583] tathA ca loke prANyaGgatve samAne'pyodana-pakAnnAdikaM bhakSyaM mAMsa-vasAdikamamakSyam, takrajalAdikaM peyaM madya-rudhirAdikamapeyam, ityAdIni pRthag vyavasthAntarANi dRSTAni; tathA'trApyudakasamArambhAdau mntvyaani|| gatamekajJAtam, athaikavyAkaraNena yathAdharmo'bhidhIyatetathAdarzayati[bhA.4584] jaMicchasi appaNato, jaMcana icchasi appnnto| taMiccha parassa viyA, ettiyagaM jinsaasnyN|| vR-yad'AtmanaH' svajIvasya sukhAdikamicchasiyaccaduHkhAdikamAtmano necchasitat parasyApi' Atmavyatiriktasya jantoHiccha,AtmavatparamapipazyetibhAvaH / etAvajinazAsana iyanmAtro jinopadeza iti / / gAthayA punarityaM dharma upadizyate[bhA.4585] savvAraMbha-pariggahanikkhevo savvabhUtasamayA ya / ekaggamanasamAhANayA ya aha ettio mokkho|| vR-sarvasya-sUkSma-bAdarAdyazeSajIvaviSayasyArammasya sarvasyaca-sacittA-'citta-mizramedabhinnasya parigrahasya yo nikSepaH- saMnyAso yA ca sarvabhUteSu samatA yA caikAgramanaHsamAdhAnatA 'atha' eSa etAvAn mokSa ucyate, kAraNe kAryopacArAd eSa mokSopAya ityartha // zlokena yathA[bhA.4586] savvabhUta'ppabhUtassa, sammaM bhUtAI paaso| pihiyAsavassa daMtassa, pAvaM kammaM na bNdhii| vR-pAThasiddhaH / ye tu saMskRtarucayasteSAmitthaM gAthayA zlokena vA dharmakathA kriyate vrata-samita-kaSAyANAM, dhAraNa-rakSaNa-vinigrahAH samyak / daNDebhyazcoparamo, dharma pnycondriydmshc|| yatra prANivadho nAsti, yatra satyamaninditam / yatrAtmanigraho dRSTastaM dharmamabhirocayet // vR-atha kiM kAraNaM sthitvA dharma kathanIyaH? ityAzaGkayAha[bhA.4587] iriyAvahiyA'vanno, siTuMpi na giNhae ato tthiccaa| . bhaddiDDI paDinIe, abhiyoge cauNha vi pareNa // vR-IryApathikI-caGkramaNakriyA tAM kurvan yadi kathayati tadA loke'vaNoM bhavati-duISTadharmoNo'mI yadevaM gacchanto dharmaM kathayanti / api ca-ziSTamapi' kathitamapi dharmamevaM zrotA na gRhNAti ataH sthitvA ekazlokAdi kathanIyam / athApavAdApavAda ucyate-kazcid bhadrako dharmazraddhAluRddhimAn dharmaM pRcchati tataH sattvAnukampayA 'pravacanopagrahakarazca bhaviSyati' iti kRtvA tisrazcatastraH paJca vA bahutarA vA gAthA upavizya kathayitavyAH / pratyanIko vA kazcid vyativrajati taM pratIkSamANastAvad dharmaM kathayed yAvadasau vyatIto bhavati / yadvA sa pratyanIkaH sahasA dRSTo bhavet tato yaH salabdhikaH sa upazAmanAnimittaMbahuvidhamupadezaM dadyAt / daNDikasya vA abhiyogaH' balAtkAro bhavet / kimuktaM bhavati?-ekazlokena dharme upadiSTe daNDiko yAtkathaya kathaya mama samprati mahatI zraddhA vartate; tatazcaturNAM zlokanAM parato'pi kathayet / / AhakIzI punaH kathA kathayitavyA? kIzI vA na? iti ucyate [bhA.4588] siMgArarasuttuiyA, mohamaI phuphukA hshseti| Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 bRhatkalpa-chedasUtram -3-3/99 jaM suNamANassa kahaM, samaNeNa na sA kaheyavvA / / - vR-yAM kathAM zRNvataH zrotuH strIvarNakAdizravaNajanito yaH zRGgAro nAma rasastenottejitA satI mohamayI phumphukA 'hasahasati' jAjvalyate sA kathA zramaNena na kthyitvyaa|| [bhA.4589] samaNeNa kaheyavvA, tava-niyamakahA viraagsNjuttaa| jaMsoUNa manUso, vaccai saMvega-nivveyaM // vR-tapaH-anazanAdi niyamAH-indriya-noindriyanigrahAstapradhAnA kathA tapo-niyamakathA 'virAgasaMyuktA' na nidAnAdinA rAgAdisaGgatAzramaNena kathayitavyA, yAM zrutvA manuSyaH' zrotA saMvega-nirvedaM vrajati / saMvegaH-mokSAbhilASaH, nirvedH-sNsaarvairaagym|| mU. (100) no kappati niggaMthANa vA niggaMthINa vA aMtaragihaMsi imAiM paMca mahavvayAI sabhAvaNAI Aikkhittae vA vibhAvittae vA kiTTittae vA paveyattae vA, na'nattha eganAeNa vA jAva siloeNa vA, se viya ThiccA no cevanaM aThicA // vR-asyavyAkhyA prAksUtravadraSTavyA / navaram 'imAni' svayamanubhUyamAnAni paJca mahAvratAni 'sabhAvanAni' prativrataM bhAvanApaJcakayuktAnyAkhyAtuM vA vibhAvayituMvA kIrtayituM vA pravedayituM vA na kalpante / AkhyAnaM nAma-sAdhUnAM paJca mahAvratAni paJcaviMzatibhAvanAyuktAni SaTkAyarakSaNasArANi bhavanti / vibhAvanaM tu-prANAtipAta viramaNaM yAvat parigrahAd virmnnmiti|bhaavnaastu-"iriyaasmiesyaaje0" ityAdigAthoktasvarUpAH |ssttkaayaastu-pRthivyaadyH| kIrtanaM nAma-yA prathamavratarUpA ahiMsA sA bhagavatI sadeva-manujA-'surasya lokasya pUjyA dvIpaH trANaMzaraNaMgati pratiSThetyAdi, evaM sarveSAmapi praznavyAkaraNAGgoktAn guNAn kiirtyti|prvednN tu-mahAvratAnupAlanAtsvargo'pavargovAprApyataiti suutraarthH||prH praha-nanupUrvasUtreNagatArthamidam ataH kimarthamArabhyate? ucyate[bhA.4590] gahiyA-'gahiyaviseso, gAdhAsuttAto hoti vysutte| niddesakato va bhave, parimANakato va vineto|| vR-gAthAsUtrAd vratasUtre grathitA-'grathitavizeSo mantavyaH / kimuktaM bhavati?-anantarasUtre "caugAhaM vA paMcagAhaM vA" ityuktaMtAzca gAthA grathitA bhavanti, imAni tumahAvratAni grathitAni agrathitAni vA bheyuH / grathitAni nAma-pada-pAThabandhena vA zlokabandhena vA baddhAni, agrathitAni tu-mutkalaireva vcnairyaanybhidhiiynte|ydvaa nirdezakRto'tra vizeSo bhavati-anantarasUtre "caturgAthaM paJcagAthaMvA kathayituMna kalpate" ityuddezamAtrameva kRtam, atratu "mahAvratAni sabhAvanAkAni" ityanena tasyaiva vizeSanirdezaH kriyate / parimANakRto vA vizeSo vijJeyaH-yadadhastanasUtre dharmasvarUpamuktaM tadevAtra "mahAvratapaJcakam" iti saGkhyayA vishessitNniruupyte||athaatraivdossaanaah[bhaa.4591] paMcamahavvayatuMgaM, jinavayaNaM bhaavnaapinniddhaagN| sAhaNe lahugA ANAi dosa jaMvA nisijaae| vR-iha jinavacanaM merusazaMpaJcabhirmahAvrataistuGgam-ucchritam, pnycmhaavrtmyocchrymityrthH| tasyaivaca mahAvratocchrayasya rakSaNArthaMbhAvanAbhi pnycviNshtisngkhyaakaabhipinddhN-gaaddhtrNniyntritm| IzaM jinavacanamantaragRhe upavizya kathayatazcaturlaghukAH aajnyaadyshcdossaaH|ydvaagRhnissdyaayaaN Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM- 100, [bhA. 4591] 45 vAhitAyAM prAyazcittaM yacca doSajAlaM tad Apadyate / tathA mahAvratapaJcakaviSayA doSA bhavanti, tathAhi prANavadhamApadyeta prANavadhe vA zaGkayeta, evaM yAvat parigrahamApadyeta parigrahe vA zaGkayeta // tathAhi [ bhA. 4592 ] pANavahammi guruvviNi, kappaTThoddANae ya saMkA u / bhaNio na ThAi koyI, mosamma ya saMkaNA sANe // vR- gRhe upavizya sAdhurdharmaM kathayati, gurviNI ca tasyAntike upaviSTA zRNoti, yAvaccAsau tatra tiSThati tAvat tadIyagarbhasya AhAravyavacchedena vipattirbhavati, evaM prANavadhe lagati / tathA dharmaM kathayataH kAcidaviratikA zRNvatyevApAntarAle kAyikAbhUmiM gacchet, tasyAH putrastatraivAste, tataH sapatnI cchidraM labdhvA tamutkSepaNabhiSeNa sAdhoragrato nipAtyApadrAvayati, evaM prANAtipAtaviSayA zaGkA bhavet / tathA 'yat tIrthakaraiH pratiSiddhaM tad mayA na karttavyam' iti pratijJAya taiH pratiSiddhAM niSadyAM vAhayato mRSAvAdo bhavati / yadvA svamukhenaiva gRhaniSadyAMniSidhya pazcAdAtmanaiva tAM paribhuJjAno mRSAvAdamApadyate / athavA sa dine dine tasyA aviratikAyA agre dharmaM kathayati tato gRhasvAminA bhaNitaH mA mama gRhamAyAsIriti sAdhunA bhaNitam AgamiSyanti te gRhaM pANazunakAH; evamuktvA'pi jihvAlolatAdoSeNa tadeva gRhaM vrajan 'bhaNito'pi ' tena gRhasthena vArito'pi kazcid na tiSThati, evaM mRSAvAdamApnoti; sa ca gRhastho brUyAt kiM pANazunakaH saMvRtto'si ? iti / yadvA gRhastho bhojana kuvaMna dharmaM zRNvatImagArIM kimapyutkRSTaM dvitIyAGga yAceta, sA brUyAtzunA bhakSitam; agAro brUyAt-jAnAmyahaM taM zvAnaM yena bhakSitamiti; evaM mRSAvAdaviSayA zaGkA bhavet // athAsyA eva pUrvArdhaM vyAcaSTe [ bhA. 4593] khuhiyA pipAsiyA vA, maMdakkheNaM na tassa uTThei / gabhassa aMtarAyaM, bAdhijjai sannirodheNaM // vR-gurviNI dharmakathAM zRNvatI kSudhitA vA pipAsitA vA bhavet, sA ca tasya sAdhoH sambandhinA 'mandAkSeNa' lajjayA nottiSThati, tato garbhasyAntarAyaM bhavati / tena cA''hAravyavacchedalakSaNena sannirodhena sa garbho bAdhyate, tato vipattimapyasau prApnuyAditi prANavadhamApadyate / / atha prANivadhaviSayAM zaGkAM darzayati [bhA. 4594] ukkhivito so hatthA, cuto tti tassa'ggato nivADittA / sotAra viyAragate, hA ha tti savittiNI kuNatI / / 'vR- aviratikAyA agre sa dharmaM kathayati sA cApAntarAle kAyikyarthaM nirgatA, tatastasyAM 'zrotryAM' zrAvikAyAM vicArabhUmau gatAyAM sapatnI tadIyaM putraM tasya sAdhoragrata utkSipya bhUmau sahasaiva nipAtayati, nipAtya ca 'aho ! anena zramaNenAyaM putra utkSiptaH sannetadIyahastAcyuto vipannaH' iti mahatA zabdena 'hA hA !' iti pUtkAraM karoti, tato bhUyAMlloko militastaM sAdhuM tatra sthitaM dRSTavA zaGkAM kuryAt kiM manye satyamevedam ? iti / mRSAvAdadoSaH prAk saprapaJcamuktaM iti iti na bhUyo bhAvyate / / athAdattAdAna-maithunayordoSAnAha [ bhA. 4595 ] sayameva koi luddho, avaharatI taM paDucca kammakarI / vANigiNI mehunne, bahuso ya ciraM ca saMkAya // Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 bRhatkalpa-chedasUtram - 3-3/100 vR- kazcid vratIlubdhaH san vijanaM matvA svayameva suvarNasaGkalikA- mudrikAdikamapaharati, evamadattAdAnamApadyate; taM vA saMyataM pratItya 'sAdhuratrArthe zaGkiSyate nAham' iti kRtvA karmakarI kAcidapaharet / vANijikA vA kAcit proSitabhartRkA tayA samaM maithunaviSayA Atma-parobhayasamutthA doSA bhavanti athavA yatra proSitapatikAstiSThanti tatrAsau 'bahuzaH' vAraM vAraM vrajati ciraM ca tAbhi saha kandarpaM kurvANastiSThati tatazcaturthaviSaye zaGkayeta / / atha parigrahadoSAnAha[bhA. 4596] dhammaM kahai jassa u, tammi u vIyArae gae saMte / sArakkhaNA pariggaho, pareNa diTThammi uDDAhoM // / vR- 'yasya' zrAvakAderagre dharmaM kathayati sa brUyAt-yAvadahaM kAyikAM vyutsRjya samAgacchAmi tAvad bhavatA gRhaM rakSaNIyam; evamukatvA tatra vicArabhUmau gate sa saMyato tAvat tad gRhaM saMrakSati tAvat parigrahadoSamApadyate / tadevaM gRhaM rakSan pareNa dRSTaH sa zaGkAM kuryAt nUnametasyApi hiraNyaM suvarNaM vA vidyate; uDDAhaM ca sa kuryAt aho ! ayaM zramaNakaH saparigraha iti / yata ete doSA ato nAntaragRhe dharmakathA karttavyA // dvitIyapadamAha [ bhA. 4597 ] egaM nAyaM udagaM, vAgaraNamahisalakkhaNo dhammo / gAhAhi silogehi ya, samAsato taM pi ThiccANaM // vR - gatArthA // mU. (101) no kappati niggaMdhANa vA niggaMdhINa vA pADihAriyaM sijjA-saMthArayaM AyAe apaDihaddu saMpavvaettae / [ bhA. 4598 ] avidinnamaMtaragihe, parikahaNamiyaM padinnamii jogo / niggamaNaM va samANaM, bahiM va vRttaM imaM aMto // dR- antaragRhe yat 'parikathanam' upadezapradAnaMtad 'avitIrNa' tIrthakarairgRhapatinA vA nAnujJAtam / 'idamapi' prAtihArikazayyA saMstArakasyApratyarpaNam 'adattam' ananujJAtam 'iti' ayaM 'yogaH ' sambandhaH / yadvA nirgamanaM pratizrayAd dvayorapi sUtrayoH 'samAnaM' tulyam / athavA pUrvasUtre pratizrayAd 'bahiH' bhikSAyAM nirgatasya dharmakathanaMna kalpate ityuktam, idaM punaH 'antaH pratizrayamadhye saMstArakasya yad nikSepaNaM tantra kalpate ityatra pratipAdyate / / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-no kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA pratiharaNaM pratihAraH- pratyarpaNaM tamarhatIti prAtihArikaM zayyA casarvAGgINA saMstArakaH - ardhatRtIyahastamAnaH zayyA-saMstArakaM tad 'AdAya' gRhItvA kAryasamAptau 'apratihRtya' pratyarpaNamakRtvA 'sampratavrajituM' grAmAntaraM vihartumiti sUtrArtha / / atha bhASyavistaraH[ mA. 4599] sijA saMthAro yA, parisADI aparisADi mo hoi / parisADi kAraNammiM, aNappiNe mAso ANAdI / vR- zayyA saMstArako vA parizATI aparizATI ca bhavati / parizATI tRNAdimayaH, aparizATI phalakAdimayaH / tatra parizATIsaMstArakaH kAraNavazAd Rtubaddhe gRhIto bhavet taM mAsakalpe pUrNe'narpayitvA vrajato mAsalaghu AjJAdayo doSAH / ete cApare [bhA. 4600] socdyA gata tti lahugA, appattiya guruga jaM ca voccheo / kappaTTa khellaNe nayana shaNa lagu lahuga gurugA ya // Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM-101, [bhA. 4600] 47 vR-saMstArakasvAminA zrutam-saMstArakamanarpayitvA gatAste saMyatAH; evaM zrutvA yadi prItikaM karoti-'anarpite'pyanugraha evAsmAkam iti tatazcaturlaghavaH / athAprItikaM karoti-madIyAni tRNAni hAritAni vinAzitAni vA iti tadA caturguravaH / yacca tadrvyasyAnyadravyasya vA vyvcchedstdaa'picturgurukm|athvaa tasmin saMstArakezUnye "kappaTTa"tti bAlakAnikhelante tato mAsalaghu, athAnyatra taM nayanti tatazcaturlaghu, athAgnau prakSipya dahanti caturlaghavaH, dahyamAne ca tasminnanyeSAMprANajAtIyAnAM virAdhanA bhvettnnisspnnNpraayshcittm||athaapriitikpdN vyAcaSTe[bhA.4601] dijjaMte vi tayA'nicchitUNa appemu bhetti netUNaM / kayakajjA janabhogaM, kAUNa kahiM gayA bhcchaa| I-grahaNakAle nirdejamapi dIyamAnaMtadAnIM necchanti sm| aniSyaca' anabhikAGkSayamAsakalpe pUrNe "bhe" bhavatAmarpayiSyAma iti bhaNanapUrvakaM nItvA sAmprataM 'kRtakAryA' vihitAtmaprayojanAH zUnye janabhogyaM kRtvA kutra grAmenagare vA gatAH? / "bhacche"ti naipAtikaM padaM kutsAyAM vartate, ka punaste duISTadharmANo gatAH ? ityarthaH / / atha "kappaTTa khellaNe" ityAdi vivRNoti[bhA.4602] kappaTTha khellaNa tuaTTaNe ya lahugo ya hoti gurugoy| itthI-purisatuyaTTe, lahugA gurugA anaayaare|| vR-tatra saMstArake kalpasthakAni khelante laghuko mAsaH / atha tAnyeva tvagvarttayanti guruko mAsaH / atha mahatI strI mahAn puruSo vA tvagvartayati caturlaghu / athaitAvanAcAramAcaratastadA cturgurukaaH|| [bhA.4603] vocchede lagu-gurugA, nayane DahaNe ya dosu vI lahugA // vihaniggayAda'laMbhe, jaMpAve sayaM va tu niyattA // -tasyaivaikasya sAdhoH tasyaiva caikasyadravyasya vyavacchede caturlaghu |anekessaaNsaadhuunaamnydrvyaannaaN cavyavacchede caturguru |sNstaarksy kalpasthakairanyatra nayena dahaneca dvayorapicaturlaghavaH / vyavacchedakaraNAcca saMstArakAderalAbhe viham-adhavA tanirgatAdayo yat paritApanAdi prApnuvanti svayaM vA nivRttAstatra prAptAH saMstArakAdikamalabhamAnAyAM virAdhanAmAsAdayanti tanniSpanna praayshcittm|| [bhA.4604] mAissa hoti gurugo, jati ekkato bhAga'nappie dosaa| aha hoti anamanne, teceva ya appiNaNe suddho|| kR-'mAyinaH' mAyAvato guruko mAso bhvti|kthN punarmAyAM karoti? ityAha-yadi akataH' ekasmAd gRhAdanekaiH sAdhubhiraneke saMstArakA AnItAstadA "bhAga"tti pratyarpaNakAle teSu pRthagbhAgIkRteSu ya AtmIyaM bhAgaM 'tatraiva gRhe netavyaH' iti kRtvA teSAM madhye prakSipati nAtmanA tatra nayati eSa mAyI bhaNyate / asya ca ye'narpite saMstArake doSAH te sarve'pi mantavyAH / athAnyAnyebhyo gRhebhya AnItAH saMstArakA bhavanti tadApi mAyAkaraNe ta eva doSAH / tasmAd yato gRhAdAnItastatra vidhinA pratyarpaNe zuddha iti snggrhgaathaasmaasaarthH||athainaamev vivRNoti[bhA.4605] saMthAregamanege, bhayaNa'DhavihA u hoi kAyavvA / ___ purise ghara saMthAre, egamanege tisu ptesu|| kRsaMstArake gRhyamANe ekA-'nekapadAbhyAmaSTavidhA bhajanA karttavyA bhavati, aSTau bhaGgA ityarthaH / Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram - 3-3/101 sA caiteSu triSu padeSu, tadyathA- puruSe gRhe saMstArake ca / eteSu ekA-'nekapadAbhyAmathai bhaGgAH, yathA - ekena sAdhunA ekasmAd gRhAd ekaH saMstArakaH AnItaH 1 ekenaikasmAdaneke 2 ekenAnekebhyo gRhebhya ekaH 3 ekenAnekebhyo gRhebhyo'neke saMstArakA AnItAH 4; evamekena sAdhunA catvAro bhaGgA labdhAH, anekairapi sAdhubhirevameva catvAro bhaGgA labhyante, sarvasaGghayayaite'STa bhaGgAH // 48 [bhA. 4606 ] Anayane jA bhayaNA, sA bhayaNA hoti appinaMte vi / voccattha mAyasahie, dosA ya anappiNaMtammi / / vR-saMstArakasyAnayane yA 'bhajanA' aSTabhaGgI bhaNitA saiva bhajanA saMstArakamarpayato'pi bhavati, yathaivAnItastathaiva pratyarpayitavya iti bhAvaH / atha viparyastaM pratyarpayati mAyAM vA karoti na vA sarvathaivArpayati tato viparyaste mAyAsahite'narpayati ca doSA vyavacchedAdayo bhavanti / tatra ye AdyAzcatvAro bhaGgAsteSu yathaiva grahaNaM tathaivArpayanti / paJcamabhaGge grahaNakAle 'asmAkamanyataraH samarpayiSyati' ityeSa vidhirna vihitastato yadyekaH pratyarpayati tadA viparyastaM bhavati / SaSThabhaGge ekaH sAdhuH pratyarpayituM prasthitaH aparazcintayati 'madIya api tRNakambikAstatraiva netavyA' iti kRtvA tadIyAnAM tRNAdInAM madhye prakSipati, eSA mAyA bhaNyate / saptame bhaGge tRtIyabhaGge vA kambikAstRNAni vA ekasmin gRhe'rpayato'narpaNaM bhavati / yata ete doSAstasmAt pRthak pRthak sarvairapi pratyarpaNIyAH / kAraNe punarviparItamarpayati na vA arpayati / / tadeva kAraNamAha [bhA. 4607 ] biiyapaya jhAmite vA, desuTThANe va bodhikabhae vA / addhANasIsa vA, sattho va padhAvito turiyaM // vR- dvitIyapade saMstArako dhyAmito bhavet, dezotthAna vA saMstArakasvAmI kutrApi gata iti na jJAyate, bodhikabhaye saMstArakasvAmIsAdhavo vA naSTAH, adhvazIrSake vA sArthastvaritaM pradhAvito yAvat saMstArakaM pratyarpayati tAvat sArtho dUraM gacchati aparazca sArtho durlabhaH // [bhA. 4608] tehi kAraNehiM, vaccaMte ko vi tassa u nivede / appAhaMti va sAgAriyAi asada'nnasAhUNaM // vR- etaiH kAraNairna pratyarpayeyuH - adhvazIrSake ca tvaritaM vrajatAmekaH ko'pi sAdhurgatvA tasya saMstArakasvAmino nivedayati-sArthastvaritaM pradhAvitastato nAsmAbhi pratyarpitaH, yUyaM punastaM saMstArakamAnayadhvam / anyasAdhUnAM vA nivedayanti - amukasmin kule saMstArakaH pratyarpaNIyaH / anyasAdhUnAm 'asati' abhAve sAgArikAdIn "appAhanti" sandizanti - eSa saMstArako'mukasyArpaNIyaH / eSa tRNakambikAsu vidhiruktaH // [ bhA. 4609 ] eseva gamo niyamA, phalaesu vi hoi AnupuvvIe / cauro lahugA mAI, ya natthi eyaM tu nANattaM // vR- eSa eva gamo niyamAt phalakeSvapyAnupUrvyA vaktavyo bhavati / navaram-prAyazcitte vizeSaH / phalakamayasya saMstArakasyApratyarpaNe caturlaghukAH / mAyI ca nAsti, yathA tRNeSu kambikAsu vA aparAstRNakambikAH prakSipyante tathA phalakAnAM nAsti prakSepa iti bhAvaH / etad nAnAtvamatra mantavyam // mU. (102) no kappai niggaMthANa vA niggaMdhINa vA sAgAriyasaMtiyaM sejjAsaMthArayaM AyAe Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 3, mUlaM-102, [bhA. 4609] avikaraNaM kaTTa saMpavvaittae / [bhA.4610] saMthAragaahigAro, ahavA paDihArigA u saagaarii| nIhArimo anIhArimo yaiti esa sNbNdho| vR-saMstArakasyAdhikAro'yamanuvartate, tata idamapi saMstArakasUtramArabhyate / athavA pUrvasUtre prAtihArikaH saMstAraka uktH,atrtusaagaarikstko'bhidhiiyte|ydvaani rimoani rimazceti dvidhA saMstArakaH / tatra nirharaNam-anyatra nayanaM tena nivRtto nirdArimaH, anyatra nItvA pratyarpaNIya ityarthaH / tdvipriito'nirdaarimH| tatra nirhArima uktaH, iha punaranirhArima ucyte| eSa smbndhH| atha sUtrasya vyAkhyA-no kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA sAgArikaH-zayyAtarastasya satkaM zayyAsaMsatArakam 'AdAya' gRhItvA 'avikaraNaM kRtvA' avikaraNaM nAma-yat sAdhunA karaNaM kRtam-tRNAnAM prastaraNaM kambikAnAM bandhanaM phalakasya sthApanam, tad anapanIya 'sampravrajituM' vihartumiti sUtrArtha H ||ath niyuktyA vistArayitumAha[bhA.4611] sAgArisaMti vikaraNa, parisADiya aparisADie cev| tammi viso ceva gamo, pcchittussgg-avvaae| vR-sAgArikasatkasyasaMstArakasya vikaraNaM kRtvA gantavyam / sa ca parizATI aparizATI ceti dvividhaH / tatrApi sa eva prAyazcittotsargA-'pavAdeSu gamo mantavyaH / avikaraNe ceme doSAH [bhA.4612] kiDDa tuaTTaNa bAle, nayane DahaNe ya hoi taha ceva / vikaraNa pAsuddhaM vA, phalaga taNesuMtu saahrnnN|| vR-bAlAnAM-kalpasthakAnAM krIDane tvagvarattane'nyatra nayane dahane ca doSAstathaiva bhavanti tato vikaraNaM karttavyam / katham? ityAha-phalakasya pArvataH sthApanamUrddhakaraNaMvA, tRNeSutu 'saMharaNam' ekatra mIlanam, tuzabdAt kambikAsu bandhanacchoTanam, etad vikaraNam / idameva vyAkhyAti[bhA.4613] puMje vA pAse vA, uvariM puMjesu vikaraNa tnnesu| phalagaMjatto gahiyaM, vAghAe vikaraNaM kujA // vR-yAni tRNAni putrAd gRhItAni tAni puoSveva nikSepaNIyAni, yAni pArzvatastAni pArve sthApanIyAni, evaM tRNeSu vikaraNaM bhavati / phalakaM yato gRhItaM tatraiva nItvA yadi pArvataH sthApitamAsIt tadA pArve, athordhva sthApitamAsIt tata UrdhvaM sthApyate / kambikA api yato gRhItAstatra bandhAn choTayitvA nikSepaNIyAH / atha vyAghAtena tatra netuM na pAryante tadA tatraiva sthApayitvA niyamAd vikaraNaM kuryaat|| . [bhA.4614] bitiyamahasaMthaDe vA, desuTThANAdisUva kajesu / eehi kAraNehiM, suddho avikaraNakaraNe vi / / vR-dvitIyapade yathAsaMstRte vikaraNaM na kuryAt na ca prAyazcittamApnuyAt / yathasaMstRtaM nAmaniSprakampaM campakapaTTAdi / 'dezotthAnAdiSu vA' pUrvasUtrokteSu kAryeSu vikaraNaM na kuryAt / etaiH kArairavikaraNakaraNe'pi shuddhH|| mU. (103) iha khalu niggaMthANavA niggaMthINa vApADihArie vA sAgAriyasaMtievA sejjAsaMthArae (2014 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -3-3/103 vippaNasijA se ya anugavesiyavve, siyA se a anugavessamANe labhejA tasseva paDidAyavve, siyA se a anugavessamANe no labhijA evaM se kappai docaM pi uggahaM anunavittA parihAraM prihritte| [bhA.4615] doNhegayaraM naTuM, gavesiyaM puvvasAmiNo deNti| apamAdaTThA ahie, hie ya suttassa AraMbho // vR-'dvayoH' prAtihArika-sAgArikasatkayoH parizATyaparizATinorvA saMstArakayorekataraM saMstArakaM naSTaM gaveSayitvA pUrvasvAminaH prayacchanti, ataH 'ahate' anaSTe'pramAdArtha hRte ca gaveSaNAdisAmAcArIpradarzanArthamasya sUtrasyArambhaH kriyte||anen sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA'iha' asmin maunIndre pravacane sthitAnAM 'khaluH' vAkyAlaGkAre nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA prAtihAriko vA sAgArikasatko vA zayyAsaMstArakaH 'vipraNazyet' vividhaiH prakAraiH prakarSaNa rakSyamANo'pi nazyet, sa ca 'anugaveSayitavyaH' vipraNAzAnantaraM pRSThata eva gaveSayitavyaH / 'syAd bhavetsa cAnugaveSyamANo labhyeta tasyaiva saMstArakasvAminaH 'pratidAtavyaH' prtyrpnniiyH| syAt sa cAnugaveSyamANo no labhyeta tata evaM "se" tasya kalpate 'dvitIyamapyavagrahamanujJApya' ekaM tAvat prathamaM yadA gRhItastadA'nujJApitaH, tato vipranaSTaH san gaveSyamANo'pi yadA na labdhastadA saMstArakasvAminaH kathite sati yadasAvanyaM saMstArakaM dadAti, yadvA sa eva saMstArakasvAminA mRgyamANo labdhaH tatastadviSayaM dvitIyamavagrahamanujJApya 'parihAraM' dhAraNAparibhogalakSaNaM 'parihattuM dhAtUnAmanekArthatvAt kartumiti sUtrArthaH ||ath niyuktivistaraH[bhA.4616] saMthAro nAsihitI, vasahIpAlassa maggaNA hoti / sunAI u vibhAsA, jaheva heTThA taheva ihN|| vR-zUnyAyAM vasatI kRtAyAM saMstArako naGgyatIti matvA prathamata eva vasatirazUnyA kartavyA yenAsauna nazyati, ata evAtra vasatipAlasya mArgaNA bhvti| katham? ityAha-"sunnAI ityAdi, yathaiva adhastAt' pIThikAyAM zayyAkalpikadvAre "sunne bAla gilANe" ityAdikA vibhASA kRtA tathaivehApi mntvyaa||sthaanaashuunyaarthN punaridamAha[bhA.4617] paDhamammiya caulahuga, sesesuM mAsiyaM tu nANattaM / dohi gurU ekkeNaM, cauthapade dohi vI lhugaa|| vR-'prathame sthAne' vasateH zUnyatAkaraNalakSaNe caturlaghukAH 'dvAbhyAM tapaH-kAlAbhyAM gurukaaH| 'zeSeSu' bAla-glAnA-'vyaktasthApanalakSaNeSutriSu lghumaasikm|tcc bAlasthApanetapasAgurukam, glAnasthApane kAlena gurukam, 'caturthapade' avyaktasthApanAtmake 'dvAbhyAmapi' tapaH-kAlAbhyAM laghukam ||atr doSAnupadarzayati[bhA.4618] micchatta-baDuga-cAraNa-bhaDANa maraNaM tirikkha-manuyANaM / Aesa bAla nikkeyaNe ya sunne bhave dosaa|| [bhA.4619] bali dhammakahA kiDDA, pamajjaNA''varisaNA ya paahuddiyaa| khaMdhAra agani bhaMge, mAlavatenA ya nAI y|| vR-gAthAdvayaM pIThikAyAM savistaraM vyAkhyAtam / yata ete doSAato vasatizUnyA na kartavyA, .. .. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51 uddezakaH3, mUlaM-103, [bhA.4619] na vA bAlo glAno'vyakto vA vasatipAlaH sthaapniiyH|| [bhA.4620] saMthAravippanAso, evaM khuna vijjatIti coeti| suttaM hoi ya aphalaM, aha saphalaM ubhayahA dosaa|| vR-'nodayati' paraH prerayati-evaM 'khuH' avadhAraNe surakSite kriyamANe saMstArakasya vipraNAzo na vidyate, tathA ca "sejjAsaMthArae vippaNasijjA" ityAdilakSaNaM sUtramaphalaM bhavati; atha sUtraM saphalaM manadhvetataH 'bAlAdidoSarahito vasatipAlaH sthApanIyaH' iti yaduktaM tadaphalaM prApnoti; evamubhayathA'pi doSA bhavanti / / sUrirAha-yathA dvayamapi saphalaM bhavati tathA'bhidhIyate[bhA.4621] nijaMtA''nijjaMtA, AyAvaNanINito va hIrejjA / tena-'gani-udagasaMbhama, bohikbhyrtttthutttthaanne|| vR-pratyarpaNArthaM nIyamAnaH saMstArako rAjapuruSairantarA hiyeta, "AnijaMto"tti gRhapatigRhAdAnIyamAno vA rAjapuruSairbalAdapahiyeta, AtApanam-Atape saMstArakasya pradAnaM tadarthaM vA bahirniSkAzitaH kenApihiyeta, stenA-'gnyudakasambhrameSuvA bodhikabhayevA rASTrasya-dezasya yada utthAnam-udvasIbhavanaM tatra hriyet|| [bhA.4622] paDisehena va laddho, paDilehaNamAdivirahite ghnnN| anusaThThI dhammakahA, vallabho vA nimittennN|| vR-pratiSedho nAma-saMstArako mAThamANastena svAminA 'nAhaM prayacchAmi' iti pratiSiddhaH; tataH sakenacid bhadrakeNAnuziSTaH-kiMna prayacchasi? iti;sapAha-vipraNAzabhayAta; itarobravItinAmISAM hastAd vipraNazyati; evaMvidhena pratiSedhena vA labdhaH sa prayalena rakSyamANo'pi pratyupekSaNAnimittaM bahirnItaH, sAdhuzca vismRtarajoharaNArthaM madhye praviSTaH, sa ca 'utkRSTo'yam' iti kRtvA virahitaM matvA kenApi gRhItaH, AdigrahaNAd upAzrayasyAntarapi rAjavallabhena dRSTvA balAmoTikayA grahaNaM kRtam / evaM vipraNaSTe sati yena hRtastasya pArvAd mArgayitavyaH / atha mArgito'pi na dadAti tato'nuziSTi kriyte|tthaapyprycchtidhrmkthaa krtvyaa| evamapyadadAne yo dramakastasyama bhApanaM kriyate / yastu rAjavallabhaH sa nimittenaavrtniiyH|| kathaM punaranuziSTi kriyate? ityucyate[bhA.4623] dino bhavavviheneva esa nArihasi ne na daauNje| anne vi tAva deyo, de jANamajANayA''nIyaM // vR-ya eSa bhavatA saMstArako gRhItaH sa bhavadvidhenaiva viziSTapuruSeNa dattaH, tataH "ne" asamAkaM na nArhasi dAtum, anyo'pi tAvadbhavatA saMstArako deyaH, kiM punaryo'nyadattaH?, tato jAnatA'jAnatA vA AnItamamamasmAkaM prayaccha // evamanuziSTayA yadi na prayacchati tato'yaM vidhiH[bhA.4624] maMta nimittaM puna rAyavallabhe damaga bhesnnmdeNte| dhammakahA puna dosu vi, jati avarAho duhA v'dhio|| vR-rAjavallabhe'dadatimantrI nimittaM vA prayoktavyam |drmksy tubheSaNaM karttavyam / dharmakathA punardvayorapi dramaka rAjavallabhayoH prayujyate, yathA-yatayaH-sAdhavasteSAmuparaNApahArAdiraparAdhaH 'dvidhA'pi' ihaloke paraloke cAhito bhavati // idameva vyanakti Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 bRhatkalpa-chedasUtram - 3-3/103 [ bhA. 4625 ] annaM pi tAva tenaM, iha paraloke'pahAriNAmahiyaM / parao jAyitaladdhaM kiM puna mannuppaharaNesu // vR- 'anyadapi' prAkRtajanaviSayamapi yat stainyaM tat tAvadiha paraloke cA'pahAriNAmahitaM bhavati, kiM punaH parato yAcitaM yad labdhaM tadapahiyamANaM 'manyupraharaNeSu' sAdhuSu ? kimuktaM bhavati ? - manyu- krodhastapraharaNAH tadAyudhA eva RSayaH, tatasteSAM hiyamANamiha - paralokayoH sutarAmahitaM bhavati // evamapyukto yadi na dadyAt tataH [ bhA. 4626] khaMte va bhUNae vA, bhoiga-jAmAuge asai sAhe / siTThammi jaM kuNai so, maggaNa dAnaM ca vavahAre // vR- " khaMte "tti pitA tena gRhIte putrasya nivedyate / bhrUNakaH putrastena gRhIte pitA prajJApyate / yadvA yA tasya 'bhojikA' bhAryA yo vA jAmAtA tAbhyAmasau bhANayitavyaH / "asai sAhe "tti sarvathA'pi yadi na dadAti tadA mahattarAdInAM nivedyate / tasya 'ziSTe' kathite yadasau mahattarAdi karoti tat pramANam / evaM praNaSTasya saMstArakasya mArgaNam / evamapyalabhyamAne prAntasya saMstArakasvAminaH "dAnaM" ti vetanaM dIyate, vyavahAro vA karaNaM pravizya karttavya iti saGgrahagAthAsamAsArthaH / athainAmeva vivRNoti [bhA. 4627] bhUNagagahie khaMtaM, bhaNAi khaMtagahite ya se puttaM / asati tti na demANe, kuNati davAveti va na vA u vR- bhrUNakena gRhItaM 'khantaM' pitaraM 'bhaNati' prajJApati / khantena tu gRhIte "se" tasya putraM bhaNati / upalakSaNamidam, tena bhojikAdinA'pi bhANayati / " asai "tti etad grahaNapadam ato vyAcaSTe - "na demANeM "tti evamapyadadAne bhojikAdernivedyate / tato yadasau bandhanarodhanAdi karoti dApayati vA na vA tat pramANam // [bhA. 4628] bhoiya uttarauttara, neyavvaM jAva pacchimo rAyA / dAnaM visajaNaM vA, diTThamadiTThe imaM hoi // vR- prathamaM bhogikasya nivedyate / yadyasau na dApayati tato yastatra dezArakSakaH sa jJApyate / evamuttarottaraM tAvad netavyam yAvadapazcimo rAjA / tato "dAnaM" ti bhojikAdayazcaurasakAzAd gRhItvA sAdhUnAM saMstArakaM dadyuH / "visajjaNaM va"tti yadvA te bhogikAdayo bhaNeyuH gacchata yUyam, vayaM saMstArakaM saMstArakasvAminaH samarpayiSyAma iti / eSa vidhirdRSTe saMstArakastenake mantavyaH / aSTe 'idaM' vakSyamANaM bhavati // athainAmeva gAthAM vyAcaSTe [bhA. 4629] khaMtAisiTTha' diMte, mahatara kiccakara bhoie vA vi / desArakkhiya'macce, karaNanive mA gurU daMDo // vR- "khaMta ''tti pitA tadAdInAmanantaroktanItyA ziSTe kathite'pyadadAne 'mahattarasya' grAmapradhAnapuruSasya kathayanti / 'kRtyakaraH ' grAmakRtye niyuktaH 'bhogikaH' grAmasvAmI tayorvA kathayanti / 'dezArakSakaH' mahAbalAdhikRtaH 'amAtyaH' rAjamantrI tayorvA yathAkramaM nivedyate / tathA'pyadadAne karaNe'pi nivedayanti / nRpasya tu na nivedyate, 'guru' garIyAn sarvasvaharaNAdiko daNDo bhavediti kRtvA // Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 3, mUlaM- 103, [bhA. 4630] [bhA. 4630] ee u davAveMtI, ahava bhaNejjA sa kassa dAyavvo / amugassa ttiya bhaNie, vaccaha tassa'ppiNissAmo // vR- 'ete' bhogikAdayo yadi dApayanti tato laSTam / athavA te bhaNeyuH sa saMstArakaH kasya dAtavyaH ? iti; tataH sAdhubhiH 'amasya' iti bhaNite te bruvate - varajata yUyam, vayameva tasyArpayiSyAma iti // 53 [bhA. 4631] jati siM kajjasamattI, vayaMti iharA u ghettu saMthAraM / diTThe nAte cevaM, adiTTha'nAe imA jayaNA // vR- yadi "siM" teSAM sAdhUnAM tena saMstArakeNa kAryasamAptiH saJjAtA mAsakalpazca pUrNastato bhogikAdibhirvisarjitA vrajanti, 'itarathA' saMstArakakArye'samApte'pUrNe mAsakalpe taM vA'nyaM vA saMstArakaM gRhItvA paribhuJjate / evaM dRSTe saMstArake jJAte vA stene vidhiruktaH / adRSTe'jJAte ceyaM yatanA bhavati // [bhA. 4632] vijAdIhi gavesaNa, addiTThe bhoiyassa va kadheti / jo bhaddao gavesati, paMte anusaTThimAINi // vR-vidyAdibhiH saMstArakastenasya gaveSaNA karttavyA / atha na santi vidyAdayastato'dRSTe'jJAte stene bhogikasya kathayanti / tato yo bhadrako bhavati sa svayameva gaveSayati, yastu prAntaH sa svayaM na gaveSayati, tatastatrAnuziSTyAdIni padAni prayoktavyAni eSA / purAtana gAthA, ata enAM vyAkhyAnayati [bhA. 4633 ] AbhoginIya pasiNena devayAe nimittato vA vi / evaM nAe jayaNA, sacciya khaMtAdi jA rAyA / / vR- AbhoginI nAma vidyA sA bhaNyate yA parijapitA satI mAnasaM paricchedamutpAdayati, sA yadyasti tatastayA yana saMstArako gRhItaH sa Abhogyate / evaM 'praznena' aGguSTha- svapnapraznAdinA, devatayA vA kSapakapRSTayA nimittena vA avisaMvAdinA taM stenaM jAnanti / evaM jJAte sati saiva yatanA karttavyA yA khantAdigRhIte saMstArake bhaNitA yAvadapazcimo rAjA / eteSAmabhAve vidhimAha[bhA. 4634 ] vijAda' saI bhoyAdikahaNa kena gahio na jANa'mhe / ho durAyahattho, bhaddI AmaM ti maggati ya // vR-vidyAdInAmabhAve na jJAyate kenApi gRhIta iti tato bhogikAdInAM kathayanti-saMstArako'smAkaM naSTo varttate, yUyaM taM gaveSayata / bhogikaH prAha- kena gRhItaH ? / sAdhavo bruvate na jAnImo vayam / bhogikaH prAha-ajJAyamAnaM kathaM gaveSayAmi ? / sAdhubhirvaktavyam dIrgho hi rAjahasto bhavati, tena hi gaMveSyamANaH sukhenaiva stenaH prApyeta / tato yo bhadrako bhavata saH 'AmaM' satyamidam iti bhaNitvA mArgayati / / prAntaH punaridamAha [ bhA. 4635 ] jANaha jena haDo so, kattha vimaggAmi NaM ajANaMto / iti paMte anusaTThI dhamma-nimittAi taha ceva // vR-yaH prAntaH sa brUyAt- 'jAnIta yUyaM yenAsau saMstArako hRtaH, ajAnAnastu kutrAhaM mArgayAmi adezakavad andhavadvA ?' iti prAnte bruvANe'nuziSTi dharmakathA-nimittAdi tathaiva prayoktavyam / - Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 bRhatkalpa-chedasUtram -3-3/103 [bhA.4636] asatIya bhesaNaM vA, bhIyA vA bhoiyassa va bhennN| sAhitya dAramUle, paDinIya imesu vichubhejjA / / vR-atha nAsti tatra bhogiko'stivAparaMna dApayati tadA sAdhavobheSaNaM kurvnti|ttobhiitaa vA bhogikasya vA bhayena dvAramUle 'saMharanti' saMstArakaM sthApayantItyarthaH / yastu pratyanIkaH saH "eteSvapi' pRthivyAdiSukAyeSu prakSipet, yadyasmAkaMnajAtastataeteSAmapimA bhUt iti kRtvaa| eSa puraatngaathaasmaasaarthH|| athainAmeva vyAkhyAti[bhA.4637] bhoiyamAdIna'satI, adavAveMte va biMti jnpuroN| mujjhIhAmo sakajje, kiha logamayAiM jaannNtaa|| vR-bhogikAdInAmabhAve teSu vA saMstArakamadApayatsu sAdhavo bahujanasya purato bruvate-vayaM lokamatAnijAnantaH svakArye kathaM muhyAmahe?, yehi lokasya naSTaM vinaSTaM vismRtaM vA jAnImaste kathamAtmIyaM na jJAsyAmaH? iti bhAvaH, ato yadyasmAkaM saMstArakaM nArpayathatato vayaMjanapuratastaM haste gRhItvA dApayiSyAmaH ||ath-yuuyN na pratItha tataH pazyatha[bhA.4638] pehuNataMdula paccaya, bhIyA sAhaMti bhoigssete| sAhatthi sAharaMti va, doNha vimA hou pddinniie|| vR-tandulA dvividhAH kriyante-ekepehuNamizritAapare kevalAevApehuNaM naam-myuuraangggirH| tata ekaH sAdhuH sAdhUnAM madhyAdapasarati gRhasthAMzca bhaNati-yuSmAkaM madhyAdekaH kimapyupakaraNaM gRhNAtu / tato gRhIte sati sa sAdhurAgatya bhaNati-paGktyA sarve'pi tiSThata / sthiteSu ca sa naimittikasAdhurudakaM teSAmaJjalI dadAti, tato naimittikasAdhustAni pehuNAni dRSTvA bhaNatianena gRhiitmiti|evNprtyyeutpnne bhItAzcintayanti-nUnameteevaM jJAtvA bhogikasya kathayiSyanti, rAjAnaM vA prtyaayyissynti| evaM vicintya-nUnamete evaM jJAtvA bhogikasya kathayiSyanti, rAjAnaM vA prtyaayyissynti| evaM vicintya svahastena pratizrayadvAramUle saMstArakaMsthApayanti / pratyanIkA vA 'dvayorapi vargayoH' asmAkamamISAMca mA bhUditi budhyA eteSu gatvA sNhrnti|| [bhA.4639] puDhavI AukkAe, agaDa vnnssi-tsesusaahri| cittUNa yadAyavvo, adiTTha daDDe yadoccaM pi|| vR-kazcitpratyanIkaH sAdhusAmAcArIkovidaH sacittapRthivyakAya-traseSuprakSiptaMna grahISyanti' iti budhyA teSu 'agaDe vA' gartAyAM prakSipati / yadyapyeteSu prakSiptastathApi tato gRhItvA saMstArakasvAmino daatvyH| atha prayatnena gaveSito'pina kutrApi dRSTaH, yadvA sa pratyanIkatayA tena dagdhaH tataH "doccaM pi"ti dvitIyamapi vaarmvgrhmnujnyaapyet|| paraH prAha-yathA'haM bhaNAmi tathA dvitIyAvagraho'nujJApanIyaH / katham ? iti ced ucyate-sa saMstArakasvAmI na jJApyate, yathA-naSTaH saMstArakaH, kintu gatvA bhaNitavyam- dehi taM saMstArakaM nirdejamidAnIm, eSa dvitIyAvagraha ucyate / gururAha[bhA.4640] diTuMta paDihaNettA, jayaNAe bhaddato visjetii| ___ maggaMte jayaNAe, uvahiggahaNe tato vivaao| vRdRSTAnto nAma-nodakena svamatyA yo'bhiprAyo dRSTaH taM 'pratihanya(tya)' nirAkRtya Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 6:3, mUlaM-103, [bhA. 4640 ] 55 saMstArakasvAmino yatanayA sadbhAvaH kathanIyaH / kathite ca bhadrako visarjayati-gacchata nAhaM kiJcidapi bhaNAmi / yaH prAntaH sa saMstArakaM mArgayati tatrAnuziSTi karttavyA / atha necchati tadA yatanayA prAntopadhirdAtavyaH / atha balAdeva sAropadhergrahaNaM karati tato rAjakule vivAdaH kAryaH / amumevArthaM vyAkhyAti[ bhA. 4641] paravayaNA''uTTeuM, saMthAraM dehi taM tu guru evaM / Aneha bhaNati paMto, to naM dAhaM na dAhaM vA // vR- paraH - prerakastasya vacanamatra bhavati - "AuTTeuM " ti dharmakathayA saMstArakasvAmI Avartya yAcyate-taM saMstArakaM nirdejaM prayaccha / gururAha evaM mAyayA yAcamAnasya caturgurukam, bhadrakaprAntakRtAzca doSA bhavanti / prAnto bhaNati - Anayata taM saMstArakaM tato dAsyAmi vA navA / / kiJca[bhA. 4642] dijaMto vi na gahio, kiM suhasejjo iyANi so jAo / hiya naTTho vA nUnaM, athakkajAyAi sUemo // vR- dIyamAno'pi tadA nirdejo na gRhItaH, kimasau saMstArakaH idAnIM sukhazayyaH saJjAtaH ? / anayA 'athakkayAcJayA' akAlaprArthanayA 'sUcayAmaH' sUcAM kurma sa nUnaM hRto vA naSTo vA // [ bhA. 4643 ] bhaddo puna aggahaNaM, jANaMto vA vi vippariNamejjA / kiM phuDameva na sIsai, ime hu anne vi saMthArA // vR- yaH punarbhadrakaH sa sAdhuSu 'agrahaNam' anAdaraM kuryAt, yo vA jAnAti 'saMstArako hRto naSTo vA' iti sa samyagdarzana-pravrajyAdyabhimukho vipariNamet - aho ! mAyAvino'mI / vipariNatazca brUyAt- kiM sphuTamevAsmAkaM 'na ziSyate' na kathyate yathA saMstArako naSTaH ?, kimevaM mAyayA yAcyate ?, ime 'hu:' iti pratyakSamupalabhyamAnA anye'pi saMstArakAH santi // [ bhA. 4644 ] ii coyagaditaM, paDihaMtuM sissate se sabbhAvo / bhaddo so mama naTTo, maggAmi na to puno dAhaM // vR- 'iti' upapradarzane / evaM bhadraka-prAntadoSopadarzanena 'nodakadRSTAntaM' parAbhiprAyaM pratihatya tattvamucyate- 'tasya' saMstArakasvAminaH sadbhAvaH 'ziSyate' nivedyate / nivedite ca bhadrako bhaNatisa saMstArato mama naSTo na yuSmAkam, adya prabhRti nAhaM mArgayAmi, labdhaM tu taM punarapi yuSmabhyaM dAsyAmi || 1 [bhA. 4645 ] tubbhe vi tAva maggaha, ahaM pi jhosemi maggaha va annaM / vi bhaTTA, vadaMti paMte'nusaTThAdI / / vR-yUyamapi tAvat taM saMstArakaM mArgayata, ahamapi taM "jhosemi" tti gaveSayAmi, atha yuSmAkaM tvaritaM saMstArakeNa prayojanaM tadA yAvadasau labhyate tAvadanyaM mArgayata / yastu prAntaH sa sadbhAve kathite bhaNati-naSTe'pi saMstArake yUyaM mama na naSTAH, yato jAnItha tataH saMstArakamAnayata mUlyaM vA prayacchata / evaM prAnte 'vadati bruvANe'nuziSTi-dharmakathA-vidyA-mantrAdi tathaiva prayoktavyam // tathA'pyatiSThati vidyAdInAmabhAve vA mUlyaM mArgayata iyaM yatanA [ bhA. 4646 ] mollaM nattha' hirannA, uvadhiM me deha paMtadAyaNayA / annaM va deMti phalagaM, jayaNAe maggiuM tassa / / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 bRhatkalpa-chedasUtram - 3-3/103 vR- ahiraNyA vayam, nAsti mUlyam / sa brUyAt-upadhiM pryccht| tato yena sAdhunA sa saMstAraka AnItaH tasya satkamantaprAntamupakaraNaM darzanIyam / anyaM vA phalakaM yatanayA mArgayitvA dadati / tacca prathamataH zuddham, tadabhAve paJcakaparihANyA, rAjakule vA gatvA vyavahAraH kriyate- dattvA dAnamanIzvara0 / / iti / etena "magga dAnaM ca vavahAre" tti padaM vyAkhyAtam // [bhA. 4647] savve vi tattha ruMbhRti, bhaddo mulleNa jAva avarahe / egaM Thave gamanaM, so vi ya jAva'TThamaM kAuM // vR- ko'pi rAjavallabhAdiH sarvAnapi sAdhUMstatra niruNaddhi tato yadi kazcid yathAbhadrako mUlyena mocayati sa na pratiSeddhavyaH / atha pratiSedhaM kurvanti tadA caturguru / atha nAsti mocayitA tato'parAhNaM yAvat sarve'pi sabAla-vRddhAstiSThanti / yadi na muJcati tata ekaM kSapakAdikaM sthApayitvA zeSAH sarve'pi gacchanti / so'pIzaH sthApyate yo'STamaM kartuM samartho bhavati / asamarthasthApane caturguru / tato'sAvaSTamaM kRtvA palAyate / / [bhA. 4648] laddhe tIriyakajjA, tasseva' ppeti jahava bhuMjaMti / bhuddhe va samatte, doccoggaha tassa mUlAo // vR- labdhe saMstArake yadi 'tIritakAryAH' samAptaprayojanAstataH 'tasyaiva' saMstArakasvAmino arpayanti / atha kAryamasamAptaM tato bhuJjate / atha prabhuNA-saMstArakasvAminA labdhaH sAdhUnAM ca kAryamadyApyasamAptaM tatastasya mUlAd yad dvitIyaM vAramavagraho'nujJApyate eSa sUtrokto dvitIyAvagrahaH / / atha dvitIyapadamAha [ mA. 4649 ] bitiyaM pabhunivvisae, naDuTThiya sutra mayamaNappajjhe / asahU ya rAyaduTTe, bohikabhaya sattha sIse vA // vR- dvitIyapadamatra bhavati - saMstArakeNa kAryaM samAptam, yo'pi saMstArakasya prabhuH sa rAjJA nirviSaya AjJaptaH, dezabhaGge vA naSTaH, durbhikSe vA 'utthitaH udvasitaH, "sunne" tti saputra- dAraH kutrAyAmantritaH san gato gRhaM zUnyaM saJjAtam, 'mRto vA' kAlagataH; etAni gRhasthakAraNAni / amUni tu saMyatakAraNAni sa sAdhurasahiSNurna zaknoti gaveSayitum, rAjadviSTe bodhikabhaye vA adhvazIrSake vA sArthavazagaH / etaiH kAraNairvipraNaSTaM saMstArakaM na gaveSayet, naca praayshcittmaapnuyaat| mU. (104) jaddivasaM samaNA niggaMthA sijjA-saMdhArayaM vippajahaMti taddivasaM avare samaNA niggaMthA havvamAgacchijjA sa cceva uggahassa puvvANutravaNA ciTThai ahAlaMdamavi uggahe / / vR- asya sUtrasya kaH sambandhaH ? ityAha [ bhA. 4650 ] uggaha eva u pagato, sAgAriyauggahAu sAhammI / rahitaM va hoi khittaM, kevatikAlesa saMbaMdho // vR- pUrvasUtre tAvadavagraha eva 'prakRtaH ' prastuto vartte, "doghaM pi uggahaM anunnavittA" iti vacanAt, idamapi prakRtasUtramavagrahaviSayam / yadvA pUrvasUtradvaye sAgArikAvagraha uktaH, iha tu sAgArikAvagrahAdanantaraM sAdharmikAvagrahaH pratipAdyate / athavA pUrvasUtreSu saMstArakaM pratyarpya vihAraH kartavya ityuktam, atra tu vihAre kRte taiH sAdhubhirvirahitamapi tat kSetraM kiyantaM kAlamavagrahayuktaM bhavati ? iti nirUpyate / eSa sambandhaH // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM 104, [ bhA. 4650 ] 57 anenAyAtasyAsya vyAkhyA- "jaddivasaM"ti prAkRtatvAt saptamyarthe dvitIyA, tato yasmin divase zramaNA nirgranthAH zayyA ca vasati saMstArakazca - tRNa- phalakAtmakaH zayyA-saMstArakam / atra zayyAgrahaNena RtubaddhakAlaH sUcitaH saMstArakagrahaNena tu varSAkAlaH, athavA kAraNajAte Rtubaddhe'pi saMstArako gRhyate iti kRtvA saMstArakagrahaNena dvAvapi gRhItau; tato mAsakalpe varSAvAse vA pUrNe zayyAM saMstArakaM vA yasmin divase pUrvasthitAH sAdhavaH 'viprajahati' parityajanti taddivasa evApare zramaNA nirgranthAstatra kSetre "havvaM" zIghramAgaccheyuH tataH saivAvagrahasya pUrvAnujJApanA tiSThati / kimuktaM bhavati ? - ya eva tataH kSetrAd nirgatAsteSAmevAvagrahe tat kSetram, ye tu taddivasamanye AgatAste kSetropasampannA iti kRtvA yat tra sacittAdikaM tat pUrvasthitAnAmAbhAvyam / kiyantaM kAlaM yAvad ? ityAha-'"ahAlaMdamavi uggahe" iha yasyAM velAyAM te sAdhavo nirgatAstAvatIM velAM yAvad dvitIye'pyahni teSAmevAvagraho bhavatIti vakSyate, tataH yathAlandam ihASTapauruSIpramANaM madhyamaM gRhyate etAvantamapi kAlaM tadIya evAvagrahe tata kSetram, ato yadyAgantukAstatra sacittAdigrahaNaM kurvanti tadA sAdharmikastainyapratyayaM prAyazcittamApadyante / atra tu sacittenAdhikAra iti sUtrArthaH // atha niyuktivistaraH, tatra sacittAvagrahaH zaikSaviSaya iti kRtvA prathamatastadutpattiM darzayati[ bhA. 4651] sutta - Sttha - tadubhayavisArae ya khamae ya dhammakahi vAI / kAladuammi vasaMte, uvasaMto sa - annagAmajano / / vR- 'kAladvaye' Rtubaddha-varSAvAsalakSaNe kacit kSetre vasatAM svagrAmajanaH sakrozayojanAbhyantaravarttI anyagrAmajanazca 'upazAntaH' pratibuddhaH / katham ? ityAha-sUtrArthatadubhayavizArada AcArya sAtizayaM pravacanavyAkhyAnaM karoti, kSapako mAsakSapaNAdi tapastapyate, dharmakathI kSIrAzravAdilabdhisampannatayA vairAgyajananIM dharmakathAM vidadhAti, vAdI paravAdinaM niruttarIkaroti / evamAdibhiH prabhAvakaiH svagrAmINo'nyagrAmINazca bhUyAn janaH pravrajyAyAM pariNataH kRtaH // [ bhA. 4652 ] nIrogeNa siveNa ya, vAsAvAsAsu niggayA sAhU / anne vi ya viharaMtA, taM ceva ya AgayA khittaM // vR-'nIrogeNa' glAnyAbhAvena 'zivena ca' rAjadausthyAdyupaplavAbhAvena varSAvAsaM kRtvA te sAdhavo nirgatAH / iha 'varSAvAse bhUyAn kAla ekatra sthIyate, tataH prabhUtalokasyopazamo bhavati' ityabhiprAyeNa varSAvAsagrahaNaM kRtam, anyathA Rtubaddhe'pi mAsakalpAnantarameva vihAraH sambhavati / evaM te tataH kSetrAd nirgatA anye ca sAdhavo viharantastadeva kSetramAgatAH / / tatrAvagrahacintAM cikIrSurAha[ bhA. 4653] khittoggahappamANaM, taddivasaM keti keta'horattaM / jaM vela niggayANaM, taM velaM annadivasammi / / vR- iha kecidAcAryAH kSetrAvagrahasya kAlapramANaM bruvate yasmin divase te nirgatAstamevaikaM divasamavagrahaH, tata UrdhvaM rAtrAvavagraho vyavacchidyate / kecittu bhaNanti- ahorAtramavagrahaH, dvitIye'hni sUryodaye'vagraho vyavacchidyata iti bhAvaH / sUrirAha dvAvapyetAvanAdezau, ayaM punarAdezaH yasyAM velAyAM nirgatAstAmeva velAM yAvadanyasmin divase'vagraho bhavati, tataH paraM vyavacchidyate / itthaM kAlataH pramANamuktam / kSetratastu sarvataH sakrozaM yojanamavagrahaH, tata Urdhvamanavagraha iti // [bhA. 4654] khettammiya vasahIya ya, uggaho tahiM sahamaggaNA hoi / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 bRhatkalpa-chedasUtram -3-3/104 te viya purisA duvihA, rUvaMjANaM ajANaM ca // vR-ihAvagrahaH kSetre vA bhaved vasatau vA / yad indrakIlAdivarjitaM grAma-nagarAdi tadiha kSetraM mantavyam, tatrAvagrahaM pratItya zaikSamArgaNA kartavyA, kasyA ''bhavati ? kasya vA na ? iti vicaaryitvymityrthH| yat punarindrakIlAdiyuktaMtadavagrahayogya kSetraMnabhavatItyakSetramabhidhIyate, tatra vasativiSayA zaikSamArgaNA bhavati, sA copariSTAt krissyte|kssetrvissyNtaavt karoti-"te vi ya" ityAdi, ye puruSAstatra kSetre pravrajyAM grahItumAyAtAste dvividhAH-eke rUpaM jAnanto'pare'jAnantaH // idameva vyaktIkaroti[bhA.4655] jANaMtamajANaMtA, caubihA tattha hoti jaannNtaa| ubhayaM rUvaM saI, cautthao hoi jskittiN|| vR-jAnanto'jAnantazceti zaikSA dvividhAH / tatra jAnantastAvat caturvidhAH, tadyathA-ekaH zaikSo vivakSitakSetrasthitasyAcAyadiH 'ubhayaM' rUpaMzabdaMcajAnAti, dharmakathAzravaNArthaM samAgato rUpeNa svareNa ca tamupalakSayatItyarthaH / dvitIyo rUpaMjAnAti na zabdam, tRtIyaH zabdaM na rUpam, caturthakaH punaryazaHkIrtiM jAnAti / yazaH-sarvadiggAminI prasiddhi, saivaikadiggAminI kIrtiH, yazaupalakSitA kIrtiH yazaHkIrtiriti smaasH|ystu rUpa-zabda-yazaHkIrtInAmekamapinajAnAti so'jAnAna ucyate ||ath dvitIyabhaGgamAdau kRtvA yathAkramamamUneva bhaGgAn vyAcaSTe[bhA.4656] uccAra-ceigAtisu, pAsati rUvaM viniggyssego| rattiM uviMta ziMto, kAsagamAdI suNati sadaM / / vR-uccArabhUmi-caityavandanAdiSukAryeSuvinirgatasyAcAyadirUpam ekaH' dvitIyaH zaikSaH pazyati na punaH svareNa jAnIte, upAzraye tasyAnAgamanAt / tRtIyastu zaikSaH 'karSakAdi' karSakaHkRSIvalastaprabhRtikaH sakalamapi divasaM kSetrAdau sthitvA rAtrau' pradoSe gRhamupAgacchan prabhAteca bhUyo'pi nirgacchan dharmakathAyAH parivartanAyA vA zabdaM zRNoti na tu ruupmvlokte|| [bhA.4657] cautho puna jasakittiM, suNei saggAma-vasabhavAsI vA / ubhayaM rUvaM saI, kitti vana jANate crimo|| vR-caturthastu zaikSaH svagrAmavAsI prativRSabhagrAmavAsI vA dUrasthaH san na rUpaM pazyati na ca dharmakathAdizabdaMzRNoti, kintulokamukhenateSAmAcAryAdInAM yshHkiirtishRnnoti|ystu caramaH' ajAnAnaH zaikSaH sa rUpa-zabdAtmakamubhayaM kIrtiM ca na jAnAti, paraM gRhavAsanirvitratayA pravrajyAM grahItumAyAtaH / evaM vAstavyazaikSaH paJcavidha uktH|| [bhA.4658] vAyAhaDo vi evaM, paMcaviho hoi aanupuviie| eesiM sehANaM, patteyaM maggaNA innmo|| vR-'vAtAhRto nAma' AgantukazaikSaH so'pi evameva' vAstavyazaikSavatpaJcavidhaH 'AnupUrvyA' yathoktaparipATyA vaktavyaH / athaiteSAM dazAnAmapizaikSANAM pratyekaM pRthakpRthag 'iyam eteSu dvAreSu 'mArgaNA' vicAraNA bhavati // tAnyeva dvArANyabhidhitsuH zlokacatuSTayamAha[bhA.4659] avvAghAe puno dAI, jAvajjIva praajie| paDhama-biiyadivasesuM, kahaM kappo u jaannte|| Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AsapA uddezaka : 3, mUlaM-104, [bhA. 4659] vR-na vidyate vyAghAtaH-pravrajyAvighno yasya so'vyAghAtaH zaikSaH, pUrvasAdhuSu kSetrAnnirgateSvapi pravrajyAM gRhNAti na puna kAlakSepaMkarotIti bhAvaH / "puno dAiM" ti 'punaH' 'bhUyo'pi yadA kila te sAdhavaH samAyAsyanti tadA pravrajiSyAmi' iti kazcit zaikSobrUyAt / "jAvajIvaparAjie"tti 'yadA yadA'haM pravrajitumabhilaSAmitadAtadA navairnavairvighnairuttiSThamAnairyAvajImahaM parAjitaH, ata eva me sAmpratamapi vyAghAta utthito yevaM sAdhavo vihAraM kRtavantaH' iti kazcid brUyAt / eSAM zaikSANAmekatare prathama-dvitIyadivasayoH pravrajitumupasthite 'jJAyake rUpazabdAdijJe 'kathaM' kena prakAreNa 'kalpaH' pUrvasAdhusamIpapreSaNAdiko vidhirvidhIyate? // [bhA.4660] jANAvie kahaM kappo, vatthabve vAtAhaDe ti ya / ujjU anuJjae yA vi, kahaM kppo'bhidhaarnne|| vR-tathA vAstavye vA vAtAhate vA tvamasmAkaMnAbhavasi iti jJApite kathaM kalpo bhavet ? / RjurnAma-ya AcAryAdiretAnzaikSAn pUrvasAdhusamIpe prahiNoti, tadviparIto'nRjuH, etayozcintA kartavyA |abhidhaarnnm-ekmnekaan vAsAdhUnamanasyAdhAya zaikSasya gamanam, tatra kathamAbhAvyA'nAbhAvyatAyAH kalpaH kriyate? // [bhA.4661] egaggAme aticchaMte, kahaM kappo vihijjate / duvihAmaggaNA sIse, egavihA ya pddicche|| vR. "egaggAme"tti yatra grAme kSetrikAH sthitAstatraiva kenApi dharmakathinA ko'pi mityAdRSTirupazamitaH sa kasyA''bhavati? / "aicchaMte"tti kamapyAcAryamabhidhAryAtikrAmati vivakSitakSetramatItyAgrato gacchati zaikSe kathaM kalpo vidhIyate ? / tathA 'ziSye' ziSyaviSayA 'dvividhA' sajJAtakA-'sajJAtakazaikSabhedAd dviprakArAmArgaNA bhvti| pratIcchake ca 'ekavidhA' kevalasaMjJAtakaviSayA mArgaNA // [bhA.4662] paDisehiyavaccaMte, kahaM kappo vihijji| saMgArAdinnate yAvi, kahaM kappo vihijjai / / vR-"paDisehiyavaccaMte"tti bhagavatApratiSiddham-glAnapraticaraNAvyApRtaiH zaikSonapravrAjanIyaH, ye tu taM pravrAjyAnyatra preSayanti taiH preSite tasmin gacchAntaraM vrajati kathaM kalpo vidhIyate ? / saGgAraH-saGketaH sa datto yasya zaikSasya sa saGgAradattaH, AhitAgnyAderAkRtigaNatvAt ktAntasya paranipAtaH, tasminnapi kathaM kalpo vidhIyate ? iti / etat sarvaM nirUpaNIyamiti dvArazlokacatuSTayasamAsArthaH / / atha vistarArthaM bibhaNiSuH prathamato ye pUrvamabhayajJAdayaH puruSA uktAstadviSayakavakSyamANapreSaNabhedasaGgahAyAha[bhA.4663] cattAri navaga jANaMtagammi jANAvie vi cttaari| - abhidhAraNammi ee, khittammi vipariNayA vA vi|| vR- yaH pUrvamubhayajJa-rUpajJAdibhedAt caturdhA jJAyaka uktaH tatra pratyekaM catvAraH 'navakAH' preSaNaviSayA navaprakArarUpA bhavanti / tathA yo'jAnAnaH san sAdhubhiH 'tvamasmAkaM nAbhavasi kintu pUrvasAdhUnAm' ityevaM jJApitastatrApi catvAro navakAH / abhidhAraNaM nAma-manasikaraNam, tataH kSetrikaM manasikRtya yadi 'ete' avyAghAtadaya AgatAstadA vipariNatA api kSetrasvAmina Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -3-3/104 evAbhAvyA iti saGgrahagAthAsamAsArthaH ||athainaamev vivarISuravyAghAtadvAramaGgIkRtya tAvadAha[bhA.4664] piyamappiyaM se bhAvaM, daTuM pucchittu tassa saahti| kattha gatA te bhagavaM, puTThA va bhaNaMti kiM tehiN|| vR-kSetrikeSu nirgataSuyo'sAvubhayajJaHzaikSaHsaH pravrajAmi' ityabhiprAyeNAgatoyAvadAgantukAn sAdhUna pazyatitataste sAdhavastasya priyamapriyaM vA bhAvaMprahasitamukhatayA dInamukhatayA vA dRSTvA pRcchanti-kimevaM prahRSTavadanazcintAparo vA zyase? / evaM pRSTvA tena svasvarUpe kathite sati "sAhaMti" sadbhAvaM kathayanti, yathA-gatAste'nyatra vihAreNeti / yadvA sa svayameva pRcchet-kutra gatAste bhagavantaH? / evaM pRSTAH santo bhaNanti-kiM tairbhavataH prayojanam ? ||s prAha[bhA.4665] pavvaihaM ti ya bhaNite, amugattha gayA vayaM ti dikkheuM / tesi samIvaM nemo, na ya vAhaNate tayaM soy|| vR-'pravrajiSyAmyaham' iti tena bhaNite sAdhavo vadanti-te kSetrikA amukatra grAmAdau gatAH, vayaM bhavantaM 'dIkSayitvA' pravrAjya teSAM samIpe nayAmaH, saca 'takam anantaroktaM vacanaM 'naca' naiva vyAhanti, na vikuTTayati-tatheti pratipadyate ityartha, eSo'vyAghAta ucyte|| [bhA.4666] saMghADaga egeNaM, paMthuvaese va muMDie tinni| iitaruNa majjha there, ekeke tini nava ete|| vR-tataH sAdhavastaM pravrAjya saGghATakena saha kSetrikANAmantike preSayanti 1, atha saGghATakona pUryate tata ekaM sAdhuM sahAyaM dattvA mutkalayanti 2, tasyApyabhAve ekAkinamapi visarjayanti paraM panthAnamupadizeyuH 3, ete taruNasya trayaH prakArAH, madhyama-sthavirayorapyevameva pratyekaMtrayaH, ete nava bhavanti / eSa prathamo nvkH|| [bhA.4667] paDhamadine saggAme, ego navago vitijae bitio| emeva paraggAme, paDhame bitie yave nvgaa|| vR- eSaH "ekaH' prathamo navakaH prathamadine svagrAme pravrAjya preSayatAM mantavyaH dvitIye divase evameva dvitIyo navakaH, evaM svagrAme dvau navakAvuktau / paragrAme'pi "evameva' prathamadvitIyadivasayauau navakau / evamete catvAro navakA muNDitaM preSayatAM bhvnti|| [bhA.4668] emeva amuMDissa vi, cauro navagA havaMti kaayvvaa| emeva ya itthINa vi, navagANa caukkagA duni|| kRevamevAmuNDitasyAMpipreSyamANasya catvAronavakAH karttavyA bhvnti| evametevenavakacatuSTaye puruSANAmukte / strINAmapyevameva dvau navakAnAM catuSkau saGghATakA-''tmadvitIyAdibhi prakAraiH kartavyau |athkssetrikaannaamntike na preSayanti kintu svayameva sviikurvntittshctvaarogurukaaH|| atha kimarthamamuNDitaM preSayanti? iti ucyate[bhA.4669] sAgAriyasaMkAe, nicchati ghicchaMti vA sayaMmA me / teva adaTuM punaravi, paccehamamuMDito evaM // vR-sAgArikAH-sajJAtakAsteSAM saGkayA-'mAmamI upravrAjayeyuH' iti budhyA svagrAme necchati sa zaikSaH pravrajitum / yadvA amI sAdhavaH pravrAjya mA mAM grahISyanti, yadi ca tAn sAdhUna na Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM-104, [bhA. 4669] drakSyAmitataH punarapyatraiva pratyeSyAmi pratyAgamanaM kariSye itibudhyA nAgantukairAtmAnaMmuNDApayati, evamamuNDitaM pressynti|| evaM tAvadubhayajJaviSayo vidhiruktaH, atha rUpajJAdiviSayaM tamevAdidizanAha, [bhA.4670] eseva ya navagakamo, saI rUvaM va hoi jaannNte| jo puna kittiM jANati, na te vayaM sissate tassa / / vR-eSa eva navakakramaH zabdaM rUpaMca jAnati zaikSe vaktavyaH, zabdajJe rUpajJe cetyarthaH / yaH punaH zaikSaH kIrtimeva jAnAti na rUpaM na vA zabdaM tasya 'ziSyate' nivedyate-te vayaM na bhavAmo yeSAM sakAze bhavAn pravrajitumAyAta iti / tato brUyAt[bhA.4671] kiM vana kappai tubbhaM, dikkheu tesitaMna amhaM ti| tattha vi soceva gamo, navagANaMjo purA bhaNito / / vR-kiM vA yuSmAkaM dIkSayituM na kalpate ? / tataH sAdhubhirvaktavyam-teSAmeva tvamAbhavasi nAsmAkam / evamukte yadyasau bhaNati-yadyevaMtarhi mAM pravrAjya tatrapreSayata amuNDitaMvA visarjayata; tatastatrApi sa eva 'gamaH' prakAro yaH saGghATakA-''tmadvitIyAdibhirbhadaurniSpannAnAM navakAnAM purA bhaNitaH ||ath "puno dAiM" ti dvAramAha[bhA.4672] vippariNayA vi jati te amhe tujhaM bhaNaMta'laM tehiM / taha viyana vite tesiM avvAhayamAdiyA hoti / / vR-ye avyAghAtAdayo vAtAhRtAntA zaikSA atra prastutAste kSetrikamabhidhArya prathamAgatA api kutA'pihetostaMprati vipariNatAHsantoyadyAgantukAnbhaNanti-vayaMyuSmAkaMsakAzepravajiSyAmaH 'alaM' paryAptaM 'taiH' pUrva sAdhubhiritiH 'tathA'pi' evaM bruvANA api 'te' avyAhatAdayaH teSAm AgantukAnAMnabhavantikintu kSaitrikasyaivetiH gatam vyAghAta shrm|ath "puNodAI"tidvAramAha[bhA.4673] ehiMti puno dAI, puDhe siTuMsi Iya bhnnmaannaa| bahudose mANusse, anusAsaNa navaga taha ceva / / vR-AgantukasAdhUnAM samIpe 'kutra gatAH?' iti pRSTe tatastaiH "ziSTe' 'amukatra gatAH' iti kathite sa zaikSo brUyAt-"ehiti puno dAiM" ti yadA te punaratrAgamiSyanti tadA pravrajiSyAmi "Iya" evaM bhaNansavaktavyaH-saumya! 'bahudoSe bahvantarAye mAnuSyemApramAdaM kRthAH / evamanuzAsanaM kRtvA 'tathaiva' navakagamena preSaNaM karttavyam / anuzAsanameva vizeSata upadarzayati[bhA.4674] jaMkalle kAyavvaM, nareNa ajevataM varaM kaauN| maccU akaluNahiao, nahu dIsai AvayaMto vi / / vR- 'yad' dIkSAgrahaNAdi kAryaM 'kalye' dvitIyadine nareNa kartavyaM tadadyaiva kartuM 'varaM' prazasyam, yato mRtyu 'akaruNahRdayaH' svabhAvAdeva kaThorAzayaH tathA kathamapyApatati yathA Apatannapi na dRzyate / uktaMca zvaHkAryamadya kurvIta, pUrvAhne cAparAhnikam / ___ ko hi tad vetti kasyAdya, mRtyusenA''patiSyati? [bhA.4675] tUraha dhammaM kAuM, mA hupamAyaM khaNaM pi kuvitthA / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 bRhatkalpa - chedasUtram - 3-3/104 bahuviggho hu muhutto, mA avarahaM paDicchAhi // vR- bho bhavyAH ! tvaradhvaM dharmaM kartum, mA kSaNamapi pramAdaM kurudhvam / kutaH ? ityAha-bahava:zUla-viSa-visUcikA-zastraghAtA-'gnidAhAdibhedAdaneke vighnAH - jIvitAntarAyA yatrAsau bahuvighnaH, huzabdo yasmAdarthe, apizabdasya cAnuktasyApi gamyamAnatvAd yasmAd muhUrtto'pi bahuvighnaH, AstAM prahara-divasAdi ato mahAbhAga ! mA pravrajyAgrahaNe'parAhnamapi pratIkSiSThAH / evamanuzAsanaM kRtvA caturbhirnavakaistathaiva preSaNIyam / gataM "paNo dAI" ti dvAram / atha yAvajjIvaparAjitadvAramAha[bhA. 4676 ] bahuso uvaTThiyassA, vigghA uTThiti jajJjiya jito mi / anusAsana patthavaNaM, navagA ya bhave samuMDiyare // vR- kSetrikANAM gamanavRttAntaM jJAtvA ko'pi zaikSo brUyAt- 'bahuzaH' anekazaH pravrajyAgrahaNAyopasthito'ham, paraM vAraMvAraM vighnA navanavA uttiSThante, ato "jajjiyaM" yAvajjIvamahaM vighnairjito'smi, yadevaM te sAdhavo vihRtavantaH, ataH paraM teSu samAgateSu pravrajiSyAmi / evaM bruvANasyAnuzAsanaM karttavyam bhadra ! sAmprataM tava cAritrAvArakakarmaNAnudayo vartate, ato mA pramAdIH, ko jAnAti bhUyo'pi teSAmudayo bhavet ? ; AvazyakAmihitazca kUrmacarmadhTAntastatpurataH prarUpaNIyaH / evamanuziSya prasthApanaM karttavyam / tatra ca tathaiva muNDitetarayoH pratyekaM catvAro navakA bhavanti / evaM prathamadvitIyadivasayoravyAhatAnAM kalpo vidhIyate // atha "jJApite kathaM kalpo vAstavye vAtAhRte'pi ca' iti dvAramAha [bhA. 4677] vAtAhaDe vi navagA, taheva jANAvie ya iyare ya / emeva ya vatthavve, navagANa gamo ajANate / / vR- vAtAhato dvidhA - jJApita itarazca / yaH kSetrikANAM yazaHkIrttimapi na jAnAti sa AgantukasAdhubhi 'tvamasmAkaM nAbhavasi ye gatAsteSAmevAbhavasi' iti sadbhAvAvagamaM kArito jJApita ucyate, itaro nAma-yazaH kIrttijJaH / tatra jJApite 'itarasmiMzca' vAtAhate pravrajitumAyAte tathaiva catvAro navakA bhavanti / vAstavyo'pi zaikSo yaH kSetrikANAM yazaH kIrttimapi na jAnAti tatrApi navakAnAM gama evameva mantavyaH / / atha vAstavyo vAtAhRto vA yazaH kIrttimapi na jAnAti sa kIzo bhavet ? ucyate [bhA. 4678 ] vatthavve vAyAhaDa, sevaga paratitthi vaNiya sehe ya / savvete ujjugo appiNAi melAi vA jattha / / 9 vR- vAstavyo vA vAtAhRto vA yo rajakulasevako yo vA paratIrthiko yazca vaNig ete asannihitatvena yaza-kIrttimapi gurUNAM na jAnIyuH paraM prathamadvitIyadivasayoH pravrajitumAyAtAste'pi kSetrikANAmAbhAvyAH / atha Rju anRjudvAracintA kriyate ya AcArya Rjurbhavati sa sarvAnapyetAn kSetrikANAmarpayati, yatra vA kSetrikA bhavanti tatra saGghATakAdibhi prakAraiH preSayitvA taiH saha mIlayati // [bhA. 4679 ] mAile bArasagaM, jAga jANAvie ya cattAri / vatthavve vAyAhaDa, na labhati cauro anugdhAyA // vR-yastu 'mAyAvI' anRjuH sa na preSayati, tatra ca prakArANAM dvAdazakaM bhavati, taccAgre vakSyate / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH3, mUlaM-104, [bhA. 4679] 63 tathA jJAyake jJApite casamuditAzcatvAraH prakArA bhavanti, tadyathA-jJAyakaMprathamadivase na preSayati 1, dvitIye tameva na preSayati, 2, evaM jJApitasyApi dvau prakArau / etairvakSyamANaizca prakArairvAstavyaM vAtAhRtaMvA'preSayatazcatvAro'nuddhAtAmAsAH, naca tAn ziSyAn labhate, kulasthavirAdibhirbalAt kSetrikANAM dApyate ityarthaH ||athaatraiv prAyazcittavRddhimAha[bhA.4680] sattarattaM tavo hotI, tato chedo pahAvaI / chedena chinapariyAe, tao mUlaM tao dugaM / / vR-prAgiva draSTavyam // prakAradvAdazakamAha[bhA.4681] taruNe majjhima there, taddina bitie ya chakkagaM ikkaM / . emeva paraggAme, chakkaM emeva itthiisu|| vR-taruNa-madhyama-sthavirAnpratyekaMtaddivase dvitIyadine vA'preSayata ekaMprakAraSaTkaMbhavati, etacca svagrAmaviSayam, paragrAme'pi evameva prakAraSaTkam; sarve'pyete dvAdaza prakArAH puruSeSu bhaNitAH / evameva ca strISvapi prakAradvAdazakaM bhvti| [bhA.4682] purisitthigANa ete, do bArasagA u muMDie hoti / emeva ya sasihammiya, jANaga jANAvie bhayaNA // vR- ete dve dvAdazake puruSa-strINAM muNDitaviSaye bhavataH / evameva ca sazikhAke'pi zaikSe dvAdazakadvayam / tadevaM jJAyake jJApite ca pratyekaM "bhayaNa"tti bhaGgakarvikalpAsteSAM catvAri dvAdazakAni bhavanti / / athavA[bhA.4683] avvAhae puno dAti, jaavjiivpraadie| taddina bIyadine yA, saggAmiyare ya bArasahA // vR-avyAhataH punarAgatapravrajitoyAvajjIvaparAjitazcetitrayaH shaikssaaH| etAntaddinedvitIyadine vA'preSayataH prakAraSaTkam / etacca svagrAme 'itarasmiMzca paragrAme bhavatIti kRtvA dvAbhyAM guNitaM dvAdazadhA bhavati ||ath Rju-anRjulakSaNamAha[bhA.4684] jANaMtamajANaMte, nei va pesei vA amAillo / so ceva ujjuo khalu, anujjuto jo na appeti // vR-jAnato ajAnato vA zaikSAn yo'mAyAvI sakSetrikANAMsamIpe svayaM nayati vA parahastena vApreSayati sa eva Rjuka ucyte| anRjustu so'bhidhIyate yo nArpayati na vA preSayati ||arthte vAstavyA vAtAhRtA jAnanto'jAnanto vA'nRjubhiH pravrAjitAH kathaM pazcAt parijJAyante? ucyatesnAnA-'nuyAnAdiSuyatra militAstatra kSetrikaiH kazcidanRjupravrajito vAtAhRtaH pRSTaH-kathaM bhavAn pravrajitaH?,sa bhaNati[bhA.4685] tubma cciya nIsAe, mi Agato dikkhito balA nehiM / amhe kimapavvaiyA, puTThA va na te prikheNsu|| vR- yuSmAkameva nizrayA ahamAgataH amIbhizca balAd dIkSitaH, mayA bhRzamamI pRSTAstata ebhirAkhyAtam-vayaM kiM pravrajitA na bhavAmoyadevaMtAnmArgayasi? yadvAnatepRSTAH santaHkimapyAkhyAtavantaH / evaM rUpa-zabda-yazaH kIrtijJo vakti / yasta kIrtimapi na jAnAti sa brUyAt Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 bRhatkalpa-chedasUtram -3-3/104 [bhA.4686] vAyAhaDotu puTTho, bhaNAi amugadina amugkaalmmi| etehi dikkhito'haM, tumhe visuNAmi ttthaa''sii| vR-tuzabdasya vizeSaNArthatayA yo vAtAhato yaza-kIrterapyajJAyakaH sapRSTo bhaNati-'amukadine' pratipadAdau amuSmin kAle-mArgazIrSAdau mAse dIkSito'hametaiH, dIkSAnantaraM ca zRNomi, yathAyUyamapi ttraasiirniti|| [bhA.4687] emeva ya jasakittiM, jANaMto jo yataM na jANAti / tassa vitaheva pucchA, pAvayaNI vA jadA jaato|| vR-evameva vAstavyo'pi yo yaza-kIrtiM jAnAti yazcatAMna jAnAti tasyApi tathaiva snAnAdau yadA pRcchA kRtA bhavati tadA jJAyate / yadA vA'sau 'prAvacanikaH' bahuzruto jAtaH tadA svayameva jaanaati-naahmmiissaamaabhaavyH|| evaM tAvat sacittaviSayo vidhiruktaH / athAcittAdiviSayaM tamevAtidizannAha[bhA.4688] emeva ya acitte, duvihe uvadhimmi mIsate ceva / pucchA apuvvamuvahiM, daTUNa anujubhuuyaannN|| vR-evamevAcitte dvividhe' odhopagrahopadhibhedA dviprakAre upadhau 'mizrakeca' sopadhikazaikSe vidhimantavyaH / kathaM punarasAvAbhAvyo'nAbhAvyo vA jJAyate? ityAha-'apUrvaM' sArataramupadhiM dRSTavA anRjubhUtAnAM teSAmantike pRcchA bhavati, kSetrikairathaM kadA kutra vA gRhItaH ?' ityevaM te praSTavyA iti bhaavH|| [bhA.4689] evaM vAsAvAse, uDubaddhe paMthe jattha vA tthaati| savvattha hoti uggaho, kesiMci ptiivdidruto|| vR- evaM varSAvAse Rtubaddhe vA vidhirmantavyaH / etacca sacittamaGgIkRtyoktam / acitte tu varSAvAse vA Rtubaddhe vA mAsadvayaM divasapaJcakaM ca pUrvAvagraha iti, pathi vA vrajatAM yatra kApyAcAryastiSThatitatrasarvataH sakrozaMyojanamavagraho bhavati, tatrApyevameva scittaadiinaamaabhaavyaa'naabhaavyvidhirvsaatvyH| keSAJcidAcAryANAmayamabhiprAyaH-mArgaMgacchatAM pRSThatovA nAstyavagrahaH; ayaM cAnAdezaH / kutaH ? ityAha-pradIpadRSTAnto'tra bhavati / yathA hi pradIpaH sarvataH prakAzayati naikAmapi dazaM prakAzazUnyAM karoti, evamavagraho'pi sarvato bhavati, na kutracinna bhavatyapIti // evaM tAvat kSetre sacittAdiviSayo vidhiruktaH / athAkSetre tamevAtidizati[bhA.4690] akkhitte vasadhIe, jANaga jANAvie viemeva / ujjugamanujjuge yA, so ceva gamo havai tattha // vR- 'akSetre' indrakIlAdiyukte nagarAdau sakrozaM yojanamavagraho na bhavati, kintu tatra yasyAM vasatau yaH pUrvaM sthitastasyAM sacittAdikaM yadupatiSThate tat tasya Abhavati, na pazcAdAgatAnAm / tatrApi ya eva kSetre gama uktaH sa eva sarvo'pi jJAyake jJApiteca Rjuke'nRjukeca vaktavya iti| atha "kathaM kalpo'bhidhAraNe" iti nirvacannAha[bhA.4691] anidiTTha sanna'sannI, gahitA-gahie ya oha scchNdo| niddiDha liMgasahito, sannI tasseva na'nassa // Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM - 104, [ bhA. 4691] 65 vR- 'abhidhAraNaM' pravrajyArthamAcAyadirmanasA saGkalpanam, tacca dvidhA anirdiSTaM nirdiSTaM ca / anirdiSTaM nAma - abhadhArayan kamapyAcAryaM vizeSato na nirdizati / sa cAbhidhArako dvidhA- saMjJI asaMjJI ca / punarekaiko dvidhA-gRhItaliGgo'gRhItaliGgazca / eSa sarvo'pyoghataH-sAmAnyenAcAryavizeSamanirdizya vrajan svacchanda AbhAvyo bhavati, yasyAntike pravrajati tasyaivAsau ziSya ityarthaH / nirdiSTaM punaH-abhidhAraNaM taducyate yatra 'amukasyAcAryasya samIpe pravrajiSyAmi' iti nirdezaM karoti / eSo'pi dvidhA -saMjJI asaMjJI ca / bhUya ekaiko dvidhA-liGgasahito liGgarahitazca / tatra liGgasahitaH saMjJI yamAcAryamabhidhArya gacchati vipariNato'pi tasyaivAsau bhavati, nAnyasya // [bhA. 4692] niddiTThe assantrI, gahiyA 'gahie ya agahie sannI / tasseva avipariNate, vipariNate jassa se icchA / / vR-yo'saMjJI sa gRhItaliGgo agRhItaliGgo vA bhavatu, yastu 'saMjJI' zrAvakaH so'gRhItaliGgaH; ete trayo'pyavipariNate bhAve yaM nirdiSTamAcAryamabhidhArya gacchanti tasyaivAbhavanti / atha taM prati bhAvo vipariNatastato yasya sakAze teSAM pravrajitumicchA tasyaiva te ziSyAH // atha kiM kAraNaM liGgasahito vrajati ? ityAha [ bhA. 4693] cAriya-samudANaTThA, tenaga gihipaMta dhammasaDDA vA / eehi liMgasahito, sannI va siyA asannI vA // vR-cArika:- herikastadviSayA zaGkA mA bhUditi budhyA liGgaM gRhItvA vrajati, tathA samudAnaM bhaikSaM tadarthaM liGgaM gRhNAti, gRhItaliGgo hi sukhenaiva bhikSAmApnoti / stenA vA'pAntarAle gRhiprAntA dharmazraddhAlavo vA tiSThanti / etaiH kAraNaiH saMjJI vA asaMjJI vA sAdhusAmAcArInipuno liGgasahitaH syAditi / iha yo nirdizya vrajati sa ekamanekAn vA nirdizet / tatra yo anekAn nirdizati sa evaM saGkalpayati- 'yo me pratibhAsiSyate tasya sakAze pravrajiSyAmi' tadviSayaM vidhimAha - negA uddisa gato, liMgeNa'pphAlito tu ekkeNaM / [bhA. 4694] davaM ca acakkhussaM, niddidR'nnaM gato tassa // vR- anekAnAcAryAnuddizya liGgena sahito bahUnAM nirdiSTAnAmantike gataH / tatra caikena 'AsphAlitaH' sAdaramAbhASito yadi tamabhyupagatastadA tasyaivAsau ziSyaH / athAbhASito'pi tam 'acakSuSyam' anirdiSTaM dRSTvA nirdiSTamevAnyaM kamapyabhyupagatastadA tasyAbhavati // idameva savizeSamAha [bhA.4695] niddiTThamaniddivaM, abbhuvagaya liMgi no labhai anno / liMgI va aliMgI vA sacchaMdeNa aniddiTTho // vR- nirdiSTamanirdiSTaM vA AcAryamabhidhArya gacchan 'liGgI' liGgasahitaH zaikSo yamAcAryamabhyugatastasyaivAbhavati, 'no' naivAnyastaM labhate / yastu 'anirdiSTa' nAdyApi kamapyabhyupagataH sa liGgI vA bhavatu aliGgI vA saH 'chandena' yamabhirocayati tasyAbhavati // [bhA. 4696 ] emeva asihasannI, niddiTThassuvagato na annassa / abbhuvagato visasiho, jassicchati do va assannI // 205 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 bRhatkalpa-chedasUtram -3-3/104 vR- yathA liGgasahitaH saMjJI nirdiSTAnAM bahUnAM madhye yamevAbhyupagatastasyaivAbhavati, evamevAzisvAko'pi saMjJI bahUn nirdizyAgato yasyaiva nirdiSTasyAntike 'upagataH' pravrajitaM pariNatastasyaivAsau ziSyau bhavati nAnyasya / yastu sazikhAkaH saMjJI sa kamapyabhyupagato'pi yadi pazcAd vipariNatastadA yasyAntike pravrajitumicchati tasyAbhavati / "do va assanni tti 'dvau vA ' azikhAka-sazikhAkalakSaNau yau asaMjJinau tAvapi pUrvaM kaJcanAbhyupagatau pazcAd vipariNatau svacchandena yadupakaNThe pravrajatastasyAbhAvyau / asyaivArthasya sukhAvabodhAya bhaGgakAnAha[bhA. 4697] niTThi sanni abbhuvagatetare aTTha liMgiNo bhNgaa| evamasihe visasihe, vi aTTha savve vi cauvIsaM // vR- kamapyAcAryaM nirdizya gachan nirdiSTaH, 'saMjJI' zrAvakaH, 'abhyupagataH' pravrajituM pariNataH; etaistribhiH padaiH "iyare' ttipratipakSapadasahitairaSTau bhaGgAH 'liGginaH' liGgasahitasya gacchato bhavanti / tathAhi-nirdiSTaH saMjJI abhyupagataH 1 nirdiSTaH saMjJI anabhyupagataH 2 nirdiSTo'saMjJI abhyupagataH 3 nirdiSTo'saMjJI anabhyupagataH 4, anirdiSTapadenApyevameva catvAro bhaGgA labhyante, ete aSTau bhaGgA liGgina uktAH / azisvAke sazisvAke'pi caivameva pratyekamaSTau bhaGgA bhavanti / sarve'pyete mIlitAzcaturviMzatirupajAyante / / eteSu vidhimAha [bhA. 4698 ] paDhama- biti-tatiya-paMcama - sattama- nava-terasesu bhaMgesu / viSpariNato vi tasseva hoi sesesu sacchaMdo // vR-prathama- dvitIya tRtIya - paJcama-saptama navama trayodazeSu bhaGgeSu vipariNato'pi yaM nirdizyAgato yaM vA abhyupagatastasyaivAbhavati / 'zeSeSu' caturtha SaSThA'STama- dazamaikAdaza-dvAdaza- caturdazAdiSu caturvizAnteSu saptadazasu bhaGgeSu 'svacchandaH' svecchA, yaH pratibhAti tasyaivAbhavatItyarthaH // idameva vyaktIkurvannAha [ bhA. 4699] savvo liMgI asiho, ya sAvato jassa abbhuvagato so / niddisanniliMgI, tassevANabbhuvagato vi // - sarvo liGgI azikhAkazca zrAvako yasyAntike'bhyupagataH sa eva taM labhate / kimuktaM bhavati ? -yo liGgasahito'bhyupagataH sa nirdiSTo'nirdiSTo vA saMjJI vA bhavatu, yazcAzikhAkaH zrAvako'bhyupagataH so'pi nirdiSTo'nirdiSTo vA bhavatu, eSa sarvo'pi yamevAbhyupagato vipariNato'pi tsyaivaabhvti| etena prathama- tRtIya- paJcama- saptama navama trayodazabhaGgAH sUcitAH / tathA yo liGgI nirdiSTaH saMjJI ca sa yadyapyanabhyupagatastathApi yameva nirdizyAgataH tasyaivAbhavati, na punarvipariNato'pyanyasya, anena dvitIyo bhaGgo gRhItaH / zeSeSu tu saptadazasvapi bhaGgeSu yatrAbhyupagatastatrAvipariNatastasyaiva, vipariNatastu svecchayA; yatra tu nAbhyupagatastatra vipariNato'viparimato vA yathAsvacchandamAbhAvya iti // gataM "kathaM kalpo'bhidhAraNe" iti dvAram / athaikagrAme iti dvAramAha [bhA. 4700] assannI uvasamito, appaNo icchAi annahiM tassa / davaNaM ca pariNae, uvasAmite jassa vA khittaM / / vR- kenacid dharmakathinA kazcid 'asaMjJI' mithyAdRSTi 'upazamitaH' pravrajyAbhimukhIkRtaH sa Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH3, mUlaM-104, [bhA. 4700] yAvad nAdyApi samyaktvaM pratipyate tAvat pravrajana kSetrikasyAbhavati / atha samyaktvaM pratipannaH tacca kSetramanyasyAcAryasya satkaM tato'sAvAtmana icchayA Abhavati; yadi kSetrikasyopatiSThate tatastasyaiva, athopazamayata upasthitastata upazAmayata eva, etau dvau muktvA'nyasya naabhvti| "annahiM" ti atha 'anyatra' kSetrAd bahirupazamitastadA tasyopazamakasyAbhavati / atha dharmakathinA'pi nopazAmitaH upazamina Abhavati, mUrttidarzanadvAreNopazamanakAriNa ityarthaH / atha kSetrAntarupazAntastato yasya satkaM kSetraMtasayAbhAvyaH |amumevaarthN savizeSamAha[bhA.4701] pakhitte vasamANo, aikkamaMto va na labhati asanniM / chaMdeNa puvvasanniM, gAhitasammAti so lbhti|| vR-parakSetre mAsakalpena varSAvAsena vA vasan 'atikrAman vA parakSetramagrato gantumanAstatrAvasthitaH 'asaMjJinam' apratipannasamyaktvaM svayamupazamitamapi na labhate / atha kaJcinmithyASTiM samyaktvamAdizabdAdaNuvratAni vA grAhayitvA kSetrAntaraMgataH bhUyo'pyanyadAtadeva kSetramAyAtaH, saca prAgupazAmita idAnIM pUrvasaMjJI labhyate, tatastaM pUrvasaMjJinaM samyaktvAdigrAhitaM saH' upazamakazchandena labhate / kimuktaM bhavati?-upazamikaM kSetrikaM vA yamasAvabhirocayati tsyaabhvti| evaMtrayANAMvarSANAmArato mantavyaH, triSuvarSeSupUrNeSusapUrvasaMjJI kSetrikasyaivAbhAvyaH, nopshaamytH| Aha ca cUrNikRt-"tisu varisesu punesu khettiyassevAbhavati, na uvasAmiMtassa" ti|| gatamekagrAmadvAram / atha 'atikrAman' dvAramAha[bhA.4702] maggaMto anakhitte, abhidhAraMto u bhAvato tss| khittammi khittiyassA, bAhiM vA pariNato tassa / / vR-zaikSaH kazcidAcArya mArgayanvrajati, tasya ca 'anyakSetre' parakIyakSetrAbhyantarepathi gacchataH kazcid dharmakathI militaH, sa yadyAkarSaNahetostasya dharma kathayati tadA yamAcAryamabhidhArayan vrajati tasyAbhavati, na kathayataH / atha "bhAvataH' svabhAvAdeva kathayati tatastasya dhrmkthiksyaabhvti|tushbdovishessnne, sacaitadvizinaSTi-yadi kSetrAbhyantaresvabhAvataH kathayati tataH kssetriksyaabhaavyH,athkssetraabhisttodhrmkthinH|athaantraa'ntraatsy bhAvaH pariNamate nivarttate catataH kSetre pariNataH' pravrajyAbhimukhIbhUtaH kSetrikasyAbhavati, bahistupariNataH 'tasya' kathayata AbhAvya iti // idameva vyAcaSTe[bhA.4703] abhidhArito vaccati, pucchittA sAha vaccato tss|. __ parisAgato va kahaI, kaDdaNaheuMna tNlbhti|| vR-kaJcidAcAryamabhidhArayan zaikSo vrajati, tasya ko'pi sAdhuH pathi gacchan militaH, tena ca pRSTaH-amukaAcArya kutrA''ste?; sAdhurAha-kiM tena bhavataH prayojanam ?; saprAha-tasyAntike pravrajitukAmo'ham; evaM pRSTavA tasya vrajata evAkarSaNahetoH "sAha"tti dharmaM kathayati / yadvA grAme kApi parSadantargatasya dharmaM kathayata upasthitastato vanditvA tathaiva svAbhiprAye kathite sa AkarSaNahetorvizeSato dharma kathayati, kathite ca yadyasau pravrajitumabhilaSati tato na taM zaikSaM labhate, abhidhAritAcAryasyaiva sa Abhavati / [mA.4704] ujju kahae pariNataM, aMto khittassa khittio labhai / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 bRhatkalpa-chedasUtram - 3-3/104 khittabahiM tu pariNayaM labhatujju kahI na khalu mAdI // vR- athAsau 'kathakaH' dharmakathI RjukaH sadbhAvataH kathayati nAkarSaNahetoH, sa ca pravrajyAyAM pariNataH tataH kSetrAntaH pariNataM kSetriko labhate, kSetrabahiH pariNataM tu Rjuto dharmakathI labhate na khalu 'mAyI' mAyAvAn // [ bhA. 4705 ] pariNamai aMtarA aMtarA ya bhAvo niyattati tato se / khittammi khettiyassA, bAhiM tu pariNato tassa / / vR- athAntarA'ntarA tasya bhAvaH pravrajyAM prati pariNamate nivarttate vA tataH kSetre pariNataH kSetrakasyAbhavati bahistu pariNataH 'tasya' dharmakathina AbhavatIti / / gatam 'atikrAman' dvAram / atha "dvividhA mArgaNA ziSye ekavidhA ca pratIcchake" iti yaduktaM tatra pratIcchakaviSayAM tAvadekavidhAM kevalasajJAtakaviSayAM mArgaNAmAha [bhA. 4706 ] mAyA piyA va bhAyA, bhaginI putto taheva dhUtA ya / chappete nAlabaddhA, sese pabhavaMti AyariyA / / vR- mAtA pitA bhrAtA bhaginI putrastathaiva duhitA ca, SaDapyete'nantaravallImadhikRtya nAlabaddhA mantavyAH / ete cAbhidhArayantaH pratIcchakasyAbhavanti / upalakSaNamidam, tena paramparAvallIbaddhA api vakSyamANAH SoDaza janA abhidhArayantastasyaivAbhavanti / zeSAstu-ye nAlabaddhA na bhavanti teSu AcAryA prabhavanti, na pratIcchakaH / idameva vyaktIkurvan paramparAvallIM pratipAdayati[ bhA. 4707 ] mAummAyA ya piyA, bhAyA bhaginI ya eva piuNo vi / bhAtAdiputta-dhUtA, solasagaM chacca bAvIsaM // [bhA. 4708] bAvIsa labhati ee, paDicchao jati ya tamabhidhAraMtI / abhidhAramanabhidhAre, nAyamanAtetare na labhe // vR-mAtuH sambandhino mAtA pitA bhrAtA bhaginI ceti catvAro janAH 4, pituH sambandhino'pyevameva catvAro janAH 8, "bhAyAiputta-dhUya "tti bhrAtuH sambandhI putro duhitA ceti janadvayam 10, AdizabdAd bhaginyA apyapatyaM bhAgineyo bhAgineyI ceti dvayam 12, putrasyApatyaM pautraH pautrI ceti dvayam 14, duhiturapatyaM dauhitro dauhitrI ceti dvayam 16, sarvasaGghayayA SoDazakaM bhavati / SaT cA'nantaravallIjanA atra prakSipyante, tato dvAviMzatirbhavati / / dvAviMzatimapyetAn janAn pratIcchako labhate yadi ca 'taM' pratIcchakam 'abhidhArayanti' manasi kurvanti, anabhidhArayantastu te'pyAcAryasyaivAbhAvyA iti bhAvaH / itare-uktavyatiriktAstAnabhidhArayato vA anabhidhArayato vA jJAtakAn vA'jJAtakAn vA pratIcchaMko na labhate // atha ziSyaviSayAM dvividhAM mArgaNAmAha[ bhA. 4709 ] nAyagamanAyagA puna, sIse abhidhAramanabhidhAre ya / dokkhara - kharadiTThatA, savve vi bhavaMti Ayarie / / . vR- dvividhA mArgaNA nAma-ye ziSyasya 'jJAtakAH' svajanA ye ca 'ajJAtakAH' asvajanAste tamabhidhArayanto vA'nabhidhArayanto vA sarve'pyAcAryasyAbhavanti na ziSyasya / kutaH ? ityAha'dvyakSara- kharadhSTAntAt' "dAsena me kharo kIo, dAso vi me kharo vi me|" iti nidarzanAt // atha "paDisehiya vaccaMte kahaM kappo vihijjai" iti dvAraM nirUpayannAha Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM-104, [bhA. 4710] [bhA.4710] puvvuppannagilANe, asaMtharaMte ya caugurU chaNhaM / vayamANa ege saMghADae ya chappete na lbhNti|| vR-ekatra grAme gacchaH sthitaH, teSAM ca glAna utpannaH, tAticaraNe sAdhavo vyApRtAH santaH sarve'pi bhikSAmaTituM na prabhavanti, tatazcAsaMstaraNaM sAtam / evaM glAne pUrvotpanne asaMstaratAM zaikSa upasthitaH,tecaglAnakAryavyApRtatayA zaikSavartApayituMnapArayanti, ato bhagavadbhipratiSiddhamnataiH zaikSo dIkSaNIyaH, yadidIkSayanti ttshcturgurukaaH| atha lobhadoSeNAmISAMSantrAMprakArANAmanyatareNapreSayanti-"vayamANa" ityAdi, taMzaikSaM muNDayitvA 'vrajatvamekAkyevAmukAcAryasannidhau' iti vadanto visarjayanti, yadvA tasyaikaM kamapi sahAyaM saGghATakaM vA samarpayanti, ete trayaH prakArA muNDitasya bhavanti; amuNDitasyApyeta eva trayaH; ete SaDapitaM zaikSaM na labhante, SaDbhiH prakAraiH preSayanta ityarthaH / yeSAM samIpe preSayanti teSAmevAsau shissyH|| athAtmasamIpe sthApayanti tata ime doSAH[bhA.4711]Ayariya-gilANe gurugA, sehassA akaraNammiM caulahugA / paritAvaNaNiphannaM, duhato bhaMge ya mUlaM tu|| vR-zaikSaM pravrAjya tadvaiyAvRtyavyAkulAH santo yadyAcAryANAM glAnasya vA vaiyAvRtyaM na kurvanti caturgurukAH |ath zaikSasyana kurvnticturlghukaaH|ath glAnAdInAmanAgADhamAgADhaM vA paritApanA bhavati tatastaniSpannam / "duhato bhaMge ya"tti zaikSasya yaduniSkramaNaM glAnasya yad maraNam eSa dvidhA bhaGga ucyate tatra mUlaM bhavati ||ath dvitIyapadamAha[bhA.4718] saMtharamANe pacchA, jAyaM gahite va paccha gelannaM / apavvaie pavvaie, saMghADege va vymaanne|| vR- iha gacche glAno vidyate paraM nAgADhaM glAnatvam, tataH saMstarati taiH zaikSamapi vartApayitumAcAryANAmapikartumevaM pravAjitaHzaikSaH, pazcAcca glAnatvamAgADhaMsamajani, tatrodvartanaparivartanAdivyApRtAeketAva bhikSAMna hiNDante, ye'pihiNDantete'pina zaknuvanti sarveSAmapi paryAptamAnetum, evamasaMstaraNaM jAtam; yadvA mUlata eva glAnatvaM pUrvaM nAsIt kintu pazcAcchaikSe 'gRhIte' pravrAjitesatiglAnatvamutpatraMtato'sau SaDbhiH prkaaraiHpressnniiyH| tadyathA-'apravrajitaH' muNDitaH, 'pravrajitaH' muNDitaH / eSa dvividho'pi tridhA-saGghATakena ekasAdhunA "vayamANe" tti ekAkI vrajeti bruvANaiH, ekaakitvenetyrthH|| atha "saMtharamANe pacchA jAya" ti padaM vizeSato vyAcaSTe[bhA.4713] nAgADhaM pauNissai, acireNaM taM ca jaaymaagaaddhN| sehaM vaTTAveuM, na taraMti gilANakiccaM ca / / . vR- pUrvamanAgADhaM glAnatvaM bhavet, tataH zaikSe upasthite cintitam-acireNaivAyaM glAnaH praguNIbhaviSyati; tataHzaikSe pravrAjitetad glAnatvamAgADhaMjAtam, tataste zaikSaMvartApayituMglAnakRtyaM ca kartu samakameva "na taraMti" na zaknuvanti, ato'nyeSAM samIpe preSayantaH zuddhAH / / [bhA.4714] apaDicchanetaresiM, jaM sehaviyAvaDA u paavNti| ___ taMceva puvvabhaNiyaM, pritaavnn-sehbhNgaai|| Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa - chedasUtram - 3-3/104 vR- itare nAma- yeSAM samIpe preSyate yadi te na pratIcchanti tadA caturgurukAH, yacca te zaikSavyApRtAH prApnuvanti tanniSpannaM teSAmapratIcchatAM prAyazcittam / kiM punastad yat te prApnuvanti ? ityAhatadeva pUrvabhaNitaM paritApana - zaikSabhaGgAdikamaMtra doSajAtaM mantavyam / kimuktaM bhavati ? - glAno'praticaryamANaH paritApyeta, zaikSo vaiyAvRtye' vidhIyamAne pratibhajyeta, AdizabdAd glAnasya maraNaM vA bhavet // [bhA. 4715] 70 saMkhaDie vA aTThA, amuMDiyaM muMDiyaM va pesaMtI / vayamANe ega saMghAe ya chappee na labhaMti // vR-saGghaDi-prakaraNaM tasyA vA'rthAya manojJAhAralampaTatayA kvApi grAme vrajantaH sAgArikamiti kRtvA zaikSamamuNDitaM muNDitaM vA preSayanti / tatrApi "vayamANi" tti ekAkitayA preSaNena ekasAdhunA saGghAkena ca SaT prakArA bhavanti / etaiH SaDbhirapi preSayanto na labhante // idameva vyAkhyAti[bhA. 4716] hohiMti navaggAI, AvAha-vivAha - pavvayamahAdI / sehassa ya sAgariyaM, viddAhiti mA va pesiMti // vR- iha zaikSaH keSAJcidupasthitaH, tatra ca AvAha-vivAha parvatamahAdIni prakaraNAni 'navAgrANi' pratyAsannAni bhaviSyanti / AvAhaH vadhvA varagRhAnayanam, vivAhaH- pANigrahaNam, parvatamahaH pratItaH, AdizabdAt taDAga-nadImahAdiparigrahaH / zaikSasya ca tatra 'sAgArikam' uThapravrAjanabhayam, yadvA yadyeSa zaikSo'tra sthAsyati tadA saGghaDibhojanagRddhaH 'mA vidrAsyati' mA vinaGkSayati, yadi ca vayamanenaiva saha gacchAmastataH saGghaH sphiTAmaH ata enamanyatra preSayAma iti vicintya SaDbhiH prakAraistaM preSayanti na ca labhante yeSAmantike preSayanti teSAmevAsAvAbhavatIti / / gataM 'pratiSiddhe vrajati kathaM kalpo vidhIyate ?' iti dvAram / samprati 'saGgAradatte kathaM kalpo vidhIyate ?' iti dvAramAha[bhA. 4717]. gihiyANaM saMgAro, saMgAraM saMjate karemANe / anumoyati so hiMsaM, pavvAvito jena tasseva // vR-gRhiNAM sambandhI yaH 'saGgAraH ' 'yuSmadantike'smAbhiriyataH kAlAdUrddhava pravrajyA grahItavyA' iti saGketastaM pratIcchan saMyataH svayaM ca taiH sArddha 'saGgAraM ' ' ahamamuSmin dine yuSmAn pravrAjayiSyAmi' iti lakSaNaM kurvan 'hiMsA' yAvadasau na pravrajati tAvantaM kAlaM SaTkAyavirAdhanAlakSaNAmanumodayati / sa ca zaikSastaM prati vipariNato yena pravrAjitastasyaivAbhavati na saGketadAyina iti / kiJca[bhA. 4718] vippariNamai sayaM vA, parao osanna annatitthI vA / mottuM vAsAvAsaM, na hoi saMgArato iharA // vR- saGketakaraNAnantaraM sa zaikSaH svayaM vA vipariNamati, 'parato vA' pareNa svajanAdinA sa vipariNAmyeta, avasannavihAriSu vA pravrajet, anyatIrthiko vA bhavet; ato varSAvAsaM muktvA 'itarathA' puSTAlambanaM vinA saGgAro na pratIcchanIyo na vA kartavyaH // kimarthaM punaH saGgAramasau karoti ? ityAha[bhA. 4719] saMkhaDi sannAyA vA, khittaM mottavvayaM va mA hojjA / eehiM kAraNehiM, saMgAra kareMte caugurugA // vR- saGghaDistatra grAme upasthitAnAM parihartuM na zaknoti, sajJAtakA vA tasya tatra Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM- 104, [bhA. 4719] bhUyAMsasteSAmAgrahAt tadAnIM na zaknoti gantum, kSetraM vA tadatIvasnigdha-madhurAhArAdilAbhasampannaM zaikSasya ca tatra sAgArikam atastad moktavyam mA bhUt, 'etaiH' evamAdibhi kAraNaiH zaikSasya saGgAraM yaH karoti tasya caturguru / / atha gRhasthA kimarthaM saGgAraM kurvanti ? ityAha[bhA. 4720] riNa vAhiM mokkheuM, kuDuMbavittiM va'ticchite gimhe / emAdianAutte, kariti gihiNo u saMgAraM / / vR RNaM vA vyAdhiM vA 'mokSayitum' apanetum, kuTumbasya vA pazcAnnirvahaNayogyAM vRttiM sampAdayitum, yadvA grISmastadAnImatikrAnto varSAvAsa AyAtaH, evamAdibhi kAraNaiH anAyukteakSaNikatAyAM gRhiNaH saGgAraM kurvanti // atha dvitIyapadena saGgAre pratISyamANe AbhAvyavidhimAha[bhA. 4721] agaviTTho mi tti ahaM, labbhati asaDhehi vippariNato vi / coyaMta' ppArhati va te vi ya naM aMtarA gaMtuM // vR-saGgAre kRte yadi 'azaThai: ' glAnAdikAryavyApRtaiH sa zaikSo na gaveSitastadA'sau 'agaveSitaH' 'naikamapi vAramahamamIbhirgaveSitaH' iti budhyA vipariNato'pi labhyate, teSAmevAbhavatItyartha; paraM te'pi sAdhavastamantarA'ntarA gatvA 'nodayanti' saGketasmAraNApurassaraM zikSayanti, atha svayaM gantuM na prabhavanti tataH " appAheMti" sandezaM tasya preSayanti / / [bhA. 4722] evaM khalu acchinne, chinne velA taheva divasehiM / velA putramaputre, vAghAe hoi caubhaMgo // vR- evaM tAvad 'acchinne' aniyate saGgAre vidhiruktaH, yastu chinnaH saGgArastatra vidhirabhidhIyatechinno nAma kSetrataH kAlatazca pratiniyataH / kSetrato grAma - vanakhaNDAdau pravrajyAdAnArthaM bhavadbhiH samAgantavyam, kAlato velayA divasairmAsaizca pratiniyataiH / tatra ca "velA punnamapunne" tti velayA upalakSaNatvAd divasaizca pUrNe'pUrNe vA saGgArakAle vyAghAto bhavet, tatra ceyaM caturbhaGgI-kAlaH pUrNo nivyArghAtaM ca prAptAH kAlaH pUrNa paraM vyAghAtaH saJjAtaH, kAlo'dyApyapUrNa paraM nivyArghAtaM tatra prAptAH, kAlo'pyapUrNo vyAghAto'pi jAta iti 4 / athavA anyathA caturbhaGgI-saMyatasya vyAghAto na gRhasthasya, gRhasthasya vyAghAto na saMyatasya, dvayorapi vyAghAtaH, dvayorapi na vyAghAtaH // tatra saMyatasya vyAghAte vidhimAha " [bhA. 4723] maMdaTThigA te tahiyaM ca patto, jati mannate te ya saDhA na hoMti / sobhatI annagato vi tAhe, dappaTThiyA je na u te labhaMtI // 71 vR- yatra grAmAdau saGketaH kRta AsIt tatra sa zaikSaH prAptaH sAdhavastu na prAptAH, tato yadyevaM manyate-'mandArthinaste madviSaye, mandaprayojanA ata eva nAyAtAH' iti budhyA vipariNataH, te ca sAdhavo yadi 'zaThAH' vrajikAdipratibandhayuktA na bhavanti, glAnAdikAryavyApRtatayA nAyAtA iti bhAvaH; tataH sa zaikSaH 'anyagato'pi ' anyamAcAryamabhyupagato'pi taiH sAdhubhirlabhyate / ye tu darpataH sthitAste naiva taM labhante, yena pravrAjitastasyaivAsau ziSya iti // [bhA. 4724] paMthe dhammaka hissA, uvasaMto aMtarA u annassa / abhidhArito tassa u, iyaraM puna jo u pavvAve // vR yadyasau yena sAdhunA saGketo dattastadabhimukhaM prasthitaH pathi gacchan antarA'nyasya dharmakathinaH Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -3-3/104 samIpe dharmakathAmAkaNyorpazAntaH,saca yadyabhidhArayangacchatitadA tasyaiva' abhidhaaritsyaabhvti| itaraH punaH-anabhidhArayitA taM yo dharmakathI pravrAjayati tasyAbhavati // idameva vyAcaSTe[bhA.4725] punnehiM pi dinehiM, uvasaMto aMtarA u annss| abhidhArito tassa u, iyaraM puna jo u pavvAve // vR-pUrNeH apizabdAdapUrNairapi divasaiH 'antarA' pathi vartamAno'nyasya sakAzeupazAntaH sn| yadyabhidhArayati 'pravrajAmi tAvadahamamISAM samIpe, paraM pUrveSAmevAhaM ziSyaH' evamabhidhArayan tasyaiva pUrvAcAryasyAbhavati |itronaam-yH pUrveSAM vipariNatastaMyaHpravrAjayatitasyaivasa shissyH|| niyamapradarzanArtamidamAha[bhA.4726] NhANAdisamosaraNe, dahNa vitaM tu pariNato annaM / tasseva so na purime, emeva pahammi vcNte|| vR-snAnAdau samavasaraNe 'taM' pUrvAcAryaM dRSTvA'piyadyanyameva pariNataH' pratipannastadA tasyaivAsau ziSyonapUrvasya / evamevapathi vrjtaampyaabhaavyaa-'naabhaavyvidhirvgntvyH||ath kaH saMyatasya gRhasthasya vA vyAghAto bhavati? ityAha[bhA.4727] gelana tenaga nadI, sAvaya paDinIya vAla mahi vaasN| ii samaNe vAghAto, mahigAvajjo u sehss| vR-glAnatvaMtasya sAdhorutpannam, stenakA vAantarAle dvividhAH, nadI vA pUrNA, zvApadAvA' vyAghrAdayaH pathi tiSThanti, pratyanIko vAtaM praticarantrAste, 'vyAlAH' sapasteivA pathi gacchantaMjanaM dazanti, mahikA vA varSa vA patitumArabdham, "iya" evaM zramaNe vayAghAtaH smbhvti|shaiksssyaapi mahikAvarja sarvo'pyeSa eva vyAghAto vktvyH|| pUrvaM svayaM vipariNatamAzritya vidhiruktaH, athAnyena vipariNAmitasya vidhimAha[bhA.4738] vippariNAmiyabhAvo, na labbhate taMca no viyaannaamo| vippariNAmiyakahaNA, tamhA khalu hoti kAyavvA / / vR-vipariNAmitaH-vivakSitAcAryAduttArito bhAvo yasya sa vipariNAmitabhAvaH, evaMvidhaH zaikSo na labhyate, vipariNAmakasya nAbhavatIti bhAvaH / ziSyaH prAha-'tameva' vipariNAmanaM tAvad vayaM na vijAnImaH / sUrirAha-yata evaM bhavato jijJAsA tasmAd vipariNAmanaM vipariNAmitaM tasya kathanA-prarUpaNA kartavyA bhvti||taamevaah- [bhA.4739] diTThamadiTTha videsattha gilANe maMdadhamma appsute| niSphatti natthi tassA, tivihaM garahaM va se jaNati // vR-zaikSaH kamapyAcAryamabhidhArya gacchan mArge kamapi sAdhuM dhSTvA pRcchati-amuke AcAryA bhavadbhiH kadAcid dRSTAH? utAho na dRSTAH ?; evaM pRSTe sa sAdhurvipariNAmanabudhyA bhaNati-kiM taiH kariSyasi ?; zaikSaH prAha-pravrajitukAmo'haM teSAM samIpe; evaM zrutvA sAdhuISTAnapi tAn 'na mayA dRSTAH' iti, athavA svadezasthAnapi bhaNati 'videzasthAste' / evamaglAnAnapi glAno'sau, vrajatvamapitasya dvitIyaH'; athavAbravIti-yastasya pArzve pravrajati so'vazyaMglAno glAnavaiyAvRtye vA nityaM vyApRto bhavati / athavA mandadharmANaste, tataH kiM tava mandadharmatA rocate ? / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : : 3, mUlaM 104, [bhA. 4729] 73 yadvA'sAvalpazrutaH, tvaM ca grahaNa-dhAraNAsamarthastasya pArzve gataH kiM kariSyasi ?, tvameva vA taM pAThayiSyasIti / athavA tasya ziSyANAM niSpattireva nAsti, yaM pravrAjayati sa sarvo'pi pratibhajyate mriyate veti / 'trividhAM vA' mano-vAk- kAyabhedAd jJAna-darzana- cAritrabhedAd vA triprakArAM gaha vakSyamANarItyA yadasau karoti sA vipariNAmanA mantavyA / enAM kurvatazca turgurukam, na ca taM zaikSaM labhate, ato naivaM kathanIyam, kintu dRSTAdipadeSu sadbhAvaH kathanIyaH / katham ? ityAha[bhA. 4730] jai puna tena na diTThA, neva suyA pucchito bhaNati anne / jati vA gayA videsaM, to sAhai jattha te visae // vR- yo'sau zaikSeNa pRSTastena yadi te sUrayo na dRSTAH naiva zrutAstataH pRSTaH san bhaNati ahaM na jAnAmi, 'anyAn' aparAn sAdhUn pRccha / atha jAnAti tato yathAvat kthniiym| yadi videzaM 'gatAstato yatra 'viSaye' deze te varttante taM kathayati / atha nAkhyAti hInAdhikaM vA'' khyAti tato vipariNAmanA bhavati // [ bhA. 4731] sesesu u sabbhAvaM, nAtikkhati maMdadhammavajjesu / te sAvaM, vippariNati hInakahaNe vA // vR- 'zeSeSu' glAnAdiSu padeSu mandadharmavarjeSu sadbhAvaM nAkhyAti, yadyapyasau glAno'lpazruto vA ziSyaniSpattirvA tasya nAsti tathApi tanna kathanIyam / yastu mandadharmA pArzvasthAdistatra sadbhAvaH kathanIyaH, mA saMsArapAragantukAmaH sutarAM saMsAre patiSyatIti kRtvA / yastu jJA-darzana-cAritratapaH sampanno vAdI dharmakathI saGgrahopagrahakArI tadviSayaM sadbhAvaM yadi 'gUhayati' apalapati hInakathanaM vA karoti, adhikamapyanyAcAryebhyo hInaM kRtvA kathayatItyartha, eSA vipariNAmanA mantavyA // atha trividhAM garhAM vyAcikhyAsustatsvarUpaM tAvadAha [bhA. 4732] sIsokaMpaNa garihA, hattha vilaMbiya aho ya hakkAre / velA kannAya disA, acchatu nAmaM na ghettavvaM // vR- garhA nAma zaikSeNa pRSTaH san zIrSAvakampanaM karoti, hastau vA dhunIte, vilambitAni vA karoti- hastau vauSThau vA vilambayatItyarthaH, yadvA bravIti - aho ! pravrajyA aho ! pravrajyA, hAkAraM vA karoti-hA ! hA ! kaSTaM yadevaM naSTo lokaH, "vela "tti nAmApi tasya na varttate'syAM velAyAM grahItumiti, karNau vA tadIyanAmagrahaNe sthagayati, yasyAM vA dizi sa tiSThati tasyAM na sthAtavyamiti bravIti, upalakSaNatvAd akSiNI vA nimIlayati, yadvA nAmApi tasya nirannairya grahItavyam, ata AstAmetadviSayaM pRcchAdikamiti // [bhA. 4733] nANe daMsaNa caraNe, sutte atthe ya tadubhae ceva / aha hoti tihA garahA, kAyo vAyA maNo vA vi // vR-jJAne darzane cAritre ceti trividhA garhA bhavati tatra jJAnagarhA nAma naTapaThiteneva kiM tadIyena jJAnena ?, darzanagarhA tu mithyASTirnAstikaprAyo'sau, cAritragarhA sAticAracAritro'cAritrI vA'sau / athavA sUtre'rthe tadubhaye ceti trividhA garhA-tatra sUtraM tasya zaGkita skhalitam arthaM punaravabudhyate 1 yadvA'rthaM nAvabudhyate sUtraM punarAgacchati 2, ubhayamapi vA tasyAvizuddhaM na jAnAti vA kimapIti 3 / athavA kAya vAG-manobhedAt tridhA garhA-tatra kAyagarhA teSAmAcAryANAM " Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram - 3-3/104 zarIraM huNDAdisaMsthAnaM virUpaM vA, vAggarhA manmanaM kAhalaM vA te jalpanti, manogarhA na teSAM tathAvidhamUhA-'pohapATavaM na vA grahaNa-dhAraNAsAmarthyamiti / 'atha' eSA trividhA garhA bhavati / / prakArAntareNa gamevAha 74 [ bhA. 4734 ] pavvayasi Ama kas, tti sagAse amugassa niddiTThe / AyaparAdhigasaMsI, uvahaNati paraM imehiM tu // vR- ko'pi zaikSaH kenApi sAdhunA pRSTaH pravrajasi tvam; sa prAha-Amam; 'kasya sakAze ?' iti pRSTaH san bhUyo'pyAha-amukasyAcAryasya samIpe, evaM 'nirdiSTe' ukte sa sAdhurAtmAnaM parasmAdadhikaM zaMsitum-AkhyAtuM zIlamasyetyAtmaparAdhikazaMsI paramamIbhirvacanairupahanti / / tadyathA[bhA. 4735 ] abahussutA'visuddhaM, adhachaMdA tesu vA vi saMsagiMga / osannA saMsaggI, va tesu ekkekkae dunni / / vR- ahaM bahuzrutaH so'bahuzrutaH, ahaM vizuddhapAThakaH sa punaravizuddhapAThI, yadvA yathAcchandAste AcAryA 'tairvA' yathAcchandaiH saha te gADhataraM saMsargiNaH, gAthAyAM tRtIyArthe saptamI, avasannA vA te taiH sArdhaM saMsargiNo vA, evaM pArzvasthAdAvapi ekaikasmin bhede dvau dvau doSAvevameva vaktavyau // atha kAya vAGmanogahameva prakArAntareNAha [bhA. 4736 ] sIsokaMpaNa hatthe, kanna disA acchi kAyigI garihA / velA aho yaha ttiya, nAmaM ti ya vAyigI garahA / / vR- zIrSAvakampanaM hastavilambanaM karNasthaganam anyasyAM dizi sthAnam akSinImIlanam animeSalocanasya vA kSaNamavasthAnam eSA sarvA'pi kAyikI garhA / yattu asyAM velAyAM nAma na grahItavyam aho ! kaSTam hAhAkArakaraNam nAma ca tasya kadA'pi na grahItavyamityAdibhASaNaM sA vAcikI garhA // [bhA. 4737] aha mAnasigI garahA, sUtijati nitta-vattarogehiM / dhIrattaNeNa ya puno, abhinaMdai neya taM vayaNaM // vR- 'atha' anantaraM mAnasikI garhA manasi tamAcAryaM jugupsate / kathamed jJAyate ? ityAhanetra-vakrayoH sambandhino ye rAgAH - mukulana- vicchAyIbhavanAdayo vikArAstaiH sUcyate mAnasikI garheti / yadvA 'pravrajAmi' iti bhaNite 'sAdhvidam, kRtyametad bhavyAnAm' ityAdivacobhirnaiva tadIyaM vacanamabhinandate, dhIratayA vA tUSNIka Aste / evamanyatarasmin garhAparakAre kRte tasya zaGkA bhavati - avazyamakAryakArI sa AcAryAdi sambhAvyate, na cAmI sAdhavo'lIkaM bhASante, ahamapi tatra gata AtmAnaM nAzayiSyAmIti / / [bhA. 4738] etAni ya annAni ya, viSpariNAmaNapadANi sehassa / uvahi-niyaDippahANA, kuvvaMti anujuyA keI || vR- 'etAni ca ' anantaroktAni 'anyAni ca ' dravya-kSetra - kAlabhAvaiH zaikSasya vipariNAmanapadAni bhavanti-tatra dravyato manojJAhArAdi dadAti, kSetrataH pravAta-nivAte mano'nukUle pradeze taM sathApayati, kAlato velAyAmeva bhojayati, bhAvatastasyAkarSaNArthaM hita-madhuramupadezaM dadAti / evaM kecid 'anRjukAH' zaThA upadhi-paravaJcanAbhiprAyo nikRti - kaitavArthaprayuktavacanA ''kArAcchAdanaM te Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM- 104, [ bhA. 4738] pradhAne yeSAM te tathAvidhA vipariNAmanapadAni kurvanti / / upasaMharannAhaeesAmannayaraM, kappaM jo aticarejja lobhena / there kula gaNa saMghe, cAummAsA bhave gurugA / / [bhA. 4739] vR- 'eteSAm' avyAhatAdidvArakalApapratipAditAnAM kalpAnAmanyataraM 'kalpaM' vidhiM 'yaH' AcAryAdirlobhadoSeNa 'aticaret' atikrAmet taM samyag jJAtvA kula-gaNa- saGghasthaviraiH kulAdisamavAyena vA tasya pArzvat taM zaikSamAkRSya catvAro mAsA gurukAstasya prAyazcittaM dAtavyam / atha sthaviraiH samavAyena vA bhaNito'pi taM zaikSaM na samarpayati tataH kula-gaNa-saGghabAhyaH kriyate // mU. (105) atthi yA ittha kei uvassayapariyAvannae acitte pariharaNArihe sacceva uggahassa puvvANutravaNA ciTThai ahAlaMdamavi uggahe // vR- asya sambandhamAha [bhA. 4740 ] asahINesu vi sAhammitesu iti esa uggaho vRtto / ayamaparo AraMbho, gihivijaDhe uggahe hoI // 75 vR- 'asvAdhIneSvapi' kSetrAntaraM gateSu sAdharmikeSu ityeSo'vagrahaH proktaH / ayaM punaraparaH prakRtasUtrasyArambho gRhibhirvijaDhaH - parityakto yaH pratizrayastadviSaye'vagrahe bhavati / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA - asti ca 'atra' anantarasUtraprastute pratizraye, kim ? 'kiJcid' AhArA 'rthajAtAdikaM gRhasthasatkaM upAzraye paryApannaM vismRtaM parityaktaM vA upAzrayaparyApannam, 'acittaM' prAzukam, 'pariharaNArhaM' sAdhUnAM paribhoktuM yogyam, tatra saivAvagrahasya pUrvAnujJApanA tiSThati, tatropAzraye tiSThadbhiH pUrvameva 'anujAnIta prAyogyam' ityevaM yadavagraho'nujJApitaH saivAnujJApanA pazcAdupAzrayaparyApannagrahaNe vyavatiSThate na punarabhinavamanujJApanaM karttavyamiti bhAvaH / kiyantaM kAlam ? ityAha- 'yathAlandamapi' madhyamalandamAtramapi kAlaM yAvadavagraha iti sUtrArthaH // athAmeva sUtrArthaM bhASyakRt pratipAdayati [bhA. 4741 ] AhAro uvahI vA, AhAro bhuMjaNAriho koyI / duvihaparihAra ariho, uvahI vi ya koyi na vi koyi // vR- iha sUtre kiJcidgrahaNena AhAra upadhirvA gahItaH, pariharamArhagrahaNena tu sa eva paribhogAIH / tatrAhAraH kazcid bhojanArho bhavati kazcicca na bhavatIti, upadhirapi kazcid dvividhaparihArasyadhAraNA - paribhogarUpasyArho bhavati kazcicca na bhavati / / tathAhi [bhA. 4742 ] saMsattA''sava pisiyaM, AhAro anuvabhoja iccAdI / jhusiratiNa vaccagAdI, parihAre aNariho uvahI / / vR- 'saMsaktaM ' dvIndriyAdijantumizraM bhakta - pAnaM 'AsavaH' madyaM pizitaM ' pudgalam ityAdika AhAraH 'anupabhojyaH' sAdhUnAmupabhoktumayogyaH, zuSiratRNa-valkakAdika upadhirapi 'parihArasya' paribhogasyAnarho mantavyaH, arthAdApannaM odanAdika AhAro vastrAdikazcopadhi paribhogAI iti / / [bhA. 4743 ] ThAyaMte anunnavaNA, pAtogge hoi tappaDhamayAe / so va uggaho khalu, ciTThai kAlo u laMdakkhA / / vR- sAdhubhiH pratizraye tiSThadbhistatprathamatayA yA prAyogyasyAnujJApanA kRtA bhavati sa Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram - 3-3/105 evopAzrayaparyApannasyApi grahaNe'vagrahastiSThati, na punarbhUyo'nujJApyate / yA tu sUtre 'landAkhyA' landa ityabhidhAnaM sa kAlaH pratiptavya iti / / kRtA sUtravyAkhyA bhASyakRtA / samprati niyuktivistaraH[bhA. 4744 ] puvviM vasahA duvihe, davve AhAra jAva avaraNhe / uvahissa tatiyadivase, itare gahiyammi giNhaMti // 76 vR- 'pUrvaM ' prathamaM tiSThanta eva vRSabhAH samantAdupAzrayamavalokayanto dvividhe dravye upayogaM prayacchanti / dvividhaM dravyaM nAma- AhAra upadhizca / tat prAdhUrNakAdayo gRhiNo vismRtya parityajya vA gatA bhaveyuH teSu gateSu yAvadaparAhNo na bhavati tAvadAhAraM na gRhNanti, paratastu gRhNanti / upadhestu tRtIye divase gate grahaNaM kurvanti / 'itarad nAma' arthajAtaM tat kadAcidagAriNAM vismRtaM bhavet tadekAnte nikSepaNIyam / "gahiyammi giNhaMti "tti yadi dhanikAdibhi gRhItaH - prArabdhaH prAtivezmiko naSTo bhavet tadA tatrApi yat teSAM vismRtaM tad yathoktavidhinA gRhNanti / eSa niyuktigAthAsamAsArthaH // sAmpratamenAmeva vivRNoti [bhA. 4745] pAyaM sAyaM majjhatie va vasabhA uvassaya samaMtA / pehaMti apehAe, lahugo dosA ime tattha // vR- 'prAtaH' prabhAte 'sAyaM' sandhyAyAM 'madhyAnte vA' madhyAhnasamaye vRSabhA upAzrayaM samantAt pratyupekSante / apratyupekSamANAnAM laghuko mAsaH, doSAzceme 'tatra' apratyupekSaNe bhavanti // [bhA. 4746] sAhammi annadhammiya, gAratthiNi khivaNa vosiraNa rajjU / giNhaNa- kaDDUNa-vavahAra- pacchakaDuDDAha-nivvisae / / vR- 'sAdharmiNI' saMyatI 'anyadharmiNI' paratIrthikA 'agArasthA' aviratikA, etAH pradviSTAH satyaH sAdhupratizrayasamIpe'rthajAtasya nikSepaNaM kuryu, yadvA bAlakaM vyutsRjya gaccheyuH, parISahaparAjito vA ko'pi saMyato rajjUdandhanena mriyeta, tatra rAjapuruSairjJAte sati grahaNA ''karSaNa-vyavahArapazcAtkRtoDDAha-nirviSayAjJApanAdayo doSA bhavanti / idameva bhAvayati [bhA. 4747] codanakuviya sahammiNi, parautthiNigI u diTThirAgeNa / anukaMpa jadicchAvA, chubhija bAlaM agArI vA // - sAdharmiNI kAcit khaNDitazIlA garbhavatI 'uDDAho'yam' iti manyamAnaiH sAdhubhirgADhaM nirbhartsaya rajoharaNAdiliGgabahikRtA bhavet, tataH sA 'madIyaM liGgamapahvatam' iti manyamAnA tayA nodanayA kupitA satI svamapatyajAtaM tadAzrayasamIpe parityajet / paratIrthinI tu 'dRSTirAgeNa' 'mA'smAkamapayazaHpravAdo bhaviSyati' iti kRtvA saMyatAnAmupAzrayasannidhau bAlakaM vyutsRjeta; varaM lokazcintayiSyati - etairevaitad janitamiti / athavA agArI kAcidanukampayA yacchayA vA bAlakaM tatra prakSipet / tatra 'anukampayA nAma' duSkAlAdau kAcid duHsthayoSid jIvanAya svApatyaM tadAzrayAntike tyajati-varamete'nukampAparAyaNA amuM bAlakaM zayyAtarasyAparasya vA Izvarasya gRhe nikSepsyantIti / yacchayA' abhisandhimantareNaivameva vyutsRjati // [bhA. 4748] hAuM va jareuM vA, acadaMtA tenAti vatthAdI / eehiM ciya janiyaM, tahiM ca dosA u janadiTTe // Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 uddezakaH 3, mUlaM-105, [bhA. 4748] vR-stenakAdayo vastrAdikaM hAtuM vAjarItuMva acayantaH' azaknuvantaH sAdhUnAMpratizrayasannidhau prityjeyuH| upalakSaNamidam, tenAnyatIrthikAdayaH pratyanIkatayA hiraNya-suvarNAdikamapahRtya tatranikSipeyuH tatoyadi vRSabhAstrisandhyaM vasatina pratyupekSantetadAlokobrUyAt-etairevaitadapatyamANDaM janitam, suvarNAdikaMvAapahRtam / etatrajanadhTesati 'doSAH' grahaNA-''karSaNAdayo bhveyuH|| [bhA.4749] ahavA chubhejja koyI, ubbhAmaga veriyaM va haMtUNaM / vehAnasa itthI vA, parIsahaparAjito vA vi|| vR-athavA kazcid 'udbhrAmakaM pAradArikaM vairiNaM vA hatvA pratyanIkatayA tatra prakSipet, strI vA kAcidatyantaduHsthitA vaihAyasamaraNamupAzrayasamIpe kuryAt, parISahaparAjito vA saMyata eva ko'piratadvandhanena mriyeta, 'varaM praveSTuMjvalitaMhutAzanaM, nacApi bhagnaM cirasaJcitaM vrtm|' iti kRtvaa|| - [bhA.4750] daviyaTTha'saMkhaDe vA, purisitthI mehuNe viseso vi| emeva ya samaNammi vi, saMkAe giNhaNAdINi / / vR-ko'pikazcit puruSaM 'dravyArtham' arthajAtanimittaM yadvA asaGkhaDaM-kalaho vairamityarthaH tena vA kaJcid vyaparopya saMyatopAzrayasamIpe parityajet / evaM strayamapi kazcid vinAzya prakSipet, navaraM maithune vizeSaH / kimuktaM bhavati ?-sapat kAcidaparAM sapalI caturthasevAvighnakAriNI matvA vyaparopya ca tatra vyutsRjet, 'amISAmapayazo bhUyAt' iti kRtvA / evameva zramaNe'pi mantavyam, tamapi kazcidupakaraNa-dravyArthaM vaireNa vA mArayedityarthaH, tatra sAdhavaH zaGkayeran, tato grahaNA-''karSaNAdIni padAni prApnuvanti ||yt evamataH[bhA.4751] kAlammi pahuppaMte, caccaramAdI Thavittu paDiyaraNaM / rakkhaMti sANamAdI channe jA diTThamannehiM / / vR-trisandhyaM vRSabhaiH samantato vasati pratyupekSaNIyA, pratyupekSitAyAM ca yadi kiJcit kalpasthakAdikaM pazyanti kAlazca pUryate tatazcatvarAdiSu sthApayitvA praticaraNaM kurvANAH pracchannAvakAze sthitAH zvAna-mArjArAdinA vinAzyamAnaM tAvad rakSanti yAvat klpsthkaadikmnyaiiissttmiti|| [bhA.4752] bolaM pabhAyakAle, kariti janajAnanaTThayA vsmaa| paDiyaraNA puna dehe, paroggahe neva ujjhNti|| vR-yat tatra hiraNaya-suvarNAdi kenacit parityaktaMbhavati tatprabhAtakAle eva pratyupekSamANAH samyaganirIkSya vRSabhA janajJApanArthabolaM kurvanti, yathA-kenacitpApenedaM hiraNyAdikamasmadapayazaH prdaanaarthmNtrprkssiptmiti|ystu dehaH-dravyA-'rtha-vairAdikAraNavyaparopitasyapuruSAdeH zarIramityarthaH tatrapraticaraNA kartavyA, samyakpraticarya yadi ko'pi na pazyati tadA pariSThApanIyamiti hRdym| tacca 'parAvagrahe' parakIyanivezanAdau naiva 'ujjhanti' parityajanti, kintu parairaparigRhIte bhUbhAge iti|| [bhA.4753] appaDicara-paDicaraNe, dosAya guNA ya vanniyA ee| etena sutta na kataM, suttanivAto imo tattha // Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa - chedasUtram - 3-3/105 vR-'apraticaraNa-praticaraNayoH pratizrayasyApratyupekSaNa-pratyupekSaNayoryathAkramamete doSA guNAzca varNitAH, parametenArthena sUtraM 'na kRtaM ' na vihitam, kintu sAmAcArIprakAzanArthaM sarvametad vyAkhyAtamiti / sUtranipAtaH punarayaM 'tatreti' sUtranipAtasyaivopadarzanArthaH // [bhA. 4754] AgaMtAraThiyANaM, kajje AdesamAdiNo keI / vasiuM vissamiuM vA, chaDDittu gayA anAbhogA // vR- iha yatrAgAriNa AgatyAgatya tiSThanti tad AgantukAgAraM tatra 'kArye' kAraNavizeSataH sthitAnAM prakRtasUtramavatarati / katham ? ityAha-AdezaH - prAdhUrNakastadAdayaH kecit pathikA AgantukAgAre rajanyAM vAsamupagatA divA vA bhojanArthaM vizrAmaM kRtavantaH, tata uSitvA vizramya vA kiJcid dravyajAtamanAbhogAt parityajya gatAH / kiM punastat ? ityAha [ bhA. 4755 ] samiI- sattuga-gorasa - siNeha-gula- loNamAdi AhAre / ohe uvaggahammiya, houvahI aTThajAtaM vA // vR- ihAhAra upadhizceti dvividhaM dravyaM bhavati / tatrAhAraH 'samiti-saktu-gorasa-sneha- guDalavaNAdikaH' samiti - kaNikkA, zeSaM pratItam / upadhistu dvidhA bhavati odhe upadhi upagrahe vA, odhopadhirupagrahopadhizcetyarthaH / 'arthajAtaM' dravyaM tad vA parityaktaM bhavet // tatrAhAropadhiviSayaM tAvad dvividhamAha 78 [bhA. 4756] kAUNamasAgarie, paDiyaraNA''hAra jAva avarahe / emeva ya uvahissa vi, asunna sedhAi dUre ya // vR- AhAramasAgArike pradeze kRtvA tAvat praticaraNaM kurvate yAvadaparAhnaH saJjAyate / evamevopadherapi praticaraNaM karttavyam, navaramazUnye bhUbhAge saMsthApanIyaH / zaikSAdayazca dvividhasyApi dravyasya dUre karttavyAH // kiM kAramamAhAramaparAddhaM yAvat praticaranti ? ityucyatevocchijjaI mamattaM pareNa tesiM ca tena jati kaJjaM / [bhA. 4757] gitA vi visuddhA, jati vi na vocchijjatI bhAvo // vR- aparAhNAt paratasteSAM pathikAnAmAhAre mamatvaM vyavacchidyate, 'teSAMca' sAdhUnAM yadi 'tena' AhAreNa kAryaM bhavati tato gRhNanto'pi vizuddhAH, yadyapi ca bhAvasteSAM tadupari na vyavacchidyate tathApyaparAhNAdUrdhvaM gRhNatAM na kazcid doSaH / upadhiM tu tRtIyadivase pUrNe gRhNanti, etAvatA tadviSayamamatvasya vyavacchedAt // [bhA. 4758 ] avvocchinne bhAve, cirAgayANaM pi taM payaMsiMti / pannavaNamanicchaMte, kappaM tu kareMti paribhutte // vR- atha teSAmadyApi bhAvo na vyvcchidyte| tato'vyavacchinne bhAve teSAM svavastrANi gaveSayatAM cirAdAyAtAnAmapi 'tam' upadhiM darzayanti, evaM ca teSAM prajJApanAM kurvanti - asmAbhiretAni vastrANi svIkRtAni, tato'nugrahaM manyamAnAH sAdhUnAmanujAnItha / evamukte yadyanujAnate tataH sundaram, atha necchantyanujJAtuM tAni ca vastrANi paribhuktAni tato'pkAyavadharakSaNArthaM kalpaM kurvanti // athArthajAtaviSayaM vidhimAha [bhA. 4759] paJcconiyattapuTThA, karAdi dAeMti ettha na pedhe / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH3, mUlaM-105, [bhA. 4759] darisiMti apicchaMte, ko pucchati kena ThaviyaM ca // vR-ihopAzraye yadyarthajAtaM patitamupalabhyate tadA tadapyalpasAgArike sthApyate, zaikSAdayazca dUre kartavyAH, pratyavanivRttaizca-bhUyastatraiva samAyAtaihibhiH pRSTAH- 'kutrAsmAka tadarthajAtaM tiSThati?' tataH 'karAdinA' hastAGgulyAdisaMjJayA darzayanti-atra pradeze "na" enaM prekSadhvam / atha te na pazyanti tataH svayameva tadarthajAtaM darzayanti / yadi te pRccheyuH-kenedamatra sthApitam ?; tato vaktavyam-kaH pRcchati? kena sthApitaMca? iti||evN tAvadupAzrayaparyApanneAhArAdau vidhiruktH| atha zayyAtarAdigRhaparyApanne vidhimAha[bhA.4760] bhaDamAibhayA naTTe, gahiyA-'gahiesu tesu sjjhaadii| giNhaMti asaMcaiyaM, saMcaiyaM vA asaMtharaNe // vR- bhaTAH-rAjapuruSAstadAdibhayAd naSTe zayyAtarAdau athavA sajjhikAH-prAtivezmikAste gRhItRbhi-dhanikaiH AgRhItAH-RNaM dApayitumArabdhAstatasteSu sajjhikAdiSu naSTeSu tatra ya aahaaro'snycyikH-ddhi-ghRtaadistNgRhnnnti| athAsaMstaraNaMtataH 'saJcayikamapi' avagAhimAdikaM gRhNanti // [bhA.4761] sAvikkhetara naDhe, emevaya hoi uvahigahaNaM pi| paJcAgaesu gahaNaM, bhuMjati dinnevamaDhe vi / / vR-prAtivezmikAdiH sApekSo vA naSTo bhaved 'itaro vA' nirapekSaH / sApekSo nAmabhUyastatraivAgantukAmaH, tadvipIto nirapekSaH / tatrobhayasminnapi naSTe 'evameva' AhAravadupadherapi grahaNaM kurvnti| sApekSanaSTeSu ca pratyAgateSu kathayanti, kathiteca dattamanujJAtaM sat pribhunyjte| ye tu nirapekSanaSTAsteSu nirvivAdameva pribhunyjte| evaM "aDhe vi" tta arthajAte'pi grahaNaM mntvym| atraivAkSepa-parihArAvAha[bhA.4762] pAuggamaNunaviyaM, jati manasi evmtipsNgotti| AuramesajuvamA, taha sNjmsaahgNjNtu|| vR- yadyevaM manyase-'prAyogyaM' sAdhUnAmucitaM yat tadeva sAdhubhi pUrvamanujJApitam na punaH 'aprAyogyam' arthajAtAdi,tata evamanujJApitamapyarthajAtaMgRhNatAmatiprasaGgo bhvti| tatrAbhidhIyatenaikAntenArthajAtamaprAyogyam, yataAturaH-rogItasya bheSajopamAkartavyA-yathA''turasyAbhinavodIrNe jvarAdau yadauSadhaM pratiSidhyate tadevAnyasyAmavasthAyAM tasyaivAnujJAyate, evamarthajAtamapi puSTakAraNAbhAve pratiSiddham, yattu durbhikSAdau saMyamasya sAdhakaM tadanujJAtameva / / .mU. (106) se vatthUsuavvAvaDesuavvogaDesuaparapariggahiesuamarapariggahiesu saceva uggahassa puvvANunavaNA ciTThai ahAlaMdamavi uggahe // [bhA.4763] gihiuggahasAmijaDhe, iti eso uggaho smkkhaato| sAmijaDhe ajaDhe vA, ayamantro hoiaarNbho|| vR-svAminAjaDhaH-parityakto yogRhiNAM sambandhI avagrahastadviSaya ityeSaH 'avagrahaH' grahaNavidhiH smaakhyaatH|ayN punaH 'anyaH' parastutasUtrasyArambhaH svAminA tyakte'tyakte vAavagrahe bhvti|anensmbndhenaayaatsyaasy vyAkhyA-"se" tasya nirgranthasya vAstuSu' gRhessu| kathambhUteSu? Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram - 3-3/106 'avyApRteSu' zaTita patitatayA vyApAravirahiteSu 'avyAkRteSu' dAyAdAdibhiravibhakteSu, athavA'tItakAle kenApyanujJAtamiti na jJAyate yat tadavyAkRtaM teSu tathA 'aparaparigRhIteSu' paraiH - anyairanadhiSThiteSu 'amaraparigRhIteSu' devaiH svIkRteSuH saivAvagrahasya pUrvAnujJApanA tiSThati yathAlandamapyavagrahe / kimuktaM bhavati ? - yAvantaM kAlaM tAni vAstUni teSAM pUrvasvAminAmavagrahe varttante tAvantaM kAlaM saiva pUrvAnujJA tiSThati, na punarbhUyo'pyavagraho'nujJApanIya iti sUtrArthaH // samprati niryuktivistaraH 80 [ bhA. 4764 ] khittaM vatyuM setuM, ketuM sAhAraNaM ca patteyaM / avvAvaDamavvo aDamaparamamarapariggahe ceva // vR- iha vAstu sAmAnyato dvidhA kSetraM 'vAstuca' gRhaMcetyartha / kSetraM dvidhA-setu ketu ca / yadarahaTTajalena sicyate tat setu, vRSTijalena tu yanniSpAdyate tat ketu / gRhaM punaH khAtocchritomayabhedAt tridhA vakSyate / kSetraM gRhaM cobhayamapi dvidhA-sAdhAraNaM pratyekaM ca / sAdhAraNaM-bahUnAM sAmAnyam, pratyekamekasvAmikam / sUtrapadAni pazcArthena saGgrahItumAha- avyApRtamavyAkRtamaparaparigRhItamamaraparigRhItaM ceti // atha sAdhAraNapadaM vivRNoti[ bhA. 4765 ] dAIya-gaNa-goTThINaM, seNI sAhAraNaM va dugamAdI / vatthummiettha pagayaM, Usita khAte tadubhae ya // vR- dAyAda - gaNa-goSThInAM zreNInAM vA "dugamAi "tti dvi- triprabhRtisaGkhyAkAnAM dvitryAdijanapratibaddhAnAM vA yat kSetraM vAstu vA sAmAnyaM tat sAdhAraNamucyate / atra tu vAstunA'vikAraH, na kSetreNa / tacca vAstu tridhA ucchritaM khAtaM tadubhayaM ca / 'ucchritaM' prAsAdaH, 'khAtaM' bhUmigRham, 'tadubhayam' adhobhUmigRhayuktaH prAsAdaH // avyApRtAdipadAni vyAcaSTe [bhA. 4766 ] saDiya-paDiyaM na kIrai, jahigaM avvAvaDaM tayaM vatyuM / avbogaDamavibhattaM, anaddiTThiyamannapakkheNaM / / vR-yat zaTita - patitaM yatra ca vyApAraH ko'pi na kriyate tad vAstu avyApRtamucyate / avyAkRtaM nAma yad dAyAdairavibhaktam / aparaparigRhItaM nAma yad 'anyapakSeNa' anyadIyavaMzena nAdhiSThitaMnAnyaiH parigRhItam, svAmyeva tasya zayyAtara iti bhAvaH / / idameva bhAvayati [bhA. 4767 ] avaro su cciya sAmI, jena vidinnaM tu tappaDhamatAe / amarapariggahiyaM puna, deuliyA rukkhamAdI vA // vR- 'aparo nAma' yena tatprathamatayA sAdhUnAM tad dattaM sa eva tasya svAmI nAnyaH kazcid, na paro'para iti smaasaashrynnaat| amaraparigRhItaM punardevakulikA vA vRkSAdikaM vA vAnamantarAdhiSThitaM mantavyam / / athAvyAkRtAdiSu dRSTAntAnupadarzayati [bhA. 4768 ] avvAvaDe kuTuMbI, kANi'vvogaDe ya rAyagihe / aparapare so ceva u, amare rukkhe pisAyaghare / / vR- avyApRte gRhe kuTumbI dRSTAntaH / avyAkRte tu rAjagRhe nagare "kANiTTa" tti pASANamayyaH pakveSTakA vA balikA mahatyazca kANikA ucyante, tanmayagRhakArApako vaNig dhSTAntaH / aparaparigRhIte'pi sa eva dRSTAntaH / amaraparigRhIte vRkSaH pizAcagRhaM vA nidarzanaM bhavatIti Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM - 106, [bhA. 4768 ] niryuktigAthAsamAsArthaH / / athainAmeva vivarISuH kuTumbidhSTAntamAha [bhA. 4769 ] nimmavaNaM pAsAe, saMkhaDi jakkha sumiNe ya kaMTIya / annaM vA vAvAraM na kuNati avvAvaDaM tenaM // vR- egeNaM kuTuMbieNaM suMdaraM gharaM kAriyaM / samatte tammi saMkhaDiM kAuM 'kalle pavisAmi tti ciMtei / navaraM vANamaMtareNaM rattiM bhannati - ji pavisihisi to te kulaM ucchAemi / tena kaMTiyAhiM phalahiUNa mukkaM, vAvAraM ca se na karei / annayA sAhUhiM AgaehiM so kuDumbI anunavio / tena bhannai - devayAe pariggahiyaM tato bhe avAo bhavissai / sAhUhiM bhaNito - anujANasutumaM, labhissAmo vayaM devayAe / tao tena anunnAe tehiM kAussaggeNa jakkho AkaMpio bhaNai uvarillabhUmiyaM mottuM bIsatthA acchaha / te TThiyA / tesu gatesu je anne sAhuNo iMti te tattheva ThAyaMti, sacceva uggahassa puvvANunnavaNA / / atha gAthAkSarArthaH-kuTumbinA prAsAdasya nirmApaNaM kRtam / tataH saGghaDi karttumArabdhA / yakSeNa ca svapne niveditaM-yadi prAsAdaM pravekSyasi tataH sakuTumbaM bhavantaM vyaparopayiSyAmIti / tena kaNTikAbhiH parikSiptaM tadgRham, anyamapica vyApAraM tatra na karoti, tenAvyApRtamucyate / / avyAkRte dRSTAntamAha[bhA. 4770] iDDittaNe Asi gharaM mahallaM, kAleNa taM khINadhanaM ca jAyaM / te ummarIyassa bhayA kuDIe, dAuM ThiyA pAsi gharaM jaINaM // 81 vR- egeNaM iDDimaMtenaM vANieNaM rAyagihe nayare sajAlamAlAcoppAlaM pakviTTagAhiM gihaM kAriyaM / so yatammi nimmavie paMcattIhUo / puttA se phellA jAyA, kSINavibhavA ityarthaH / tattha ya uMbarIo karo ghippai / te taM dAuM acayaMtA egapAse kuDiyaM kAuM ThiyA / taM ca tehiM saMjayANa dinnaM // athAkSaragamanikA-'Rddhimattve' maharddhikatAyAM kasyApi vaNijo gRhaM 'mahallaM' mahAjanAkulamAsIt / kAlena tat kSINadhanaM cazabdAdalpamAnuSaM ca saJjAtam / te ca tadIyAH putrAH 'umbarIyasya' 'pratyudumbaraM rUpako dAtavyaH' ityevaMlakSaNasya karasya bhayAdekasmin pArzve kuTIM kRtvA maulaM ca gRhaM yatInAM dattvA kuTIrake svayaM sthitAH, etadavyAkRtamucyate // atha pUrvAnujJApanApadaM vyAkhyAti[bhA. 4771] puvvaTThiya'NunnaviyaM, ThAyaMta'nne vi tattha te ya gatA / evaM sunnamasunne, socva ya uggaho hoi / / vR- avyApRte'vyAkRte vA pUrvaM sAdhavo'nujJApya sthitAH, teSAM mAsakalpe varSAvAse vA pUrNe zUnyIbhUte 'tatra' pratizraye' pUrNe vA kalpe'zUnya evopAzraye'nye sAdhavastiSThanti, 'teca' pUrvasAdhavaH kalpaM samApyAnyatra gatAH; evaM zUnye azUnye vA tatra tiSThatAM teSAM sa evAvagraho bhavati, na punarbhUyo'nujJApayanti / aparaparigRhItaM vyAcaSTe [bhA.4772] aparapariggahitaM puna, apare apare jatI jai uveMti / avvokaDaM pitaM ciya, donni vi atthA aparasadde // vR- punaH zabdo vizeSaNArtha, sa caitadvizinaSTi-aparaparigRhItaM nAma yena sAdhUnAM tad dattaM sa eva svAmI nAnya iti tAvadaparaparigRhItasyaiko'rtha prAguktaH; yadvA yadi apare'pare yatayastatropayanti tadaparaparigRhItam / avyAkRtamapi tadeva mantavyam, sarveSAmapi sAdhUnAM sAdhAraNamiti kRtvA / 2016 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 bRhatkalpa-chedasUtram - 3-3/106 tadevaM dvAvapyarthAvaparazabde bhavataH, ekaH na paro'parastena parigRhItamaparaparigRhItam, dvitIyaHaparaiH sAdhubhiH parigRhItamaparaparigRhItamiti / amaraparigRhItaM tu vRkSo vRkSasyAdhastAdvA gRhaM mantavyam, tatra gRhe yadi pUrvaM sAdhavo'nujJApya sthitAstadA zeSANAM sa evAvagraho bhavati / atha vRkSaviSayaM vidhimAha[bhA. 4773] bhUyAipariggahite, dumammi tamaNunnavittu sajjhAyaM / egena anunnavieSa so ceva ya uggaho sese // vR- bhUtAdinA - vyantareNa parigRhIto yo drumastatra svAdhyArthaM kadAcid mantavyaM bhavati, taM ca vyantaramanujJApya svAdhyAyaM karoti / evamekenApi tasminnanujJApite zeSANAM sAdhUnAM sa evAvagraho bhavati / / athAsau vRkSaH paraparigRhIto'pyasti tataH [bhA. 4774] sAmI anunnavijjai, dumassa jassoggaho vva asahINe / kUrasurapariggahite, dumammi kANiTThagANa gamo // vR- yastasya drumasyasvAmI so'nujJApyate / athAsI na svAdhInastato asvAdhIne tasmina 'vasvAyamavagrahaH so'nujAnItAm' iti vaktavyam / athAsau drumaH krUrasuraparigRhItastato yepAmagAriNAM saskasteSAmAgantumasau na dadAti tatra kANeSTakAgRhagamo mantavyaH, taM suraM kAyotsargeNAkampya svAdhyAyAdi kurvantIti bhAvaH // tatra cAyaM vidhiH [bhA. 4775 ] necchaMtena va anne, IsAlusureNa jaM anunnAyaM / tattha vi so ceva gamo, sagAripiMDammi maggaNatA // vR- ISyAlusureNa 'anyAn' gRhiNo'nicchatA 'yad' vRkSamUlAdikaM sAdhUnAmanujJAtaM tatrApi ' sa eva gamaH' pUrvAnujJApanAvasthAnalakSaNo vijJeyaH / navaraM tatra sthitAnAM sAgArikapiNDasya mArgaNA karttavyA // tAmevAha [bhA. 4776 ] jakkho cciya hoi taro, balimAdIgiNhaNe bhave dosA / suviNe oyarie vA, saMkhaDikArAvaNamabhikkhaM // vR- yena yakSeNa sa drumaH parigRhItaH sa eva tatra sthitAnAM 'taraH' zayyAtaro bhavati / tato yat tasya balikUrAdi nivedyate sa zayyAtarapiNDa iti kRtvA tasya grahaNe 'doSAH' AjJAbhaGgAdayo bhavanti / yadvA yakSo vRkSasvAminaH svapne rAtrAvatIrNa kathayet-mAmuddizya bhUyobhUyaH prakaraNaM vidheyaM tato'haM na kimapi bhaNiSyAmi / evamabhIkSNasaGghaDikArApaNe yat tatra bhaktaM pAnakaM vA sa zayyAtarapiNDa iti kRtvA parihiyate // mU. (107) se vatthUsu vAvaDesu voDesu parapariggahiesu bhikkhubhAvassa aTThAeM doghaM pi uggahe anunnaveyavve siyA ahAlaMdamavi uggahe // [bhA. 4777] sAgArigI uggahamaggaNeyaM, sa kecciraM vAkaDa mo kahaM vA / idAna uggahamaggaNA u, keNaM vidinno sa kayA kahaM vA / / vR- 'sAgArikI' sAgArikasatkA tAvadiyamavagrahamArgaNA prakRtA / 'saca' sAgArikAvagrahaH kiyantaM kAlaM kathaM vA bhavati ? ityetat pUrvasUtre 'vyAkRtaM' vyAkhyAtam, "mo" iti pAdapUraNe, idAnIM tu rAjAvagrahasya upalakSaNatvAd devendrAvagrahasya ca mArgaNA kriyate, yathA-kena kadA kathaM Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 3, mUlaM - 107, [bhA. 4777 ]. 83 vA'sau 'vitIrNa' anujJAtaH ? iti / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA- "se" tasya nirgranthasya 'vAstuSu' gRheSu 'vyApRteSu' vyApArayukteSu vahamAnakeSvityartha 'vyAkRteSu' dAyAdAdibhirvibhakteSu 'paraparigRhIteSu' anyavaMzIyairadhiSThiteSu 'bhikSubhAvasyArthAya' bhikSubhAvo nAma jJAna-darzana- cAritrANi tRtIyavratAdikaM vA, tatraiva bhikSuzabdasya paramArthatvena rUDhatvAt, sa bhikSubhAvaH paripUrNo bhUyAdityevamarthaM ye sAdhavaH pazcAdAgacchanti tairdvitIyamapi vAramavagraho'nujJApayitavyaH syAd 'yathAlandamapi' jaghanyalandamAtramapi kAlamavagrahe tatrAvasthAna iti sUtrArtha // atha bhASyavistaraH [bhA. 4778 ] aNavaTThiyA tahiM hoMti uggahA rAyamAdiNo cauro / pAsANamiva lehA, jA titthaM tAva sakkassa / / vR- iha devendrAvagrahAdayaH paJcAvagrahAH, 'tatra' teSAM paJcAnAM madhye 'rAjAdayaH' rAjagRhapatisAgArika-sAdharmikasambandhinazcatvAro'vagrahA anavasthitA bhavanti, bhUyobhUyaH parAvartanta ityarthaH / zakrasya punaravagrahaH pASANa iva rekhA yAvat tIrthaM tAvadekavAramanujJApitaH sannunuvarttate / atha yaduktam "idAni rAuggahamaggaNA u, keNaM vidino sa kayA kahaMva" tti tadetannirvAhayitumAha[bhA. 4779] soUNa bharaharAyA, savviDDI Agato jinasagAsaM / vaMdiya namaMsiyA naM, bhatteNa nimaMtaNaM kuNai // vR- aSTApade samavasRtaM zrIRSabhasvAminaM zrutvA bharatarAjaH sAdhUnAmarthAya paJca zakaTazatAni bhakta - panabhRtAni gahItvA sarvardhayA jinasakAzamAgataH / tato bhagavantaM 'vanditvA' stutvA 'namaskRtya' zarasA praNamya bhaktena sAdhUnAM nimantraNaM karoti // bhagavAnAha - [bhA. 4780] pIlAkaraM vatANaM, evaM amhaM na kappae ghettuM / aNavajjaM niruvahayaM, bhuMjaMti ya sAhuNo bhikkhaM // vR-a -AdhAkarmA-'bhyAhRta-rAjapiNDadoSaduSTatayA vratAnAM pIDAkarametadasmAkam, atona kalpate grahItum / yataH 'anavadyAM' prAzukAM 'nirupahatAm' eSaNIyAM sAdhavo bhikSAM bhuJjate, nAprAzukAmaneSaNIyAM vA // [bhA. 4781] taM vayaNaM soUNaM, mahatA dukkheNa addito bharaho / samaNA anuggahaM me, na kariMti aho ! ahaM catto // vR- 'tad' anantaroktaM vacanaM zrutvA bharato mahatA mAnasikena duHkhenArditaH saJjajJe / katham ? ityAha- amI zramaNAH 'me' mamAnugrahaM na kurvanti, aho ! ahamebhistyakta iti // nAUNa tassa bhAvaM, deveMdo tassa jANaNaTThAe / [bhA. 4782 ] vaMdiya namaMsayA naM, paMcavihaM uggahaM pucche || vR-jJAtvA 'tasya' bharatasya 'bhAvaM' viSAdAtmakaM tasyaiva cAvagrahasvarUpajJApanArthaM bhagavantaM vanditvA namaskRtya ca namiti vAkyAlaGgAre paJcavidhamavagrahaM pRcchati // tatazca [bhA. 4783] aTThAvayammi sele, Adikaro kevalI amiyanANI / sakkarasa ya bharahassa ya, uggahapucchaM parikahei // vR- aSTApade zaile AdikaraH kevalI amitajJAnI zakrasya ca bharatasya ca purato'vagrahapRcchAM parikathayati / / tadyathA Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -3-3/107 [bhA.4784] deviMda-rAyauggaha, gahavati sAgArie ya saahmmii| paMcavihammi parUvite, nAyavvaM jaMjahiM kamai / vR-devendrAvagraho rAjAvagrahogRhapatyavagrahaH sAgArikAvagrahaH sAdharmikAvagrahazceti paJcadhA'vagrahaH / etasmin paJcavidhe prarUpite jJAtavyaM yad 'yatra' devendrAvagrahAdau manasA vacasA vA avagrahAnujJApanaM 'kramate' avataratIti snggrhgaathaasmaasaarthH| vistarArthastuyathA pIThikAyAM "hihillA uvarillehi bAhiyA na tu labhaMti paahnnN|" ityAdigAthAbhirabhihitastathaivAtrApi vaktavya iti // [bhA.4785] taMvayaNaM soUNaM,deviMdo vaMdiUNa titthayaraM / vitarati appaNage uggahammijaM saahupaauggN|| vR-'tad' avagrahapratipAdakaM bhagavato vacanaM zrutvA devendrastIrthakaraM vanditvA yadAtmIye'vagrahe sAdhUnAM prAyogyaM sacittamacittaM mizraM vA tat tadAnIM sarvamapi vitarati, anujAnAtItyarthaH // [bhA.4786] souM tuTTho bharaho, laddho mae ettio imo lAbho / vitarati jaM pAuggaM, kevalakappammi bhrhmmi| vR-bharato'pi bhagavato vacanaM zrutvA 'tuSTaH' pramuditaH 'aho! mayaitAvAn lAbho labdhaH' iti paribhAvya 'kevalakalpe' sampUrNe'pi bharate yat 'prAyogya' sAdhUnAmucitaM sacittAdikaM tat sarvaM vitarati // [bhA.4787] paMcavihammi parUvite, sa uggaho jANaeNa ghettvyo| annANeNoggahie, pAyacchittaM bhave tivihaM / vR-paJcavidheya'vagrahe prarUpite sati samprati tAtparyamucyate-sasvalvavagrahojAnatA grhiitvyH| athAjJAnenAgRhNAti ajAnannityartha tatastravidhaM prAyazcittaM bhvti|| [bhA.4788] ikkaDa-kaDhiNe mAso, cAummAsA ya piiddh-phlesu| kaTTha-kaliMce panagaM, chAre taha mllgaaiisu|| vR-tadyathA-ikkaDamaye kaThinamaye ca saMstArake laghumAsaH, pITha-phalakeSu catvAro mAsA laghavaH, kADe kalicce vAre mAllakAdiSu ca paJcakam // mU. (108) te anukuDDesu vA anubhittIsu vA anucariyAsu anupharihAsu vA anupaMthesu vA anumerAsu vA sacceva uggahassa puvvAnunnavaNA ciTThai ahAlaMdamavi uggahe // [bhA.4789] je ceva donni pagatA, sAgAriya-rAyauggahA hoti| tesiM iha parimANaM, nivoggahammI viseseNaM // vR-yAveva dvau sAgArika-rAjAvagrahI pUrvasUtrayoH prakRtautayoreveha sUtre primaannmucyte| tatrApi nRpAvagraheparimaNaM vishessennaabhidhiiyte||anen sambandhenAyAtasyAsyavyAkhyA-"se" tasya nirgranthasya 'anukuDayeSuvA' kuDyasamIvartiSu vA pradezeSu, evamanubhittiSuvAanucarikAsuvAanupasviAsu vAanupatheSuvA anumaryAdAsuvA |atr carikA-nagara-prAkArayorapAntarAle hastASTakramANomArga, parikhAkhAtikA,maryAdA-sImA, shessNprtiitm| eteSu saivAvagrahasyapUrvAnujJApanAtiSThati yathAlandamapi kAlamavagraha iti sUtrArtha ||ath niyuktivistaraH [bhA.4790] anukuDDe bhittIsuM, cariyA-pAgApaMtha-parihAsu / ww Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM-108, [bhA. 4790] ___ anumerA sImAe, nAyavvaM jaMjahiM kmti|| vR-anuzabdaH pratyekamabhisambadhyate, anukuDyA-'nubhittyoranucarikA-prAkArapatha-parikhAsu ca, "anumerA sImAe"tti maryAdA-sImA, tato anumaryAdAyAmanusImAyAmityeko'rthaH / eteSu jJAtavyaM yad yatra sAgArika-rAjAdyavagrahAnujJApanaM kramate // enAM niyuktigAthAM vyAkhyAnayati[bhA.4791] anukuthu uvakuTuM, kuDDasamIvaM va hoi egttuN| emeva sesaesuvi, tesi pamANaM imaM hoi / vR-anuzabdasya samIpArthadyotakasvAdanukuDyamupakuDyaM kuDyasamIpamiti vaikaarthm| evameva 'zeSeSvapi' anubhitatyAdiSu padeSumantavyam / teSAm' anukuDyAdInAmavagrahaviSayamidaMpramANaM bhavati // [bhA.4792] vati-bhitti-kaDagakuDDe, paMthe merAya uggaho rynnii| anupariyAe aDDaja u, cauro rayaNIu parihAe / vR-vRtI-babUlAdiparikSeparUpAyAMbhittau-iSTakAdinirmitAyAM kaTakamayeca kuDye mathimaryAdAyAM ca 'rayaNi'tti ekahastamAno'vagraho bhavati / anucarikAyAmaSTau hastAH / parikhAyAM catvAro ratnayaH / idameva bhAvayati[bhA.4793] vatisAmiNo vatIto, hattho sesoggaho nrvtiss| tassa tahiM mamakAro, jati viya nimmANijA bhuumii|| vR-yo gRhapatirvivakSitAyA vRteH svAmI tasya vRteH parato hastamAtramavagraho bhavati, zeSastu sarvo'pi narapateravagraho mantavyaH |ath kiM kAraNaM vRtisvAminovRteH parato'pyavavagraho bhavati? ityAha-'tasya' gRhapateH 'tatra' vRteH parato hastapramANe bhUbhAge mamakAro bhavati, ato yadyapi "nimmANi"tti mUlapAdAneva yAvad vivakSitagRhasatkA bhUmistathApi vRteH parato hastamekaM tsyaavgrhH| evaM bhitti-kuDyAdiSvapi bhAvanIyam // [bhA.4794] hatyaM hatthaM mottuM, kuDDAdINaM tu majjhimo rnno| jattha na pUra hattho, majjhe tibhAgo tahiM rno| vR-teSAmeva kuDyAdInAM hastaM hastamubhayorapi gRhayormuktvA madhyamaH sarvo'pi raajnyo'vgrhH| yatra tu gRhadvayApAntarAlasyAtistokatayA hasto na pUryate tatra madhyamastrabhAgo rAjJaH, zeSau dvau gRhasvAminoH; etadavagrahaparimANamuktam / atra coccArAdIni sthAna-niSadanAdIni vA kurvan yadi kuDyAdInAMhastAbhyantarekarotitato gRhapatyavagrahomanasi kriyate, hastAbahizcarikAprAkAraparikhAdiSu ca rAjAvagraho'nujJApyate, aTavyAmapi yadyasau rAjA prabhavati tadA tasyaivAvagrahaH smaryate, athAsau tatra na prabhavati tato devendrAvagraho manasi kriyte|| mU. (109) se gAmassa vAjAvarAyahANIe vA bahiyA seNaM sanniviTTha pehAe kappai niggaMthANa vA niggaMdhINa vA taddivasaM bhikkhAyariyAe gaMtuM paDiettae / no se kappai taM rayaNiM tattheva uvAiNAvittae / jo khalu niggaMtho vA niggaMthI vA taM rayaNiM tatyeva uvAiNAi, uvAtinaMtaM vA sAijjati, se duhato viaikkamamANe Avajai cAummAsiyaM parihAraTThANaM anugghAiyaM // vR-asya sambandhamAha Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -3-3/109 [bhA.4795] uvarohabhayA kIrai, sapparikho puravarassa paagaaro| tenara seNAsuttaM, anuattai uggaho jNc|| vR-pUrvasUtre prAkAraH prAkAraparikhA coktA / sa ca prAkAraH saparikho'pi puravarasyoparodhaHparacakreNa veSTanaM tadbhayAt kriyate / tena kAraNena "ra" iti pAdapUraNe senAsUtramidamArabhyate / yaccAvagrahaH pUrvasUtrebhyaH anuvartate, avyavacchinna evAgacchannastIti bhAvaH, ato yathA rodhake rAjAvagrahamanujJApya bahirnirgamyate pravizyate vA tthaa'bhidhiiyte||anen sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-sezabdo'thazabdArthe / atha grAmasya vA yAvad rAjadhAnyA vA, yAvatkaraNAd nagarasya vA kheTasya vA ityAdiparigrahaH, eteSAmanyatarasya bahi 'senAM rAjJaH skandhAvAraMrodhakaM kRtvA sanniviSTaM 'prekSya' dRSTvA kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA taddivasaM bhikSAcaryAyAM gatvA pratyAgantum / "no" naiva "se" tasya vivakSitasya bhikSoH kalpate tAM rajanIM 'tatraiva' senAyAm 'upAdAtum' atikrAmayitum / yaH khalu nirgrantho vA nirgranthI vA tAM rajanIM tatraivopAdadAti upAdadataM vA svAdayati saH 'dvidhA'pyatikrAman' jinasImAnaM rAjasImAnaM ca vilumpan Apadyate cAturmAsikaM parihArasthAnamanuddhAtikamiti sUtrArthaH ||ath bhASyavistaraH[bhA.4796] senAdI gammihiI, khittuppAyaM imaM viyaannittaa| ___asive omoyarie, bhaya-cakkA'miggame gurugaa|| vR. kvacit mAsakalpakSetra sthitaitim-senA-paracakramatra samAyAsyati, AdizabdAd azivamavamaudarya mlecchAdibhayaM vA bhaviSyati / evamAdau kAraNe pazcAdapi gamiSyata iti kRtvA anAgatameva tataH kSetrAd nirgantavyam / kathaM punaranAgataM tad jJAyate ? ityAha-kSetrasyotpAtaH kSetrotpAtaH-paracakrAdyupadravasUcakAni liGgAnItyarthaH, tAni ca dikcakravAlaM dhUmAyate, akAle tarUNAMpuSpa-phalAni jAyante, mahatAzabdena bhUmi kampate, samantataHkrandita-kUjitazabdAH zrUyante ityAdIni mantavyAni / evaM kSetrotpAtamamuM vijJAya nirgantavyam / atha na nirgacchanti tataH azive avamaudarye bodhikabhaye paracakrAgamane jJAte'pi nirgamanakurvatAM caturgurukAH / / [bhA.4797] ANAiNo ya dosA, virAdhanA hoi sNjmaa-''yaae| asivAdimmi paruvite, adhikAro hoti senaae|| vR- AjJAdayazca doSAH virAdhanA ca saMyamA-''tmaviSayA bhavati / saMyamavirAdhanA zuddha bhaktapAne'labhyamAne'neSaNIyaM gRhNIyAdityAdikA, AtmavirAdhanA, pritaap-mhaaduHkhaadikaa| yadA cAzivAdikaM pratipadaM prarUpitaM bhavati tadAatra senAyAadhikAraH kartavyaH / azivAdikaM ca prathamoddezake'dhvasUtre saprapaJcaM prarUpitamiti neha bhUyaH prarUpyate // taca paracakrAgamanaM yathA jJAyate tathA darzayati[bhA.4798] atisesa-devata-nimittamAdi ativaha paviti sotuunnN| niggamana hoi puvvaM, amAgate ruddha vocchinne / vR-avadhijJAnAdhatizayena svayameva jJAtam, apareNa vA atizayajJAninA pRSTena kathitam, devatayA vA kayAcidAkhyAtam, avisaMvAdinA vA nimittenAvagatam, AdigrahaNena vidyAmantrAdiparigrahaH, athavA pravRtti-vArtA tAmavitAM zrutvA, tataH kSetrAt pUrvameva nirgamanaM kartavyaM bhvti| Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H3, mUlaM-109, [bhA. 4798] athAnAgataM na jJAtam sahasaiva tannagaraM ruddhaM panthAno vyavacchinnAstato na nirgccheyurpi|| athavA amIbhi kAraNaiti'pi na nirgatA bhaveyuH- [bhA.4799] gelana rogi asive, rAyaDuDhe taheva ommmi| uvahI-sarIratenaga, nAte vi na hoti niggamanaM / / vR-'glAnaH' jvarAdipIDitaH kazcidastitatpratibandhena gantuMna zakyate, "rogi"ttiduSTarogeNa kuSThAdinA kazcidatyantamabhibhUtaH sa parityuktaM na pAryate, bahirvA azivaM rAjadviSTamavamaudaryaM ca vidyate, upadhistenAH zarIrastenA vA bahirgacchata upadravanti, etaiH kAraNaitei'piparacakrAgamane nirgamanaM na bhvti|| [bhA.4800] eehi ya annehi ya, na niggayA kAraNehi bahuehiM / ___ acchaMti hoi jayaNA, saMvaTTe nagararodhe y|| vR- etairanyaizca bahubhiH kAraNairna nirgatA bhaveyuH tatastatraiva santiSThatAM saMvarte nagararodhake ca yatanA vaktavyA / sNvto nAma-paracakrAgamanaM zrutvA yat parvata-jala-durgAdiSu bahUnAM grAmANAM janaH saMvartIbhUyaikatra tiSThati / nagararodhakaH pratItaH / tatra saMvarte yatanAmAha[bhA.4801] saMvaTTammi tu jayaNA, bhikkhe bhattaTThaNAe vshiie| tammi bhaye saMpatte, avAuDA ekkao tthNti|| vR-saMvarte tiSThatAM 'bhaikSe' bhaktArthanAyAM vasatau ca yatanA karttavyA / tasmiMzca' paracakralakSaNe bhaye samprApte'pAvRtA ekatastiSThantIti niyuktigAthAsamAsArtha / / sAmpratamenAmeva vivRNoti[bhA.4802] vaIyAsu va pallIsu va, bhikkhaM kAuM vasaMti sNvtttte| savvammi rajjakhobhe, tattheva ya jANi thaMDille // vR-saMvarte'bhinavasanniviSTatayA sacittaH pRthivIkAyo bhavatIti kRtvA bhaikSAM na hiNDante kintu pUrvasthitAsu vrajikAsu vA pallISu vA bhikSAM kRtvA tatraiva sthaNDile bhuktvA rAtrau saMvarte samAgatya vasanti / atha sarvasyApi rAjyasya kSobhaH tato vajikAdikamapi nAsti tadA 'tatraiva' saMvarte yAni kulAni sthaNDile sthitAni teSu bhikSAM hiNDante // atha na santi sthaNDile sthitAni tata iyaM yatanA[bhA.4803] pUvaliya-sattu-odanagahaNaM paDalovariM pgaasmuhe| sukkhAdINa alaMbhe, ajaviMtA vA vilakkheti / / vR-jagAri-takra-tImanAdau Ardai prapatati pRthivIkAyavirAdhanA bhavediti matvA yAH pUpalikA ye ca saktavo yazca zuSkaudana evamAdikaM zuSkadravyaM paTaloparisthite prakAzamukhe bhAjane gRhnnnti| atha.zuSkAdInA lAbho na bhavati AdizabdaH svagatAnekamedasUcakaH, na vA tairAtmAnaM yApayanti tata ArdraNa gRhyamANena yatra paTalakAdau kharaNTako lagnastaM samyag lakSayanti / / gataM bhikSAdvAram / atha bhaktArthanAdvAramAha[bhA.4804] pacchannAsati bahiyA, aha sabhayaM tena cilimiNI aNto| asatIya va sabhayammi va, dharaMti addheyare bhuMje // [bhA.4804] pacchannAsati bahiyA, aha sabhayaM tena cilimiNI aNto| Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 bRhatkalpa-chedasUtram - 3-3/109 asatIya va sabhayammi va, dharaMti addheyare bhuMje / vR- saMvarttasyAntaH pracchanne pradeza bhaktArthanaM karttavyam / athAntaH pracchannaM nAsti tataH saMvartasya bahirgatvA samuddeSTavyam / atha bahi sabhayaM tataH 'antaH' saMvarttasyAbhyantara eva cilimilikAM dattvA bhoktavyam / atha nAsti cilimalikA samaye vA sA na prakaTIkriyate tato arddha sAdhavo bhAjanAni dhArayanti, 'itare' dvitIyA arddha kamaThakeSu bhuJjate // [bhA. 4805 ] kAle apahucaMte, bhae va satye va gaMtukAmammi / kappuvari bhAyaNAI, kAuM ikko u parivese // vR- atha vArakeNa bhuJjAnAnAM kAlo na pUryate, bhaye vA tvaritaM bhoktavyam, yo vA saMvarte sArthaH sa gantukAmastataH kalpasyopari bhAjanAni 'kRtvA' sthApayitvA sarve'pi kamaThakAdiSu bhuJjate ekazca teSAM sarvevAmapi pariveSayet // / [bhA. 4806 ] pattega bahugAsati, sajjhilagAdekkao gurU vIsuM / omena kappakaraNaM, anno gurunekkato vA vi // vR- pratyekaM yadi sarveSAM 'vaDDukAni' kamaThakAni na santi tato ye 'sajjhillakAH ' parasparaM sahodarA bhrAtaraH, AdizabdAd anye'pi ye prItivazenaikatra milanti te ekataH samuddizanti, guravaH 'viSvak' pRthag bhuJjate / yadA sarve'pi bhuktAstadA yastatra 'ayamaH' laghustena kamaThakAnAM kalpakaraNaM vidheyam, gurUNAM satkaM kamaDhakaM taiH saha na mIlyate / anyastasya kalpaM prayacchati / apUryamANeSu ca sAdhUnAM gurozca kamaDhakAnyekato'pi kalpayanti // [ bhA. 4807 ] bhANassa kappakaraNaM, dahillaga mutti kaDuyarukkhe ya / tesa'sati kamaDhakappara, kAumajIve padese ya / / vR- bhAjanasya kalpakaraNaM dagdhabhUmikAyAM gomUtrabhAvite vA bhUbhAge kaTukavRkSasyAdhastAdvA karttavyam / 'teSAM' dagdhAdisthaNDilAnAmabhAve kamaDhakeSu ghaTAdikapare vA bhAjanasya kalpaM kRtvA tat kalpapAnakamanyatra nItvA sthaNDile pariSThApayanti, gate vA saMvartte pazcAt parimalitajIvapradezeSu pariSThApyam / samaye vA tvaramANAH sthaNDilasya vA abhAve 'dharmA'dharmAstikAyasambandhiSu ajIvapradezeSu pariSThApayAmaH' iti buddhiM vidhAya asthaNDile pariSThApayanti / / gataM bhaktArthanadvAram / vasatidvAramAha [bhA. 4808] goNAdIvAghAte, alabbhamANe va bAhi vasamANA / vAtadisi sAvayabhae, avAuDA tena jaggaNatA // vR- saMvarttasyAnto nirAbAdhe parimalite pradeze vasanti / atha tatra gavAdibhiritastatastaDaphaDAyamAnaivyArghAto yadvA tatra prAzukapradezo na labhyate tato bahirvasanto yato ghATibhayaM taM bhUbhAgaM varjayitvA vasanti / atha tatra zvApadabhayaM tato yasyAM dizi vAtastAM varjayanti / yena ca paracakramayena tatra saMvartte praviSTadyastasmin prApte sarvamupakaraNaM gupile pradeze sthApayitvA svayamekato'nyatra pradeze'pAvRtAH kAyotsargeNa tiSThanti sterakSaNArthaM ca vArakeNa rajanIM sakalAmapi jAyate // atha kasmAdapAvRtAstiSThanti ? ityAha [bhA. 4809] jinaliMgamappaDihayaM, avAuDe vA vi dissa vajraMti / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 3, mUlaM - 109, [ bhA. 4809] 89 thaM bhaNi-mohanikaraNaM, kaDajoge vA bhave karaNaM // vR- acelatAlakSaNaM jinaliGgamapratihatam, evaMsthitAnAM na ko'pyupadravaM karotIti bhAvaH / athavA te stenA apAvRtAn dRSTavA svayameva evaMsthitAnAM na ko'pyupadravaM karotIti vA teSAM stambhana - mohane kurvanti / yo vA 'kRtayogaH' sahaprayotI tena tAdRze Akampe gacchasaMrakSaNArthaM 'karaNaM' zikSaNaM teSAM vidheyam // gataM saMvarttadvAram / atha nagararodhakadvAramAhasaMvaTTaniggayANaM, niyaTTaNA aTTha roha jayaNAe / vasahI - bhattaTThaNayA, thaMDillavigiMcaNA bhikkhe || [bhA. 4810 ] " vR- ye mAsakalpaprAyogyAt kSetrAnnirgatya saMvartte sthitAste saMvarttanirgatA ucyante teSAM tatra sthitAnAmavaskandAdibhayena bhUyo'pi saMvarttAd nagaraM prati nivartanA bhavati / yadvA glAnAdibhiH kAraNaiH prathamameva nagarAnna nirgatAstato nagare vasatAmaSTau mAsAn rodhake yatanayA vastavyaM bhavati / sA ca yatanA vasati bhaktArthana sthaNDilavivecana - bhaikSaviSayA karttavyA // tatra vasatiyatanAM tAvadAha[ bhA. 4811] hAnI jAveTThA, do dArA kaDaga cilimiNI vasabhA / taM caiva egadAre, mattaga suvaNaM ca jayaNAe / vR-rodhake tiSThadbhiraSTau vasatayaH pratyupekSaNIyAH, tAsu pratyekamRtubaddhe mAsaM mAsamAsitavyam / aSTAnAmalAbhe sapta, evaM hAnyA tAvad vaktavyaM yAvat saMyatAnAM saMyatInAM ca "egaTTha "tti ekaiva vasatirbhavati / tatraikasyAM vasatau sthitAnAM dve dvAre bhavataH, apAntarAle kaTakaM cilimilikAM vA vRSabhAH kurvanti / atha dvAradvayaM na bhavati tata ekadvAre'pi tameva vidhiM kurvanti / kAyikAbhUmezcAbhAve mAtrakeNa yatante, yatanayA ca svapanaM kurvantIti niyuktigAthAsamAsArthaH // atha bhASyakAra enAmeva vivRNoti [bhA. 4812] roheu aTTha mAse, vAsAsu sabhUmi to nivA jaMti / parabalaruddhe vi pure, hAviMti na mAsakappaM tu // vR- aSTau RtubaddhikAn mAsAn 'rodhayitvA' rodhaM kRtvA tota varSAsu nRpAH 'khabhUmim' AtmIyarAjyabhuvaM gacchanti / sAdhavazca rodhake vasantaH parabalaruddhe'pi pure mAsakalpaM na hApayanti kintu tatra prathamata evASTau vasatayo'STau bhikSAcaryA pratyupekSaNIyAH / / athASTau na prApyante tataH[bhA. 4813] bhikkhassa va vasahIya, va asatI satteva cauro AvekkA / bhAbhe ekkeka gassa negA u saMjogA / / vR- bhaikSasya vA vasatervA asati sapta pratyupekSaNIyAH / tadaprAptau SaDAdiparihANyA catasro yAvadekA'pi pratyupekSaNIyA / kimuktaM bhavati ? - vasatayo bhikSAcaryAzca yadyaSTau na prApyante tata ekaikaparihANyA yAvadekA vasatirekA bhikSAcaryA / atra caikaikasyA lAbhe'lAbhe cAneke saMyogA bhavanti / tathAhi - aSTau vasatayo aSTau bhikSAcaryA 1, aSTau vasatayaH sapta bhikSAcaryA 2, aSTau vasatayaH SaD bhikSAcaryA 3, evaM yAvadaSTau vasataya ekA bhikSAcaryA, evamaSTau bhaGgA bhavanti, ete ca vasateraSTakamamuJcatA labdhAH, saptakAdibhirapyekakaparyantairevamevASTAvaSTau bhaGgA labhyante, sarvasaGkhyayA bhaGgakAnAM catuHSaSTiruttiSThate / catuHSaSTitamazca bhaGgaka ekA vasatirekA bhikSAcaryetilakSaNaH / sA Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 bRhatkalpa - chedasUtram - 3-3/109 caikA vasati saMyatAnAM saMyatInAM saMyatInAM ca pRthag bhavati / athobhayeSAmapi yogyA vasati pratyekaM nAvApyate tata ekatrApi vastavyam, tatra yatanAmAha [bhA. 4814] egatya vasaMtANaM, pihadduvArA'satIya sayakaraNaM / majjheNa kaDaga cilimiNi, tesubhayo thera khuDDIto // vR- saMyatAnAM saMyatInAM ca ekatra vasatau vasatAmiyaM yatanA-yadi catuHzalAdikaM pRthagdvAraM tad gRhaM tadA tatrAntare kaTakaM cilimilIM vA dattvA tiSThanti / pRthagdvArasyAbhAve "sayakaraNaM" ti svayameva kuDyaM chittvA dvitIyaM dvAraM karttavyam / gRhamadhye ca kuDyAbhAve kaTazcilimilikA vA dAtavyA / 'tayozca' kaTasya cilimilikAyA vA AsannayorubhayoH pArzvayormadhyAdekasmin sthavirAH sAdhavo dvitIye ca kSullikAH saMyatyo bhavanti / etaccAgre vyaktIkariSyate // atha "taM ceva egadAre" tti padaM vyAkhyAti [bhA. 4815] dAraduyassa tu asatI, majjhe dArassa kaDaga puttI vA / nikkhama pavesavelA, sasadda piMDeNa sajjhAto // vR-yadi dvAradvayaM na bhavati svayaM ca pRthag dvAraM kartuM na labhyate tatastasyaikadvArasya madhye kaTakaM 'potikAM vA' cilimilIM dattvA dvidhA vibhajanaM vidheyam / tatrArddhena sAdhavo nirgacchanti arddhena saMyatya iti / atha saGkIrNA sA vasatirna vA vibhaktuM labhyate tataH parasparaM nirgamapravezavelAM varjayanti, yasyAM velAyAM saMyatA nirgacchanti tasyA na saMyatya iti / nirgacchantazca zabdaM kurvanti, piNDena ca svAdhyAyaM kurvanti, zRGgArakathAM na kurvanti, na vA paThanti // atha "svapanaM ca yatanayA" iti padaM vyAcaSTe [ bhA. 4816] aMtammi va majjhammi va, taruNI taruNA ya savvabAhirato / majjhe majjhima therI, khuDDI khuDDA ya therA ya / / vR- yAstaruNyastA ante vA madhye vA bhavanti, taruNAstu sarvabAhyataH karttavyAH, tato madhye madhyamAH sthavirAH kSullikAzca sAdhvyaH, tataH kSullakAH sthavirAH cazabdAd madhyamAstaruNAzca bhavantItyakSarArthaH / bhAvArthastu vRddhavivaraNAdavagantavyaH / taccedam-taruNIo aMte vA ThavinaMti majhe vA / tattha aMte tAva bhannai - egammi aMte taruNIo ThavinaMti, tAsiM Arato majjhimAto, tAsiM Arato therIo, tAsiM Arato khuDDIto, khuDDINaM Arato therA, therANaM Arato khuDDA, tesiM bAhiM majjhimA, tesiM parikheveNa taruNA, esA rattiM vasaMtANaM jayaNa tti // atha mAtrakapadaM vyAkhyAti[bhA. 4817] patteya samaNa dikkhiya, purisA itthI ya savve ekatthA / pacchanna kaDaga cilimiNi, majjhe vasabhA ya matteNaM // vR- yatropAzrayANAmalpatayA rAjakIya Adezo bhavet ye kecit pAkhaNDinaste sarve'pyekatrAvatiSThantAmiti / tatra yadi 'pratyekAH ' stravarjitAH 'zramaNAH' nirgrantha- zAkyAdayo dIkSitapuruSAH sarve'pyekasyAM vasatau sthitAH yAzca pAkhaNDinyaH strayastA api sarvA ekatra sthitAstata iyaM yatanA-yaH pracchannaH pradezastatra sAdhubhiH sAdhvIbhizca sthAtavyam, pracchannasyAbhAve madhye kaTakaM cilimilikAM vA vRSabhAH kurvanti, kAyikAbhUmerabhAve divA rAtrau ca mAtrakeNa vRSabhA yatante // [bhA. 4818] pacchanna asati niNhaga, boDiya bhicchaya asoya soyA ya / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 3, mUlaM-109, [bhA. 4818] pauradava vaDagAdI, garahA yasaaMtaraM ekko / vR-pracchannasya kaTaka-cilimilikayozcAbhAvenihnaveSu tiSThanti, tadabhAve boTikeSu, tadaprAptI bhikSukeSu / eteSvapi pUrvamazaucavAdiSu, tataH zaucavAdiSu |shaucvaadissuc sthitA AcamanAdiSu kriyAsupracuradraveNa kAryaM kurvanti, vaDDakam-kamaDhakaM tatra bhuJjate, AdizabdAd apareNApi yena te zaucavAdino jugupsAM na kurvanti tasya parigrahaH / evaM pravacasya garhA parihatA bhavati / sAntaraM copaviSTA bhuJjate / "ego" tti ekaH kSullakAdi kamaDhakAnAM kalpaM karoti // atha "patteya samaNa dikkhiya" ti padaM vyAkhyAti[bhA.4819] pAsaMDIpurisANaM, pAsaMDitthINa vA vipttege| pAsaMDitthi-pumANaM, va ekkato hotimA jayaNA / / vR-pASaNDipuruSANAMpASaNDistrINAMvApratyekaM sthitAnAMpASaNDistrI-puruSANAmekataH sthitAnAM vA iyaM yatanA bhavati // [bhA.4820] jejaha asoyavAdI, sAdhammI vA vi jattha tahi vaaso| nihuyA ya juddhakAle, na buggaho neva sajjhAo / / vR-ye yathA azaucavAdino ye ca jIvAdipadArthAstikyavAditvena kAruNikatvena ca sAdhUnAM sAdharmikAH 'teSu teSAM madhye sAdhubhirvAsaH kartavyaH / yadA ca tatra dvayorapi sainyayoryuddhakAlo bhavati tadA 'nibhRtAH' nivyApArA bhavanti / idameva vyAcaSTe-'na vigrahaH' svapakSeNa parapakSaNa vA saha kalahona karttavyaH, naivaca tadAnIM svaadhyaayovidheyH||gtaa vstiytnaa| bhaktArthanayatanA'pi "pauradava vaDagAI" ityAdinA atraivauktA / atha sthaNDilayatanAmAha[bhA.4821] taMceva puvvabhaNitaM, patteyaM disasamANe kuruyA ya / thaMDilla sukkha harie, pavAyapAse pdesesu|| vR-sthaNDilaM tadevapUrvabhaNitaM "anAvAyamasaMloe" ityAdinA yathA pIThikAyAmuktaMtathaivAtrApi mntvym| prathamasthaNDilAlAbhezeSeSugacchatAMpratyekaMmAtrakagrahaNaM bhavati, sAgArikeNaca dRzyamAne kurukucA karttavyA / evaM bahi sthaNDile labhyamAne yatanA / atha bahirna labhyate nirgantuM tato yad nagarAbhyantare sthaNDilamanujJAtaMtatra yAni tRNAni zuSkANi teSuvyutsRjati, teSAmabhAvedaramaliteSu mizreSu, tadaprAptau hariteSu sacitteSvapivyutsRjati |atrc pratyekA-'nanta-sthirA-'sthirAdiyatanA sarvA'pi kartavyA yathA oghaniyuktau bhaNitA / atha prapAte gartAyAM nadItaTe prakAropari vA rAjJA'nujJAtaM tata eteSAM pArve vyutsRjati / yadi sarvathaiva sthaNDilaM na labhyate adhazaca bhUmiM na pazyati tato dharma-'dharmAdipradezeSvapi vyutasRjan zuddhaH / / atha "patteyaM dissamANe kuruyA ya"ti padaM vyAkhyAti[bhA.4822] paDhamAsai amaNunnetarANa gihiyANe vA vi AlogaM / patteyamatta kurukuya, davaM ca pauraM gihtthesuN|| [bhA.4823] tena paraM purisANaM, asoyavAdINa vacca AvAtaM / itthI-napuMsakesu vi, parammuho kurukuyA seva / / vR-gAthAdvayamapi pIThikAyAM vyAkhyAtam // Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -3-3/109 eSA uccArayatanA bhnnitaa| atha zarIravivecanayatanAmAha[bhA.4824] pacchanna puvvabhaNiyaM, vidinna thaMDilla sukkha harie y| ___agaDa varaMDaga dIhiya, jalaNe pAse pdesesu|| vR- yadyasau kAlagataH sAdhustatra kenApi na jJAtastato'ntarmuhUrtapramANe upayogakAle'tIte'nyaliGgaM kRtvA 'pracchannam' alpsaagaarikNsthnnddileprisstthaapyte|athjnyaatstdaa "puvvabhaNiya"tti yadi nagarAd nirgamo na labhyate pratyapAyo vA nirgatAnAM bhavati tato nagarAbhyantare pUrvam-ihaiva mAsakalpaprakRte pAriSThApanikAniryuktau vA yo bhaNito vidhistenopAzrayAdaparadakSiNasyAM dizi prisstthaapynti|ath tasyAM na labhyetato rAjJA 'vitIrNam' anujJAtaMyatsthaNDilaMtatra prisstthaapynti| athasthaNDile haritAni bhavantitataH zuSkatRNeSu, tadabhAvemizreSu, tadaprAptauhariteSvapi prisstthaapynti| atha rAjJA'bhihitam-sarvairapi pAkhaNDibhi 'agaDe' gartAyAM zabaMparityaktavyam, prAkAravaraNDake vA dIrdhikAyAMvA nadyAM vA vahantyAM jvalane vA jvalati prakSeptavyaM tata eteSAM paaiNprisstthaapynti| atha na labhyate pArzvataH parityaktuMtataH 'dharmAstakAyAdipradezeSu pariSThApayAmi' iti buddhiM kRtvA tatraiva prkssipnti|| atha rAjJA vitIrNe sthaNDile pariSThApayatAM vidhimAha[bhA.4825] annAe paraliMga, uvaogaddhaM tulettu mA micchN| . nAte uDDAho vA, ayaso patyAradoso vaa|| - vR-yadyasau tatrAjJAtastadA paraliGgaM kriyate, tacca upayogAddhAm antarmuhUrtalakSaNAM tolayitvA' pratIkSya kartavyam, mA mithyAtvaM gamiSyatIti kRtvA / yo janajJAtastatra paraliGgaM na kriyate, mA uDDAho bhavet / uDDAho nAma-ete mAyAvantaH pApAcArAH paropaghAtakAriNazceti / itthaM teSAmuDDAhe jAyamAnepravacanasyApyayazaH pravAdobhavati prastAradoSazca kul-gnn-sngghvinaashlkssnnupjaayte| etaddoSapariharaNArthaM svaliGgenaiva pariSThApyate ||ath bhikSAdvAramAha[bhA.4826] na vi ko vi kaMci pucchati, nitamanitaMva aMto bAhiM vaa| AsaMkite paDiseho, nikAraNa kAraNe jtnnaa|| vR-yatra rodhake 'antaH' nagarAbhyantarAd bahirnirgacchantaMbahi-kaTakAdvA nagarAntaH pravizantaMna ko'pi kaJcit pRcchati tatra svecchayA bahirantarvA bhikSAmaTanti / yatra punarAzaGkitaM-ka eSaH? kuto vA AgataH ? maiSa bahirgataH san kimapi kathayiSyati kimarthaM vA nirgacchati ? Ize AzaGkite niSkAraNe 'pratiSedhaH' na gantavyam / kAraNetuyatanA vakSyamANA bhavati / idameva bhAvayati[bhA.4727] pauranna-pAnagamane, cauromAsA hvNt'nugghaayaa| so ta iyare ya vattA, kula gaNa saMghe yptthaaro|| vR-pracurAnna-pAnelabhyamAne yadibahirgacchati tadAcatvAromAsA anuddhAtA bhavantiAjJAdayazca doSAH / tena sAdhunA 'saH' svakIyaAtmA itareca' abhyantaravartinaH sAdhavaH parityaktA bhvnti| tatra sa bahi sainye gataH san pRcchayamAno'pi yadA kimapi nAkhyAti tadA 'cAriko'yam' iti matvA gRhyate, abhyantaravartinastu amISAMpravrajito nirgatastena bhedaH pradattaH' iti kRtvA gRhynte| Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM-109, [bhA. 4827] evaM ca kula-gaNa-saGghaprastAro'pi rAjJA kriyeta tato niSkAraNe na gantavyam // [bhA.4828] aMto alabmamANe, esaNamAIsu hoti jaitavvaM / jAvaMtie visodhI, amaccamAdI alAbhe vaa|| vR-'antaH' madhye prAzukaiSaNIye'labhyamAne paJcakaparihANikrameNaiSaNAdiSu doSeSunagarAbhyantara eva yatitavyam, yAvad yAvantikAdirUpeSu vizodhikoTidoSeSu yatamAnazcaturlaghuprApto bhavati / tathApyalambhe'mAtyaM AdizabdAd dAnazrAddhAdIn vA prajJApayanti / te yadyavizodhikoTidoSairduSTaM prayacchanti tadA tadapi gRhyate, na punarbahirgantavyam ||ath tathApi na labhyate tataH[bhA.4829] Apucchita Arakkhita, seTThI senAvatI amaJca raayaannN| niggamana digurUve, bhAsA ya tahiM asAvajjA // vR-'ArakSikaH' koTTapAlastamApRcchanta-vayamatranasaMstarAmaH ttobhirnirgcchtaaNdvaarNpryccht| yadyasau brUyAt-mA nirgacchata ahaM bhavatAM paryAptaM dAsyAmi tato gRhyate / atha brUyAt-nAsti me kiJcid bhaktaM dAtavyam, yuSmAMzca visarjayan rAjJo bibhemi, tataH zreSThinaM pRcchata / tataH zreSThinamApRcchanti, evaM senApatimamAtyaM rAjAnaMvA''pRcchanti / tatoyadi rAjJA'pivisarjitAstadA nirgamanaM kurvnti|dvaarpaalaanaaNcsaadhvo darzyante, yathA-etAndRSTarUpAn kuruta, bhikSAgrahaNArthamete nirgamiSyanti pravekSyanti vA, na kiJcid bhavadbhirvaktavyam / tatra ca bahirgatairasAvadyA bhASA bhASitavyA / / amumevArthaM spaSTayati[bhA.4830] mA vaccaha dAhAmi, saMkAe vA na deMti niggNtuN| dAnammi hoi gahaNaM, anusaTThAdINi pddisedhe| vR-ArakSikAdayaH pRSTAH santo bhaNanti-mA vrajata, vayaM bhaktaM dAsyAmAhe / te ca bhedazaGkayA sAdhUnAM nirgantuM na dadati tato yadyavizuddhamapi te prayacchanti tadA tasya grahaNaM karttavyam / atha "paDisehe"tti na bhaktaM na ca nirgantuM dadati tato'nuziSTi-dharmakathAdIni prayujyante // [bhA.4831] bahiyA vi gametUNaM, ArakkhitamAdiNo tahiM niti| hita-naTTha-cArigAdI, evaM dosA jaDhA hoti|| vR-bahirapi gatA evamevArakSika-zreSThiprabhRtIn 'gamayitvA' prajJApya tatra bhikSAmaTanti / evaM kurvadbhirhata-cArikAdayo doSAH parihRtA bhavanti // ye sAdhavo bahi prasthApyante te'mIbhirguNairyuktA bhavanti[bhA.4832] piyadhamme daDhadhamme, saMbaMdha'vikAriNo karaNadakkhe / paDivattIsuya kusale, tabbhUme pesae bahitA // vR-priyadharmaNo dRDhadharmaNazca pratItAn, "saMbaMdha" tti yeSAMantarbahizca svajanasambandho bhavati 'avikAriNo nAma' nodbhaTaveSAna vAnakdarpazIlAstAn, 'karaNadakSAn' bhikSAgrahaNAdikriyAsu paricchedavataH, pratipatti-prativacanapradAnaM tatra kuzalAn, "tabbhUmi"tti yo bahi skandhAvAra Agatastasya bhUmau jAta-vardhitAn, evaMvidhAn sAdhUn bahi pressyet|| "bhAsA yatahiM asAvajja" tti padaM vyAcikhyAsurAha [bhA.4833] kevatiya Asa hatthI, jodhA dhannaM va kittiyaM ngre| Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 bRhatkalpa-chedasUtram -3-3/109 paritaMtamaparitaMtA, nAgara senA vana vi jaanne|| vR-bAhyaskandhAvArasatkAH pRccheyuH-nagarAbhyantare kiyanta'zvA hastino yodhA vA sajjitAH santi? dhAnyaM vA kiyannagare'sti? 'nAgarAH' paurAH senA vA paritAntAH' rodhakeNodvignA uta 'aparitAntAH' anudvignAH? / evaM pRSTe vaktavyam-na jaane'hN|| te bravIran-tatraiva vasantaH kathaM na jAnItha ? / sAdhavo bruvate[bhA.4834] suNamANA vina suNimo, sajjhAya-jjhANa niccmaauttaa| sAvajaM soUNa vina hulabbhA''ikkhiuM jtinno|| vR-vayaM svAdhyAya-dhyAnayornityamAyuktAH santaH zRNvanto'pi vArtAntaraM na zRNumaH, api casAvA zrutvA'piyatInAmanyasyAkhyAtuM na labhyate' nyujyte|antHprvissttsy tu yadi ko'pi pRcchati tadA vaktavyam-bhikSAdhupayogena na jJAtam / antarbahizca sAdhAraNamidamuttaram zRNoti bahu karNAbhyAmakSibhyAM bahu pshyti| na ca dRSTaM zrutaM sarvaM, bhikSurAkhyAtumarhati // evaM bhikSAmaTitvA paryApta saAte sati kiM kartavyam ? ityAha[bhA.4835] bhattaTTaNamAloe, mottUNaM saMkitAI tthaannaaii| saccitte paDisedho, atigamanaM ditttthruuvaannN|| bhaktArthanaM bhojanaM Aloke prkaashebhvti|yaani 'zaGkitAni'cArikAdizaGkAviSayabhUtAni gupilAni sthAnAni tAni muktvA, teSu na vidheyamityarthaH / yazca sacittaH pravrajitumupatiSThate tatra 'pratiSedhaH' sa na pravrAjayitavyaH kintu ye pUrva dvArapAlena dRSTarUpAH kRtAsteSAmeva 'atigamanaM' bhUyaH pravezo bhavati // eSA barthasaGghAhikA niyuktigAthA, ata enAMbhASyakRd vivRNoti[bhA.4836] sAvaga-sanniTThANe, otavitekatara itara bhattahu~ / tesa'satI Aloe, vaDaga-kuruyAdi sacceva // vR-yatrazrAvakaH zrAvikAcobhayamapioyavitaM-sAdhusAmAcArIkuzalaM tatrasthAne bhktaarthynti| tadalAbhe yatraikataraM sAdhusAmAcArIcaturaMtatrasamuddeSTavyam / ekatarasyApikhedajJasyAbhAve 'itareSu' akhedajJeSvapi zrAvakeSuyathAbhadrakevA bhktaarthyitvym|tessaambhaave'ttvyaam 'Aloke azaGkanIye saprakAze pradeze samuddizanti / vaDDaga-kurukucAdikA tu saiva yatanA kartavyA / zaikSastu yadi ko'pyupatiSThate tadAna pravrAjanIyaH |athko'pi svayameva liGgaM kRtvA pravizati tato vaktavyamvayaM gaNitA nAmAGkitA eva dvAreNa nirgatAH, tataH tvaM tatra gataH san gRhItvA vinAzayiSyase / evamukte'pi yadyasAvAgacchati tadA dvAraM prAptA dvArapAlaM bhaNanti-na jAnImo vayaM kamapyenam, asmAnetAn dRSTarUpAn kurut|| [bhA.4837] bhattaTThiya bAhADA, punaravi ghettu atiMti pajjattaM / anusaTTI dAraTTe, anno va'satIya jaM aNtN|| vR-evaM bhakta-pAnaM paryAptaM gRhItvA 'bhaktArthitAH' kRtabhojanAH 'bAhADitAH' tadbhuktanyUnabhAjanAH punarapi nagaraM 'atiyanti' pravizanti / yadi 'dvArasthaH' dvArapAlo mArgayati-paudgalikaM me pracchata; tato'nuziSTi krtvyaa| anyo vA yadi ko'pyanukampayA dadAti tadA na vaarnniiyH| Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM-109, [bhA. 4837] tasya 'asati' abhAve yad 'antam prAntaM tad diiyte|| [bhA.4838] ruddha vocchinne vA, dAraDhe do vikAraNaM diive| iharA cAriyasaMkA, akaalokhNdmaadiisu|| vR-atha nirgatAnAM dvAraM ruddhaM-sthagitaM gamAgamo vA vyavacchinnastataH 'dvaye'pi' AbhyantarA bAhyAzca sAdhavo dvArasthasyAgre kAraNaM diipynti|aabhyntraabruvte-asmaakNsaadhvo bahirnirgatAH bahizca ruddhAH; bAhyA bruvate-vayaM kAraNe bhikSAyAM bahirnirgatA paraM dvArANi niruddhAni / 'itarathA' yadi na kathayanti tataH akAle-rAtrau vA vikAle vA yadyavaskandaH-dhATI tadAdIni bhavanti tadA cArikazaGkA bhavet-ye sAdhavo nirgatAste bhUyona praviSTAH, nUnaM cArikAsteAgatA aasiirniti| [bhA.4839] bAhiM tu vasiukAmaM, atineMtI pellaNA anecchaMte / gurugA parAjaya jaye, bitiyaM ruddha va vocchinne / vR-bahirnirgatAnAM ko'pyekazcintayet-mukto'smitAvat cArakavAsAt, na bhUyaH pravizAmi; atra sUtramavatarati / evaM bahirvasantaM prajJApayanti-Arya ! sUtre pratiSiddham, na vartate bahirvastum, dvayorjina-rAjAjJayoratikramaH kRto bhavati / evaM prajJApya nagaraM pravezayanti / atha necchati praveSTuM tataH "pellaNa"ttibalAmoTikayA zeSaiH sa pravezanIyaH / yadi na pravezayanti tatazcatvAro gurukaaH| kadAcidAbhyantarANAMparAjayo'pareSAMcajayobhavettataH ebhirbhedaH pradattaH' iti zaGkayAprastAradoSA bhaveyuH / dvitIyapadamatrabhavati-bahirnirgatasyasarvato'pinagaraM niruddham, gamAgamaH sarvathaiva vyavacchinna iti kRtvA tatrApi vasan shuddhH|| mU. (110) se gAmaMsi vA jAva sannivesaMsi vA kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA savvao saMmaMtA sakosaMjoyaNaM uggahaM ogiNhittANa cittttitte| vR-asya sambandhamAha- . [bhA.4840] . gAmAiyANa tesiM, uggahaparimANajANaNAsuttaM / kAlassa va parimANaM, vuttaM ihaiMtu khettassa // vR. teSAm' anantarasUtroktAnAM grAmAdInAM kiyAnavagraho bhavati ? iti zaGkAyAmavagrahaparimANajJApanArthamidaMsUtramArabhyate |ydvaapuurvsuutressu "ahAlaMdamaviuggahe" ityAdibhaNatA'va=grahaviSayaM kAlasya parimANamuktam, iha tu kSetrasya tadevocyate ||anen sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-atha grAme vA nagare vA yAvat sanniveze vA kalpate nirgranthAnAMvA nirgranthInAM vA 'sarvataH' sarvAsudikSu 'samantAt' catasRSvapi vidikSu sakrozaMyojanamavagrahamavagRhya sthAtumiti suutraarthH|| atha bhASyavistaraH[bhA.4841] uDvamahe tiriyaM piya, sakosagaM hoi savvato khettaM / iMdapadamAiesuM, chaddisi sesesu cau pNc|| vR-Urdhvadiy adhodik "dvitiyaM piya" ti tiryak-pUrva-dakSiNA'parottarA lakSaNAzcatasro dizaH, etAsuSaTsu dikSu girimArge sthitAyAM sarvataH sakozAMyojanaM kSetraM bhavati, taccaindrapadAdiSu sambhavati / indrapado nAma-gajAgrapadagiriH, tatra hyupariSTAd grAmo vidyate adho'pi grAmo mdhymshrennyaampigraamH| tasyAzcamadhyamazreNyAzcatasRSvapi dikSugrAmAH santi, tato madhyamazreNigrAme Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 bRhatkalpa-chedasUtram -3-3/110 sthitAnAMSaTsu dikSu kSetraM bhvti|aadishbdaad anyo'pi ya IzaH parvatastasya parigrahaH / zeSeSu parvateSu catasRSu pavvasu vA dikSu sakozaM yojanaM kSetraM bhvti| samabhUmikAyAM vyAghAtAbhAve dikcatuSTaye kSetram, vyAghAtaM pratItya punarittham[bhA.4842] egaM va do va tinni va, disA akosaMtu savvato vA vi| . . savvatto tuakose, agujANAo jaakhettN|| vR-ekadigbhAvinA parvatAdivyAghAtena kiJcid grAmAdikamekasyAM dizi akrozaM bhavati, skoshyojnaavgrhrhitmityrthH| evaMdigdvayabhAvivAvyAghAtena dvayordizoskrozam, tridigbhAvinA tisRSu dikSu, dikcatuSTayabhAvinA tu sarvato'pyakrozaM bhavati / tatra ca sarvato'kroze grAmAdau agrodyAnaM yAvat kSetram, tataH prmkssetrmiti|| kiJca[bhA.4843] saMjama-AyavirAdhana, jattha bhave deha-uvahitenA vaa| taMkhalu na hoi khetaM, uggheyavvaMca kiM tattha // vR-yatra grAmAdau prAptAnAM saMyamA-''tmavirAdhanA bhavati, yatra ca dehopadhisteSA bhavanti tat khalu kSetraMna bhavati / kiM vA tatrAvagrahItavyaM yena kSetramucyeta? ||ath kiM punaH kSetram ? ityAha[bhA.4844] khettaM calamacalaM vA, iMdamaniMdaM skosmkkosN| vAghAtammi akosaM, aDavijale sAvae tene|| vR-yatrAvagraho vicArayitumupakrAntastAt kSetraMcalamacalaM vA bhavet / calaM vrajikAdi, acalaM graamaadi|punrekaikN dvidhA- endram' indkIlAdiyuktam 'anindaMvA' tdvipriitm|ttrydclmnindN ca tat sakrozamakrozaM vA / pazcAnupUrvyA amUneva bhedAn vyAcikhyAsuridamAha-"vAghAyammi" ityAdi, yatra yasyAM dizi vyAghAtastat tasyAmakrozaM bhavati / kaH punavyA_taH? iti ced ata Aha-aTavI tasyAM dizi vartate, "jalaM"ti samuto nadI vA tatrA''ste, 'zvApadA vA' siMhavyAghrAdayaH tatra santi, 'stenA vA' upadhi-zarIraharA vidyante / etaiH kAraNaiH sA dig niruddhA, grAma-gokulAdyabhAvAdavagrahItavyaM kimapi tatra nAsti ||ath sakrozamAha[bhA.4845] sese sakosa maMDala, mUlanibaMdhaM anummuyNtaannN| . pubuTTitANa uggaho, samamaMtarapalligA donnhN|| vR-zeSanAma-yad anantaroktavyAghAtarahitaMtatra mUlanibandhaMmANDalamamuJcatAM sArvataH sakrozaM yojanamavagraho bhvti| katham? iti ced ucyakte-mUlagrAmAdekaikasyAM diziyojanArdamarddhakrozena sadhikaM tAvadavagraho bhavati, sa ca pUrvA-'parAbhyAM dakSiNottarAbhyAM vA kRtvA sakrozaM yojanaM bhavati, yadvA gati-pratyAgatibhyAmekasyAmapi dizi (sakrozaM) yojanaM mantavyam / tatra sakroze akroze vA yepUrvasthitAsteSAmavagraho bhavati / yatra samakamanujJApitaM tat kSetraM sAdhAraNam / atha sambaddheSu kSetreSu samakamevAnujJApitaM tota yadi dveantarapalliketata ekeSAmekA apressaampyekaa| athaikaivAntarapallikA tato dvayorapi saadhaarnnaa|| .. atha bahvayastatrAntarapallikAstataH ko vidhiH? ityAha[bhA.4846] khettassaMto dUre, AsannaM vA ThitANa smgNtu| addhaM addhaddhaM vA, dugAisAhAraNaM hoi|| Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM - 110, [bhA. 4846] 97 vRdvitraprabhRtiSu sambaddheSu kSetreSu samakamanujJApya sthitAnAM kAzcidantarapallikAH 'kSetrAntaH' kSetrasyAbhyantare bhavati, "dUre "tti kAzcittu dUre yAbhyaH samudAnaM mUlagrAmamAnIyamAnaM kSetrAtikrAntaM bhavatIti kRtvA prathamAlikAyAM tad nirvAhyate, "Asanne" tti kAzcit punarAsanne yAbhyaH samudAnaM mUlagrAmamAnIyamAnaM kSetrAtikAntaM na bhavati / tato yAvantyastA antarapallikAstAsAM sarvAsAmapyarddha vA, arddharddha vA caturthabhAgaityarthaH, vAzabdAt tribhAgAdikaM vA dvikAdInAM dvitriprabhRtInAM gacchAnAM sAdhAraNaM bhavati // athAtraivAbhAvyA-'nAbhAvyavidhimAha [ bhA. 4847 ] taNa- Dagala-chAra- mallaga - saMthAraga-bhatta- pAnamAdINaM / sati laMbhe assAmI, khettiya te motta'NunnavaNA / / vR-tRNa-Dagala-kSAra-mallaka-saMstAraka-bhakta- pAnAdInAM 'sati' vidyamAne prAcuryeNa lAbhe kSetrikA asvAminaH, akSetrikANAmapyetAnyAbhavantItyartha / "te motta'NunnavaNa "tti yeSAM tRNAdInAM kSetrikairanujJApanA kRtA tAni muktvA, tAnyakSetrikANAM nAbhavantIti bhAvaH // kiM punaH kSetrikANAmAbhavati ? ityucyate [bhA. 4848] oho uvaggaho vi ya, saccittaM vA vi khettiyassete / mottUNa pADihAri, asaMtharaMte va'NunnavaNA / / vR- oghopadhirupagrahopadhizca 'sacittaM vA' zaikSAdikam, etAni kSetrikasyAbhavanti / yadyakSetrikA teSAmekataraM gRhNanti tadA prAyazcittam, paraM muktvA prAtihArikaM dvividhamapyupadhim, taM gRhasthebhyo mArgayanto na prAyazcittabhAja iti hRdayam / yaH punaraprAtihArikastaM na labhante / atha zItAdinA paritApyante tata evamasaMstaradbhirvastrAderanujJApanA kartavyA / kSetrikairapi saMstaraNe teSAmanujJAtavyam // [ bhA. 4849] jai puna saMtharamANA, na diMti itare va tesi giNhaMti / tividhaM Adeso vA tena vinA jA ya parihAnI // vR- yadi punaH saMstarantaH kSetrikA asaMstaratAmatrakSetrikANAM vastradikaM na prayacchanti, 'itare vA' akSetrikAH saMstaranto'pi 'teSAM ' kSetrikANAmanApRcchayA balAmoTikayA vA gRhNanti tataH 'trividhaM' jaghanya-madhyamotkRSTaniSpannaM paJcaka-mAsalaghu-caturlaghulakSaNaM prAyazcittam, sUtrasyAdezAdvA navamam / 'tena ca' vastradinA vinA yA parihAni tanniSpannamapi teSAM prAyazcittam // idameva vyaktIkaroti [bhA. 4850 ] je khettiyA motti na deMti ThAgaM, laMbhe vi jA'' gaMtuvayaMte hAnI / pellaMti vA''gaMtu asaMtharammi, ciraM va doNhaM pi virAdhanA u / vR-ye 'kSetrikA vayam' iti kRtvA bhakta-pAnAdeH prAcuryeNa lAbhe'pi anyeSAM "ThAgaM' avakAzaM na prayacchanti tata AgantukAnAM vrajatAM yA parihANistanniSpannaM teSAM prAyazcittam / atha kSetrikANAmasaMstaraNe'pyAgantukAH 'prerayanti' prerya tiSThanti te cAgantukA adezikAH prAghuNakAzca tataH 'ciraM vA' prabhUtaM kAlaM vAzabdAd alpaM vA kAlamasaMstaraNaM teSAM bhavet tataH 'dvayeSAmapi ' AgantukAnAM vAstavyAnAM ca yA virAdhanA tanniSpannaM prAyazcittam / / yata evamataH [ bhA. 4851] atthi huvasabhaggAmA, kudesaNagarovamA suhvihaaraa| 20 7 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 bRhatkalpa-chedasUtram - 3-3/110 bahugacchuvaggahakarA, sImacchedeNa vasiyavvaM // vR- 'santi' vidyante vRSabhagrAmAH / ihAcArya AtmadvitIyo gaNAvacchedika AtmatRtIya eSa paJcako gaccho bhavati, IzAstrayo gacchAH paJcadaza janAH, ete yatra Rtubaddhe nirvahanti; varSAsu punaH saptako gacchaH, tadyathA - AcArya AtmatRtIyo gaNAvacchedika AtmacaturthaH, IzAstrayo gacchA ekaviMzatirjanA bhavanti, ete yatra varSAvAse jaghanyena nirvahanti te vRSabhagrAmA ucyante / te ca kIzAH ? ityAha- kudezasya yannagaraM tenopamA yeSAM te kudezanagaropamAH, te ca 'sukhavihArAH ' sulabhabhakta-pAnA nirupadravAzca, ata eva bahUnAmantaroktapramANanAM triprabhRtInAMgacchAnAmupagrahakarAH, tatasteSu sImAcchedena bahubhirapi gacchairvastavyam, na ko'pi parasparaM matsaro vidheya iti bhAvaH / sImAcchedo nAma - sAhikA grAmArdha-vATakAdivibhajanam / yathA - asyAM sAhikAyAM bhavadbhiH paryaTanIyam asyA punarasmAbhirityAdi / yadvA ye tatra kSetre samakaM prAptAstaiH sImAcchedena vastavyam / yathA- yuSmAkaM sacittamasmAkamacittam, athavA yuSmAkamantaH asmAkaM bahi, yuSmAkaM striyaH asmAkaM puruSAH, yuSmAkaM zrAddhAH asmAkamazrAddhAH, athavA yo yad lapsyate tasyaiva tad AbhAvyam // idameva vyAkhyAnayati [bhA. 4852 ] ekkavIsa jahantreNaM, puvvaTThitai uggaho itare bhattaM / pallI paDivasamevA, sImAe aMtarA gAmo // vR-pUrvoktanItyA varSAsu ekaviMzatirjanAH upalakSaNatvAd Rtubaddhe paJcadaza janA yatra jaghanyena saMstaranti sa vRSabhagrAma ucyate, utkarSatastu dvayorapi kAlayordvAtriMzatsahasrasaGkhyAko gaccho yatra saMstarati sa vRSabhagrAmaH, tatra ye pUrvasthitAsteSAmavagrahaH, itare bhakta - pAnamAtrasaMtuSyastiSThanti, tatra ca sImAcchedo vidhAtyaH / katham ? ityAha- "pallI" ityAdi, yuSmAbhirantaraplyAM paryaTanIyam, asmAbhi prativRSabhagrAme / prativRSabhagrAmo nAma mUlagrAmAdarghayojane mahAn grAmaH / athavA antarapallayAH prativaRSabhasya vA ardhaM yuSmAkamardhamasmAm / evaM sImAyAM mUlagrAmasya prativRSabhagrAmasya vA'ntarA yo grAmastasyApyardhaM yuSmAkamadharmasmAkam / etadacalamanindraM ca kSetraM yantavyam // athAcalayaindraM kSetramAha [bhA. 4853 ] iMdakkhIlamanoggaho, jattha ya rAyA jahiM ca paMca ime / seTThi amacca purohiya, senAvatti satthavAhe ya // vR- indrakIlako nAma- indrasthUNA sA yajottiSThate indramAtRkA vA tatra 'avavagrahaH' avagraho na bhavati / anindrakIlake'pi yatra rAjA mUrdhAbhiSiktaH parivasati / rAjarahite'pi yatreme paJca vasanti zreSTI amAtyaH purohitaH senApati sArthavAhazceti // [bhA. 4854] addhANasIsae vA, samosaraNe vA vi NhANa anuyANe / etesu natthi uggaho, vasahIe maggaNa akhette // vR- adhvazIrSakaM nAma yataH paraM samudAyena yantavyaM samyag mArgAvahanAt tatra militAnAm, samavasaraNaM nAma - kulasamavAyo gaNasamavAyaH saGghasamavAyo vA (tatra militAnAm, ] snAnamarhavyatimAsnapanaM tanniyittamekatra militAnAm, anuyAnaM rathayAtrA tatra vA militAnAm, eteSu nAstyavagrahaH / atha evAkSetratayA eteSu vasatAvavagrahasya mArgaNA karttavyA // Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 uddezakaH 3, mUlaM-110, [bhA. 4854] atha kimarthameteSvavagraho na bhavati? ityucyate[bhA.4855] bahujanasamAgamo tesu hotti bhugcchstrivaatoy| vA puvvaM tu tadaTThA, pelleja akociyA khettN|| vR-'teSu' indrakIlakAdiSu bahoH-prabhUtasya janasya samAgato bhavati, adhvazIrSakAdiSu ca bahUnAMgacchAnAM sannipAtaH-mIlakobhavati, ataH kecidakovidAH tadarthaM kSetramidamasmAkamevAbhAvyaM bhavatu' iti kRtvA pUrvam' anyebhyaHprathamaMsamAgatyamA kSetraM prerayeyuH ityetessunaavgrho'dhikriyte|| idameva bhAvayati[bhA.4856] saDDhA dalaMtA uvahiM nisiddhA, siDhe rahassammi kareja mnnu| pabhAvayaMte ya na macchareNaM, tityaM saladdhI duhato vi haanii|| vR-tatrendrakIlAdau zrAddhAH keSAJcidAcAryANAM 'upadhim vastrAdyupakaraNaM dAtuM lagnAH, taizca 'navartate'smAkamidaM grahItum' iti bhaNitvA teniSiddhAH; tataH zrAddhAH pRccheyuH-eSamIyAnyapyamUni vastrANi kimiti na kalpante ?; tato rahasyam-'nAsmAkamamUni Abhavanti' itilakSaNaM teSAM purataH kathayitavyam, tatra ca 'ziSTaM' kathite sati te zrAddhAH 'manyum' aprItikaM kurvIran / yeca 'salabdhayaH' dharmakathAdilabdhisampannAste matsareNa 'vayaM kimapi tAvad na lapsyAmahe ataH kimarthamevameva prayAsaM kurmaH?' ityanuzayena tIrthaM dharmakathAdinAna prbhaavynti| tataH "duhato vi hANi"ttidvayorapi-sacittA-'cittalAbhayoH prihaannirbhvti|ttr sacittahAni ko'pidezaviratiM sarvavirativAna pratipadyate, acittahAnirAhAra-vastrAdi tathAvidhaMna praapyte|atetessunaavgrho bhavati / vasatiM pratItya punareteSvapi bhavati // katham ? ityAha[bhA.4857] egAlayaTThiyANaM, tu maggaNA dUre maggaNA ntthi| Asane tuThiyANaM, tattha imA maggaNA hoi|| vR-'ekAlaye' ekasyAM vasatau sthitAnAmavagrahasya mArgaNA bhavati / tatrayaH pUrvaM tasyAM vasatau sthitaH tasya sacittamacittaM vA Abhavati / atha samakaM dvau bahavo vA sthitAstadA sAdhAraNA sA vasatiH / ye tu tasyA vasatedUra sthitAH teSAsavagrahasya mArgaNA nAsti / ye punarAttanne sthitAsteSAmiyamavagrahasya mArgaNA bhvti|| .. [bhA.4858] tajjhAya kAla kAiya, nillevaNa acchaNe asati jNto| vasahigamo pelaMte, vasahI puna jA samApunA // vR-'antaH' pratizrayasyAbhyantare yadi svAdhyabhUmeH kAyikAbhUmeH pAtravilepanabhUmeH AsanamdhyAnAdinimittamupavezanaM tadbhUmezcAbhAvastatoyA bahisvAdhyAyabhUmiprabhRtayastAH samakamanujJApitAH sAdhAraNAH / athaike pUrva sthitA apare ca pazcAt tataH pUrvasthitAnAmavagrahaH, pazcAdAgatAstu pUrvasthitAnanujJApayanti / yadi te pUryamANe'vakAze nAnujAnanti itare vA tamapUryamANaM prerayanti tato vasativiSayo'pi sa eva prAyazcittAdirgamo bhavati yaH pUrvaM kSetraM prerayatAm upalakSaNatvAd ananujJApayatAMcoktaH / vasatipunariha yA samApUrNA' zramaNairAkulA tsyaaHprernnedossaamntvyaaH|| uktamacalakSetram / atha calamAha [bhA.4859] vaigA sattho senA, saMvaTTo cauvihaM calaM khettaM / ti // Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 bRhatkalpa-chedasUtram -3-3/110 etesiM nANattaM vocchAmi ahAnupuvvIe // vR- vrajikA sArtha senA saMvartta iti caturvidhaM calaM kSetram / eteSAM caturNAmapi nAnAtvaM vakSyAmi yathA''nupUrvyA / pratijJAtameva karoti [ bhA. 4860 ] jenoggahitA vaigA, pamANa tUha duha bhaMDi paribhoge / samavaiga puvva uggaha, sAhAraNa jaM ca nIsAe // vR- yena sAdhunA sA vrajikA pUrvamavagRhItA sa vrajikAvagrahasya svAmI bhavati / tasya ca vrajikAvagrahasya kiM pramANam ? iti cintAyAM carituM vrajanti tAvAn vrajikAyA avagrahaH; aparo bravIti - "tU" ti tIrthaM jalapAnasthAnamityeko'rthaH, tatra jalapAnArthaM gAvo yAvad gacchanti; anyaH prAha - "duha "tti yatropasthAne gAvo duhyante / AcArya prAha trayo'pyete 'nAdezAH, ayaM tu samIcIna AdezaH-"bhaMDaji paribhoge"tti yAvati bhUbhAge 'bhaNDikAH ' gantrayastiSThanti yAvacca vrajikAyAH samIpe gobhi paribhuktam, evAd vrajikAvagrahasya pramANaM mantavyam / tatra ca yadi samakaM dvau sAdhuvargAvekasyAM vrajikAyAM sthitau tadA sAdhAraNA sA vrajikA / athaikaH pUrvaM sthito dvitIyastu brajikAntareNa samaM pazcAdAyAtastataH pUrvasyAvagraho bhavati / atha parasparanizrayA sthitAstataH sAdhAraNaM tat kSetram / yasyAzca vrajikAyA nizrayA dvitIyA vrajikA sthitA tasyAM ye sAdhavasteSAmavagraha AbhavatIti saGgrahagAthAsamAsArthaH / athainAmeva vivarISuranAdezatrayaM nirasyAcAryamataM tAvada vibhAvayati [ bhA. 4861] na goyaro neva ya goNipAnaM, novaTTha dujjhaMti va jattha gAvo / abbhattha goNAdisu jattha khunnaM, sa uggaho sesamanuggaho tu // vR- na ''gocaraH' gavAM cAristhAnaM naiva ca gavAM yatra pAnaM na vA yatropasthAne gAvo duhyante kintu vrajikAyA abhyAse gavAdibhiryatra kSunnaM AdizabdAd gantrIbhizca yAvadAkrAntaM tAvAnavagrahaH 'zeSaM tu' gocarAdisthAnaM sarvamapyanavagrahaH // [ bhA. 4862] jai samagaM do vaigA, ThitA tu sAdhAraNaM tato khettaM / annavaigAe sahitA, tattheva'nne ThitA apabhU // vR- yadi samakamekasyAM vrajikAyAM dvau gacchau sthitau tataH sAdhAraNaM tat kSetram / atha kAcid vrajikA pUrvaM sAdhubhiravagRhItA tatrAnye sAdhavo anyayA vrajikayA sahitAH pazcAdAgatAH tatraiva vrajikAyAM sthitAstadA te pazcAdAgatA aprabhavaH, pUrvasthitA eva svAmina iti / / [bhA. 4863] annonnaM nIsAe, ThitANa sAhAraNaM tu donhaM pi / nIsaTThitAe apabhU, tattha va annattha va vasaMtA // vR- atha pUrvasthitAH pazcAdAgatAzca 'anyonyaM' parasparaM nizrayA sthitAstatasteSAM dvayeSAmapi sAdhAraNaM kSetram / atha pUrvasyA vrajikAyA nizrayA sthitAyAmAgantukavrajikAyAM ye sAdhavo vartante te tatra vA'nyatra vA vasanto'vagrahasya 'aprabhavaH' na svAminaH // atha kimarthamanyasyA vrajikAyA nizrAM sA vrajikA pratipadyate ? ucyate[bhA. 4864] duggaTThie vIraihiTThie vA, kate nivANe va Thiehi puvvaM / bhaeNa toyassa va kAraNeNaM, ThAyaMtagANaM khalu hoi nissA // Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM - 110, [bhA. 4864] 101 vR- 'durge sthitAH' stena- paracakrAdyagamye sthAne sthitA sA'nyA vrajikA, yadvA vIreNa svAminA sA adhiSThitA, athavA taiH 'pUrvaM sthitaiH' prathamavrajikAsambandhibhirgokulikaistatra 'nipAnaM' jalapAnasthAnaM kRtamasti, tato bhayena toyasya vA kAraNena tasyAM vrajikAyAM tiSThatAmapareSAM gokulikAnAM nizrA bhavati / evamAgantukA vrajikA yena kAraNena pUrvasyA nizrAM pratipadyate tadabhihitam / athAgantukAyA nizrAM yathA parvA pratipadyate tathA darzayati [bhA. 4865 ] bhayasA uTThetumanA, vaigA annA ya tattha jai ejjA / pacchApatte nissA, je puvvaThiyA na te pabhuNo // vR- kAcid vrajikA bhayena 'utthAtumanAH' pracalitukAmA, 'anyA ca' navA vrajikA yadi tatrAgacchet, sA ca balavatA parigRhItA, tataH pazcAtprAptAyA api tasyA nizrAM pUrvA pratipadyate, tato ye pUrvasthitAH sAdhavaste'vagrahasya na prabhavaH kintu pazcAtprAptA iti / / atha vrajikAyA eva prakArAntaramAha [bhA. 4866 ] igAe uTTiyAe, acchaMte ahava hojja gelanaM / anne tattha paviTThA, tammi va annammi vA tUhe // vR- yasyAM vrajikAyAM sAdhavaH sthitA sA utthitA anyA ca tatrAgantukAmA taiH zrutA tata utthitAyAmapi vrajikAyAM tiSThatAm athavA glAnatvaM kasyApi sAdhorbhavet tatastatraiva sthitAnAmanye gokulikAH sAdhubhiH sahitAH 'tatra' prAcInavrajikAsthAne praviSTAste ca tatra vA 'tUhe" tIrthe gAH pAnIyaM pAyayeyuH anyatra vA tato'trAvagrahamArgaNA kriyate // [bhA. 4867 ] jai vA kuDI-paDAlisu, puvvillakatAsu te ThitA saMtA / annamivi patA, tUhe assAmiNo hoMti / / vR- vAzabdaH prakArAntaradyotakaH / yadi 'te' AgantukA gokulikA pUrvagokulikakRtAsu kuTIpaDAlikAsu sthitAstato'nyasminnapi tIrthe gAH pAyayanto'svAmino bhavanti / tato yadi te pUrvasthitAH sAdhavo niSkAraNikA tadA na prabhavaH / atha glAnAdikAraNena sthitAstadA te svAminaH, nAgantukAH tatrAvagrahasya prabhavaH // [bhA. 4868] annattha vA vi ThAuM, pAiMti kaillae jai nivANe / khalu na hoMti pahuNo, sabhAvatUhe pahU huMti // vR- yadvA pUrvakRtAH kuTI - paDAlikA varjayitvA'nyatra sthAne sthitvA AgantukA gokulikA yadi pUrve kRte nipAne gAH pAyayanti tadA 'te khalu' AgantukAH sAdhavo na prabhavo bhavanti / yadi tu 'svabhAvatIrthe' svAbhAvike nipAne pAyayanti tadA AgantukAH sAdhavaH prabhava iti / / [bhA. 4869 ] emeva mAsakappe, atIrie uTThiyAe pattiyarA / puvvillA huMti pahU, putre haTThA ya na lahaMti // vR- evameva 'atIrite' asampUrNe mAsakalpe utthitAyAM pUrvavrajikAyAm itarA vrajikA taMtra prAptA tataH pUrvasAdhava eva prabhavaH / atha mAsakalpaH pUrNaste ca 'hRSTAH' aglAnA api tatraiva sthitAstato nAvagrahaM labhante, pazcAvyAptA eva tatra prabhava iti // [bhA. 4870 ] phAsuga goyarabhUmI, uccAre ceva channa vasahI ya / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 bRhatkalpa-chedasUtram -3-3/110 haTThA vilabhaMtevaM, tadabhAve paccha je pattA / vR-atha tatra prAzukA gocarabhUmiruccArabhUmizca vidyate, vasatizca channA prApyate, anyatra ca tathAvidhA nAsti tato hRSTA api 'evam' anantaroktayuktyA labhante / tadabhAve' anantaroktakAraNAbhAve ye pazcAt prAptAsta eva labhante // gataM vrajikAdvAram / atha sArthadvAramAha[bhA.4871] jenoggahio sattho, jena ya satthAho samaga doNhaM pi| jAvaiyA paDisatthA, puvvaThiya saahaarnnNjNc|| vR-'yena sAdhunAsArthaH pUrvamavagRhItoyana vA sArthavAhaH pUrvamanujJApitastasyAvagraha aabhvti| atha samakamanujJApitastato dvayorapyavagrahaH / yAvantazca 'pratisArthA' maulasArthAd laghutarAstatra samAgatya milanti teSu ye sAdhavaste pUrvasthitAnAmupasampannA bhavanti / yatra parasparaM nizrayA dvau sArthau tiSThatastatra sAdhAraNaM mantavyamiti // etadeva spaSTayati[mA.4872] satye ahappadhANA, ekanekkena stthvaahou| ApucchiyA vidinne, doNha vi miliyA va egaTThA / vR-sArthe ye kecid yathApradhAnAH puruSAste ekenAnujJApitAH, ekena tu sAdhunA sArthavAha ApRSTaH, tAbhyAM cobhayorapi vitIrNam-anujJApitaM tato yena kRtaM nAtikramyate tena yasmai pradattaM tasyAvagrahaH / atha dvAvapyanatikramaNIthau tato dvayorapi sAdhAraNaM kSetram / atha dvAvapyekatra militAvanujJApitau tato yena pUrvamanujJApitastasyAvagraha iti // [bhA.4873] itthaM mahallasatthaM, DaharAgo paDicchae na te pbhunno| turiyaM vA AdhAvati, bhaeNa emeva assaamii|| vR- mahallaM-bRhattaraM kamapi sArthamAgacchantaM 'DaharakaH' laghutaraH sArtha pratIkSate tato ye laghutarasArthavAsinaH sAdhavaste nAvagrahasya prabhavaH / yo vA sArtho bhayena tvaritaM bRhattarasArthamilanAyAdhAvati tatrApiye sAdhavaste 'evameva' asvAminaH, bRhattarasArthavAsina evAvagrahasya svAmina iti bhaavH|| [bhA.4874] aDavImajjhammi nadI, duggaMvA ettha do vivsiuunnN| volehAmo pabhAe, nissA sAdhAraNaM kuNai / / vR-dvau sArthAvakatra militau parasparamitthaM nizrAM kurutaH, yathA-yadidamaTavImadhye nadI durgaMvA vidyate atra dvaye'pi janA rAtrAvuSitvA prabhAte 'volayiSyAmaH' purato gamiSyAmaH iti parasparasAdhAraNAM nizrAM yatra kurutastatra sacittAdikaM sarvamapi sAdhAraNam // .. gataM sArthadvAram / atha senAdvAramAha[mA.4875] senAe jattha rAyA, aNoggaho jattha vA paviTTho so| sesammi uggaho jo, gamo u vaigAe so ihiN|| vR-'yatra' yasyAM senAyAM rAjA bhavati tatrAvagraho na bhavati / 'yatra vA grAmAdau kSetre 'saH' rAjA praviSTastatra yadyapyanye sAdhavaH pUrvasthitAH santi tathApi yAvantaM kAlaM sa tatrAste tAvannAvagrahaH / zeSaM nAma-yatra grAmAdau rAjA na praviSTo yA vA muNDasenA arAjakA ityartha tatrAvagraho bhavati paraM tatra yo vrajikAyAM gama uktaH sa ihApi mntvyH||gtN senAdvAram / atha saMvartadvAramAha Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 3, mUlaM- 110, [bhA. 4875 ] [mA. 4876 ] nAgarago saMvaTTo, anoggaho jattha vA paviTTho so / sesamma uggaho jo, gamo u satyammi so ihaI || vR- 'nAgarakaH' nagarasambandhI saMvatta' 'anavagrahaH' natatrAvagraho bhavati / 'yatra vA' grAmAdau sa nAgarakaH saMvarttaH praviSTastatrApi nAvagrahaH / zeSaH- grAmeyakasaMvarttastatrAvagraho bhavati paraM ya eva sArthe gama uktaH sa eveha draSTavyaH // cUrNIvacobhiH phalakaiH suyojitairgurupratiSThAnayutaiH sasUtrakaiH / tRtIyakoddezakavAridhiM satAM, tarI tarItuM vivRtiH kRtA mayA // uddezakaH-3 samAptaH 103 muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA vRhatkalpasUtre tRtIya uddezakasya (bhadrabAhusvAmi racitA niyuktiyuktaM ) saMghadAsa gaNi viracitaM bhASyaM evaM malayagiri kSemakIrti AcAryAbhyAM viracitA TIkA parisamAptA / uddezaka:-4 vyAkhyAtastRtIya uddezakaH, samprati caturtha Arabhyate / tasya cedamAdisUtrammU. (999) tao anugghAiyA pannattA, taM jahA - hatthakammaM karemANe, mehuNaM paDisevamANe, rAIbhoyaNaM bhuMjamANe // vR- athAsya sUtrasya kaH sambandhaH ? iti cintAyAM sambandhavidhimeva tAvadupadarzayati[bhA. 4877] sutte suttaM bajjhati, aMtimapuSphe va bajjhatI taMtU / iya suttAto suttaM, gahaMti atthAto suttaM vA // vR- iha sambandho'nekadhA bhavati yathA puSpeSu grathyamAneSu yadA 'sUtram ' tanturniSThito bhavati tadA tatraiva sUtre'paraM sUtraM badhyate, antimapuSpe vA tanturbadhyate, baddhavA ca puSpANi grathyante; evaM yasminnantimasUtre uddezako niSThito bhavati tataH sUtrAdaparasyoddezakasya yad AdyaM sUtraM tad yadi sadhzAdhikArikaM bhavati tadA sUtrAt sUtraM granthantItyucyate / kvApi punararthAdaparasUtraM sambadhyate / vAzabdopAdAnAt kvApyarthAdarthasya sambandhaH kriyate / tatrArthAt sUtrasambandhaM tAvad darzayati[bhA. 4878 ] ghoso tti goulaM ti ya, egaThThe tattha saMvasaM koI / khIrAdiviMdhiyatanU, mA kammaM kujja AraMbho // vR ghoSa ikati gokulamiti caikArtham / tatratRtIyoddezakAntyasUtrAbhihitacala kSetradvArAvasarAyAte gokule saMvasan kazcit sAdhuH 'kSIrAdibRMhitatanuH' pracuradugdha-dadhyAdyupacitazarIro mohodbhavena mA hastakarma kuryAt, upalakSaNamidam, tene mA vA maithunaM pratiseveta, atastadvAraNArthamAdisUtrasyArambhaH kriyate // atha sUtrAt sUtrasambandhamAha [bhA. 4879] TThA'naMtarasutte, vRttamanugghAiyaM tu pacchittaM / tena va saha saMbaMdho, eso saMdaTThao nAmaM // vR-tRtIyoddezake yadadhastAdantyasUtraM tasya 'antarasUtre' rodhakAkhye yo bahirbhikSAcaryAM gatastAM rajanIM tatraiva bahirAvasati tasyAnuddhAtikaM prAyazcittaM sAkSAdevoktam, atrApi devAnuddhAtikaM Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/111 sAkSAdeva sUtreNAbhidhIyate, evaM 'tena vA' rodhakasUtreNa samaM 'sandaSTako nAma' sadhzapUrvAparasUtradvayasandaMzakagRhIta iva sambandho bhavati ||athaanyaacaarypripaattyaa sambandhamevAha[bhA.4880] uvaciyamaMsA vatiyAnivAsiNo mA karejja karakammaM / iti sutte AraMbho, AillapadaM ca suuei|| vR-jikAnivAsinaH santaH sAdhava upacitamAMsAH sAtAH karakarma mA kAryuriti prastutasUtraviSaya ArambhaH / ayaM ca sambandhaH "hatthakammaM karemANe" itilakSaNaM atrAdyapadaM . suucyti|| [bhA.4881] taha vi ya aThAyamANe, tirikkhamAIsu hoi mehunn| nisibhattaM girijanne, aruNammi va duddhamAIyaM // vR-'tathApi' karakarmaNA'pyatiSThatipariNAmetirazcAdiSumaithunapratisevanamapikadAcidbhaved iti dvitIyapadasUcA / vrajikAyAM ca giriyajJAdau sAyAhnasaGkhaDyAM nizibhaktaM pratiseveta aruNodayavelAyAM vA dugdhAdikaM gRhNIyAditi tRtiiypdsuucaa|| ___ anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-'trayaH' trisaGkhyAkAH 'anuddhAtikAH' uddhAto nAma"addheNa chinnasesaM" ityAdividhinA bhAgapAtaHsAntaradAnaMvAuddhAtaH,savidyate yeSuteudghAtikAH, tadviparItAanuddhAtikAH 'prajJaptAH' tiirthkraadibhiHprruupitaaH| tadyathA' ityupapradarzanArthI hanti hasati vA mukhamAvRtyAneneti hastaH-zarIraikadezo nikSepA''dAnAdisamarthaH, tena yat karma kriyate tad hastakarma, tat kurvan / tathA strI-puMsayugmaM mithunamucyate, tasya bhAvaH karma vA maithunam, tat prtisevmaanH| tathA rAtrau bhojanam-azanAdikaMbhunAnaH / eSa sUtrArtha / / atha niyuktivistaramAha[bhA.4882] ekkassa U abhAve, kato tigaM tena ekkgssev| nikkhevaM kAUNaM, niSphattI hoi tiNhaM tu|| vR-iha trayANAM saGkhyA prathamato vktvyaa|ttraiksyaabhaave kutastrikaMsambhavati? tena kAraNena prathamata ekasyaiva nikSepaM kRtvA tatastrayANAM nikSepasya niSpatti karttavyA bhvti|| yathApratijJAtameva karoti[bhA.4883] nAmaM ThavaNA davie, mAtugapada saMgahekkae ceva / pajjava bhAve ya tahA, satteekkevagA hoti|| vR-nAmaikakaM sthApanaikakaM dravyaikakaMmAtRkApadaikakaM saGgahaikakaMparyavekakaMbhAvakakam / etAni saptaikakAni bhavanti // tatra nAma-sthApane kssunnnne|drvyaikkNpunrjshriir-bhvyshriirvytiriktmaah[bhaa.4884] davve tivihaM mAdukapadammi uppnn-bhuuy-vigtaadii| sAli tti va gAmo tti va, saMgho tti va sNghekNtu|| vR-'dravye' dravyaviSayaMekakaMtrividham, tadyathA-sacittamacittaM mishrNc|scittNpunrpi dvipadacatuSpadA-'padabhedAt tridhA / tatra dvipadaikakaM ekaH puruSaH, catuSpadaikakaM eko'zva eko hastI, apadaikakaM eko vRkSa ityAdi / acittaikakaM ekaH paramANuH ekamAbharaNam / mizrakakaM sAlaGkAra ekaH puruSaH / mAtRkApade tu cintyamAne ekakaM utpanna-bhUta-vigatAdikam, "uppane ivA, vigate ivA, dhuve ivA'' ityasya padatrayasyaikataramityarthaH / AdizabdAd akArAdyakSarAtmikAyA vA Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 4, mUlaM - 111, [bhA. 4884] 105 mAtRkAyA ekataraM padam / saGghahaikakaM bahutve'pyekavacanAbhidheyam, yathA-zAliriti vA grAma iti vA saGgha iti vA // atha paryAyaikakAdIni darzayati [bhA. 4885 ] duvikappaM pajAe, AdiTThe janna-devadatto tti / anAdiTThe ekko ttiya, pasatthamiyaraM ca bhAvammi / / vR- paryAyaikakaM 'dvivikalpaM' dviprakAram, tadyathA-AdiSTamanAdiSTaM ca, vizeSarUpaM sAmAnyarUpaM cetyarthaH / tatrAdiSTaM yajJadatto devadatta ityAdi, anAdiSTamekaH ko'pi manuSya ityAdi / athavA paryAyaikakaM varNAdInAmanyatama ekaH paryAyaH / bhAvaikakaM dvidhA-Agamato noAgamatazca / AgamatI jJAtA upayuktaH / noAgamataH prazastam 'itaracca' aprazastamiti dvidhA / prazastamaupazamikAdInAmekataro bhAvaH, aprazastamaudayiko bhAvaH / atrAprazastabhAvaikakenAdhikAraH, hastakarmAdInAmaprazastabhAvodayAdeva sambhavAt // atha 'trikasya nikSepe kRte dvikanikSepaH kRta eva bhavati' iti manyamAnastrirakanikSepajJApanArthamidamAha [bhA. 4886] nAmaM ThavaNA davie, khette kAle ya gaNaNa bhAve ya / eso u khalu tigassA, nikkhevo hoi sattaviho / vR-nAmatrikaM sthApanAtrikaM dravyatrikaM kSetratrikaM kAlatrikaM gaNanAtrikaM bhAvatrikaM ceti / eSa khalu trikasya nikSepaH saptavidho bhavati / / nAma-sthApanAtrike gatArthe / dravyatrikaM jJa bhavyazarIravyatiriktaM jJApayati [bhA. 4887 ] davve saccittAdI, saccittaM tattha hoi tivihaM tu / dupaya catuppada apadaM, parUvaNA tassa kAyavvA // vR- dravyatrikaM sacittA-citta-mizrabhedAt tridhA / tatra sacittatrikaM bhUyastrividhaM bhavati / tadyathA-dvipadatrikaM catuSpadatrikaM apadatrikam / tasya ca saprabhedasyApi parUpaNA karttavyA / sA ca yathA sacittaikakasya kRtA tathaivAvagantavyA // [bhA. 4888 ] paramANumAdiyaM khalu, accittaM mIsagaM ca mAlAdI / tipadesa tadogADhaM, tinniva logA u khettammi // vR- paramANutrayam, AdizabdAd dvipradezikatrayaM yAvadanantapradezikatrayam, etadacittatrikaM drssttvym| mizratrikaM tu mAlAtrayaM mantavyam, tatra hi puSpANi sacittAni sUtramacittamiti kRtvA / AdigrahaNena sAlaGkArapuruSatrayamityAdi gRhyate / kSetratrayam-traya AkAzapradezAH, "tadogADhaM" ti teSu vA triSu AkAzapradezeSu avagADhaM dravyaM kSetratrayam, trayo vA lokAH' adholokatiryaglokordhvalokalakSaNAH kSetratrayamucyate // [bhA. 4889] tisamaya taTThitigaM vA, kAlatigaM tIyamAtiNo ceva / bhAve pasatthamitaraM, ekkkaM tattha tivihaM tu // vR- kAlatrayaM trayaH samayAH, "taTThitigaM va" tti trisamayasthitikaM vA dravyaM kAlatrayam, athavA atItA-'nAgata-vartamAnakAlA eva kaaltrym| bhAvatrayaM prazastam 'itarad' aprazastaM ceti dvidhA / punarekaikaM trividham / tatra jJAnaM darzanaM cAritraM ceti prazastam, mithyAtvamajJAnamaviratizcetyaprazastam / aviratirapi hastakarma-maithuna-rAtribhaktaprati sevAbhedAdiha prastAve trividhA / atra cAnayaivAdhikAraH // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 vyAkhyAtaM traya iti padam / athAnudghAtikapadaM vyAkhyAtumAhaugghAtamanugghAte, nikkhevo chavviho u kAyavvo nAmaM ThavaNA davie, khette kAle ya bhAve ya // [bhA. 4890 ] bRhatkalpa-chedasUtram - 3-4/111 vR - iha hrasvatvAd dIrghatvavad udghAtikAdanuddhAtikasya prasiddhiriti kRtvA dvayorapyuddhAtikA'nuddhAtikayoH SaDvidho nikSepaH karttavyaH / tadyathA - nAmani sthApanAyAM dravye kSetre kAle bhAve ceti // tatra nAma-sthApane gatArthe / dravyAdiviSayamuddhAtikamanuddhAtikaM ca darzayati[bhA. 4891] ugghAyamanugdhAyA, davvammi haliddarAga-kimirAgA / khettammi kaNhabhUmI, pattharabhUmI ya halamAdI // vR- 'dravye' dravyata uddhAtiko haridrArAgaH, sukhenaivApanetu zakyatvAt; anuddhAtikaH kRmirAgaH, apanetumazakyatvAt / kSetrata uddhAtikaM kRSNabhUmam, anuddhAtikA prastarabhUmi / kutaH ? ityAha"halamAdi"tti hala- kulikAdibhiH kRSNabhUmamuddhAtayituM kSodayituM zakyam, prastarabhUmirazakyA / / tathA [ bhA. 4892 ] kAlammi saMtara niraMtaraM tu samayo ya hota'nugghAto / bhavvassa aTTha payaDI, ugghAtima etarA iyare // vR- kAlata uddhAtikaM sAntaraM prAyazcittasya dAnam, anuddhAtakaM nirantaradAnam / tuzabdAd laghumAsAdikamuddhAtikam, gurumAsAdikamanuddhAtikam / athavA kAlataH samayo'nuddhAtiko bhavati, khaNDazaH kartumazakyatvAt; AvalikAdaya uddhAtikAH, khaNDayituM zakyatvAt / bhAvata uddhAtikA bhavyasyASTau karmaprakRtayaH, udghAtayituM zakyatvAt / 'itarasya' abhavyasya satkAstA eva 'itarAH' anuddhAtikAH // kutaH ? iti ced ucyate [bhA. 4893] jena khavaNaM karissati, kammANaM tAriso abhavvassa / naya uppajjai bhAvo, ti bhAvo tassa'nugghAto // vR- 'yena' zubhAdhyavasAyena 'karmamAM' jJAnAvaraNAdInAM kSapaNamasau kariSyati sa tA zo bhAvo'bhavyasya kadAcidapi notpadyate ityatastasya bhAvo'nuddhAtaH, karmaNAmuddhAtaM kartumasamarthaH, ata eva tasya karmANi anuddhAtikAni bhaNyante / atra ca prAyazcittAnuddhAtikenAdhikAraH // tacca kutra bhavati ? ityAha[ bhA. 4894] hatthe ya kamma mehuNa, rAtIbhatte ya hota'nugghAtA / etesiM tu padANaM, patteya parUvaNaM vocchaM // vR-hastakarmakaraNe maithunasevane rAtribhakte, eteSu triSu sUtroktapadeSu 'anuddhAtikAni' gurukANi prAyazcittAni bhavanti / tatra hastakarmaNi mAsagurukam, maithuna - rAtribhaktayozcaturgurukAH / etacca prAyazcittaM yadA yatra sthAne bhavati tat purastAd vyaktIkariSyate / atha 'eteSAM ' hastakarmAdInAM trayANAmapi padAnAM 'pratyekaM' pRthak prarUpaNAM vakSye // yathApratijJAtameva nirvAhayitukAmo hastakarmaprarUpaNAM tAvadAha[bhA. 4895] nAmaM ThavaNAhattho, davvahattho ya bhAvahatyo ya / duviho ya davvahattho, mUlaguNe uttaraguNe ya // Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 4, mUlaM - 111, [bhA. 4895 ] vR- nAmahastaH sthApanAhasto dravyahasto bhAvahastazceti caturdhA hastaH / tatra nAma-sthApanAhastau gatArthau / dravyahasto jJazarIra bhavyazarIravyatirikto dvividho bhavati, tadyathA - mUlaguNanirvartita uttaraguNanirvartitazca / tatra yo jIvavipramuktasya zarIrasya hastaH sa mUlasya jIvasya guNena prayogeNa nirvartita iti mUlaguNanirvartitaH, yastu kASTha-citra-lepyakarmAdiSu hastaH sa uttaraguNanirvartita ucyate // atha bhAvahastamAha 107 [bhA. 4896 ] jIvou bhAvahattho, neyavvo hoi kammasaMjutto / bitiyo vi ya Adeso, jo tassa vijANao puriso // vR- "jIvo"tti vibhaktivyatyayAd yo jIvasya hastaH 'karmasaMyuktaH ' AdAnanikSepAdakriyAyuktaH sana noAgamato bhAvahasta ucyate / dvitIyo'pi cAtrAdezaH samasti-yaH 'tasya' hastasya 'vijJAyakaH' tadupayuktaH puruSaH so'pi bhAvahastaH, Agamata ityarthaH / atra no Agamato bhAvahastenAdhikAraH // atha karmapadaM vyAcaSTe [bhA. 4897] nAmaM ThavaNAkammaM davvakammaM ca bhAva kammaM ca / davvammi tuNNadasitA, adhikAro bhAvakammeNaM // vR- nAmakarma sthApanAkarma dravyakarma bhAvakarma ceti caturdhA karmaNo nikSepaH / tatra nAma-sthApane kSunne dravyakarma jJazarIra bhavyazarIravyatiriktaM tunnaNaM vA dazikAnAM bandhanaM vA, upalakSaNamidam, tena kumbhAkara - rathakArAdigatamapi dravyakarma mantavyam / yadvA vyatiriktaM dravyakarma dvidhA- karmadravyaM nokarmadravyaM ca / karmadravyaM jJAnAvaraNAdikarmaparyAyamanApannAH karmavargaNApudgalAH, yadvA yad jJAnAvaraNAdikaM karma baddhaM na tAvadudayamAgacchati tat karmadravyam / nokarmadravyaM AkuJcana prasAraNotkSepaNA-'vakSepaNa-gamanabhedAt paJcadhA / bhAvakarmadvidhA-Agamato noAgamatazca / AgamataH 1 karmapadArthajJAtA upayuktaH, noAgamato'STavidho jJAnAvaraNAdikarmaNAmudayaH / eSAM madhye'tra katamenAdhikAraH ? iti ced ata Aha-adhikAro'tra 'bhAvakarmaNA' mohodayalakSaNena / zeSAstu ziSyamativyutpAdanArthaM prarUpitAH / tato bhAvahastenayat karma kriyate tad hastakarama bhaNyate iti prakramaH / / atha bhAvakarmaiva vyAcikhyAsurAha [bhA. 4898 ] duvihaM ca bhAvakammaM, asaMkiliTTaM ca saMkiliTThe ca / ThappaM tu saMkiliDaM, asaMkiliTTaM tu vocchAmi // vR-dvividhaM ca bhAvakarma, tadyathA-asaMkliSaM ca saMkliSTaM ca / cazabdo svagatAnekabhedasUcakau / tatra saMkliSTaM 'sthApyaM' pazcAd vakSyate / asaMkliSTaM tu sAmpratameva vakSyAmi // yathApratijJAtameva pramANayati[bhA. 4899] chedane bhedane ceva, ghaMsaNe pIsaNe tahA / abhighAte sine ya, kAye khAre tti yAvare // - chedanaM bhedanaM caiva gharSaNa peSaNaM tathA abhighAtaH snehazca kAyaH kSAra iti cAparaH / evamasaMkliSTasya karmaNo'STau bhedA bhavanti // etAni ca chedanAdIni zuSire vA kuryAdazuSire vA / punarekaikaM zuSiracchedanAdi dvidhA / katham ? iti ced ucyate [bhA. 4900 ] ekkkaM taM duvihaM, anaMtara paraMparaM ca nAyavvaM / Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/111 aTThA'naTThA ya puno, hoti anaTThAya maaslhuN| vR-yadazuSirasya zuSirasya vAchedanaM tdekaikNdvividhm-anntrNprmprNcjnyaatvym|punrekaikN dvidhA-arthAdanarthAcca, sArthakaM nirarthakaM cetyarthaH / anarthakaM chedanAdikaM kurvato mAsalaghu, asAmAcArIniSpannamiti bhaavH|| kathaM punaH chedanamanantaraM paramparaM vA sambhavati? ityAha[bhA.4901] naha-daMtAdi anaMtara, pipllamAdI paraMpare aannaa| chappaigAdi asaMjame, chede pritaavnnaatiiyaa|| vR. nakhairdantaiH AdigrahaNAt pAdena vA yat chidyate tadanantaraM chedanamucyate / piSpalakena AdigrahaNAt pAillaka-churikA-kuThArAdibhiryat chidyatetat paramparacchedanam / evamanantaraM paramparaM vA chindatA tIrthakara-gaNadharANAmAjJAbhaGgaH kRto bhavati / taM chindantaM dRSTvA'nye'pi chindanti itynvsthaa| ete tiSThantarazchedanAdikaM siTTaraM kurvantinasvAdhyAyam' evaMzayyAtarAdaucintayati mithyAtvam / virAdhanA dvividhA-saMyame Atmani ca / tatra vastrAdau chidyamAne SaTpadikAdayo yad vinAzamaznuvate so'saMyamaH, saMyamavirAdhanetyarthaH / atha chedanaM kurvato hastasya pAdasya vA chedo bhavatitata AtmavirAdhanA, tatra ca paritApa-mahAduHkhAdiniSpannaM pArAJcikAntaM prAyazcittam / / atha zuddhaM zuddhena prAyazcittamAha[bhA.4902] ajhusira jhusire lahuo, lahugA gurugo yahoti gurugaay| saMghaTTaNa paratAvaNa, lahu-guruga'tivAyaNe mUlaM // vR-azuSiramanantaraM chinatti mAsalaghu, zuSiramanantaraMchinatticaturlaghukam |ashussirN paramparaM chidantogurukomAsaH, zuSiraMparamparaM chindatazcaturgurukAH bhvnti|shussirebhutrdosstvaadgurutrm, parampare zastragrahaNe saMkliSTataraM cittamiti kRtvA gurutamaM prAyazcittam / evaM zuddhapade SaTkAyavirAdhanAbhAve mantavyam / azuddhapade punaridamaparaM prAyazcittam-"saMghaTTaNa" ityAdi, chedanAdikaM kurvan dvIndriyAn saGghaTTayati caturlaghu, paritApayati caturguru, upadrAvayati SaDlaghu; trIndriyAn saGghaTTayati caturguru, upadrAvayati chedaH; paJcendriyAn saTTayati SaDguru, paritApayati chedaH, paJcendriyamatipAtayati mUlam / evamindriyAnulomyena savistaraM yathA pIThikAyAmuktaM tathaivAtrApi mantavyam ||athvaa dvitIyo'yamAdezaH[bhA.4903] ajhusira'naMtara lahuo, gurugo aparaMpare ajhusirmmi| jhusirAnaMtare lahugA, gurugA tu paraMpare ahvaa|| vR-azuSire'nantare laghuko mAsaH, azuSire parampare guruko mAsaH / zuSire'nantare caturlaghu, zuSire parampare caturgurukAH / athavetiprAyazcittasya prkaaraantrtaadyotkH||evN tAvat chedanapadaM vyAkhyAtam / atha bhedanAdIni padAni vyAkhyAtukAma idamAha[bhA.4904] emeva sesaesuvi, kara-pAdAdI anaMtaraM hoi| jaMtu paraMparakaraNaM, tassa vihANaM imaM hoti // vR-'evameva' chedanavat 'zeSeSvapi' bhednaadissupdessupraayshcittNvktvym|nvrNkr-paadaabhyaam AdizabdAd jAnu-kUparAdibhizarIrAvayavaiH kriyamANaMbhedanAdikamanantaraM bhvti||yttubhednaadeH paramparAkaraNaM tasya vidhAnamidaM bhavati / tadyathA Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 4, mUlaM-111, [bhA. 4905] 109 [bhA.4905] kuvaNayamAdI bedo, ghaMsaNa maNimAdiyANa ktttthaadii| paTTAvarAdi pIsaNa, gopphaNa-ghanumAdi abhighaato|| vR."kuvaNao" laguDastena AdizabdAd upala-leSTukAbhirvA ghaTAdeH 'bhedaH' bhedanam, dvidhA tridhA vA cchidrapAtanamityarthaH, etat paramparAbhedanamucyate / evaM gharSaNaM maNikAdInAM mantavyam, yathAmaNikArAlakuTavedhAn kRtvA maNikAn gharSanti |aadishbdaat pravAlAdiparigrahaH / "kaTThAi" tti candanakASThaM phalakAdikaM vA yad gharSati tadvA gharSaNam / "paTTa"tti gandhapaTTakastatra varAHpadhAnAyegandhAstadAdInAMpeSaNaMmantavyam / gophaNA-carmadavarakamayI prasiddhA, tayAdhanu-prabhRtibhirvA leSTukamupalaM vA yat prakSipati eSo'bhighAta ucyate / / athavA[bhA.4906] vihuvaNa-naMta-kusAdI, sineha udagAdiAvarisaNaM tu / kAo tu biMba satthe, khAro tu kliNcmaadiihiN|| vR-vidhuvanaM-vIjanakaM nantakaM-vastra kuzaH-darbhastaprabhRtibhirvIjayan yat prANino'bhihanti eSa vA abhighAta ucyate / sneho nAma udakena AdizabdAd ghRtena tailena vA AvarSaNaM karoti / kAyo nAma dvipadAdInAM "bimba' pratirUpamityarthaH tat zastreNa paramparAkaraNabhUtena patracchedyAdiSu nirvtyti| kSAraH' lavaNaM tamazuSire zuSire vA kaliJcAdibhiH prakSipati / 'kaliJcaH' vNshkrprii| eSu doSAnAha[bhA.4907] ekkekkAto padAto, ANAdIyA ya saMjame dosaa| evaM tuaNaTThAe, kappai aTThAe jayaNAe / vR-ekaikasmAdbhedanAdapadAdAjJAbhaGgAdayo doSAH, saMyame Atmanica prAguktanItyA virAdhanA, evamete doSA anarthakaM chedanAdikaM kurvato bhavanti / atha arthaH-prayojanaM tasmin prApte yatanayA chedanAdikaM karoti tadA kalpate // idameva dvitIyapadaM bhAvayati[bhA.4908] asatI adhAkaDANaM, dasigAdigachedanaM vjynnaae| gulamAdi lAunAle, kapparabhedAdi emeva // kR-yathAkRtAnAMvastrANAmabhAvedazikAzchetavyAH,AdizabdAtpramANAdhikasyavAvastradezchedanaM 'yatanayA' yathA saMyamA-''tmavirAdhanA na bhavati tathA karttavyam / bhedanadvAre-guDAdipiNDasya bhedaM kuryAt, alAbu-tumbakaMtasya vA nAlamadhikaraNabhayAna bhindyAt, kaparaM-kapAlaM tadAdinA vA kAryamutpannaM tato ghaTagrIvAderbhedanam "evameva yatanayA kuryAt / / [bhA.4909] akkhANa caMdane vA, vighaMsaNaM pIsaNaM tuagtaadii| vagghAtIna'bhighAto, agatAdi patAva sunngaadii| vR-gharSaNadvAre-akSAH-prasiddhAH teSAM viSamANAM samIkaraNArtham, candanasya vA glAnAdeH paridAhopazamanArthaM gharSaNaM kartavyam / peSaNadvAre-glAnAdinimittameva agadAdeH peSaNaM vidheym| abhighAtadvAre-vyAghrAdInAmabhibhavatAMgophaNayAdhanuSA vA'bhighAtaHkArya, agadAdervApratApyamAnasya zunaka-kAkAdayo'bhiNtanto leSTunA bhessyitvyaaH|| [bhA.4910] bitiya davujjhaNa jataNA, dAhe vA bhuumi-dehsiNcntaa| paDinIgA-'sivasamaNI, paDimA khArotu sellaadii|| Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram - 3-4/111 vR-snehadvAre - 'dvitIyam' apavApadaM pratItya snehamudvaritaM kSAramadhye prakSipya pariSThApayet / dravaMpAnakaM tasyojjhanaM yatanayA vidheyam / "dAhe "tti lUtAyA uSNasya vA gADhataramamitApe pratizrayabhUmikAyAmAvarSaNaM kuryAt, tRSAbhibhUtaM vA dehaM siJcet, glAnaM bhaktapratyAkhyAninaM vA dAhAbhibhUtaM siJcet / kAyadvAre - kazcid gRhasthaH pratyanIkastasyopazamanIM pratimAM kRtvA tato yAvadasAvanukUlo bhavati tAvad mantraM japet, azivaprazamanIM vA pratimAM vidadhyAt / kSAradvAreanantaraM paramparaM vA zuSire'zuSire vA prasUtizamanArthaM kSAraM prakSipet / tatra zuSire darzayati- "khAro tu sillAdi ''tti sellaM-vAlamayaM sindUraM tatra kSAraH kSepaNIyaH, kiM saJjAto na vA ? iti // upasaMharannAha[bhA. 4911] kammaM asaMkiliTTaM, evamiyaM vanniyaM samAseNaM / kammaM tu saMkiliDaM, vocchAmi ahAnupuvIe // vR- evamidamasaMkliSTaM hastakarma samAsena varNitam / sAmprataM saMkliSTaM hastakarma yathAnupUrvyA vakSyAmi // tadevAha[bhA. 4912] 110 vasahIe doseNaM, daGkaM sarituM va puvvabhuttAiM / etehi saMkilihUM, tamahaM vocchaM samAseNaM // vR- vasaterdoSeNa vA strINAM vA''liGganAdikaM vidhIyamAnaM dRSTavA ' pUrvabhuktAni vA' strIbhiH sAhasita krIDitAdIni smRtvA etaiH kAraNaiH 'saMkliSTaM' hastakarma yathotpadyate tadahaM vakSye samAsena / tatra vasatidoSaM tAvadAha[bhA. 4913] duviho vasahIdoso, vittharadoso ya rUvadoso ya / duviho ya rUvadoso, itthigata napuMsato ceva // vR- dvividho vasatidoSo bhavati, tadyathA-vistaradoSazca rUpadoSazca / tatra vistaradoSo ghaGkhazAlAdikA vistIrNA vasati, sa pazcAd vakSyate / rUpadoSo dvidhA strIrUpagato npuNskruupgtshc| [ bhA. 4914] ekkekko so duviho, saccitto khalu taheva acitto / acitto vi yaduviho, tatthagatA''gaMtuo ceva / / vR- 'saH' strIrUpagato napuMsakarUpagatazca doSa ekaiko dvividhaH sacitto'cittazca, jIvayutaviSayo'jIvayutaviSayazcetyarthaH / acittaH punarapi dvividhaH tatragata Agantukazca // ubhayamapi vyAcaSTe[bhA. 4915] kaTThe putthe citte, daMtovala maTTiyaM va tatthagataM / emeva ya AgaMtuM, pAlittaya beTTiyA javaNe // - yAH kASThakarmaNi vA pustakarmaNi vA citrakarmaNi vA nirvartitA strIpratimA yadvA dantamayamupalamayaM mRttikAmayaM vA strarUpaM yasyAM vasatau vasati tat tasyAM tatragataM mantavyam, tadviSayo doSo'pyupacArAt tatragata ucyate / evameva cAgantukamapi mantavyam / AgantukaM nAmayad anyata Agatam / tato yathA tatragatAH strIpratimA bhavanti tathA''gantukA api bhaveyuH / tathA cAtra pAdaliptAcAryakRtA 'veTTika "tti rAjakanyakA dRSTAntaH / sa cAyam - pAlittAyariehiM ranno bhaginIsarisiyA jaMtapaDimA kyaa| caMkamaNummesa-nimesamayI tAlaviMTahatthA AyariyANaM purato ciTThai | rAyA vi aIva pAlittagassa sinehaM karei / dhijAiehiM pauTThehiM ranno kahiyaM-bhaginI te Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 4, mUlaM-111, [bhA. 4915] 111 samaNaeNaM abhiogiyaa| rAyAnapattiyati, bhaNioa-peccha, dNsemute|raayaaaagto, pAsittA pAlittAyariyANaM ruThTho paccosario ya / tao sA AyariehiM ceDa ti vigaraNI kayA / rAyA suTutaraM AuTTo // evamAgantukA api strIpratimA bhavanti / "javaNe"tti yavanaviSaye IzAni strIrUpANi prAcuryeNa kriynte||vyaakhyaatN dvividhamapyacittam / atha sacittaM vyAkhyAyate, tadapi dvividham-tatragatamAgantukaM ca / etadubhayamapi vyAkhyAnayati[bhA.4916] paDivesiga-ekkaghare, sacittarUvaM tu hoti tatthagayaM / sunamasunnaghare vA, emeva ya hoti aagNtuN|| vR-prAtivezmikagRhe ekagRhe vA-ekatraivopAzraye kAraNataH sthitAnAM yat striyA rUpaM dRzyate tat tatragataM sacittaM rUpaM bhavati / athavA zUnyagRhamazUnyagRhaM vA praviSTena yA tatra sthitA strI vilokyate tadapi tatragatam / evameva cAgantukamapi sacittaM strIrUpaM bhavati, pratizraye yA strI samAgacchati tadAgantukamiti bhAvaH ||atr tiSThatAM doSAnupadarzayati[bhA.4917] AliMganAdI paDisevaNaM vA, daTuM sacittANamacedane vaa| saddehi svehi ya iMdhito tU, mohaggi saMdippati hiinstte|| vR-teSAMtatragatAnAmAgantukAnAMvA sacittAnAMstrIrUpANAmAliGganAdIni pratisevanAMvAkurvato dRSTvA, acetanAni vA strIrUpANi vilokya, pratisevyamAnAyA vA striyaH zabdAn zrutvA, taiH zabdai rUpaizca indhitaH prajvAlitaH 'tuH' punararthe mohAgni kasyApi hInasattvasya bhuktabhogino'bhuktabhogino vA sandIpyate, tataH smRtikaraNa-kautukadoSA bhaveyuH / katham ? ityAha. [bhA.4918] kotUhalaM ca gamanaM, siMgAre kuDDachiddakaraNe y| diDhe pariNaya karaNe, bhikkhuNo mUlaM duve itare / / vR-kutUhalaM tasyotpadyate-Asanne gatvA pazyAmi, zRNomi vA zabdam,evaM kutUhale utpanne tatra gamanaM kuryAt zRGgAraM vA gAyantIM zrutvA gacchet, kuDyasya vA chidraM kRtvA pralokayet, dRSTe ca so'pitadbhAvapariNato bhavet-ahamapyevaM karomIti, etadbhAvapariNataHkazcittadevAliGganAdikaM karaNaM kuryAt / eteSu sthAneSu bhikSormUlaM yAvat prAyazcittam, 'itarayoH' upAdhyAyA''cAryayoryathAkramaM dve' anavasthApya-pArAJcike caramapade bhavataH // idameva vyAcaSTe[bhA.4919] lahuto lahugA gurugA, chammAsA cheda mUla dugameva / diDhe ya gahaNamAdI, puvvuttA pcchkmmNc|| vR-tatragataH zRNoti mAsalaghu, kutUhalaM tasyotpadyate mAsaguru, vrajatazcaturlaghukAH, zRGgAraM zRNvatazcaturgurukAH, kuDyasya cchidrakaraNe SaNmAsA laghavaH, chidreNa pazyannAste SaDguravaH, tadbhAvapariNatecchedaH, AliGganAdikaraNe mUlam, evaM bhikSoH prAyazcittamuktam / upAdhyAyasya mAsagurukAdArabdhamanavasthApye paryavasyati / AcAryasya caturlaghukAdArabdhaM pArAJcike tiSThati anyacca-ArakSikAdibhiISTe sati grahaNA-''karSaNAdayaH pUrvoktA doSAH / yA vA pratimA sA kadAcidAliGgayamAnA bhajyeta tataH pshcaatkrmdossH|| eSa vasativiSayo rUpadoSa uktH| atha vistaradoSamAha[bhA.4920] appo ya gaccho mahatI ya sAlA, nikAraNe te ya tahiM ThitAu / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/111 kajje ThitA vAjatanAe hInA, pAvaMti dosaMjatanA imA tuu|| vR-alpazcAsau gaccho yastatra pratizraye sthitaH,zAlA casA 'mahatI' vistIrNA ghavazAletyarthaH, te ca sAdhavo niSkAraNe 'tatra' upAzraye sthitA vartante, athavA kArye sthitAH paraM 'yatanayA vakSyamANalakSaNayAhInAH, tato vezyAprabhRtiSustrISusamAgacchantISu doSaM kautukasmRtikaraNAdikaM prApnuvanti ||kaarnne tu tatra tiSThatAmiyaM yatanA[bhA.4921] asivAdikAraNehiM, annA'sati vitthaDAe tthaayNti| otappota karitI, saMthAraga-vattha-pAdehiM / / vR-azivAdibhiHkAraNaiH kSetrAntare'tiSThantastatraanyasyAvasaterabhAve vistRtAyAmapivasatI tiSThanti / tatra ca saMstArakairvastra-pAtraizca bhUmikAM otaprotAM kurvanti, mAlayantItyarthaH / idameva vyanakti[bhA.4922] bhUmIe saMthAre, aDDaviyaDDe kareMti jaha dttuN| ThAtumaNA vi divasao, na ThaMti rattiM timA jtnaa|| vR-vistIrNAyAM vasatau tathA bhUmyAM saMstArakAn ardavitardAn kurvanti yathA tAn dRSTavA sthAtumanaso'pi na tiSThanti / eSA divasato yatanA / rAtrau punariyaM ytnaa|| [bhA.4923] vesatthIAgamaNe, avAraNe cauguruMca aannaadii| anulomana niggamaNaM, ThANaM annattha rukkhAdI / / vR-vezyAstrI yadi rAtrAvAgacchati bhaNati ca-'ahamapyatra vasAmi' iti tataH sA vaarnniiyaa| atha na vArayanti tatazcaturgurukam AjJAdayazca doSAH / "anulomaNe"tti anukUlairvacanaiH sA pratiSeddhavyA nakharaparuSaiH, 'mA sAdhUnAmabhyAkhyAnaM dadyAd' iti kRtvA / "niggamane"ttiyadi sA vezyA nirgantuM necchati tataH sAdhubhirnirgantavyam, 'anyasmin' zUnyagRhAdi sthAne sthAtavyam, tadabhAve vRkSamUlAdAvapi stheyam, na punastatreti // idameva vyaktIkaroti[bhA.4924]puDhavI osa sajotI, hariya tasA uvadhitena vAsaM vaa| sAvaya sarIratenaga, pharusAdI jAva vvhaaro|| vR- yadyapi bahi pRthivIkAyo'vazyAyo vA, 'sajyotirvA' sAgnikA vA anyA vasati, haritakAyastrasaprANino vA tatra santi tathApi nirgantavyam / atha bahirupadhistenabhayaM varSaM vA varSati zvApadAH zarIrastenakA vA tatra santi tataH paruSavacanairapi sA vezyA bhaNitavyAnirgacchAsmadIyAt pratizrayAt / AdizabdAt tathApyanirgacchantyAM bandhanAdikamapi vidhIyate, yAvad vyavahAro'pi karaNe upasthitAyAH kartavyaH // idameva bhAvayati[bhA.4925] amhedAni visahimo, iDDimaputta balavaM asahaNo'yaM / nIhi anaMte baMdhana, nivakaDDaNa siridharAharaNaM // vR-sAdhavo bhaNanti-vayaM kSamAzIlA idAnIM vividhaM viziSTaM vA sahAmahe, tatoyastatrAkAravAn sAdhuH sadayate-ayaMtu 'RddhimatputraH' rAjakumArAdi 'balavAn' sahasrayodhI 'asahanaH' kopano balAdapi bhavatIM niSkAzayiSyati tataH svayameva nirgaccha / yadi nirgacchati tato laSTam, atha na nirgacchati tadA sarve'pi sAdhava eko vA balavAn tAM baghnAti, tataH prabhAte mucyate / muktA ca Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 4, mUlaM - 111, [bhA. 4925] 113 yadi nRpasyAntike sAdhUnAkarSati tadA karaNe gatvA kAraNikAdInAM vyavahAro dIyate / tatra ca zrIgRhodAharaNaM kartavyam / yathA-yadi rAjJaH zrIgRhe ratnApahAraM kurvan kazciccauraH prApyate tatastasya kaM daNDaM prayacchatha ? / kAraNikAH prAhuH zirastadIyaM gRhyate / sAdhavo bhaNanti - asmAkamapyeSA ratnApahAriNI avyApAditA mudhaiva muktA / te prAhuH kAni yuSmAkaM ratnAni ? | sAdhavo bhaNantijJAnAdIni / kathaM teSAmapahAraH ? / anAcArapratisevanAdapadhyAnagamanAdineti // atha sastrIkaH puruSaH samAgacchet so'pi vAraNIyaH / tathA cAha[bhA. 4926] ahikAro vAraNammiM, jattiya apphunna tattiyA vasahI / atiraga dosa bhaginI, rattiM Araddhe nicchubhaNaM / / vR- yatra kevalA puruSamizritA vA strI samAgacchati tatra sarvatrApi vAraNAyAmadhikAraH, sA kartavyoti bhAvaH / ata eva cotsargato ghaGkhazAlAyAM na vastavyaM kintu yAvadbhiH sAdhubhiH sA "apphunna "tti vyAptA bhavati 'tAvatI' tAvatpramANA vasatiranveSaNIyA / athAtiriktAyAM vasatau vasanti tataH 'doSAH' pUrvoktA bhavanti / kAraNatastasyAmapi sthitAnAM kazcit puruSaH strIsahitaH samAgacchati sa cAnukUlairvacobhirvAraNIyaH, vAryamANazca brUyAt- 'eSA me bhaginI saMrakSaNIyA, sAdhUnAM samIpe cAzaGkanIyA' iti cchadmanA bhaNitvA sthita'sau, rAtrau ca prArabdhastAM pratisevituM tataH sAdhubhirvaktavyaH - are nirlajja ! kimasmAnatra sthitAn na pazyasi yadevamakAryaM karoSi ? ; evamuktvA niSkAzanaM tasya kartavyam // [ bhA. 4927] Avarito kammehiM, sattU viva uTThito tharatharaMto / muMcati ya bheMDitAto, ekkekaM bhe nivAdemi // vR- athAsau niSkAzyamAno ruSyed ruSTazca 'karmabhi' kaSAyamohanIyAdibhi 'AvRtaH' AcchAditaH sAdhUnAmupari zatruriva roSeNa "tharatharaMto "tti bhRzaM kampamAnaH prahAraM dAtumutthitaH vAgyogena ca 'bhiNDikAH' trADIrmahatA zabdena muJcati, yathA- "bhe" yuSmAkamekaikaM nipAtayAmi / / [ bhA. 4928 ] niggamanaM taha cevA, niddosa sadosa' niggame jataNA / sajjhAe jhANe vA, AvaraNe saddakaraNe vA // vR- evaM tasmin viruddhe saJjAte tasyA vasateH saJjAte tasyA vasateH sAdhubhirnirgamanaM 'tathaiva' kartavyaM yathA pUrvaM vezyAstriyAmuktaM yadi bahirnirdoSam / atha sadoSaM tataH 'anirgame' anirgacchatAmiyaM yatanA- svAdhyAyo mahatA zabdena kriyate dhyAnaM vA dhyAyate / yasya svAdhyAye dhyAne vA labdhirna bhavati saH 'AvaraNa' karNayoH sthaganaM vidadhAti ' zabdakaraNaM vA' mahatA zabdena bolo vidhIyate // evamapi yatamAnasya kasyApi tat pratisevanaM dRSTvA karmodayo bhavet / katham ? iti ced ucyate[bhA.4929] vaDapAdava ummUlaNa, tikkhammi va vijjalammi vacca'to / kumANo vipattaM, avaso jaha pAvatI paDaNaM / [bhA. 4930] taha samaNasuvihitANaM, savvapayatteNa vI jataMtANaM / kammodayapaiyA, virAdhanA kAsati havejA / vR-yathA vaTapAdapasyAnekamUlapratibaddhasyApi girinadIsalilavegenonmUlanaM bhavati, "tikkhammi 20 8 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/111 va' tti vibhaktivyatyayAd yathA vA tIkSNena nadIpUreNa kRtaprayatno'pi puruSo hriyate, 'vijale vA' kardamAkule vA vrajan prayatnaM kurvANo'pyavazaH patanaM yathA prApnoti, tathA zramaNasuvihitAnAM sarvaprayatnenApi nirvikRtikavidhAna-vAcanApradAnAdinA yatamAnAnAM vasatidoSeNAnAcAradarzanAd mohodayaH saJjAyate / tatazca 'karmodayapratyayikA' vedamohanIyakarmodayahetukA kasyacidanagArasya cAritravirAdhanA bhavet / / evamasAvudIrNamoho dhRtidurbalastamudayamadhisoDhumazakto hastakarma karoti tatra prAyazcittamAha [bhA. 4931] paDhamAe porisIe, bitiyA tatiyAe taha cautthIe / mUlaM chedo chammAsameva cattAri yA gurugA // vR- prathamAyAM pauruSyAM hastakarma karoti mUlam, dvitIyAyAM chedaH, tRtIyAyAM SaNmAsA guravaH, caturthyAM catvAro mAsA guravaH / / enAmeva niryuktigAthAM vyAcaSTe [bhA.4932] nisi paDhamaporisubbhava, adaDhadhitI sevane bhave mUlaM / porisiporisisahane, ekkekaM ThANagaM hasai // vR- 'nizi' rAtrau prathamapauruSyAM mohodbhavo jAtaH tasyAmevAdhDhadhRtiryadi hastakarma sevate tadA mUlam / atha prathamapauruSImadhisahya dvitIyAyAM sevate chedaH / dve pauruSyAvadhisahya tRtIyAyAM sevate SaDguravaH / tisraH pauruSIradhisahya caturdhyA sevamAnasya caturgurukAH / evaM pauruSIpauruSIsahane ekaikaM prAyazcittasthAnaM hasati // [bhA.4933] bitiyammi vi divasammiM, paDisevaMtassa mAsiyaM guruaM / chaTThe paccakkhANaM, sattamae hoti tegicchaM / vR evaM rAtrI caturo yAmAnadhisahya dvitIye divase prathamapauruSyAM pratisevamAnasya maasgurukm| tataH paraM sarvatrApi mAsagurukam / laghUni tu prAyazcittAni atra na bhavanti, ata evedaM hastakarmasevanamanuddhAtikamucyate / evamasau pratisevya saGghATikasyAnyasya vA kasyApyAlocayet / sa ca prAguktahastakarmakArakasAdhupaJcakApekSayA SaSThaH sAdhustaM prati bravIti yat kRtaM tadakRtaM na bhavati, samprati bhaktapratyAkhyAnamaGgIkuru / saptamake caikitsyaM bhavati / iyamatra bhAvanA- saptamo bravIti-asya mohodayasya nirvikRtikA 'vamaudarikAdirUpA cikitsA kartavyA // tathA[ mA. 4934] paDilAbhaNa'TThamammiM, navame sahI uvassae phAse / dasamammi pitA-puttA, ekkArasamammi Ayarie // vR- aSTame sAdhau pratilAbhanAyA upadezo bhavati / navamo brUte - zrAddhikA upAzraye samAnIyate sA bhavataH zarIraM spRzet / dazame sAdhau - pitA putrau yuvAM sajJAtikagrAmaM gatvA cikitsAM kurutamityupadizati / ekAdaze saGghATikasAdhau AcAryA ityullekhenopadezo bhavati kimuktaM bhavati ? - ekAdazo bravIti-yadAcAryA Adizanti tad vidhehi / ayaM zuddhaH / / zeSeSu prAyazcittamAha [bhA. 4935 ] chaTTo ya sattamo yA, ahasuddhA tesi mAsiyaM lahuyaM / uvarilla jaM bhaNaMtI, therassa vi mAsitaM gurugaM // vR SaSTha- saptamI 'yathAzuddhI' na doSayuktamupadezaM dadAte, yatazca gurUNAmupadezamantarema svecchayA bhaNatastato mAsikaM laghukaM tayoH prAyazcittam / 'uparitanAH' aSTama- navama - dazamA yat sadoSamupadezaM Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 4, mUlaM-111, [bhA. 4935] 115 bhaNanti tena trayANAmapi mAsagurukam / sthavirasyApi pituH putreNa saMha sajJAtagrAmaM gacchato mAsagurukam ||athaamuunev SaSThAdisAdhUnAmupadezAn vivRNoti[bhA.4936] saMghADagAdikahaNe, jaMkata taMkata idAni pnyckkhaa| avisuddho duTThavaNo, na samati kiriyA se kAyavvA // vR-saGghATikasya AdizabdAd anyasya vA 'hastakarma kRtaM mayA' ityevaM kathane kRte si sa brUyAt-yat kRtaM tat kRtameva, idAnIM bhaktaM pratayAcakSva?, kiM te bhraSTapratijJasya jIvitena? iti| saptamaH prAha-'avizuddho duSTavraNaH' rapphakAdikaH kriyAM vinAna zAmyati ataH kriyA "se" tasya kartavyA, evaM bhavatA'pyasya mohodayavraNasya nirvikRtikA-'vamaudarikAdikA kriyA vidheyA yenopazamo bhavati / / [bhA.4937] paDilAbhaNA usaDI, kara sIse vaMda Uru doccNge| sUlAdiruyomajjaNa, oaTTaNa sddimaanemo|| vR-aSTamaH prAha-"saDDI" zrAvikA sA pratilAbhanAM karoti, pratilAbhayantyAM corvo pAtrake sthite yathAbhAvenAbhyupetya vA vAlite Urumadhyena dvitIyAGgAdikamavagalati, tataH sA zrAddhikA kareNa spRzati, "sIse vaMda"tti zIrSeNa vA vandamAnA pAdau spRzeta, tataH strIsparzena bIjanisargo bhavet / navamaH prAha-"sUlAiruya"tti zUlam AdigrahaNAt gaNDamanyataradvA tadanurUpaMrugjAtamakasmAdutpAdyate tataH zrAddhikA AnIyate, sA tat zUlAdikamapamArjayati "oaTTaNa"tti gAr3hataramudvarttayati evaM bIjanisargo bhavet tataH zrAddhikAmAnayAmaH / / [bhA.4938] sandAyapalli nehiM (NaM), mehuNi khuDData niggmovsmo| avidhitigicchA esA, AyarikahaNe vidhikkaaro|| vR-yasya mohodayaH samutpannastasya pitaraM prati dazamo bhaNati-sajJAtakapalliM' sajJAtakagrAma "NaM" iti enaM AtmIyaM putraM naya, tatra maithunikA-mAtuladuhitA tayA saha "khuTuMta"tti sopahAsavacanairminakathAbhiparasparaMhastasaGgharSeNa cakrIDatobIjanirgamo bhavet, tatazcamohopazamo bhavati / eSA sarvA'pyavidhicikitsA bhaNitA / yastu bravIti-AcAryANAmetadAlocaya, tataste yAM cikitsAmupadizanti sA kartavyA / etadekAdazasya sAdhorvidhikathanamucyate // ava prakArAntaramAha[bhA.4939] sAruvi gihatya (micche), paratitthinapuMsage ya suuynnyaa| cauro ya huMti lahugA, pcchaakmmmmitecev|| vR-kazcidbhUyAt-'sArUpikaH siddha putraH tadrUpoyo napuMsakastena hstkrmkaarytaam| dvitIyaH prAha-gRhasthapurANanapuMsakena / tRtIyo bhaNati-mithyASTinapuMsakena / caturtho bravItiparatIrthikanapuMsakena / eteSAM caturNAmapi "sUyaNaya"tti hastakarmakaraNe sUcanA preraNAMkurvANAnAM catvAro laghavastapaH-kAlavizeSitA bhavanti / tatra prathama dvAbhyAmapi laghavaH, dvitIye tapasA laghavaH, tRtIye kAlane laghavaH, caturthe dvAbhyAmapi gurava iti / atha te hastakarma kRtvA pazcAtkarma kurvanti, udakena hastau dhAvantItyarthaH, tatrApi 'ta eva' caturlaghavaH / / [bhA.4940] eseva kamo niyamA, itthIsuvi hoi aanupuviie| Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 bRhatkalpa-chedasUtram - 3-4/111 cauro ya anugdhAyA, pacchAkammammi te lahugA / / vR-'eSa eva' sArUpikAdikaH kramo niyamAt strINAmapi AnupUrvyA vaktavyo bhavati / tadyathAprathamo bravIti - siddhaputrikayA hastakarma kAryatAm, evaM dvitIyaH - gRhasthapurANikayA, tRtIyaHmithyASTigRhasthayA, caturtha-paratIrthikyA / caturNAmapyevaMbhaNatAM strIsparzakArApaNapratyayAzcatvAraH 'anuddhAtAH ' gurukA mAsAstathaiva tapaH - kAlavizeSitAH prAyazcittam / pazcAtkarmaNi tu 'ta eva' catvAro mAsA laghukAH // tadevaM gataM 'vasaterdoSeNa' iti dvAram / dRSTvA smRtvA vA pUrvabhuktAni' iti dvAradvayaM tu yathA nizIthe prathamoddezake prathamasUtre vyAkhyAtaM tathaivAtrApi mantavyam / tadevamuktaM hastakarma / atha maithunamabhidhitsurAha [ bhA. 4941] mehunnaM pi ya tivihaM, divvaM mAnussayaM tirikkhaM ca / ThANAI mottUNaM, paDisevaNi sodhi sa cceva // vR-maithunamapi trividham / tadyathA- divyaM mAnuSyaM tairazcaM ca / atra ca yeSu stAneSvetAni divyAdIni maithunAni sambhavanti tAni muktvA sthAtavyam / yadi teSu tiSThati tAni vA divyadIni pratisevate tadA tadeva sthAnaprAyazcittaM saiva ca pratisevanAyAM zodhiryA prathamoddezake sAgArikasUtre'bhihitA atha dvitIyapadaM saprAyazcittamucyate / tatra paraH prerayati / [ bhA. 4942 ] mUluttarasevAsuM, avarapadammiM nisijjhatI sodhI / mehune puna tividhe, sodhI avavAyato kinnu / vR- 'mUlaguNottaraguNapratisevanAsu' prANAtipAta- piNDavizodhiprabhRtiviSayAsu 'aparapade' utsargApekSayA anyasminnapavAdAkhye sthAne 'zodhi' prAyazcittaM tAvanniSidhyate, na dIyata ityarthaH, maithune punastrividhe'pi kimarthamapavAdataH pratisevyamAne zodhirabhidhAsyate ? / / sUrirAha-dvividhA pratisevanA- darpikA kalpikA ca anayoH prarUpaNArthaM tAvadidamAha [ bhA. 4943 ] rAga-ddosANugayA, tu dappiyA kappiyA tu tadabhAvA / ArAdhanA u kappe, virAdhanA hoti dappeNaM / / vR-rAga-dveSAbhyAm anugatA- sahitA yA pratisevanA sa darpikA, yA tu kalpikA sA 'tadabhAvAt ' rAga-dveSAbhAvAd bhavati / ziSyaH prAha-darpeNa kalpena vA''sevite kiM bhavati ? iti ucyatekalpenAsevite jJAnAdInAmArAdhanA bhavati, darpeNa pratisevite teSAmeva virAdhanA bhavati / / Ahayadi rAga-dveSavirahitA kalpikA bhavati tarhi maithune kalpikAyA abhAvaH prApnoti / ucyateprApnotu nAma, kA no hAni: ? / tathA cAha [bhA.4944] kAmaM savvapadesu vi, ussagga-'vavAdadhammatA juttA mottuM mehuNabhAvaM, na vinA so rAga-dosehiM / / vR- 'kAmam' anumatamidamasmAkam 'sarveSvapi padeSu' mUlottaraguNarUpeSu 'utsargA 'pavAdadharmatA yuktA' utsarga-pratiSedhaH apavAdaH - anujJA taddharmatA tallakSaNatA sarveSvapi padeSu yujyate; tathApi muktvA 'maithunabhAvam' abrahmAsevanam, tatra utsargadharmataiva ghaTate nApavAdadharmatA / kimartham ? ityAha- asau maithunabhAvo rAga-dveSAbhyAM vinA na bhavati, ato dvitIyapade'pi na tatrAprAyazcittIti hRdayam / ayaM punarasti vizeSaH Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : : 4, mUlaM- 111, bhA. 4945 ] [bhA. 4945 ] saMjamajIvitaheuM, kusalenAlaMbanena va'neNaM / bhayamANe tu akiccaM, hAnI vaDDI va pacchitte // vR- 'saMyamajIvitahetoH' cirakAlaM saMyamajIvitena jIviSyAmi' iti budhyA 'kuzalena vA' tIrthAvyavacchittyAdilakSaNenAnyenApyAlambanena 'akRtyam' abrahma 'bhajamAnasya' AsevamAnasya prAyazcitte hAnirvA vRddhirvA vakSyamANanItyA bhavati // Aha-maithune kalpikA sarvathaiva na bhavati ? iti ata Aha [ bhA. 4946 ] gIyattho jatanAe, kaDajogI kAraNammi niddoso / egesiMgIta kaDo, arattaduTTho tu jatanAe // vR-gItArtha 'yatanayA' alpatarAparAdhasthAnapratisevArUpayA 'kRtayogI' tapaH karmaNi kRtAbhyAsaH 'kAraNe ' jJAnAdau sevate, eSa prathamo bhaGgaH, atra ca pratisevamAnaH kalpikapratisevAvAniti kRtvA nirdoSaH / gItArtho yatanayA kRtayogI niSkAraNe, eSa dvitIyo bhaGgaH, atra sadoSaH / evaM caturNAM padAnAM SoDaza bhaGgAH kartavyAH / ekeSAM punarAcAryANAmiha paJca padAni bhavanti - gItArtha kRtayogI arakto adviSTo yatanayA sevate, eSa prathamo bhaGgaH; gItArthaH kRtayogI arakto'dviSTo'yatanayA, eSa dvitIyo bhaGgaH; evaM paJcabhiH padairdvAtriMzad bhaGgA bhavanti / atrApi prathamabhaGge kalpikA pratisevA mantavyA na zeSeSu / Aha-yadi tatra kalpikA tarhi nirdoSa evAsau, ucyate [bhA. 4947] jati savvaso abhAvo, rAgAdINaM havijja niddoso / taNAjutesu tesu tu, appataraM hoti pacchittaM // vR-yadi 'sarvazaH ' sarvaprakAreNaiva rAgAdInAmabhAvo maithune bhavet tato bhavennirdoSaH, tacca nAsti, ato na tatra sarvathA nirdoSaH, paraM yatanAyuteSu 'teSu' gItArthAdivizeSaNaviziSTeSu sAdhuSvalpataraM prAyazcittaM bhavati / / atha yaduktam- "hAnirvRddhirvA prAyazcitte bhavati" tatra hAniM tAvad vivarISurAha[bhA. 4948] kulavaMsammi pahINe, rajjaM akumAragaM pare pelle / taM kIratu pakkhevo, ettha ya vuddhIe pAdhannaM // vR- kazcid nRpatiranapatyaH sa mantriNA proktaH yUyamaputriNastataH kulavaMze prakSINe rAjyamakumArakaM matvA pare rAjAnaH prerayeyuH tataH kriyatAmaparapuruSaprakSepaH, sa copAyena tathA kartavyaH yathA loke apayazaH pravAdo na samucchalati kumArazcotpadyate, 'atra ca ' uphAyanirUpaNe buddheH prAdhAnyam, tayaivAsau samyaka parijJAyate nAnyatheti bhAvaH // idameva savizeSamAha - 117 [bhA.4949] sAmattha niva aputte, saciva munI dhammalakkha vesanatA / aNahabiyataruNarodho, egesiM paDimadAyaNatA // vR- 'aputre' aputrasya nRpasya sacivena saha "sAmatthaNaM" paryAlocanam, yathA-kathaM nAma kumAraH sambhavitA ? / tato mantriNA bhaNitam-yathA parakSetre'pareNa bIjamuptaM kSetrasvAmina AbhAvyaM bhavati evaM tavAntaHpurakSetre'nyenApi bIjaM nisRSTaM tavaiva putro bhavati / rAjJA pratipannaM tdvcnm| bhUyo'pyamAtyaH prAha-ye munayo'yazaHpravAdAllajjante te 'dharmalakSyeNa' dharmakathAkArApaNavyAjena yadvA "dhammalakkhe"ti 'rAjA sAntaHpuraH zrAvako gRhe'rhatAMpratimAH zuzrUSate tAH sAdhavo vanditumAgacchata' ityevaM dharmavyAjena "vesanaya" tti pravezanIyAH / evamamAtyavacanaM pratipadya rAjJA tathaiva kRtam / tato rAjagRhaM praviSTeSu Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/111 sAdhuSu ye taruNAH anaghabIjAH - avinaSTabIjAsteSAM lakSaNAdibhirjJAtvA rodhaH - niyantraNA kRtA, zeSAstu kSullaka-sthavirAdayo visarjitAH / yadvA "taruNa rohe "tti pAThaH, te taruNAH 'avarodhe ' antaHpure taruNastrabhi sArdhaM balAd bhogAn bhojayitumArebhire / rAjapuruSAzca ghorarUpadhAriNo bhaNanti - yadi bhogAnna bhokSyadhve tato vayaM mArayiSyAmaH / tatraikaH sAdhuH "varaM praveSTuM jvalitaM hutAzanaM, na cApi bhagnaM cirasaJcitaM vratam / varaM hi mRtyu suvizuddhakarmaNo, na cApi zIlaskhalitasya jIvitam // " ityAdi paribhAvya martumadhyavasitaH, tasyaivamanicchato rAjapuruSaiH zirazchinnam / "egesiM paDimadAyaNaya'' tti 'ekeSAm' AcAryANAmayamabhiprAyaH, yathA mandaraprakAze pradeze lepyapratimAyA lAkSArasapUrNAyAH zIrSaM chittvA darzitam, tataH sAdhavo bhaNitAH yathaitasya zirazchinnam evaM bhavatAmapi zirazchedo vidhAsyate / idameva bhAvayati [bhA. 4950] taruNINa ya pakkhevo, bhogehi nimaMtaNaM ca bhikkhussa / bhottuM anicchamANe, maraNaM ca tahiM vavasiyassa / / vR-taruNInAM sAdhubhiH sahAntaHpure prakSepaH kRtaH, bhogaizcaikasya bhikSoH prathamato nimantraNaM kRtam, tasya ca bhoktumanicchato maraNaM ca tatra vyavasitasya zirazchedazcakre // [ bhA. 4951] davaNa taM visasaNaM, sahasA sAbhAviyaM kaitavaM vA / viguruvviyA ya lalanA, harisA bhayasA va romaMco // vR- 'tat' tathAvidhaM 'vizasanaM' vyaparopaNaM 'svAbhAvikaM' sAdhoreva 'kaitavikaM vA' pratimAyAH kriyamANaM sahasA dRSTvA 'vikurvitAzca' alaGkRta-vibhUSitA lalanA vilokya kasyApi harSeNa bhayena vA romAJca bhavet / sakAro'lAkSaNikaH / / atraiva prAyazcittamAha [bhA. 4952] suddhallasite bhIe, paccakkhANe paDiccha gaccha dhera vidU / mUlaM chedo chammAsa caura guru-lahu lahuga mAso // vR-yastAvad maraNamadhyavasitaH sa zuddhaH / dvitIyaH - ullasitaH - 'etenApi miSeNa striyaM prApsyAmaH' iti budhyA udghuSitaromakUpaH saJjAtastasya mUlam / aparaH- yadi na pratiseve tato mama zirazchidyate; evaM bhItasya pratisevamAnasya cchedaH / aparazcintayati-ahamevaM mAryamANaH samAdhiM nAsAdayiSyAmi, asamAdhimaraNena ca durgatiGgamI, ato bhaktapratyAkhyAnaM kRtvA mariSye; evaM sevamAnasya SaDguravaH / apara idamAlambanaM karoti- ahaM jIvan pratIcchakAnAM vAcanAM dAsyAmi; tasya SaDlaghavaH / apara idamAlambanaM karoti- ahaM jIvan pratIcchakAnAM vAcanAM dAsyAmi; tasya caturlaghukam / aparaH paribhAvayati-vidvAMsaH- AcAryAsteSAM vaiyAvRtyakartA ko'pi na vidyate tadarthaM pratiseve; tasya mAsalaghukam // idameva vyAkhyAti [bhA.4953] niravahayajoNithINaM, viuvvaNaM harisamullasite mUlaM / bhaya romaMce chedo, parinna kAhaM ti chaggurugA / / vR-paJcapaJcAzato varSANAmupariSTAdupahatayonikA strI bhavati, teSAmArato anupahatayonikA, garbhaM gRhNAtItyarthaH / evaM nirapahatayonikastrINAM 'vikurvaNaM' maNDanaM dRSTavA yasya harSa samullasati tatazcAbrahma pratisevamAnasya tasya mUlam / yasya tu bhayena romAJca utpadyate tasya cchedaH / parijJA Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : : 4, mUlaM- 111, [bhA. 4953 ] 119 bhaktapratyAkhyAnaM tAM kariSyAmIti yaH pariNatastasya SaDgurukAH // [bhA. 4954] mAsIde paDicchA, gaccho phiTTeja thera saMghecchaM / guru veyAvacaM, kAhaM tiya sevato lahuo // vR- 'mA pratIcchakAH sIdeyuH' iti budhyA yaH sevate tasya SaDlaghukAH / yastu 'mAM vinA gacchaH sphiTet' ityAlambate tasya caturguru / 'sthavirAn saGgrahISyAmi' iti kRtvA sevamAnasya caturlaghu / 'gurUNAM vaiyAvRtyaM kariSye' iti hetoH sevamAnasya laghumAsaH / / uktA prAyazcittasya hAniH / atha vRddhimAha [bhA. 4955] lahuo u hoti mAso, dubbhikkha'visajjaNe ya sAhUNaM / nehAnurAgatto, khuDDo ciya necchae gaMtuM // [bhA. 4956 ] kAlenesanasodhiM, payahati paritAvito digiMchAe / alabhate ciya maraNaM, asamAhI titthavocchedo // vR- 'iha durbhikSaM bhaviSyati' iti matvA sUribhiranAgatameva gacchaM gRhItvA nirgantavyam / atha svayaM jaGghAbalaparikSINAstataH sAdhavo visarjanIyAH / atha na visarjayanti tata AcAryasyAsAmAcArI niSpanno laghuko mAso bhavati AjJAdayazca doSAH / ete cApare tatra doSA bhavanti - sa gaccho durbhikSe bhakta - pAnamalabhamAnaH "digiMchAe "tti bubhukSayA paritApitaH san 'kAlena' kAlakrameNa eSaNAzuddhimapi prajahAti, maraNamapi cAsamAdhinA bhaktamalabhamAnasya bhavet, tIrthavyavacchedazca bhavati, ato visarjanIyaH sarvo'pi gacchaH / tatra ca visarjite kiM bhavati ? iti ata Aha"nehAnurAga" ityAdi pUrvagAthAyAH pazcArddham / snehAnurAgaraktaH kazcit kSullako necchati gantuM paramanicchannapi preSitaH / tato'sau gurusnehAnurAgaparavazo dezaskandhAt palAyitvA pratinivRttaH / sUribhirabhihitam - duSThu tvayA kRtaM yadevaM bhUyaH pratyAgataH / AcAryAzca svayaM keSucinnizrAgRheSu yAM bhikSAM labhante tasyAH saMvibhAgaM kSullakasya prayacchanti / tataH kSullakazcintayati aho ! mayA guravo'pi klezitAH / tataH sa pRthag bhikSAM hiNDitaH / tatraikA proSitapatikA kSullakamupasargayantI bhaNatiyadi mayA sArdhaM tiSThasi tato yatheSTaM te bhaktaM pUrayiSyAmIti // evaM ca [bhA. 4957] bhikkhaM piya parihAyati, bhogehiM nimaMtaNA ya sAhussa / giNhati ekkaMtariyaM, lahugA gurugA caummAsA // vR- bhaikSamapi durbhikSAnubhAvena parihIyate bhogaizca nimantraNA tasya sAdhoH samajani tataH sa cintayati-yadyenAM pratisevituM necchAmi tato bhaktAbhAvadasamAdhimaraNena mriyai, ataH sAmprataM tAvat pratiseve, pazcAd dIrghaM kAlaM saMyamaM pAlayiSyAmi sUtrArthI ca grahISyAmi etatpratyayaM ca prAyazcittaM cariSyAmi; evaM cintayitvA yatanAM karoti / katham ? ityAha - "giNhai" ityAdi, ekAntaritaM bhaktaM gRhNAti pratisevate ca / tatra prathamadivase pratisevamAnasya catvAro laghumAsAH / dvitIye dine'bhaktArthena sthitvA tRtIye dine pratisevamAnasya catvAro gurumAsAH // [bhA. 4958] paDisevaMtassa tahiM, chammAsA chedo hoti mUlaM ca / aNavaTuppo pAraMcio ya pucchA ya tivihammi // vR- evamekAntaritaM bhaktaM gRhNatastAM ca 'tatra' tAze durbhikSe pratisevamAnasya paJcama Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/111 saptamayordinayoryathAkramaM SaNmAsA laghavo guravazca bhavanti, tato navame dine cchedaH, tata ekAdaze mUlam, tadanantaraMtrayodaze divase'navasthApyam, tataH paJcadaze divasepratisevamAnasya paaraanycikm| atha nirantaraM pratisevate tadA dvitIyadivasa eva mUlam / eSA vRddhirabhihitA / "pucchA ya tivihammi"tiziSyaH pRcchati-trividhe' divya-mAnuSya-tairazcalakSaNemaithunekathamabhilASa utpdyte?|| sUrirAha[bhA.4959] vasahIe doseNaM, daTuM sariuMva puvbhuttaaii| tegiccha saddamAdI, asajjaNA tIsuvI jtnnaa|| vR-'vasaterdoSeNa strI-pazu-paNDakasaMsaktilakSaNena, yadvA strayam AliGganAdikaMvA dRSTavA, gRhasthakAle vA yAni strIbhisArdhaM bhuktAnivAhasitAnivAlalitAni vA tAni smRtvA maithunabhAva utpadyate / evamutpanne kiM karttavyam ? ityAha-"tegiccha" ityAdi, cikitsA kartavyA, sA ca nirvikRtikaprabhRtikA / tAmatikrAntasyazabdAdikAvA yatanA krtvyaa|kimuktN bhavati?- yatra sthAne strIzabdarahasyazabdaMvA zRNotitatra sthavirasahitaHsthApyate, AdizabdAd yatrAliGganAdikaM pazyati tatrApi sthApyate / "asajjaNa"tti tasyAMzabdazravaNAdirUpAyAM cikitsAyAM sajana-saGgo gRddhirita yAvat sA tena na kartavyA / evaM triSvapi' divyAdiSu maithuneSu yatanA mntvyaa|| idameva savizeSamAha[bhA.4960] biiyapade tegiMchaM, nivvItiyamAdigaM atikte| sanimitta'nimitto puna, udayA''hAre sarIre y|| vR-dvitIyapade nirvikRtikA-'vamaudarikA-nirbalAhArordhvasthAnA-''cAmlA-'bhaktArtha-SaSThA'STamAdirUpAM cikitsAmatikrAntasya zabdAdikA'nantaroktA yatanA bhavati / eSA ca sanimitte'nimitte vA maithunAbhilASe bhavati / tatra sanimitto vasatidoSAdinimittasamutthaH, animittaH punaH karmodayena 1 AhArataH 2 zarIraparivRddhitazca 3 ya utpadyate / sarvametad yathA nizIthe prathamoddezake bhaNitaM tathaiva draSTavyam ||gtN maithunam / atha rAtribhojanamAha[bhA.4961] rAto ya bhoyaNammiM, cauro mAsA hvNt'nugghaayaa| . ANAdiNo ya dosA, AvajaNa saMkaNA jaav| vR-rAtrau bhojane kriyamANe catvAromAsAH 'anuddhAtAH' guravo bhavanti AjJAdayazca dossaaH|ye caprANAtipAtAdiviSayA Apatti-zaGkAdoSAH parigrahasyApattiM zaGkAM ca yAvat prathamoddezake "no kappai rAo vA viyAle vA asanaM vA 4" ityAdau rAtribhaktasUtre ihaivAbhihitAste sarve'pi draSTavyAH ||ath dvitIyapadamAha[bhA.4962] niruvaddavaM ca khemaMca, hohiti ranno ya kIratU sNtii| addhANaniggatAdI, devI pUyAya ajjhiygN|| vR-upadravo nAma-azivaM galarogAdikaMvA, tasyAbhAvo nirupadravam / kSemaM' paracakrAdyupaplavAbhAvaH / tataH 'nirupadravaM ca kSemaM ca madIye deze bhaviSyati' iti paribhAvya rAjA zAnti kartukAmastapakhino rAtrau bhojayet / yadvA rAjaputro vA nAgarA vA 'rAjJaH zAnti kriyatAm' iti kRtvA ye rAtrau na bhuJjate sutapakhinazca te rAtrau bhojanIyAH, eSa tasyA vidyAyA upacAra iti Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 4, mUlaM- 999, [bhA. 4962 ] paribhAvayanti, te ca sAdhavo'dhvanirgatAdayastatra samprAptAstato vakSyamANo vidhirvighAtavyaH / yadvA rAjJaH kasyApi devI vAnamantarapUjAM kRtvA tapasvinAM rAtribhojanalakSaNam "ajjhiyakaM" upayAcitaM manyeta / / kutaH ? iti ced ucyate [bhA.4963 ] avadhIriyA va patiNA, savattinIe va puttamAtAe / gelatreNa va puTThA, vuggahauppAdasamaNe vA // vR- 'patinA' bhartrA 'avadhIritA' apamAnitA sA devI, yadvA yA tasyAH sapatnI sA putramAtA tayA na suSThu bahumAnyate, glAnatvena vA sA gADhataraM spRSTA, vigraho vA tasyAH kenAmi sArdhamutpannastato vigrahotpAdasya zamanArthaM vAnamantarapUjA kartavyA, sa ca vAnamantaro rAtrau sAdhuSu bhojiteSu paritoSamudvahati / / tataH - [bhA. 4964 ] 121 ekkkaM atiuM, nimaMtaNA bhoyaNena vipuleNaM / bhottuM anicchamANe, maraNaM ca tahiM vavasitassa / / vR- ekaikaM sAdhuM balAbhiyogena rAjabhavane 'atinIya' pravezya rAtrau vipulena bhojanena nimantraNA kRtA, abhihitAzca sAdhavaH yadi samprati na bhokSyadhve tato vayaM vyaparopayiSyAmaH / evamukte teSAmekasya sAdhostadAnIM bhoktumanicchato maraNaM ca tatra vyavasitasya zirazchinnam, dvitIyo harSAdullasitaH, tRtIyo bhIta ityAdi yathA maithune tathA mantavyam // atra prAyazcittamAha[ bhA. 4965 ] sudullasite bhIe, paccakkhANe paDiccha gaccha thera vidU / mUlaM chedo chammAsa cauro mAsA guruga lahuo // vR- gatArthA / atra yatanAmAha[ bhA. 4966 ] tattheva bhokkhAmo, anicche bhuMjAmo aMdhakArammi / koNAdI pakkhevo, poTTala bhANe va jati nItA // - rAtrau bhojyamAnaiH sAdhubhirabhidhAtavyam-bhAjaneSu gRhItvA tataH 'tatraiva' svapratizraye bhokSyAmahe, na vartate gRhasthAnAM purato bhoktum; evamuktvA tato'lpasAgArikaM nItvA pariSThApayanti / athAnyatra netuM na prayacchanti bhaNanti ca - asmAkaM purato bhoktavyam; tato vaktavyam-pradIpamapanayata, andhakAre bhojanaM kurmaH, tatasteSAmapazyatAM koNeSu AdizabdAd aparatra vA ekAnte kavalAn prakSipanti / athavA vastreNa poTTalakaM baddhA tatra prakSipanti, bhAjaneSu vA prakSipanti yadi nijakAni alAbUni bhavanti // atha pradIpaM nApanayanti tata idaM vaktavyam [bhA. 4967 ] gelane va puTThA, bAhASS rucI va aMgulI vA vi / bhuMjaMtA vi ya asaDhA, sAlaMbA'mucchitA suddhA // vR- yadi te durbalAstato bhaNanti glAnatvena spRSTA vayam etaccAsmAkamapathyam, yadi samuddizAmastato mriyAmahe, tasmAnmA RSihatyAM kuruta / athavA bhaNitavyam asmAbhirgalakaM yAvad bhuktam, bAhADaM ca-prabhUtaM bhuktAnAM kuto rucirupajAyate ? / yadyevaM na pratyarpayanti tato mAtRsthAnenAGgulIM vadane prakSipya vamanamutpAdayanti / yadi tathApi na pratiyanti tataH stokaM tanmadhyAdAsvAdayanti / atha tathApi na visarjayanti tata evaM sAlambanAH 'azaThAH' rAga-dveSarahitA amUrcchitAH stokaM bhuJjAnA api zuddhAH / / upasaMharannAha Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/111 [bhA.4968] etthaM puna adhikAro, anughAtA jesujesu ThANesu / uccAriyasarisAiM, sesAI vikovnntttthaae| vR-'atra punaH' prastutasUtre hastakarma-maithuna-rAtribhaktaviSayaiH sthAnaH 'adhikAraH pryojnm| kaiH? ityAha-yeSuyeSu sthAneSu 'anuddhAtAni' gurukANi prAyazcittAni bhaNitAni tairevaadhikaarH| 'zeSANi' laghuprAyazcittasahitAni sthAnAni punaruccAritArthasahazAni ziSyANAM vikopnaarthmuktaani|| mU. (112) tao pAraMciyA pannattA, taMjahA-duTTe pAraMcie, pamatte pAraMcie, annamannaM karemANe paarNcie|| vR-asya sambandhamAha[bhA.4969] vuttA tavArihA khalu, sodhI chedArihA adhaidAni / dese savve chedo, sabbe tiviho tumuulaadii| vR-taporhA zodhiH khalu pUrvasUtre proktA, athedAnIM chedArhA'bhidhIyate / sa ca cchedo dvidhAdezataHsarvatazcAdezacchedaH paJcarAtrindivAdikaH ssnnmaasaantH|srvcchedH 'mUlAdi' mUlA-'navasthApyapArAJcikabhedAt trividhaH / atra sarvacchedaH pArAJcikalakSaNo'dhikriyate / Aha yadyevaM tarhi[bhA.4970] cheona hoi kamhA, jati evaM tattha kAraNaM sunnsu| anughAtA AruvaNA, kasiNA kasiNesa sNbNdho|| vR-cheda eva sUtre'pi kasmAna bhavati ?, "tato chedArihA pannattA, taM jahA-duDhe chedArihe" ityAdisUtraM kimarthaM na paThitam ? iti bhAvaH / sUrirAha-yadyevaM bhavadIyA buddhistato'tra kAraNaM zRNu-yA kilAdisUtre'nantarokte'nuddhAtAkhyA''ropaNA bhaNitA sA kRtsnA' guruketyarthaH, iyamapi pArAJcikAkhyA''ropaNA kRtsnaiva, ataH tRtsnAyA AropaNAyA anantaraM kRtsnaivaaropnnaa'bhidhiiyte| eSasambandhaH ||anen smbndhenaaytsyaasyvyaakhyaa-tryHpaaraanycikaaHprjnyptaaH| tadyathA-duSTaH pArAJcikaH, pramattaH pArAJcikaH, 'anyonyaM parasparaM mukha-pAyuprayogataH pratisevanAM kurvANaH pArAzcika iti suutrsmaasaarthH||ath vistarArthaM bhASyakRd bibhaNiSurAha[bhA.4971] aMcu gati-pUyaNammi ya, pAraM puna'nuttaraM budhA biNti| sodhIya pAramaMcai, na yAvi tadapUtiyaM hoti|| vR. "aJca gati-pUjanayoH" iti vacanAd aJcurdhAturgatau pUjane cAtra gRhyate / tatra gatyartho yathA-pAraM-tIraMgacchati yena prAyazcittenAsevitena ttpaaraanycikm|ath pAraM kimucyate? ityAha'pAraMpunaH' saMsArasamudrasyatIrabhUtam 'anuttaraM nirvANaM 'budhAH' tIrthakRdAdayo bruvate,anenAsevitena sAdhurmokSaM gacchatIti bhAvaH / tad yasyApadyate so'pyupacArAt pArAzcika ucyate / yadvA zodheH 'pAraM' paryantamaJcati yat tat pArAJcikam, apazcimaM prAyazcittamityarthaH / pUjArtho yathA-'na cApi' naiva tat' prAyazcittapAragamanamapUjitaM kintu pUjitameva, tato yena tapasA pAraMprApitena aJcayatezrIzramaNasaGkena pUjyate tat pArAJcikaMpArAJcitaM vaa'bhidhiiyte| tadyogAt sAdhurapi paaraanycikH| atha tameva bhedataH prarUpayati [bhA.4972] AsAyaNa paDisevI, duviho paarNcitosmaasennN| Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 4, mUlaM - 112, [bhA. 4972] 123 ekkekammiya bhayaNA, sacaritte ceva acaritte // vR- pArAJcikaH samAsena dvividhaH, tadyathA- AzAtanApArAJcikaH pratisevipArAJcikazca / punarekaikasmin dvividhA bhajanA kartavyA / katham ? ityAha- dvAvapyetau sacAritriNo vA syAtAmacAritriNau vA / / kathaM punareSA bhajanA ? ityAha [bhA. 4973 ] savvacaritaM bhassati, kenati paDisevitena tu padenaM / katthati ciTThati deso, pariNAma'varAhamAsajja / / vR- kenacidaparAdhapadena pAJcikApattiyogyena pratisevitena sarvamapi cAritraM bhrazyati, kutrApi punaH cAritrasya dezo'vatiSThate / kutaH ? ityAha-'pariNAmaM' tIvra-mandAdirUpam 'aparAdhaM ca' utkRSTa-madhyama-jaghanyarUpamAsAdya cAritraM bhavedvA na vA / / idameva bhAvayati [bhA. 4974] tullammi vi avarAdhe, pariNAmavaseNa hoti nANattaM / katthati pariNAmammi vi, tulle avarAhanANattaM // vR-tulye'pyaparAdhe 'pariNAmavazena' tIvra-mandAdyadhyavasAyavaicitryabalAt cAritraparibhraMzAdau nAnAtvaM bhavati, kutracit punaH pariNAme tulye'pi 'aparAdhanAnAtvaM' pratisevanAvaicitryaM bhavati / / athAzAtanApArAJcikaM vyAcikhyAsurAha [ bhA. 4975 ] titthakara pavayaNa sute, Ayarie gaNahare mahiDDIe / ete AsAyaMte, pacchitte maggaNA hoi // vR-tIrthakaraM pravacanaM zrutamAcAryAn gaNadharAn maharddhikAMzca, etAn ya AzAtayati tasya prAyazcitte vakSyamANalakSaNA mArgaNA bhavati / / tatra tIrthakaraM yathA''zAtayati tathA'bhidhIyate [bhA.4976 ] pAhuDiyaM anumannati, jANato kiM va bhuMjatI bhoge / thItitthaM pi ya vuJcati, atikakkhaDadesaNA yAvi / / vR- 'prAbhRtikAM' suraviracitasamavasaraNa mahAprAtihAryAdipUjAlakSaNAmarhan yad anumanyate tanna sundaram / jJAnatrayapramANena ca bhavasvarUpaM jAnan vipAkadAruNAn bhogAn kimiti bhuGkte ? mallinAthAdezca striyA api yat tIrthamucyate tad atIvAsamIcInam / 'atikarkazA' atIvaduranucarA tIrthakaraiH sarvopAyakuzalairapi vA dezanA kRtA sA'pyayuktA // [bhA. 4977] annaM va evamAdI, avi paDimAsu vi tilogamahitANaM / paDirUvamakuvvaMto, pAvati pAraMciyaM ThANaM // vR- anyamapyevamAdikaM tIrthakRtAmavarNaM yo bhASate, tathA 'apI' tyabhyuccaye, 'trilokamahitAnAM' bhagavatAM yAH pratimAstAsvapi yadyavarNaM bhASate, yathA- 'kimetAsAM pASANAdimayInAM mAlyAslaGkArAdipUjA kriyate ? ' evaM bruvan, 'pratirUpaM vA vinayaM' candana-stuti - stavAdikaM tAsAmavajJAbudhyA akurvan pArAJcikaM sthAnaM prApnoti / / atha pravacanaM saGghastasyAzAtanAmAha [ bhA. 4978 ] akkosa - tajjaNAdisu, saMghamahikkhivati saMghapaDinIto / anne vi atthi saMghA, siyAla - naMtikka DhaMkANaM // vR-yaH saGghapratyanIkaH saH "akkosa-tajjraNAisu"tti vibhaktivyatyayAd Akroza-tarjanAdibhiH saGghamadhikSapati / yathA-santyanye'pi zRgAla- nAntikka DhaGkaprabhRtInAM saGghAH, yAdhzAste tA: Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram - 3-4/112 zo'yamapIti bhAvaH, eSa Akroza ucyte| tarjanA tu-'huM huM jJAtaM bhavadIyaM saGghatvam' ityAdikA // atha zrutAzAtanAmAha [bhA. 4979] 124 kAyA vayA ya te cciya, te ceva pamAyamappamAdA ya / mokkhAhikAriyANaM, jotisavijjAsu kiM ca puno // vR-dazavaikAlikottarAdhyayanAdau yat ta eva, T kAyAstAnyeva ca vratAni tAveva pramAdA'pramAdau bhUyobhUya upavarNyante tad atIvAyuktam / mokSAdhikAriNAM ca sAdhUnAM jyotiSavidyAsu punaH kiM nAma kAryaM yena zrute tAH pratipAdyante ? // athA''cAryAzAtanAmAha [bhA. 4980 ] iDDi-rasa- sAtagurugA, parovadesujjayA jahA maMkhA / attaTThaposaNarayA, poseMti diyA va appANaM / / vR- AcAryAH svabhAvAdeva Rddhi-rasa- sAtagurukAH, tathA majA iva paropadezodyatAH, lokAvarjanaprasaktA iti bhAvaH, 'AtmArthapoSaNaratAH' svodarabharaNaikacetasaH / idameva vyAcaSTedvijA ivA''tmAnamamI poSayanti // atha gaNadharAzAtanAmAha [bhA. 4981] abbhuvajjayaM vihAraM desiMti paresi sayamudAsInA / uvajIvaMti ya riddhiM, nissaMgA mo tti ya bhAMti // vR- gaNadharA gautamAdayo 'abhyudyataM vihAraM' jinakalpaprabhRtikaM pareSAmupadizanti svayaM punarudAsInAstaM na pratidyante, 'RddhiM vA' akSINamahAnasika-cAraNAdikAM labdhimupajIvanti 'nissaGgA vayam' iti ca bhaNanti // atha maharddhikapadaM vyAkhyAnayati [ bhA. 4982 ] gaNadhara eva mahiDDI, mahAtavassI va vAdimAdI vA / titthagarapaDhamasissA, AdiggahaNena gahitA vA // vR- iha gaNadhara eva sarvalabdhisampannatayA maharddhika ucyate, yadvA maharddhiko mahAtapasvI vA vAdi-vidyA-siddhaprabhRtiko vA bhaNyate, tasya yad avarNavAdAdikaraNaM sA maharddhikAzAtanA / gaNadharAstu tIrthakaraprathamaziSyA ucyante, AdigrahaNena vA te gRhItA mantavyAH // athaiteSAmAzAtanAyAM prAyazcittamArgaNAmAha [bhA.4983] paDhama-bitiesu carimaM, sese ekkekka caugurU hoMti / savve AsAdito, pAvati pAraMciyaM ThANaM // vR- " titthayara vayaNa suyaM" iti gAthAkramapramANyAt prathamaH- tIrthaGkarodvitIyaH - saGghastayordezataH sarvato vA''zAtanAyAM pArAJcikam / 'zeSeSu' zrutAdiSu ekaikasmin dezataH AzAtyamAne caturgurukAH prAyazcittaM bhavanti / atha sarvatastAnyAzAtayati tatasteSvapi pArAJcikaM sthAnaM prApnoti // [bhA. 4984] titthayarapaDhamasissaM, ekkaM pA''sAdayaMtu pAraMcI / atthasseva jiNiMdo, pabhavo so jena suttassa // vR- 'tIrthakaraprathabhaziSyaM' gaNadharamekamapyAzAtayan pArAJciko bhavati / kutaH ? ityAha'jinendraH' tIrthakaraH sa kevalasyaivArthasya 'prabhavaH' prathama utpattihetuH, sUtrasya punaH sa eva gaNadharo yena kAraNena 'prabhavaH' prathamataH praNetA, tatastamekamapyAzAtayataH pArAJcikamucyate // ukta AzAtanApArAJcikaH samprati pratisevanApArAJcikamAha Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 uddezakaH 4, mUlaM-112, [bhA. 4985] [bhA.4985] paDisevanapAraMcI, tividho so hoi AnupubbIe / duDhe ya pamatte yA, neyavve annamanne y|| vR-pratisevanApArAJcikaH 'saH' iti pUrvopanyastaH 'trividhaH' triprakAraH 'AnUpUrvyA' sUtroktaparipATyA bhavati / tadyathA-duSTaH pArAJcikaH, pramattaH pArAJcikaH, anyonyaM ca kurvANaH pArAJciko jnyaatvyH|| tatra duSTaM tAvadAha[bhA.4986] duvidho ya hoi duTTho, kasAyaduTTho ya visayaduTTho ya / duviho kasAyaduTTho, sapakkha parapakkha cubhNgo|| vR-dvividhazca bhavati duSTa-kaSAyaduSTazca viSayaduSTazca / tatra kaSAyaduSTo dvividhaH-khapakSaduSTaH prpkssdussttshc|atr caturbhaGgI, gAthAyAM puMstvaM prAkRtatvAt / tadyathA-svapakSaH svapakSe duSTaH 1 svapakSaH parapakSe duSTaH 2 parapakSaH svapakSe duSTaH 3 parapakSaH parapakSe duSTaH 4 // tatra prathamabhaGgaM bibhAvayiSurAha[bhA.4987] sAsavanAle muhanaMtae ya ulugacchi sihariNI ceva / eso sapakkhaduTTho, parapakkhe hoti negvidho|| vR-"sAsavanAle"tti sarSapabharjikA, "muhaNaMtakaM"mukhavastrakA, ulUkaH-dhUkastasyevAkSiNI yasya sa ulUkAkSaH, 'zikhariNI' marjitA / ete catvAro dRSTAntAH / eSa svapakSakaSAyaduSTo mntvyH| parapakSakaSAyaduSTaH punaranekavidho bhavatIti niyuktigAthAsamAsArthaH // athainAmeva vivarISuH sarSapanAladRSTAntaM tAvadAha[bhA.4988] sAsavanAle chaMdana, guru savvaM bhuMje etare kovo| . khAmaNamanuvasamaMte, gaNiM Thavetta'nnahi parinnA / / [bhA.4989] pucchaMtamaNakkhAe, socca'nnato gaMtu kattha se sarIraM / - guru puvva kahita'dAtana, paDiyaraNaM daMtamaMjanatA // vR-iha prathamaM kathAnakam-egeNa sAhuNA sAsavabhajjiyA susaMbhiyAladdhA, tattha se atIva gehii| Ayariyassa ya AloiyaM / paDidaMsie nimaMtie yaAyarieNaMsavvA visamuddiDA / itaropadosamAvanno / AyarieNaM lakkhiyaM, 'micchAmi dukkaDaM' kayaM tahAvi na uvasamai, bhaNai ya-tujjha daMte bhaMjAmi / gurumA ciMtiyaM-'mA asamAhimaraNeNa mArissaitti gaNe annaM gaNaharaM ThavettA annaM gaNaM gaMtUNa bhattapaccakkhANaM kayaM / samAhIe kAlagayA / iyaro gavasamANo sajhaMtie pucchai-kattha AyariyA? / tehiM na akkhAyaM / so annato soccA tattha gaMtuM pucchai-kahiM AyariyA ? / te bhnnNti-smaahiiekaalgyaa|punopucchi-khiNsriirgNpridvviyN? AyariehiyapuvvaM bhaNiyaMmAtassapAvassamama sarIrapariTThAvaNiyAbhUmiM kahejjAha, mAAgadvi-vigaThiM karemANo uDDAhaM kaahii| tehiM akahie annato souM tattha gaMtuM uvaTThiyAo golovalaM kaDDiUNa daMte bhaMjaMto bhaNai-etehiM tume sAsavanAlaM khaiyaM / taM sAhUhiM paDiyaraMtehiM dittuN|| __athAkSaragamanikA-sarSapanAlaviSayaM chandanaM' nimantraNaM guroH kRtm| guruNA ca sarvaM bhuktm| itarasya kopaH / guruNA kSAmaNe kRte'pi sa nopazAntaH / tato'nupazAnte tasmin 'gaNinam' AcAryaMsthApayitvAanyasmingaccho parijJA' bhktprtyaakhyaanmnggiikRtm| tasya caziSyAdhamasya 'guravaH kutra gatAH?' iti pRcchato'pi sajjhilakasAdhubhi khyAtam / tato'nyataH zrutvA tatra Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/112 gatvA 'kutrateSAMzarIram ?' iti pRcchA kRtA |gurubhishcpuurvmev tadIyovRttAntaH kathita aasiit| "dAyaNa"tti akAraprazleSAt tatastairAcAryazarIrapariSThApanAbhUmirna darzitA / sa cAnyataH zrutvA gato dantamaJjanaM kRtavAn / sAdhubhizca gupilasthAne sthitaiH praticaraNaM kRtmiti|| atha mukhAnantakadRSTAntamAha[bhA.4990] muhanaMtagassa gahaNe, emeva ya gaMtu nisi galaggahaNaM / sammUDheNiyareNa vi, galae gahito matA do vi|| vR-ekena sAdhunA mukhAnantakamatIvojjvalaM labdham, tasya ca gurumirgrahaNaM kRtam / tatrApi 'evameva' pUrvAkhyAnakasazaM vaktavyam / navaraMtat punarmukhAnantakaM pratyarpayato'pina gRhItam / tato guruNA khagaNa eva maktaMpratyAkhyAtam / nizAyAM virahaM labdhvA 'mukhAnantakaM gRhNAsi' iti bhaNatA gADataraMgale grahaNaM kRtam / sammUDhena ca itareNApi' guruNA sa galake grahItaH / evaM dvAvapi mRtau // ulUkAkSadRSTAntamAha[bhA.4991] atthaMgae visivvasi, ulugacchI ! ukkhaNAmi te acchii| paDhamagamo navariihaM, ulugacchIu tti dokketi|| vR- ekaH sAdhurastaGgate'pi sUrye sIvyan apareNa sAdhunA parihAsena bhaNitaH-ulUkAkSa ! kimevamastaGgate'pi sUrye sIvyasi ? / sa prAha-evaM bhaNatastava dveapyakSiNI utkhanAmi / atrApi sarvo'pi prathamAkhyAnakagamo mantavyaH / navaramiha svagaNe pratyAkhyAtabhaktasya kAlagatasya rajoharaNAd ayomayIM kIlikAmAkRSya 'mAM ulakAkSaM bhaNasi?' iti bruvANo dve apyakSiNI uddhRtya tasya daukayati, "vairaM mayA nimitam' iti kRtvA / zikhariNIdRSTAntamAha[mA.4992] sihariNilaMbhA''loyaNa, chaMdie savvAite a uggirnnaa| bhattaparinnA annahi, na gacchatI so ihaM nvriN|| vR-ekena sAdhunA utkRSTA zikhariNI labdhA |saacguruunnaamaalocitaa, tayAcaguravaH 'chanditAH' nimantritAH |saa cataiH sarvA'pyApItA / tataH sasAdhuH prdvessmupgtomaarnnaarthdnnddkmudriirnnvaan| sagurubhiHkSAmito'piyadA nopazAmyati tadA bhktprijnyaakRtaa|nvrmih saH' AcAryo'nyasmin gaNe na gtH| tasya ca samAdhinA kAlagatasya zarIrakaM teta daNDakena kuTTitam / / yata ete doSAstato lomastIvro na kartavyaH / prathA cAha[bhA.4993] tivvakasAyapariNato, tivvayarAgANi pAvai bhyaaii| mayagassaM daMtamaMjana, samamaraNaM ddhokknuggirnnaa|| vR-tIvrAH utkaTA ye kaSAyasteSu pariNato jIvastIvratarakANi bhayAni prApnoti / yathAprathama dRSTAntoktasyAcAryasya tIvralobhapariNatasya dantamaJjanabhayam, dvitIya dRSTAntoktayostu ziSyA''cAryayostIvrakrodhapariNatayoH samakAlaMmaraNam, tRtiiydRssttaantoktsydnnddkodgirnnm| IzAH svapakSakaSAyaduSTAliGga pArAJcikAH krtvyaaH||gtH prathamo bhnggH|athdvitiiybhnggmaah[bhaa.4994] rAyavadhAdi pariNato, ahavA vi haveja raayvhotu| so liMgato pAraMcI, jo viya parikahatI tNtu|| vR-rAjJo rAjAmAtyasya vA aparasya vA prAkRtagRhasyasya vadhAya pariNataH, athavA rAjavadhaka Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 4, mUlaM-112, [bhA. 4994] 127 evasa bhavet vihitarAjavadha ityarthaH, evamanekavidhaH parapakSaduSTaH / eSa sarvo'pi liGgapArAJcikaH kartavyaH / yo'picaAcAryAdikaH taM rAjavadhakaM parikarSati' varttApayati so'piliGgapArAJciko vidheyaH / / atha tRtIyabhaGga ucyate-parapakSaH svapakSe duSTaH sa kathaM bhavati ? ucyate-pUrvaM gRhavAse vasato vAde parAjita AsIt, skandakAcAryeNa pAlakavat, vairiko vA sa tasyA''sIt / sa punaH kIdRzo bhavet ? ityAha[bhA.4995] sannI va asannI vA, jo duTTho hoti tU sapakkhammi / tassa nisiddhaM liMgaM, atisesI vA vi dijAhi // vR-saca saMjJI vA asaMjJI vAyaHsvapakSe duSTo bhavati tasya liGgaM niSiddham, pravrajyA na dAtavyeti bhaavH| atizayajJAnI vA 'upazAnto'yam' iti matvA tasyApi liGgaM dadyAt / / atha caturthabhaGgaH parapakSaH parapakSe duSTa iti bhAvyate[bhA.4996] ranno juvaranno vA, vadhato ahavA vi issarAdINaM / . so usadesi na kappai, kappati annammi annaao|| vR-yorAjJo vA yuvarAjasya vA vadhakaH athavA'piIzvarAdInAM ghAtakaH 'satu' sapunaH svadeze dIkSituMna kalpate, kintu kalpate'nyasmin deze'jJAto dIkSitum / / [bhA.4997] ittha puna adhIkAro, pddhmillug-bitiybhNgduddehiN| tesiM liMgavivego, ducarime vA liMgadAnaM tu|| vR-atra punaH prathama-dvitIyabhaGgaduSTairadhikAraH, 'svapakSaH svapakSe duSTaH, svapakSaH parapakSe duSTaH' ityAdyabhaGgadvayavartibhiriti bhAvaH / eteSAM liGgavivekarUpaM pArAJcikaM dAtavyam / atizayajJAnI vA yadi jAnAti 'na punarIzaM kariSyati' iti tataH samyagAvRttasya liGgavivekaM na karoti / "ducarime"tti tRtIya-caturthalakSaNau yau dvau caramabhaGgau tayoH 'vA' vikalpena liGgadAnaM karttavyam / kimuktaMbhavati?- parapakSaH svapakSeduSTaH, parapakSaH parapakSe duSTaH' iti bhaGgadvaye vartamAnAyadhupazAntA iti samyag jJAyante tato liGgadAnaM kartavyam, atha nopazAntAstato na pravrAjyante / pravrAjitA api tAni sthAnAni parihAryante; eSa vAzabdasUcito'rthaH // atha 'sarSapanAlAdiSTAntaprasiddhA doSA mA bhUvan' iti hetorAcAryeNa yathA sAmAcArI sthApanIyA tathA pratipAdayannAha- . [bhA.4998] savvehi vighettavvaM, gahaNe ya nimaMtaNe yajo tu vihii| bhuMjatI jatanAe, ajataNa dosA ime hoti|| vR-sarvairapi sAdhubhirAcAryaprAyogyaM svsvmaatrkessugrhiitvym| tathA grahaNe canimantraNecayo vakSyamANo vidhi sa sarvo'pi kartavyaH / evaM yatanayA sUrayo bhuJjate |aytnyaa tu bhujAnAnAm 'ime' vakSyamANA doSA bhavanti / enAmeva niyuktigAthAM bhAvayati[bhA.4999] savvehi vigahiyammI, thovaM thovaMtu ke viicchNti| savvesina vibhuMjati, gahitaM pi bitija aadeso|| vR-sarvairapi AcAryaprAyogye gRhIte kecidAcAryA idamicchanti, yathA-tata ekaikasya hastAt stokaM stokaM gRhItvA guruNA bhoktavyam; eSa prathama AdesaH / apare bruvate-ekenaiva guruyogyaM grahItavyam, athAnyairapi gRhItaM tatastadgRhItamapiteSAMsarveSAM hastAt stokastokaMna bhoktavyam, Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/112 kintu tairnimantritena vaktavyam-paryAptam, ita UrdhvaM na gacchati; eSa dvitIya aadeshH|| amumeva vyAcaSTe[bhA.5000]gurubhattimaM jo hiyayAnukUlo, so giNhatI nissamaNissato vaa| tasseva so giNhati neyaresiM, alabbhamANammi va thova thovaM // vR- yo gurubhaktimAn yazca gurUNAM 'hRdayAnukUlaH' chandonuvartI sa guruprAyogyaM nizrAgRhebhyo'nizrAgRhebhyo vA gRhNAti, tasyaiva ca sambandhi saH' AcAryo bhakta-pAnaM gRhNAti, na 'itareSAm' aparasAdhUnAm / athaikaH paryAptaM na labhate tato'labhyamAne stokastokaM sarveSAmapi gRhNAti / eSa grahaNavidhiruktaH / samprati nimantraNe vidhimAha[bhA.5001] sati laMbhammi vigiNhati, iyaresiM jANiUNa nibdhaM / muMcati ya sAvasesaM, jANati uvayArabhaNiyaM ca / / vR-'sati' vidyamAne'pi prAcuryeNa lAbhe yadi itare sAdhavo nimantrayamANA gADhaM nirbandhaM kurvate tatastaM jJAtvA teSAmapi gRhnnaati| tacca tadIyaM bhunAnaH sAvazeSaM muJcati, mA sarvasmin bhukte pradveSa sa gacchet upacArabhaNitaM ca jAnAti, 'ayamupacAreNa, ayaM punaH sadbhAvena nimantrayate' ityevaM bhishcikairuplkssytiityrthH|| [bhA.5002] guruNo bhuttuvariyaM, bAlAdasatIya maMDaliM jAti / jaMpuna sesagagahitaM, gilANamAdINa taM diti / / vR-gurUNAM yadbhuktodvaritaMtadbAlAdInAM diiyte| teSAmabhAve 'maNDalI yAti' maNDalIpratigrahe kSipyate / yat punaH zeSaiH-gurubhaktimandhariktaiH sAdhubhirmAtrake gRhItaMtad glaanaadiinaaNprycchnti| [bhA.5003] sesANaM saMsahUM, na chubhaMtI mNddliipddigghe| pattega gahita chubbhati, obhAsaNalaMbha mottuunnN|| vR-'zeSANAM guruvyatiriktAnAM saMsRSTaM maNDalIpratigrahe na kSipyate / yattu glAnAdInAmarthAya 'pratyekaM pRthak pRthag mAtrakeSu gRhItaM tat teSAmudvaritaM maNDalyA prakSipyate, paramavabhASitalAbhaM muktvA, sana prakSipyata iti bhAvaH / / [bhA.5004] pAhuNagaTThA va tagaM, dharettumatibAhaDA vigiMcaMti / iha gahaNa-bhuMjaNavihI, avidhIe ime bhavedosA / / vR-prAghuNakArthaM vA 'takaM glAnArthamAnItaM prAyogyaM 'dhRtavA' sthApayitvA yadi aMtibAhaDAH' atIvadhrAtAH prAdhuNakAca nAyAtAH tadA 'vivecayanti' parityajanti / evamiha grahaNabhojanavidhirbhavati / yadyenaM vidhiM na kurvanti tatastasmin avidhau ime doSA bhveyuH|| [bhA.5005] tivvakasAyapariNato, tivvatarAgAiM pAvai bhyaaii| mayagassa daMtabhaMjaNa, samamaraNaM DhokkaNuggiraNA / / vR-vyAkhyAtA // uktaH kaSAyaduSTaH / atha viSayaduSTamAha[bhA.5006] saMjati kappaTThIe, sijjAyari annautthinIe y| - eso u visayaduTTho, sapakkha parapakkha cubhNgo|| vR-ihApi svapakSa-parapakSapadAbhyAM caturbhaGgI, tadyathA-svapakSaH svapakSe duSTaH 1 svapakSaH parapakSe Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 4, mUlaM-112, [bhA. 5006] 129 duSTaH 2 parapakSaH svapakSe duSTaH 3 parapaSaH parapakSe duSTa: 4 / tatra 'kalpasthikAyAM' taruNyAM saMyatyAM 'saMyataH' adhyupapanna itiprathamo bhnggH| saMyataeva zayyAtarabhrUNikAyAmanyatIrthakyAMvA'dhyupapanna iti dvitIyaH / gRhasthaH saMyatIkalpasthikAyAmadhyupapanna iti tRtIyaH / gRhastho gRhasthAyAmiti caturtha / eSa viSayaduSTazcaturvidho mantavyaH ||athaitessu prAyazcittamAha[bhA.5007] paDhame bhaMge carimaM, anuvarae vA vi bitiyabhaMgammi / seseNa na iha pagataM, vA carime liMgadAnaM tu|| vR-prathame bhane 'caramaM' pArAJcikam 'anuparatasya' anivRttasya / dvitIye'pi bhaGge paaraanycikm| 'zeSeNa tu' tRtIya-caramabhaGgadvayena nAtra prakRtam, atra pArAzcikasya prastutatvAt tasya ca parapakSe'ghaTamAnatvAt / athavA "vA carime liMgadAnaM tu"tti 'vA' vikalpena-bhajanayA carama bhaGgadvaye liGgadAnaM kartavyam, yadyupazAntastadA'nyasmin sthAne liGgaM dAtavyam anyathA tu neti bhAvaH // atha prathamabhaGge doSaM darzayannAha[bhA.5008] liMgena liMginIe, saMpattiM jai niyacchatI paavo| savvajinAna'jjAto, saMgho AsAtio tenaM / / vR-'liGgena' rajoharaNAdinA yuktaH 'liGginyAH' saMyatyAH sampattiM yadi adhamatayA kathamapi kazcit pApaH 'niyacchati' prApnoti tarhi tena pApena sarvajinAnAm 'AryA' saMyatyaH saGghazca bhagavAnAzAtito mntvyH|| [bhA.5009] pAvANaM pAvayaro, diTThi'bbhAse viso na vaTTati hu| . jo jinapuMgavamudaM, namiUNa tameva dhriseti|| vR-pApAnAM sarveSAmapi sa pApataraH, ata eva dRSTeH-locanasyAbhyAse'pi-samIpe'pi kartuM saH 'na vartate' na kalpate yaH "jinapuGgavamudrAM' zramaNIM natvA tAmevagharSayati // [bhA.5010] saMsAramanavayaggaM, jAti-jarA-maraNa-vedanApauraM / pAvamalapaDalachannA, bhamaMti muddAdharisaNeNaM / / kR-saMsAram anavadagram' aparyantaMjAti-jarA-maraNa-vedanApracuraMpApamalapaTalacchannA mudrAgharSaNena paribhramanti // tataH[bhA.5011] jatthuppajati doso, kIrati pAraMcito sa tmhaatu| so puna sevImasevI, gItamagIto va emeva // vR-yatra kSetre yasya saMyatIgharSaNAdiko doSa utpadyate utpatsyate vAsa tasmAt kSetrAt pArAJcikaH kriyate / sa punaH sevI vA syAdasevI vA, tena tat kAryaM kRtaM vA bhavedakRtaM veti bhAvaH; evameva gItArtho vA bhavedagItArtho vA, sa sarvo'pi pArAJcikaH kartavyaH / katham ? ityAha[bhA.5012] uvassaya kule nivesana, vADaga sAhi gAma desa rajje vaa| kula gaNa saMghe nijUhaNAe pAraMcito hoti / / vR-yasya yasminnupAzraye doSa utpanna utpatsyate vA satata upAzrayAt pArAzcikaH kriyate / evaM yasmin gRhasthakule doSa utpannaH, tathA nivezanam-ekanirgama-pravezadvAro dvayomiyorapAntarAle 2097 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/112 dvyAdigRhANAMsannivezaH, evaMvidhasvarUpa evagrAmAntargataH pATakaH,sAhI-zAkhArUpeNa zreNikrameNa sthitA grAmagRhANAmekataH paripATiH, grAmaH-pratItaH, dezaH-janapadaH, rAjyaM nAma-yAvatsu dezeSu ekabhUpaterAjJA tAvaddezapramANam / eteSu yatra yasya doSa utpanna utpatsayate vA satataH pArAJcikaH kriyte| tathA kulena yo nirmUDhaH-bAhyaHkRtaH sakulapArAzcikaH |gnnaabaahyH kRtognnpaaraanycikH| saGghA yasya nirvRhaNA kRtAsa sngghpaaraanycikH||kimrthmupaashryaadipaaraanycikH kriyate? ityAha[bhA.5013] uvasaMto vi samANo, vArijati tesu tesu ThANesu / haMdi hupuno vi dosaM, taTThANAsevaNA kuNati // vR-'upazAnto'pi svaliGgipratisevanAt pratinivRtto'pi san 'teSu teSu sthAneSu pratizrayakula-nivezanAdiSuviharan vaaryte| kutaH? ityAha-'handi' iti kAraNopapradarzane, 'huriti nizcaye, punarapyasau tasya sthAnasyAsevanAt tameva doSaM karoti / idameva spaSTataramAha[bhA.5014] jesu viharaMti tAto, vArijati tesutesu ThANesu / paDhamagabhaMge evaM, sesesu ti tAI tthaannaaiN|| vR-'yeSu' grAmAdiSu 'tAH' saMyatyo viharanti teSuteSusthAne, saviharan vAryate, tataH pArAJcikaH kriyata ityarthaH / evaM 'prathamabhaGge' svapakSaH svapakSe duSTaH' itilakSaNe vidhiruktaH / zeSeSvapi' dvitIyAdiSu bhaGgeSu tAni sthAnAni varjanIyAni / kimuktaM bhavati ?-dvitIyabhaGge yasyAmagAryAmadhyupapanastadIye kula-nivezanAdIpravizanvAraNIyaH, tRtIya-caturthabhaGgayoH parapakSaH svapakSe parapakSe vA duSTaH' itilakSaNayoH upazAntasyApi teSu sthAneSu liGgana dAtavyam / [bhA.5015] etthaM puna ahigAro, paDhamagabhaMgena duviha duDhe vii| uccAriyasarisAiM, sesAI vikovnntttthaae| vR-atra punaH 'dvividhe'pi' kaSAyato viSayatazca duSTe prathamabhaGgenAdhikAraH / zeSANi punaH' dvitIyabhaGgAdIni padAni uccAritasaddazAni vineymtivikopnaarthmbhihitaani|| gato duSTaH pArAJcikaH / samprati pramattapArAJcikamAha[bhA.5016] kasAe vikahA vigaDe, iMdiya niddA pamAda pNcvidho| ahigAro suttammi, tahigaMca ime udaahrnnaa|| vR-'kaSAyAH' krodhAdayaH, vikathA' strIkathAdikA, 'vikaTaM madyam, 'indriyANi' zrotrAdIni 'nidrA' vakSyamANA, eSa paJcavidhaH pramAdo bhavati / ayaM ca nizIthapIThikAyAM yathA savistara saparAyazcitto'pi bhaavitstthaivaatraapimntvyH|nvrmihsvpnNsuptN-nidraaityrthH, tayA'dhikAraH / sA ca paJcavidhA-nidrA 1 nidrAnidrA 2 pracalA 3pracalApracalA 4 satyAnarddhizceti 5 / tatra suhapaDibohoniddA, duhapaDiboho ya niddanihAya / payalA hoi ThiyassA, payalApayalA ucNkmto|| styAnarddhistu-styAnA-prabaladarzanAvaraNIyakarmodayAt kaThinIbhUtA RddhiH-caitanyazaktiryasyAmavasthAyAM sA styAnarddhiH, yathA ghRte udake vA styAne na kiJcidupalabhyate evaM caitanyaRdhyAmapi styAnAyAMna kiJcidupalabhyataitibhAvaH / atrpaaraanyciksyprstuttvaatstyaanddhinidryaa'dhikaarH| tasyAM caamuunyudaahrnnaani|| Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 4, mUlaM- 112, [ bhA. 5017 ] [bhA. 5017] poggala moyaga pharusaga, daMte vaDasAlabhaMjaNe sutte / etehiM puno tassA, viviMcaNA hoti jataNAe // 131 vR- 'pudgalaM' pizitam, 'modakaH' laDDukaH, 'pharusakaH' kumbhakAraH, 'dantAH' pratItAH, vaTazAlAbhaJjanam / etAni paJcodAharaNAni 'supte' styAnarddhinidrAyAM bhavanti / etaiH ' etadRSTAntoktaizcihvaiH styAnaddhiM parijJAya 'tasya' styAnarddhimataH sAdhoryatanayA 'vivecanaM' parityAgaH kartavyoM bhavati // tatra pudgala dhSTAntamAha [bhA.5018] pisiyAsi puvva mahisaM, vigacciyaM dissa tattha nisi gaMtuM / annaM haMtuM khAyati, uvassayaM sesagaM neti // vR- egammi gAme ego koDuMbI pakvAni ya taliyAni ya timmanesu a anegaso maMsappagAre bhakkhei / so a tahArUvANaM therANaM aMtie dhammaM souM pavvaio gAmAisu viharai / tena ya egattha gA mahiso vigiccamANo diTTho / tassa maMse abhilAso jaato| so tena abhilAseNa avvocchinneNeva bhikkhaM hiMDittA avvocchintreNeva bhutto, evaM avvocchintreNa viyArabhUmiM gato / carimA suttaporisI kayA, AvassayaM kAuM pAtosiyA porisI vihitA / tadabhilAsI ceva sutto, suttasseva thINaddhI jAyA / so uTThao, anAbhoganivvattieNaM karaNeNaM gato mahisamaMDalaM, anaM mahisaM haMtuM bhakkhittA sesaM AgaMtuM uvassayassa uvariM ThavitaM / paccUse gurUNaM Aloei - eriso suviNo diTTho / sAhUhiM disAvalokaM kareMtehiM diTTaM kuNimaM, jANiyaM jahA- esa thINaddhI / tAhe liMgapAraMciyaM pacchittaM se dinnaM // atha gAthAkSarArthaH-pizitAzI kazcit 'pUrvaM' gRhavAse AsIt / sa ca mahiSaM vikarttitaM dRSTvA saJjAtatadbhakSaNAbhilASaH 'tatra' mahiSamaNDale 'nizi' rAtrau gatvA anyaM mahiSaM hatvA khAdati / 'zeSam' uddharitamupAzraye nayati / / laDDukaSTAntamAha [ bhA. 5019] moyagabhattamaladdhuM bhaMtu kavADe gharassa nisi khAti / bhANaM ca bhareUNaM, Agato AvAsae vigaDe // 1 vR- ekaH sAdhurbhikSAM hiNDamAno modakabhaktaM pazyati / tacca suciramavalokitamavabhASitaM ca, paraM na labdham / tatastadalabdhvA tadadhyavasAyapariNata eva prasuptaH, rAtrau tatra gatvA gRhasya kapATI bhaMktvA modakAn bhakSayati, zeSairmodakairbhAjanaM bhRtvA samAgataH / prAbhAtike Avazyaka vikaTayatiIzaH svapno mayA dRSTa iti / tataH prabhAte modakabhRtaM bhAjanaM dRSTavA-jJAtam, yathA-styAnarddhiriti / tasyApaliGgapArAJcikaM dattam / zeSaM pudgalAkhyAnakavad vaktavyam // atha pharusakadRSTAntamAha[ bhA. 5020] avaro pharusaga muMDo, maTTiyapiMDe va chiMdiuM sIse / ete avayajjhai, pAsuttANaM vigaDaNA ya / / vR- 'aparaH' kazcit 'pharusakaH' kumbhakAraH kvApi gacche muNDo jAtaH, pravrajita ityarthaH / tasya rAtrI prasuptasya styAnarddhirudIrNA / sa ca pUrvaM mRttikAcchedAbhyAsI tato mRttikApiNDAniva samIpaprasuptAnAM sAdhUnAM zirAMsi cchettumArabdhaH / tAni ca zirAMsi kaDevarANi caikAnte apojjhati / zeSAH sAdhavo'pasRtAH / sa ca bhUyo'pi prasuptaH / tataH prabhAte 'IzaH svapno mayA dRSTaH' iti vikaTanA kRtA / prabhAte ca sAdhUnAM zirAMsi kaDevarANi ca pRthagbhUtAni dRSTvA jJAtam, yathAstyAnarddhiriti / liGgapArAzcikaM dattam // atha dantadRSTAntamAha Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/112 132 [ bhA. 5021] avaro vi dhADio mattahatthiNA purakavADe bhaMtUNaM / tassukkhaNittu daMte, vasahI bAhiM vigaDaNA ya / / vR- aparaH ko'pi sAdhurgRhasthabhAve 'mattahastinA' zuNDAmutkSipya dhAvatA ghATitaH, palAyamAno mahatA kaSTena chuTTitaH / eSa cUrNyabhiprAyaH / nizIthacUrNikRtA tu "ego sAhU goyaraniggato hatthiNA pakkhitto" iti likhitam / evamubhayathA'pi taM hastikRtaM parAbhavaM smRtvA sa sAdhuH tasyopari pradveSamApannaH prasuptaH / udIrNastyAnarddhizcotthAya purakapATau bhaMktvA hastizAlAM gatvA tasya hastino vyApAdanaM kRtvA dantAnutkhanya vasaterbahiH sthApayitvA bhUyo'pi prasuptaH prabhAte ca 'vikaTanA' svapnamAlocayati / sAdhubhizca digavalokanaM kurvANairgajadandau vIkSitau / tataH 'styAnarddhimAn asau' iti jJAtvA liGgapArAJcikaH kRtaH / / vaTazAlAbhaJjanadRSTAntamAha [bhA. 5020] ubbhAmaga vaDasAlena ghaTTito kei puvva vaNahatthI / assAlabhaMjaNASSnana, ussaggA''loyaNA gose // vR- ekaH sAdhuH 'udbhrAmakaH' bhikSAcaryAM gataH / tatra grAmadvayasyApAntarAle vaTavRkSo mahAn vidyate / sa ca sAdhurgADhataramuSNAbhihato bharitabhAjanastRSita-bubhukSita Iryopayukto vegenA''gacchan "vaDasAlena'"tti liGgavyatyayAd vaTapAdapasya zAlayA zirasi ghaTTitaH suSThutaraM paritApitaH / tato vaTasyopari pradveSamupagataH tadadhyavasAyapariNatazca prasuptaH / udINastyAnarddhizcotthAya tatra gatvA vaTapAdapaM bhaMktvA unmUlya tadIyA zAlAmAnIyopAzrayopari sthApitavAn / 'utsarge ca' AvazyakakAyotsargatrike kRte 'gose ca' prabhAte tathaiva gurUNAmAlocayati / tato digavaloke kRte tathaiva jJAtam, liGgapArAJcikaH kRtazca / kecidAcAryA bruvate sa pUrvabhave vanahastI babhUva, tato manujabhavamAgatasya pravrajitasyodIrNastyAnarddheH pUrvamavAbhyAsAd vaTazAlAbhaJjanamabhavat / zeSaM prAgvad / / kathaM punarasau parityajanIyaH ? ityAha [ bhA. 5023 ] kesava addhabalaM pannaveMti muya liMga natthi tuha caraNaM / necchassa harai saMgho, na vi ekko mA padosaM tu // vR- kezavaH - vAsudevastasya balAdardhabalaM styAnarddhimato bhavatIti tIrthakRdAdayaH prajJApayanti / etacca prathamasaMhananinamaGgIkRtyoktam, idAnIM punaH sAmAnyalokabalAd dviguNaM triguNaM caturguNaM vA balaM bhavatIti mantavyam / yata evamataH sa prajJApanIyaH - saumya ! muJca liGgam, nAsti tava 'caraNaM' cAritram / yadyevaM guruNA sAnunayaM bhaNito muJcati tataH zobhanam / atha na muJcati tataH saGghaH samudito liGga tasya moktumanicchataH sakAzAd 'harati' uddAlayati, na punarekaH / kutaH ? ityAha-mA tasyaikasyopari pradveSaM gacchet, pradviSTazca vyApAdanamapi kuryAt // liGgApahAraniyamArthamidamAha [bhA. 5024] avi kevalamuppADe, na ya liMgaM deti anatisesI se / desavata daMsaNaM vA, giNha anicche palAyaMti // vR- 'apiH' sambhAvane sacaitat sambhAvayati yadyapi tenaiva bhavagrahaNena kevalamutpAdayati tathApi "se" 'tasya' styAnarddhimato liGgamanatizayI na dadAti / yaH punaratizayajJAnI sa jAnAti-na bhUya etasya styAnarddhinidrodayo bhaviSyati tato liGgaM dadAti, itarathA na dadAti / liGgApahAre punaH Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 4, mUlaM- 112, [bhA. 5024] 133 kriyamANe'yamupadezo dIyate - 'dezavratAni' sthUlaprANAtipAtaviramaNAdIni gRhANa, tAni cet pratipattuM na samartha tataH 'darzanaM' samyaktvaM gRhANa / athaivamapyanunIyamAno liGgaM moktuM necchati tadA rAtrau taM suptaM muktvA 'palAyante' dezAntaraM gacchanti // gataH pramattapArAJcikaH / athAnyonyaM kurvANaM tamevAha [bhA. 5025] karaNaM tu annamanne, samaNANa na kappate suvihitANaM / je puna kareMti nAtA, tesiM tu viviMcaNA bhaNiyA / / vR-tuzabdasya vyavahitasambandhatayA 'anyonyaM' parasparaM punaryat 'karaNaM' mukha-pAyuprayogena sevanaM tat zramaNAnAM suvihitAnAM kartuM na kalpate / ye punaH kurvanti te yadi jJAtAstadA teSAM ' vivecanA' pariSThApanA bhaNitA // idameva vyAcaSTe [bhA. 5026] Asaga-posagasevI, keI purisA duveyagA hoMti / tesiM liMgavivego, bitiyapadaM rAyapavvaite / / vR- AsyaM mukhaM AsyamevAsyakam, posakaH pAyuH, Asyaka-posakAbhyAM sevituM zIlameSAmityAsaka-posakasevinaH; kecit 'puruSAH' sAdhavaH dvivedakAH' strI-puruSavedayuktA bhavanti, napuMsakavedina ityarthaH teSAM liGgavivekaH kartavyaH, liGgapArAJcikaM dAtavyamityarthaH / dvitIyapadamatra bhavati-yo rAjapravrajitastasyAsyaka-posakasevino'pi liGgaM nApahriyate, paraMyatanayA sa parityajyate / gato'nyonyaM kurvANaH pArAJcikaH / samprati yo duSTAdiryataH pArAJcikaH kriyate tadetad darzayati[ bhA. 5027] viio uvassayAI, kIrati pAraMcito na liMgAto / anuvaramaM puna kIrati, sesA niyamA tu liMgAo / vR- 'dvitIyaH' viSayaduSTa upAzrayAdeH pArAJcikaH kriyate, kSetrata ityarthaH, 'na liGgAd' liGgapArAJciko na vidhIyate / atha tato doSAnnoparamate tadA'nuparaman liGgato'pi pArAJcikaH kriyate / 'zeSAH' kaSAyaduSTa-pramattA 'nyonyasevAkAriNo niyamAd liGgapArAJcikAH kriyante // kimeta eva pArAJcikAH ? astIti brUmaH / kIdRzaH saH ? iti ced ucyateiMdiya-pamAdadosA, jo puna avarAhamuttarma patto / sabbhAvasamAuTTo, jati ya guNA se ime hoMti / [ bhA. 5028] vR- indriyadoSAt pramAdadoSAdvA pArAJcikApattiyogyAd yaH punaH sAdhuH 'uttamam' utkRSTamaparAdhapadaM prAptaH sa yadi 'sadbhAvasamAvRttaH' 'nizcayena bhUyo'hamevaM na kariSyAmi' iti vyavasitastadA sa tapaHpArAJcikaH kriyate, yadi ca "se" tasyeme guNA bhavanti // ke punaste ? ityAha [bhA. 5029] saMghayaNa-viriya Agama- sutta 'ttha-vihIe jo samaggo tu / tavasI niggahajutto, pavayaNasAre abhigatattho / vR- saMhananaM-vajraRSabhanArAcam, vIryaM dhRtyA vajrakuDyasamAnatA, AgamaH- jaghanyena navamapUrvAntargatamAcArAkhyaM tRtIyaM vastu utkarSato dazamapUrvamasampUrNam, tacca sUtrato'rthatazca yadi parijitaM bhavati, etaiH saMhananAdibhirvidhinA ca taducitasamAcAreNa yaH 'samagraH' sampUrNa / 'tapasvI nAma' siMhanikrIDitAditapaHkarmabhAvitaH / nigrahayuktaH' indriya- kaSAyANAM nigrahasamartha / 'pravacana Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 sAre'bhigatArtha' pariNAmitapravacanarahasyArtha iti / kiJca [bhA. 5030] tilatusatibhAgamitto vi jassa asubho na vijJjatI bhAvo / nijjUhaNAi ariho, sese nijjUhaNA natthi / / vR- yasya gacchAnniryUDhasya tilatuSatribhAgamAtro'pi 'niryUDho'ham' ityazubho bhAvo na vidyate sa niryUhaNAyAH 'arhaH' yogyaH / 'zeSasya' etadguNavikalasya niryUhaNA nAsti, na kartavyetyarthaH // idameva vyAcaSTe [ bhA. 5031] bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/112 eyaguNasaMpajutto, pAvati pAraMciyArihaM ThANaM / eyaguNavippamukke, tArisagammI bhave mUlaM // vR- etaiH saMhananAdibhirguNaiH samprayuktaH pArAJcikArhaM sthAn prApnoti / yaH punaretadguNavipramuktaH 'tAze' pArAJcikApattiprApte'pi mUlameva prAyazcittaM bhavati / / atha pArAJcikameva kAlato nirUpayati[ bhA. 5032] AsAyaNA jahanne, chammAsukkosa bArasa tu mAse / vAsaM bArasa vAse, paDisevao kAraNe bhatio // * vR- AzAtanApArAJciko jaghanyena SaNmAsAn utkarSatazca dvAdaza mAsan bhavati, etAvantaM kAlaM gacchAnniryastiSThatItyarthaH / pratisevanApArAJciko jaghanyena saMvatasaram utkarSato dvAdaza varSANi niryUDha Aste / "paDisevao kAraNe bhaio" tti yaH pratiSevakapArAJcikaH saH 'kAraNe' kulagaNAdikArye 'bhaktaH' vikalpitaH, yathoktakAlAdarvAgapi gacchaM pravizatIti bhAvaH // atha tasyaiva gaNanirgamanavidhimAha [bhA. 5033] ittiriyaM nikkhevaM, kAuM annaM gaNaM gamittANaM / davvAdi subhe vigaDaNa, niruvassaggaTTa ussaggo // vR- iha yaH pAJcikaM pratipadyate sa niyamAdAcArya eva bhavati, tena ca svagaNe pArAJcikaM na pratipattavyam, anyasmin gaNe gantavyam / tata itvaraM gaNanikSepamAtmatulye ziSye kRtvA tato'nyaM gaNaM gatvA 'dravyAdiSu' dravya kSetra kAla- bhAveSu 'zubheSu' prazasteSu vikaTanAm' AlocanAM paragaNAcAryasya prayacchati / ubhAvapi ca nirupasargapratyayaM kAyotsargaM prakurutaH // atha kiM kAraNaM svagaNe na pratipadyate ? ucyate [bhA. 5034] appaccaya nibbhayayA, ANAbhaMgo ajaMtaNA sagaNe / paragaNe na hoMti ee, ANAthiratA bhayaM ceva // vR- svagaccha eva pArAJcikapratipattau agItArthAnAmapratyayo bhavati nUnamakRtyamanena pratisevitaM yena pArAJcikaH kRtaH / tatasteSAM nirbhayatA bhavati, na gurUNAM bibhyatItyarthaH / abibhyatazcAjJAbhaGgaM kurvIran / ayantraNA ca svagaNe bhavati, ziSyAnurodhAdinA svayameva bhakta-pAnAnayanAdau niyantraNA vakSyamANA na bhavatItyarthaH / paragaNe caite doSA na bhavanti / api ca-tatra gacchatA bhagavatAmAjJAnupAlane 'sthiratA' sthairyaM kRtaM bhavati, bhayaM cAtmanaH saJjAyate, tataH paragaNaM gatvA tatra pArAJcikaM patipadya nirapekSaH sakrozayojanAt kSetrAd bahirvrajati / / tasya ceyaM sAmAcArI [ bhA. 5035 ] jinakappiyapaDirUvI, bAhiM khettassa so Thito saMto / viharati bArasa vAse, egAgI jhANasaMjutto // Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 4, mUlaM-112, [bhA. 5035] 135 vR-'jinakalpikapratirUpI' 'alepakRtaM bhaikSaM grahItavyam, tRtIyasyAM pauruSyAM paryaTanIyam' ityAdikA yAzI jinakalpikasya caryA tAM kurvana kSetrAd bahi sthitaH san 'saH' pArAJcikaH ekAkI 'dhyAnasaMyuktaH' zrutaparAvartanakacitto dvAdaza varSANi viharati // yasya cA''cAryasya sakAze pratipadyate tena yat kartavyaM tadAha[bhA.5036] oloyaNaM gavesaNa, Ayarito kuNati savvakAlaM pi| uppanne kAraNammiM, savvapayatteNa kAyavvaM // vR-AcArya pArAzcikasya 'sarvakAlamapi' yAvantaM kAlaM prAyazcittaM vahati tAvantaM sakalamapi kAlaM yAvat pratidivasamavalokanaM karoti, tatsamIpaM gatvA tadarzanaM karotItyarthaH / tadanantaraM 'gaveSaNaM' 'gato'lpaklamatayAbhavatAM divasorAtrirvA?' iti pRcchAM kroti| utpanne punaH 'kAraNe' glAnatvalakSaNe sarvaprayatlena bhakta-pAnAharaNAdikaM svayamAcAryeNa tasya kartavyam / / [bhA.5037] jo u uvehaM kujA, Ayario keNaI pamAeNaM / ArovaNA u tassA, kAyavvA puvvaniddiTThA / / vR- yaH punarAcArya 'kenApi pramAdena' janavyAkSepAdinA 'upekSAM kurute' tatsamIpaM gatvA taccharIsyodantaM na vahati tasyA''ropaNA 'pUrvanirdiSTA' glAnadvArAbhihitA kartavyA, catvAro gurukAstasya prAyazcittamAropayitavyamiti bhaavH|| yaduktam "utpanne kAraNe sarvaprayatnena kartavyam" tadbhAvayati[bhA.5038] Aharati bhatta-pAnaM, uvvattaNamAiyaM pi se kunnti| __sayameva gaNAhivaI, aha agilANo sayaM kunnti|| vR-atha sa pArAJciko glAno'bhavat tatastasya 'gaNAdhipati' AcArya svayameva bhaktaMpAnaMca 'Aharati' Anayati, udvartanam AdizabdAt parAvartanorddhakaraNopavezanAdikaMtasya svyNkroti| atha jAtaH 'aglAnaH' nIrogastata AcAryaM na kimapi kArayati kintu sarvaM svayameva kurute // adhunA yaduktam "oloyaNaM gavesaNa" ti tadvyAkhyAnArthamAha. [bhA.5039] ubhayaM pi dAUNa sapADipucchaM, voDhuM sarIrassa ya vttttmaanni| . AsAsaittANa tavokilaMtaM, tameva khettaM samuti theraa|| vR-'sthavirAH' AcAryAH ziSyANAMpratIcchakAnAM ca 'ubhayamapi' sUtramarthaMca, kiMviziSTam ? ityAha-'sapratipRcchaM' pRcchA-praznastasyAH prativacanaM pratipRcchA tayA sahitaM sapratipRccham, sUtraviSaye'rthaviSaye ca yad yena pRSTaM taprativacanaM dattvA tatsakAzamupagamya tadIyazarIrasya "vaTTamANi"ti vartamAnekAle bhavA vArttamAnI-vArtetyarthaHstAM vahanti, alpaklAmyatAMpRcchantIti bhAvaH / so'picA''cArAgataM mastakena vande' iti pheTAvandanakena vndte|shriirrsy codantamUDhvA yadi tapasA klAmyati tata AzvAsayanti / AzvAsya ca tadeva kSetraM' yatra gaccho'vatiSThate tat samupagacchanti sthavirAH / / atha dvAvapi sUtrArthoM dattvA tatra gantuM na zaknoti tataH ko vidhiH? ityAha[bhA.5040] asahU suttaM dAtuM, do vi adAuM va gacchati pae vi| saMghADao se bhattaM, pAnaM cA''neti mggennN|| Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/112 vR- ihaikasyApi kadAcidekavacanaM kadAcicca bahuvacanaM sarvasyApi vastuna ekA'nekarUpatAkhyApanArthamityaduSTam / asahiSNurAcArya sUtraM dattvA gcchti|athtthaapin zaktoti tataH 'dvAvapi' sUtrA-'rthAvadatta 'prage' prabhAta eva gacchati / tasya ca tatra gatasya ekaH saGghATako bhaktaM pAnakaM ca 'mArgeNa' pRSThata Anayati // kadAcinanna gacchedapi tatraitAni kAraNAni[bhA.5041] gelaneNa va puTTho, abhinavamukko tato va rogAto / kAlammi dubbale vA, kajje anne va vaaghaato|| vR-sa AcAryo glAnatvena vA spRSTo bhaved athavA 'tasmAd' glAnatvakAraNAd rogAd 'abhinavamuktaH' tatkAlamuktaH syAt tato na gacchet / yadi vA kAle 'durbale na vidyate balaM gamanAya yasmingADhAtapasambhavAdinAsa durbalaH-jyeSThA-''SADhAdikaH kAlaH, durazabdo'bhAvavAcI, tasmin na gacchet, zarIraklezasambhavAt / "kaje anne va vAghAto" ityatra saptamI tRtIyArthe prAkRtatvAt, tato'yamarthaH-anyena vA kAryeNa kenApi vyAghAto bhvet|| kaM punastat kAryam ? ityAha[bhA.5042] vAyaparAyaNa kuvito, ceiya-taddavva-saMjatIgahaNe / puvvuttANa cauNha vi, kajANa haveja annayaraM // vR-vAde kasyApi rAjavallabhavAdinaH parAjayena nRpati kupitaH syaat|athvaa caityaM-jinAyatanaM kimapi tenAvaSTabdhaM syAt tatastanmocane kruddho bhavet / athavA tavyasya-caityadravyasya saMyatyA vA grahaNaM rAjJA kRtaM tanmocane vA kupitaH / tataH 'pUrvoktAnAm' ihaiva prathamoddezake pratipAditAnAM nirviSayatvAjJApana-bhaktapAnaniSedhopakaraNaharaNa-jIvitacAritrabhedalakSaNAnAMcaturNA kAryANAmanyatarat kAryamutpannaM bhavettato na gcchet||agmne copAdhyAyaH preSaNIyo'nyo vA, tathAcAha[bhA.5043] pesei uvajjhAya, annaM gItaM va jo tahiM joggo| puTTho va apuTTho vA, sa cAvi dIveti taM kajjaM // kR-pUrvoktakAraNavazataHsvayamAcAryasya gamanAbhAve upAdhyAyaMtadabhAve'nyovAyogItArthastatra yogyastaMpreSayati / sa cApi tatra gataH san tena pArAJcitena 'kimityadya kSamAzramaNA nAyAtAH?' iti pRSTo vA'pRSTo vA tat 'kArya' kAraNaM dIpayet, yathA-amukena kAraNena nAyAtA iti|| [bhA.5044] jANaMtA mAhappaM, sayameva bhaNaMti etthataM joggo| asthi mama ettha visao, ajANae so va te beti|| vR. iha yadi glAnIbhavanAdinA kAraNena kSamAzramaNAnAgamanaM pRSTenApRSTena vA dIpitaM tadA na kimapyanyat tena pArAJcitena vaktavyaM kintu guvadiza evobhAbhyAM yathoditaH sampAdanIyaH / atha rAjapradveSonirviSayatvAjJApanAdinA vyAghAto dIpitastatra yadi te upAdhyAyAanyevAgItArthAstasya zakti svayameva budhyante tato jAnantaH svayameva tasya mAhAtmyaM taM bruvate, yathA-asmin prayojane tvaM yogya iti kriytaamudymH| atha na jAnate tasya zakti tataH sa eva tAnajAnAnAn brUte, yathAasti mamAtra viSaya iti / etacca svayamupAdhyAyAdibhirvA bhaNito vakti[bhA.5045] acchau mahAnubhAgo, jahAsuhaM guNasayAgaro sNgho| __gurugaM pi imaM kajaM, maM pappa bhavissae lahuyaM // Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137 uddezakaH 4, mUlaM-112, [bhA. 5045] vR-tiSThatu yathAsukhaM mahAn anubhAgaH-adhikRtaprayojanAnukUlA acintyA zaktiryasya saH, tathA guNazatAnAma-anekeSAM guNAnAm AkaraH-nidhAnaM guNazatAkaraH sngghH| yata idaM gurukamapi kAryaM mAM prApya laghukaM bhaviSyati, samartho'hamasya proyajanasya lIlayA'pi sAdhane iti bhAvaH / / evamukte so'nujJAtaH san yat karoti tadAha[bhA.5046] abhihANa-heukusalo, bahUsunirAjito viusbhaasu| . gaMtUNa rAyabhavane, bhaNAtitaM rAyadAraTuM / vR. 'abhidhAna-hetukuzalaH' zabdAmrAge tarkamArge-'tIva kSunna ityarthaH, ata eva bahuSu vidvatsabhAsu'nIrAjitaH' nirvaTitaH, itthambhUtaH sa pArAJciko rAjabhavena gatvA taM 'rAjadvArasthaM' pratIhAraM bhaNati // kiM bhaNati? ityAha[bhA.5047] paDihArarUvI ? bhaNa rAyarUviM, tamicchae saMjayarUvi dttuN| nivedayittA ya sa patthivassa, jahiM nivo tattha tayaM pvese|| vR-he pratIhArarUpin ! madhye gatvA 'rAjarUpiNaM' rAjAnukAriNaM bhaNa, yathA-tvAM saMyatarUpI draSTumicchati / evamuktaH san 'saH' pratIhArastathaiva pArthivasya nivedayati / nivedya ca rAjAnumatyA yatra nRpo'vatiSThate tatra 'takaM sAdhuM pravezayati / [mA.5048] taM pUyaittANa suhAsanatthaM, pucchisu rAyA''gayakouhallo / paNhe urAle asue kayAI, sa cAvi Aikkhai patthivassa / / vR-'taM' sAdhuMpraviSTaM santaM rAjApUjayitvA zubhAsanasthaM' zubheAsane nissnnmaagtkuhuuhlo'praakssiit| kAn? ityAha-praznAn 'udArAn' gambhIrArthAn kadAcidapyazrutAn "pratihArarUpin'! ityevamAdikAn / sa cApi' sAdhurevaM pRSTaH pArthivasyAcaSTe / kimAcaSTe ? ityAha[bhA.5049] jArisaga AyarakkhA, sakkAdINaM na tAriso eso| tuha rAya! dArapAlo, taM piya cakkINa pddiruuvii|| vR-yAdhzakAH khalu zakrAdInAm, AdizabdAt camarAdiparigrahaH, AtmarakSA na tAza eSa tatra rAjan! dvArapAlastata uktam "he pratIhArarUpin!" tathA tvamapi yAddazazcakravartI tAIzo na bhavasi, ralAdyabhAvAt, atrAntare cakravartisamRddhirAkhyAtavyA, kiJca pratApa-zauryanyAyAnupAlanAdinAta pratirUpo'sitata uktam "rAjarUpiNaM brUhi", ckrvrtiprtiruupmityrthH|| evamukte rAjA prAha-tvaM kathaM zramaNAnAM pratirUpI? tata Aha[bhA.5050] samaNANaM paDirUvI, jaMpucchasi rAya ! taM kahamahaM ti / niratIyArA samaNA, na tahA'haM tena pddiruuvii||. vR-yat tvaM rAjan ! pRcchasi 'ath| kathaM tvaM zramaNAnAM pratirUpI ?' tadahaM kathayAmi-yathAM zramaNA bhagavanto niraticArA na tathA'haM tena zramaNAnAM pratirUpI, na tu sAkSAt zramaNa iti // pratirUpitvameva bhAvayati[bhA.5051] nijUDho minarIsara!, khette vijaINa acchiuMna lbhe| atiyArassa visodhi, pakaremi pamAyamUlassa // vR-henarezvara! pramAdamUlasyAticArasya samprati vizodhiprakaromi, tAM ca kurvan 'niDho'smi' Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram - 3-4/112 niSkAsito'smi, tata AstAmanyat, kSetre'pi yatInAmahamAsthAtuMna labhe, tataH zramapratirUpyahamiti / rAjA prAha-sattvayA kRto'ticAraH ? kA vA tasya vizodhi ? evaM pRSTe yat kartavyaM tadAha[bhA. 5052] kahaNA''uTTaNa AgamanapucchaNaM dIvaNA ya kajassa / vIsajjiyaMtiya mae, hAsussalito bhaNati rAyA // - kathanaM rAjJA pRSTasya prasaGgato'nyasyApi yathA pravacanabhAvanA bhavati / tataH 'Avartanam' Akampanam rAjJo bhaktIbhavanamiti bhAvaH / tadananataramAgamanakAraNasya praznaH - kena prayojanena yUyamatrA''gatAH stha ? / atrAntareyena kAryeNAgatastasya 'dIpanA' prakAzanA / tato rAjA "hAsussalio "tti hAsena yukta utsRtaH hRSTo hAsotsRtaH, hasitamukhaH prahRSTazca sannityarthaH, bhaNati / yathA-mayA 'visarjitaM ' mutkalitaM nirviSayAjJApanAdikaM kAryamiti // 138 evaM ca kiM saJjAtam ? ityAha [bhA. 5053] saMgho na labhai kajjaM, laddhaM kajjaM mahAnubhAeNaM / tubbhaM ti visaGgemiM, soviya saMgho tti pUeti // vR-nirviSayatvAjJApanamutkalanAdilakSaNaM kAryaM saGgho na labhate kintu tena pArAJcikena 'mahAnubhAgena' sAtizayAcintyaprabhAvena lbdhm| na ca sa evaM kAryalAbhena garvamudvahati, yata Aha- "tumaM ti" ityAdi, rAjA prAha- yuSmAkaM bhaNitenAhaM pUrvagrAhaM tyaktvA tat kAryaM visarjayAmi nAnyathA / 'so'pi ca' pArAJciko brUte - ko'ham ? kiyanmAtro vA ? garIyAn saGgho bhaTTArakaH, tatprabhAvAdevAhaM kiJcijjAnAmi, tasmAt saGghAmAhUya kSamayitavA yUyamevaM brUta-mutkalitaM mayA yuSmAkamiti / tato rAjA'pi saGghaM pUjayati // [bhA. 5054] abmatthito va rannA, sayaM va saMgho visajjati tu tuTTho / AdI majjha'vasANe, sa yAvi doso dhuo hoi / / vR- rAjA saGkaM brUyAt-mayA yuSmAkaM visarjitaM kAryam, paraM madIyamapi kAryamidAnIM kurutamuJcatAsya pArAJcikasya prAyazcittam / evaM rAjJA'bhyarthito yadi vA svayamapi tuSTaH saGghaH 'visarjayati' mutkalayati / kimuktaM bhavati ? yad vyUDhaM tad vyUDhameva, zeSaM tu punardezataH sarvato vA prasAdena muJcati / tasya ca pArAJcikatapasastadAnImAdirmadhyamavasAnaM vA bhavet, triSvapi saGghasyAdezAt 'sa cApi' pArAJcikapattiheturdoSaH 'dhutaH' kampitaH, prasAdena spheTito bhavatItyarthaH / tatra dezo dezadezo vA prAyazcittasya tena voDhavyaH / atha rAjA tasyApi mocane nirbandhaM karoti tadA tadapi mucyate / dezo nAma-SaDbhAgaH, dezadezaH- dazabhAgaH // tatra deze yAvanto mAsA bhavanti tadetat pratipAdayati [bhA. 5055 ] ekko ya donni donni ya, mAsA cauvIsa hoMti chabbhAge / saMdoha vi eyaM, vaheja muMceja vA savvaM // vR- ihAzAtanApArAJciko jaghanyataH SaNmAsAn utkarSato varSaM bhavati ityuktam, tatra SaNmAsAnAM SaSThe bhAge eko mAso labhyate varSasya tu SaDbhAge dvau mAsau bhavataH / pratisevanApArAJciko jaghanyato varSam utkarSato dvAdaza varSANi bhavatItyuktam, tatrApi varSasya SaDbhAge dvau mAsau dvAdazavarSANAM SaSThe bhAge caturviMzatirmAsA bhavanti / evaMvidhaM dezaM 'dvayorapi' AzAtanA-pratisevanApArAJcikayoH Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .139 uddezaka : 4, mUlaM-112, [bhA. 5055] sambandhinaM saGghasyAdezAd vahet, yadvA sarvamapi saGgho muJcet, na kimapi kArayedityarthaH / / atha dezadezamAha[bhA.5056] aTThArasa chattIsA, divasA chattIsameva vrisNc| bAvattariMca divasA, dasabhAgavaheja bitiotu|| vR- AzAtanApArAJcake SaNmAsAnAM dazame bhAge'STAdaza divasA varSasya tu dazame bhAge SaTtriMzadivasA bhvnti| pratisevanApArAJcike saMvatsarasya dazame bhAgeSaTtriMzadivasA dvAdazavarSANAM dazame bhAge varSamekaM dvAsaptatizca divasA bhavanti / etAvantaM kAlaM yad vahed eSaH 'dvitIyaH' dezadeza ucyate / / upasaMharannAha[bhA.5057] pAraMcINaM doNha vi, jahannamukkosayassa kaalss| chabbhAM dasabhAgaM, vaheja savvaM va jhosijjA // vR-'dvayorapi AzAtanA-pratisevanApArAJcikayorjaghanya utkRSTazcayaHkAlastasya sambandhinaM SaDbhAgaM dazabhAgaM vA'nantaroktaM vahet / yadvA 'sarvamapi avaziSyamANaM saGghaH kSapayet, prasAdena muJcediti bhaavH|| mU. (113) tato anavaTTappA pannattA, taMjahA-sAhammiyANaM tenaM karemANe, annadhammiyANaM tenaM karemANe, hatthAdAlaM dalemANe // vR-asya sambandhamAha[bhA.5058] pacchittamanaMtariyaM, heTThA pAraMciyassa annvttttho| Ayariyassa visodhI, bhaNitA imagA uvjjhaate|| vR-pUrvasUtre pArAJcikaprAyazcittamuktam, tasya adhastAd' anantaritamanavasthApyaprAyazcittaM bhavati, ataH sAmprataM tdbhidhiiyte|ydvaapuurvsuutreaacaarysyshodhirbhnnitaa, iyaMpunarupAdhyAyaviSayA saivAbhidhIyate / / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-trayaH 'anavasthApyAH' tatkSaNAdeva vrateSvanavasthApanIyAH prjnyptaaH| tadyathA-sAdharmikAH-sAdhavasteSAM satkasyotkRSTopadheH ziSyAdervA 'stainyaM' cauryaM kurvANaH / anyadhArmikAH-zAkyAdayo gRhasthA vA teSAM satkasyopadhyAdeH stainyaM kurvan / tathA hastenAtADanaM hastAtAlaH, sUtre ca takArasya dakArazrutirArSatvAt, taM "dalamANe" dadat, yaSTi-muSTi-lakuTAdibhirAtmanaH parasya vA praharanitibhAvaH / athava "hatthAlaMbaM"tipAThaH, hastAlamba iva 'hastAlambaH' azivAdiprazamanArthamabhicArukamantrAdiprayogastaM "hatthAlaMbaM" ti pAThaH, hastAlambaiva hastAlambaH' azivAdiprazamanArthamabhicArukamantrAdiprayogastaM "dalamANe" kurvan / yadvA "atthAdAnaM dalamANe" ttipAThaH, tatra arthAdAnam' arthopAdAnakAraNamaSTAGganimittaM 'dadat' prayuJjAnaH / eSa sUtrasaGkepArthaH / atha vistarArthaM bibhaNiSurAha[bhA.5059] AsAyaNa paDisevI, aNavaThThappo vi hoti duviho tu| ekeko vi yaduviho, sacaritto ceva acritto|| vR-AzAtanAnavasthApyaH pratisevyanavasthApyazcetyanavasthAyapyo'pidvividhobhavati, na kevalaM pArAJcika iti apizabdArthaH / punarekaiko'pi dvividhaH-sacAritro'cAritrazceti / etau dvAvapi bhedau pArAJcikavad vaktavyau // athAzAtanAnavasthApyamAha Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/113 [bhA.5060] titthayara pavayaNa sute, Ayarie gaNahare mhiddddiie| ete AsAdeMte, pacchitte maggaNA hoi / / vR- tIrthakaraH pravacanaM zrutaM AcAryo gaNadharo maharddhikazceti / etAnAzAtayataH prAyazcitte mArgaNA bhavati / amISAM cAzAtanA pArAJcikavadbhAvanIyA ||praayshcittmaargnnaa punariyam[bhA.5061] paDhama-bitiesunavamaM, sese ekkakka caugurU hoti| savve AsAdeMto, anavaTThappo uso hoi|| vR-'prathama-dvitIyayoH' tIrthaGkara-saGghAzAtanayorupAdhyAyasya 'navamam' anavasthApyaM bhavati / 'zeSeSu' zrutAdiSu pratyekamekaikasmin AzAtyamAne caturguravo bhavanti |ath 'sarvANi' catvAryapi zrutAdI AzAtayati tato'sau anavasthApyo bhvti|| ukta AzAtanAnAvasthApyaH / atha pratisevanAnavasthApyamAha[bhA.5062] paDisevaNaaNavaTTho, tividho so hoi AnupuvvIe / sAhammi annadhammiya, hatthAdAlaM va dlmaanne|| vR-yaH pratisevanAnavasthApyaHsUtresAkSAduktaHsaAnupUrvyAtrividhobhavati-sAdharmikastainyakArI anyadhArmikastainyakArI hastAtAlaM ca dadat / / tatra sAdharmikastainyaM tAvadAha[bhA.5063] sAhammi tenna uvadhI, vAvAraNa jhAmaNA ya ptttthvnnaa| sehe AhAravidhI, jA jahi ArovaNA bhnnitaa|| vR- sAdharmikANAm 'upadheH' vastra-pAtrAdilakSaNasya stainyaM karoti / "vAvAraNa"tti gurubhirupadherutpAdanAya 'vyApAraNA' preSaNA kRtA tatastamutpAdya gurUNAmanivedyApAntarAle svayamevAdhitiSThati / "jhAmaNA ya" tti upakaraM sadbhAvenAsadbhAvena vA 'dhyAmitaM' dagdhaM bhavet tayAjena zrAvakamabhyarthya vastrAdikaM gRhItvA svayameva bhuGkte / "paTThavaNa"tti kenApyAcAryeNa kasyApi saMyatasya hasteaparAcAryasya DhaukanAya pratigrahaH preSitastamasAvantarAsvayameva sviikroti| "sehe"tti shaikssvissyNstainyNkroti| "AhAravihi"ttidAnazrAddhAdiSu sthApanAkuleSu gurubhirananujJAtaH 'AhAravidhim' ashnaadikmaahaarprkaarNgRhnnaati|etessusthaanessusaadhrmikstainyN bhvti| atraca yA yatrasthAne 'AropaNA' prAyazcittAparaparyAyA bhaNitA sA tatra vktvyaa| eSa niyuktigAthAsa pArthaH / sAmpratamenAmeva vivarISurAha[bhA.5064] uvahissaAsiAvaNa, sehamasedhe ya diTTha'diDhe y| sehe mUlaM bhaNitaM, aNavaThThappo ya paarNcii|| vR-ihopadheH AsiAvaNaM stainyamityeko'rthaH, tacca zaikSo vA kuryAdazaikSo vA, ubhAvapi dRSTaM vAstainyaMkuryAtAmadhSTaMvA tatra zaikSemUlaMyAvatprAyazcittaMbhaNitam, upadhyAyasyA'navasthApyaparyantam, AcAryasya pArAJcikAntam // etadeva bhAvayati[bhA.5065] seho tti agIyattho, jo vA gIto aNiDDisaMpanno / uvahI puna vatthAdI, sapariggaha etaro tiviho| vR-zaikSa iti padenAgItArtho bhaNyate, yo vA gItArtho'pi 'anRddhisampannaH' AcAryapadAdisamRddhimaprAptaH so'pi zaikSa ihocyte| upadhipunarvastrAdikaH, AdizabdAtu pAtraparigrahaH / saca Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 4, mUlaM-112, [bhA. 5065] 141 'saparigrahaH' parigRhItaH syAd 'itaro vA' aparigRhItaH / punarekaikastrividhaH- jaghanyo madhyama utkRSTazca ||ath "sehe mUlaM" ityAdi pazcArddhaM vyAkhyAti[bhA.5066] aMto bahiM nivesaNa, vADaga gAmujANa siim'tikte| mAsa cau chacca lahuguru, chedo mUlaM taha dugNc|| vR- 'antaH' pratizrayAbhyantare sAdharmikANAmupadhimadRSTaM zaikSaH stenayati mAsalaghu, vasaterbahiraTeSTamevastenayatimAsaguru |niveshnsyaantsiguru, bhishcturlghu|vaattksyaantshcturlghu, bahizcaturguru |graamsyaantshcturguru, bahi ssddlghu| udyAnasyAntaHSaDlaghu, bhissddguru|siimaayaa antaH SaDguru, atikrAntAyAM tu tasyAM bahizchedaH / "mUlaM taha dugaM ca"tti mUlaM tathA 'dvikaMca' anavasthApya-pArAJcikayugam // etadeva bhAvayati[bhA.5067] . evaM tA addiSTe; diDhe paDhamaM padaM parihavettA / teceva asehe vI, adiTTha diDhe puno ekkaM // vR-evaM tAvadaSTe stainye kriyamANe zaikSasaya prAyazcittamuktam / dRSTe tu 'prathama' mAsalaghulakSaNaM padaM parihApya' parihatyamAsagurukAdArabdhamUlaM yaavdvktvym|ashaikssH-upaadhyaaystsyaapydRsstte 'tAnyeva' mAsagurukAdIni mUlAntAniprAyazcittasthAnAni bhavanti, dRSTe punaH eka mAsagurulakSaNaM padaMhasati, caturlaghukAdArabdhamanavasthApye nisstthaaNyaatiityrthH|aacaarysyaapyghtte'nvsthaapyaantmev, ghttetucturgurukaadaarbdhNpaaraanycketisstthti||gtN saadhrmikopdhistainydvaarm|athvyaapaarnnaadvaarmaah[bhaa.5068] vAvAriya AnehA, bAhiM ghettUNa uvahi giNhaMti / lahugo aditi lahugA, aNavaThThappo va aadesaa|| vR-'vyApAritA nAma gurubhipreSitAH, ythaa-"aaneh"ttiupdhimutpaadyaa''nyt|tecaivmuktaa anekavidhamupadhiM gRhibhyaH 'gRhItvA' utpAdya 'bahireva' AcAryasamIpamaprAptA upadhiM gRhNanti, 'idaMtavaidaM mama' iti vibhajyasvayameva svIkurvantItyarthaH; evNgRhnntaaNmaaslghu|aagtaaaacaarysy na dadati caturlaghavaH, prastutasUtrAdezAdvA sa svacchandavastragrAhakaH sAdhuvargo'navasthApyo bhvti|| . gataM vyaapaarnnaadvaarm|athdhyaamnaadvaarm-saa cadhyAmanA dvividhA-satI astiic| tatrAsatIM tAvadAha[bhA.5069] daTThanimaMtaNa luddho'nApucchA tattha gaMtu naM bhnnti| jhAmiya uvadhI aha tehi pesito gahita nAtoya // vR-AcAryA kenApi dAnazrAddhAdinA virUparUpairvastrairnimantritAH, taizca tAni pratiSiddhAni / ekazca sAdhustAM nimantraNAM zrutvA tAni ca sundarANi vastrANi dRSTavA 'lubdhaH' lobhaM gataH / tata AcAryamanApRcchaya "NaM" iti taM zrAvaka tatra gatvA bhaNati-asmAkamupadhi 'dhyAmitaH' dagdhaH tato'haM tairAcAryairyuSmAkaM sakAze vastrArthaM preSitaH; evamukte dattastenopadhi / sa ca gRhItvA gataH, anye ca sAdhava AgatAH / zrAddhena bhaNitam-yuSmAkamupadhidagdha iti kRtvA yo bhavadbhi sAdhuH preSitastasya nUtanopadhirdatto vartate, yadi na paryAptaM tato bhUyo'pi dadAmIti / sAdhavo bruvatenAsmAkamupadirdagdho na vA vayaM kamapi preSayAmaH / evaM sa lobhAbhibhUtaH sAdhustena zrAvakeNa jJAtaH, yatA-gurUNAM pRcchAmantareNAyaM gRhItavAn / tatazca kiM bhavati? ityAha Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/113 [bhA.5070] lahugA anuggahammiM, gurugA appattiyammi kAyavvA / mUlaM ca tenasadde, voccheda pasajjaNA sese // vR-evaM tena sAdhunAstainyenavastreSu gRhIteSuyadyapyasau zrAddho'nugrahaMmanyate-"yathA'pitathA'pi gRhNatAmamI sAdhavaH' iti tathApi caturlaghavaH / athAprItikaM karoti tatazcaturguravaH prAyazcittaM kartavyAH / athAsau 'steno'yaM steno'yam' iti zabdaM janamye vistArayati tadA mUlam / yacca zeSadravyANAM zeSasAdhUnAM vA vyavacchedaM "pasajjaNa"ttiprasaGgataH karoti taniSpanna praayshcittm|| atha satIM dhyAmanAM darzayati[bhA.5071] suvvatta jhAmiovadhi, pesaNa gahite ya aMtarA luddho / lahugo adeMte gurugA, anavaTThappo va aadesaa|| vR-atha 'suvyaktaM' satyenaiva dhyAmita upadhi tato gurubhistathaiva preSaNaM kRtam, preSitazca san yenAcAryA nimantritAstasmAdanyasmAdvA zrAvakAd vastrAdikamupadhiM gRhItvA antarA 'lubdhaH' lobhAbhibhUtoyadigRhNAti tadA laghukomAsaH Agato'piyadigurUNAMnaprayacchatitadAcaturguravaH, sUtrAdezAdvA'navasthApyo bhvti||gtN dhyAmanAdvAram / atha prasthApanAdvAramAha[bhA.5072] ukkosa sanijogo, paDiggaho aMtarA gahaNa luddho / lahugA aMdete gurugA, aNavaThThappo va aadesaa|| vR-kenApyAcAryeNa kasyApi saMyatasya hasteaparAcAryasya DhaukanahetoH pratigrahaHpreSitaH, saca 'utkRSTaH' utkRSTopadhirUpo yadvA vRtta-samacaturasra-varNADhyatAdiguNopetaH, tathA saha niryogenapAtrakabandhAdinA yaH sa sniryogH| evaMvidhasya pratigrahasya antarA' apAntarAla evAsau lubdhaH 'grahaNaM' svIkaraNaM karoti tatra caturlaghu / tatra gatasteSAM sUrINAMtaMpratigrahaMna prayacchaticaturguravaH, sUtrAMdezena vA'navasthApyo 'sau drssttvyH||gtN prasthApanAdvAram, atha zaikSadvAramAha[bhA.5073] pavvAvaNijja bAhiM, Thavettu bhikkhassa atigate sNte| . . sehassa AsiAvaNa, abhidhAreMte va paavynnii|| vR-ko'pi sAdhuH 'pravrAjanIya' sazikhAkaM zaikSaM gRhItvA prasthitaH, taM ca bhikSAkAle kvApi grAme bahi sthApayitvA bhikSArtham atigataH-praviSTaH, praviSTe ca sati tasmin aparaH sAdhustaM zaikSaM dRSTvA vipratArya ca tasya "AsiyAvaNaM" apaharaNaM karoti / sAdhuvirahito vA ekAkI kamapi sAdhumabhidhArayan-manasi kurvan zaikSo svayamevA''tmano dikparicchedaM kuruta iti saGgrahagAthAsamAsArthaH ||athainaamev vivRNoti[bhA.5074]. sanAtigato addhANito va vaMdanaga puccha seho mi| so kattha majjha kajje, chAta-pivAsassa vA aDati // vR-saMjJAbhUmigata AdizabdAbhaktAdipariSThApanikAya nirgataH ko'pisAdhuH zaikSaM dRSTavAn, athavA 'AdhvanikaH' pathiko'sau sAdhustataH pathi gacchan zaikSaM dRSTavAn / tena ca vandanake kRte sati sAdhuH pRcchati-ko'si tvam ? kuta AgataH ? kva vA prasthitaH ? / zaikSaH prAha- amukena sAdhunA sArddha prasthitaH pravrajitukAmaH zaikSo'samyaham / sAdhuH pRcchati-sa sAdhuH samprati kva gataH? zaikSo bhaNati-sa mama kArye bubhukSitasya pipAsitasya vA bhakta-pAnArthaM paryaTati // Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 uddezaka H 4, mUlaM-112, [bhA. 5075] [bhA.5075] majjhamiNamanna-pAnaM, uvajIva'nukaMpanAya suddho u| puTThamapuDhe kahaNA, emeva ya iharahA doso|| vR-tataH sa sAdhurmadIyamidamanna-pAnam 'upajIva' muMzveti bruvANo yadi 'sAdharmiko'yam' ityanukampayA dadAti tadA zuddhaH / zaikSeNa pRSTo'pRSTo vA yadi 'evameva' anukampayA dharmakathAM karoti tadAzuddhaH / 'itarathA' apaharaNArthaM bhakta-pAnaMdadatodharma vA kathayato 'doSaH' caturgurukaM prAyazcittam / apaharaNaprayogAneva darzayati[bhA.5076] bhatte pannavaNa nigRhaNA ya vAvAra jhNpnnaacev| patthavaNa-sayaMharaNe, sehe avvatta vatte y|| . vR-apaharaNArthaM bhakta-pAnaM dadAti dharmaM vAtasya purataH prjnyaapyti| tataH sa zaikSa AvRttaH san bhaNati-bhavata eva sakAze'haM pravrajAmi kintu na zaknomi yenA''nItastatpurataH sthAtum, tato mAM gupile pradeze nigUhata; tato'sautaM vyApArayati-amukatra nilIya tissttheti| tatastaM tatranilInaM sAdhuH palAlAdinAjhampayati, sthgytiityrthH| athavA'nyaiH sArdhamanyaM grAmaMprasthApayati, ekAkinaM vApreSayati-amukatra grAmAdau vraja, ahamapyamuSmin divase ttraa''gmissyaami|athvaa svayameva gRhItvA tmphrti| etAniSaTpadAni bhavanti, tadyathA-bhaktapradAnaM dharmakathA 2 nigUhanAvacanaM 3vyApAraNaM 4 jhampanaM 5prasthApana-svayaMharaNaM 6 ceti / eteSuSaTsu padeSu zaikSe vyakte'vyakte ca prAyazcittamidaM bhvti|| [bhA.5077] guruo caulahu cauguru, challahu chaggurugameva chedo y| bhikkhu-gaNA''yariyANaM, malUM aNavaTTha paarNcii|| vR-bhikSuryadyavyaktazaikSasyApaharaNArthaM bhaktaM dadAti tadA mAsagurU, dharmaprajJApanAyAM caturlaghu, nigUhanavacanecaturguru, vyApAraNeSaDlaghu, jhampaneSaDguru,prasthApane svyNhrnnevaacchedH| evamavyakte zaikSe bhaNitam / avyakto nAma-yasyAdyApi zmazru na sAtam / yastu vyaktaH-saJjAtazmazrustatra cturlghukaadaarbdhmuulNyaavdbhikssoHpraayshcittm|gnninH-upaadhyaaysy caturlaghukAdArabdhamanavasthApye tiSThati / AcAryasya caturgurukAdArabdhaM pArAJcike pryvsyti|| evaM sasahAye zaikSe bhaNitam, yaH punarasahAyo'bhidhArayan vrajati tatra vidhimAha[bhA.5078] abhidhAraMta vayaMto, puTTho vaccAma'haM amugamUlaM / panavaNa bhattadAne, taheva sesA padA natthi / / vR- ko'pi zaikSa ekAkI kamapyAcAryamabhidhArayan pravrajyAbhimukho vrajati / tena kvacid grAmepathivA sAdhuMdRSTvA vndnkNkRtm|saadhunaa pRSTaH-kagacchasi? |spraah-amuksyaa''caarysy pAdamUle pravrajanArthaM vrajAmi / evamukte yadi bhikSuravyaktazaikSasya bhaktadAnaM karoti mAsaguru, dharmaprajJApanAyAM caturlaghu; vyaktazaikSasya bhaktadAne caturlaghu, dharmakathAyAM caturguru / upAdhyAyA''cAryayoryathAkramaM SaDlaghuSaDgurukaMca bhavati, adhastanamekaikaMpadaM hasatIti bhAvaH / 'zeSANi tu' nigUhana-vyApAraNa-jhampanAdIni padAni na santi, asahAyatvAt, tadabhAvAt prAyazcittamapi nAstIti // ete cApare doSAH___ [bhA.5079] ANAda'naMtasaMsAriyatta bohIya dullabhattaM ca / Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 bRhatkalpa-chedasUtram - 3-4/113 sAhammiyatentrammiM, pamattachalaNA'dhikaraNaM ca // vR- zaikSamapaharata AjJAbhaGgAdayo doSA bhavanti / anantasaMsArikatvaM ca bhagavatAmAjJAbhaGgAd bhavati / bodhezca durlabhatvaM jAyate / sAdharmikastainyaM ca kurvANaH pramatto labhyate / pramattasya ca prAntadevatayA chalanA bhavati / yasya ca sambandhI so'pahiyate tena samam 'adhikaraNaM' kalaha upajAyate / evaM tAvat puruSaviSayA doSA uktAH / atha strIviSayAMstAnevAtidizatiemeva ya itthI, abhidhAreMtIe taha vayaMtIe / vatta'vvattA gamo jaheva purisassa nAyavvo / [bhA. 5080 ] vR evameva striyA api zaikSikAyAH abhidhArayantyAstathA "vayaMtIe "tti sasahAyAyAH pravrajituM vrajantyA vyaktAyA avyaktAyAzca gamaH sa eva jJAtavyo yathA puruSasyoktaH // atha prAvacanikapadaM vyAcaSTe [ bhA. 5081] evaM tu so avadhito, jAghe jAto sayaM tu pAvayaNI / nikkAraNe ya gahito, vaJcati tAhe purillANaM // vR- 'evam' antaroktaiH prakAraiH 'saH' zaikSo'pahRtaH san yadA svayameva prAvacaniko jAtaH, anyo vA niSkAraNe yaH kenApi gRhItaH sa Atmano dikparicchedaM kRtvA bhUyo'pi bodhilAbhAvAptaye pUrveSAmevAcAryANAmantike vrajati // [ bhA. 5082 ] annarasa va asatIe, gurummi abbhujjaegatarajutte / dhAreti tameva gaNaM, jo ya haDoM kAraNajjAte // vR- yena sa zaikSo niSkAraNe'pahRtastasya gacche'paraH ko'pyAcAryapadayogyo na vidyate tato'nyasyAbhAve yadvA sa guru AcAryo'bhyudyatasyaikatareNa yuktaH, abhyudyatamaraNam abhyudyatavihAraM vA pratipanna ityarthaH, tato yadi ko'pi ziSyasteSAM niSpanno nAsti tadA tameva gaNamasau dhArayati yAvat ko'pi tatra niSpatra iti / yazca kAraNajAte kenApyAcAryeNa hRtaH so'pi tameva gaNaM dhArayati / / kiM punastata kAraNam ? ityAha [bhA. 5083] nAUNa ya vocchedaM, puvvagate kAliyAnujoge ca / ajjAkAraNajAte, kappati sehAvahAro tu // vR- ko'pyAcAryo bahuzrutastasya pUrvagate kiJcid vastu prAbhRta vA kAlikAnuyoge'pi zrutaskandho'dhyayanaM vA vidyate taccAnyasya nAsti tato yadyanyasya na saGkrAmyate tadA vyvcchidyte| evaM pUrvagate kAlikAnuyoge ca vyavacchedaM jJAtvA taM ca samprasthitaM zaikSaM grahaNa dhAraNAsamarthaM vijJAya bhaktadAna-dharmakathAdibhirvipariNAmya jhampanAdInyapi kurvANaH zuddhaH / yadvA tasyA''cAryasya nAsti ko'pyAryANAM parivartakastatastAsAmapi kAraNajAte zaikSamapaharet / evaM kalpate zaikSApahAraH kartum // tasya ca kAraNe'pahRtasya ko vidhiH? ityAha 1 [bhA. 5084] kAraNajAya avahito, gaNaM dhareMto tu avaharaMtassa / jAgo niSpanno, pacchA se appaNo icchA // vR- yaH kAraNajAte' pahRtaH sa tadIyaM gaNaM dhArayan apaharata evAbhAvyo bhavati / atha yena kAraNenApahRtastat kAraNaM na pUrayati tadA pUrveSAmevAbhavati nApaharataH / saca kAraNApahRtastasmin Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 4, mUlaM - 112, [bhA. 5084 ] 145 gaNe tAvadAste yAvadeko'pi gItArtho niSpannaH, pazcAt tasyA''tmIyA icchA, tatra vA tiSThati pUrveSAM vA sakAze gacchati / yastu niSkAraNe'pahRtaH sa ekasmin nirmAte niyamAt pUrveSAmantike gacchati, na tasyA''tmIyeccheti bhAvaH / / gataM zaikSadvAram / athA''hAravidhimAha [bhA. 5085 ] ThavaNAgharammi lahugo, mAdI gurugo anuggahe lahugA / appattiyammi gurugA, voccheda pasajaNA sese // vR-dAnazrAddhAdikulaM sthApanAgRhaM bhaNyate, tasmin ya AcAryai asandiSTaH ananujJAto vA pravizati tasya mAsalaghu / athavA 'prAghUrNaka-glAnArthamahamihA''yAtaH' iti teSAM zrAddhAnAM purato mAyAM karoti tato mAyino mAsagurukam / evamukte yadi te zrAddhAH 'anugraho'yam' iti manyante tadA caturlaghu / athAprItikaM kurvanti tatazcaturguravaH, yacca tadravyavacchedAdizeSadoSANAM 'prasajanA' prasaGgastanniSpannaM prAyazcittam // idameva vyAcaSTe [bhA. 5086] aja ahaM saMdiTTho, puTTho'puTTho va sAhatI evaM / pAhuNaga- gilANaTTA, taM ca paloTTeti to bitiyaM // vR- kazcidAcAryairasandiSTaH sthApanAkuleSu pravizya pRSTo'pRSTo vA idaM bhaNati - adyAhaM gurubhiH 'sandiSTaH' preSita iti, tato mAsalaghu / yadi ca pUrvaM sandiSTaH saGghATakaH praviSTa AsIt zrAddhaizca tasyAsandiSTasyAgre idaM bhaNitaM bhavet sandiSTasaGghATakasya dattamiti; tato brUyAt prAghUrNakArthaM glAnArthaM vA sAmpratamahamAgata iti, evaM 'taM' zrAddhajanaM mAyayA yadi praloTayati prAghUrNakArthaM glAnArthaM vA sAmpratamahamAgata iti, evaM 'taM' zrAddhajanaM mAyayA yadi praloTayati tato 'dvitIyaM' mAsaguru // te ca zrAddhA vipariNameyuH, vipariNatAzcA''cAryAdInAM prAyogyaM na dadyuH tataH zuddhaM zuddhenApyetat prAyazcittam [bhA. 5087] Ayari-gilANa gurugA, lahugA ya havaMti khamaga pAhuNae / gurugo ya bAla- vuDDe, sese savvesu mAsalahu~ / vR- AcAryasya glAnasya ca prAyogyamadadAneSu zrAddheSu caturguravaH / kSapakasya prAghuNakasya ca yogyamadadAneSu caturlaghavaH / bAlRvRddhAnAM yogye'labhyamAne gurumAsaH / 'zeSANAm' etadvyati riktAnAM sarveSAmapi prAyogye'labhyamAne mAsalaghu / / gataM sAdharmikastainyam / athA'nyadhArmikastainyamAha [ bhA. 5088] paradhammiyA vi duvihA, liMgapaviTThA tahA gihatthA ya / tesiM tinaM tivihaM, AhAre uvadhi saccitte // vR-paradhArmikA anyadhArmikA ityeko'rthaH / teca dvividhAH liGgapraviSTA gRhasthAzca / 'liGgapraviSTAH ' zAkyAdayaH, 'gRhasthAH' pratItAH / 'teSAm' ubhayeSAmapi stainyaM trividham-AhAraviSayamupadhiviSayaM sacittaviSayaM ceti // tatrA''hAraviSayaM tAvadAha [ bhA. 5089 ] bhikkhUNa saMkhaDIe, vikaraNarUveNa bhuMjatI luddho / AbhogaNa uddhaMsaNa, pavayaNahIlA durappa ttI // vR - bhikSavaH- bauddhAsteSAM saGkhaDyAM kazcid lubdho "vikaraNarUveNa" liGgavivekena bhuGkte, 20 10 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/113 tadIyaM liGgaM kRtveti bhAvaH / evaM bhunAnaM yadi ko'pi Abhogayati' upalakSayati tadA caturlaghavaH / evamupalakSya yadyasau 'uddharSaNaM' nirbhartsanaM karoti ttshcturgurukaaH| pravacanahIlAM vA te kuryuH, yathA-durAtmAno'mI bhojananimittameva pravrajitA iti // api ca[mA.5090] gihavAse vi varAgA, dhuvaM khuete aditttthkllaannaa| galato navarina valito, eesiM satthuNA ceva // vR-gRhavAse'pyete varAkAH 'dhruvaM' nizcitameva aSTakalyANAH, eteSAM ca 'zAkhA' tIrthakRtA duzcaratarAmAhArazudhdhAdicaryAmupadizatA galaka eva navaraM na valitaH, zeSaM tu sarvamapi kRtamiti bhAvaH ||gtmaahaarvissyN stainyam / athopadhiviSayamAha[bhA.5091] uvassae uvahi ThavetuM, gatammi bhicchummi giNhatI lhugaa| geNhaNa kaDDaNa vavahAra pacchakaDuDDAha nivvise|| kR-'upAzraye maThe upadhim upakaraNaMsthApayitvA kazcibhikSukaH-bauddho bhikSAMgataH, tasmin gate yadi tadIyamupadhiM gRhNAti tadA caturlaghavaH / sa bhikSukaH samAyAtaH svakIyamupakaraNaMstenitaM matvA tasya saMyatasya grahaNaM karoti caturguravaH / rAjakulAbhimukhamAkarSati SaDguravaH / vyavahAraM kArayitumArabdhecchedaH / pazcAtkRte mUlam / uddddhne'nvsthaapym| nirviSayAjJApane paaraanycikm| atha sacittaviSayaMstainyamAha[mA.5092] saccitte khuDDAdI, cauro gurugA yadosa aannaadii| geNhaNa kahaNa vavahAra pacchakaDuDDAha nivvise| kR-sacittastainye cintyamAnebhikSukAdeH sambandhinaM kSullakamAdizabdAdakSullakaMvAyadyapaharati tadA catvAro gurukAH AjJAdayazca doSAH / grahaNA-''karSaNa-vyavahAra-pazcAtkRtoDDAhaniviSayAjJApanAdayazca doSAH praagvmntvyaaH|| athaiteSveva prAyazcittamAha[bhA.5093] gehaNe gurugA chammAsa kaDDaNe cheo hoi vavahAre / pacchAkaDammi mUlaM, uDDahaNa viraMgaNe navamaM // [bhA.5094] uddAvaNa nivisae, egamanege padosa paarNcii| aNavaThThappo dosu ya, dosu u pAraMcito hoi|| vR-gAthAdvayaM gatArtham // [bhA.5095] khukuMva khuDDiyaM vA, neti avattaM apucchiyaM tene / vattammi natthi pucchA, khettaM thAmaMca naauunnN|| vRkSullako vAkSullikA vAyo'dyApi avyaktaH sa yasya zAkyAdeH sambandhI tamapRSTavA yaditaM kSullakaM kSullikA vA nayati tataH 'stenaH' anyadhArmikastainyakArI sa mantavyaH, caturgurukaM ca tasya prAyazcittam / yastu vyaktastatra nAsti pRcchA, tAmantareNApisa pravrAjanIyaH / kiM sarvathaiva ? uta na? ityAzaGkayA''ha-kSetraMsthAmaca jJAtvA / kimuktaM bhavati? -yadi vivakSita kSetraMzAkyAdibhAvitaM rAjavallabhatAdikaMvAteSAMtatrabalaM tadA pRcchAmantareNa vyakto'pipravrAjayituMna kalpate, anyathA tu kalpata iti // evaMtAvalliGgapraviSTAnAM stainyamuktam / atha gRhasthAnAM tadevAha [bhA.5096] emeva hoti tetraM, tivihaM gAratthiyANa jaM vuttaM / Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 4, mUlaM - 112, [bhA. 5096] 147 gahaNAdigA ya dosA, savisesatarA bhave tesu // vR- evamevAgArasthAnAmapi 'trividham ' AhArAdibhedAt triprakAraM stainyaM bhavati yadanantarameva paratIrthikAnAmuktam / 'teSu ca ' gRhastheSu AhArAdikaM stenayatAM grahaNAdayo doSAH savizeSatarA bhaveyuH / te hi rAjakule karAdikaM prayacchanti, tatastadvalena samadhikatarAn grahaNA-SSkarSaNAdIn kArayeyuH // kathaM punaramISAmAhArAdikaM stenayati ? iti ucyateAhAre piTThAtI, taMtU khuDDAdijaM bhaNita puvvaM / piDuMDiya kabbaTThI, saMchubhaNa paDiggahe kusalA // [bhA. 5097] tatra vR- AhAre- piSTAdikaM bahirvirallitaM dRSTvA kSullikAH stenayati / upadhI- "taMtu "tti sUtrATikAm upalakSaNatvAd vastrAdikaM vA'paharati / sacitte kSullakaH- bAlakastam AdizabdAd akSullakaM vA stenayati / ityAha- "piTuMDi" ityAdi, kAzcit kSullikA bhikSAmaTantyaH kiJcid gRhaM praviSTAH, ca bahiH piSTaM visAritamAste, tacca dRSTvA tAsAM madhyAdekA kalpasthikA piSTapiNDikAM gRhItvA patadgrahe prakSiptavatI, sA cAviratikayA dRSTA tato bhaNitam-enAM piSTapiNDikAM gRhItvA patadrahe prakSiptavatI, sA cAviratikayA dRSTA tato bhaNitam-enAM piSTapiNDikAmatraiva sthApayata; tatastayA kSullikayA kuzalatvenAnyasyAH saGghATikAyA antare prakSiptA / evaM sUtrATikAmapi dksstvenaapret|| atha sacittaviSayaM vidhimAha [bhA. 5099] apariggahA u nArI, na bhavati to sA na kappati adinnA / sA vi yahu kAya kappati, jaha paumA khuDDumAtA vA // vR- 'nArI' strI sA prAyeNAparigrahA na bhavati, pitR-patiprabhRtInAmanyatareNa parigRhItA bhavatIti bhAvaH / uktaM ca pitA rakSati kaumAre, bhartA rakSati yauvane / putrAzca sthAvire bhAve, na stra svAtantrayamarhatI // tato nAsAvadattA satI kalpate pravrAjayitum / sA'pi ca kacidadattA'pi kalpate, yathA padmAvatIdevI karakaNDumAtA pravrAjitA, yathA vA kSullakakumAramAtA yogasaGgrahAbhihitA yazobhadrA nAmnI pravrAjitA // atha dvitIyapadamAha [bhA. 5100 ] biiyapadaM AhAre, addhANe haMsamAdiNo uvahI / uvaujjiUNa puvviM, hohiMti jugappahANa tti // vR-dvitIyapadamAhArAdiSu triSvapi abhidhIyate tatrA''hAre'dhvAnaM praveSTukAmAstato vA uttIrNA uphalakSaNatvAd azivAdau vA vartamAnA asaMstaraNe adattamapi bhakta - pAnaM gRhNIyuH / AgADhe kAraNe upadhimapi haMsAdeH sambandhinA prayogeNotpAdayet / sacittaviSaye'pi 'bhaviSyantyamI yugapradhAnAH' ityAdikaM puSTAlambanaM 'pUrvaM' prathamameva 'upayujya' paribhAvya gRhasthakSullakAn anyatIrthikakSullakAn vA haret / / idameva bhAvayati [bhA.5101] asivaM oma vihaM vA, pavisiukAmA tato va uttinnA / thali liMgi annatitthiga, jAtitu adinne giNhaMti // vR- azivagRhIte viSaye svayaM vA sAdhavo'zivagRhItA bhakta-pAnalAbhAbhAvAnna saMstareyuH, Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/113 avamaMdurbhikSaM tatra vA bhakta-pAnaM na labheran, 'viham' adhvAnaM vA praveSTukAmAstato vA uttIrNA na saMstareyuH, tataH svaliGginAM yA sthalikA devadroNI tasyAM yAcante, yadi te na prayacchanti tadA balAdapi gRhNanti / atha balavantaste dAruNaprakRtayo vA tato'nyatIrthikAnAmapi sthalISu yAcyate, yadi na prayacchanti tataH svayameva prakaTaM pracchannaM vA gRhNIyuH / evaM gRhastheSvapi yAcitamalabhamAnAH svayamapi gRhNanti / asaMstaraNe upadhirapyevameva stainyarayogeNa grahItavyaH // nAUNa ya vocchedaM, puvvagate kAliyAnutoge ya / gihi annatitthiyaM vA, harijja etehi hetUhiM // [ bhA. 5102] vR-pUrvagate kAlikAnuyoge vA vyavacchedaM jJAtvA yo gRhasthakSullako'nyatIrthikakSullako vA grahaNadhAraNAmedhAvI sa yAcito yadA na labhyate tadA svayamapi gRhNIyAt / 'aitaiH' evamAdibhiH 'hetubhiH' kAraNairgRhasthamanyatIrthikaM vA haret // gatamanyadhArmikastainyam / atha 'hatyAdAlaM dalemANe" ityAdi pAThatrayaM vivarISurAha 148 [ bhA. 5103 ] hatthAtAle hatthAlaMbe, atthAdAne ya hoti bodhavve / etesiM nANattaM vocchAmi ahAnupuvIe / vR-hastAtAlo hastAlambo'rthAdAnaM ceti tridhA pATho'tra boddhavyaH / eteSAM trayANAmapi nAnAtvaM vakSyAmi yathA''nupUrvyA'ham / / tatra hastAtAlaM tAvad vivRNoti [bhA. 5104] ugginnammi ya gurugo, daMDo paDiyammi hoi bhayaNA u / evaM khu loiyANaM, louttariyANa vocchAmi // vR- iha hastena upalakSaNatvAt khaGgAdibhizca yad AtADanaM sa hastAtAlaH / sa ca dvidhA - laukiko lokottarikazca / tatra laukike hastAtAle puruSavadhAya khaDgAdAvudgIrNe 'gurukaH' rUpakANAmazItisahasralakSaNo daNDo bhavati / patite tu prahAre yadi kathamapi na mRtastadA 'bhajanA' deze deze'parAparadaNDalakSaNA bhavati / atha mRtastadA tadevAzItisahasra daNDaH / evaM 'khuH' avadhAraNe, laukikAnAM daNDo bhavati / lokottarikANAM tu daNDamataH paraM vakSyAmi // [ bhA. 5105 ] hattheNa va pAdeNa va, aNavaTuppo u hoti ugginne / paDiyammi hoti bhayaNA, uddavaNe hoti carimapadaM // vR-hastena vA pAdena vA upalakSaNatvAd yaSTi-muSTayAdinA vA yaH sAdhuH svapakSasya parapakSasya vA prahAramudgirati so'navasthApyo bhavati / patite tu prahAre bhajanA, yadi na mRtastato'navasthApya eva, athApadrANaH mRtaH tadA 'caramapadaM' pArAJcikaM bhavati / / atredaM dvitIyapadam [ bhA. 5106 ] Ayariya vinayagAhaNa kAraNajAte va bodhikAdIsu / karaNaM vA paDimAe, tattha tu bhedo pasamaNaM ca // vR- AcArya kSullakasya vinayagrAhaNaM kurvan hastAtAlamapi dadyAt / 'kAraNajAte vA' gurugacchaprabhRtInAmAtyantike vinAze prApte bodhikastenAdiSvapi hastAtAlaM prayuJjIta / pazcArddhena hastAlambamAha-'"karaNaM vA'" ityAdi, aziva-purarodhAdau taThaprazamanArthaM 'pratimAM' puttalakaM karoti, tata abhicArukamantraM parijapan 'tatraiva' pratimAyAM bhedaM karoti, tatastasyopadravasya prazamanaM bhavati / / eSA niyuktigAthA ata enAM vivRNoti Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 4, mUlaM- 112, [bhA. 5107] [bhA. 5107 ] vinayassa u gAhaNayA, kannAmoDa khaDDugA-caveDAhiM / sAvekkha hatthatAlaM, dalAti mammANi pheDiMto // vR- iha vinayazabdaH zikSAyAmapi vartate, yata uktam - "vinayaH zikSA praNatyoH" iti / tato'yamartha:-'vinayasya' grahaNazikSAyA AsevanAzikSAyA vA grAhaNAyAM kriyamANAyAM karNAmoTakena khaDukAbhiH capeTAbhirvA 'sApekSaH' jIvitApekSAM kurvan ata eva 'marmANi spheTayan' yeSu pradezeSvAhataH san mriyate tAni pariharan AcArya kSullakasya hastAtAlaM dadAti / atra paraH prAha- nanu parasya paritApe kriyamANe'sAtavedanIyakarmabandho bhavati tat kathamasAvanujJAyate ? ucyate [bhA. 5108] kAmaM paraparatAvI, asA hetU jinehi pannatto / Ata- parahitakaro puna, icchijjai dussale sa khalu // , vR- 'kAmam' anumatamidamasmAkam-paraparitApo jinairasAtahetuH prajJaptaH paraM 'saH' paraparitApaH 'duHzale' vAkchikSayA durgrahe durvinIte ziSye 'khalu' nizcitamiSyata eva / kutaH ? ityAha- "Ayaparahiyakaro' tti hetau prathamA bhAvapradhAnazca nirdezaH, tato'yamartha-AtmanaH parasya ca hitakaratvAt / tatrA''tmanaH ziSyaM zikSAM grAhayataH karmanirjarAlAbhaH parasya tu samyaggRhItazikSasya yathAvat carama-karaNAnupAlanAdayo bhUyAMso guNAH / punaH zabdo vizeSaNe, sa caitad vizinaSTi-yo duSTAdhyavasAyatayA paraparitApaH kriyate sa evAsAtahetuH prajJaptaH, yastu zuddhAdhyavasAyenA''tmaparahitakaraH kriyate sa naivAsAtaheturiti / / amumevArthaM dRSTAntena draDhayati [ bhA. 5109] sippaMneuNiyaTThA, ghAte vi sahati loiyA guruNo / na ya madhuranicchayA te, na hoti esevihaM uvamA / 149 vR- '"siSpaM'"ti makAro'lAkSaNikaH, zilpAni - rathakArakarmaprabhRtIni naipuNyAni ca-ciligaNitAdikalAkauzalAni tadarthaM laukikAH zikSakAH 'guroH' AcAryasya ghAtAnapi sahante, na ca 'te' ghAtAstadAnIM dAruNA api 'madhuranizcayAH' sundarapariNAmA na bhavanti, kintu zilpAdiparijJAne vRttilAbha - janapUjanIyatAdinApariNAmasteSAM sundaro bhavatIti bhAvaH / eSaivopamA 'iha' prastutArthe mantavyA yathA teSAM te ghAtA hitAstathA prastutasyApi durvinItasya ziSyasyeti bhAvaH / atrAyaM bRhadbhASyoktaH sopanayo'paro dRSTAntaH ahavA vi rogiyassA, osaha cADUhi pijjae puvviM / pacchA tAlettumavI, dehahiyaTThAe dijai se | iha bhavarogattassa vi, anukUleNaM tu sAraNA puvviM / pacchA paDikUlena vi, paralohiyaTTha kAyavvA // "osaha"tti vibhaktilopAdauSadhamiti mantavyam / ata eva sAdhurevaMvidho bhavet[bhA. 5110 ] saMviggo maddavio, amuI anuyattao visesannU / ujjuttamaparitaMto, icchiyamatthaM lahai sAhU // vR-'saMvignaH' mokSAbhilASI, 'mArdavikaH' stabdhatAvikalaH, 'amoci' gurUNAmamocanazIlaH, 'anuvartakaH' teSAmeva cchando'nuvartI, 'vizeSajJaH' vastvavastuvibhAgavedI, udyuktaH svAdhyAyAdI, aparitAnto vaiyAvRtyAdau, evaMvidhaH sAdhurIpsitamarthamiha paratra ca labhate // Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/113 atha "kAraNajAte va bohigAIsu" tti padaM vyAcaSTe[bhA.5111] bohikatenabhayAdisu, gaNassa gaNiNo va aJccae patte / icchaMti hatthatAlaM, kAlAticaraM va sajjaM vA // vR- bodhikastenabhaye AdizabdAt zvApadAdibhayeSu vA yadi 'gaNisya' gacchasya 'gaNino vA' AcAryasya ' atyayaH' Atyantiko vinAzaH prAptastadA 'kAlAticaraM vA' kAlAtikrameNa 'sadyo vA' tatkAlameva hastatAlamicchanti, gItArthA iti gamyate // atha hastAlambaM vyAkhyAnayati[ bhA. 5112] asive purovarodhe, emAdIvaisasesu abhibhUtA / saMjAyapaJccayA khalu, annesu ya evamAdIsu // vR- azivena loko bhUyAn mriyate, parabalena vA puraM samantAduparuddham, tatra bahikaTakayodhaiH AbhyantarANAM kaTakamarda kriyate, annakSayAdvA kSudhA mriyate, AdizabdAd galagaNDAdibhirvA rogairdine dine prabhUto jano maraNamaznute, evamAdibhiH 'vaizasaiH' duHkhairabhibhUtAste paurajanAH saJjAtapratayayAH ' 'yo'tra pure AcAryo bahuzruto guNavAMstapasvI sa zakto vaizasamidaM niroddhum, nAnyaH kazcid' iti samiti - samyag jAtaH pratyayo yeSAM te tathA, na kevalamatraiva kintu anyeSvapyevamAdiSu saJjAtapratyayAste sambhUya tamAcAryaM trAyasva' iti zaraNamupagatAH prAJjalipuTAH pAdapatitAstiSThanti / / [bhA. 5113] maraNabhaNa'bhibhUte, te nAtuM devataM vuvAsaMte / paDimaM kAuM majjhe, viMdhati maMte parivajaveMto // vR- tataH sa AcAryastAn paurajanAn maraNabhayenAbhibhUtAn devatAmivA''tmAnaM paryupAsInAn jJAtvA tadanukampAparItacittaH pratimAMkRtvA tata abhicArukamantrAn parijapan tAM pratimAM madhyabhAge vidhyati, tato naSTA sA kuladevatA, prazamitaH sarvo'pyupadravaH / evaMvidhahastAlambadAyI yadA'bhyuttiSThate tadA tatkAlameva nopasthApyate kintu kiyantamapi kAlaM gaccha eva vasan vyAmardanaM kAryate // athA'rthAdAnamAha [ bhA. 5114] anukaMpaNA nimitte, jAyaNa paDisehaNA saunimeva / dAyaNa pucchA yatA, sAraNa ubbhAvaNa vinAse // vR- kasyApyAcAryasya bhAgineyo vrataM parityajya mutkalApayati, tata AcAryasya 'anukampA' 'kathamayaM dravyamantareNa gRhavAsamadhyAsiSyate ?' ityevaMlakSaNA babhUva / sa ca 'nimitte atIva kuzalaH' iti kRtavA tenaivAvarjitayordvayorvaNijorantike taM bhAgineyaM rUpakayAcanAya preSitavAn / sa ca tatraikena vaNijA 'kiM mama zakunikA rUpakAn hadate ? ' evamuktvA pratiSiddhaH, dvitIyena tu rUpakanavalakAnAM darzanA kRtaa| dvitIye ca varSe dvAbhyAmapi vaNigbhyAM pRcchA kRtA / tata AcAryeNa 'sAraNA' krayANakagrahaNaviSayA zikSA dattA / tato yena rUpakA na dattAstasya sarvasvavinAzaH samajani, yena tu dattAstasya 'udbhAvanaM' maharddhikatAsampAdanaM kRtavAn / eSa niyuktigAthAkSarArthaH / bhAvArthastu kathAnakAdavaseyaH / taccedam ujjenIe ego osannAyario nemittito| tassa ya dunnimittA vANiyagA, te taM ApucchiuM ApucchiuM vavaharaMti kiM bhaMDaM giNhAmo muyAmo vA ? / evaM te issarIbhUyA / tassa ya Ayariyassa bhAginejjo bhogAbhilAsI Agamma taM AyariyaM taM AyariyaM kevaie maggati tAhe AyariyeNaM Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 4, mUlaM - 112, [bhA. 5114] khuDDaeNa samaMtesiM donhaM pi mittANaM sagAsaM pesavito - rUvagasahassaM dehiM / tena gaMtuM AyariyavayaNeNaM maggito- dehi / bhaNai-kiM mama sauNI rUvagA hagaMti ? natthi mama ettiyA, vIsamette demiM / tena necchiyaM, Ayariyassa ya nivediyaM / tAhe AyarieNa bitiyamittassa sagAsaM pesavito, maggito ya ArayivayaNeNaM / tena caMgoDae kAuM bahU navalayA daMsiyA- etto jAvatiehiM bhe rUvaehiM icchA tAvati giNhaha / tehiM AgaMtuM Ayariyassa uvanIto naulago; tAhe bhAiNijjassa dinno / bitiyavarise te vaNiyagA do vi AyariyaM pucchaMti- esamaMvarise kerisaM bhaMDaM geNhAmo ? / AyariehiM saunivAitto bhaNito- jattito te gharasAro tena kappAsa ghaya-gule ghettuM aMtoghare saMgoveha | bitio appasAriyaM bhaNito- tumaM subahuMtaNa-kaTTha-vaMse dhanaM ca ghettuM bAhiM nagarassa niraggeyaTThANe saMgovAhi / tadA ya anavuTThI jAyA, aha aggI uTThito, savvaM nagaraM dhuuN| saunIittassa savvaM kappAsAti dahuM, bitiyassa nada, tAhe tena taM taNa-kaTuM dhannaM ca sumahagdhaM vikkiyaM, agANaM sayasahassANaM AbhAgI jAto / tao sauniyAitto AyariyaM bhaNati - kiha bhe nimittaM visaMvatiyaM ? / AyarieNaM bhaNiyaM kiM mama nimittaM sauNayA hagai ? / taopAyapaDieNaM khAmio // // amumevArthaM gAthAtrayeNa bhASyakAra AhaujjenI osannaM, do vaNiyA pucchiyaM vavaharaMti / bhogAbhilAsa bhaccaya, muMcati na rUvae saunI / caMgoDa naladAyaNa, bititenaM jattie tahiM ekko / annamma hAyaNammiya, giNhAmo kiM ti pucchaMti // [bhA. 5115] [bhA. 5116] [bhA. 5117] taNa-kaTTha- neha-dhanne, giNhaha kappAsa-dUsa - gulamAdI / aMto bahiM ca ThavaNA, aggI sauNI na ya nimittaM // vR- tisro'pi vyAkhyAtArthAH / navaraM bhacako bhAgineya ucyate / "jattiya tahiM ekko" tti 'yAvanto yuSmabhyaM rocante tAvato navalakAn gRhNIta' evaM dvitIyena vaNijA bhaNitam 'tatra' teSAM madhye eko navalako gRhItaH / anyasmin 'hAyane' varSe ityarthaH / dUSyaM' vastramucyate / "saunI na ya nimittaM" ti 'na ca ' naiva mama zakunikA nimittaM hadate // [ bhA. 5118] eyAriso u puriso, anavaTThappo u so sadesammi / 151 netUna annasaM, ciTThauvaTThAvaNA tassa // vR- 'etAzaH' arthAdAnakArI yaH puruSo'bhyuttiSThate sa svadeze 'anavasthApyaH 'na mahAvrateSu sthApyate kintu tamanyadezaM nItvA tasya ca tatra tiSThata upasthApanA kartavyA // kutaH ? iti ced ucyate [ bhA. 5119] puvvabbhAsA bhAseja kiMci gorava sineha bhayato vA na saha parIsahaM pi ya, nANe kaMDuM va kacchullo // vR-taM naimittaMka tatrasthitaM lokaH pUrvAbhyAsAd nimittaM pRcchet, so'pi RddhigauravataH snehAdvA bhayAdvA 'kiJcid' lAbhA - 'lAdikaM tatrasthito bhASeta / api ca-sa jJAnaviSayaM parISahaM tatra na sahate, soDhuM na zaknotItyarthaH / yathA kacchuH -pAmA tadvAn puruSaH 'kaNDUM' kharjitaM vinA sthAtuM na `zaknoti evameSo'pi tatra nimittakathanamantareNa na sthAtuM zakta iti bhAvaH // atha pUrvoktamapyarthaM vizeSajJApanArthaM bhUyo'pyAha Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/113 [bhA.5120] taiyassa doni mottuM, davve bhAve ya sesa bhayaNA u / paDisiddha liMgakaraNaM, kAraNe annattha ttthev|| vR-iha "sAdhammiyetaNiyaMkaremANe" ityAdisUtrakramaprAmANyenahatthAyAlastRtIya ucyate, sa tridhA-hastAtAlo hastAlambo'rthAdAnaM ceti| tatrA''dye dve pade muktvA yat zeSam-arthAdAnAkhyaM tRtIyaM padaM tatra dravyato bhAvatazca liGgapradAne bhajanA bhavati / katham ? ityAha-"paDisiddha" ityAdi, uttaratra "kAraNe" ityabhidhAsyamAnatvAd iha niSkAraNamiti gamyate, tato niSkAraNe pratiSiddhamAdAnakAriNo liGgakaraNaM' dravyaliGgasya mAvaliGgasya vA tatra kSetre prdaanm| 'kAraNe tu' bhaktapratyAkhyAnapratipattilakSaNe'nyatra vA tatra vA'nujJAtameva // eSApurAtanA gAthA, ata enAM vivarISurAha[bhA.5121] hatthAtAlo tatio, tassa u do Aime pade mottuN| atthAyANe liMgaM, na diti tattheva visymmi|| vR-hastAtAlaH sUtrakramaprAmANyena tRtIyaH, tasya dve Adime hastAtAla-hastAlambalakSaNe pade muktvA yad arthAdAnAkhyaM padaM tat vartamAnasya tatraiva 'viSaye' deze liGgaM na dadati // saca arthAdAnakArI gRhiliGgIvA syAdavasanaliGgI vaa| tatra[bhA.5122] gihiliMgassa u donni vi, osanne na diti bhaavliNgNtu| dijjaMti do vi liMgA, uvaTThie uttimaTThassa // vR-yo gRhiliGgI pravrajyArthamabhyuttiSThate tasya dveapi' dravya-bhAvaliGge tasmin dezena diiyete| yaH punaravasanastasya dravyaliGgaM vidyata eva paraM bhAvaliGgaM tasya tatraiva na dadati / yadA punarasAvuttamArthapratipattyarthamupatiSThate tadA tasminnapi deze dvayorapi gRhasthA-'vasanayoDhe api liGge diiyete||athvedN kAraNam[bhA.5123] omA-'sivamAIhi va, tappissati tena tassa tatyeva / na ya asahAo muccai, puTThoya bhaNijja vIsariyaM // vR-avamA-'ziva-rAjadviSTAdiSuvA samupasthiteSugacchasya pratitarpiSyati' upagrahaM kariSyati tena kAraNena tatraiva kSetre tasya liGgaM prayacchanti / tatra ceyaM yatanA-"na ya asahAo" ityAdi, sa tatrAropitamahAvrataH san 'asahAyaH' ekAkI na mucyate, lokena ca nimittaM pRSTo bhaNati-vismRtaM mama sAmprataM tad nimittmiti||ath sAdharmikAdistainyeSu prAyazcittamupadarzayati[bhA.5124] sAhammiya-'nnadhammiyatenesu u tattha hotimA bhynnaa| lahugo lahugA gurugA, aNavaThThappo va aaesaa|| vR-sAdharmikastainyA-'nyadhArmikastainyayostatra tAvadiyaM bhajanA' prAyazcittaracanA bhavatiAhAraM stenayato laghumAsaH, upadhiM stenayatazcaturlaghu, sacittaM stenayatazcaturguravaH / Adezena vaa'nvsthaapym|| [bhA.5125] ahavA anuvajjhAo, eesa paesu pAvatI tivihaM / tesuMceva paesuM, gaNi-AyariyANa navamaMtu // vR- athavA 'anupAdhyAyaH' ya upAdhyAyo na bhavati kintu sAmAnyabhikSu saH 'eteSu padeSu' Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 uddezakaH4, mUlaM-112, [bhA. 5125] AhAropadhi-sacittastainyarUpeSu yathAkramaM trividhaM' laghumAsa-caturlaghu-caturgurulakSaNaM prAyazcittaM prApnoti / eteSveva ca' AhArAdiSu padeSu gaNinaH-upAdhyAyasyA''cAryasya ca 'navamam' anavasthApyaM bhvti||atrprHpraah-nnusuutre sAmAnyenAnavasthApyaeva bhaNitaHnapunarla ghumAsAdikaM trividhaM prAyazcittam tat kathamidamarthenAbhidhIyate ? ucyate-ArhatAnAmekAntavAdaH kvApi na bhavati / tathA cAha[bhA.5126] tullammi vi avarAhe, tullamatullaM va dijjae doNhaM / pAraMcike vi navamaM, gaNissa guruNo utaM cev|| vR-tulyaH-sadRzo'parAdhaH dvAbhyAmapi-AcAryopAdhyAyAbhyAM sevitastatra dvayorapitulyamatulyaM vAprAyazcittaM diiyte| tatra tulyadAnaM pratItameva, atulyadAnaM punaridam-'pArAJcike'pi' dIyate na pArAJcikam, 'guroH' AcAryasya punaH 'tadeva' pArAJcikaM dIyate / tato yadyapi sUtre sAmAnyenA'navasthApyamuktaM tathApi tat puruSavizeSApekSaM pratipattavyam, yadvA'bhIkSNasevAniSpannam // tathA cAha[bhA.5127] ahavA abhikkhasevI, anuvaramaM pAvaI gaNI navamaM / pAvaMti mUlameva u, abhikkhapaDiseviNo sesA // vR-athavA sAdharmikastainyAdeH 'abhIkSNasevI' punaH punaHpratisevAMyaH karoti satataH sthAnAd 'anuparaman' anivartamAnaH 'gaNI' upaadhyaayonvmNpraapnoti| zeSAstu' ye upAdhyAyatvamAcAryatvaM vA na prAptAte'bhIkSNapratisevino'pi mUlameva prApnuvanti nAnavasthApyam // [bhA.5128] atthAdAno tatio, aNavaTTho khettao smkkhaao| gacche ceva vasaMtA, nizUhijjaMti sesA u|| vR. aSTAGganimittaprayogeNa artha-dravyamAdatte iti arthAdAnaH, tato'rthAdAnAkhyo yastRtIyo'navasthApyaH sa kSetrataH samAkhyAtaH, tatra kSetre nopasthApyata ityarthaH / 'zeSAstu' hastAtAlakAriprabhRtayo gaccha eva vasanto niyUdyante, AlApanAdibhi padaiH bahiH kriyante ityrthH| atha kIzaguNayuktasyAnavasthApyaM dIyate? ityAha[bhA.5129] saMghayaNa-viriya-Agama-suttatthavihIya jo samaggo tu| tavasI niggahajutto, pavayaNasAre abhigytyo| [bhA.5130] tilatusatibhAgametto, vi jassa asubho na vijjatI bhAvo / nijUhaNAe ariho, sese nijUhaNA ntthi|| [bhA.5131] eyaguNasaMpautto, aNavaThThappo ya hoti nAyavyo / __ eyaguNavippamukke, tAriyammI bhave mUlaM // [bhA.5132] AsAyaNA jahanne, chammAsukkosa bArasa u maasaa| vAsaM bArasa vAse, paDisevao kAraNe bhio|| [bhA.5133] ittiriyaM nikkhevaM, kAuMca'nnaM gaNaM gamittANaM / davvAi suhe viyaDaNa, niruvassaggaTTha ussggo|| [bhA.5134] appaccaya nibbhayayA, ANAbhaMgo ajaMtaNA sgnne| Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/113 paragaNe na hoti ee, ANAthirayA bhayaM ceva // vR-gAthASaTkaMyathApArAJcike vyAkhyAtaM tthaivmntvym|nvrN "davvAisubhe viyaDaNa"ti dravya-kSetra-kAla-bhAveSu zubheSu prazasteSu; dravyatovaTava-kSAdau kSIravRkSe, kSetrata ikSukSetrAdau, kAlataH pUrvAhna, bhAvataH prazasteSucandra-tArAdibaleSuH gurUNAM vikaTanAm aalocnaaNddaati|tt AcAryA bhaNanti-"eyassa sAhussa aNavaThThappatavassa niruvasagganimittaMThAmikAusaggaMtianatthUsasieNaM ityAdi vosirAmi" iti yAvat caturviMzatistavamuccAryA''cAryA bhaNanti-eSa tapaH pratipadyate tato na bhavadbhiH sArdhamAlApAdikaM vidhAsyati, yUyamapyetena sArdhamAlApAdikaM prihrdhvmiti| evaM tapaH pratipadya yadasau vidaghAti tad upadarzayati[bhA.5135] sehAI vaMdaMto, paggahiyamahAtavo jino ceva / viharai bArasa vAse, aNavaTThappo gaNe ceva // vR-zaikSAdInapivandamAnaH 'jina iva' jinakalpika ivaca pragRhItamahAtapAH, pAraNake nirlepa bhakta-pAnaM grahItavyam' ityAdyanekAbhigrahayuktaM caturtha-SaSThAdikaM vipulaM parihAratapaH kurvaniti bhAvaH / evaMvidho'navasthApyaH 'gaNa eva' gacchAntargata evotkarSato dvAdaza varSANi vihrti|| idameva bhAvayati[bhA.5136] aNavaDhaM vahamANo, vaMdai so sehamAdiNo savve / saMvAso se kappai sesA upayA na kappaMti / / vR-paragaNe'navasthApyaM vahamAnaH 'saH' upAdhyAyAdizaikSAdInapi sarvAn sAdhUna vandate / tasya ca gacchena sArdhamekatropAzraye ekasmin pArvezeSasAdhujanAparibhogye pradeze saMvAsaH krtuNklpte| zeSANi tu padAni na kalpante // kAni punastAni ? ityAha- . [bhA.5137] AlAvaNa paDipucchana, pariyaTuTThANa vaMdanaga mtte| paDilehaNa saMghADaga, bhattadAna saMbhuMjaNA cev|| vR-AlapanaM sa sAdhubhiH saha na karoti te'pitaM naa''lpnti| sUtrArthayoH zarIrodantasya vA pratipracchanaM sa teSAM na karoti te'pitasya na kurvnti| evaM parivartanam ekato guNanam 'utthAnam' abhyutthAnaM te apina kurvanti / vandanakaMtu sarveSAmapi sa karoti tasya punaH sAdhavo na kurvnti| "matte"tti khelamAtrAdipratyarpaNaM tasya na kriyate so'pi teSAM na karoti / upakaraNaM parasparaM na pratyupekSante / saGghATakena parasparaM na bhavanti / bhaktadAnamanyo'nyaM na kurvanti / ekatra maNDalyAM na sambhUjate / yaccA'nyat kiJcit karaNIyaM tat tena sArdhaM na kurvanti // "saMgho na labhai kajjaM-" ityAdigAthAH paaraashcikvdrssttvyaaH|| mU. (114) to no kappaMti pavvAvittae, taMjahA-paMDae vAIe kIve // vR-asya sambandhamAha[bhA.5138] na ThavijaI vaesuM, sajjaM eeNa hoti aNavaThTho / duvihammi vi na Thavijai, liMge ayamana jogo u / / vR-yena taddoSoparato'pi 'sadyaH' tatkSaNAdevAnAcaritatapovizeSo bhAvaliGgarUpeSu mahAvrateSu na sthApyate etena kAraNenAnavasthApya ityucyate, sa cAnantarasUtre bhaNitaH / ayaM punaH 'anyaH' Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 4, mUlaM - 114, [bhA. 5138] 155 paNDakAdirdvividhe'pi dravya-bhAvaliGge yo na sthApyate sa pratipAdyate / eSa 'yogaH ' sambandhaH // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-trayo no kalpante pravrAjayitum / tadyathA- 'paNDakaH' napuMsakaH / 'vAtiko nAma' yadA svanimittato'nyathA vA mehanaM kASAyitaM bhavati tadA na zaknoti vedaM dhArayituM yAvanna pratisevA kRtA / 'klIbaH' asamarthaH, sa ca dRSiTklIbAdilakSaNaH / eSa sUtrArthaH / atha bhASyavistaraH [ bhA. 5139] vIsaM tu apavvajjA, nijuttIe u vanniyA puvviM / iha puna tihi adhikArI, paMDe kIve ya vAIyA // vR- 'viMzatiH' bAla-vRddhAdibhedAd viMzatisaGkhyAH apravrAjyAH 'pUrvaM' nAmaniSpanne nikSepe 'niryuktau ' paJcakalpe saprapaJcaM varNitAH / iha punastrabhirevAdhikAraH- paNDakena klIbena vAtikena ceti, gurutaradoSaduSTA amI iti kRtvA / / atha pravrAjanAvidhimeva tAvadAha [bhA. 5140] gIyatthe pavvAvaNa, gIyatthe apucchiUNa caugurugA / tamhA gIyatthassa u, kappai pavvAvaNA pucchA || vR- gItArthenaiva pravrajanA kartavyA nAgItArthena yadyagItArtha pravrAjayati tadA caturgurukam / gItArtho'pi yadi 'apRSTvA' pRcchAmantareNa pravrAjayati tadA tasyApi caturgurukAH / tasmAd gItArthasya pRcchAzuddhaM kRtvA pravrajanA kartuM kalpate / pRcchAvidhizcAyatam - ko'si tvam ? ko vA te nirvedo yena pravrajasi ? // evaM pRSTe sati [ bhA. 5141] sayameva koti sAhati, mittehi va pucchio uvAeNaM / ahavA vi lakkhaNehiM, imehi nAuM pariharejjA | vR-svayameva 'ko'pi' paNDakaH kathayati, yathA-saddaze manuSyatve mameddazaH trairAzikavedaH samudIrNa iti / yadvA mitraistasya nirvedakAraNamabhidhIyeta / prabrAjakena vA sa evopAyapUrvaM pRSTaH kathayet / athavA 'lakSaNaiH' mahilAsvabhAvAdibhi 'ebhi' vakSyamANairjJAtvA taM pariharet // tatra pRcchAM tAvad bhAvayati [bhA. 5142 ] najjaMtamanajjaMte, nivveyamasaDDhe paDhamayo pucche / annAo puna bhannai, paMDAi na kappaI amhaM / / vR- yaH pravrajitumupasthitaH sa jJAyamAno vA syAdajJAyamAno vA / jJAyamAno nAmaamuko mukaputro'yam, tadviparIto'jJAyamAnaH / tatra yo jJAyamAnaH sa yadi zrAddhaH - zrAvako na bhavati tataH prathamatastaM nirvedaM pRcchet / yaH punarajJAtaH sa samAsena bhaNyate na kalpate'smAkaM paNDakAdi pravrAjayitum // sa ca yadi paNDakastata evaM cintayati [bhA. 5143] nAo bhitti paNAsai, nivveyaM pucchiyA va se mittA / sAhaMti esa paMDo, sayaM va paMDo tti nivveyaM // vR-jJAto'smyamIbhiriti matvA praNazyati / athavA yAni "se" tasya mitrAmi tAni pRcchayanteeSa taruNa Izvaro nIrogazca vidyate tataH kena nirvedena pravrajati ? / evaM pRSTAni tAni bruvate - eSa paNDaka iti / svayaM vA saH 'paNDako'smyaham' iti nirvedaM kathayati // atha pUrvolliGgitAni paNDakalakSaNAni nirUpayati Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/114 [bhA. 5144] mahilAsahAvo sara-vannabheo, meNDhaM mahaMtaM mautA ya vAyA / sasaddagaM muttamapheNagaM ca, eyANi ca ppaMDagalakkhaNANi // vR- paNDako vakSyamANanItyA mahilAsvabhAvo bhavati / svara varNabhedazca tasya bhavati / svarabhedo nAma - puruSasya striyAzca svarAd vilakSaNastasya svaro bhavati / varNagrahaNena gandha-ra -rasa- sparzA api gRhyante, tato varNabhedo nAma varNAdayaH tasya stra- puruSavilakSaNA anyAdRzA bhavanti / 'meDham' aGgAdAnaM tacca 'mahat' pralambaM bhavati / vAk ca 'mRdukA' komalA bhavati / mUtraM sazabdamaphenakaM ca bhavati / etAni SaT paNDakalakSaNAni mantavyAni // 'mahilAsvabhAvaH' iti padaM vyAcaSTe[bhA. 5145 ] gatI bhave paJcavaloiyaM ca, miduttayA sIyalagattayA ya / dhuvaM bhave dokkharanAmadhejjo, sakArapaJcaMtario DhakAro // vR- gati strIvad mandA savibhramA ca bhavati / pArzvataH pRSThatazca pratyavalokitaM kurvan gacchati / zarIrasya ca tvag mRdvI bhavati / 'zItalagAtratA ca' aGgopAGgAnAM zItalaH sparzo bhavati / etAni striyA iva lakSaNAni dRSTvA mantavyam- 'dhruvaM' nizcitamayaM vyakSaranAmadheyo bhavet / taccAkSaradvayaM sakArapratyantarito DhakAra iti pratipattavyam, prAkRta zailyA 'saMDhaH' saMskRte tu 'SaNDhaH' iti bhAvaH / kiJca [ bhA. 5146 ] gai bhAsa vattha hatthe, kaDi paTTibhumA ya kesa'laMkAre / pacchanna majjanAni ya, pacchannayaraM ca nIhAro // vR- " gai "tti yathA strI tathA zanaiH savikAraM gacchati / strIvad bhASAM bhASate / tathA vastra yathA strI tathA paridhatte, ziro vA vastreNa sthagayati / "hatthe "tti hastau kUrparAdho vinyasya kapolayorvA nivezya jalpati / abhIkSNaM ca kaTIbhaGgaM karoti, pRSThaM vA vastraNa susthagitaM karota / bhASamANazca savibhramaM dhruyugalamutkSipati, bhU-romANi vAstrasadhzAni / stravat kezAnAmoTayati / mahilAnAmalaGkArAn pinahyati / pracchanne ca pradeze 'majjanAni' snAnAdIni karoti / pracchannataraM ca 'nIhAraH ' uccAra-prazravaNAtmakastena kriyate // [ bhA. 5147 ] purisesubhIru mahilAsu saMkaro pamayakammakaraNo ya / tivihammivi vedammiM, tiyabhaMgo hoi kAyavvo / , vR- 'puruSeSu' puruSamadhye 'bhIru' sabhayaH zaGkamAna Aste / mahilAsu 'saGkaraH' sammilanazIlo nizaGko nirbhayastiSThati / pramadAH striyaH tAsAM yat karma NDana-dalana - pacana- pariveSaNodakAharaNapramArjanAdikaM tat svayameva karotiti pramadAkarmakaraNaH kRt "bahulam" iti vacanAt kartari anaTpratyayaH / evamAdikaM bAhyalakSaNaM paNDakasya mantavyam / AbhyantaraM tu lakSaNaM tasya tRtiiyvedodyH| sa ca napuMsakavedastravidhe'pi vede bhavati, yata Aha-trividhe'pi vede pratyekaM trikabhaGgaH kartavyo bhavati / katham ? iti ced ucyate- puruSaH puruSavedaM vedayati, puruSaH strIvedaM vedayati, puruSo napuMsaka vedaM vedayati, evaM strI-napuMsakayorapi vedatrayodayo mantavyaH // A yadyevaM tato yaducyate 'stra- puruSa napuMsakavedA yathAkramaM phumphakA davAgni-mahAnagaradAhasamAnAH' tadetad vyA- hanyate ? atrocyate [ bhA. 5148 ] ussaggalakkhaNaM khalu, phuMphaga taha vanadave nagaradAhe / Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 4, mUlaM-114, [bhA. 5148] 157 avavAdato u bhaio, ekkeko dosu tthaannesu|| vR-iha vivakSitasya vastunaH kAraNanirapekSaM sAmAnyasvarUpamutsarga ucyate, tatastrayANAmapi vedAnAmidamutsargalakSaNameva mantavyam / yathA-strIvedaH phumphakAgnisamAnaH, puruSavedo vanadavAgnisamAnaH,napuMsakavedomahAnagaradAhasamAna iti / apavadatastutrividho'pi vedaH 'bhaktaH' vikalpitaH / katham ? ityAha-ekaiko vedaH svasthAnaM muktvA itarayorapi dvayoH sthAnayorvartate / yathA-strI strIvedasamAnA vA puruSavedasamAnA vA napuMsakavedasamAnA vA bhavet, evaM puruSanapuMsakayorapi vktvym||ath prakArAntareNa paNDakalakSaNamAha[bhA.5149] duviho u paMDao khalu, dUsI-uvadhAyapaMDao ceva / uvadhAe viya duviho, vee ya taheva uvkrnne|| vR-dvividhaH khalu paNDakaH, tadyathA-dUSitapaNDaka upaghAtapaNDakazca / dUSitaNDako dvividhaHAsikta upsiktshc| etacca bheddvymdvyaakhyaatm| upaghAtapaNDako'pidvividhaH-vedopaghAte upakaraNopaghAte ca / / tatra dUSitapaNDakaM tAvad vyAkhyAnayati[bhA.5150] dUsiyaveo dUsiya, dosu va veesusajjae duusii| dUseti sesae va, dohi va sevijae duusii|| vRdUSito vedo yasya sa dUSitavedaH, eSa dUSita ucyate / 'dvayorvA' napuMsaka-puruSavedayoH athavA napuMsaka-strIvedayoryaH 'sajati' prasaGgaM karoti sa prAkRtazailyA dUsI bhaNyate / yau vA 'zeSau' strI-puruSavedau 'dUSayati' nindati sa dUSI / 'dvAbhyAM vA' Asyaka-posakAbhyAM yaH sevyate sevate vasa dUSI ||asyaiv bhedAnAha[bhA.5151] Asitto Usitto, duviho dUsI u hoi naayvyo| Asitto sAvacco, aNavacco hoi uusitto|| vR-sa dUSI dvividho jJAtavyo bhavati-Asikta upasiktazca / Asikto nAma 'sApatyaH' yasyApatayamutpadyate, sabIjaiti bhAvaH / yastu 'nirapatyaH' apatyotpAdanasAmarthyavikalaH, nirvIja ityarthaH, sa upasikta ucyte|| vyAkhyAto dUSipaNDakaH, athopaghAtapaNDakamAha[bhA.5152] puTviM duccinnANaM, kammANaM asubhphlvivaagennN| to uvahammai veo, jIvANaM paavkmmaannN|| vR-pUrvaM 'duzcIrNAnAM durAcArasamAcaraNenArjitAnAM karmaNAmazubhaphalaH 'vipAkaH' udhayo yadA bhavati tato jIvAnAM pApakarmaNAM veda uphnyte|| tatra cAyaM dRSTAntaH [bhA.5153] jaha hemo u kumAro, iMdamahe bhuunniyaanimittennN| mucchiya giddho yamao, veo vi ya uvahao tassa // vR-yathA hemo nAma kumAra indramahe samAgatA yA bhrUNikAH-bAlakAstAsAM nimittena 'mUrcchito gRddhaH' atyantamAsaktaH san 'mRtaH' paJcatvamupagataH, vedo'pica tasyopahataH sAta itykssraarth| bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH / taccaidam- hemapure nagare hemakUDo rAyA / hemasaMbhavA bhAriyA / tassa putto varataviyahemasannimo hemo nAma kumAro / so ya pattajovvaNo annayA iMdamahe iMdaTThANaM gao, pecchai ya tattha nagarakulabAliyANaM rUvavaINaM paMcase bali-puppha-dhUvakaDucchayahatthe / tAo da8 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 bRhatkalpa-chedasUtram - 3-4/114 sevaga purise bhAi-kimeyAo AgayAo ? kiMvA abhilasaMti ? / tehiM laviyaM-iMdaM maggaMti varaM sobhaggaM ca abhilasaMti / bhaNiyA ya tena sevagapurisA ahameesiM iMdena vara datto, neha eyAo aMteurammi / tehiM tAo ghettuM savvAo aMteure chuuddhaao| tAhe nAgarajano rAyANaM uvaTThiyo-moeha tti / tao rannA bhaNiyaM-kiM majjha putto na royati tuhaM jAmAuo ? / tao nAgarA tuNDikkA ThiyA / 'eyaM rano sammataM ' ti avinnappa gayA nAgarA / kumAreNa tA savvA pariNIyA / so ya tAsu atIva pasatto / pasattassa ya tassa savvabIyanIgAlo jAo / tao tassa veovaghAo jAo mao ya / ati tAhiM ceva 'appaDisevago' tti rUsiyAhiM addAehiM mArio | eSa vedopaghAtapaNDaka ucyate / athopakaraNopaghAtapaNDakamAha bhA (5154 ] uvahaya uvakaraNammiM, sejjAyarabhUNiyAnimitteNaM / to kavilagassa veo, tatio jAo durahiyAso / vR- zayyAtarabhrUNikAnimittena pUrvam 'upakaraNe' aGgAdAnAkhye 'upahate' chinne sati tataH krameNa kapilasya duradhisahastRtIyo vedo jAta ityakSarArthaH / bhAvArthastu kathAnakenocyate- suTThiyA AyariyA / siM sIso kavilo nAma khuDDago / so sijjAyarassa bhUNiyAe saha kheDDuM kareti / tassa tattheva ajjhovavAo jAo / annayA sA siJjAtarabhUNiyA egAgiNI nAtidUre gAvINaM dohaNavADagaM gayA / sA taduddha-dahiM ghettUNA''gacchati / kavilo ya taM caiva vADagaM bhikkhAyariyaM gacchati / tenaMtarA asArie anicchamANI balA bhAriyA uppAiyA / tIe kabbaTTiyAe adUre piyA chitte kisiM karei / tIe tassa kahiyaM / tena sA diTThA joNibbhei ruhirokkhittA mahIe loliMtiyA ya / soya kohADahatthagao ruTTho / kavilo ya tenakAleNa bhikkhaM aDituM paDiniyatto, tena ya diTTho / mUlAo se sAgAriyaM saha jaladharehiM nikkaMtiyaM / so ya AyariyasamIvaM na gao, unnikkhaMto / tassa ya uvagaraNovaghAeNa tatio vedao udinno / so junnakoTTiNIe saMgahio / tattha se itthIveo vi udinno / / eSa upahatopakaraNa ucyate / ayaM ca puM-napuMsakavedodayAd AsyaposakapratisevI bhavati,, vedodayaM ca niroddhuM na zaknoti // tathA cAtra dRSTAntaH [bhA. 5155 ] jaha paDhamapAusammiM, goNo dhAo tu hariyagataNassa / anusajjati koTiMbiM, vAvannaM dubmigaMdhIyaM // [ bhA. 5156 ] evaM tu kei purisA, bhottUNa vi bhoyaNaM pativisihaM / tAva na hoMti u tuTThA, jAva na paDisevio bhAvo // vR- yathA prathame prAvRSi 'gauH ' balavardo haritatRNasya dhAto durabhigandhAM vyApannAM ca 'koTTimbinIM ' gAmanusajati, evaM 'kecid' utkaTabedAH puruSA bhojanaM 'prativiziSTaM' snigdha-madhura bhuktvA'pi tAvat tuSTA na bhavanti yAvadAsya-posakalakSaNo bhAvo na pratisevito bhavati / evaMvidhaH kadAcidanAbhogena pravrAjito bhavet tataH kena hetunA pazcAd jJAyate ? ityAha [bhA. 5157] gahaNaM tu saMjayassA, AyariyANaM va khippamAloe / bahiyA va niggayANaM, carittasaMbheyaNI vikahA // vR- sa paNDakaH pravrajitaH san pratisevanAbhiprAyeNa saMyatasya grahaNaM kuryAt / sa ca saMyataH kSipramAcAryANAmAlocayet / yadi nAlocayati tatazcaturguru / athavA pratizrayAntarvirahamalabhamAnaH Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 159 - uddezakaH 4, mUlaM-114, [bhA. 5157] 'bahiH' vicArabhUmau gatAnAM cAritrasambhedinIM vikathAM kuryAt / / idameva bhAvayati[bhA.5158] chaMdiya gahiya gurUNaM, jo na kahe jo va sitttthvehejaa| parapakkha sapakkhe vA, jaM kAhiti so tamAvaje // vR-'chandito nAma' tena paNDakena 'mAMpratisevasva, ahaM vA tvAM pratiseve' ityevaM yo nimantrito yazca sAdhustena gRhItaH, etau dvAvapi yadi gurUNAM na kathayataH 'ziSTevA' kathite yadi gurava upekSA kurvanti tadA sarveSAmapi cturguru| yacca parapakSe svapakSevApratisevanAM kurvansa paNDaka uDDAhAdikaM kariSyati tat te 'Apadyante' prApnuvanti / / "carittasaMbheyaNI vikaha" tipadaM vyAcaSTe[bhA.5159] itthikahAu kahittA, tAsi avanaM puno pgaaseti| samalaM sAvi agaMdhiM, khetoya na eyare taaii|| vR-sa.paNDakaH strIkathAH kathayati, yathA tAH paribhujyante yad vA sukhaM tatra bhavati / evaM kathayitvA panastAsAmavarNaM prakAzayati, yathA-samalaM zrAvi agandhica' durgandhaM tadIyaM liGagam, tAsucaparibhujyamanAsupuruSasya khedojAyate, "etare"ttiasmAkaM punarAsyake 'tAni' dUSaNAni na bhavanti / / sa ca paNDaka evaMvidhai; kuceSTitairlakSayitavyaH[bhA.5160] sAgAriyaM nirikkhati, taMca maleUNa jiMghaI hatthaM / pucchati sevimasevI, ativa suhaM ahaM ciya duhA vi|| vR-sAgArikamAtmanaH parasya vA satkamabhIkSNaM nirIkSate / tacca' sAgArikaM hastena malayitvA taM hastaM jighrati / bhuktabhoginaM ca sAdhuM rahasi pRcchati-napuMsakasya yUyaM gRhavAse sevino vA na vA?, tasmin sevyamAne atIva sukhamutpadyate / tatastasya sAdhorAzayaM jJAtvA bhaNati-ahameva napuMsakaH 'dvidhA'pi' Asyaka-posakAbhyAMpratisevanIyaH / evaM taM paNDakaM jJAtva gurUNAmAlocanIyamiti prkrmH|| [bhA.5161] so samaNasuvihitesuM, paviyAraM katthaI albhmaanno| to seviumAraddho, gihiNo taha annatitthI y|| vR. 'saH' paNDakaH 'zramaNasuvihiteSu' svAdhyAya-dhyAnanirateSu sAdhuSu maithunapravicAraM kutrApyalabhamAnastato gRhiNastathA'nyatIrthinazca prtisevitumaarbdhH|| tatraite doSA bhaveyuH. [bhA.5162] ayaso ya akittIyA, tammUlAgaM tahiM pavayaNassa / tesi pi hoi saMkA, savve eyArisA mne| vR-"tahiM"ti 'tatra' vivakSite grAmAdau 'tanmUlaM' taddhetukaMpravacanasyAyazazcAkIrtizca bhvti| tatrAyazonAma-chAyAghAta, akiirti-avnnvaadbhaassnnm|yec bhaTTa caTTa nartakaprabhRtayastaMpratisevante teSAmapizaGkA bhavati-sarve'pyamIzramaNA 'IzAeva' trairAzikA bhaviSyanti / manye' iti nipAto vitarkArthaH |ayshHpdmkiirtipdN ca vyAcaSTe[bhA.5163] erisasevI savve, vi, erisA eriso va paasNddo| so eso na vi anno, asaMkhaDaM ghoddmaaiihiN|| vR-prabhUtajanamIlake loka evaM brUyAt-IzaM-napuMsakaMsevituMzIlaM yeSAMte IzasevinaH, sarve'pyete 'IzAH' trairAzikAH, 'Izo vA' dammabahula eSa pAkhaNDaH / evamayazaHkIrtizabdaH sarvatrApi Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 bRhatkalpa-chedasUtram - 3-4/114 pracarati / sAdhUn vA bhikSA-vicArAdinirgatAn dRSTvA yuvAnaH kelipriyA bruvate - are are bhaTTin ! gomin ! sa eSa zrImandirakArakaH / anyaH prAha - nApyeSa sa iti / athavA te bravIran-samAgacchata samAgacchata zramaNAH ! yUyamapi tAdRzaM tAdRzaM kuruta / evamuktaH kazcidasahiSNastairghoTAdibhiH sahAsaGghaDaM kuryAt / ghoTA:- caTTAH, AdizabdAd ArAmika-miNTha- gopAlAdiparigarahaH // uktaH paNDakaH, atha klIbamAha [bhA. 5164] kIvassa gotra nAmaM, kammudaya nirohe jAyatI tatio / tammi vi so ceva gamo, pacchattussagga avavAde // vR- klIvasya 'gauNaM' guNaniSpannaM nAma, klivyate iti klIvaH / kimuktaM bhavati ? - maithunAbhiprAye vayasyAGgAdAnaM vikAraM bhajati bIjabindUMzca parigalati sa klIbaH / ayaM ca mAhamohakarmodayena bhavati / yadA ca parigalatastasya nirodhaM karoti tadA niruddhavasti kAlAntareNa tRtIyavedo jAyate / sa ca caturdhA - ddaSTiklIbaH zabdaklIba AdigdhaklIbo nimantraNAklIbazceti / tatra yasyAnurAgato vivastrAdyavasthaM vipakSaM pazyato mehanaM galati sa dRSTiklIbaH / yasya tu suratAdizabdaM zRNvataH sa dvitIyaH / yastu vipakSeNopagUDho nimantrito vA vrataM rakSituM na zaknoti sa yathAkramamAdigdhaklIbo nimantraNAklIbazceti / caturvidho'pyayamapratisevamAno nirodhena napuMsakatayA pariNamati / 'tasminnapi' klIbe 'sa eva' prAyazcittotsargA 'pavAdeSu gamo bhavati yaH paNDaka syoktaH gataH klIbaH, atha vAtikaM vyAcaSTe [ bhA. 5165 ] udaeNa vAdiyassA, savikAraM jA na tassa saMpattI / taccani - asaM DIe, dito hoi alabhaMte // vR- yad sanimittenAnimittena vA mohodayena sAgArikaM 'savikAraM' kASAyitaM bhavati tadA na zaknoti vedaM dhArayituM yAvanna 'tasya' pratisevamAnasya samprAptirbhavati, eSa vAtika ucyate / atra ca taccanikenAsaMvRtAyA agAryA pratisevakena dRSTAnto bhavati- ego taccanio jalayaranAvArUDho / tattha tassa purao ahAbhAveNa agArI asaMvuDA niviTThA / tassa ya taccaniyassa taM daddhuM sAgAriyaM thaddhaM / tena veyaukkaDayAe asahamANeNa janapurao paDigAhiyA agArI / taM ca purisA haMtumAraddhA tahAvi tena na mukkA / jAhe se bIyanisaggo jAo tAhe mukkA / / ayamapi 'alabhamAnaH' aprApnuvan niruddhavedo napuMsakatayA pariNamati / ukto vAtikaH / "ekagrahaNena tajjAtIyAnAM sarveSAmapi gahaNam" iti kRtvA aparAnapi napuMsakabhedAn nirUpayati [bhA. 5166 ] paMDa vAie kIve, kuMbhI IsAlue ti ya / saunI takkammasevI ya, pakkhiyApakkhite ti ya // vR- paNDaka-vAtika-klIbA anantarameva vyAkhyAtAH / kumbhI dvidhA- jAtikumbhI vedakumbhI ca / yasya sAgArikaM bhrAtRdvayaM vA vAtadoSeNa zUnaM mahApramANaM bhavati sa jAtikumbhI / ayaM ca pravrAjanAyAM bhajanIyaH- yadi tasyAtimahApramANaM sAgArikAdikaM tadA na pravrAjyate, atheSacchUnaM tataH pravrAjyate / vedakumbhI nAma-yasyotkaTamohatayA pratiseMvanAmalabhamAnasya mehanaM vRSaNadvayaM vA zUyate sa ekAntena niSiddhaH, na pravrAjanIya iti / 'ISyAlurnAma' yasya pratisevyamAnaM dRSTvA IrSyAmaithunAbhilASa utpadyate so'pi niruddhavedaH kAlAntareNa trairAziko bhavati / 'zakunI' vedatkaTatayA Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 4, mUlaM-114, [bhA. 5166] 161 gRhacaTaka ivaa'bhiikssnnprtisevnaaNkroti| 'tatkarmasevInAma' yadA pratisevite bIjanisargobhavati tadA zvAna iva tadeva jihvayA leDhi, evaM vilInabhAvamAsevamAnaH sukhamiti manyate / pAkSikApAkSikastusaucyate yasyaikasmin zukle kRSNevApakSe'tIvamohodayo bhavati, dvitIyapakSe tu sa svalpo bhvti|| [bhA.5167] sogaMdhie ya Asitte, vaddhie cippie tiy| . maMtosahiovahate, isisatte devasatte ya / / vR-'saugandhiko nAma sAgArikasya gandhaM zubhamanyate, saca sAgArikaM jighratimalayitvA vA hastaM jighrati / "Asitto nAma" strazarIrAsaktaH, sa mohotkaTatayA yonau mehanamanupravizya nitymaaste| etesarve'piniruddhavastayaH kAlAntareNa npuNsktyaaprinnmnti| etecapaNDakAdayo dazApi prvraajyitumyogyaaH|tthaa 'varddhitonAma' yasya bAlasyaivacchedaM dattvA dvaubhraatraavpniitau| 'cippitastu' yasyajAtamAtrasyaivAGguSTha-pradezinI-madhyamAbhirmalayitvA vRSaNadvayaM gaalitm| aparastu mantreNopahato bhvti|anyH punarauSadhyA uphtH|kshcidRssinnaa zapto bhavati-mama tapaHprabhAvAt puruSabhAvastemA bhuuyaat| evamaparodevena ruSTena shptH| etevarddhitAdayaH SaDapi yadyapratisevakAstadA prvraajyitvyaaH|| athaiteSAM pravrAjane prAyazcittamAha[bhA.5168]dasasu vimUlA''yarie, vayamANassa vi havaMti cugurugaa| sesANaM chaNhaM pI, Ayarie vadaMti cugurugaa|| vR-paNDakAdInAsiktAntAn dazApi napuMsakAnyaH pvAjayati tasyA''cAryasya dazasvapi pratyekaM mUlam / teSveva dazasu yo vadati 'pravAjayata' tasyA'pi caturgurukA bhavanti / 'zeSANAM' varddhitAdInAM pannAmapi pratisevakAnAM pravrAjane AcAryasya caturgurukam / yo vadati 'pravrAjayata' tasyApi caturgurukam ||ath ziSyaH praznayati[bhA.5169] thI-purisA jaha udayaM, dharaiti jhaannovvaas-niymehi| evamapumaM vi udayaM, dharija jati ko tahiM doso|| vR- yathA strI-puruSA dhyAnopavAsa-niyamairupayuktA vedodayaM dhArayanti, evam 'apumAn' napuMsako'pi yadi vedodayaM dhArayet tataH 'tatra' pravrAjite ko doSaH syAt ? // [bhA.5170] ahavA tatie doso, jAyai iyaresu kiM na so bhavati / evaMkhu nasthi dikkhA, saveyayANaM na vA titthaM // vR-athavAyuSmAkamabhiprAyo bhavet-'tRtIye'napuMsake vedodaye cAritrabhaGgalakSaNo doSo bhavet, tata ucyate-'itarayoH' stra-puruSayorapivedodayesa doSaH kiM na bhavati? |apic-kssiinnmohaadiin muktvA zeSAH sarve'pi saMsArasthA jIvAH savedakAH, teSAM ca doSadarzanAdeva bhavaduktanItyA nAsti dIkSA, tadabhAvAcca 'na tIrthaM' na tIrthasya santatirbhavati // sUrirAha[bhA.5171] thI-purisA patteyaM, vasaMti dosarahitesu ThANesu / saMvAsa phAsa diTThI, iyare vatthaMvadiTuMto / / | 20[11] Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 bRhatkalpa-chedasUtram - 3-4/114 vR- strI pravrAjitA strINAM madhye nivasati, puruSaH pravrAjitaH puruSamadhye vasati, evaM tau pratyekaM doSarahiteSu sthAneSu vasataH / itarastu paNDako yadi strINAM madhye vasati tadA saMvAse sparzato STitazca doSA bhavanti, evaM puruSeSvapi saMvasatastasya doSA bhavanti / vatsA-''mradhSTAntazcAtra bhavati yathA vatso mAtaraM dRSTvA stanyamabhilaSati, mAtA'pi putraM dRSTvA prasnauti; AnaM vA khAdyamAnamakhAdyamAnaM vA dRSTvA yathA mukhaM klidyati; evaM tasya saMvAsAdinA vedodayenAbhilASa utpadyate / bhuktA'bhuktabhoginaH sAdhavo vA tamabhilaSeyuH / yataevamataH paNDako na dIkSaNIyaH / dvitIyapade etaiH kAraNaiH pravrAjaye'pi - [ bhA. 5172] asive omoyarie, rAyadduTTe bhae va AgADhe / gelana uttimaTThe, nANe taha daMsaNa caritte // vR- sa pravrAjitaH san azivamupazamayiSyati, azivagRhItAnAM vA pratitarpaNaM kariSyati / evamavamaudarye rAjadviSTe bodhikAdibhaye vA AgADhe glAnatve uttamArthe vA jJAne darzane cAritre vA sAhAyakaM kariSyati / etaiH kAraNaiH paNDakaM pravrAjayet / athainAmeva gAthAM vyAkhyAtirAhu-bhae, tATTha nivassa ceva gamanaTThA / vijjo va sayaM tassa va, tappissati vA gilANassa // [bhA. 5173 ] vR- rAjadviSTe bodhikAdibhaye ca trANArthaM nRpasya vA abhigamanArtham / kimuktaM bhavati ? - rAjadviSTe samApatite dezAntaraM gacchatAM tannistAraNakSamaM bhakta-pAnAdyupaSTambhaM kariSyati, rAjavallabho vA sa paNDakastato rAjAnamanakUlayiSyati, bodhikAdibhaye vA sa balavAn gacchasya paritrANaM vidhAsyati / glAnatvadvAre-sa paNDakaH svayameva vaidyo bhavet tato glAnasya cikitsAM kariSyati, yadvA saH 'tasya' vaidyasya glAnasya vA vetana - bheSajAdinA 'pratitarpiSyati' upakariSyati / vAzabdAd uttamArthapratipannasya vA mamAsahAyasya sAhAyyaM kariSyati, svayameva vA'sAvuttamArthaM pratipastyate // [ bhA. 5174] guruNo va appaNo vA, nANAdI giNhamANa tappihiti / caraNe desAvakkami, tappe omA -'sivehiM vA // vR tathA gurorAtmano vA jJAnam AdizabdAd darzanaprabhAvakAni zAstraNi gRhNato'sau bhaktapAnAdibhirvastrAdibhizcopakariSyati / caraNe yatra cAritraM pAlayituMna zakyate tato dezAdapakramaNaM kurvatAM mArgagrAmAdiSu svajanAdibalAd bhakta-pAnAdibhistaskarAdirakSaNatazcopakariSyati / avamA' zivayorvA pratitarpiSyati / atra cAnAnupUrvyA api vastutvakhyApanArthaM avamA'zivadvArayoH paryante vyAkhyAnam // [bhA. 5175] eehi kAraNehiM, AgADhehiM tu jo u pavvAve / paMDAIsolasagaM, kae u kaje vigiMcaNayA // vR- etaiH kAraNairAgAdaiH samupasthitairya paNDakAdiSoDazakasyAnyataraM napuMsakaM pravrAjayati tenA''cAryeNa 'kRte' samApite kArye tasya napuMsakasya 'vivecanaM' pariSThApanaM kartavyam // tatra pravrAjanAyAM tAvad vidhimAha [ bhA. 5176 ] duviho jAnamajAnI, ajAnagaM pannaveMti u imehiM / janapaJcayaTThayAe, najaMtamaNajramANe vi // Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 163 uddezaka H 4, mUlaM-114, [bhA. 5176] kR-dvividho napuMsakaH-jJAyako'jJAyakazca / tatra yo jAnAti 'sAdhUnAM trairAzikaH pravrAjayituM na kalpate' sa jJAyakaH, tdvipriito'jnyaaykH| tatrajJAyakamupasthitaMprajJApayanti-bhavAn dIkSAyA ayogyaH, tato'vyaktaveSadhArI zrAvakadharmaM pratipadyasva, anyathAjJAnAdInAM viraadhnaatebhvissyti| ajJAyakamapyevameva prajJApayanti / athainAM prajJApanAM necchati pravrajyAmevAbhilaSati Atmanazca kiJcidazivAdikaM kAraNamupasthitaMtatastamajJAyakaMjanapratyayArtham 'amIbhiH' kaTIpaTTakAdibhiH prjnyaapynti|scaajnyaayksttr janena jJAyamAno'jAyamAno vA syAdubhayatrApyayaM vidhikrtvyH|| [bhA.5177] kaDipaTTae ya chihalI, kattariyA bhaMDa loya pADhe y| dhammakaha sanni rAula, vavahAra vigicaNA vihinaa|| vRkaTIpaTTakaM sa paridhApayitavyaH / chihalI' zikhA tasya sirasidhAraNIyA / atha necchati tataH karttayA~ 'bhANDena vA' kSureNa muNDanaM vidheyam, loco vA vidhAtavyaH / "pADi"tti paratIrthikamatAdIni sa pAThanIyaH / kRte kArye dharmakathA kartavyA yena liGgaM parityajya gcchti| athaivaM liGgaM na muJcati tataH 'saMjJibhiH' zrAvakaiH prajJApanIyaH |ath rAjakulaM gatvA kathayati tato vyavahAro'pi kartavyaH / evaM tasya 'vigiJcanA' pariSThApanA 'vidhinA' vakSyamANanItyA vidheyaa| eSa dvAragAthAsamAsArthaH / / sAmpratamenAmeva vivRNoti[mA.5178]kaDipaTTao abhinave, kIrai chihalI yamh'vevaa''sii| kattariyA bhaMDaM vA, anIcche ekkevaparihAnI / / vR-kaTIpaTTako'bhinavapravrajitasya tasya kriyatena punaragrAvapUrakaH, zirasi ca 'chihalInAma' zikhA dhriyte| yadi brUyAt-kiMmamAnAvapUrakaM sarvamuNDanaM vA na kuruta?; tato vRSabhA bhaNantiasmAkamapiprathamamevameva kRtmaasiit|tcc muNDanaM kartaryAkartavyam, athanecchatitataH 'bhANDena' kSureNa, kSuramapyanicchatolocaH kartavyaH / evmekaikprihaannirmntvyaa|shikhaatusrvtraapidhaarnniiyaa| [bhA.5179] chihaliM tuanIcchaMte, bhikkhugamAdImataM p'niicchNte| parautthiyavattavvaM, ukkamadAnaM sasamae vi|| vR-atha zikhAmapi necchati tataH sarvamuNDanamapi vidhIyate / pAThastu-dvividhA zikSA-grahaNe Asevane ca / AsevanAzikSAyAM kriyAkalApamasau na grAhyate / grahaNazikSAyAm-bhikSukAHsaugatAsteSAm AdizabdAt kapilAdInAMca paratIthikAnAM matamadhyApyate; atha tadapi necchati tataH zRGgArakAvyaM pAThyate, tadapyanicchantaMdvAdazAGgeyAni paratIrthikavaktavyatAnibaddhAnisUtrANi tAni pAThayanti, tAnyapyanicchataH svasamayasyAlApakA utkrameNa vilulitA diiynte|| AsevanAzikSAyAM vidhimAha[mA.5180] vIyAra-goyare therasaMjuo rattiM dUre taruNANaM / gAheha mamaM pi tato, terA gAheMti jttennN|| vR-vicArabhUmiMgacchan gocaraM vA paryaTana sthavirasAdhusaMyukto hinnddaapyte|raatrau taruNAnAMdUre kriyte|tNc sAdhavo na pAThayanti tato yadibrUyAt-mAmapi pAThaMgrAhayata, tataH sthavirAH sAdhavo yalena grAhayanti // kiM tat ? ityAha [bhA.5181]. veraggakahA visayANa niMdaNA uTTha-nisiyaNe guttaa| Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 bRhatkalpa - chedasUtram - 3-4/114 cukka - khaliesu bahuso, sarosamiva codae taruNA / / vR- yAni sUtrANi vairAgyakathAyAM viSayanindAyAM ca nibaddhAni tAni grAhyate, athavA vairAgyakathA viSayanindA ca tasya purataH kathanIyA / uttiSThanto niSIdantazca sAdhavaH 'guptAH' susaMvRtA bhavanti yathA'GgAdAnaM sa na pazyati / tasya yadi sAmAcAryAM cukka- skhalitAni bhavanti; cukkaM nAma - vismRtaM kiJcit kAryam, skhalitaM tadeva vinaSTam tato ye taruNAste saroSamiva taM paruSavacobhirbahuzo nodayanti yena taruNeSu nAnubandhaM gacchati // atha dharmakathApadaM vyAcaSTe [ bhA. 5182 ] dhammakahA pADhijjati, kayakajjA vA se dhammamakkhati / mAhana paraM pi logaM, anuvvatA dikkha no tujjhaM // vR- dharmakathAH vA sa pAThyate / 'kRtakAryA vA' yena kAryeNa dIkSitastaM samApitavantaH "se" tasya dharmamAkhyAnti, yathA-mahAbhAga ! rajoharaNAdi liGgaM dhArayan parabhave bodherupaghAtakaraNAya tvaM vartase tato mA paramapi lokaM 'hana' vinAzaya, muJca rajoharaNAdi liGgam, tavANuvratAni dhArayituM , budhyante na dIkSA / / evaM prajJApito yadi muJcati tadA laSTam, atha na muJcati tataH [bhA. 5183] sanni kharakampio vA, bheseti kato idhesa kaMcikko / nivasiTTe vA dikkhito, etehiM anAte paDiseho // vR- yaH kharakarmikaH saMjJI sa pUrvaM prajJApyate - asmAbhi kAraNe trairAzikaH pravrAjitaH, sa idAnIM liGgaM necchati parityaktuM tato yUyaM prajJApayata / evamukto'sAvAgatya gurUn vanditvA sarvAnapi sAdhUn nirIkSate, tatastaM paNDakaM pUrvakathitacitrairupalakSya bhUmitalAsphAlana - ziraH kampanakharaddaSTinirIkSaNa-parupavacanairbheSayati- kuta eSaH 'iha' yuSmAkaM madhye 'kaJcitkaH' napuMsakaH ? iti taM ca bravIti-apasara sAmpratamitaH, anyathA vyaparapayiSyAmi bhavantam / evamukto'pi yadi liGgaM na muJcati, kharakarmikasya vA zrAvakasyAbhAve yadi nRpasya kathayati ahametairdIkSitaH sAmprataM punaH parityajanti; tato vyavahAreNa jetavyaH / katham ? ityAha- yadyasau janenAjJAto dIkSitastataH pratiSedhaH kriyate, 'nAsmAbhirdIkSitaH' iti apalapyata ityarthaH / / athAsau brUyAt [bhA. 5184] ajjhAvio mi etehi ceva paDisedho kiM va'dhIyaM te / chaliyAtikahaM kati, kattha jatI kattha chaliyA || vR- ahametairevAdhyApitastato'pi pratiSedhaH kArya, na kimapyasmAbhiradhyApita ityarthaH / athavA vaktavyam-kiM tvayA'dhItam ? / tato'sau chalitakAvyAdikathAmAkarSet tatra vaktavyam-kutra yatayaH ? kutra ca chalitAdikAvyakathA ?, sAdhavo vairAgyamArgasthitAH zRGgArakathAM na paThanti na vA pAThayanti / vayamIdRzaM sarvajJabhASitaM sUtraM paThAmaH [bhA. 5185 ] puvvAvarasaMjuttaM, veraggakaraM sataMtamaviruddhaM / porANamaddhamAgahabhAsAniyataM havati suttaM // - vR- yatra pUrvasUtranibandhaH pAzcAtyasUtreNa na vyAhanyate tat pUrvAparasaMyuktam / 'vairAgyakaraM ' vissysukhvaimukhyjnkm| svatantreNa- svasiddhAntena sahAviruddhaM svatantraviruddham, 'sarvathA sarvakAlaM sarvatra nAstyAtmA' ityAdisvasiddhAntavirodharahitamityarthaH / 'porANaM nAma' purANaiH tIrthakaragaNadharalakSaNaiH pUrvapuruSaiH praNItam / ardhamAgadhabhASAniyatamiti prakaTArtham / Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 4, mUlaM - 114, [bhA. 5185 ] evaMvidhamasmadIyaM sUtraM bhavati / kiJca [ bhA. 5186 ] je suttaguNA bhaNiyA, tavvivarIyAiM gAhae puvviM / nitthinnakAraNANaM, sacceva vigiMcaNe jayaNA // - ye sUtrasya guNAH "niddosaM sAravaMtaM ca, heujuttamalaMkiyaM / " ityAdayaH pIThikAyAM bhaNitAH 'tadviparItAni' tadguNavikalAni sUtrANi pUrvameva taM grAhayet / tataH 'nistIrNakAraNAnAM' samAptavivakSitaprayojanAnAM saiva 'vivecane' pariSThApane yatanA bhavati // evaM vyavahAreNa pariSThApanavidhiruktaH / yastu vyavahAreNa na zakyate parityaktuM tasyAyaM vidhiH [bhA. 5187 ] kAvAlie sarakkhe, taccanniya vasabha liMgarUveNaM / vaDuMbagapavvaie, kAyavva vihIe vosiraNaM // vR- gItArthA avikAriNo vRSabhA ucyante, te kApAlika saraska- taccanikaveSagrahaNena taM pariSThApayanti / yaH vaDumbakaH- bahusvajanaH pravrAjitastasyaivaMvidhena vidhinA vyutsarjanaM kartavyam // etadeva bhAvayati [bhA. 5188] nivavallaha bahupakkhammi vA vi taruNavisahAmiNaM biMti / bhinnakahA obhaTThA, na ghaDai iha vacca paratitthi / 165 vR- yo nRpasya vallabho bahupAkSiko vA prabhUtasvajana-mitravargastayorayaM pariSThApane vidhiH yadA napuMsako rahasi taruNabhikSumavabhASate bhinnakathAM vA karoti tadA te taruNavRRSabhA idaM bruvate"iha yatInAM madhye IdhzaM na ghaTate, yadi tvamIzaM kartukAmo'si tata unniSkramaNaM kuru paratIrthikeSu vA vraja // tato yadi brUyAt [ bhA. 5189] tumae samagaM AmaM, ti niggao bhikkhamAilakkheNaM / nAsati bhikkhugamAdisu, choDhUNa tato vi hi palAti // vR- 'tvayA samamahaM paratIrthikeSu gamiSyAmi' evamuktaH sa taruNavRSabha Amamiti bhaNitvA nirgacchati / nirgatazca bhikSukAdiveSeNa gatvA teSu bhikSukAdiSu prakSipya nazyati / yaH punastatra nIto'pi taM sAdhuMna muJcati taM rAtrau suptaM matvA 'tata eva' bhikSukAdisthAnAt palAyate, bhikSAdilakSyeNa vA nirgato nazyati // tao no kappaMti mU. (115) evaM muMDAvittae sikkhAvittae uvaTThAvittae saMbhuMjittae saMvAsittae taMjahApaMDae vAie kIve vR-yathaite paNDakAdayastrayaH pravrAjayituM na kalpante evameta eva kathaJcit chalitena pravrAjitA api santaH 'muNDApayituM' zirolocena luJcituMna kalpante / evaM 'zikSApayituM pratyupekSaNAdisAmAcArIM grAhayitum 'upasthApayituM' mahAvrateSu vyavasthApayituM 'sambhoktum' ekamaNDalIsamuddezAdinA vyavahArayituM 'saMvAsayitum' AtmasamIpe Asayitumiti sUtrArthaH // atha bhASyam [bhA. 5190] pavvAvio siya tti u, sesaM panagaM anAyaraNajoggo / ahavA samAyaraMte, purimapada' nivAritA dosA // vR-sa paNDakaH 'syAt' kadAcidanAbhogAdinA pravrAjito bhavet, itizabdaH svarUpaparAmarzArthaH / evaM pravrAjito'pi yadi pazcAd jJAtastadA "sesaM paNagaM" ti vibhaktivyatyayAt 'zeSapaJcakasya' Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/115 muNDApanAdilakSaNasyAnAcaraNayogyaH, na taAcaraNIyamiti bhAvaH / atha lobhAdhabhibhUtatayA tadapi samAcarati tataH pUrvasmin-pravrAjanAkhye pade ye pravacanApayazaHpravAdAdayo doSA uktAste anivAritAH, tadavasthA eva mantavyA iti bhaavH|| [bhA.5191] muMDAvio siyattIsa sesacaukkaM annaayrnnjoggo| * ahavA samAyaraMte purimapada'nivAriyA dosA / / vR-anAbhogAdinAmuNDApito'pisyAt tataH zeSacatuSkasya' zikSApanAdilakSaNasyAcaraNe ayogyaH / atha samAcarati tataH pUrvapadadoSA anivaaritaaH||evN tisrogAthA vaktavyAH, yathA[bhA.5192] sikkhAvio siyattI, sesatigassA anaayrnnjoggo| ahavAsamAyaraMte, purimapada'nivAriyA dosA // [bhA.5193] uvaThThAvio siyattI, sesadugassA anaayrnnjoggo| ahavA samAyaraMte, purimapada'nivAriyA dosA // [bhA.5194] saMbhuMjio siyattI, saMvAseuM anaayrnnjoggo| ahavA saMvAsiMte, purimapada'nivAriyA dosA / / vR-evaM SaDvidhasacittadravyakalpasUtrANi krameNa bhavanti ||tthaa cAtrAmI dRSTAntAH[bhA.5195] mUlAto kaMdAdI ucchuvikAro yajaha rsaadiiyaa| mippiMDa-gorasANa ya, hoti vikArA jaha kmennN|| [bhA.5196] jaha vA nisegamAdI, gabme jAtassa naammaadiiyaa| hoti kamA logammiM, taha chavviha kappasuttA u|| vR-yathAmUlAtkanda-skandha-zAkhAdayo bhedAHkrameNa bhavanti, ikSuvikArAzca rasa-kakkabAdayo yathAkrameNa jAyante, mRtpiNDasyavAyathAsthAza-koza-kuzUlAdayo gorasasya cadadhi-navanItAdayo vikArA yathA krameNa bhavanti, yathA vA garbhe praviSTasya jIvasya niSeka:-ojaH-zukrapudgalAharaNalakSaNastadAdayaHAdizabdAt kalalA-'rbuda-pezIprabhRtayaH paryAyA bhavanti, jAtasyavAtasyaiva 'nAmAdayaH' nAmakaraNa-cUDAkaraNaprabhRtayaHkramAyathA lokebhavanti, tathA SaDavidhakalpasUtrANi yathAkramabhAvipravrAjanAdiSaTkaviSayANi krameNa bhvnti| mU. (116)taonokappaMti vAittae, taMjahA-avinIe, vigaIpaDibaddhe, aviosviypaahudde| tao kappaMti vAittae, taMjahA-vinIe, novigaIpaDibaddhe, viosviypaahudde|| asya sambandhamAha[bhA.5197] paMDAdI paDikuTThA, chavviha kappammi mA vidittevaM / avinIyamAdititayaM, pavAdae esa sNbNdho|| vR-paNDakAdayastraya eva SaDvidhe sacittadravyakalpe pratikuSTAH nApare kecit, evaM viditvA 'mA avinItAditritayaM pravAcayed' iti kRtvA prastutasUtramArabhyate / eSa smbndhH|| prakArAntareNa sambandhamAha[bhA.5198] sikkhAvaNaMca mottuM, aviniyamAdINa sesagA tthaannaa| ___ negaMtA paDisiddhAsa ayamaparo hoi kappo u|| Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 4, mUlaM-116, [bhA. 5198] 167 vR-ye pUrvasUtre SaT pravrAjanAdayo dravyakalpAH pratipAditAH teSAM madhyAdekAM grahaNazikSApaNAM muktvA zeSANi sthAnAni avinItAdInAMtrayANAM naikAntena pratiSiddhAni / grahaNazikSApratiSedhArtha tu prastutaM sUtramArabhyate / ayamaparaH sambandhasya 'kalpaH' prakAro bhavati / / anenAyAtasyAsya vyAkhyA-trayo no kalpante 'vAcayituM' sUtraM pAThayitumarthaM vA zrAvayitum / tadyathA-'avinItaH' suutraa-'rthdaaturvndnaadivinyrhitH| vikRtipratibaddhaH'ghRtAdirasavizeSagRddhaH,anupaghAnakArIti bhAvaH |avyvshmim-anupshaantNpraabhRtmiv prAbhRtaM-narakapAlakauzalikaMtIvrakrodhalakSaNaMyasyAsI avyavazamitaprAbhRtaH / etadviparItAstu trayo'pi kalpante vAcayitum / tadyathA-vinIto novikRtipratibaddho vyavazamitaprAbhRtazceti sUtrArthaH / / atha niyuktivistaraH[mA.5199] vigai avinIe lahugA, pAhui gurugA ya dosA aannaadii| soya iyare ya cattA, bitiyaM addhaannmaadiisu|| kR-vikRtipratibaddhamavinItaMca vaacytshcturlghukaaH|avyvshmitpraabhRtNvaacytshcturgurukaaH| AjJAdayazca doSAH / sa ca 'itare ca' sAdhavaH parityaktA bhavanti / tatra sa tAvad vinayamakurvan jJAnAcAravirAdhayatItikRtvAparityaktaH, itareca tamavinItaMdRSTavavinayaMna kurvntiitiprityktaaH| dvitIyapadamatra bhavati-adhvAdiSu vartamAnAnAM yo'vinItAdirapyupagrahaM karoti sa vAcanIyaH / eSA niyuktigAthA / enAmeva bhASyakRd vivRNoti[bhA.5200] avinIyamAdiyANaM, tiNha vibhayaNA u aTThiyA hoti| paDhamagabhaMge suttaM, paDhamaM bitiyaM tu carimammi / vR-avinItAdInAMtrayANAmapi padAnAMaSTikA bhajanA bhavati, assttbhnggiityrthH| yathA-avinIto vikRtipratibaddho'vyavazamitaprAbhRtaH 1avinIto vikRtipratibaddho vyavazamitaprAbhRtaH 2 ityAdi yAvadaSTamo bhaGgo vinIto vikRtyapratibaddho vyavazamitaprAbhRtazceti / atra ca prathame bhaGge prathamasUtraM nipatati, 'carame' aSTame bhaGge dvitIyaM sUtramiti ||ath trayANAmapi vAcane yathAkramaMdoSAnAha[bhA.5201] iharA vi tAva thabmati, avinIto laMbhito kimusuenn| mA naTTho nassihitI, khae vakhArAvaseo tu|| vR-'itarathA'pi' zrutapradAnamantareNApitAvadavinItaH stabhyate' stabdho bhavati kiM punaH zrutena lambhitaH san?, mahimAnamiti shessH| ataH svayaM naSTo'sau anyAnapimA nAzayiSyati, kSate vA kSArAvaseko mA mUditi kRtvA nAsau vaacniiyH||apic[bhaa.5202] gojUhassa paDAgA, sayaM payAtassa vaDDayati vegN| dosodae yasamaNaM, na hoina nidAnatulaM vaa|| vR-iha gopAlako gavAmagrato mUtvA yadA patAkAM darzayati tadAtAH zIghrataraM gacchantIti zruti; tato goyUthasya svayaM prayAtasyayathApatAkA vegaMvardhayatitathAdurvinItasyApizrutapradAnamadhikataraM durvinayaM vardhayati / tathA doSANAM-rogANAmudaye 'caH' samucye 'zamanam' SadhaM na dIyate, yatazca nidAnAdutthito vyAdhitattulyaM-tatsaddazamapi vastu rogavRddhibhayAna dIyate; yadvA doSodaye dIyamAnaM zamanaMna nanidAnatulyaM bhavati, kintu bhavatyeva, tato na dAtavyam; evamasyApi durvinayadoSabhare vartamAnasya zrutauSadhamahitamiti kRtvA na devam // Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa - chedasUtram -3-4/116 168 [ bhA. 5203 ] vinayAhIyA vijjA, deti phalaM iha pare ya logammi / na phalaMti vinayahInA, sassANi va toyahINAI // vR. vinayenAdhItA vidyA iha paratra ca loke phalaM dadati, janapUjanIyatA- yazaH pravAdalAbhAdikamaihikaM nizreyasAdikaM cA''muSkikaM phalaM DhaukayantIti hRdayam / vinayahInAstu tA adhItA na phalanti, sasyAnIva toyahInAni yathA jalamantareNa dhAnyAni na phalanti // atha vikRtipratibaddhamAha [ bhA. 5204] rasalolutAi koI, vigatiM na muyati daDho vi deheNaM / abbhaMgeNa va sagaDaM, na calai koI vinA tIe // - rasalolupatayA kazcid dehena Dho'pi vikRtiM na muJcati sa vAcayitumayogyaH / kazcit punarabhyaGgena vinA yathA zakaTaM na calati tathA 'tayA' vikRtyA vinA nirvoDhuM na zaknoti tasya gurUNAMmanujJayA vidhinA gRhNato vAcanA dAtavyeti // kiJca [ bhA. 5205 ] ussaggaM egassa vi, ogAhimagassa kAraNA kuNati / giNhati va paDiggahae, vigatiM vara meM visarjitA / vR- yogaM vahamAnaH kazcidekasyApyavagAhimasya kAraNAd vikRtyanujJApanAviSayaM kAyotsarga karoti / pratigrahe vA vikRtiM gRhNAti, varamamunA'pyupAyena me vikRtiM visarjayitAraH // evaM mAyAM kurvataH kiM bhavati ? ityAha [ bhA. 5206] atavo na hoti jogo, na ya phalae icchiyaM phalaM vijjA / avi phalati viulamaguNaM, sAhanahInA jahA vijA || vR- 'atapAH' tapasA vihInaH 'yogaH' zrutasyoddezanAdivyApAroM na bhavati / na ca tapasA vinA gRhyamANA 'vidyA' zrutajJAnarUpA 'IpsitaM' mano'bhipretaM phalaM phalati, 'api' iti abhyuccaye, pratyuta vipulam 'aguNam' anarthaM phalati / yathA sAdhanahInA vidyA, yasyAH prajJaptiprabhRtikAyA vidyAyA upavAsAdiko yaH sAdhanopacAraH sA tamantareNa gRhyamANeti bhAvaH // athAvyavazamitaprAbhRtaM vyAcaSTe [ bhA. 5207 ] appe vi pAramANiM, avarAdhe vayati khAmiyaM taM ca / bahuso udIrayaMto, aviosiyapAhuDo sa khalu // vR- 'alpe'pi' paruSabhASamAdAvaparAdhe "pAramANi" paramaM krodhasamuddhAtaM yo vrajati, 'taca ' aparAdhajAtaM kSAmitamapi yo bahuza udIrayati sa svalvavyavazamitaprAbhRta ucyate // asya vAcane doSAnAha [mA. 5208 ] duvidho u paricAo, iha codaNa kalaha devayacchalanA / paralogammiya aphalaM, khittammi va Usare bIjaM // dR- durvinItAderapAtrasya vAcanAdAne 'dvividhaH parityAgaH' iha-paralokabhedAd bhavati / tatrelokaparityAgo nAma sa yadi smAraNAdinA preryate tadA kalahaM karoti, apAtravAcanena ca pramattaM prAntadevatA chalayet / paraloke tu parityAgaH tasya zrutapradAnaM 'aphalaM' sugati-bodhikAlAbhAdikaM pAratrikaM phalaM na prApayati, USara iva kSetre bIjamuptaM yathA niSphalaM bhavati // Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 4, mUlaM-116, [bhA. 5208] "soya iyare ya cattA" iti padaM vyAkhyAti[bhA.5209] vAijati apattA, hanudAni vayaM pierisA homo| iya esa paricAto, iha-paraloge'navatthA y|| vR-sa tAvad jJAnAcAravirAdhakatayA saMsAraMparibhramatIti parityaktaH / itare'pi sAdhavastAn vAcyamAnAn dRSTavA cintayanti-aho! apAtrANyapi yadi vAcyante "hanudAni"tti tataH sAmprataM vayamapIdazAbhavAmaH; "iya" evaM teSAmapidurvinayAdIpravartamAnAnAmiha-paralokayoH parityAgaH kRto bhavati / anavasthA caivaM bhavati, na ko'pi vinayAdikaMkarotItyarthaH // atha "dvitIyapadamadhvAdiSu bhavati' iti yaduktaM tad vyAcaSTe[bhA.5210] addhANa-omAdi uvaggahammiM, vAe apattaM pitu vttttmaannN| vucchijamANammi va saMthare vI, annAsatIe vitutaM pi vaae| vR-adhvani vA avamaudaryevA AdizabdAd rAjadviSTAdiSuvA bhakta-pAnAdinA gacchasyopagrahe vartamAnam 'apAtramapi' durvinItAdikaM labdhisampanaM vAcayet / athavA kimapyapUrvaM zrutaM tasyA''cAryasya samasti, pAtrabhUtazca ziSyo na prApyate, taccAnyatrAsakAmyamANaM vyavacchidyate, tataHsaMstaraNe'pi apAtraM vAcayet / yadvA nAsti tasyAnyaH ko'pi ziSyastato'nyasyAbhAve 'mA sUtrArtho vismaratAm' iti kRtvA 'tamapi' apAtrabhUtaM vAcayet // mU. (117) tao dussannappA pannattA, taM jahA-duDhe mUDhe vuggaahie| vR.asya sambandhamAha[bhA.5211] sammatte vi ajoggA, kimu dikkhaNa-vAyaNAsa dutttthaadii| dussannappAraMbho, mA moha parissamo hojjA // vR-duSTAdayastrayaH samyaktvagrahaNe'pyayogyAH kiM punardIkSaNa-vAcanayoH?,atasteSAMprajJApane 'moghaH' niSphalaH prajJApakasya parizramo mA bhUditi duHsaMjJApyasUtramArabhyate // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-trayaHduHkhena-kucchreNa saMjJApyante-pratibodhyanta iti duHsNjnyaapyaaHprjnyptaaH| tadyathA-'duSTaH' tattvaM prajJApakaM vA prati dveSavAn, sa cAprajJApanIyaH, dveSeNopadezApratipatteH / evaM 'mUDhaH' guNa-doSAnabhijJaH / 'vyudgrAhitonAma' kuprajJApakaDhIkRtaviparItAvabodhaH / esssuutraarthH| atha bhASyavistaraH[bhA.5212] dussannappo tiviho, duTThAtI duTTo vanito puTviM / mUDhassa ya nikkhevo, aTThaviho hoi kaayvvo|| vR-duHsaMjJApyo duSyAdibhedAt trividhH| tatra duSTaH 'pUrva pArAJcikasUtreyathA varNitaH tathA'trApi mantavyaH / mUDhasya punaraSTavidho nikSepo vakSyamANanItyA kartavyo bhvti|| tatra padatrayaniSpannAmaSTabhaGgI tAvadAha[mA.5213] duDhe mUDhe vugAhie ya bhayaNA u aTThiyA hoi / ___ paDhamagabhaMge suttaM, paDhamaM biiyaM tu carimammi / / vR-duSTo mUDho vyudgrAhita iti tribhi padairaSTikA bhajanA bhavati, aSTau bhaGgA ityarthaH / atraca prathame bhaGge prathamaM sUtraM nipatati, 'carame' aSTame bhaGge aduSTo'mUDho'vyudgrAhitaH' ityevaMlakSaNe Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/117 'dvitIyaM kSyamANaM suutrmiti||ath mUDhasyASTadhA nikSepamAha[bhA.5214] davva disi kheta kAle, gaNaNA sArikha abhibhave vede| vuggAhaNamannANe, kasAya matteya muuddhpdaa|| vR-dravyamUDhodigmUDhaH kSetramUDhaH kAlamUDhogaNanAmUDhaH sAdhzyamUDho'bhibhavamUDho vedamUDhazcetyaSTadhA mUDhaH / tathA "vuggAhaNa"tti vyudgrAhaNAmUDho vyAdgrAhita iti caiko'rthaH, sa ca vkssymaanndviipjaatvnniksutaadivt| "annANi"ti naJaH kutsArthatvAd 'ajJAnaM' mithyAjJAnam, taca bhArata-rAmAyaNAdikuzAstrazrutisamuttham, tena yo mUDhaH so'pi vyudgrAhito bhaNyate / 'kaSAyamUDhaH' tIvrakaSAyavAn, sacakaSAyaduSTe srsspnaalaadissttaantsiddhe'ntrbhvti| 'matto nAma' yakSAvezenamohodayena vAunmattIbhUtaH, scabhibhvmuuddh-vedmuuddhaadaavvtrtiiti| etAni mUDhapadAni bhavantIti dvAragAthAsaGkezArthaH / / sAmpratamenAmeva vivRNoti[bhA.5215] dhUmAdI bAhirato, aMto dhattUragAdiNA dvve| jo davvaM vana jANati, ghaDigAvoddo vva dittuNpi| vR-iha yo bAhyenAbhyantareNa vA dravyeNa mohamupagataH sa dravyamUDha ucyate / tatra bAhyato dhUmAdinA''kulito yo muhyati, 'antaH' abhyantare ca dhattUrakeNa madanakodravodanena vA bhuktena yo muhyati / athavA yaH pUrvadRSTaM dravyaMkAlAntare ISTamapinajAnIte sa dravyamUDhaH / ghaTikAvodravat.. egassa vANiyassa pavasiyassa majjA paMDaraMgeNa samaM saMpalaggA / paMDaraMgeNa bhannati-anivvuyae hiyae kerisI ratI ?, viviktavinambharaso hi kAmaH, to nssaamo| 'mAya ayaso hohiti' tti anAhamaDayaMchoDhuMpalIvittA naTThANi gNgaatddNgyaaii|so vaNitoannayA AgaogharaMdaDaM pAsittA tAniya aTThiyANi roviumaaddhtto| bhajAsinehAnurAgeNaM eyANi aTThINi se gaMgaM nemi' tti tAni anAhamaDaya'TThiyANi ghaDiyAe choDhuM gaMgaM gato / tIe bhajAe ya diTTho, na ya saMjANati / tAe pucchio-ko tuma? |ten akkhAyaM-pavasiyassa gharaMdaha, bhajjA ya me daDDA, tato mae bhajjAnurAgeNaM 'tAni aTThiyANigaMganemi tiAgato, 'gaMgAe chUTehiM sugatiMjAhiti' evaM pita se seyaM kremi| tIse anukaMpA jaayaa| tIe bhaNiyaM-ahaM sA tava bhajA / na pattiyati / eyANi aTThiyANi kiM alikkayANi ? / bahuvihaM bhannamANo jAhe na pattiyati tAhe tIe jaM pudi kIliyaM jaMpiyaM bhuttaM evamAda savvaM sAbhinnANaM saMvAdiyaMtAhe pttijio| esa davvamUDho / atha digmUDha-kSetramUDha-kAlamUDhAnAha[bhA.5216] disimUDho puvvA'vara, mannati khette tu khettvccaasN| diva-rAtivivaccAso, kAle piNddaardittuNto|| vR-digmUDho nAma-viparItAM dizaM manyate, yathA-pUrvAmaparAmiti / kSetramUDhaH-kSetra na jAnAti, kSetrasya vA viparyAsaM karoti, viparItamavabudhyate ityarthaH, rAtrau vA parasaMstArakamAtmIyaM manyate, eSa kSetramUDhaH / kAlamUDho divasaMrAtriM mnyte|atrpinnddaardRssttaantH- ego piMDAragoumAmigAsuto abmavaddale mAhisadadhi-duddhaM nisaDhaM pAuM divasato sutto / tao uDio niddAcamaDhito joNhaM mannamANodivAceva mhisiioghresuchodnnunmaamigaadhrNpdvito| 'kimeyaM?' tijaNakalakalo jAto tao vilakkhIbhUo tti / evaM diya-rAivivaccAsaM kuNaMto kAlamUDho bhannai // gaNanAmUDhaM Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 4, mUlaM-117, [bhA. 5216] 171 sAdRzyamUDhaM cAha[bhA.5217] UnAdhiya mannato, uTTArUDho va gaNaNato muuddho| sArikkha thANupuriso, kuddubisNgaamdittuNto|| vR-yogaNayanUnamadhikaMvAmanyatesa uSTrArUDha iva gaNanAmUDho bhnnyte|jhaa-ego uTTapAlo uTTIo egavIsaM rakkhai / annayA uTTIe ArUDho gaNito jattha ArUDho taM na gaNei, sesA vIsaM gaNei / puno vi gaNei vIsaM / 'nathi me ego uTTo tti anne pucchai / tehiM bhaNito-jatthArUDho si esteigviisimo||saaheshymuuddho yathAsthANuMpuruSaM mnyte|atrckuttumbinau-mhttr-senaaptii tayoH saGgrAmeNa dRSTAntaH- ego gAmo coraseNAvaiNA corehiM samaM AgaMtUNa rattIe hto| tattha ya gAme jo mahattaro so tattha coraseNAvaissa sriso| tao saMgAme uvaTThie corasenAvaI mArito, gAmillaehiM 'mahayaro'tti mannamANehiM daDDo / corehiya gAmamahayaro 'senAvaiti kaauplliNniio| so bhaNati-nAhaM seNAhivo / corA bhaNaMti-esa raNapisaio tti palavai / annayA so nAsiuM sagAmaM gato / te bhaNaMti-ko si tumaM? peto pisAo vA tena paDirUveNa Agao? / tao sAbhinnANe kahie pacchA sNghio| ubhao visayaNA sArikkhamUDhA / / athAbhibhavamUDhamAha[bhA.5218] abhibhUto sammunjhati, sattha-'ggI-vAdi-sAvayAdIhiM / abbhudaya anaMgaratI, vedmmituraaydittuNto|| vR-saGgrAmAdau khagAdinA zastraNa, pradIpanake vA agninA, vAdakAle vA vAdinA, araNyevA zvApada-stenAdibhizcAbhibhUto yaH sammuhyati so'bhibhvmuuddhH| vedamUDhastusaucyate yaH 'abhyudayena' atIvavedodayena 'anaGgaratim' anaGgakrIDAM karoti / rAjadRSTAntazcAtrabhavati- jahA AnaMdapuraM nagaraM / jitArI rAyA / vIsatthA bhAriyA / tassa putto anaMgo nAma bAlate acchirogeNa gahito nicaM ruyaMto acchti|annyaa jananIte naginiyAe ahAbhAvena jAnu-UruaMtare choDhuM uvagUhito / do vi tesiM gujjhA paropparaM samapphiDitA, taheva tuNhikko Thito / laddhovAyA ruvaMtaM puno puno taheva kareti / so viTThAyati ruyaMto / pavaDDamANo tattheva gityo / mAtue vi anuppiyaM / pitA se mato / so rajje Thito tahAvitaMmAyaraM pari jti| sacivAdIhiM vuccamANo vinI tthito|| pUrvoktaM vakSyamANaM cArthaM saGgrahItumimAM gAthAmAha[bhA.5219] rAyA ya khaMtiyAe, vaNi mahilAe kulA kudduNbimmi| dIve yapaMcasele, aMdhalaga suvannakAre y|| vR-'rAjA' anantaroktaH khantikAyAmanurko vedamUDhaH / vaNig ghaTikAvodrAkhyaH svamahilAyAM raktaH svamahelAmanupalakSayan dravyamUDhaH / 'kuTumbinaH' senApatermahattarasya ca kulAni sAzyamUDhe udAharaNam / "dIve"tti dvIpajAtaH purussH| "paMcasele"tati paJcazailavAstavyAbhirapsarobhiyu grAhitaHsuvarNakAraH / "aMdhalaga"ti dhuurtvyudgraahitaaandhaaH| "suvannagAre"tti suvrnnkaarvyudgraahitHpurussH| ete catvAro'pi vakSyamANalakSaNA vyudgrAhaNAmUDhA mntvyaaH|ess saGgrahagAthAsamAsArtha ||saamprtmenaamev vivRNoti[bhA.5220] bAlassa acchiroge, sAgAriya devi saMphuse tusinnii| ubhaya ciyatta'bhisege, na ThAti vutto vi maMtIhi / / Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/117 vR-idaMgAthAtrayaM gatArtham / navaram-"ubhaya ciyatta'bhisege"tti 'ubhayorapi' devI-kumArayoH prItikaraM tad viSayasevanam / rAjyAbhiSeke'pi sAte tAmasau na muJcati // [bhA.5221] choDhUNa'nAhamaDayaM, jhAmittuMgharaM patimmi u putthe| dhutta haraNujjha pati ahigaMga kahite ya sddhnnaa|| vR-dvitIyagAthAyAm-"dhuttaharaNujjha"ttidhUrtena tasyAvaNigbhAryAyA aphrnnm| tasyAapi patimujjhitvA gaGgAtaTe gamanam / / [bhA.5222] senAvatissa sariso, vaNito gAmillato nio palliM / nAhaM tiraNapisAI, ghare vidaDDo tti necchNti|| vR-tRtIyagAthAyAm-"nAhaMti" ityAdi, mahattareNa 'nAhaMsenApatiH' ityuktecaurAzcintayantieSa raNapizAcakItenaivaM vkti|gRhe'pigtNtN mahattaraMtegrAmeyakAH 'dagdhaH' iti kRtvAnecchanti saGgrahItum / / vyAkhyAto mUDhaH / samprati vyudgrAhitaM vyAcikhyAsurtIpajAtaSTAntamAha[bhA.5223] potavivattI Avanasatta phalaeNa gAhiyA diivN| sutajamma vaDDi bhogA, vuggAhaNa naavvnniyaa''yaa| vR- ego vaNito / tassa bhajA aIva iTTA / so vANijjeNa gaMtukAmotaM Apucchati / tIe bhaNiyaM-ahaM pi AgacchAmi / tena sA nItA / sA guThviNI samuddamajjhe vinaTuM jANavattaM / sA phalagaM vilaggAaMtaradIve pattA / tattheva pasUtA daargN|so vaNiosamudde mo|saa mahilA tammi cevdaaresNplggaa|taae sovuggAhito-jaimANusaM picchijjAsito nAsenjAsi, temAnusarUveNa rakkhasA / anayA duvvAyahayapoeNa vANiyA aagyaa| te daTuM so nAsei / tehiM nAyaM vuggAhio kennaavi| kahavi allINopucchiosavvaM kahei / tehiM bahuso pannavio-eyaMmahApavaM, pricyaahi| tahA vinoparicayati ||athaakssraarthH-'potH' pravahaNaM tasya viptti|aapnnsttvaa ca sA phalakena dvIpaM grAhitA / sutasya janma vRddhizcAbhavat, bhogAMzca tena saha bhoktuMmArabdhA / vyudgrAhaNakaMca kRtam / nauvaNijazca ciraadaayaataaH| evaMvidhA vyudgrAhitAH prjnyaapnaayaaayogyaaH||tthaa cAha[bhA.5224] puTviM vuggAhiyA, keI, narA pNddiymaanino| nicchaMti kAraNaM kiMcI, dIvajAte jahA nre|| vR-pUrvaM vyudgrAhitAH kecid narAH paNDitamAnino necchanti kAraNaM kiJcit zrotumiti zeSaH, dvIpajAto yathA naraH / / atha paJcazailadRSTAntamAha[bhA.5225] caMpA anaMgaseno, paMca'cchara thera nayana duma vle| vihapAsa nayana sAvaga, iMginimaraNeya uvvaato|| 1- campAyAmanaGgasenaH suvarNakAraH, kumAranandIti tasya nAmAntaram / tasya ca paJcazailadvIpavAstavyAbhyAmapsarobhyAM vyudgrAhitasya sthavireNa tatra nayanam / 'drumazca vaTavRkSo'pAntarAleSTaH ttraa''rohnnm|sthvirsy 'valaye Avarte gtvaamrnnm| 'vihapAsa'tti vihagAH' bhAraNDanAmAnaH pakSiNasteSAMdarzanam |taiH paJcazailadvIpenayanam / hAsa-prahAsAbhyAM bhUya ihAnItasya zrAvakeNaca bahutaraMprajJApyamAnasya tsyengginiimrnnprtiptti|ttH paJcazailadvIpeupapAta itykssraarthH| kathAnakaMtu supratItaM bahuvistaraMceti kRtvA na likhyate ||andhdRssttaantmaah Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 uddezakaH 4, mUlaM-117, [bhA. 5226] [bhA.5226] aMdhalagabhatta patthiva, kimiccha sejja'nna dhutta vNcnntaa| aMdhalabhatto deso, pavvayasaMghADaNA hrnnaa|| vR-andhabhaktaH kazcit pArthivaH / sa kimIpsitaM zayyA-'nnAdidAnaM dadAti / dhUrtena ca teSAM vaJcanA / katham ? ityAha-'andhalabhakto'muko dezaH samasti tatra yuSmAn nayAmaH' ityuktvA parvate saGghATanA kRtA, parasparaMlagayitvA tatra bhrAmitA ityarthaH / tataH 'haraNaM' tadIyaM dravyaM hRtvAgata ityakSarArtha / bhAvArtha punarayam-aMdhapuraM nagaraM / tattha anaMdho raayaa| soya aMdhabhatto tena sabha kAuM aMdhalayANaM aggAhAro dino / tattha khANa-pANAie supariggahiyA sussUsijaMtA acchNti| tesiM subahuM davvaM asthi / annayA ya egena dhutteNa diTThA / tao 'ee musAmi'tti micchovayAreNaM te atIva uvacarati / annayA tena aMdhalayA bhaNiyA-amhe aMdhalagadAsA, jattha amhe vasAmo so savvo videso aMdhalagabhatto, rAyA ya tattha aMdhalANaM ammApiyaraM, tubbhe ettha duhiyA, jai icchaha to tatya nemo / tehiM icchiyaM / tao rAto nINettA nAidUreNa maNiyA-iha'sthi corA, jaime kiMci aMtaddhaNaM asthi to appeha / tehiM vIsaMmeNa appiyaM / tao tena te purillaM maggillassa lAittA annonlaggA mahaMtaM silaM chinnaTaMkaMDoMgarasamaM bhAmiyA bhaNiyA ya-patthare geNhaha, jo bhe alliyaitaM pahaNejjAha, jai bhe koi bhaNejA-'musiyA kena vi aMdhA DoMgaraM bhAmiyA' jANaha te core, tao pahaNijjAha / evaM bhaNittA palAmo / te ya govAlamAIhiM diTThA, bhaNaMti ya-muTThA varAgA DoMgaraM bhaamiyaadhuttennN|to etete cora'ttikAuMpatthare khivaMti DhoyaMca na deNti||suvrnnkaardRssttaantmaah[bhaa.5227] lobheNa moragANaM, bhaccaga! chejjejna mAhute knnaa| chAdemiNaM taMbeNaM, jati pattiyasena logassa // vR-kazcidvodraH suvarNakAreNabhaNitaH, yathA-'maJcaka!' bhAgineya! "moragANaM" tikuNDalAnAM lobhenamA 'te tava kIchidyetAm, atoyadi lokasya napratyayasetataH "Na"mita etatkuNDalayugalaM tAmreNa chAdayAmyahamityakSarAthaH / bhAvArthastvayam- egasya voddassa jaccasuvannaghaDiyANi kuMDalAni kannesusuvannakAreNa ditttthaanni|toten bhannai-bhAgiNejja! ahaMtavaeteevaM karemi jahA egAniyassa paMthe vaccamANassa na koi harai, annahA te subbalobheNa corehiM kannA chejessaMti / tena bhaNiyaM-evaM hou tti / kalAeNa te kuMDale ghettuM anne suvannarIriyAmayA kAM dinnA, bhaNio a-jaNo bhaNihiikalAeNa muTTho varAo, na ya te pattijjiyavvaM / 'evaM' paDivajittA niggo| logo jo jo pAsai so so bhaNai-suMdarA rIriyA / so bhaNai-sovanniyA ee, tubbhe visesaM na yaannh| kiJca[bhA.5228] jo itthaM bhUtattho, tamahaM jANe kalAyamAmo ya / vuggAhito na jANati, hitaehi hitaM pi bhnnto|| vR-yo'tra ko'pi 'bhUtArthaH' paramArthaH tamahaM jAne kalAdamAmakazca jAnAti / evamasau tena suvarNakAreNa vyudgrAhito hitaiH puruSaiH hitamapi bhaNyamAno na jAnAti / IzA vyudgrAhaNAmUDhA mantavyAH |ajnyaanmuuddhaadystusugmtvaadbhaassykRtaan vyAkhyAtAH,ataevAsmAbhirigAthAyAmeva vyAkhyAtA iti / athaiSAM madhye ke mUDhAH ? ke vA vyudgrAhitA? iti darzayannAha[bhA.5229] rAyakumAro vaNito, ete mUDhA kuyate do vi / vuggAhiyA yadIve, selaMdhala-bhaccae ceva // Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/117 kRyorAjakumAromAtRpratisevakaH,yazca vaNigghaTikAvodrAkhyaH,yeca te senApati-mahatarasatke dve api kule, ete mUDhA mantavyAH / yastu dvIpajAtaH, yazca paJcazailasuvarNakAraH, ye cAndhAH yazca 'bhaccakaH' suvarNakArabhAgineyaH, upalakSaNatvAdyeca bhAratAdikuzAstrazrutibhAvitAajJAnamUDhAH, ete vyudgrAhitA mntvyaaH||athaissaaN madhye ke pravrAjayituM yogyAH? kevAna? ityAha[bhA.5230] mottUNa vedamUDhaM, appaDisiddhA u sesA mUDhA / duggAhitA ya duTThA, paDisiddhA kAraNaM mottuN|| vR-vedamUDhaM muktvA ye zeSAH' dravya-kSetramUDhAdayaste'pratiSiddhAH, pravrAjayituMkalpanta ityrthH| ye tu vyudgrAhitAH 'duSTAzca' kaSAyaduSTAdayaste kAraNaM muktvA pratiSiddhAH, kAraNe tukalpanta iti bhaavH||kimrthmete pratiSiddhAH? ityAha[bhA.5231] jaMtehi abhiggahiyaM, AmaraNaMtAe taM na muNcNti| sammattaM pina laggati, tesiM katto carittaguNA / / vR-yat 'taiH' vyudgrAhitAdibhiH kimapi zAkyAdidarzanam anyadvA bhAratAdikaM mithyAzrutam 'abhigRhItam' AbhimukhyenopAdeyatayA svIkRtaM tad AmaraNAntaM na muJcanti / ata evaiteSAM samyaktvamapi na lagati, kutazcAritraguNAH? iti // kathaM punaramISAM samyaktvamapi na lagati? ityAha[bhA.5232] soy-suy-dhorrnnmuh-daarbhrnn-peykinycmiesu| saggesu devpuuynn-cirjiivn-daandiddhesu|| kR-iha bhAratAdauzauca-suta-ghoraraNamukha-dArabharaNa-pretakRtyamayeSudevapUjana-cirajIvana-dAnahaTeSu ca svargeSu ye bhAvitA bhavanti, yathA-zaucavidhAnAt putrotpAdanAd ghorasamaraziraHpravezAd dharmapatnIpoSaNAt piNDapradAnAdipretyakarmavidhAnAd vaizvAnarAdidevapUjanAt candrasahasrAdirUpacirakAlajIvanAdhenu dharitryAdidAnAt svargA avaapynte|| [bhA.5233] iccevmaailoiykussuivuggaahnnaakuhiyknnaa| phuDamavi dAijjataM, giNhaMti na kAraNaM keii|| vR-ityevamAdilaukikakuzrutivyudgrAhaNAkuthitakarNAsantastasyAH kuzruteraghaTanAyAMsphuTamapi daryamAnaM kAraNam' upapattiM 'kecid gurukarmANonapratipadyante atasteduHsaMjJApyA mntvyaaH|| mU. (118) tao susanappA panattA, taMjahA-aduDhe amUDhe avuggaahie| vR-trayaH 'susaMjJApyAH' sukhaprajJApanIyAH prjnyptaaH| tdythaa-adusstto'muuddho'vyudgraahitshceti|| Aha-pUrvasUtreNaivArthApatyA idamavasIyate-yadetadviparItA aduSTAdayaH susaMjJApyaH tataH kimarthamidamArabdham ? ucyate[bhA.5234] kAmaM vipakkhasiddhI, atthAvattIi hota'vuttA vi| taha vivivakkhovuccati, kAliyasuyadhammatA esaa|| vR-'kAmam' anumatamidam-vipakSasya pratipakSArthasya siddhiranuktA'pyarthApatyA bhavati tathApi vipakSaH sAkSAducyate / kutaH ? ityAha-kAlikazrutasya 'dharmatA' svabhAvaH zailI eSA-yadarthApattilabdho'pyarthaH sAkSAdabhidhIyate / tathA ca tallakSaNAnyeva darzayati Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 175 uddezakaH 4, mUlaM-118, [bhA. 5235] [bhA.5235] vavahAra na'tthavattI, aNappieNa ya cutthbhaasaae| mUDhanaya agamitena ya, kAlena ya kAliyaM neyaM / / kR"vavahAre"tinaigama-saGgraha-vyavahArAkhyAstrayovyavahAranayaucyate, RjusUtrAdhAstucatvAro nizcayanayaH / tatra 'vyavahAreNa' vyavahAranayatamatena kAlikazrute prAyaH sUtrArthanibandho bhavati, "ahigArotIhi osannaM"ti vacanAt / "na'tthavattI"tiarthApatti kAlikazrutena vyavahriyate kintu tayAlabdho'pyarthaH prapaJcitajJavineyajanAnugrahAya sAkSAdevAbhidhIyate, yathA uttarAdhyayaneSu prathamAdhyayane "ANAniddesakare" ityAdinA vinItasvarUpamabhidhAyArthApattilabdhamapyavinItasvarUpam "ANAaniddesakare' ityAdinA bhUyaH sAkSAdabhihitamiti / "aNappieNa ya"tti 'anarpitaM-viSayavibhAgasyAnapaNaMtena kAlikazrutaMracitam, vizeSAbhidhAnarahitamityarthaH, yathA"je bhikkhU hatthakammaM kareise Avajai mAsiyaM parihArahANaM anugghAiyaM" atraca yasminnavasare yathA hastakarma sevamAnasya mAsagurukaM bhavati sa vizeSaH sUtre sAkSAtroktaH paramarthAdavagantavyaH, evamanyatrApi draSTavyam / "cautthamAsAe"tti iha satyA-mRSA-mizrA-'satyAmUSAbhedAt catastra bhaassaa-| tatra pareNa saha vipratipattau satyAMvastunaHsAdhakatvenabAdhakatvena vA pramANAntarairabAdhitA yA bhASA bhASyatesA satyA, saiva pramANairbAdhitA mRSA, saiva bAdhyamAnA-'bAdhyamAnarUpA mizrA yA vastusAdhakatvAdyavivakSayA vyavahArapitA svarUpamAtrAbhidhitsayA procyate sA pUrvoktabhASAtrayavilakSaNAasatyAmRSAnAmacaturthabhASAbhaNyate, sA cAmantraNyA-''jJApanIprabhRtisvarUpA, tayAkAlikazrutaM nibaddham: yathA-"goyamA!" ityAmantraNI, "savvejIvAna haMtavvA" ityAjJApanI ityAdi / dRSTivAdastu naigamAdinayamatapratibaddhanipunayuktibhirvastuta-tvavyavasthApakatayA satyabhASAnibaddha iti bhaavH| tathA mUDhAH-vibhAgenAvyavasthApitA nayA yasmin tad mUDhanayam, bhAvapradhAnazcAyaMnirdezaH, tatomUDhanayatvena kaalikNvijnyeym|tthaagmaaH-bhngggnnitaadyHsshpaatthaa vAtairyuktaMgamikam, tadviparItamagamikam, tenAgamikatvena kAlikazrutaMjJeyam, "gamiyaMdihivAo, agamiyaM kAliyaM" (nandI) iti vacanAt / kAlena hetubhUtena nivRtaM kAlikam, kAle-prathamacaramapauruSIlakSaNe paThyata iti vyutpatteH / etairlakSaNaiH kAlikazrutaM jnyeym|| mU. (119) niggaMthiM ca NaM gilAyamANiM pitA vA bhAyA vA putto vA palissaejA, taM ca niggaMdhI sAijejjA, mehuNapaDisevaNapattA Avajai cAummAsiyaM parihAraTThANaM anugghaaiyN|| mU. (120) niggaMthaM ca naM gilAyamANaM mAyA vA bhaginI vA dhUtA vA palissaejA, taM ca niggaMthe sAijejjA, mehuNapaDisevaNapatte Avajai cAummAsiyaM parihAraTThANaM anugghAiyaM / / vR-athAsya sUtradvayasya kaH sambandhaH? ityAha[bhA.5236] uvahayabhAvaMdavvaM, saccittaM iti nivAriyaM sutte| bhAvA'subhasaMvaraNaM, gilANasutte vijogo'yaM // vR-duSTatAbhirdoSaiH upahataH-dUSitaH bhAvaH-pariNAmo yasya tadupahatabhAvam, evaMvidhaM sacittaM dravyaMpravrAjanAdau "iya" evmnntrsuutrenivaaritm|ihaapiglaansuutre'shubhbhaavsy pariSvajanAnumodanalakSaNasya 'saMvaraNaM nivAraNaM vidhiiyte|ayN yogaH' smbndhH||anenaayaatsyaasy vyAkhyA'nirgranthI' prAguktazabdArthAm, cazabdovAkyAntaropanyAse, "Na" iti vAkyAlaGkAre, "gilAyamANi" . Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/120 ti 'glAyantI' "glai harSakSaye" zarIrakSayeNa harSakSayamanubhavantIM pitA vA bhrAtA vA putro vA nirgranthaH san 'pariSvajet' prapatantI dhArayan nivezayan utthApayan vA zarIre spRzet, 'taMca' puruSasparza sA nirgranthI maithunapratisevanaprAptA 'svAdayet' anumodayet tata Apadyate cAturmAsikaM parihArasthAnamanuddhAtikam ||evN nirgranthasUtramapi vyAkhyeyam / navaram-mAtA vA bhaginI vA duhitA vA pariSvajet esssuutraarthH||ath niyuktivistaraH-tatraparaH prAha-nanu 'puruSotamodharma' iti kRtvA prathamaM nirgranthasya sUtmabhidhAtavyaM tato nirgranthAH, ataH kimarthaM vyatyAsaH? ityAha[bhA.5237] kAmaM purisAdIyA, dhammA sutte vivajjato taha vi| dubbala-calassabhAvA, jeNitthI to katA pddhmN|| vR-'kAmam' anumatamidam-yat 'puruSAdayaH'puruSamukhyAdharmAbhavanti, tathApi sUtre viparyayaH kRtaH / kutaH ? ityAha-durbalA-dhRtibalavikalA calasvabhAvA ca strI yena kAraNena bhavati tataH prathamamasau kRtA itydossH|| [bhA.5238] vaiNi tti navari nemmaM, annA vina kappatI suvihiyaannN| avi pasujAtI AliMgiuM pikimu tA palissaiuM / -iha sUtreyad vratinI nirgranthIbhaNitAtadnavaraM nema' cihnam upalakSaNaMdraSTavyam, tenAnyA'pi strI suvihitAnAM na kalpate pariSvaktum / idameva vyAcaSTe-'pazujAtirapi' chAgikAprabhRtipazujAtIyastrarapi AliGgituMna kalpate, kimu tAvat pariSvaktum ? // yat tu sUtre pariSvajanamabhihitaM tat kAraNikam ata evAha[bhA.5239] niggaMtho niggaMthiM, ithi gihatthaM ca saMjayaM cev| palisayamANe gurugA, do lahugA ANamAdINi // vR-nirgrantho nirgranthI pariSvajati caturgurukAH tapasA kAlena caguravaH / striyam' aviratikAM pariSvajatita eva tapasAguravaH / gRhasthaM pariSvajati caturlaghukAH kAlena guravaH / saMyataMpariSvajati ta eva dvAbhyAmapi laghavaH' tapasA kAlena ca / sarvatra cAjJAdIni dUSaNAni bhvnti|| . idameva vyAcaSTe[bhA.5240] niggaMthI thI gurugA, gihi pAsaMDi-samaNe ya culhugaa| dohi gurU tavagurugA, kAlagurUdohi vI lhugaa|| vR-nirgranthasya nirgranthI pariSvajataH caturguravo dvAbhyAmapi gurukaaH| striyaM pariSvajatasta eva tapoguravaH / gRhasthaM pariSvajataH caturlaghavaH kAlaguravaH / pASaNDipuruSaM zramaNaM vA' pariSvajatazcaturlaghava eva 'dvAbhyAmapi' tapaH-kAlAbhyAM lghvH|| [bhA.5241] micchatte uDDAho, virAdhanA phAsa bhaavsNbNdho| AtaMko doNha bhave, gihikaraNe pcchkmmNc|| vR-nirgranthaM nirgranthIMpariSvajantaM dRSTvA yathAbhadrakAdayo mithyAtvaMgaccheyuH, ete yathA vAdinastathA kAriNona bhavanti / uDDAho vA bhavet, etesaMyatIbhirapi samamebrahmacAriNaH / evaM zaGkAyAMcaturguru, nizaGkite mUlam / evaM pravacanasya virAdhanA bhavet / tena vA sparzeNa dvayorapi mohodaye sAte bhAvasambandho'pi syAt, tatazca pratigamanAdayo doSAH / AtaGko vA dvayoranyatarasya bhavet sa Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 4, mUlaM- 120, [bhA. 5241 ] pariSvajane saGkrAmet / gRhasthasya capariSvajanakaraNe pazcAtkarmadoSo bhavet // idameva pazcArddha vyAcaSTe [bhA. 5242] koDha khae kacchu jare, avaroppara saMkamaMte caubhaMgo / itthINAti suhINa ya, aciyattaM giNhaNAdIyA // vR- kaSTha-kSata-kacchU-jvaraprabhRtike roge parasparaM saGkrAmati caturbhaGgI bhavati saMyatasya sambandhI kuSThAdi saMyatyAH saGkrAmati 1 saMyatyAH sambandhI vA saMyatasya saGkrAmati 2 dvayorapyanyonyaM saGkrAmati 3 dvayorapi na saGkrAmati 4 / atrAdyabhaGgatraye rogasaGkramaNakRtAH paritApanAdayo doSAH / tathA " itthI" ityAdi, tasyAH striyaH sambandhino ye jJAtayo ye ca suhRdasteSAmaprItikaM bhavati- kimayaM zramaNo'smatsambandhinImitthamAliGgati ? iti / tatazca grahaNA''karSaNAdayo doSAH // gihiesu pacchakammaM, bhaMgo te ceva rogamAdIyA / saMjaya asaMkhaDAdI, bhuttA 'bhutte ya gamanAdI // [bhA. 5243] vR-gRhiSu pariSvajyamAneSu pazcAtkarma bhavati, 'saMyatena spRSTo'ham' iti kRtvA gRhasthaH snAnaM kuryAditi bhAvaH / aviratikAyAH pariSvaGgebhAvasambandho'pi jAyeta, tatazca 'bhaGgaH' brahmacaryavirAdhanA bhavet, rogasaGkramaNAdayazca ta eva doSAH / saMyataM tu pariSvajatastena sahAsaGghaDAdayo doSAH / bhuktabhoginazca smRtikaraNenAbhuktabhoginaH kautukena pratigamanAdayo doSAH / evaM tAvanniSkAraNe'glAnAyAzcoktam // [bhA. 5244 ] emeva gilANAe, sutta'phalaM kAraNe tu jayaNAe / kAraNe ega gilANA, gihikula paMthe va pattA vA / / 177 vR- emavameva glAnAyA api saMyatyAH pariSvajane kriyamANe doSajAlaM mantavyam / paraH prAhananvevaM sUtramaphalaM prApnoti, tatra hi pariSvajanamanujJAtaM svAdanaM punaH pratiSiddham / sUrirAha- kAraNe yatanayA kriyamANe pariSvajane sUtramavatarati / kathaM punastasya sambhavaH ? ityAha- kAraNe kAcidAryikA " ega "tti ekAkinI saMvRttA sA ca pazcAd glAnIbhUtA, "gihikula "tti gRhasthakulAnizrayA sA sthitA, athavA "gihikula'' tti sA tasyaikakulasamudbhUtA bhaginyAdisambandhena nijakA gRhasthatAM parityajya tadantike pravrajitA, sA cAnIyamAnA pathi vA vartamAnA vivakSitagrAmaM vA prAptA glAnA jAtA // tatreyaM yatanA[bhA. 5245] mAtA bhaginI dhUtAM, tadheva sannAtigA ya saDDI ya / gAratthi kuliMgI vA asoya soe ya jayaNAeM // vR-tasyAH saMyatyA yA mAtA bhaginI duhitA vA tayA tasyA utthApanAdikaM kAryate / etAsAmabhAve yA tasyAH 'saMjJAtakA' bhAgineyI-pautrIprabhRtikA tayA kAryate / tasyA abhAve zrAddhikayA / tadabhAve gRhasthayA yathAbhadrikayA kuliGginyA vA kAryate / tAsvapi prathamamazaucavAdinIbhi, tataH zaucavAdinIbhirapi yatanayA kArayitavyam // [bhA. 5246 ] yAsiM asatIe, agAra sannAya nAlabaddho ya / samaNI va nAlabaddho, tassa'sati gihI avayatullo // 2012 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 bRhatkalpa - chedasUtram - 3-4/120 sa vR- etAsAM strINAmabhAve, yo'gAraH 'saMjJAtakaH' tasyAH svajanaH, sa ca mAtula-putrAdirapi syAd atastatpratiSedhArthamAha- 'nAlabaddha - ' vallIbaddhaH, pita-bhrAta-putraprabhRtika ityarthaH, utthApanAdikaM tasyAH kaaryte| tadabhAve zramaNo'pi yastasyA nAlabaddho asamAnavayAH / tasyAsati anAbaddho'pi yo gRhI vayasA atulyaH sa kAryate // [bhA. 5247] dotri vi anAlabaddhA u, jujaMtI ettha kAraNe / kiDhI kannA vimajjhA vA, emeva purisesu vi // vR- nAlabaddhAbhAve 'dvAvapi' strI-puruSAvanAlabaddhapi 'kAraNe' AgADhe utthApanAdikaM kArayituM yujyante / tatrApi prathamaM "kiDhi" tti sthavirA strI kAryate / tadabhAve kanyakA / tadaprAptau mdhymaa| evaM puruSeSvapi vaktavyam / / amumevArthaM purAtanagAthayA vyAkhyAnayati 4 [bhA. 5248 ] asaI mAuvagge, pitA va bhAtA va se karejjAhi / doha vi tesiM karaNaM, jati paMthe tena jataNAe // vR- mAtRvargo nAma-strIjanaH tasyAbhAve yaH tasyAH saMyatyAH sambandhI pitA vA bhrAtA vA sa utthApanAdikaM karoti / "doNha vi" ityAdi, dvayorapi tayoH karaNam, kimuktaM bhavati ? - pathi vartamAnAyAH prAptAyA vA athavA nijakAyA vA anijakAyA vA anantaroktavidhinA tasyA utthApanAdikaM kartavyam / yadA ca pathi glAnA saMvRttA tadA svayameva 'yatanayA' golakaJcukatirodhAnarUpayA tasyAH parikarma karoti / athavA "doNha vi"tti vibhaktivyatyayAd dvAbhyAmapi draSTavyam / tatrAyamarthaH [ bhA. 5249] thI purisa nAla'nAle sapakkha parapakkha soya'soye ya / gADhamma ujje, kareti savvehi jataNAe / vR- AgADhe kArye striyA vA puruSeNa vA nAlabaddhena vA anAlabaddhena vA svapakSeNa vA parapakSeNa vA zaucavAdinA vA'zaucavAdinA vA sarvairapi yatanayA kArayati / / - [bhA.5250] paMthammi apaMthammi va, annassa' satI satI va' kuNamANo / aMtari kaMcukAdI, saciya jatanA tu puvvattA // vR- pathi apathi vA vartamAnAyA anyasyAbhAve yadvA vidyate'nyaH paraM sa bhaNito'pi na karoti tataH svayameva kurvan gopAlakaJcukAdibhirantaritaH karoti / atra ca saiva pUrvoktA yatanA mantavyA yA tRtIyoddezake prathamasUtre glAnasaMyatyAH praticaraNe pratipAditA // evaM tAvadekAkinaH sAdhorvidhiruktaH / atha gacche tamevAha [mA. 5251] gacchammi pitA puttA, bhAtA vA ajjago va nattU vA / etesiM asatIe, tivihA vi kareti jayaNAe / vR- gacche vasatAM yadi tasyAH pitA putro bhrAtA vA 'Aryako vA' pitAmahAdi 'naptA vA ' pautro'sti tataH saMyatInAmaparasya vA strIjanasyAbhAve taiH karttavyam / 'eteSAM' pitRprabhRtInAmabhAve 'trividhA api' sthavira-madhyama-taruNAH sAdhavaH 'yatanayA' gopAlakaJcukatirohitAH kurvanti / / idaM gacche prAptAyA abhihitam, atha pathi vartamAnAyA ucyate [bhA. 5252] dona vi vayaMti paMthaM, ektarA doni vA na vaJcaMtI / Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 179 uddezakaH 4, mUlaM-120, [bhA. 5252] . tatya visa eva jataNA, jA vuttA nAyagAdIyA // kR-'dve api' nijakA-'nijake saMyatyau panthAnaM vrajataH, ekatarA vA vrajati, dve api na vrajataH, evamete trayaH prakArAH / atra tRtIyaH prakAraH zUnyaH, sthAnasthitAnAM vA azaknuvatAM gacchamaprAptAnAM vA bhavati / triSvapi cAmISu yatanA saiva mantavyA yA pUrva jJAtakAdikrameNa gacche prAptAyAH proktaa|| [bhA.5253] evaM vikIramANe, sAtijane caugurU tato pucchaa| tammi avatthAya bhave, tahigaMca bhave udAharaNaM // vR- 'evamapi' yatanayA kriyamANe parikarmaNi yadi sA nirgranthI puruSasparza svAdayati tadA caturguravo dvAbhyAmapi tapaH-kAlAbhyAM guravaH / "tato puccha"tti tataH ziSyaH pRcchati- yasyAM glAnAvasthAyAmutthAtumapi na zakyate tasyAmapi maithunAbhilASo bhavatIti kathaM zraddheyam ? / sUrirAha-'tatra' iti tAddagavasthAyAmapi mohodaye idamudAharaNaM bhvet|| [bhA.5254] kulavaMsammi pahINe, sasa-bhasaehiM ca hoi aahrnnN| sukumAliyapavvajA, sapaccavAtA ya phaasennN|| vR-zazaka-bhasakAbhyAmAharaNaM bhavati / katham? ityAha-kulavaMze sarvasmin azivena prakSINe satisukumArikAyAH pravrajyA tAbhyAMdattA |saacaatiivsukumaaraa ruupvtiic|ttsten sparzadoSeNa upalakSaNatayA rUpadoSeNa ca sapratyapAyA jAtA // enAmeva niyuktigAthAM vyAkhyAti[bhA.5255] jiyasattunaravariMdassa aMgayA sasa-bhasA ya sukumaalii| dhamme jinapanatte, kumAragA ceva pvvitaa|| [bhA.5256] taruNAinne nicaM, uvassae sesigANa rkkhtttthaa| gaNiNi guru-bhAukahaNaM, pihuvasae hiMDae eko| [bhA.5257] ikkhAgA dasabhAgaM, savve viyavaNhiNo uchbmaagN| amhaM puna AyariyA, addhaM addheNa vibhyNti|| [mA.5258] hata-mahita-vipparaddhe, vaNhikumArehi turuminniingre| kiM kAhiti hiMDato, pacchA sasato va bhasato vaa|| [bhA.5259] bhAya'nukaMpa parinnA, samohayaM ego bhaMDagaM bitito| . Asattha vaNiya gahaNaM, bhAuga sArikkha dikkhA y|| vR-iheva aDDabharahe vanavAsIe nagarIe vAsudevajeTThabhAuNo jarAkumArassa pauppae jiyasattU raayaa| tassa duve puttA sasao bhasao ya, dhUyA ya sukumAliyA nAmeNaM / annayA te bhAuNo do vi pavvaiyA, gIyatthA jAyA, sannAgadaMsaNatthaM AgayA |nvrNsvvo vikulavaMsopahINosukumAliyaM evaM mottuM / sA tehiM pavvAviyA, turamiNi nagariM gayA, mahayariyAe dinnA / sA atIva rUvavaI jaojaobhikkhA-viyArAdisuvaccaitaotaotaruNajuvAnA piTThato vccNti|vshiie paviTThae vitaruNA uvassayaM pavisittA ciTThati / saMjaIo na taraMti paDilehaNAi kiMci kAuM tAhe tAe mahayariyAe gurUNaM kahiyaM-sukumAliyAe taNaeNaM mama anAto vi viNassihiti / tAhe guruNA sasaga-bhasagA bhaNitA-sArakkhaha etaM bhaginiM / tetaM ghettuMvIsuMuvassaeThiyA / tesiM ego bhikkhaM Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/120 hiMDai, ego taM payatteNa rkkhi| do vi bhAyaro sAhassamlA je taruNA ahivaDaMti te hata-mahite kaauNdhaaddeti| te yavirahiyA bhikkhana deNti|tosoego bhikkhaM hiMDato tiNhaMpajjattaMna lhi| biio pacchA desakAle phiDie hiMDato na saMtharai tAhe sA bhaNai-tubme dukkhiyA mA hoha, ahaM bhattaM paJcakkhAmi / paccakkhAe mAraNaMtiyasamugghAeNaM samohayA / tehiM nAyaM-kAlagaya tti / tAhe egeNaMuvagaraNaMgahiyaM, biieNaMsA ghiyaa| gacchaMtANaMtAeIsittipurisaphAso veiosAijjiyaM ca / tao te taM pariThavittA gayA gurusagAsaM / iyarI rattIe sIyalavAeNaM samAsatthA saceyaNA jaayaa|gose egeNaMsatthavAhaputteNaM ditttthaa|taaeso bhaNio-jaite bhekjNtosaarvehi|saa tena sAraviyA mahilA se jaayaa| tebhAyaro annayA bhikkhaM hiMDate daTuM pAesu paDiyA parunnA / sA tehiM sArikkheNa paJcabhinnAyA puno pvvaaviyaa| evaMjaitAvatIe samugghAyagayAe sAijjiyaM, kimaMga puna iyarI gilANI na saaijijjaa?|| athAkSarArthaH-jitazatrunaravarendrasya 'aGgajau' putrau zazaka-bhasakau sukumArikA ca duhitA / tato jinapraNIte dharme kumArakAveva tau pravrajitau / krameNa ca tAbhyAM bhaginyapi pravrAjitA // tatastasyA rupadoSeNa taruNairAkIrNe nityamupAzraye zeSasAdhvInAM rakSaNArthaM gaNinyA gurave niveditm| gurubhizcabhrAtrauH kthitm|ttH pRthagupAzrayetAMgRhItvA sthitau| tayormadhyAdeko bhikSArthaM hiNDate, ekastAM rakSati / / kimarthaM punastasyA rakSaNamevaM tau kRtavantau ? ityAha-"ikkhAgA" ityAdi / 'ikSvAkavaH' ikSvAkuvaMzanRpatayaH prajAH samyak pAlayanto'pAlayantazca yathAkramaM tadIyapuNyapApayordazabhAgaM labhante / sarve'pi ca 'vRSNayaH' hariMzanRpataya evameva SaDbhAgaM lbhnte| asmAkaM punaH pravacane AcAryAsAdhu-sAdhvIjanaMsaMyamA-''tma-pravacanaviSayapratyapAyebhyaH samyakpAlayanto apAlayantovA yathAkramaM puNyaM pApaMcArddhamarddhana vibhajanti, ataeva tautArakSitavantAviti bhAvaH // __ tatazca-"viNhikumArehi"tivRSNayaH-yAdavAsteSAMkumArauvRSNikumArI, zazakabhasakAvityarthaH, tAbhyAM turumiNInagaryAM upasargakAri taruNajano bhUyAn hata-mathita-viprArabdhaH kRtaH / tatra hatazcapeTAdinA, mathitaH-mAnamlAniMprApitaH, vipraarbdhH-vividhN-khr-prussvcnaiprkrssnnnivaaritH| tata evaM prabhUtaloke virAdhite sati kiM kariSyati pazcAd bhikSAM hiNDamAnaHzazako bhasako vA bhakta-pAnalAbhAbhAvAt ?, nakimapIti bhaavH|| tataH sukumArikAyA bhrAtroranukampayA parijJA' bhktprtyaakhyaanm| tatomaraNasamuddhAtena 'samahavahatA kAlagateyamiti jJAtvA ekaH 'bhANDam' upakaraNaM dvitIyastAM gRhItavAn / tataH zItalavAtena AzvastAyAH tasyA vaNijA grahaNam, kAlAntareNa ca bhrAtRbhyAM sAkSyeNa pratyabhijJAya dIkSA pradatteti // vyAkhyAtaM nirgranthIsUtraM / atha nirgranthasUtraM vyAcaSTe[bhA.5260] eseva gamo niyamA, niggaMthINaM pi hoti naayvvo| tAsiM kula pavvajA, bhattaparitrAya bhaatummi|| vR-eSa eva gamo nirgranthasya pariSvajanaM kurvtiinaaNnirgrnthiinaaNjnyaatvyobhvti|nvrm-'taasaaN' nirgranthInAMsambandhI "kula"ttiekakulodbhavobhrAtArUpavAnpravrajitastasyApikrameNa bhaktaparijJA sAtA / / idameva vyAcaSTe[bhA.5261] viulakule pavvaite, kappaTThaga kiDhiyakAlakaraNaM ca / Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ 181 uddezakaH 4, mUlaM-120, [bhA. 5261] . jovvaNa taruNI pellaNa, bhaginI sArakkhaNA viisuN|| [bhA.5262] soceva yapaDiyaraNe, gamato juvatijana vAraNa prinaa| kAlagato tti samohato, ujjhaNa gaNiyA purisvesii|| vR-kvApi vipulakule smudbhuutNbhginiidvyNprvrjitm|ttH kulvNshstthaivsrvo'piprkssiinnH| navaramekaH klpsthkojiivti| tataH saMjJAtakadarzanAyAgatenatenAryikAdvayena kiDhikA-sthavirA mAtetyarthaH tatprabhRtikuTumbasya kAlakaraNaM zrutam / sacakalpasthakaH pravrAjya guruunnaaNdttH| yauvanaM ca prApto'sAvatIva rUpavAn samajani, tatastaruNIbhiH preryate / tato gurUNAmAjJayA te bhaginyau viSvagupAzraye nItvA saMrakSitavatyau // katham ? ityAha-sa eva 'praticaNe' rakSaNe gamo bhavati yaH sukumArikAyAuktaH evaM yuvatijanavAraNe kriyamANetasya bhaginIduHkhaMtathAvidhaM dRSTvA bhktprijnyaa| tataH samavahataH kAlagata itivijJAya ujjhana prisstthaapnm|tsy ca strasparzena samAzvAsitasya punazcaitanye sajAte puruSadveSiNyAgaNikayA grhnnm| tatastasyAH pati snyjaatH|kiytypi kAle gate samAgatAbhyAM bhaginIbhyAM pratyabhijJAya bhUyaH pravrAjita iti|| mU. (121) no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA asanaM vA pAnaM vA khAimaM vA sAimaM vA paDhamAe porisIe paDiggAhittA pacchimaM porisiM uvAiNAvittae / se ya Ahacca uvAiNAvie siyA taM no appaNA bhuMjijjA, no annesiM anuppaejjA, egaMte bahuphAsue thaMDile paDilehittA pamajjitA pariTTaveyavve siyA / taM appaNA bhuMjamANe annesiM vA dalamANe Avajai cAummAsiyaM parihAraTThANaM ugdhaaiyN|| mU. (122) no kappai niggaMthANa vA 2 asanaM vAparaM addhajoyaNamerAe uvaaynnaavitte| seya Ahacca uvAiNAvie siyA taMnoappaNA bhuMjijA jAva Avajai cAummAsiyaMparihArahANaM ugghaaiyN|| vR-asya sUtradvayasya sambandhamAha[bhA.5263] bhAvassa u atiyAro, mA hoja itI tu patthute sutte| kAlassa ya khettassa ya, duve u suttA anatiyAre / / vR-'bhAvasya' brahmavratapariNAmasya 'aticAraH' atikramo mA bhUditi anantaraprastute sUtre prtipaadite|ath kAlasya ca kSetrasya cAticAraH-atikramo mA bhUditi dve sUtre praarbhyete||anen sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-no kalpate nirgranthAnAMvA nirgranthInAMvA azanaM vA pAnaM vAkhAdimaM vA svAdimaMvA prathamAyAM pauruSyAMpratigRhya pazcimAMpauruSI "uvAiNAvittae"tti upAnAyayituM' smpraapyitumiti|tc "Ahacca"kadAcidupAnAyitaM syAttataH tad' azanAdikaMnA''tmanA bhuJjIta na vA anyeSAM sAdhUnAmanupradadyAt / kiM punastarhi vidheyam ? ityAha-ekAnte bahuprAzuke sthaNDile pratyupekSyacakSuSA pramRjyarajoharaNenapariSThApayitavyaM syaat|td AtmanA bhuAno'nyeSAM vA dadAna aapdytecaaturmaasikNprihaarsthaanmuddhaatikm||evN kSetrAtikrAntasUtramapi vktvym| navaram-arddhayojanalakSaNAyA maryAdAyA atikrAmayitumazanAdikaMna klpte| syAttadupAnAyitaM bhavet tato yaH svayaM tad bhuGkte'nyeSAM vA dadAti tasya caturlaghukamiti suutrdvyaarthH|| - atha niyuktivistaraH Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 182 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/122 [bhA.5264] bitiyAu paDhama puTviM, uvAtiNe cauguruMca aannaadii| dosA saMcaya saMsatta dIha sANe ya goNe y|| vR-AstAM tAvat pazcimAcaturthI pauruSI kintu dvitIyAyAH pauruSyAH prathamA'pipUrvAbhaNyate prathamAyAzca dvitIyA pAzcAtyA, evaM tRtIyAyA dvitIyA pUrvA dvitIyAyAstRtIyA pAzcAtyA, catustRitIyA pUrvA tRtIyasyAzcaturthI pazcimA / tataH prathamAyAH pauruSyA dvitIyAyAmazanAdikamatikrAmayatazcaturgurukam, AjJAdayazca dossaaH| tathA saJcayo bhavati / ciraM cAvatiSThamAnaM tdshnaadikNpraannibhisNsktNbhvti|diirghjaatyovaashvaavaasmaagcchetttHsdrvbhaajnvygrhst utthAtumazaknuvan tAbhyAMkhAdyeta / 'gauH' balIvardastena vA hanyeta / atrA''tmavirAdhanAniSpannaM cturguru|tdbhyen ca itastataHsdamAno bhAjanaM bhindyaatttrcturlghu|ten cavinAyAparihANistaniSpannam / athaiteSAM bhayAnikSipati tatazcaturlaghu // [bhA.5265] agani gilANucAre, abmuTThANe ya pAhuNa nirodhe| . sajjhAyaviNaya kAiya, payalaMta paloTTaNe paanaa|| - "agani" tti agnAvutthite bhAjanamAravyApRtvenAnirgacchan dahyeta, tatpratibandhena vA upadherdAho bhavet tatropadhiniSpanna prAyazcittam / glAnasya vaiyAvRtyamudvartanAdikaM bhAravyApRtona karoti, akriyamANe paritApanAdikaMsa prApnuyAt taniSpanaM caturlaghukAdi pArAJcikAntam, atha nikSipya karoti tato mAsalaghu / tena parigRhItenoccAraM vyutsraSTu na zaknoti tato dhArayato glAnatvAropaNA, atha gRhItena vyutsRjati tata uDDAhaH / gurUNAM prAghuNakasya cA'bhyutthAnaM na karoti caturlaghu, atha karoti tato bhAjanabhedAdayo doSAH / mRtabhAjanadhAraNe gAtranirodhenAsabhAdhirbhavet / tathAsvAdhyAyaMna prsthaapyti|aacaaryaadiinaaNpaadprkssaalnaadikN vinayaMna karoti / kAyikIM na vyutsRjati, gRhItena vA vyutsRjati / pracalAyamAnasya vA bhAjanaM praluThet, tasya ca praloThane pAnakAdinA plAvyamAnAH prANino vipadyante // athAmUneva saJcayAdidoSAn vyAcaSTe[bhA.5266] nissaMcayAu samaNA, saMcayitu gihIva hotidhaareNtaa| saMte anuvabhogo, dukkhaM ca vigiMciuM hoti / / vR-nissaJcayAH zramaNA ucyante, tato yadite'pigRhItvAdhArayanti tadA gRhiNa ivasaJcayino bhavanti / ciraM cAvatiSThamAnaM tad bhakta-pAnaM saMsajyeta / saMktaM ca sAdhUnAmupaboktuMna kalpate, 'vivektuM ca' pariSThApayituM tad duHkhaM bhavati, yatastatra pariSThApyamAne yaiH prANimi saMsaktaM te vinaashmshnuvte|| [bhA.5267] emeva sesaesu vi, egatara virAdhanA ubhayato vi| asamAdhi vinayahAnI, tappaJcayanijarAe y|| vR-evameva zeSvapi' dIrghAdiSu dvAreSubhAvanA kartavyA, saacpraagevkRtaa|tthaa 'ekatarasya' sAdho janasyavA virAdhanaA dhaIraaghajAtIyadiSu bhavati / ubhayam-AtmA saMyamazceti dvayaM tsyviraadhnaaubhyviraadhnaa| "asamAhi" tiagninAdahyamAnasyAsamAdhimaraNaMbhAreNAkrAntasya vA asamAdhi-duHkhenAvasthAnaM bhavet / guruprabhRtInAM ca vinayahAni kurvatastapratyayanirjarAyA Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 - - uddezakaH 4, mUlaM-122, [bhA. 5267] api haanirbhvti|| [bhA.5268] pacchittaparUvaNatA, etesi ThaveMtae yaje dosaa| gahitakaraNaM ya dosA, dosA ya parihaveMtassa / / vR-'eteSAM' saJcayAdInAM sarveSAmapi prAyazcittaprarUpaNA kartavyA, sAca prAgevalezataH kRtaa| 'sthApayataH' nikSipatazca ye doSAH, ye ca gRhItena kAryANi kurvato bhAjanabhedaprabhRtayo doSAH, ye ca pariSThApayato doSAste'pi vaktavyA iti|| [bhA.5269] tamhA u jahiM gahitaM, tarhi bhuMjaNe vajjiyA bhave dosaa| evaM sodi na viJjati, gahaNe vi ya pAvatI bitiyaM // vR-yata etAvanto doSAH tasmAdyasyAmeva pauruSyAM gRhItaM tasyAmeva bhoktavyam / evaM kurvatA doSAH pUrvoktA varjitA bhavanti / paraH prAha-nanvevaM zodhina vidyate yataH 'gahaNe viti yAvad bhikSAM gRhNAti tAvadeva dvitIyAM pauruSIM prApnoti // sUrirAha[bhA.5270] evaM tA jinakape, gacchammicautthiyAeje dosaa| itarAsi kinna hotI, davve sesmmijtnnaae|| vR evaM tAvaJjinakAlpikAnAmuktaM yaduta 'yasyAmeva gRhItaM tasyAmeva bhoktavyam / gacchavAsinastuprathamAyAM gRhItvA yadicaturthImatikAmayantitadA ye saJcayAdayodoSAuktAstAn praapnuvnti| bhUyo'pi paraHprerayati-'itarayoH' dvitIya-tRtIyayoH pauruSyorazanAdidravyaM vArayatAM kimete doSAna bhavanti ? |gururaah-bhvnti, paraMdravye bhuktazeSe kAraNe yatanayA dhAryamANe doSA na bhavanti / / kathaM punastadudvaritaM bhavati? ityAha[bhA.5271] paDilAbhaNA bahuvihA, paDhamAe kadAci naasimvinnaasii| tattha vinAsiM bhuMje'jinne parine ya itaraM pi|| vR-abhigatazrAddhenadAnazrAddhenavA kacitprakaraNeprathamapauruSyAMbahuvidhA pratilAbhanA kRtA, bahubhirbhakSya-bhojyadravyairityarthaH / taJca dravyaM dvivA-vinAzi avinAzi ca / kSirAdikaM vinAzi, avgaahimaadikmvinaashi|ttryvinaashidrvyN tadnamaskAra-pauruSIpratyAkhyAnavAnto bhunyjte| zeSasAdhUnAM yadyajIrNaM yadi vA taiH parijJAtaM-tasyA namaskAra-pauruSIpratyAkhyAnavAnto bhute / zeSasAdhUnAM yadyajIrNaM yadi vA taiH parijJAtaM-tasyA vikRteH pratyAkhyAnaM kRtam abhaktArtho vA pratyAkhyAtaH AtmArthikA vAte tataH 'itaradapi' avinAzi dravyamapi bhunyjte||amumevaarthvyaacsstte[bhaa.5272] jai porisittayA taM, gati to sesagANa na visajje / agameMtA'jinevA, dharaMti taM mttgaadiisu|| vR-yadi pauruSIpratyAkhyAnavantastad dravyaM sarvamapi 'gamayanti' nirvAhayituM zaknuvanti tataH 'zeSANAM' pUrvArddhapratyAkhyAninAM na visarjayeyuH' na dadhuH / atha te sarvamapi na gamayanti tataH puurvaarddhprtyaakhyaaninaampidiiyte| athateSAmapyajIrNaMtatomAtrakAdiSu tad' ashnaadikNdhaarynti|| athavA'munA kAraNena dhArayet[bhA.5273] taM kAu koi na tarai, gilANamAdINa daaumccunnhe| nAuM va bahuM viyarai, jahAsamAhiM carimavajaM // Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/122 vR- 'tad' azanAdikaM kRtvA' bhuktvA kazcid glAnAdInAM prAyogyamAnIya dAtum 'atyuSNe' atIvApecaTina zaknoti, etena kAraNena dhArayet / yadvA 'bahu' prabhUtaM bhaikSaM labdhaM tataH 'mA pariSThApayitavyaM bhaved' iti jJAtvA guravo'zanAderdharaNaM vitaranti, anujAnantItyarthaH / gAthAyAmekavacanaM prAkRtatvAt / athavA "jahAsamAhiM" ti prathamapauruSyAM labdhaM paramadyApyajIrNaM tato yAvajjIryate tAvaddhArayedapi / evaM yathA yathA samAdhirbhavati tathA bhuJjIta paraM caramAvarjam, caturthI pauruSIM nAtikrAmayediti bhAvaH // tatra ca dhAryamANe iyaM yatanAsaMsajjimesu chubmai, gulAi levADe iyare loNAI / jaM ca gamissaMti puno, eseva ya bhuttasese vi // [bhA. 5274 ] kR- 'saMsajimeSu' saMsaktiyogyeSu 'lepakRteSu' gorasAdidravyeSu guDAdikaM prakSipyate yena na saMsajyante / itarannAma- alepakRtaM tad yadi saMsaktiyogyaM tadA tatra lavaNAdikaM prakSipedna guDam / yacca prathamapauruSyAM dvitIyapauruSyAM vA bhuktvA punaH gamayiSyanti, kiyatImapi velAM pratIkSya bhUyo bhokSyanta ityarthaH, tatrApi bhuktazeSe dhAryamANe 'eSa eva ' guDAdiprakSepaNarUpo vidhirbhavati // [ bhA. 5275] coei dharijjaMte, jai dosA giNhamANi kinna bhave / ussagga vIsamaMte, ubbhAmAdI udikkhate / vR- 'nodayati' prerayati paraH yadyevaM bhakta pAne dhAryamANe doSAstato bhaktAdau gRhyamANe kimete zvAna - gavAdayo doSA na bhavanti ? bhavanteyeva / tathA kAyotsargaM kurvato'pi ta eva bAhuparitApanAdayazca doSAH, evaM vizrAmyato'pita eva doSAH, udbhAmakabhikSAcaryAM ye gatAstadAdInapi "udikkhate" tti pratIkSamANasya ta eva doSAH / para eva prAha 184 [bhA. 5276] evaM avAtaraMsI, dhUle vi kahaM na pAsaha avAye / haMdi hu niraMtaro'yaM, bharito logo avAyANaM // vR- yadyevaM yUyamapi 'apAyadarzinaH' sUkSmAnapyapAyAn prekSadhve tataH sthUlAnapi bhikSAcaryAdiviSayAnapAyAn kathaM na pazyatha ?, 'handIti' upadarzane, 'hu' nizcitam pazyantu bhagavanto yad evaM nirantaro 'pyayaM loko'pAyAnAM bhRtaH // katham ? iti ced ucyatebhikkhAdi-viyAragate, dosA paDinIya-sANamAdIyA / uppate jamhA, na hulamA hiMDiuM tamhA // [bhA. 5277] vR- bhikSA-vicArAdau gatAnAM sAdhUnA pratyanIka- zvAna-gavAdayo bahavo doSA yasmAdutpadyante tasmAd 'nahi' naiva sAdhunA hiNDituM labhyam // [bhA. 5278 ] ahavA AhArAdI, na ceva niyayaM havaMti ghettavvA / nevASShAreyavvaM, to dosA vajjiyA hoMti / / vR- athavA''hArAdayaH 'niyataM' sarvadA na grahItavyA bhavanti kintu caturtha-SaSThAdikaM kRtvA sarvathaivAzaktenAhAro grAhyaH / yadvA naiva kadAcidapyAhArayitavyam / evaM 'doSAH' apAyAH sarve'pi varjitA bhavanti / evaM pareNokte sUrirAha [bhA. 5279] bhannati sajjhamasajjhaM, kajjaM sajjhaM tu sAhae matimaM / avisajjhaM sAdheMto, kilissati na taM ca sAdheti // Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 4, mUlaM-122, [bhA. 5279] 185 . vR-bhaNyate'tra prativacanam-kAryaM dvividham-sAdhyamasAdhyaM ca / tatra matimAn sAdhyameva kArya sAdhayatinAsAdhyam / tuzabda evakArArthaH / yastuyuSmAzo'visAdhyaM sAdhayatisakevalaM klizyati nacatatkAryaM sAdhayati, yathA mRtpiNDena paTAdisAdhanAya pravartamAnaH puruSa iti, asAdhyaM cAtra bhikSAcaryAdAvaparyaTanam // kutaH? iti ced ucyate[bhA.5280] jati eyavippahUNA, tava-niyamaguNA bhave nirvsesaa| AhAramAdiyANaM, ko nAma kahaM pi kuvvejaa| vR-yadietaiH-AhArAdibhirvividhaprakarSeNa hInAH-rahitAstapo-niyamaguNA niravazeSA bhaveyuH tataAhArAdInAMko nAma kathAmapi kuryAt? ataAhAragrahaNArthaM bhikSAyAmaTanIyamiti prkrmH| etena "ahavA AhArAdI" ityAdyapi pratyuktaM draSTavyam // idameva savizeSamAha- ." [bhA.5281] mokkhapasAhaNahetU, nANAtI tappasAhaNo deho| dehaTThA AhAro, tena tu kAlo anunnaato|| vR-iha mokSaprasAdhanahetavaH 'jJAnAdIni' jJAna-darzana-cAritrANi, teSAMcaprasAdhano deho bhavati, ato dehArthamAhAra iSyate / sa ca kAle gRhyamANo dhAryamANo vA cAritrasyAnupaghAtako bhavati, tena kAraNena kaalo'nujnyaatH|| katham ? ityAha[bhA.5282] kAle u anunAe, jati vi hu laggejja tehi dosehiN| suddho vuvAdinaMto, laggati u vivajjae prennN|| vR-AdyapraharatrayalakSaNo dvitIyAdipauruSItrayAtmakovA kAlo bhkt-paanaaderdhaarnne'nujnyaatH| evaMvidhe'nujJAtekAle yadyapi 'taiH' pUrvoktairdoSaiH lagyeta' spRzyatetathApizuddhaH |anujnyaatkaalaat pareNa 'upAnAyayan' atikrAmayan 'viparyaye' avidyamAneSvapi doSeSu 'lagati' saprAyazcitto mntvyH|| [bhA.5283] paDhamAe giNhitUNaM, pacchimaporisi uvAdiNati jo u / teceva tattha dosA, bitiyAe je bhaNiya puTviM // vR-prathamAyAMpauruSyAMgRhItvApazcimAMpauruSI yo'tikrAmayati tatrataeva doSAyepUrvaprathamAyAM gRhItvA dvitIyAyAmatikAmayato jinakalpikasya bhaNitAH // amUni cAtikrAmaNakAraNAni[bhA.5284] sjjhaay-lev-sivvnn-bhaaynnprikmm-sttttraadiihiN| sahasa anAbhogeNa va, uvAdiyaM hoj jA crimN|| vR-svAdhyAye'tIvopayogAvismRtam / evaM lepaparikarmaNaM kurvataH, vastra vAsIvyataH, bhAjanaM vAparikarmayataH, dezakathAdikaMvA saTTaram-AlajAlaM kurvataH, AdizabdaH sttttrsyaanekbhedsuuckH| eteSuyadatyantavyagratvaMsa sahasAkAraH, 'anAbhogaH' atyantavismRtiH / evaMsahasAkAreNAnAbhogena vA 'caramAM' caturthI yAvadatikrAmitaM bhavet // [bhA.5285] AhacuvAiNAviya, vigiMcaNa prin'sNthrNtmmi| ___ annassa geNhaNaM bhuMjaNaMca asatIe tasseva / / vR-etaiH kAraNaiH "Ahacca" kadAcidatikrAmitaM bhavet tataH 'vivecya' parityajya 'parijJA' divasacaramapratyAkhyAnaM krtvym| atha na saMstarantitataHkAle pUryamANe 'anyasya' azanAdegrahaNaM Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/122 bhojanaMca krtvym|ath kAlona pUryate na vAtadAnIM paryAptaM labhyatetataH yatanayAyathAagItA 'tadevedamazanAdikam iti na jAnanti tathA tasyaiva paribhogaH krtvyH|| [bhA.5286] biiyapaeNa gilANasa kAraNA adhavuvAtiNe ome| . addhANa pavisamANo, majjhe ahavA viuttitro|| vR-dvitIyapade glAnasya kAraNAtprAyogyaM bhaktAdikamatiriktamapikAlaMdhArayet, glAnakRtye vAtAva vyApRtAHyAvat caramapauruSIM jAtA, athavAavameparyaTataeva caturthI sAtA, adhvani vA pravizan sArthavazago'tikrAmayet, evamadhvano madhye vartamAnastato vA uttIrNo'saMstaran atikrAmayed bhuJjIta vA na kazcid dossH|| vyAkhyAtaM kAlAtikrAntasUtram / atha kSetrAtikrAntUsatraM vyAkhyAnayati[bhA.5287] paramaddhajoyaNAo, ujANa pareNa caugurU hoti| ANAdiNo ya dosA virAdhanA sNjmaa-''yaae| vR-ardhayojanaM-dvigavyUtaMtataH prmshnaadikmtikaamytshcturguru|aastaaNtaavdardhyojnm agrodyAnAdapi pareNAtikAmayatazcaturgurukAH AjJAdayazcadoSAH, saMyamA-''tmanozca viraadhnaa|| tAmevAha[bhA.5288] bhAreNa vedanAe, na pehatI khANumAdi abhighaato| iriyA pagaliya tenaga, bhAyaNabhedo ya chkkaayaa| - vR-bhAreNAkrAnto vedanAbhibhUtaH sthANu-kaNTakAdIni na prekSate, azvAdibhirvA'bhihanyate, athavA "abhighAu" tti vaTazAkhAdinA zirasi ghaTyate, IyA~ vA na zodhayati, dUranayanena ca bhaktapAne parigalite pRthivyAdivirAdhanA, stenairvA samuddezo hiyeta / kSudhA-pipAsAtasya vA kSINabalasya bhAjanabhedo bhavet tatra ssttkaayviraadhnaa| AtmanaH parasya ca tena vinA prihaanni|| paraH prAha[bhA.5289] ujjAna AraeNaM, tahiyaM kiM te na jAyate dosaa| - parihariyA te hojA, jati vitahiM khettamAvaje // vR-udyAnAdArato grAmAderAnIyamAne bhakata-pAne kiM te doSA na jAyante yadevamudyAnAt parata ityabhidhIyate? / sUrirAha-'te' doSAstIrthakaravacanaprAmANyena parihRtA bhavanti yadyapyanujJAtakSetre tAn doSAnApadyate / punamarapi paraH prerayati[bhA.5290] evaM sutaM aphalaM, suttanivAto imotu jinkpe| gacchammi addhajoyaNa, kesiMcI kAraNe taM pi| vR- nanu yadyudyAnAt parato nAtikrAmayitavyam tato yat "paramaddhajoyaNamerAo"tti sUtraM bhaNitaMtad aphalaM praapnoti| AcAryaprAha-yad 'agrodyAnAtparatonAtikrAmayitavyam' ityucyate sa eSa sUtrArthanipAtaH 'jinakalpe' jinakalpikaviSayo mantavyaH, yat punaH "arddhayojanAt parataH" ityAdi sUtraMtad gacchavAsiviSayam, kAraNetu tadapyardhayojanaM netavyam, evamApavAdikaM sUtram / yadvA "kesiMcI kAraNe taM pi" tti anyathA vyAkhyAyate- 'keSAJcid' AcArya-bAlavRddhAdInAM kAraNe 'tadapi' ardhayojanaMgamyate // idameva bhAvayati Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 4, mUlaM-122, [bhA. 5291] 187 [bhA.5291] sakkhettejadA na labhati, tatto dUre vi kAraNe jatati / gihiNo viciMtaNamanAgatammigache kimaMga pun|| vR-'svakSetre svagrAme yadA na labhate tadA dUre'pyAcAryAdInAMkAraNe bhakta-pAnagrahaNArtha yatate, ardhayojanamapi gacchatIti bhAvaH / api ca yadyapi svagrAme prAcuryeNa labhyate tathA'pyutsargatastatra nhinnddniiym|kutH? ityAha-yadi tAvadgRhiNo'pikrayavikrayasamprayuktAanAgataMprAdhUrNakAdyarthaM ghRta-guDa-lavaNa-tamDulAdInAM cintAM kurvanti kimaGgapunargacche sabAla-vRddhe yeSAMkrayavikrayaH saJcayazca nAsti taiH prAghUrNakAdyartamanAgataM ca cintanIyam // tataH[bhA.5292] saMghADegoThavaNAkulesusesesu baal-vuvaadii| taruNA bAhiragAme, pucchA dittuNt'gaariie|| vR-svagrAme yAni dAnazrAddhAdIni sthApanAkulAni teSu gurUNAM saGghATaka ekaH pravizati / yAni svagrAme zeSANi kurlavAni teSu bAla-vRddhA-'sahiSNiprabhRtayo hiNDante / ye tu taruNAste bhimepryttnti|shissyH pRcchati-kimAdareNa kSetraM pratyupekSya rakSatha? |gururAha-agAryASTAnto'tra kriyte|| [bhA.5293] parimiyabhattapadAne, nehAdavaharati thovthovNtu| pAhuNa viyAla Agata, visanna AsAsaNA dAnaM / / kR-egokiviNavaNioagArIeavissasaMtotaMdula-ghata-lavaNa-kaDubhaMDAdiyaM divasaparivvayaM parimitaMdeti, AvaNAto gharena kiNcitNdulaadidhaareti|agaariieciNtaa-jdieyss abbharahito mitto vA ano vA padosAdiavelAe Agamissati to kiM dAhaM? tao appaNo buddhipuvvageNa vaNiyassa ajAnato neha-taMdulAdiyANa thovathovaM pheDeti / kAlena bahumussannaM / annayA tassa mitto padosakAle Agato / AvaNaM ArakkhiyabhayA gaMtuMna sakkati / vaNiyassa ciMtA jAtA, visano 'kahametassa bhattaM dAhAmi?' ti / agArI vaNiyassa manogataMbhAvaMjANittA bhaNati-mA visAdaM karehi, savvaMse krime|tiie abmaMgAdiNANhAveuM visitttthmaahaarNbhuNjaavio| tuTTo mitto pabhAe puno jemeuNgto| vaNio vituTTho bhAriyaM bhaNai-ahaM te parimiyaM demi, kato etaM? ti / tIesavvaM kahiyaM tuTeNa vaNieNa esaaghrciNtiy'ttisvvoghrsaarosmppio||athaakssraarthHprimitbhktprdaane sati snehAdemadhyAdagArI stokastokamapaharati / prAghUrNakasya ca vikAle Agamanam, ttogRhptirvissnnH| tyaatsyaashvaasnaakRtaa| tataH prAghUrNakasya bhkt-paandaanmkaarii|| [bhA.5294] evaM pIIvaDI, vivarIya'nneNa hoi dittuNto| . loguttare visesA, asaMcayA jena samaNA tu / / kR-evaM kriyamANe tayoH suhRdoH prsprNpriitivRddhirupjaayte|vipriitshcaanyen prakAreNa STAnto bhavati-tatra parimitabhaktamadhyAdagArI stokastokaMnApaharatitataH suhRdAdeH prAghuNakasyasnehacchedo bhavati / evaM yadi gRhasthA apyanAgataM cintayanti tataH kukSizambalaiH sAdhubhiH sutarAmanAgataM cintniiym| apica-lokottare yena asaJcayAH zramaNAstena kAraNena vishesstHkssetrrkssnniiym|| [bhA.5295] janalAvo paragAme, hiMDittA''neti vasahi iha gaame| dejaha bAlAdINaM, kAraNajAte ya sulbhNtu|| Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/122 vR-janasyAtmIyAtmIyagRheSugrAmadhye vAmilitasyAlApaH-pravAdo bhavati-amI sAdhavaH paragrAme hiNDitvA bhikSAmihAnayanti tataH kevalaM vasatireveha grAme amISAm / evaM zrutvA gRhapatayaH svasvamahelAAdizandi-ye bAlAdayo'trabAlAdayo'tra hinnddntetessaamaadrennsvishesspryccht| evaM vidhAyAM cintAyAM prAghUrNakAdikAraNajAte yadi dezakAle'dezakAle vA hiNDante tadA'pi sulabhaM bhvti| [bhA.5296] pAhuNavisesadAne, nijjara kittI ya ihara vivarIyaM / puTviM camaDhaNasiggA, na deMti saMtaM pi kajjesu // kRprAghurNakasya vizeSeNa AdareNa bhakta-pAnedIyamAneparaloke nirjarAihalokecakIrtirbhavati, cazabdAtprItivRddhi parasparopakAritAca bhvti|'itrthaa prAghuNakasyAkriyamANeetadeva viparItaM bhavati, nirjarAdikaM bhavatItyarthaH / kathaM punastad dAnaM na bhavati ? ityAha-pUrvaM camaDhanayA-dine dine pravizadbhiH sAdhubhiH siggAni-parizrAntAni sthApanAkulAni 'sadapi' gRhe vidyamAnamapi ghRtAdikaM dravyaM prAghUrNakAdikAryeSu utpanneSuna prayacchanti / evaM guNa-doSAn vijJAya kSetraprayatlena rakSaNIyamiti prakramaH ||ayN cAparastatra guNo bhavati[bhA.5297] borIi ya diluto, gacche vAyAmo tahica patirikaM / kei puna tattha bhuMjaNa, AnemAne bhaNiya dosA / / vR-bahimei bhikSATane kriyamANe prabhUtaM dugdha-dadhyAdikaM prAyogyaM prApyate, tathA cAtra badaryA dRssttaantobhvti|apicgccheethaivsaamaacaariignndhrbhnnitaa-ybhigrmitrunnairbhikssaayaamttniiym| vyAyAmazcamohacikitsAnimittaM taiH kRto bhvti| tatra' bahirgAme cazabdAd iha cagrAme "pairikaM" ekAntaM bhavati, mutkalamityarthaH / yadvA "pairikaM" ti paraM bhakta-pAnaM tatrAvApyate / kecit punarAcAryadezIyA bruvate-'tatraiva' bahirgAme bhojanaM karttavyam, yato ye pUrvamAnayatobhAra-vedanAdayo doSAbhaNitAsteevaMparihRtA bhvnti| etatparamatamuttaratra niraakrissyte||ath badarISTAntamAha[bhA.5298] gAma'bhAse badarI, nIsaMdakaDupphalA yakhujA ya / pakkA''mA'lasa ceDA, khAyaMtiyare gatA duurN|| vR-kasyApi grAmasya abhyAse' pratyAsattau badarI / sA grAmanisyandapAnIyena saMvardhitA tataH kaTukaphalA sNvRttaa| anyacca sA svabhAvata eva kubjA tataH sukhArohA / tasyAM na kAnicit phalAni pakvAni kAnicidAmAni, athavA "pakvA''ma"tti mandapakvAni / tatra ye alasAH 'ceTakAH' bAlakAstetAMbadarIsukhArohAmAruhya kaTukAnyapi badarANibhakSayanti, tAnyapisvalpatayA na paryAptAni bhavanti / itare nAma' analasAH-uutsAhavanto bAlakAste dUramaTavIM gatAH, tatra ca mahAbadarIvaneSuparipakvAni badarANi yathecchaM khaadnti|| [bhA.5299] sigghataraM te AtA, tesi'nnesiMca diti symev| khAyaMti eva ihaI, Aya-parasuvahA trunnaa|| vR-tato yAvat te'lasAstasyAM kaTukabadA~ klizyamAnA Asate tAvat 'te' dUragAmino bAlakAAtmanaH parayAptaM kRtvA badarapoTTalakabhArAkrAntAH zIghrataramAgatAH teSAm alasAnAm 'anyeSAM ca' gRhe sthitAnAM svajanAnAM badarANi paryAptayA dadati, svayameva ca bhakSayanti / evam Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 4, mUlaM-122, [bhA. 5299] 189 'ihApi' gacchavAsetaruNA bhikSavo vIryasampannA utsAhavantobAhyagrAme hiNDamAnAAtmanaH pareSAM ca-bAla-vRddhAdInAM sukhAvahA bhavanti / / katham? iti ced ucyate[bhA.5300] khIra-dahImAdiNa ya, laMbho sigghatara paDhama pairikke / uggamadosA vijaDhA, bhavaMti anukaMpiyA citare / vR-yathA te'lasAzceTakAstathA bAla-vRddhAdayo'pi kubjabadarIkalpe tasmin mUlagrAme pratyahamudvejyamAnatayA ciramapi hiNDamAnAH kodrava-kUrAdikameva labhante, tadapi na paryAptam |ye tutaruNAbahimi gacchantite'nalasaceTakalpAH, tataH kSIra-dadhyAdInAMprAyogyadravyANAM lAbhasteSAM bahimi bhavati, zIghrataraMca te svagarAme Agacchanti / "paDhama" tipratamAlikAMcasvayaM kurvanti, baalaadibhyHprthmtrNvaasmaagcchnti| "pairikaM"tipracuraM bhkt-paanmutpaadynti|udgmdossaashc 'vijaDhAH' parityaktA bhvnti| itareca' baalaadyo'nukmpitaabhvnti||amumevaarthsvishessmaah[bhaa.5301] evaM uggamadosA, vijaDhA pairikkayA anomaanN| mohatigicchA ya katA, viriyAyAro ya anucinno|| vR- 'evaM' bahigrAme gacchadbhistaiH 'udgamadoSAH' AdhAkarmAdayaH parityaktA bhavanti / "pairikkaya" tti pracurasya bhakta-pAnasaya lAbho bhavati / 'anapamAnaM' svapakSApamAnaM na bhavati / 'mohacikitsA ca' parizramA-''tapa-vaiyAvRtyAdibhirmohasya nigrahaH kRto bhavati / vIryAcArazca 'anucIrNaH' anuSThito bhavati / / atha paraH prAha[bhA.5302] ujjAnato pareNaM, uvAtiNaMtammipuvva je bhnnitaa| bhArAdIyA dosA, te ceva ihaMtu svisesaa|| vR-nanuzobhanamidam yad aryojanaMgamyate, kintuteSAM bharitabhArANAmAcAryasakAzamAgacchatAM ye pUrvamudyAnAt pareNa 'upAnAyayati' atikrAmayati bhArAdayo doSA bhaNitAsta eveha savizeSA bhvnti|| tataH kiM kartavyam ? ityAha[bhA.5303] tamhA tunagaMtavvaM, tahi bhottavvaM na vA vi bhottavvaM / iharA bhe te dosA, iti udite codgNbhnnti|| vR-tasmAdAcAryasamIpe bhakta-pAnena gRhItena na gantavyaM kintu 'tatraiva' bahimi bhoktavyam, evaM bhArAdayo doSAH parihRtA bhavanti / "na vA vibhottavvaM" ti vAzabdaH pakSAntaradyotakaH, atha bhavanto bhaNiSyanti-naiva bahigrAme bhoktavyam, tata evamitarathA "bhe" bhavatAM 'taeva' bhArAdayo doSAH / evaM 'udite' bhaNite sati sUri!dakaM bhaNati-yadi tatra samuddizanti tato mAsalaghu, bhavato'pyevaM bhaNato mAsalaghu, taizca tatraprAyogyaM samuddizadbhirAcAryAdayaH parityaktAmantavyAH, teSAM prAyogyamantareNa paritApanAdisambhavAt // Aha kimivAcAryamantareNa na sidhyati yadevaM tadarthaM prAyogyamAnIyate? ityAha[bhA.5304] jai eyavippahUNA, tava-niyamaguNA bhave nirvsesaa| AhAramAiyANaM, ko nAma kahaM pi kuvvejjA / / vR-yadi etena-AcAryeNa viprahINAH-enamantareNetyarthaH tapo-niyamaguNA niravazeSA bhaveyuH tata AcAryaprAyogyANAmAhArAdInAmanveSaNe ko nAma kathAmapi kurvIta?, na kazcit / idamatra Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/122 hRdayam-sarvo'pi tapo-niyamAdikaH prayAso'smAkaMsaMsAranistaraNArtham, teca tapaHprabhRtayo guNA gurUpadezamantareNa na samyagavagamyanate, na vA niravazeSA api yathAvadanuSThAtuM zakyante, ataH saMsAranistaraNArthamAcAryANAM prAyogyAnayanAdinA kartavyameva vaiyAvRtyamiti // apica[bhA.5305] jati tAva loiya gurussa lahuo sAgArio puddhvimaadii| . Anayane parihariyA, paDhamA Apuccha jtnnaae|| vR- yadi tAvallaukikA api yo guru-pitA jyeSThAbandhurvA kuTumbaM dhArayati tasminnabhukte na bhuJjate, yaccotkRSTaM zAlyodanAdikaMtattasya prayacchanti; tataHkiMpunaryasyaprabhAvena saMsAronistIryate tasya prAyogyamadattvA evameva bhujyate? / yastu bhaGketasyamAsalaghu vasaterabhAvAca tatra bhuAnAn sAgAriko yadi pazyati tadA caturlaghu, AjJAdayazca doSAH / asthaNDileca samuddizatAM pRthivyaadiviraadhnaa|aanynetu sarve'pyetedoSAH parihatA bhavanti, atogurusmiipmaanetvym|dvitiiypde prathamAlikAM kurvanto gurumApRcchaya gcchnti|ytnyaac yathA saMsRSTaM na bhavati tathA prathamAlikA krtvyaa|| [bhA.5306] cogavayaNaM appA'nukaMpio te ya bhe pricttaa| Ayarie anukaMpA, paraloe iha psNsnnyaa|| -'nodakavacananAma paraHpreyati-yAvattetatogrAmAtpratyAgacchantitAvattRSNAkSudhAklAntA atIva paritApyante, evaM prasthApayadbhirbhavadbhirAtmA anukampitaH 'te ca sAdhavaH parityaktA bhavati / gururAha-nanu mugdha ! ta evAnukampitAH, katham ? ityAha-"Ayarie" ityAdi, yad AcAryavaiyAvRtye niyuktA eSApAralaukikI teSAmanukampA; ihaloke'pite'nukampitAH, yato bahubhyaH sAdhu-sAdhvIjanebhyaH prshNsaamaasaadynti||prH prAha- . [bhA.5307] evaM piparicattA, kAle khamae ya asahupurise y| kAlo gimho u bhave, khamao vA pddhm-bitiehiN|| vR-yataste bubhukSita-tRSitA bhArAkrAntAH zIta-vAtA-''tapairabhihatAH panthAnaM vahanti, yUyaM tuzItalacchAyAyAMtiSThatha, ttevmpiteprityktaaH|suuriraah-tessaampikaalNksspkmshissnnupurussN ca pratItya prathamAlikAkaraNamanujJAtam / tatra kAlaH-grISmalakSaNastasmin prathamAlikAM kRtvA pAnakaM pibanti, kSapako vA prathama-dvitIyaparISahAbhyAmatIva bAdhitaH prathamAlikAM karoti, evamasahiSNurapi bubhukSAtaH prathamAlikAM kuryAt ||atr paraH prAha[bhA.5308] jai evaM saMsahUM, appatte dosiyAiNaM ghnnN| laMbaNa bhikkhA duvihA, jahannamukkosa tiya pne|| vR- yadyevamasau bahireva prathamAlikAM karoti tato bhaktaM saMsRSTaM bhavati, saMsRSTe ca gurvAdInAM dIyamAne'bhakti kRtA bhavati / gururAha-aprApte deza-kAle doSAnnAdehaNaM kRtvA yeSu vA kuleSu prabhAte velA teSu paryaTaya prathamAlikAM kurvanti, bhAjanasya cakalpaM kurvnti|prthmaalikaaprmaannNc dvidhA-lambanato bhikSAtazca / tatra jaghanyena trayaH 'lambanAH' kavalAstisrazca bhikSAH, utkarSataH paJca lambanAH paJca vA bhikssaaH| zeSaM sarvamapi madhyamaM pramANam / / atha taiH kutra kiMgrahItavyam ? iti nirUpayati Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 191 uddezakaH4, mUlaM-122, [bhA. 5309] [bhA.5309] egastha hoi bhattaM, vitiyammi paDiggahe davaM hoti| gurumAdIpAuggaM, mattae bitie ya saMsattaM // vR-sAdhudvayasya dvau pratigrahI dvau ca mAtrako bhavataH / tatraikasmin pratigrahe bhaktaM grahItavyam, dvitIye ca 'dravaM' pAnakaM bhavati / tathaikasmin mAtrake AcAryAdInAM prAyogyaM gRhyate, dvitIye tu saMsaktaM bhaktaM vA pAnakaM vA pratyupekSate / yadi zuddhaM tataH pratigrahe prkssipyte|| [bhA.5310] jati rikko to davamattagammi paDhamAliyAe gahaNaM tu| saMsatta gahaNa davadullabhe yatatthevajaM pNtN|| vR-yadi rikto'sau dravamAtrakaH tatastatraprathamAlikAyA grahaNaM kartavyam, evaM saMsRSTaM na bhvti| athavA tasmin dravamAtrake saMsaktaMdravaMgRhItam, dravaMvA tatra kSetredurlabhaMtataH 'tatraiva' bhaktapratigrahe yatprAntaM tad ekena hastenAkRSya anyasmin haste kRtvA samuddizati, evaM saMsRSTaM na bhvti|| [bhA.5311] biiyapadaM tatthevA, sesaM ahavA vi hoi savvaM pi| tamhA gaMtav AnanaM, va jati vipuTTho taha visuddho / vR-dvitIyapadamatrocyate-atIvabubhukSitAstatraivAtmanaH saMvibhAgaMbhuJjate, zeSaMsarvamapyAnayanti, athavA tatraiva sarvamAtma-parasaMvibhAgaMbhuJjate / yata eSa evaMvidho vidhissmAd vidhinA gantavyaM vidhinA AnetavyaM vidhinA tatraiva bhoktavyam / evaM sarvatra vidhiM kurvan yadyapi doSaiH spRSTo bhavati tathApi zuddhaH // kathaM punaH sarvamasarva vA bhikSAcaryAgatena bhoktavyam ? ityAha[bhA.5312] aMtarapallIgahitaM, paDhamAgahiyaM va bhuMjae savvaM / saMkhaDi dhuvalaMbhevA, jaMgahiyaM dosiNaM vA vi|| vR-yad antarapallikAyAM gRhItaMprathamapauruSIgRhItaM vAtatsarvamapi mukte| yatra vA jAnanti saGkhaDyAM dhruvo lAbho bhavitA tatra yatpUrvaM gRhItaMtat sarvamapi bhoktavyam / yadvA doSAnaM gRhItaM tadazeSamapi bhoktvym|| [bhA.5313] darahiMDieva bhANaM, bhariyaM bhuttuMpuno vi hiNddijjaa| ___ kAlo vA'tikkamaI, muMjejjA aMtarA savvaM // vR-athavA 'darahiNDite' ardhaparyaTita evabhAjanaM bhRtaM tato'lpasAgAriketat paryAptaM bhuktvA punarapi bhikSAM hiNDeta / athavA yAvad AcAryAntike Agacchanti tAvat kAlo'tikrAmati, caturthapauruSI lagati sUryo vA'stametItyarthaH, tataH sarvamapi 'antarA' tatraiva bhuJjIta // [bhA.5314] paramaddhajoyaNAto, ujjANa pareNa je bhaNiya dosaa| AhacuvAtiNAvie, tecevussgg-avvaataa|| athAyojanAtpareNaatikrAmayatitadAyeudyAnAtparato'tikrAmaNedoSAH pUrvabhaNitAsta eva draSTavyAH / atha "Ahacca" kadAcidanAbhogAdinA'tikrAmitaM tatastAvevotsargA'pavAdau, utsargatastad na bhoktavyam apavAdataH punarasaMstaraNe bhoktavyamiti bhAvaH // ma. (123) nigaMtheNayagAhAvaikulaMpiMDavAyapaDiyAeanuppaviTeNaMannatareacitteanesaNije pAna-bhoyaNe paDiggAhiesiyA, atthi yA itya kei sehatarAe anuvaTThAviyae kappai setassa dAuM anuppadAuM vA; natthi ya itya kei sehatarAe anuvaTTAviyae taM no appaNA bhuMjejjA, no annesiM Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/123 dAvae, egaMte bahuphAsue paese paDilehittA pamajittA pariTTaveyavve siyaa|| dR-asya sambandhamAha[bhA.5315] AhAra eva pagato, tassa ugahaNammi vaniyA sohii| Ahaca puna asuddhe, acitta gahie imaM suttN|| vR-AhAra evAnantarasUtre prakRtaH / 'tasya ca' AhArasya grahaNe zodhirvarNitA, yathA zuddha AhAro grahItavyaH tathA bhaNitamiti bhAvaH / "Ahaca" kadAcit punarazuddho acitta AhAro gRhIto bhavet tatra ko vidhiH? ityasyAM jijJAsAyAmidaM sUtramArabhyate // [bhA.5316] ahavaNa sacittadavvaM, paDisiddhaM dvvmaadipddisehe| iha puna acittadavvaM, vAreti anesiyNjogo|| vR-athavA pUrvatarasUtreSu "tao no kappaMti pavvAvittae" ityAdiSu sacittadravyaM 'dravyAdipratiSedhena' dravyaM-paNDakAdikaM tadAzritya pratiSedho dravyapratiSedhastena, AdizabdAd "duDhe mUDhe' ityAdiSuca bhAvapratiSedhena pratiSiddham / 'iha punaH' prakRtasUtre'cittadravyamaneSaNIyaM vaaryti| eSa 'yogaH' smbndhH|| anenAyAtasyAsya vyAkhyA-nirgranthena ca gRhapatikulaM piNDapAtapratijJayA'nupraviSTena "annalare"tti udgamotpAdanaiSaNAdoSANAmanyatareNa doSeNa duSTam 'aneSaNIyam' azuddham 'acittaM' nirjIvaM pAna-bhojanamanAbhogena pratigRhItaM syAt, taccotkRSTaM na yatastataH parityaktuMzakyate, asticAtra kazcit 'zaikSatarakaH' laghutaraH anupasthApitakaH' anAropitamahAvrataH kalpate "se" 'tasya' nirgranthasya tasmai zaikSAya dAtumanupradAtuMvA / tatra dAtuMprathamataH, 'anupradAtuM' tenAnyasminneSaNIye datte sati pazcAt pradAtum / atha nAstyatra ko'pi zaikSatarako'nupasthApitakastatastaddatte sati pshcaatprdaatum|ath nAstyatra ko'pizaikSatarako'nupasthApitakastatastad naiva AtmanA bhuJjIta na vA'nyeSAM dadyAt kintu ekAnte bahuprAzuke pradeze pratyupekSya prabhRjya ca pariSThApayitavyaM syAditi sUtrArtha ||ath niyuktivistaraH[bhA.5317] annatara'nesaNijjaM, AuTTiya giNhaNe tujNjtth| anabhoga gahita jataNA, ajataNa dosA ime hoti|| vR-'anyatarad' udgamAdInAmekataradoSaduSTamaneSaNIyamAkuTTikayA yo gRhNAti / AkuTTikA nAma-svayameva bhokSye zaikSasya vA dAsyAmi / evamupetya grahaNe yena doSeNAzuddhaM tamApadyate, yacca yatra doSe prAyazcittaM tat tasya bhavati / athAnAbhogenAneSaNIyaM gRhItaM tato yatanayA zaikSasya dAtavyam / yadi ayatanayA dadAti tata ime doSA bhvnti| [bhA.5318] mA savvameyaM mama dehamantraM, ukkosaeNaM va alAhi mjjhN| ___ kiMvA mamaM dijati sabvameyaM, icceva vuttotu bhaNAti koii|| vR-tena aneSaNIyamiti kRtvA zaikSasya dattam, sa ca zaikSo brUyAt-mA sarvametad 'annaM bhaktaM mama data, athotkRSTamiti kRtvA me dIyate tatrotkRSTena bhaktena mamAlam, kiM vA sarvametad mama dIyate? iti / evaM zaikSaNoktaH kazcid bhaNati / / [bhA.5319] etaM tujhaM amhaM, na kapati cauguruMca aannaadii| saMkA va Abhiogge, egena va icchiyaM hojjA / / Halil a Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 4, mUlaM- 123, [bhA. 5319] 193 vR- 'etat tava kalpate, asmAkaM tu na kalpate' evaM bhaNatazcaturgurukam AjJAdayazca doSAH / zaGkA ca tasya zaikSasya AbhiyogaH - kArmaNaM tadviSayA bhavati / 'ekena vA' kenacit zaikSeNa tad dIyamAnamIpsitaM bhavet tasya ca glAnatve yathAbhAvena jAte sati dvitIyazaikSa uDDAhaM kuryAt // idameva bhAvayati [bhA. 5320 ] kammodaya gelane, davaNa gato karejja uDDAhaM / egassa vA vi dine, gilANa vamiUNa uDDAho // vR- karmodayAdyathAbhAvenaiva glAnatve jAte sati sa cintayet - etaiH 'mA vratAdayaM pratibhajyatAm' iti kRtvA mamAbhiyogyaM dattam / evaM 'dRSTavA' jJAtvA sa bhUyo gRhavAsaM gataH san uDDAhaM kuryAtetaiH kArmaNaM mama dattamiti / ekasya vA datte sati yadA glAnatvaM jAtaM tadA dvitIyaH zaikSo vrataM vamitvA prabhUtajanasamakSamuDDAhaM kuryAt // kiM punazcintayitvA sa vrataM vamati ? ityAha[ bhA. 5321] mA paDigacchati dinnaM, se kammaNa tena esa Agallo / jAva na dijjati amha vi, ha nu dAni palAmi tA turiyaM // vR- mA pratigamiSyatIti budhyA kArmaNamasya dattaM tenAyaM " Agallo" glAnaH saJjAtaH, ato yAvadasmAkamapi kArmaNaM na dIyate tAvat tvaritamidAnImahamapi palAye // athavA kazcididaM brUyAt [bhA. 5322 vR- bhaktena 'me' mama na kAryam, kalye vA bhikSAM gato vA bhokSye, anyadvA bhaktaM mahyaM prayacchata / "iya" evamayatanayA dIyamAne 'ujjhinikA' pAriSThApanikA bhavet / tasyAM ca doSAH kITikAmakSikAdivirAdhanArUpA mantavyAH / athavA ekasya glAnatve jAte'parazcintayet [bhA. 5323] hanu va asaMdeha, esa mao haM tu tAva jIvAmi / vagghA hu caraMti ime, migacammagasaMvutA pAvA // vR- "hanu' tti 'haH' iti khede 'nuH' iti vitarke / eSa tAvad asandehaM mRtaH, ahaM tu tAvadidAnIM jIvAmi, ime ca pApAH zramaNakA mRgacarmasaMvRtA vyAghrAzcaranti, bahi sAdhuvezacchannA hiMsakA amI iti bhAvaH / ato yAvad ete mAM jIvitAnna vyaparopayanti tAvat pratigacchAmIti / / kiJca[bhA. 5324] abhiogaparajjhassa hu, ko dhammo kiM va tena niyameNaM / ahiyakkaragAhINa va, abhijoeMtANa ko dhammo // Jain bhatteNa me na kaLaM, kallaM bhikkhaM gato va bhokkhAmi / annaM va deha majjhaM, iya ajate ujjhiNigadosA / / vR- abhiyogena-kArmaNena '"parajjhassa"tti paravazIkRtasya mama ko nAma dharmo bhaviSyati ?, kiM vA tena niyamena mama kAryam ?, tathA adhikakaragrAhiNAmivAmISAmapyevamabhiyojayatAM ko dharma ? na kazcidityarthaH / evaM vicintya gRhavAsaM bhUyo'pi kuryAt // yo glAnIbhUyopravrajitaH sa pravrajantamitthaM vipariNamayet [ bhA. 5325] kicchAhi jIvito haM, jati mariuM icchasI tahiM vacca / esa tu bhaNAmi bhAga !, visakuMbhA te mahupihANA // 20 13 International Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram - 3-4/123 vR- 'kRcchrAd' atiduHkhenAhaM tAvad jIvitaH, ato yadi tvamapi martumicchasi tadA 'tatra' teSAM sAdhUnAmantike vja, yena bhavato'pyevaM sampadyata iti bhAvaH / api ca-he bhrAtaH ! eSo'hamekAntahito bhUtvA bhavantaM bhaNAmi te sAdhavo viSakumbhA madhupidhAnAH santi, mukhena jIvadayAdyupadezakaM madhuraM vo jalpanti cetasA tu viSavat paravyaparopaNAridAruNapariNAmA iti hRdayam / evaM vipariNAmito'sau pravrajyAmapratipadyamAnaH SaTkAyavirAdhanAdikaM yat karoti tanniSpannaM ayatanAdAyinaH prAyazcittam // kiJca 194 [bhA. 5326] vAtAdInaM khobha, jahannakAlutthie visA''saMkA / avi juJjati annavise, neva ya saMkAvise kiriyA / vR-tasyAzuddhAhAradAnAnantaraM vAtAdInAM kSobhe 'jaghanyakAlAt' tatkSaNAdevotthite viSAzaGkA bhavati-manyeviSamamIbhirmama dattaM yenaivaM me sahasaiva dhAtukSobhaH samajani / evaM cintayatastasyAcirAdeva maraNaM bhavet / kutaH ? ityAha- "avi" ityAdi, 'api' sambhAvanAyAm, sambhAvyate ayamartha-yad anyasya sarvasyApi viSasya mantrAdikriyA yujyate, zaGkAviSasya tu 'kriyA' cikitsA naiva bhavati, mAnasikatvena tasya pratikartumazakyatvAt / yata eMte doSA ato nAyatanayA dAtavyam // atra paramatamupanyasya dUSayati [bhA. 5327] kei puna sAhiyavvaM, assamaNo haM ti paDigamo hoja / dAyavvaM jatAe, nAe anulomaNA''uTTI // vR- kecit punarAcAryA bruvate-sphuTameva tasya kathayitavyam-bhavata evedaM kalpate; etacca na yujyate / yata evamukte kadAcidasau brUyAt yat zramaNAnAM na kalpate tad mama yadi kalpate tata evamaham 'azramaNaH' na zraNamo bhavAmi, azramaNasya na nirarthakaM me zirastuNDamuNDanam; iti vicintya pratigamanaM kuryAt / yata evamato yatanayA dAtavyam / yatanayA ca dIyamAnaM yadi jJAtaM bhavati tadA vakSyamANavacanaiH 'anulomanA' prajJApanA tathA kartavyA yathA tasya 'AvRtti' samAdhAnaM bhavati / / prajJApanAvidhizcAyam [mA. 5328] abhinavadhammo si abhAvito si bAlo va taM si anukaMpo / tava ceva'TThA gahitaM, bhuMjijjA to paraM chaMdA // vR- 'abhinavadharmA' adhunaiva gRhItapravrajayo'si tvam, ata eva 'abhAvito'si' nAdyApi maikSabhojanena bhAvitaH, bAlazca tvamasi ata eva 'anukampyaH' anukampanIyaH, tata idamutkRSTadravyamazuddhamapi tavaivArthAya gRhItam, ataH paraM 'chandAt' svacchandena bhuJjIthAH // [bhA. 5329] kappo cciya sehANaM, pucchasu anne vi esa hu jinANA / sAmAiyakappaThitI, esA suttaM cimaM beMti / vR- api ca-kalpa evaiSa zaikSANAM yadaneSaNIyamapi bhoktuM kalpate, yadi bhavato na pratyayastataH pRccha 'nyAnapi ' gItArthasAdhUn / te'pi tena pRSTAH santo bruvate - eSA 'hu' nizcitaM 'jinAjJA' tIrthakRtAmupadezaH, sAmAyikakalpasya caiSaiva sthiti| sUtraM ca te sAdhavaH / sUtraM ca te sAdhavaH 'idaM' prastutaM "atthi yA ittha kei sehatarAe" ityAdirUpaM bruvate / bhaveta kAraNaM yenAkuTTikayA'pi dadyAt // katham ? ityAha Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 195 uddezakaH4, mUlaM-123, [bhA. 5330] [bhA.5330] paratitthiyapUyAto, pAsiya vivihAto saMkhaDIto y| vippariNameja sedho, kkkhddcriyaaprissNto|| vR-kvApikSetreparatIthikAnAMpUjAH-sAdarasnigdha-madhurabhojanAdirUpAstadupAsakairvidhIyamAnA dRSTvA vividhAzca saGkhaDIravalokya zaikSaH karkazacaryAparizrAntaH san vipariNameta // tataH[bhA.5331] nAUNa tassa bhAvaM, kappati jataNAe tAhe daauNje| . saMtharamANe deMto, laggai stttthaannpcchite|| vR-jJAtvA 'tasya' zaikSasya 'bhAvaM' snigdha-madhurabhojanaviSayamabhiprAyameSaNIyAlAbhe yatanayA tasyAneSaNIyamapi dAtuM klpte| atha saMstarato'pidadAti tataH svasthAnaprAyazcitte lagati, yena doSeNAzuddhaM tanniSpannaM prAyazcittamApadyata iti bhaavH|| [bhA.5332] sehassa va saMbaMdhI, tArisamicchaMte vAraNA ntthi| kakkhaDe va mahiDDIe, bitiyaM addhaannmaadiisu|| vR-zaikSasya vA sambandhinaH ke'pi snehAtirekata utkRSTaM bhaktamAnIya dadhuH, tasya ca tAzaM bhoktumicchataH vAraNA' pratiSedhonAsti "kakkhaDeva"tti karkazam-avamaudaryaMtatrAsaMstaraNe'zuddhaM zaikSasyadAtavyam, zuddhAmAtmanA bhoktvym| "mahiDDIe"ttikarkazam-avamaudaryatatrAsaMstaraNe'zuddhaM zaikSasya nAdyApi bhAvitaHtAvatprAyogyamaneSaNIyaM diiyte| "biiyaMaddhANamAdIsu"ttiadhvAdiSu kAraNeSu dvitIyapadaM bhavati, svayamapyaneSaNIyaM bhujAnAHzuddhA iti bhAvaH / eSApurAtanI gaathaa|| sAmpratamenAmeva vivRNoti[bhA.5333] nIyA va keI tu virUvarUvaM, Aneja bhattaM anuvtttthiyssaa| sacAvi pucchejja jatA tu there, tadAnabAreMtiNaM mA guruugaa|| vR-nijakAH kecid 'virUparUpaM' modakA-'zokavarti-zAlyodanaprabhRtikamutkRSTaM bhaktamanupasthitasya zaikSasyArthAyAnayeyuH / sa ca tairnimantrito yadA 'sthavirAn' AcAryAn pRcchetgRhNAmyahamidam ? na vA? iti; tadA guravo "Na"miti 'taM' zaikSana vArayanti / kutaH? ityAha"mA gurUga"ttimA vArayatAM catvAro gurukAH prAyazcittaM bhavet // kimarthaM punarna vAryate? ityAha[bhA.5334] loluga sinehato vA, annahabhAvo va tassa vA tesiN| giNhaha tubbhe vi bahuM, purimaTTI nivigatigA mo|| vR-lolupatayA saMjJAtakasnehato vA sa tad bhaktaM bhoktumabhilaSet tato yadi vAryate tadA 'tasya' zaikSasya 'teSAM vA' saMjJAtakAnAm 'anyathAbhAvaH' vipariNamanaM bhavet / saMjJAtakAzca yadi sAdhUnAmantrayante-bahyetad bhaktam ato yUyamapi gRhIta; tato vaktavyam-"mo" iti vayaM pUrvArddhapratyAkhyAnino nirvikRtikA vA ||ath te saMjJAtakA bravIran- ' [bhA.5335] maMdakkheNa na icchati, tujhe se deha behanaM tubme| kiMvA vAremu vayaM, giNhatuchaMdeNa to biNti|| vR- eSa yuSmAbhiranujJAtaH 'mandAtreNa' lajjayA na grahItumicchati tato yUyaM tasya prayacchata, bhaNata vA yUyam-gRhANeti / tatra bruvate-kiM vA vayaM vArayAmaH ? gRhNAtu svayameva chandena yadi rocate / atha "kakkhaDe va mahiDDIe"ti padadvayaM vyAkhyAti Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 bRhatkalpa-chedasUtram - 3-4/123 vasuM vome ghettuM diMti va se saMthare va ujjhati / bhAveMtA viDDimato, dalaMti jA bhAvito'nesiM // [bhA. 5336 ] vR- 'avame' durbhikSe yAvantikAdikamaneSaNIyaM 'viSvak' pRthag gRhItvA zaikSasyArthAyA''nItaM tasyaiva prayacchanti, saMstarantovA ujjhanti / yovA RddhimatpravrajitastaM 'bhAvayantaH' maikSa- bhojanabhAvanAM grAhayanto yAvad bhAvito na bhavati tAvad yena vA tena vA doSeNAneSaNIyaM prAyogyaM labdhvA dadati / yadyevaM RddhimatpravrajitaM nAnuvartayanti tatazcaturgurukam // kutaH ? iti ced ucyate[bhA. 5337] titthavivaDDI ya pabhAvanA ya obhAvaNA kuliMgINaM / emAdI tattha guNA, akuvvato bhAriyA caturo // vR- Rddhimati pravrajite tIrthavivRddhirbhavati, 'yadIdhzA apyeteSAM sakAze pravrajanti tato vayaM dramakaprAyAH kimevaM gRhavAsamadhivasAmaH ?' iti budhdhA bhUyAMsaH pravrajantIti bhAvaH / prabhAvanA ca pravacanasya bhavati kuliGginAM cApabhrAjanA bhavati, teSAM madhye IddazAmRddhimatAmabhAvAt / evamAdayaH 'tatra' rAjAdipravrajite yato guNA bhavanti atastasyAnuvartanAmakurvatazcatvAro bhArikA mAsAH prAyazcittam // atha dvitIyapadamAha [bhA. 5338] addhANA'sive ome, rAyahuTTe asaMthareMtA u / sayamavi ya bhuMjamANA, visuddhabhAvA apacchittA // vR- adhvA 'zivA'vama- rAjadviSTeSu asaMstarantaH svayamapyaneSaNIyaM vizuddhabhAvA bhuJjAnA aprAyazcittA mantavyAH // mU. (124) je kaDe kappaTThiyANaM kappai se akappaTThiyANaM, no se kappai kappaTThiyANaM / je kaDe akappaTThiyANaM no se kappai kappaTThiyANaM kappai se akappaTThiyANaM / kappe ThiyA kappaTThiyA, akappe ThiyA akaSpaTThiyA || vR- asya sambandhamAha[bhA. 5339] sutteneva u jogo, missiyabhAvassa pannavaNaheuM / akkheva ninnaovA, jamhA tu Thio akappammi / / vR-sUtreNaiva 'yogaH' sambandhaH kriyate- 'mizritabhAvasya' 'kimarthamidamazuddhaM mama dIyate ? 'ityevaM kaluSitapariNAmasya zaikSasya prajJApanAhetoridaM sUtramArabhyate / yadvA 'kathaM zaikSasyAneSaNIyaM kalpate?' ityevaM kenApi 'AkSepe' pUrvapakSe kRte 'nirNayaH' nirvacanamanena kriyate / katham ? ityAha-yasmAd asau zaikSaH 'akalpe' sAmAyikasaMyamalakSaNe sthitaH tataH kalpate tasyAneSaNIyamiti // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA- 'yad' azanAdikaM 'kRtaM' vihitaM kalpasthitAnAmarthAya kalpate tad akalpasthitAnAm, no tat kalpate kalpasthitAnAm / ihAcelakyAdI dazavidhe kalpe ye sthitAste kalpasthitA ucyante, paJcaryAmadharmapratipattAra ityarthaH / tataH paJcayAmikAnuddizya kRtaM cAturyAmikAnAM kalpata ityuktaM bhavati / tathA yad 'akalpasthitAnAM' cAturyAmikAnAmarthAya kRtaM no tat kalpate 'kalpasthitAnAM paJcayAmikAnAM kintu kalpate tad 'akalpasthitAnAM caturyAmikAnAm / atraiva vyutpattimAha- 'kalpe' AcelakyAdau dazavidhe sthitAH kalpasthitAH / 'akalpe' asthitakalparUpe sthitA akalpasthitAH / eSa sUtrArthaH // atha niryuktivistaraH Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 197 uddezakaH 4, mUlaM-124, [bhA. 5340] [bhA.5340] kappaThiiparUvaNatA, paMceva mahavvayA cujjaamaa| kappaTThiyANa paNagaM, akappa caujAma sehe y|| vR- kalpasthiteH prathamataH prarUpaNA kartavyA / tadyathA-pUrva-pazcimasAdhUnAM kalpasthitiH paJcamahAvratarUpA, madhyamasAdhUnAM mahAvidehasAdhUnAM ca kalpasthitizcaturyAmalakSaNA / tato ye kalpasthitAsteSAM "panagaM" ti paJceva mahAvratAni bhavanti / akalpasthitAnAM tu catvAro yAmAH' catvAri mahAvratAni bhavanti, 'nAparigRhItA strI bhujyate' iti kRtvA caturthavrataM parigrahavrata eva essaamntrbhvtiitibhaavH|yshcpuurv-pshcimtiirthkrsaadhuunaampismbndhii zaikSaH so'pisamAyikasaMyata iti kRtvAcaturyAmiko'kalpasthitazcamantavyaH, yadApunarupasthApito bhaviSyatitadAkalpasthita iti / prarUpitA kalpasthiti / iha "je kaDe kappaTThiyANaM" ityAdinA''dhAkarma sUcitam atastasyotpattimAha[bhA.5341] sAlI ghaya gula gorasa, navesu vallIphalesu jAtesu / punaha karaNa saDDA, AhAkamme nimaMtaNatA / / vR-kasyApidAnarucerabhigamazrAddhasya vA navaH zAli_yAn gRhe samAyAtastataH sacintayati'pUrva yatInAmadattvA mamAtmanA paribhoktuMna yuktaH' iti paribhAvyA''dhAkarma kuryAt / evaM ghRte guDe gorase naveSu vAtumbyAdivallIphaleSu jAteSupuNyArtha dAnaruci zrAddhaH "karaNaM" tiAdhAkarma kRtvA sAdhUnAM nimantraNaM kuryAt // tasya cAdhAkarmaNo'mUnyekArthikapadAni[bhA.5342] AhA ahe ya kamme, AtAhamme ya attakamme y| . taMpuna AhAkamma, nAyavvaM kappate kassa // vR-AdhAkarma adhaHkarma Atmaghnam Atmakarma ceti catvAri nAmAni / tatra sAdhUnAmAdhayApraNidhAnena yat karma-SaTkAyavinAzenAzanAdiniSpAdanaMtadAdhAkarmItathAvizuddhasaMyamasthAnebhyaH pratipAtya AtmAnaM avizuddhasaMyamasthAneSu yad adho'dhaH karoti tad adhaHkarma / AtmAnaMjJAna-darzana-cAritrarUpaMhanti-vinAzayatIti aatmghnm|ytpaackaadeH sambandhikarma-pAkAdilakSaNaM jJAnAvaraNIyAdilakSaNaM vA tad AtmanaH sambandhi kriyate aneneti aatmkrm| tat punarAdhAkarma kasya puruSasya kalpate? na vA? yadvA kasya tIrthe kathaM kalpate? na kalpate vA? itymiibhidvaaraitivym|| tAnyeva darzayati[bhA.5343] saMghassa purima-pacchima-majjhimasamaNANa ceva smnniinnN| cauNhaM uvassayANaM, kAyavvA maggaNA hoti|| vR-AdhAkarmakArI sAmAnyena vizeSeNa vA saGghasyoddezaM kuryaat| tatra sAmAnyena-avizeSitaM saGghamuddizati, vizeSeNatu pUrvavAmadhyamaMvA pazcimaMvA sngghcetsiprnnidhtte|shrmnnaanaampyoghto vibhAgatazcanirdezaM kroti| tatraughataH-avizeSitazramaNAnAm, vibhAgataH paJcayAmikazramaNAnAM caturyAmikazramaNAnAM vA / evaM zramaNInAmapi vaktavyam / tathA caturNAmupAzrayANAmapyevameva sAmAnyena vizeSeNa ca mArgaNA kartavyA bhavati / tatra catvAra upAzrayA ime-paJcayAmikAnAM zramaNAnAmupAzrayamuddizatItiekaH, paJcayAmikAnAmeva zramaNInAMdvitIyaH, evaM caturyAmika zramaNazramaNInAmapyevameva dvAvupAzrayau mantavyau // idameva bhAvayati Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/124 [bhA.534] saMgha samuddisittA, paDhamo bitioya smnn-smnniio| tatio uvassae khalu, cautthao egapurisassa // vR-AdhAkarmakArIprathamodAnazrAddhAdisaGghasAmAnyena vizeSeNa vAsamuddizyAdhAkarma kroti| dvitIyaH zramaNa-zramaNIH prnnighaaykroti|tRtiiy upaashryaanuddishykroti|cturth ekapuruSasyoddezaM kRtvA kroti| atra yathAkramaM kalpyA-'kalpyavidhimAha[bhA.5345] jati savvaM uddisiuM, saMghaM kAreti doNha vina kppe| - ahavA savve samaNA, samaNI vA tatya vitaheva // vR- 'yadIti' abhyupagame / yadi nAma RSabhasvAmino'jitasvAminazca tIrthamekatra militaM bhavati pArzvasvAmi-varddhamAnasvAminorvA tIrtha militaM yadA prApyate tadA tatkAlamaGgIkRtyAyaM vidhirabhidhIyate-sarvamapisajhaM sAmAnyenoddizyayadAAdhAkarmakarotitadA dvayorapi paJcayAmikacaturyAmikasaGghayona klpte|athsrvaan zramaNAn sAmAnyenoddizati tataH 'tatrApi' zramaNAnAmapi sAmAnyenoddeze tathaiva' sarveSAmapi paJcayAmikAnAM caturyAmikAnAMca zramaNAnAMna kalpate / evaM zramaNInAmapi sAmAnyenoddeze sarvAsAmakalpyam / / atha vibhAgoddeze vidhimAha[bhA.5346] jai puna purimaM saMgha, uddisatI majjhimassa to kppe| manjhimauddiDhe puna, doNhaM piakappitaM hoti|| vR- yadi punaH pUrvamRSabhasvAmisatkaM saGgha samuddizati tataH madhyamasya' ajitasvAmisaGghasya kalpate / atha madhyamaM samuddizati tadA 'dvayorapi' pUrva-madhyamasaddhyorakalpyaM bhavati / evaM pazcimatIrthakarasatkaM saGghamuddizya kRtaM madhyamasya kalpate, madhyamasya kRtaM dvayorapi na klpte|| [bhA.5347] emeva samaNavagge, samaNIvaggeya pubmuddiddhe| majjhimaMgANaM kappe, tesi kaDaM doNha vina kppe|| vR-evameva zramaNavarge zramaNIvargeca pUrveSAm-RSabhasvAmisambandhinAM zramaNAnAM zramaNInAMvA yad uddiSTam-uddizya kRtaM tad madhyamAnAMzramaNa-zramaNInAM kalpate / teSAM madhyamAnAmarthAya kRtaM 'ubhayeSAmapi' pUrva-madhyamAnAMsAdhu-sAdhvInAMna klpte|evN pshcim-mdhymaanaampivktvym|| athaikapuruSoddeze vidhimAha[bhA.5348] purimANaM ekkassa vi, kayaM tu savvesi purima-carimANaM / navi kappe ThavaNAmettagaMtu gahaNaM tahiM ntthi|| vR. 'pUrveSAm' RSabhasvAmisatkAnAmekasyApi puruSasyArthAya kRtaM sarveSAmapi pUrvapazcimAnAmakalpyam, pazcimAnAmapyekasyArthAya kRtaM sarveSAM pUrva-pazcimAnAmakalpyam / etacca 'sthApanAmAtraM' prarUpaNAmAtraM saMjJAvijJAnArthaM kriyate, bahukAlAntaritatvena pUrvapazcimasAdhUnAmekatrAsambhavAttatraparasparaMgrahaNaM nAsti' nghttte|mdhymaanaaNtuydi sAmAnyenaikaM sAdhumuddizyakRtaMtata ekena gRhiiteshessaannaaNklpte|athkmpyekNvishessykRtNttH tasyaivAkalpyam, zeSANAM sarveSAmapikalpyam, pUrva-pazcimAnAMtusarveSAmapitana klpte||athopaashryoddeshevidhimaah[bhaa.5349] evamuvassaya purime, uddiTTa nataMtu pacchimA bhuNje| ___majjhima-tavvajANaM, kappe uddiTThasama puvvA // Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - uddezaka : 4, mUlaM-124, [bhA. 5349] 199 vR evaM yadi samAnyenopAzrayANAmAmuddezaM karoti tadA sarveSAmakalpyam / atha pUrveSAmaAdyatIrthakarasAdhUnAmupAzrayAnuddizati tatastadarthamuSTiSTaM pazcimA upalakSaNatvAtpUrve vA sAdhavaH sarve'pi na bhuJjate, madhyamAnAM punaH kalpanIyam / atha madhyamasAdhUnAmupAzrayAn sarvAnuddizya karotitatomadhyamAnAMpUrva-pazcimAnAMcasarveSAmakalpyam / atha kiyataeva madhyamopAzrayAnuddizati tataH 'tadvAnAM teSu-upAzrayeSuye zramaNAstAn varjayitvA shessaannaaNmdhymshrmnnshrmnniinaaNklpte| "uddiTThasama puva"ttipUrve sAdhavaH-RSabhasvAmisatkA bhaNyante, te udiSTasamAH' yaMsAdhumuddizya kRtaMtattulyAH, ekamuddizya kRtaM sarveSAmakalpanIyamiti bhaavH||evN tAvatpUrveSAMmadhyamAnAMca bhaNitam / atha madhyamAnAM pazcimAnAM cAbhidhIyate[bhA.5350] savve samaNA samaNI, majjhimagA ceva pacchimA ceva / majjhimaga samaNa-samaNI, pacchimagA smnn-smnniito|| vR-sarve zramaNAH zramaNyo vAyadoddizyante tA sarveSAmakalpyam / "majjhimagAceva" tiatha madhyamAH zramaNAH zramaNyo vA uddiSTAstato madhyamAnAM pazcimAnAMca sarveSAmakalpyam / "pacchimA ceva" tti pazcimAnAM zramaNa-zramaNInAmuhiSTe teSAM sarveSAmakalpyam, madhyamAnAM kalpyam / madhyamazramaNAnAmuddiSTaM madhyamasAdhvInAM kalpate, madhyamazramaNInAmuddiSTaM madhyamasAdhUnAM klpte| pazcimazramaNAnAmuddiSTe pazcimasAdhu-sAdhvInAM na kalpate, madhyamAnAmubhayeSAmapi kalpate / evaM pazcimazramaNInAmapyudhiSTe vaktavyam // [bhA.5351] uvassaga gaNiya-vibhAiya, ujjuga-jaDDA yvNk-jddddaay| majjhimaga ujju-pannA, pecchA straashygaa''gmnnN|| athopAzrayeSu sAdhUna gaNita-vibhAjitAn karoti / gaNitA nAma-iyatAMpaJcAdisaGkhyAkAnAM dAtavyam, vibhAjitA nAma-'amukasyAmukasya' iti nAmotkIrtanena nirdhaaritaaH|atrcturbhnggiignnitaaapi vibhAjitA api 1 gaNitAna vibhAjitAH2vibhAjitA na gaNitAH3na gaNitA nvibhaajitaaH4|atrprthmbhnggemdhymaanaaN gaNita-vibhAjitAnAmevAkalpyam, zeSANAM klpte| dvitIyabhaGge yAvad gaNitapramANairna gRhItaM tAvat sarveSAmakalpyam, gaNitapramANairgRhIte madhyamAnAM zeSANAM kalpyam / tRtIyabhaGge yAvantaH saddazanAmAnasteSAM sarveSAmakalpyam, zeSANAM kalpyam / caturthabhaGge sarveSAmakalpyam / pUrva-pazcimAnAM tu sarveSvapi bhaGgeSu na kalpate / paraH prAha-nanu sarveSAM sarvajJAnAM sadhza eva hitopadezastataH kathaM paJcayAmikAnAM caturyAmikAnAM ca visadhzaH kalpyA'kalpyavidhiH ? atrocyate-kAlAnubhAvena vineyAnAmaparAparaM tathAtathAsvabhAvapariNAma vimalakevalacakSuSA vilokya tIrthakRdbhiritthaM klpyaa-'klpyvidhivaicitrymkaari|tthaa cAha"ujuga-jaDDAya" iti, pUrvasAdhavaH Rju-jaDAH pazcimasAdhavo vakra-jaDA madhyamA Rju-prAjJAH / eteSAM ca trividhAnAmapi sAdhUnAM naTaprekSAdhSTAntena prarUpamA krtvyaa| trividhAnAmeva ca sAdhUnAM sajJAtakakulamAgatAnAM gRhiNa udgamAdidoSAn kuryuH tatrApi tridhA nidarzanaM kartavyam // tatra naTaprekSaNakadRSTAntaM tAvadAha[bhA.5352] naDapecchaMdaNaM, avassa AloyaNA na sA kappe / kauyAdI sopecchati, na te vi purimANa to sabve // ional Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/124 vR-kazcit prathamatIrthakarasAdhubhikSAM paryaTan naTasya prekSA' prekSaNakaM dRSTavA kiyantamapi kAlamavalokya samAgataH, sa ca RjutvenAvazyamAcAryANAmalocayati, yathA-no nRtyan mayA vilkitH|aacaaryruktm-'saa' naTAvalokanA sAdhUnAM kartuna klpte|ttH yathA''dizanti bhagavantastathaiva' ityabhidhAya bhUyo'pi bhikSAmaTan kayokAdikamI prekSate / kayoko nAmaveSaparAvartakArI naTavizeSaH / AdizabdAd nartakIpramRtiparigrahaH / tatastathaivAlocite guravo bhaNanti-nanupUrvaM vaaritstvmaasiiH|spraah-ntt eva draSTuM vAritonakayokaH, eSa camayAkayoko dRssttH|evNyaavnmaatrNprishputten vacasAvAryantetAvanmAtramevaitevarjayanti,napunaHsAmarthyokatamaparasya pAzasya pratiSedhaM pratipadyante / yadA tu bhaNyate "nate vi"ti 'te'pi' kayokAdayo na kalpante draSTuM tadA sarvAnapi pariharanti, ataH pUrveSAM sAdhUnAM sarve'pi naTAdayo na kalpante draSTumiti prthmmevopdessttvym|| [bhA.5353] emeva uggamAdI, ekeka nivAri etare giNhe / savve vina kapaMti, ti vArito jaJjiyaM vaje // vR-'evameva' naTaprekSaNoktenaiva prakAreNa pUrvatIrthakarasAdhuryadiekaikamudgamAdidoSa nivAryate tatoyamevAdhAkarmAdikaMdoSaM nivAritastamevavarjayati itarAMstu pUtikarma-krItakRtAdIngRhNAti, na varjayatItyarthaH / yadA tu sarve'pi' udgamadoSA na kalpante iti vArito bhavati tadA sarvAnapi yAvajjIvaM varjayati ||ath saMjJAtakAgamanapadaM vyAcaSTe[bhA.5354] sannAyagA vi ujjuttaNeNa kassa kata tujhameyaM ti| mama uddicha na kappai, kItaM annassa vA pgre|| vR-prathamatIrthakaratIrtheyadAsAdhuH saMjJAtakakulaMgacchatitadAtesaMjJAtakAH kiJcidAdhAkarmAdikaM kRtvA sAdhunA 'kasyArthAya yuSmAbhiridaMkRtam?' itipRSTAHsanta Rjutvena kathayanti-yuSmadarthametad iti| tataH sAdhurbhaNati-mamoTiSTabhaktaMna klpte| evamuktaH sa gRhI krItakRtaM anyadvA doSajAtaM kRtvA dadyAt, 'uhiSTamevAmunA pratiSiddhaM na krItAdikam' iti budhyA / athavA'nyasya sAdhorAyAdhAkarma prakuryAt, 'mamodiSTaM na kalpate iti bhaNatA tenAtmana evAdhAkarma pratiSiddham nAnyeSAm' iti budhyaa|| [bhA.5355] savvajaINa nisiddhA, mA anumannatti uggamANe siN| iti kadhite purimANaM, savve savvesi na kreNti|| - yadA tu teSAM gRhiNAmagre'bhidhIyate-sarve'pyudgamadoSAH sarveSAM yatInAM niSiddhAH' na kalpante, mA bhUd "ne" asmAkaM "siM" ti teSAM doSANAM anumatidoSa iti kRtvA / tata evaM kathite sati te gRhiNaH sarveSAmapi sAdhUnAM sarvAnapyudgamadoSAn na kurvanti / evaM pUrveSAM tIrthe ye daanshraaddhaadyudgmdosskaarinnste'piRju-jddaaitibhaavH|| athaRju-jaDapadavyAkhyAnamAha. [bhA.5356] ujjuttaNaM se AloyaNAe jaDattaNaM se jaM bhujo| tajAtie nayANati, gihI vi annassa annaM vaa|| vR-RjutvaM "se" 'tasya' prathamatIrthakarasAdhorevaM mantavyam-yad ekAnte'pyakRtyaM kRtvA guruunnaamvshymaalocyti| yat punarbhUyastajAtIyAn doSAn na jAnAtina ca varjayatitena tasya ___ Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 4, mUlaM- 124, [bhA. 5356 ] 201 jaDatvaM draSTavyam / gRhiNo'pi yad ekasya nivAritaM tad anyasya nimittaM kurvanti 'anyaM vA ' krItakRtAdikaM doSaM kurvanti etat teSAM jaDatvam / yat tu pRSTAH santaH parisphuTaM sadbhAvaM kathayanti etat teSAM Rjutvam / / atha madhyamAnAmRju-prajJatAM bhAvayati [ bhA. 5357 ] ujjuttaNaM se AloyaNAe patrA u sesavajraNayA / sannAyagA vi dose, na kareMta'nne na ya'nnesiM // vR- 'rahasyapi yat pratisevitaM tad avazyamAlocayitavyam' ityAlocanayA madhyamatIrthaGkarasAdhUnAmRjutvaM mantavyam, yat punaH zeSANAM tajjAtIyAnAmarthAnAM svayamabhyUhya te varjanAM kurvanti tataH prajJA teSaM pratipattavyA / te hi 'naTAvalokanaM kartuM na kalpate' ityuktAH prAjJatayA svacetasi paribhAvayanti-yathA etad naTAvalokanaM 'rAga-dveSanibandhanam' iti kRtvA parihniyate tathA kayokanartakyAdidarzanamapi rAgadveSanibandhanatayA parihartavyameva; iti vicantya tathaiva kurvanti / saMjJAtakA api teSAm 'idamuSTibhaktaM mama na kalpate' ityuktAzcintayanti-yathaitasyAyaM doSo'kalpanIyastathA'nye'pi tajjAyAH sarve'pyakalpanIyAH, yathA caitasya te akalpanIyAstathA sarveSAmapi sAdhUnAM na kalpante / evaM vicintya 'anyAn' udgamadoSAn na kurvanti, anyeSAM ca sAdhUnAM hetorna kurvanti // atha vakra-jaDavyAkhyAnamAha [bhA. 5358 ] vaMkAuna sAhaMtI, puTThA ubhAMti uNha-kaMTAdI / pAhuNaga saddha Usava, gihiNo vi ya vAulaMtevaM // khU- pazcimatIrthakarasAdhavo vakratvena kimapyakRtyaM pratisevyApi 'na kathayanti' nAlocayanti, jaDatayA ca jAnanto'jAnanto vA bhUyastathaivAparAdhapade pravartante / naTAvalokanaM kurvANAzca dhSTAstato gurubhiH pRSTAH - kimiyatI velAM sthitAH ? / tato bhaNanti-uSNenAbhitApitA vRkSAdicchAyAyAM vizrAmaM gRhItavantaH, kaNTako vA lagna AsIt satatra sthitairapanItaH, AdizabdAd anyadapyevaMvidhamuttaraM kurvantIti / gRhiNo'pi AdhAkarmAdau kRte pRSTA bhaNanti prAghuNakA AgatAstadarthamidamupaskRtam, asmAkaM vA Ize zAlyodanAdau bhakte'dya zraddhA samajani, utsavo vA adyAmuko'smAkam / evaM gRhiNo'pi vakra-jaDatayA sAdhUn 'vyAkulayanti' vyAmohayanti, sadbhAvaM nAkhyAntItyarthaH / etena kAraNena cAturyAmika-paJcayAmikAnAmAdhAkarmagrahaNe vizeSaH kRta iti prakramaH // atha dvitIyapadamAha [bhA. 5359 ] Ayarie abhisege, bhikkhummi gilANae ya bhayaNA u / tikkhutta'Davi pavese, caupariyaTTe tao gahaNaM / / vR- AcAryA'bhiSeka- bhikSUNAmekataraH sarve vA glAnA bhaveyuH tatra sarveSAmapi yogyamudgamAdidoSazuddhaM grahItavyam / alabhyamAne paJcakaparihANyA yatitvA caturgurukaM yadA prAptaM bhavati tadA''dhAkarmaNaH 'bhajanA' sevanA bhavati / athavA bhajanA nAma- AcAryasyAbhiSekasya gItArthabhikSozca yena doSeNAzuddhamAnItaM tat parisphuTameva kathyate / yaH punaragItArtho'pariNAmako vA tasya na nivedyate / azivAdibhirvA kAraNairaTavIm adhvAnaM praveSTumabhilaSanti tatra prathamameva zuddho'dhvakalpaH 'trikRtvaH' trIn vArAn gaveSyate, yadA na labhyate tadA caturthe parivarte paJcakaparihANyA AdhAkarmikasya grahaNaM karoti // adhvanirgatAnAM cAyaM vidhiH Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/124 - [bhA.5360] cauro cautthabhatte, AyaMbila egaThANa purimaDheM / nivvIyaga dAyabvaM, sayaMca puvvoggahaM kujA / / vR- AcArya svayameva catuHkalyANakaM prAyazcittaM gRhNAti, tatra catvAri caturthabhaktAni catvAryAcAmlAni catvAri "ekasthAnAni' ekAzanakAnItyarthaH catvAri pUrvArddhAni catvAri nivRtikAni (nirvikRtikaani)cbhvnti|ttH zeSA apyapariNAmakapratyayanimittaMcatuHkalyANakaM prtipdynte| yo'pariNAma bhaktasya paJcakalyANakaMdAtavyam, tatra caturthabhaktAdIni pratyekaM paJca paJca bhvnti| svayaMcAcArya pUrvamevaprAyazcittasyAvagrahaNaM kuryAdyena zeSAH sukhenaiva prtipdynte|| Aha-yat pUrvaM pratiSiddhaM tat kimevaM bhUyo'nujJAyate ? anujJAtaM cet tataH kimarthaM prAyazcittaM dIyate? ityAha[bhA.5361] kAla-sarIrAvekkhaM, jagassabhAvaM jinA viyaannittaa| taha taha disaMtidhammaM, jhijati kammaMjahA akhilaM // vR- 'kAla-zarIrApekSaM kAlasya zarIrasya ca yAddazaH pariNAmo balaM vA tadanurUpaM jagataHmanuSyalokasya svabhAvaM vijJAya "jinAH' tIrthakarAstathA tathA vidhi-pratiSedharUpeNa prakAreNa dharmupadizanti yathA akhilamapi karma kSIyate / yaccAnujJAte'pi prAyazcittadAnaM tad anavasthAprasaGgavArANArtham // mU. (125] bhikkhUyagaNAo avakkamma icchejjA annaM gaNaM uvasaMpajjittANaM viharittae, no se kappai anApucchittA AyariyaM vA uvajjhAyaMvA pavattiM vA theraM vAgaNiM vAgaNaharaMvAgaNAvaccheiyaM vA anaMgaNaM uvasaMpajittANaM viharittae; kappai se ApucchittA AyariyaM vA jAva gaNAvaccheiyaM vAanaMgaNaM uvasaMpajjittANaM viharittae; teya se viyarejjA evaM se kappai annagaNaMuvasaMpajjittANaM viharattae; te ya se no vitarejA evaM se no kappai annaM gaNaM uvasaMpajjittANaM vihritte|| vR-evamagretanamapi sUtrASTakamuccAraNIyam ||athaasy sUtranavakasya kaH sambandhaH? ityAha[bhA.5362] kappAto va akappaM, hojja akappA va saMkamo kppe| gaNi gache va tadubhae, cutammi aha suttsNbNdho|| vR-pUrvasUtre kalpasthitA akalpasthitAzcoktAH / teSAM ca 'kalpAt sthitakalpAd 'akalpe' asthitakalpe saGkamaNaM bhavet, 'akalpAd vA' asthitakalpAt 'kalpe' sthitakalpe saGkramaNaM bhavet, athavA 'gaNI' AcArya upAdhyAyo vA tasya gacche sUtrA-'rtha-tadubhayasmin 'cyute' vismRte sati gacchAntare saGkramaNaM bhavet, atastadvidhiranenAbhidhIyate / eSa sUtrasambandhaH // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-'bhikSu' sAmAnyasAdhuH cazabdAd nirgranthI ca gaNAd 'avakramya' nirgatya 'icchet' abhilaSed anya gaNamupasampadya vihartum / kalpate "se" tasya bhikSorAcArya vA yAvatkaraNAd upAdhyAyaM vA pravartinaM vA sthaviraM vA gaNinaM vA gaNadharaM vA gaNAvacchedakaM vA''pRcchayAnyaM gaNamupasampadya vihartum / te ca' AcAryAdaya ApRSTAH santastasyAnyagaNagamanaM 'vitareyuH' anujAnIyuH tata evaM tasya kalpate anyaM gaNamupasampadya vihartum / te ca tasya na vitareyuH tato no kalpate tasyAnyaM gaNamupasampadya vihartumiti sUtrArtha ||ath niyuktivistaraH [bhA.5363] tihANe avakamaNaM, nANaTThA daMsaNe critttttthaa| Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 4, mUlaM- 125, [bhA. 5363] ApucchaUNa gamanaM, bhIto na niyattate kotI 1 // [bhA. 5364 ] ciMtaMto 2 vaigAdI 3, saMkhaDi 4 pisugAdI 5 apaDisehe ya 6 / parisille sattama 7, gurupesavie ya 8 suddhe ya // vR-sthAnaM kAraNamityeko'rthaH, tatastribhiH sthAnaiH kAraNairgacchAd apakramaNaM bhavati-jJAnArthaM darzanArthaM cAritrArthaM ca / atha niSkAraNanyaM gaNamupasambadyate tatazcaturgurukaM AjJAdayazca doSAH / kAraNe'pi yadi gurumanApRcchaya gacchati tatazcaturgurukam, tasmAd ApRcchaya gantavyam / tatrajJAnArthaM tAvad abhidhIyate yAvad AcAryasakAze zrutamasti tAvad azeSamapi kenApi ziSyeNAdhItam, asti ca tasyAparasyApi zrutasya grahaNe zaktistato'dhika zrutagrahaNArthamAcAryamApRcchati / AcAryeNApi sa visarjayitavyaH / tasyaivamApRcchaya gacchata ime'ticArA bhavanti te parihartavyAH / tatra kazcita teSAmAcAryANAM karkazacaryAM zrutvA mItaH san nivartate 1 / tathA 'kiM vrajAmi ? mAvA ?' iti cintayan vrajati 2 / vrajikAyAM vA pratibandhaM karoti, AdizabdAd dAnazrAddhAdiSu dIrghA gocaracaryAM karoti, aprAptaM vA dezakAlaM pratIkSate 3 / "saMkhaDi " tti saGghaDyAM pratibadhyate 4 / "pisugAi " ti pizuka - matkuNAdibhayAd nivartate anyatra vA gacche gacchati 5 / "appaDiseha" tti kazcidAcAryastaM paramameghAvinamanyatra gacchantaM zrutvA parisphuTavacasA taM na pratiSedhayati kintu ziSyAn vyApArayati-tasminnAgate vyaJjana-ghoSazuddhaM paThanIyam yenAtraivaiSa tiSThati; evamapratiSedhayannapi pratiSedhako labhyate, tenaivaM vipariNAmitaH san tadIye gacche pravizati 6 / "parisille"tti parSadvAn sa ucyate yaH saMvijJAyA asaMvijJAyAzca parSadaH saGgrahaM karoti, tasya pArzve tiSThataH saptamaM padam / "gurupesavie ya" tti tatra samprApto bravIti - ahamAcAryai zrutAdhyayananimittaM yuSmadantike preSitaH 8 / eteSu bhItAdiSvaSTasvapi padeSu vakSyamANanItyA prAyazcittam / yatsu bhItAdidoSavipramuktaH samAgatobravIti-'ahamAcAryavisarjito yuSmadantike samAyAtaH' iti saH 'zuddhaH' na prAyazcittabhAk / bhItAdipadeSu prAyazcittamAha [ bhA. 5365 ] panagaM ca bhinnamAso, mAso lahugo ya saMkhaDI gurugA / pisumAdI mAsalahU, cauro lahugA apaDisehe // vR- bhItasya nivartamAnasya paJcakam / cintayato bhinnamAsaH / vrajikAdiSu pratibadhyamAnasya mAsalaghu / saGkhaDyAM caturgurukAH / pizukAdibhayAnnivartamAnasya mAsalaghu / apratiSedhakasya pArzve tiSThatazcatvAro laghukAH // [bhA. 5366 ] parisille caulahugA, gurupesaviyammi mAsiyaM lahugaM / seheNa samaM guruga, parisille pavisamANassa // 203 vR- parSadvata AcAryasya sakAze tiSThatazcaturlaghukAH 'gurubhi preSito'ham' iti bhaNane laghumAsikam / zaikSeNa samaM parSadvato gacche pravizatazcaturgurukAH / gRhItopakaraNasya tatra pravizata updhinisspnnm|| [bhA. 5367 ] paDisehagassa lahugA, pariselle cha cca carimao suddho / siM pa hoMti gurugA, jaM cA''bhavvaM na taM labhatI // vR- 'pratiSedhakasya' pratiSedhakatvaM kurvatazcaturlaghu / parSadaM mIlayataH SaD laghukAH / 'caramaH' bhItAdidoSarahitaH sa zuddhaH / 'teSAmapi' pratiSedhakAdInAmAcAryANAM taM svagacche pravezayatAM catvAro Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/125 gurukAH / yaca sacittamacittaM vA vAcanAcAryasyAbhAvyaM tat te kiJcidapi na labhante, yaH pUrvamabhidhAritastasyaivAcAryasya tadAbhAvyamiti bhAvaH // atha bhItAdipadAnAM krameNa vyAkhyAnamAha 204 [ bhA. 5368 ] saMsAhagassa souM, paDipaMthigamAdigassa vA bhIo / AyaraNA tattha kharA, sayaM va nAuM paDiniyatto // ghR-saMsAghako nAma-volApakaH pRSThataH kutazcidAgato vA sAdhustanmukhena zrutvA, pratipanthikaHsammukhInaH sAdhvAdistadAdervA mukhAt zrutvA, svayaM vA 'jJAtvA' smRtvA / kim ? ityAha- 'AcaraNA' caryA 'tatra' tasyAcAryasya gacche 'kharA' karkazA / evaM zrutvA jJAtvA vA bhItaH san yaH pratinivRttastasya paJcakaM bhavatIti zeSaH // atha cintayanniti padaM vyAcaSTe [bhA. 5369 ] puvvaM ciMteyavvaM, niggato ciMteti kiM nu hu karemi / vaccAmi nayattAmi va, tahiM va annattha vA gacche // vR- 'pUrvameva' yAvanna nirgamyate tAvaccintayitavyam / yastu nirgatazcintayati kiM karomi ? vrajAmi nivarte vA ?, yadvA tatra vA'nyatra vagacche gacchAmi ? iti samAsalaghu prAyazcittaM prApnoti iti prakramaH / vrajikA-saGkhaDIdvAradvayamAha - [bhA. 5370 ] uvvattaNamappatte, lahuo khaddhassa bhuMjaNe lahugA / pIsa suvaNe lahuo, saMkhaDi gurugAya jaM ca'nnaM // vR-vrajikAM zrutvA mArgAdudvartanaM karoti aprAptAM vA velAM pratIkSate laghumAsaH / atha khaddhaM prabhUtaM tatra bhuGkte tatazcaturlaghu / pracuraM bhuktvA ajIrNabhayena 'nisRSTaM' prakAmaM svapiti laghumAsaH / saGghaDyAmaprAptakAlaM pratIkSamANasya prabhUtaM gRhNato vA caturgurukAH / "jaM ca'nnaM ti yacca hastena hastasaGghaTTanaM pAdena pAdasyAkramaNaM zIrSeNa zIrSasyAkuTTanamityAdikamanyadapi saGkhaDyAM bhavati tanniSpannaM prAyazcittam // atha pratiSedhakadvAramAha [bhA. 5371] amugatya amugo vaJccati, mehAvI tassa kaDhaNaTThAe / paMthagAme va pahe, vasadhIya va koi vAvAre // [bhA. 5372 ] abhilAvasuddha pucchA, roleNaM mA hu bhe vinAsejjA / iti kate lahugA, jati sehaTThA tato gurugA // vR- kazcidAcAryo vizuddhasUtrArtha sphuTavikaTavyaJjanAbhilApI, tena ca zrutam amukAcAryAntiko medhAvI sAdhuramukazrutAdhyayanArthaM vrajati / tato'sau 'mA mAmatikramyAnyatra gamad' iti kRtvA tasyAkarSaNArtham 'atha' anantaraM ziSyAn pratIcchakAMzca vyApArayati / kva ? ityAha- "paMtha ggAme va pahe" tti yatra pathi grAme sa bhikSAM kariSyati, madhyena vA sameSyati, yena vA pathA samAgamiSyati, yasyAM vA vasatau sthAsyati teSu sthAneSu gatvA yUyamabhilApazuddhaM parivartayantastiSThata / yadA sa Agato bhavati tadA yadi asau pRccheta kena kAraNena yUyamihAgatAH ? ; tato bhavadbhirvaktavyamasmAkaM vAcanAcAryA abhilApazuddhaM pAThayanti, yadi abhilApaH kathaJcidanyathA kriyate tato mahadaprItikaM te kurvanti, bhaNanti ca - atropAzraye bahUnAM rolenAbhilApaM "bhe" yUyaM mA vinAzayateti, tatastadAdezena vayamatra vijane parivartayAmaH / evamAkarSaNaM kurvatazcaturlaghukAH / atha tena AgacchatA Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 4, mUlaM - 125, [bhA. 5372] 205 zaikSaH ko'pi labdhaH tadartham - eSa zaikSo me bhUyAd' iti kRtvA AkarSati tatazcaturgurukAH // evaM bahirAvarjya kiM karoti ? ata Aha [bhA. 5373 ] akkhara - vaMjaNasuddhaM, maM pucchaha tammi Agae saMte / ghosehi ya parisuddhaM, pucchaha niuNe ya suttatthe // vR-sa AcArya ziSyAn pratIcchakAn vA bhaNati yadA yuSmAkamabhilApa zuddhaguNanayA raJjitaH sa upAzrayamAgacchati tadA tasminnAgate akSara-vyaJjanazuddhaM sUtraM mAM pRcchata akSarANi pratItAni, vyaJjanazabdena arthAbhivyaJjakatvAd atra padamucyate / tairakSarairvyaJjanaizca suddhaM tathA 'ghoSaizca' udAttAdibhiH parizuddhaM sUtraM paThanIyam, nipuNAMzca sUtrArthAn mAM tadAnIM pRccht| evamanayA bhaGgyA tamanyatra gacche gacchantaM pratiSedhayati / / gataM pratiSedhakadvAram / atha parisilladvAramAha [bhA. 5374 ] pAuyamapAuyA ghaTTa maTTha loya khura vividhavesaharA / parisillassa tu parisA, thalie va na kiMci vAreti // vR-yaH parisilla AcArya sa saMvignAyA asaMvignAyAzca parSadaH saGgrahaM karoti, tatastasya sAdhavaH kecit prAvRtAH kecidaprAvRtAH kecid 'ghRSTAH' phenAdinA ghRSTajaGghAH, kecid 'mRSTAH' tailena mRSTakezA mRSTazarIrA vA apare localuJcitakezAH, anye kSuramuNDitAH, evamAdivividhaveSadharA tasya parSat / sthalI - devadroNI tasyAmivAsau na kiJcirapi vArayati // [bhA. 5375] tattha pavese lahugA, saccitte cauguruM ca ANAdI / uvahIniphannaM piya, acitta citte ya giNhaMte // vR- 'tatra' parSadvato gacche pravezaM kurvatastasya caturlaghu / atha sacittena zaikSeNa sArddhaM pravizati tatazcaturgurava AjJAdayazca doSAH / athAcittena vastrAdinA saha pravizati tata upadhiniSpannam / mizre saMyogaprAyazcittam / tathA sacittA 'cittaM dadato gRhNatazcaivameva prAyazcittam // - atha pizukAdidvAraM gurupreSitadvAraM cAha [bhA. 5376 ] DhiMkuNa-pisugAdi tarhi, sotuM nAuM va sannivattaMte / amugasutatthanimittaM, tujjhammi gurUhi pesavio // bR- DhiDDuNa-pizuka-daMza-mazakAdIn zarIropadravakAriNastatra zrutvA jJAtvA vA sannivartamAnasya mAsalaghu / tathA 'amuka zrutArthanimittaM gurubhiryuSmadantike preSito'ham' iti bhaNato mAsalaghu // Aha evaM bhaNataH ko nAma doSaH ? sUrirAha [bhA. 5377] ANAe jiNiMdANaM, na hu baliyatarA u AyariyaANA / jina ANAe paribhavo evaM gavvo avinato ya // vR- jinendraireva bhagavadbhiruktam, yathA- nirdoSo vidhinA sUtrArthanimittaM yaH samAgatastasya sUtrArthI dAtavyau / na ca jinendrANAmAjJAyAH sakAzAdAcAryANAmAjJA balIyastarA / api ca'evam' AcAryAnuvRttyA zrute dIyamAne jinAjJAyAH paribhavo bhavati, tathA preSayata upasampadyamAnasya pratIcchatazca trayANAmapi garvo bhavati, tIrthakRtAM zrutasya cAvinayaH kRto bhavati, tataH 'gurubhiH preSito'ham' iti na vaktavyam / yastu bhItAdidoSavipramukto'bhidhAritAcAryasyAntike AyAtaH sa zuddhaH / yastu pratiSedhakAdInAM pArzve tiSThati tatra vidhimAha Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/125 [bhA. 5378] annaM abhidhAretuM, uppaDiseha parisillamannaM vA / pavisaMte kulAdigurU, saccittAdI va se hAuM // [bhA. 5379 ] te do'vuvAlabhittA, abhidhArejjaMte deMti taM therA / ghaTTaNa vicAlaNaM ti ya, pucchA viSphAlanegaTThA // vR-yaH punaranyamAcAryamabhidhArya apratiSedhakaM vA parSadvantaM vA'nyaM vA pravizati, tasya pArzve upasampadyata ityarthaH, taM yadi 'kulAdiguravaH' kulasthavirA gaNasthavirAH saGghasthavirA vA jAnIyustato yat tenAcitta sacittaM vA satyAcAryasyopanItaM tat tasya sakAzAd hRtvA tau 'dvAvapi' AcAryapratIcchakau sthavirA upAlabhante kasmAt tvayA ayamAtmapArzve sthApitaH ? kasmAd vA tvamanyamabhidhArya atra sthitaH ? ; evam 'upAlabhya' taM pratIcchakaM ghaTTayitvA 'tat' sacittAdikaM sarvamabhidhAritasyAcAryasya 'dadati' prayacchanti, tadantike preSayantItyarthaH / atha ghaTTayitveti ko'rthaH ? ityAha-ghaTTaneti vA vicAraNeti vA pRccheti vA visphAleti vA ekArthAni padAni / / tataHghaTTeuM saccittaM, esA ArovaNA u avihIte / bitiyapadamasaMvigge, jayaNAe kayammi to suddho // [bhA. 5380 ] vR-taM pratIcchakaM 'ghaTTayitvA' 'kamabhidhArya bhavAn prasthita AsIt ? ' iti pRSTvA sacittAdikaM tasyAbhidhAritasya pArzve sthavirAH preSayantIti gamyate / "esA ArovaNA avihIe "tti yA pUrvaM pratiSedhakatvaM parSanmIlanaM vA kurvata AropaNA bhaNitA sA avidhiniSpannA mantavyA / vidhinA tu kAraNe kurvANasya na prAyazcittam, tathA cAha - "biiyapaya" ityAdi, yamasAvabhidhArayati sa AcAryo'saMvignastato dvitIyapade yatanayA pratiSedhakatvaM kuryAt / kA punaryatanA ? iti ced ucyate prathamaM sAdhubhistaM bhANayati mA tatra vraja / pazcAdAtmanA'pi bhaNet, pUrvoktena vA ziSyAdivyApAraNaprayogeNa vArayet / evaM yatanayA pratiSedhakatve kRte'pi 'zuddhaH' nirdoSaH // amumevArthamAha [bhA. 5381] abhidhAreMto pAsatyamAdino taM ca jati sutaM atthi / je a paDihadosA, te kuvvaMto vi niddoso // vR- yAn abhidhArayannasau vrajati te AcAryA pArzvasthAdidoSaduSTAH, yacca zrutamasAvabhilaSati tad yadi tasya pratiSedhakasyAsti, tato ye pratiSedhakatvaM kurvataH 'doSAH ' ziSyavyApAraNAdayastAn kurvannapi nirdoSastadA mantavyaH // [ bhA. 5382] jaM puna saccittAtI, taM tesiM deti na vi sayaM gehe / bitiya'ccitta na pese, jAvaiyaM vA asaMtharaNe // vR- yat punaH sacittAdikaM pratIcchakenAgacchatA labdhaM tat 'teSAm' abhidhAritAcAryANAM dadAti na punaH svayaM gRhNAti / dvitIyapade yad vastradikamacittaM tad azivAdibhi kAraNaiH svayamalabhamAno na preSayedapi athavA yAvadupayujyate tAvad gRhItvA zeSaM teSAM samIpe preSayet / asaMstaraNe vA sarvamapi gRhNIyAt / sacittamapyamunA kAraNena na preSayet // [bhA. 5383] nAUNa ya voccheyaM, puvvagae kAliyAnuoge ya / sayameva disAbaMdhaM, karejja tesiM na pesejjA / / Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 4, mUlaM - 125, [bhA. 5383 ] vR- yastena zaikSa AnItaH sa paramamedhAvI, tasya ca gacche nAsti ko'pyAcAryapadayogyaH, yacca tasya pUrvagataM kAlikazrutaM vA samasti tasyAparo grahItA na prApyate, tatastayorvyavacchedaM jJAtvA svayameva tasyAtmIyaM digbandhaM kuryAt, na 'teSAM' prAgabhidhAritAnAM pArzve preSayet / / atha parSadvato apavAdamAha [bhA. 5384 ] asahAto parisillattaNaM pi kujjA u maMdadhammesU / pappa va kAla - 'ddhANe, saccittAdI vi gehejjA | 207 vR- 'asahAyaH' ekAkI sa AcAryastataH saMvignamasaMvignaM vA sahAyaM gRhNIyAt / ziSyA vA mandadharmANa gurUNAM vyApAraM na vahanti tato yaM vA taM vA sahayaM gRhNAnaH parSadvattvamapi kuryAt / zrAddhA vA mandadharmANo na vastra pAtrAdi prayacchanti tato labdhisampannaM ziSyaM yaM vA taM vA parigRhNIyAt / durbhikSAdikaM vA kAlamadhvAnaM vA prApya ye upagrahakAriNaH ziSyAstAn saGga hvIyAt / evaM parSadvattvaM kurvan pratIcchakasya sacittAdikaM tatra preSayet, pUrvoktakAraNe vA saJjAte svayamapi gRhNIyAt // atha yo'sau pratIcchako gacchati tasyApavAdamAha [ bhA. 5385 ] kAlagayaM soUNaM, asivAdI tattha aMtarA vA vi / parisellaya paDisehaM, suddho annaM va visamANo / / vR- yamAcAryamabhidhArya vrajati taM kAlagataM zrutvA, yadvA yatra gantukAmastatra antarA vA azivAdIni zrutvA parSadvataH pratiSedhakasya vA anyasya vA pArzve pravizan zuddhaH / etad avizeSitamuktam / athAtraivA''bhAvyA'nAbhAvyavizeSaM bibhaNiSurAha [bhA. 5386 ] vaccaMto vi ya duviho, vattamavattassa maggaNA hoti / vattammi khettavajjaM, avvatte aNappio jAva // vR-yaH pratIcchako vrajati so'pica dvividhaH vyakto'vyaktazca / tayoH sahAyaH kiM dAtavyo ? navA ? iti mArgaNA kartavyA / tatra vyaktasya yaH sacittAdilAbhaH 'kSetravarjaM' parakSetraM muktvA bhavati sa sarvo'pyabhidhAritAcAryasyAbhavati / yaH punaravyaktaH sa sahAyairyAvadadyApi tasyAcAryasyApiMto na bhavati tAvat parakSetraM muktvA yat te sahAyA labhante tat pUrvAcAryasyaivAbhavati iti saGgrahagAthAsamAsArthaH // athainAmeva vivRNoti [bhA. 5387 ] sutaavvatto agIto, vaeNa jo solasaNha AreNaM / tavvivarIo vatto, vattamavatte ya caubhaMgo / / vR- avyakto dvidhA - zrutena vayasA ca / tatra zrutenAvyakto'gItArtha, vayasA'vyaktastu SoDazAnAM varSANAmarvAg vartamAnaH, tadviparIto vyakta ucyate / atra ca vyaktA -'vyaktAbhyAM caturbhaGgI bhavati zrutenApyavyakto vayasA'pyavyaktaH 1 zrutenAvyakto vayasA vyaktaH 2 zrutena vyakto vayasA'vyaktaH 3 zrutena vyakto vayasA'pi vyaktaH 4 // asya ca sahAyAH kiM dIyante ? utana dIyante ? ityAha [bhA. 5388] vattassa vi dAyavvA, pahuppamANA sahAya kimu iyare / khettavivajraM accaMtiesa jaM labbhati purille // vR- AcAryeNa pUryamANeSu sAdhuSu vyaktasyApi sahAyA dAtavyAH kiM punaH 'itarasya' avyaktasya?, Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/125 tasya sutarAMdAtavyA itibhAvaH / tecasahAyA dvidhA-AtyantikAanAtyantikAzca AtyantikA nAma-ye tena sArddha tatraivAsitukAmAH, ye tu taM tatra muktvA pratinivartiSyante te anAtyantikAH / tatrAtyantikeSusahAyeSuya vyaktaH kSetravivarja' parakSetraMmuktvA sacittAdikaM labhatetat "purille" tti yasyA''cAryasyAbhimukhaM vrajati sa purovartI bhaNyate, abhidhArita ityarthaH, tasya sarvamapi sacittAdikamAbhavati / parakSetre tu labdhaM kSetrikasyAbhAvyam / / [bhA.5389] jai neuM etumanA, jaMte maggille vatti purimss| niyama'vvatta sahAyA, netu niyattaMti jaMso y|| . vR-atha te sahAyAstaM tatra nItvA AgantukAmAH, anAtyantikA ityarthaH, tato yat te sahAyA labhante tat sarvamapi "maggille"tti yasya sakAzat prasthitAH tasyAtmIyasyAcAryasyAbhavati / "vattipurimassa"tatiyatpunaH savyaktaH svayamutpAdayatitat 'purimasya' abhidhaaritsyaabhvti| yaHpunaravyaktastasya niyamenaiva sahAyA dIyante, teca sahAyA yadi AtyantikAstadA yad asau te ca labhante tadabhidhAritasyAbhAvyam / atha taMtatra nItvA nivartante tato yad asau teca parakSetraM muktvA labhante tat sarvaM pUrvAcAryasyAbhavati yAvad adyA'pyasau nArpito bhavati / [bhA.5390] bitiyaM apahuccaMte, na dejja vA tassa so shaaetu| vaigAdiapaDibajhaMtagassa uvahI visuddho u|| vR-dvitIyapadamatra bhavati-apUryamANeSu sAdhuSu sahAyAn sAdhUn tasyAcAryo na dadyAdapi / sa cAtmanA zrutena vayasA ca vyaktaH, tasya ca vajikAdAvapratibadhyamAnasyopadhirvizuddho bhavati, nophnyte| atha vrajikAdiSu pratibadhyate tata upadherupaghAto bhvti|| [bhA.5391] ege tU vacaMte, uggahavajaMtulabhati sccittN| vaccaMta gilANe aMtarAtu tahi maggaNA hoi|| vR-yo vyakta ekAkI vrajati sa yadi anyasyAcAryasya yo'vagrahastadvarjite'navagrahakSetre yat kiJcid labhate tat sacittamabhidhAryamANasyAbhavati / "vacaMta" ityAdi, yo'sau jJAnArthaM vrajati sa dvau trIn vA''cAryAn kadAcid abhidhArayet teSAM madhye yo me abhirociSyata tasyAntike upasampadaMgrahISyAmi' iti kRtvA |scaantraaglaano jAtaH, taizcAcAryazrutam, yathA-asmAnabhidhArya sAdhurAgacchan pathiglAno jAta iti; tatreyamAbhAvyA-'nAbhAvyamArgaNA bhvti|| [mA.5392] Ayariya doniAgata, ekke ekke va'nAgae gurugaa| na ya labhatI saccittaM, kAlagate vippariNae vaa|| vR- yadi tau dvAvapi AcAryAvagAtau tato yat tena labdhaM tad ubhayorapi sAdhAraNam / athaikastayorAgataH "ekazca' dvitIyo nAgataH tato'nAgatasya caturguru, yacca sacittamacittaM vA tadasaunalabhate, yastaMgaveSayitumAgatastasya srvmaabhvti|evNtryaadisngkhyaakessvaacaaryessvbhidhaaritessu bhAvanIyam / athAsau glAnaH kAlagatastadA'pi yo gaveSayitumAgacchati tasyaivAbhavati, netarevAm / athAsau vipariNatastato yasya vipariNataH sa na labhate / yat punaH sacittAdikamabhidhAryamANe labdhapazcA vipariNatastato yadavipariNate bhAve labdhaMtad labhate, vipariNate bhAve labdhaM na labhate // Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 4, mUlaM - 125, [bhA. 5393] [bhA. 5393] paMtha sahAya samattho, dhammaM soUNa pavvayAmi tti / khette ya bAhi pariNaye, vAtAhaDe maggaNA iNamo // vR-yo'sau jJAnArthaM prasthitastasya pathi gacchataH kazcid midhyAdRSTiH 'vAtAhRtaH' vAtenA''hRta iva vAtAhataH, Akasmika ityarthaH, samartha sahAyo militaH, sa ca tasya pArzve dharmaM zrutvA 'pravrajAmi' iti pariNAmamupagatavAn / sa ca pariNAmaH sAdhuparigRhIte kSetre jAto bhavet, 'kSetrAt vA bahiH' indrasthAnAdau vA aparigRhIte vA kSetre, tatastatra vAtAhate pravrajituM pariNate iyaM mArgaNA bhavati / / [bhA. 5394 ] khettammi khettiyassA, khettavahiM pariNae purillassa / aMtara pariNaya vippariNae ya negA u maggaNatA // 209 vR- sAdhuparigRhIte kSetre pravrajyApariNataH kSetrikasyAbhavati / kSetrAd bahiH pariNatastu " purillassa "tti tasyaiva sAdhorAbhavati / athAntarA'ntarA sa pravrajyAyAM pariNato vipariNatazca bhavati tataH kSetre' kSetre ca dharmakathikasya rAga-dveSau pratItyAnekA mArgaNA / tadyathA-yadi dharmakathI RjutayA kathayati tadA kSetre pariNataH kSetrikasyAbhavati, akSetre pariNato dharmakathikasya / atha vipariNate bhAve rAgeNa na kathayati, yadA kSetrAnnirgato bhaviSyati tadA kathayiSyAmi yena me Abhavati / evaM kSetranirgatasya kathite yadi pariNataH tadA kSetrikasyAbhavatItyevaM vibhASA kartavyA / / [bhA. 5395 ] vIsajjiyammi evaM avisajjie caulahuM ca ANAdI / tesiM pi huMti lahugA, avidhi vihI sA imA hoi // vR- evameSa vidhirguruNA visarjite ziSye mantavyaH / athAvisarjito gacchati tadA ziSyasya pratIcchakasya ca caturlaghu / atha visarjito dvitIyaM vAramanApRcchaya gacchati tadA mAsalaghu AjJAdayazca doSAH / yeSAmapi samIpe'sau gacchati teSAmapyavidhinirgataM taM pratIcchatAM bhavanti catvAro laghavaH, sacittAdikaM cAbhAvyaM na labhante / eSo' vidhiruktaH, vidhi punarayaM vakSyamANo bhavati // sa punarAcArya ebhi kAraNairna visarjayati [bhA. 5396 ] 2014 parivAra - pUyaheuM, avisajjaMte mamattadosA vA / anulomena gamejA, dukkhaM khu virmuciraM guruNo // vR- AtmanaH parivAranimittaM na visarjayati, bahubhirvA parivAritaH pUjanIyo bhaviSyAmi, 'mama ziSyo'nyasya pArzvaM gacchati' iti mamatvadoSAdvA na visarjayati, evamavisarjayantaM gurum 'anulomnA' anukUlairvacobhi 'gamet' prajJApayet / kutaH ? ityAha- 'duHkhaM' duSkaraM 'khuH' avadhAraNe gurUn vimoktum, paramapakArakAritvAd na te yatastato vimoktuM zakyA iti bhAvaH / tataH prathamata eva vidhinA gurUnApRcchaya gantavyam / / kaH punarvidhiH ? iti ced ucyate [bhA. 5397] nANammi tini pakkhA, Ayari- ujjhAya-sesagANaM ca / ekkka paMca divase, ahavA pakkheNa ekkekkaM // vR- jJAnArthaM gacchatA AcAryopAdhyAya - zeSasAdhUnAM trIn pakSAn ApRcchA kartavyA / tatra prathamamAcAryaM paJca divasAnApRcchati, yadi na visarjayati tata upAdhyAyaM paJca divasAnApRcchet, yadi so'pi na visarjayati tadA zeSAH sAdhavaH paJca divasAn praSTavyAH, eSa ekaH pakSo gataH; tato Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/125 dvitIyaM pakSamevamevAcAryopAdhyAya-zeSasAdhUna pratyemekaikaM paJcabhirdivasaiH pRcchati; tRtIyamapi pakSamevameva pRcchati, evaM trayaH pakSA bhavanti / athavA pakSeNaikaikaM pRcchet / kimuktaM bhavati?nirantaramevAcArya ekaMpakSamApracchanIyaH, tata upAdhyAyo'pyekaM pakSam, gacchasAdhavo'pyekaMpakSam, evaM vA trayaH pakSAH / evamapi yadi na visarjayanti tato'visarjita eva gcchti|| [bhA.5398] eyavihimAgataMtU, paDiccha apaDicchaNe bhave lhugaa| ahavA imehi Agate, egAdi paDicchatI gurugaa|| vR- etene vidhinA AgataM pratIcchakaM pratIcchet / apratIcchatazcaturlaghukA bhaveyuH / athAmIbhirekAdibhiH kAraNairAgataM pratIcchati ttshcturgurukaaH|taanyev ekAdIni kAraNAnyAha[bhA.5399] ege apariNate yA, appAhAre ya there| gilANe bahuroge ya, maMdadhamme ya pAhuDe // kRekaakinmaacaarymuktvaassmaagtH|athvaatsyaacaarysypaaiNyetisstthntite apariNatAH' AhAra-vastra-pAtra-zayyA-sthaNDalAnAmakalpikAH taiH sahitamAcArya muktvA aagtH| athavA sa AcArya 'alpAdhAraH' tameva pRSTavA sUtrA-'rthavAcanAM dadAti / sthaviro vA sa AcArya, yadvA tadIye gacche ko'pisAdhuHsthavirastasya sa eva vaiyAvRtyakartA / glAnovAbahurogI vaasaacaary| 'glAnaH' adhunotpanarogaH, 'bahurogInAma cirakAlaM bahubhirvA rogairbhibhuutH|athvaa ziSyAstasya mandadharmANastasyaiva guNena saamaacaariimnupaalynti| evaMvidhamAcArya parityajyAgataH / "pAhuDe"tti guruNA samaM 'prAbhRtaM' kalahaM kRtvA samAgataH; athavA 'prAbhRtakAriNaH' AsaGghaDikAstasya ziSyAstasyaiva guNena naasvddynti|| [bhA.5400] eyArisaM viosajja, vippavAso na kpptii| sIsa-paDicchA-''yarie, pAyacchittaM vihijjatI / / . vR-etAzamAcArya vyutsRjya 'vipravAsaH' gamanaM kartuMna klpte| yadi gacchati tataH ziSyasya pratIcchakasyAcAryasya ca trayANAmapi prAyazcittaM vidhIyate / tatraikaM glAnaM vA muktvA ziSyasya pratIcchakasya vA samAgatasya caturgurukAH, yazcAcArya pratIcchati tasyApicaturguru |praabhRte ziSyapratIcchakayozcaturgurukameva,AcAryasya pnycraatrindivcchedH| zeSeSu apariNatAdiSupadeSuziSyasya caturguru, pratIcchakasya caturlaghu, AcAryasyApi ziSyaM pratIcchata eteSu caturguru, pratIcchakaM pratIcchatazcaturlaghu / atha 'jJAnArthaM trIn pakSAnApracchanIyam' ityatrApavAdamAha[bhA.5401] biiyapadamasaMvigge, saMviggeceva kAraNAgADhe / nAUNa tassabhAvaM, kappati gamanaM anaapucchaa|| vR-dvitIyapadamatra bhavati-AcAryAdiSvasaMvignIbhUteSu na pRcchedapi / saMvigneSvapi vA kiJcidAgADhaM-cAritravinAzanakAraNaMstrIprabhRtikamAtmanaH smutpnnNtto'naapRcchyaa'pigcchti| teSAM vA-gurUNAM svabhAvaMjJAtvA-'naite pRSTAH santaH kathamapivisarjayanti' itimatvAanApRcchayApi gamanaM klpte||athaavisrjiten na gantavyamityapavadati[bhA.5402] ajjhayaNaM vocchijjati, tassa ya gahaNammi asthi sAmatyaM / na vi viyaraMti cireNa vi, etena'visajjito gcche|| Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka: 4, mUlaM - 125, [bhA. 5402 ] 211 vR- kimapyadhyayanaM vyavacchidyate, tasya ca tadrahaNe sAmarthyamasti, naca guravazcireNApi 'vitaranti' gantumanujAnate, etena kAraNenAvisarjito'pi gacchet || 'avidhinA Agata AcAryeNa na pratIcchanIyaH' ityasyApavAdamAha [mA. 5403] nAUNa ya vocchedaM, puvvagate kAliyAnuoge ya / avihi-anApucchA''gata, suttatthavijANao vAe // kR- pUrvagate kAlika zrute vA vyavacchedaM jJAtvA avidhinA-prajikAdipratibandhenAgatamanApRcchayAgataM vA sUtrArthajJAyako vAcayet, na kazciddoSaH // yastena pratIcchakena zaikSastasyAbhidhAritasyAnAbhAvya AnItaH sa na grahItavyaH' ityapavadati [bhA. 5404] nAUNa ya vocchedaM, puvvagate kAliyAnuoge ya / suttatthajANagassA, kAraNajAte disAbaMdho // vR- pUrvagate kAlikazrute vA vyavacchedaM jJAtvA sUtrArthajJAyakena kAraNajAte anAbhAvyasyApi AtmIyo digbandhaH kartavyaH / Aha- kimarthamanibaddho na vAcyate ? ucyate-anibaddhaH svayameva kadAcid gacchet pUrvAcAryeNa vA nIyeta, kAladoSeNa vA mamatvIbhAvamAlambya vAcayiSyanti iti digbandho'nujJAtaH // idameva savizeSamAha [bhA. 5405 ] sasahAyaavatteNaM, khette vi uvaTThiyaM tu saccittaM / daliyaM nAuM baMdhati, ubhayamamattaTTayA taM vA // vR- avyaktena sasahAyena yaH zaikSo labdho yazca parakSetre'pi upasthitaH sacittaH sa pUrvAcAryasya kSetrikANAM vA yadyapi AbhAvyastathApi taM 'dalikaM' paramamedhAvinamAcAryapadayogyaM jJAtvA yadyAtmIye gacche nAstyAcAryapadayogyastatastasyAtmIyAM dizaM badhnAti, svaziSyatvena sthApayatItyarthaH / kutaH ? ityAha-ubhayasya-sAdhu-sAdhvIvargasya tatra saikSe mamatvam- 'asmAkamayam ityevaM mamIkAro bhUyAt' 'iti kRtvA, yadvA svagacchIyasAdhUnAM tasya ca zaikSasya 'parasparaM sajjhilakA vayam ityevaM mamatvaM bhaviSyati' iti budhyA tamAtmIyaziSyatvena badhnAti / "taM va"tti yo vA pratIcchaka AyAtastamapi grahaNa-dhAraNAsamarthaM vijJAya svaziSyaM sthApayati / evaM zaikSaH pratIcchako vA kAraNe ziSyatayA nibaddhaH san yadA nirmAto bhavati tadA [ bhA. 5406 ] Ayarie kAlagate, pariyaTTai taM gaNaM ca so ceva / coeti ya apaDhaMte, imA u tahi maggaNA hoi // vR- AcArye kAlagate sati gacchasya nibaddhAcAryasya ca vyavahAro bhaNyate sa svayameva taM gaNaM parivartayati / sa ca gaccho yadi zrutaM na paThati tatastamapaThantaM nodayati / yadi noditA api te gacchasAdhavo na paThanti tata iyamAbhavadvyavahAramArgaNA bhavati // [bhA. 5407] sAhAraNaM tu paDhame, bitie khittammi tatiya suha-dukkhe / aNahite sIse, sese ekkArasa vibhAgA // ghR- kAlagatasyAcAryasya prathame varSe sacittAdikaM sAdhAraNam, yadasau pratIcchakAcArya utpAdayati tat tasyaivAbhavati yad itare gacchasAdhava utpAdayanti tat teSAmevAbhavatIti bhAvaH / dvitIye varSe yat kSetropasampanno labhate tat te'paThanto labhante / tRtIye varSe yat sukha-duHkhopasamapanno labhate Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 bRhatkalpa-chedasUtram - 3-4/125 tat te labhante / caturthe varSe kAlagatAcAryaziSyA anadhIyAnA na kiJcillabhante / zeSA nAmaye'dhIyate teSAmadhIyAnAnAM vakSyamANA ekAdaza vibhAgA bhavanti / ziSyaH pRcchati kSetropasampannaH sukha-duHkhopasampanno vA kiM labhate ? sUrirAha [bhA. 5408 ] khettovasaMpayAe, bAvIsaM saMdhuyA ya mittAya / suha- dukkha mittavajjA, cautthae nAlabaddhAI // vR- kSetropasampadA upasampannaH 'dvAviMzatim' anantara paramparAvallIbaddhAn mAtA-pitrAdIn janAn labhate, 'saMstutAnica' pUrva-pazcAtsaMstavasambaddhAni prapautra - zvazurAdIni 'mitrANica' sahajAtakAdIni labhate, dhyabhASitAni tu na labhate / sukha-duHkhopasampannastu etAnyeva mitravarNAni labhate / caturthastupaJcavidhopasampatkramaprAmANyAt zrutopasampannaH sa kevalAnyeva dvAviMzatinAlabaddhAni labhate, ayaM ca prsnggenoktH| kSetropasampanna- sukhaduHkhopasampannayoryad AbhAvyamuktaM tat te ziSyA anadhIyAnA dvitIye tRtIye ca varSe yathAkramaM labhante, caturthe varSe sarvamapyAcAryasyAbhavati na teSAm // ye tu ziSyA adhIyate teSAM vidhirucyate-tasya kAlagatAcAryasya caturvidho gaNo bhavet-ziSyAH ziSyikAH pratIcchakAH pratIcchikAzceti / eteSAM pUrvodhiSTa-pazcAduddiSTayoH saMvatsarasaGkhyayA ekAdaza gamA bhavanti / pUrvoSTiM nAma yat tenAcAryeNa jIvatA teSAM zrutamuSTim, yat punastena pratIcchakAcAryeNodhiSTaM tat pazcAduddiSTam / tatra vidhimAha [bhA. 5409] puvvuddiTThe tassA, pacchuddiTThe pavAyayaMtassa / saMvaccharammi paDhame, paDicchae jaM tu saccittaM // vR- yad AcAryeNa jIvatA pratIcchakasya pUrvamuddiSTaM tadeva paDhan prathame varSe yat sacittamacittaM vA sa labhate yat 'tasya' kAlagatAcAryasyAbhavati, eSa eko vibhAgaH / atha pazcAduddiSTaM tataH prathamasaMvastasera yat sacittAdikaM labhate tat sarvaM 'pravAcayataH' pratIcchakAcAryasyAbhavati, eSa dvitIyo vibhAgaH // [bhA. 5410 ] puvvaM pacchuddiDe, paDicchae jaM tu hoi saccittaM / saMvaccharammi bitie, taM savvaM pavAyayaMtassa // vR-pratIcchakaH pUrvoddiSTaM pazcAduddiSTaM vA paThatu yat tasya sacittAdikaM tad dvitIye varSe sarvamapi pravAcayato bhavati, eSa tRtIyo vibhAgaH // atha ziSyasyAbhidhIyate [ bhA. 5411] puvvaM pacchuddiTThe, sIsammiya jaM tu hoi saccittaM / saMvaccha rammi paDhame, taM savvaM gurussa Abhavai / / vR- ziSyasya kAlagatAcAryeNa vA uddiSTaM bhavet pratIcchakAcAryeNa vA tadA'sau paThan yat sacittAdikaM labhate tat sarvaM prathame saMvatsare 'guroH' kAlagatAcAryasyAbhavati, eSa caturtho vibhAgaH / [ bhA. 5412] puvvuddinaM tassA, pacchuddinaM pavAyayaMtassa / saMvaccharammi bitie, sIsammi u jaM tu saccittaM / / vR-ziSyasya pUrvoddiSTamadhIyAnasya dvitIye varSe sacittAdikaM kAlagatAcAryasyAbhavati, paJcamo vibhAgaH / pazcAduddiSTaM paThataH ziSyasya sacittAdikaM pravAcayata AbhAvyaM bhavati, SaSTho vibhAgaH // Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 4, mUlaM- 125, [bhA. 5413 ] [bhA. 5413] 213 puvvaM pacchuddi, sIsammiya jaM tu hoi saccittaM / saMvaccharammi tatie, taM savvaM pavAyayaMtassa // vR-pUrvoddiSTaM pazcAduddiSTaM vA paDhati ziSye sacittAdikaM tRtIye varSe sarvamapi pravAcayata Abhavati, saptamo vibhAgaH // [bhA. 5414] puvvuddiTThe tassA, pacchuddiTThe pavAyayaMtassa / saMvaccharammi paDhame, sissiNie jaM tu saccittaM // vR-ziSyasya pUrvoddiSTamadhIyAnasya dvitIye varSe sacittAdikaM kAlagatAcAryasyAbhavati, paJcamo vibhAgaH / pazcAduddiSTaM paThataH ziSyasya sacittAdikaM pravAcayata AbhAvyam, navamo vibhAgaH // [bhA. 5415 ] puvvaM pacchuddiTThe, sissiNie jaM tu hoi saccittaM / vaccharammabIe, taM savvaM pavAyayaMtassa // vR-pUrvoddiSTaMpazcAduddiSTaMvA paThantyAM ziSyikAyAM sacittAdilAbho dvitIye varSe pravAcayata Abhavati, dazamo vibhAgaH // [bhA. 5416] puvvaM pacchuddiTTe, paDicchigA jaM tu hoti saccittaM / saMvaccharammi paDhame, taM savvaM pavAyayaMtassa / / vR- pUrvoddiSTaM pazcAduddiSTaM vA paThantyAM pratIcchikAyAM prathama eva saMvatsare sarvamapi pravAcayata Abhavati, eSa ekAdazo vibhAgaH // eSa eka Adeza uktaH / atha dvitIyamAha [bhA. 5417] saMvaccharAI tini u, sIsammi paDicchae u taddivasaM / evaM kule gaNe yA, saMvacchara saMghe chammAsA // vR- pratIcchakAcAryAstevAM kulasatko gaNasatkaH saGghasatko vA bhavet / tatra yadi kulasatkaH tadA trIn saMvatsarAn ziSyANAM vAcyamAnAnAM sacittAdikaM na gRhNAti, ye punaH pratIcchakAsteSAM vAcyamAnAnAM yasminneva dine AcArya kAlagatastaddivasameva gRhNAti / evamekakulasatke vidhiruktaH / atha cAsau gaNasatkastataH saMvatsaraM ziSyANAM sacittAdikaM nApaharati / yastukulasatko gaNasatko vA na bhavati sa niyamAt saGghasatkaH, sa ca SaNmAsAn ziSyANAM sacittAdikaM na gRhNAti / tena ca pratIcchakAcAryeNa tatra gacche varSatrayamavazyaM sthAtavyam, parataH punaricchA // [bhA. 5418] tattheva ya nimmae, aniggae niggae imA merA / sakule tinni tiyAI, gaNe dugaM vaccharaM saMghe // vR- 'tatraiva' pratIcchakAcAryasamIpe tasmin anirgate yadi ko'pi gacche nirmAtastadA sundaram / atha na nirmAtaH sa ca varSatrayAt parato nirgataH te vA gacchIyAH 'eSa sAmpratamasmAkaM sacittAdikaM harati' iti kRtvA tato nirgatAstadA iyaM 'mayArdA' sAmAcArI- "sakule" ityAdi, 'svakule' svakIyakulasya samavAyaM kRtvA kulasya kulasthavirasya vA upatiSThante, tataH kulaM teSAM vAcanAcAryaM dadAti vArakeNa vA vAcayati / kiyantaM kAlam ? ityAha- " tinni tiyAiM" ti trayastrikA nava bhavanti, tato nava varSANi vAcayatItyuktaM bhavati; yadi kRtvA gaNamupatiSThante, gaNo'pi dve varSe pAThayati, na ca sacittAdikaM harati; yadyevamapyanirmAtAstataH saGghamupatiSThante, saGgho'pi vAcanAcAryaM dadAti, sa ca saMvatsaraM pAThayati; evaM dvAdaza varSANi bhavanti / yadyevameko'pi nirmAtastadA Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 bRhatkalpa - chedasUtram -3-4/125 sundaram, atha na nirmAtastataH punarapi kulAdiSu kulAdisthavireSu vA tenaiva krameNopatiSThante, tAvantameva kAlaM kulAdIni yathAkramaM pAThayanti, na ca sacittAdikaM haranti, evametAnyapi dvAdaza varSANi bhavanti / pUrvadvAdazamizca mIlitAni jAtA varSANAM caturviMzati / yadi etAvatA kAlenaiko'pi nirmAtastadA viharantu, atha na nirmAtastato bhUyo'pi kula-gaNa-saGkheSu tathaivopatiSThante, te'pi tathaiva pAThayanti / etAnyapi dvAdaza varSANi caturviMzatyA mIlyante jAtA SaTatriMzatA varSereko'pi nirmAtastato viharantu // athaiko'pi na nirmAtAH, katham ? iti ced ucyateomAdikAraNehi va, dummehatteNa vA na nimmAo / [ bhA. 5419] kAUNa kulasamAyaM, kula there vA uvaTThati // vR- avamA-' zivAdibhiH kAraNairanavaratamaparAparagrAmeSu paryaTatAM durmedhastayA vA naiko'pi nirmAtastataH kulasamavAyaM kRtvA (kulaM) kulasthavirAn vA sarve'pyupatiSThante tatastairupasampadaM grAhayitavyAH / / kutra punaH ? iti ced ucyate [mA. 5420] pavvajjaegapakkhiya, uvasaMpaya paMcahA sae ThANe / chattIsA'tikkaMte, uvasaMpaya pattuvAdAe / - yaH pravrajyA ekapAkSikastasya pArzve upasampadaM tAn kulasthavirA grAhayeyuH / sA ca upasampat paJcadhA vakSyamANanItyA 'svakam' AtmIyaM sthAnam 'upAdAya' gRhItvA tairupasampattavyam // idameva bhAvayati [ bhA. 5421] gurusajjhilao sajjhaMtio va guruguru gurussa vA nattU / ahavA kuliJcato U, pavvajjAegapakkhIo / / vR- 'gurusajjhilakaH' guruNAM sahAdhyAyI pitRvyasthAnIyaH 'sajjhantikaH' AtmanaH sabrahmacArI bhrAtRstAnIyaH, 'guruguru' pitAmahasthAnIyo guru-, guroH sambandhI 'naptA' praziSya AtmAno bhrAtRvyasthAnIyaH, ete pravrajyayA ekapAkSikA ucyante / athavA 'kulasatkaH' samAnakulodbhavaH so'pi pravrajyayaikapAkSikaH / eteSAM samIpe yathAkramamupasampattavyam // pavvajjAe sueNa ya, caubhaMguvasaMpayA kameNaM tu / puvvAhiyavIsarie, paDhamAsai tatiyabhaMge u // [bhA. 5422] vR- ihaikapAkSikaH pravrajyayA zrutena ca bhavati / tatra pravrajyaikapAkSiko'nantaramuktaH, zrutaikapAkSikaH - yena sahaikavAcanikaM sUtram / atra caturbhaGgI - pravrajyayaikapAkSikaH zrutena ca 1 pravrajyayA na zrutena 2 zrutena na pravrajyayA 3 na pravrajyayA na zrutena 4 / eteSu cAmunA krameNopasampat pratipattavyA / "paDhamA" ityAdi, prathamataH prathamataH prathamabhaGge upasampattavyam, tadabhAve tRtIye bhaGge / kutaH ? ityAha- yataH pUrvAdhItaM zrutaM vismRtaM sat teSu sukhenaivojvAlayituM zakyate, zrutaikapAkSikatvAt // atha paJcavidhAmupasampadamAha [ bhA. 5423] suya suha- dukkhe khette, magge vinaovasaMpayAeya / bAvIsa saMdhuya vayaMsa diTThabhaTThe ya savve ya // vR - zrutopasampat9 sukha-duHkhopasampat 2 kSetropasampad 3 mArgopasampad 4 vinayopasampat 5 evameSApaJcavidhA upsmpt| etAsu paJcasvapyAbhavavyavahAramAha- "bAvIsa" ityAdi, zrutopasampadi Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 4, mUlaM- 125, [bhA. 5423] 215 dvAviMzatirnAlabaddhAni labhyante / tadyathA-mAtA 1 pitA 2 bhrAtA 3 bhaginI 4 putro 5 duhitA 6, mAturmAtA 7 mAtuH pitA 8 mAturbhrAtA 9 mAturbhaginI 10, evaM piturmAtA 11 pitA 12 bhrAtA 13 bhaginI 14, bhrAtuH putro 15 duhitA 16, bhaginyAH putraH 17 putrikA 18, putrasya putra 19 putrikA 20, duhituH putraH 21 putrikA 22 ceti / etAni dvAviMzatirapi zrutopasampadaM pratipannasyAbhavanti / sukha-duHkhopasampannastu etAn sarvAnapi vayasyAMzca labhate / mArgopasampanna etAn sarvAnapi labhate, apare ca ye kecid dhSTadyabhASitAstAnapi prApnoti / vinayopasampadaM pratipannastu 'sarvAnapi' jJAtA -'jJAta- dRSTA'dRSTAn labhate, navaram-vinayArhasya vinayaM prayuGkte // "sae ThANe " tti yaduktaM tasyAyamarthaH paJcavidhA'pyupasampat svasmin sthAne pratipattavyA / kimuktaM bhavati ? zrutopasampadaM pratipitsoryasya pArzve zrutamasti tat tasya svasyAnam, sukhaduHkhArthinaH svasthAnaM yatra vaiyAvRtyakarAH santi, kSetropasampadarthino yadIye kSetre bhakta-pAnAdikamasti mArgopasampadarthino yatra mArgajJaH samasti, vinayopasampadarthino yatra vinayakaraNaM yujyate, etAni svasthAnAni / athavA svasthAnaM nAma-pravrajyayA zrutena ca ya ekapAkSikastatra prathamamupasampattavyam, pazcAt kulena zrutena caikapAkSikasya pArzve, tataH zrutena gaNena caikapAkSikasya samIpe tataH zrutenaikapAkSikasya sannivau tataH pravrajyayaikapAkSikasya sakAze, tataH pravrajyayA zrutena vA naikapAkSikasyApi pArzve upasampat pratipattavyA // . Aha-sAdharmika vAtsalyArAdhanArthaM sarveNApi sarvasya zrutAdhyApanAdi kartavyaM tataH kimarthaM prathamaM pravrajyA kulAdibhirAsannatareSUpasampadyate ? ityAha [bhA. 5424] savvassa vi kAyavvaM, nicchayao kiM kulaM va akulaM vA / kAlasabhAvamamatte, gArava - lajjAhiM kAhiMti / / vR-nizcayataH sarveNa sarvasyApyavizeSeNa zrutavAcanAdikamAtpano vipulatarAM nirjarAmabhilaSatA kartavyam, kiM kulakulaM vA ityAdivicAraNayA ? ; paraM duSSamAlakSaNo yaH kAlastasya yaH svabhAvaHanubhAvastena 'AtmIyo'yam' ityAdikaM yad mamatvam, yacca gurvAdiviSayaM gauravaMbahumAnabuddhiH, yA vA tadIyA lajjA, etaiH preritAH sukhenaiva kariSyantIti kRtvA prathamaM pravrajyAdibhirAsannatareSUpasampadyata iti // gataM jJAnArthaM gamanam / atha darzanArthaM gamanagamAha [ bhA. 5425 ] kAliya puvvagae vA, nimmAo jati ya atthi se sattI / daMsaNadIvagaheuM, gacchai ahavA imehiM tu // vR- kAlikazrute pUrvagate vA yad vA yasmin kAle zrutaM pracarati tasmin sUtreNArthena ca yadA nirmAto bhavati, yadi ca tasya grahaNa- dhAraNazaktistathAvidhA samasti tato darzanadIpakAnisamyagdarzanojvAlanakArINi yAni sammatyAdIni zAstrANi teSAM hetoranyaM gaNaM gacchati // athavA ebhiH kAraNairgaccheta [ bhA. 5426] bhikkhugA jahiM dese, voDiya-thali- niNhaehiM saMsaggI / tesiM patravaNaM asahamANe vIsajjie gamanaM // vR-yatra deze 'bhikSukAH ' bauddhA boTikA vA nihavA vA bahavasteSAM tatra sthalI tatra ye AcAryA sthitAstaiH sArddhamAcAryANA saMsargiH prItirityarthaH; te ca bhikSukAdayaH svasiddhAntaM prajJApayanti, Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 bRhatkalpa-chedasUtram - 3-4/125 sa cAcAryo dAkSiNyena tarkagranthApravINatayA vA tUSNIkastiSThati, tAM ca tadIyAM prajJApanAmasahamAnaH kazcid vineyazcintayati-anyaM gaNaM gatvA darzanaprabhAvakAni zAstraNi paThAmi yenAmUn niruttarAn karomi / evaM vicintya sa tathaiva gurunApRcchaya tairvisarjito gacchati // idameva bhAvayati[bhA. 5427] loe via parivAdo, bhikkhugamAdI ya gADha camadiMti / vippariNamaMti sehA, obhAbhijaMti saDDA ya // vR- bhikSukAdInAM svasiddhAntaM zira udghATya prarupayatAmapi yadA sUrayo na kimapi bruvate tato loke'pica parivAdo jAtaH- ete odanamuNDA na kimapi jAnate, amI tu saugatAH sarvamavabudhyante / evaM te bhikSukAdayaH parivAdaM zrutvA gADhataraM jainazAsanaM camaDhayanti, zaikSAzca vipariNamanti, zrAddhAzca raktapaTopAsakairapabhrAjyante - ete zvetabhikSavo baTharaziromaNayazcATukAriNaH, yadyasti sAmarthya tato'smAkamuttaraM prycchntu| athavA taiH bhikSukAdibhiH sthalikAyAmAcAryasyApi vaNTako nibaddho vartate, bhAga ityarthaH // tataH [ bhA. 5428] rasagiddho va thalIe, paratitthiyatajjaNaM asahamANo / gamanaM bahussutattaM, AgamanaM vAdiparisA u // vR- sa AcAryastasyAM sthalikAyAM 'rasagRddhaH' snigdha-madhurAhAralampaTaH sAmarthye satyapi na kiJciduttaraM prayacchati / evamAdikAM paratIrthikatarjanAmasahamAnaH ziSya AcAryaM vidhinA pRSTavA 'nirgataH' anyagaNagamanaM kRtavAn, tatra ca tarkazAstrANi zrutvA bahuzrutatvaM tasya saJjajJe, tato bhUyaH svagacche Agamanam Agatena ca pUrvamAcAryA draSTavyAH, tato'nyasyAM vasatau sthitvA yA tatra vAdamArgakuzalA parSat tAM paricitAM kRtvA rAjJo mahAjanasya ca purataH paratIrthikAn niSpiSTaprazranavyAkaraNAn karoti // [bhA.5429] vAyaparAyaNakuviyA, jati paDisehaMti sAhu laThThe ca / aha ciranugao amhaM, mA se pavattaM parihaveha // vR- vAde parAjayena kupitAH santo yadi te bhikSukAdaya AcAryasya taM vaNTaM pratiSedhayanti tataH 'sAdhu' sundaraM 'laSTaM ca' abhISTaM jAtamiti / atha tatra ko'pi brUyAt-etasya ko doSaH ? ciramanugata eSo'smAkam mA pUrvapravRttaM dAtavyasya parihApayata // tataH ko vidhiH ? ityAha [bhA. 5430] kAUNa ya ppaNAmaM, chedasutassA dalAha paDipucchaM / annattha vasahi jaggaNa, tesiM ca nivedanaM kAuM // vR- guroH padakamalasya pramANaM kRtvA vaktavyam-chedazrutasya pratipRcchAM mama prayacchata / atra cAgItArthA zRNvanti tato'nyasyAM vasatau gacchAvaH / evamukto'pi yadi tasyA vasaterna nirgacchati tatrAkhyAnikAdikathApanena ciraM rAtrau guravo jAgaraNaM kArApaNIyAH, 'teSAM ca' agItArthAnAm 'vamAcAryamevaM neSyAmaH, bhavadbhirbolo na kartavyaH' iti nivedanaM kRtvA gantavyam // idameva vyAcaSTe[ bhA. 5431] saddaM ca hetusatyaM, ahijao chedasutta naI me / ettha ya mA asutatthA, suNijja to annahiM vasimo // vR- 'zabdazAstram' aindrAdikaM 'hetuzAstraM' sammatyAdikam evamAdikaM zAstramadhIyAnasya 'chedasUtra' nizIthAdikaM sUtrato'rthatastadubhayato vA mama naSTaM tasya pratipRcchAM me prayacchata / 'atra ca' vasatau Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 4, mUlaM- 125, [bhA. 5431] 'azrutArthA' zaikSA apariNAmakA vAmA zRNuyuH, tato'nyasyAM vasatau vasAmaH / evamanyavyapadezena niSkAzayati // atha tasyA vasateH kSetrAdvA nirgantuM necchati tato'yaM vidhi : [bhA. 5432] khittA''rakkhiniveyaNa, iyare puvvaM tu gAhiyA samaNA / vio so aciraM, jaha nijjUMto na cetetI // 217 vR-'ArakSikaH' dANDapAzikastasya nivedanaM kriyate "khitta" tti asmAkaM kSiptacitaH sAdhuH samasti taM vayamardharAtre vaidyasakAzaM neSyAmaH, sa yadi nIyamAnaH 'hriye'haM hriye'ham' ityAraTet tato yuSmAbhirna kimapi bhaNanIyam / 'itare' agItArthA zramaNAH pUrvameva grAhitAH kartavyAHvayamAcAryamevaM neSyAmaH, mA bolaM kurudhvam / sa cAcAryazciramAkhyAyikAH kathApayitvA jAgaritaH san yadA nirbharaM supto bhavati tadA nIyate yathA nIyamAno na kiJcit cetayati // [bhA. 5433] niNhayasaMsaggIe, bahuso bhannaMtuveha so kuNai / tuha kiM ti vacca pariNama, gatA ''gate nInio vihiNA // vR- atha nihnavAnAM saMsargyA''cAryo na nirgacchati, bahuzo bhaNyamAno'pyupekSAM kurute, athavA brUyAt-ya - yadyahaM nihnavasaMsargaM karomi tato bhavataH kiM duHkhayati ? vraja tvaM yatra gantavyam / evaM pariNAmaM guruNAM jJAtvA ziSyeNa 'gatA - SSgatena' anyaM gaNaM gatvA zAstrANyadhItya bhUya Agatena nihnavAn parAjityAcAryaH 'vidhinA' anantaroktena niSkAzitaH kartavyaH // [bhA.5434] esA vihI visajjie, avisajjie lahuga dosa ANAdI / siM pi huMti lahugA, avihi vihI sA imA hoi / / vR- eSa vidhirguruNA visarjite ziSyemantadhyaH / avisarjitasya tu gacchatazcaturlaghu doSAzcAjJAdayaH / 'teSAmapi' pratIcchatAM caturlaghukAH / eSo'vidhirukto'to vidhinA gantavyam // sa cAyaM vidhirbhavati[bhA. 5435] daMsaNaniMte pakkho, Ayari-ujjhAya-sesagANaM ca / ekkeka paMca divase, ahavA pakkheNa savve vi // vR- darzanaprabhAvakANAM zAstrANAmarthAya nirgacchata eka pakSamAcAryopAdhyAya zeSasAdhUnAM ApacchanakAlo bhavati / tadyathA - AcArya paJca divasAnApRcchayate, yadi na visarjayati tata upAdhyAye'pi paJca divasAn, zeSasAdhavo'pi paJca divasAn / athavA pakSeNa sarve'pi pRcchayante / kimuktaM bhavati ? - dine sarve'pi pRcchayante yAvat pakSaH pUrNa iti // [bhA. 5437] [bhA. 5438 ] [bhA. 5436 ] etavihiAgataM tU, paDiccha apaDicchaNe bhave lahugA / ahavA imehiM Agata, egAgi (di) paDicchaNe gurUgA || ege apariNae yA, appAhAre ya therae / gilANe baharogI ya, maMdadhamme ya pAhuDe // etArisaM viosajja, vippavAso na kappaI / sIsa-paDicchA - SSyarie, pAyacchittaM vihijjaI // biiyapadamasaMvigge, saMvigge caiva kAraNAgADhe / nAUNa tarasabhAvaM, hoi u gamanaM anApucchA // vR-gAthAcatuSTayamapi gatArtham // gataM darzanArthaM gamanam / atha cAritrArthamAha [bhA. 5439] Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/125 [bhA. 5440 ] carittaTTha dese duvihA, esaNadosA ya itthidosA ya / gacchammiya sIyaMte, AyasamutthehiM dosehiM // vR-cAritrArthaM gamanaM dvidhA-dezadoSairAtmasamutthadoSaizca / dezadoSA dvividhAH - eSaNAdoSAH strIdoSAzca / AtmasamutthA api dvidhA- gurudoSA gacchadoSAzca / tatra gaccho yadi 'AtmasamutyaiH' cakravAlasAmAcArIvitathakaraNalakSaNairdoSaiH sIdet tatra pakSamApRcchannAste, tata UrdhvaM gacchati / / idameva vyAcaSTe [bhA. 5441 ] jahiyaM esaNadosA, purakammAI na tattha gaMtavvaM / udagapauro va desI, jahiM va carigAisakinno // vR-yatra deze puraH karmAdaya eSaNAdoSA bhaveyuH tatra na gantavyam / yo vA udakapracuro dezaH sindhuviSayavad yo vA carikAdibhiH parivrAjikA-kApAlikI-taJccanikAdibhirbahumohAbhirAkIrNo viSayastatrApi na gantavyam // athAzivAdibhiH kAraNaistatra gatA bhaveyustataH [bhA. 5442 ] asivAIhi gatA puna, takkajjasamANiyA tao niMti / AyariyamaniMte puna, Apucchiu appaNa niMti // vR- aziva- durbhikSa-paracakrAdibhiH kAraNaistatra gatA api "takkajjasamANiya" tti prAkRte pUrvAparanipAtasyAtatvAt samApitatatkAryA, saMyamakSetre yadA'zivAdIni sphiTitAni bhavantIti bhAvaH, tadA 'tataH' asaMyamakSetrAd 'niryanti' nirgacchanti / yadyAcAryA kenApi pratibandhena sIdanto na nirgaccheyuH tato ye eko dvau bahavo'sIdantaste gurumApRcchya AtmanA nirgacchanti // tatra cAyaM vidhiH [bhA. 5443] do se sA, ithaM vajjeja aTTha divasAI / gacchammi hoi pakkho, AyasamutthegadivasaM tu // vR- eSaNAyAmazudhyamAnAyAM yatanayA'neSaNIyamapi gRhNan dvau mAsau gurumApRcchan pratIkSate / atha strI-zayyAtarIpratikA upasargayati Atmanazca dhDhaM cittaM tato'STau divasAn gurunApRcchya tatastat kSetraM varjayet / yatra ca gacchaH sIdati tatra pakSamApRcchaya gantavyam / atha striyAM svayamadhyupapannastata Izo Atmasamutthe AgADhadoSe ekadivasamApRcchaya gacchati // [bhA. 5444] sejjayarimAi saejjhae va Auttha dosa ubhae vA / Apucchai sannihiyaM, sannAigataM va tatto u // vR- athAtmanA zayyAtaryAdau striyAM 'sajjhikAyAM vA' prAtivezmikyAmatIvAdhyupapannaH, 'ubhayaM vA' parasparamadhyupapannaM tato yadyAcArya sannihitastadA tamApRcchya gacchati / athAsannihitaH saMjJAbhUmyAda gata AcAryastadA tata evAnApRcchayA gacchati, aparaM vA sannihitasAdhuM bhaNati-mama vacanena guruNAmApracchanaM nivedanIyam // [ bhA. 5445 ] eyavihimAgayaM tU, paDiccha apaDicchaNe bhave lahugA / ahavA imehiM Agaya, egAgi (dI) paDicchaNe gurugA // ege apariNae yA, appAhAre ya therae / gilANe bahurogI ya, maMdadhamme ya pAhuDe // [bhA. 5446 ] Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 uddezakaH 4, mUlaM-125, [bhA. 5447] [bhA.5447] eyArisaM viosajja, vippavAso na kppii| sIsa-paDicchA-''yarie, pAyacchittaM vihijjii|| vR-gAthAtrayamapi gatArtham bhavet kAraNaM yena na pRcchet[bhA.5448] biiyapadamasaMvigge, saMvigge ceva kAraNAgADhe / nAUNa tassa bhAvaM, appaNo bhaavNanaapucchaa| vR-dvitIyapadamatrocyate-AcAryAdirasaMvigno bhavet, athavA saMvignaH param ahidaSTAdikamAgADhakAraNamavalambya na pRcchet, 'tasya vA' guroH 'bhAvaM' 'sucireNApi na visarjayati' iti lakSaNaMjJAtvA, AtmIyaM ca 'bhAvam' 'ahamiha tiSThannavazyaMvinasyAmi' iti jJAtvA'nApRcchayA'pi vrajet ||ath guroH cAritre sIdato vidhimAha[bhA.5449] sejAyarakappaTTI, carittaThavaNAe abhigayA khriyaa| . sAruvio gihattho, so vi uvAeNa haayvyo| vR-zayyAtarasyakalpasthikAyAMAcAryeNacAritrasya sthApanA kRtA, tAMpratisevata iti bhAvaH, tasyAM cAritrasthApanAyAM jAtAyAm, vyakSarikA vA kAcid 'abhigatA' jIvAdyadhigamopetA zrAviketyarthaH tasyAmAcAryo'dhyupapannaH, sa ca cAritravarjito veSadhArI bhavet, sArupiko vA gRhastho vA upalakSaNatvAt siddhaputrako vA / tatra muNDitazirAH zuklavAsaHparivAyI kacchAmabadhnAno'bhAryako bhikSAM hiNDamAnaH sArupika ucyate / yastu muNDaH sazikhAko vA sabhAryakaH sa siddhaputrakaH / evameSAmanyatara upAyena hartavyaH / katham ? iti ced ucyate-pUrvaM tAvad guravo bhaNyante-vayaM yuSmadvirahitA anAthA ataH prasIda gacchAmo'paraM kSetram / evamukte yadi necchanti tatoyasyAMsa pratibaddhaH sA prajJApyate-eSabahUnAMsAdhUnAmAdhAraH, etena vinA gacchasya jJAnAdInAM parihAni, ato mA narakAdikaM saMsAramAtmano vardhaya / yadi sA sthitA tataH sundaram / atha na tiSThati tato vidyaa-mntraadibhiraavy'te| tadabhAve kevayikAapitasyA dIyante, guruzcapUrvakrameNa rAtrI hrtvyH| evaMtAvad bhikSumaGgIkRtya vidhiruktaaH|| mU. (126) gaNAvaccheie ya gaNAdavakkamma icchejjA annaM gaNaM uvasaMpajittANaM viharittae, kappati gaNAvaccheiyassa gaNAvaccheiyattaM nivikhavittA anaMgaNaM uvasaMpajjittANaM vihritte| no sekappaiaNApucchittAAyariyaMvAjAva annaMgaNaMupasaMpajitANaMviharittae; kappaiseAucchittA AyariyaM vA jAva viharittae / te ya se vitaraMti evaM se kappai jAva viharittae; te ya se no vitaraMti evaM se no kappai jAva viharittae mU. (127) Ayariya-uvajjhAyagaNAoavakkammaicchejA anaMgaNaMuvasaMpajjittANaMviharittae, kappai Ayariya-uvajjhAyassa Ayariya-uvajjhAyattaM nikkhivittA annaM gaNaM uvasaMpaJjittANaM vihritte| no se kappai anApucchittA AyariyaM vA jAva annaM gaNaM uvasaMpajjittANaM viharittae; kappati se aapucchittaajaavvihritte| te ya se vitaraMti evaM se kappati anaMgaNaMuvasaMpajjittANaM viharittae; te ya se no viyaraMti evaM se no kappati annaM gaNaM uvasaMpaJjittANaM vihritte|| vR-asya sUtradvayasya vyaakhyaapraagvt| navaram-gaNAvacchedikatmAcAryopAdhyAyatvaMca nikSipya gantavyamiti vishessH|| atha ASyam Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/127 [bhA.5450] emeva gaNAvacche, gaNi-Ayarie vi hoi emeva / navaraM puna nANattaM, te niyamA hu~ti vattA u|| vR-"evameva' bhikSuvad gaNAvacchedikasya jJAna-darzana-cAritrArthamanyaMgaNaMgacchato vidhidrssttvyH| gaNinaH-upAdhyAyasyAcAryasya caivameva vidhiH / navaraM punaridaM nAnAtvam-niyamAt 'te' gaNAvacchedikAdayo vyaktA eva bhavanti naavyktaaH|| [bhA.5451] eseva gamo niyamA, niggaMthINaM pi hoi naayvyo| nANajo u neI, saccitta na appiNe jAva // vR-'eSa eva' bhikSusUtrokto gamo nirgrnthiinaampyprNgnnmupsmpdymaanaanaaNjnyaatvyH| navaramniyamenaivatAH sasahAyAH / yaH punaH jJAnArthaMtAAryikA nayatisayAvadadyApinavAcanAcAryasyArpayati tAvat sacittAdikaM tasyaivAbhavati / arpitAsu punarvAcanAcAryasyAbhAvyam / / kaH punastA nayati? ityAha[bhA.5452] paMcaNhaM egayare, uggahavajaM tu labhati saccittaM / Apuccha aTTha pakkhe, itthIsatyeNa sNviggo|| vR-'paJcAnAm' AcAryopAdhyAya-pravartaka-sthavira-gaNAvacchedakAnAmekataraH sNytiirnyti| tatrasacittAdikaM prkssetraavgrhvrjsevlbhte|nirgrnthiicjnyaanaarthvrjntiiassttaupkssaanaapRcchtittraacaarymekN pakSamApRcchati, yadi na visarjayati tata upAdhyAyaM vRSabhaM gacchaM caivameva pRcchati; saMyatIvarge'pi pravartinI-gaNAvacchedikA-'bhiSekA-zeSasAdhvIryathAkramamekaikaM pkssmaapRcchti| tAzca strIsArthena samaM saMvignena pariNatavayasA sAdhunA netvyaaH|| mU. (128) bhikkhU ya gaNAo avakkamma icchejjA annaM gaNaM saMbhogapaDiyAe uvasaMpaJjittANaM viharittae, no se kappai anApucchitAAyariyaM vAjAvaanaMgaNaM saMbhogaviyAe uvasaMpajjittANaM viharittae; kappaisa ApucchittA AyariyaM vA jAva vihritte| te ya se viyaraMti evaM se kappai jAva viharittae; te ya se no niyarejjA evaM se no kappai jAva viharittae / jatyuttariyaM dhammavinayaM labhejA evaM se kappaianaMgaNaM saMbhogapaDiyAeuvasaMpajjittANaM viharittae, jatyuttariyaMdhammavinayaM nolabhejA evaM se no kappai annaM gaNaMjAva vihritte|| vR-asya vyaakhyaapraagvt| navaram-sambhogaH-ekamaNDalyAMsamuddezanAdirUpaH tatpratyayaM tannimittam / "jatthuttariyaM" ityAdi, 'yatra' gacche uttaraM-pradhAnataraM 'dharmavinayaM' smAraNAvAraNAdirUpAM dhArmikI zikSA labheta evaM "se" tasya kalpate anyaM gaNamupasampadya vihartum / yatrottaraMdharmavinayaM no labheta evaM "se" tasya no kalpate upasampadya vihartumiti suutraarthH||ath bhASyam[bhA.5453] saMbhogo vihu tihi kAraNehi nANaTTha daMsaNa crite| saMkamaNe caubhaMgo, paDhamo gacchamami siiyNte|| vR-sambhogo'pi tribhiH kaarnnairissyte| tadyathA-jJAnAtha darzanArthaM cAritrArthaM ca / tatra jJAnArtha darzanArthaM vA yasyopasampadaM pratipannastasmin sUtrArthadAnAdau sIdati gamAntarasaGkramaNe sa eva vidhirya pUrvasUtre bhaNitaH / cAritrArthaM tu yasyopasampannastatra caraNa-karaNakriyAyAM sIdati caturbhaGgI bhavati-gacchaH sIdati nAcArya 1 AcArya sIdati na gacchaH2 gaccho'pyAcAryo'pi sIdati 3na Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 4, mUlaM- 128, [bhA. 5453 ] gaccho nApyAcArya 4 iti / atra prathamo bhaGgo gacche sIdati mantavyaH / tatra ca guruNA svayaM vA gacchasya nodanA kartavyA // kathaM punaH sa gacchaH sIdet ? ityAha 221 [bhA. 5454] paDileha diyatuaTTaNa, nikkhiva AdAna vinaya sajjhAe / Aloga-ThavaNa-bhattaTTha-bhAsa- paDala- sejjAtarAIsu // kR-te gacchasAdhavaH pratyupekSaNAM kAlena kurvanti, nyUnA 'tiriktAdidoSairviparyAsena vA pratyupekSante, garu-glAnAdInAM vA na pratyupekSante / niSkAraNe divA tvagvartayanti / daNDakAdikaM nikSipanta Adadato vA na pratyupekSante, na vA pramArjayanti, duSpratyupekSitaM duSpramArjitaM vA kurvanti / yathArhaM vinayaM na prayuJjate / svAdhyAye - sUtrapauruSImarthapauruSI vA na kurvanti, akAle'svAdhyAye vA kurvanti / pAkSikAdiSu AlocanAM na prayacchanti, athavA "Aloya "tti "ThANadisipagAsaNayA" ityAdikaM saptavidhamAlokaM na prayuJjate, saGghaDIM vA Alokante / sthApanAkulAni na sthApayanti / 'bhaktArthaM ' maNDalyAM samuddezanaM na kurvanti / gRhasthabhASAbhirbhASante, sAvadyaM vA bhASante / paTalakeSu AnItaM bhuJjate / zayyAtarapiNDaM bhuJjate / AdigrahaNena udgamAdyazuddhaM gRhNanti / eteSu gacchasya sIdato vidhimAha[bhA. 5455 ] coyAvei ya guruNA, visIyamAnaM gaNaM sayaM vA vi / AyariyaM sIyaMtaM, sayaM gaNeNaM ca coyAve // vR-prathamabhaGge sAmAcAryAM viSIdantaM gacchaM guruNA nodayati, athavA svayameva nodayati / dvitIyabhaGge AcAryaM sIdantaM svayaM vA gaNena vA nodayati // [ bhA. 5456 ] dunni vi visImANe, sayaM va je vA tahiM na sIyaMti / ThANaM ThANASS sajja u, anulomAIhi coeti // vR- tRtIyabhaGge gacchA-''cAryau dvAvapi sIdantau svayameva nodayati, ye vA tatra na sIdanti tairnodayati, kiMbahunA ? sthAnaM sthAnam ' AsAdya' prApyAnulomAdibhirvacobhirnodayati / kimuktaM bhavati ? - AcAryopAdhyAyAdikaM bhikSu kSullakAdikaM vA puruSavastu jJAtvA yasya yAdhzI nodanA yogyA yo vA kharasAdhyo mRdusAdhyaH krUro'krUro vA yathA nodanAM gRhNAti taM tathA nodayet // [ bhA. 5457 ] bhaNamANe bhaNAviMte, ayANamANammi pakkho ukkoso / lajjA paMca tinniva, tuha kiM ti va pariNaya vivego / vR- gacchamAcAryamubhayaM vA sIdantaM svayaM bhaNan anyaizca bhANayannAste / yatra na jAnAti ete bhaNyamAnA api nodyamaM kariSyanti tatrotkarSataH pakSamekaM tiSThati / guruM punaH sIdantaM lajjayA gauraveNa vA jAnannapi paJca trIn vA divasAnabhaNannapi zuddhaH / atha nodyamAno gaccho gururubhayaM vA bhaNet tava kiM duHkhayati ? yadi vayaM sIdAmastarhi vayameva durgatiM gamiSyAmaH / evaMvidhe bhAve teSAM pariNate teSAM 'vivekaH' parityAgo vidheyaH / tatazcAnyaM gaNaM saGkramati / tatra caturbhaGgI-saMvignaH saMvignaM gaNaM saGkrAmati 1 saMvigno'saMvignam 2 asaMvignaH saMvignam 3 asaMvignosaMvignam 4 // tatra prathamo bhaGgastAvaducyate [bhA. 5458 ] saMviggavihArAo, saMviggA dunni eja annayare / Aloiyammi suddho, tivihovahimaggaNA navariM // vR- saMvignavihArAd gacchAt saMvignau dvau 'anyatarau' gItArthA 'gItArthI saMvigne gacche Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/128 samAgacchetAm, saca gItArtho'gItArtho vA yato divasAt saMvignebhyaH sphiTitaH taddinAdArabhya sarvamapyAlocayati, AlocitecazuddhaH / navaram-trividhopadheH-yathAkRtAdirUpasyamArgaNA krtvyaa|| idameva vyAcaSTe[bhA.5459] gIyamagIto gIte, appaDibaddhe na hoi uvghaato| avigIyassa vi evaM, jena sutA ohanijuttI / / vR-sa saMvignogItArtho vA syAdagItArtho vaa| yadi gItArtho vajikAdiSu apratibaddha AyAtaH tata upadherupadhAto na bhavati, na prAyazcittam / 'avigItasya' agItArthasyApi yena jaghanyata oghaniyuktiH zrutA tasyApi "evameva' apratibadhyamAnasya nopadhirupahanyate // [bhA.5460] gIyANa vimissANava, duNha vayaMtANa viymaaiisu| paDibajhaMtANaM pihu, uvahi na hamme na vaa''ruvnnaa|| kR'dvayoH' gItArthayorgItArthavimizrayorvAvrajatojikAdiSupratibadhyamAnayorapyupadhirnopahanyate, . na vA 'AropaNA' prAyazcittaM bhavati / evameko'neke vA vidhinA samAgatA yatprabhRti gaNAd nirgatAstata ArabhyAlocanAM dadati ||ath trividhopadhimArgaNAmAha[bhA.5461] AgaMtumahAgaDayaM, vatthavvaahAkaDassa asiie| meliMtimajjhimehiM, mA gaarvkaarnnmgiie|| vR- tasya gItArthasyAgItArthasya vA trividha upadhirbhavet / tadyathA-yathAkRto'lpaparikarmA saparikarmA ca / vAstavyAnAmapyevameva trividha upadhirbhavati / tatra yathAkRto yathAkRtena saha mIlyate, alpaparikarmAalpaparikarmaNA, saparikarmA sprikrmnnaa|athvaastvyaanaaN yathAkRto nAsti tataAgantukasya yathAkRtaM vaastvymdhymaiH-alpprikrmbhishmiilynti|kiNkaarnnm? ticed ata Aha-mA so'mIlitaH satragItArthasya 'madIya upadhiruttamasambhogiko'to'hameva sundaraH' ityevaM gauravakAraNaM bhvediti|| [bhA.5462] gIyatthe na melijjai, jo puna gIo vi gAravaM kunni| tassuvahI melijjai, ahikaraNaMapacao ihraa|| kR-gItArthoyadiagauravItatastadIyoyathAkRtaHpratigrahovAstavyayathAkRtAbhAve'lpaparikarmabhiH sahana mIlyaneta kintu uttamasambhogikaH kriyte|ystugiitaartho'pigaurvNkroti tasya yathAkRto vAsatvAyalpaparikarmabhi saha mIlyate / kiM kAraNam ? iti ced ata Aha-"ihara"tti yadi yathAkRtaparibhogena paribhujyate tadA kenApyajAnatA alpaparikarmaNAsamaMmelitaM dRSTvA sa gItArthaH 'adhikaraNam' asaGkhaDaMkuryAt, kimarthaMmadIya utkRSTopadhirazuddhenasaha mIlitaH? iti|aprtyyo vA zaikSANAM bhavet, ayameteSAM sakAzAdudhatataravihArI yenopadhimutkRSTaparibhogena paribhuGkte, ete tuhInatarA iti|| [bhA.5463] evaM khalu saMvigge, saMvigge saMkamaM kremaanne| saMviggamasaMvigge, asaMvigge yAvi sNvigge|| vR-evaMkhalu saMvignasya saMvigneSu saGkamakurvANasya vidhiruktH| atha saMvignasyAsaMvigneSu saGkAmato'saMvignasya vA saMvigneSusaGkrAmato vidhirucyte||ttrsNvignsyaasNvignsngkrmnne Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 4, mUlaM- 128, [bhA. 5463 ] vidhirucyate // tatra saMvignasyAsaMvignasaGkramaNe tAvadime doSAH [ mA. 5464 ] sIhaguhaM vagghaguhaM, udahiM va palittagaM va jo pavise / asivaM omoyariyaM, dhuvaM se appA pariccatto // vR- siMhaguhAM vyAghraguhAM 'udadhiM vA' samudraM pradIptaM vA nagarAdikaM yaH pravizati, azivamavamaudarya vA yatra deze tatra yaH pravizati tena dhruvamAtmA parityaktaH // [bhA. 5465 ] caraNa-karaNappahIne, pAsatthe jo u pavisae samaNo / catamANae pajahiuM, so ThANe paricayai tinni || vR- evaM siMhaguhAdisthAnIyeSu caraNa-karaNaprahINeSu pArazvastheSu yaH zramaNaH 'yatamAnAn' saMvignAn 'prahAya' parityajya pravizati sa mandadharmA 'trINi sthAnAni' jJAna-darzana- cAritrarUpANi parityajati / api ca- siMhaguhAdipraveze ekabhavikaM maraNaM prApnoti, pArzvastheSu punaH pravizanannanekAni maraNAni prApnoti // [bhA. 5466 ] emeva ahAchaMde, kusIla- osanna-nIya saMsatte / jaM tinni pariccayaI, nANaM taha daMsaNa caritaM // 223 vR- 'evameva' pArzvasthavad yathAcchandeSu kuzIlA 'vasanna- nityavAsi saMsakteSu ca pravizato mantavyam / yacca trINi sthAnAni parityajatItayuktaM tad jJAnaM darzanaM cAritraM ceti draSTavyam // gato dvitIyabhaGgaH / atha tRtIyabhaGgamAha [bhA. 5467 ] paMcanhaM egayare, saMvigge saMkamaM karemANe / Aloie vivego, do asaMvigge sacchaMdo // vR- pArzvasthA 'vasanna- kuzIla- saMsakta-yathAcchandAnAmekataraH saMvigneSu saGkramaM kurvan prathamamAlocanAM dadAti, tata Alocite'vizuddhopadhervivekaM karoti / sa ca yadi cAritrArthamupasampadyate tataH pratIcchanIyaH / yastu 'dvayoH' jJAna-darzanayorarthAyAsaMvigna upasampadyate tasya 'svacchandaH ' svAbhiprAyaH, nAsau pratIcchanIya iti bhAvaH / athavA "dosu asaMvigge"tti 'asaMvigno'saMvigne saGkrAmati' iti rUpe dvidhA'pyasaMvigne caturthabhaGge 'svacchandaH' svecchA, avastubhUtatvAd na ko'pi tatra vidhiriti bhAvaH // [bhA. 5468 ] paMcegatare gae, Arubhiyavate jayaMtae tammi / jaM vahiM uppAe, saMbhoita sesamujjhati // vR-teSAM paJcAnAM pArzvasthAdInAmekatara Agacchan yadi gItArthastataH svayameva mahAvratAnyuccAryAropitavrato yatamAnaH - vrajikAdAvapratibadhyamAno mArge yamupadhimutpAdayati sa sAmbhogikaH, "sesamujjhati" tti yaH prAktanaH pArzvasthopadhirazuddhastaM pariSThApayanti / yaH punaragItArthastasya vratAni guravaH prayacchanti, upadhizca tasya cirantano'bhinavotpAdito vA sarvo'pi parityajyate // teSu cAyamAlocanAvidhiH [ mA. 5469 ] pAsatthAImuMDie, AloyaNa hoi dikkhapabhiraM tu / saMviggapurANe puna, jappabhiI ceva osanno / / vR- yaH pArzvasthAdibhireva muNDitaH pravrAjitastasya dIkSAdinAdArabhya AlocanA bhavati / Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/128 yastu pUrvaM saMvignaH pazcAt pArzvastho jAtaH tasya saMvignapurANasya yatprabhRti avasanno jAtastaddinAdArabhyA''locanA bhavati // mU. (129) gaNAvaccheie ya gaNAdavakkamma icchejA annaM gaNaM saMbhogapaDiyAe uvasaMpajjittANaM viharittae, no se kappati gaNAvaccheiyattaM anikkhivittA saMbhogapaDiyAe jAva viharittae: kappati se gaNAvaccheiattaM nikkhivittA jAva viharittae / no se kappai anApucchittA AyariyaM vA jAva viharittae; kappati se ApucchittA AyariyaM vAjAva vihritte| te ya se vitaraMti evaM se kappai annaM gaNaM saMbhogapaDiyAe jAva viharittae; te ya se no vitaraMti evaM se no kappai jAva viharittae / jatthuttariyaM dhammavinayaM labhejjA evaM se kappati annaM gaNaM saMbhogapaDiyAe jAva viharittae; jatthuttariyaM dhammaviNayaM no labhejA evaM se no kappati jAva viharittae / mU. (130) Ayariya- uvajjhAe ya gaNAdavakkamma icchejA annaM gaNaM saMbhogapaDiyAe jAva viharittae, no se kappati Ayariya-uvajjhAyattaM anikkhivittA annaM gaNaM saM0 jAva viharittae; kappati se Ayariya-uvajjhAyattaM nikkhivittA jAva viharittae / no se kappai aNApucchittA AyariyaM vA jAva viharittae; kappati se AMpucchittA AyariyaM vA jAva viharittae / te ya se vitaraMti evaM se kappati jAMva viharittae; te ya se no vitaraMti evaM se no kappati jAva viharittae / jatthuttariyaM dhammavimayaM labhejjA evaM se kappar3a jAva viharittae; jatthuttariyaM dhammavinayaM no labhejA evaMse no kappati jAva viharittae / vR- asya sUtradvayasya vyAkhyA pUrvavat // atha bhASyam [bhA. 5470 ] emeva gaNAvacche, gaNi-Ayarie vi hoi emeva / navaraM puna nAmattaM, ete niyamena gIyA u // vR- evameva gaNAvacchedikasya tathA gaNinaH upAdhyAyasyAcAryasya ca sUtraM mantavyam / navaraM punaratra nAnAtvam - ete niyamato gItArtho bhavanti nAgItArthAH // mU. (131) bhikkhU ya icchijjA annaM Ayariya-uvajjhAyaM uddisAvittae, no se kappai anApucchittA AyariyaM vA jAva gaNAvaccheiyaM vA annaM Ayariya-uvajjhAyaM uddisAvittae; kappai se ApucachittA AyariyaM vA jAva gaNAvaccheiyaM vA anaM Ayariya-uvajjhAyaM uddisAvittae / te ya se viyarijjA evaM se kappai annaM Ayariya-uvajjhAyaM uddisAvittae; te ya se no viyarejA evaM se no kappai annaM Ayariya-uvajjAyaM uddisAvittae / no se kappai tesiM kAraNaM adIvittA anaM Ayariya-uvajjhAyaM uddisAvittae; kappati se tesiM kAraNaM dIvittA annaM AyariyauvajjhAyaM uddisAvittae // vR- asya vyAkhyA prAgvat / navaram-anyam 'AcAryopAdhyAyamuddezayitum' AcAryazcopAdhyAyazcAcAryopAdhyAyam samAhAradvandvaH, yadvA AcAryayukta upAdhyAya AcAryopAdhyAyaH, zAkapArthivavad madhyapadalopI samAsaH, AcAryopAdhyAyAvityarthaH, tAvanyAvuddezayitumAtmana icchet / tato no kalpate anApRcchayAcAryaM vA yAvad gaNAvacchedikaM vA ityAdi prAgvad draSTavyam / tathA na kalpate 'teSAm' AcAryAdInAM kAraNam 'adIpayitvA' anivedya anyamAcAryopAdhyAyam 'uddezayitum' Atmano gurutayA vyavasthApayitum / kAraNaM dIpayitvA tu kalpate / eSa sUtrArtha // Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 4, mUlaM- 131, [bhA. 5470 ] atha bhASyam [bhA. 5471] suttammi kaDDiyammI, Ayari-ujjhAya uddisAviMti / tiha'TTha uddisijjA, nANe taha daMsaNa carite // vR- 'sUtre' sUtrArthe ' AkRSTe' ukte sati niyuktivistara ucyate- AcAryopAdhyAyamabhinavamuddezayana trayANAmarthAyoddizet / tadyathA - jJAnArthaM darzanArthaM cAritrArthaM ceti // 225 [bhA. 5472 ] nANe mahakappasutaM, sissattA kei uvagae deyaM / tassa uddisijjA, sA kalu sejjANa jinaANA / / vR-jJAne tAvadabhidhIyate - keSAJcidAcAryANAM kul gaNe vA mahAkalpa zrutamasti, taizca gaNasaMsthiti kRtA-yo'smAkaM ziSyatayopagacchati tasyaiva mahAkalpazrutaM deyaM nAnyasya / tatra cotsargato nopasampattavyam, yadi anyatra nAsti tadA 'tasya' mahAkalpazrutasyArthAya tamapyAcAryamuddizet, uddizya cAdhIte tasmin pUrvAcAryANAmevAntike gacchet, na tatra tiSThet / kutaH ? ityAha-sA khalu teSAmAcAryANAM svecchA, 'najinAjJA' na hi jinairidaM bhaNitam- ziSyatayopaMgatasya zrutaM dAtavyamiti / atha darzanArthamAha[bhA. 5473] vijjA-maMta-nimitte, UsatthaTTha daMsaNaTThAe / carittaTThA puvvagamo, ahava ime huMti AesA // vR-vidyA-mantra-nimittArthaM ' hetuzAstrANAM ca ' govindaniyuktiprabhRtInAmarthAya yad anya AcArya uddizyate tad darzanArthaM mantavya / cAritrArthaM punaruddezane 'pUrva' prAgukta eva gamo bhavati / athavA tatraite 'AdezAH ' prakArA bhavanti // [bhA. 5474 ] Ayariya uvajjhAe, osannohAvite va kAlagate / osana chavi khalu, vattamavattassa maggaNayA || vR- AcArya upAdhyAyo vA avasannaH saJjAtaH "avadhAvito vA gRhasthIbhUtaH kAlagato vA / yadi avasannastataH SaDvidho bhavet pArzvastho'vamagnaH kuzIlaH saMsakto nityavAsI yathAcchandazceti / yazca tasya ziSya AcAryapadayogyaH sa vyakto'vyakto vA bhavet tatreyaM mArgaNA / / [bhA. 5475 ] vatte khalu gIyatthe, avvatte vaeNa ahava agIyatthe / vatticcha sAra pesaNa, ahavA'' sanne sayaM gamanaM // vR- atra catvAro bhaGgAH tatra vayasA vyaktaH SoDazavArSikaH zrutena ca vyakto gItArthaH, eSa prathamo bhaGgaH / vayasA vyaktaH zrutenAvyaktaH, eSo'rthato dvitIyaH / vayasA'vyaktaH zrutena vyaktaH, ayamarthatastRtIyaH / "avvatte vaeNa ahava agIyatthi "tti caturtho bhaGgo gRhItaH, sa cAyamvayasA'pyavyaktaH zrutena cAvyakta iti 4 / atra prathame bhaGge dvidhA'pi vyaktasya 'icchA' anyamAcAryamuddizati vA na vA / yAvannoddizati tAvat tamavasannIbhUtamAcArya dUrasthaM sArayituM sAdhusaGghATakaM preSayati / athAsanne sa AcAryastataH svayameva gatvA nodayati // nodanAyAM caivaM kAlaparimANam [bhA. 5476 ] egAha panaga pakkhe, caumAse varisa jattha vA milai / 2015 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 bRhatkalpa-chedasUtram - 3-4/131 coei coyavei va, necchaMte sayaM tu vaTTAve // vR- 'ekAhaMnAma' dine dine gatvA nodayati, ekAntaritaM vA / tathA 'paJcAhaM' paJcAnAM divasAnAmante, evaM pakSe caturmAse varSAnte vA 'yatra vA' samavasaraNAdau milati tatra svayameva nodayati, aparairvA svagacchIya-paragacchIyairnodanAM kArayati / yadi sarvathA'pi necchati tataH svayameva taM gaNaM vartApayati / / [bhA. 5477] uddisai va annadisaM, payAvaNaTThA na saMgahaTThAe / jai nAma gAraveNa vi, mueja nicche sayaM ThAI // vR- athavA sa ubhayavyaktaH 'anyAM dizam' aparamAcAryamuddizati tacca tasyAvasannAcAryasya 'pratApanArtham' uttejanArthaM na punargaNasya saGgrahopagrahanimittam / sa ca tatra gatvA bhaNati - ahamanyamAcAryamuddizAmi yadi yUyamitaH sthAnAd noparamadhve / tataH sa cintayet - aho ! amI mayi jIvatyapi aparamAcAryaM pratipadyante, muJcAmi pArzvasthatAm / yadi nAmaivaM gauraveNApi pArzvasthatvaM muJcet tataH sundaram, atha sarvathA necchatyuparantuM tataH svayameva gacchAdhipatye tiSThati / / gataH prathamo bhaGgaH / atha dvitIyamAha [bhA. 5478] suavatto vatavatto, bhaNai gaNaM te na sArituM satto / sArehi sagaNameyaM, annaM va vayAmo AyariyaM // vR- yaH zrutena vyakto vayasA punaravyaktaH sa svayaM gacchaM vartApayitumasamartha tamAcAryaM bhaNatiahamaprAptavayastvena tvadIyaMgaNaM sArayituM na zaktaH, ataH sAraya svagaNamenam, ahaM punaranyasyaziSyo bhaviSyAmi, athavA ahamete vA'nyamAcAryaM vrajAmaH, uddisAma ityarthaH // [bhA. 5479] Ayariya-uvajjhAyaM, nicchaMte appaNA ya asamatthe / tigavaccharamaddhaM, kula gaNa saMghe disAbaMdho // vR- evaMbhaNita AcArya upAdhyAyo vA yadi necchati saMyame sthAtum, sa cAtmanA gaNaM vartApayitumasamarthaH, tataH kulasatkamAcAryamupAdhyAyaM vA uddizati / tatra trINi varSANi tiSThati, taM cAcAryaM sArayati / tataH 'trayANAM varSANAM parataH sacittAdikaM kulAcAryo harati' iti kRtvA gaNAcAryamuddizati // tatra saMvatsaraM sthitvA saGghAcAryasya digbandhaM pratipadya 'varSArddha' SaNmAsAn tatra tiSThati // kulAd gaNaM gaNAcca saGgha saGkrAmannAcAryamidaM bhaNati [bhA. 5480] saccittAdi haraMtI, kulaM pi necchAmo jaM kulaM tumaM / vaccAmo annagaNaM, saMgha va tumaM jai na ThAsi // vR- yat tvadIyaM kulaM tadIyA AcAryA asmAkaM varSatrayAdUrdhvaM sacittAdikaM haranti ataH kulamapi necchAmaH, yadi tvamidAnImapi na tiSThasi tato vayaM gaNaM saGgha vA vrajAmaH // [bhA. 5481] evaM pi aThAyaMte, tAhe tU addhapaMcame varise / sayameva dharei gaNaM, anulomeNaM ca sArei // vR- evamarddhapaJcamairvarSai pUrvAcAryo nodanAbhi pratApito'pi yadi na tiSThati tata etAvatA kAlena zrutavyakto vayasA'pi vyakto jAta iti kRtvA svayameva gaNaM dhArayati / yatra ca pUrvAcAryaM pazyati tatra anulomavacanaistathaiva sArayati // [ bhA. 5482 ] ahava jai asthi therA, sattA pariyaTTiUNa taM gacchaM / Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 4, mUlaM-131, [bhA. 5482] 227 duhaovattasarisago, tassa ugamao munneyvyo|| vR-athavA yadi tasya zrutavyaktasya sthavirAstaMgacchaM parivartayituMzaktAH santitataH kulagaNasaGkeSu nopatiSThate kintu sa svayaM sUtrArthI ziSyANAM dadAti, sthavirAstu gacchaM parivartayanti / evaM ca dvidhAvyaktasazastasya gamo jJAtavyo bhvti||gto dvitiiybhnggH| atha tRtIyabhaGgamAha[bhA.5483] vattavao u agIo, jaitherA tattha kei giiytthaa| tesaMtige paDhaMto, coei sa asai annattha // vR-yo vayasA vyaktaH paramagItArthaH, tasya ca gacche yadi ke'pi sthavirA gItArthAH santi tataH 'teSAM' sthavirANAmantike paTan gacchamapi parivartayati, avasannAcArya cAntarA'ntarA nodyti| teSAMgItArthasthavirANAmabhAve gnnNgRhiitvaa'nytropsmpdyte|gtstRtiiyobhnggH|athcturthbhnggmaah[bhaa.5484] jo puna ubhayaavatto, vaTTAvaga asai so u uddisii| savve si uddisaMtA, mottUNaM uddisaMti ime|| vR-yaH punaH ubhayathA-zrutena vayasA cAvyaktastasya yadi sthavirAH pAThayitAro vidyante apare ca gacchavartApakAstato'sAvapinAnyamuddizati sthviraannaambhaavesniymaadnymaacaarymuddishti| 'sarve'pi' bhaGgacatuSTayavartino'pyanyamAcAryamuddizanto'mUna muktvA uddizanti / tadyathA[bhA.5485] saMviggamagIyatthaM, asaMviggaMkhalu taheva gIyatthaM / asaMviggamagIyatthaM, uddisamANassa cugurugaa|| vR-saMvignamagItArthaM asaMvignaM gItArthaM asaMvignamagItArthaM ceti triinpyaacaarytvenoddishtshcturgurukaaH| ete ca yathAkramaM kAlena tapasA tadubhayena ca gurukAH krtvyaaH|| atraiva prAyazcittavRddhimAha[bhA.5486] sattarattaM tavo hoi, tao cheo phaavii| chedena chinnapariyAe, tao mUlaM tao dugN|| vR- etAnayogyAnuddizyAnAvartamAnasya prathamaM saptarAtraM dine dine caturguru, dvitIyaM saptarAtraM SaDlaghu, tRtIyaM SaDguru, caturthaM caturgurukacchedaH, paJcamaMSaDlaghukaH, SaSThaMSaDgurukaH, tata ekadivase mUlam, dvitIye'navasthApyam, tRtIye pArAJcikam / athavA SaDgurukatapo'nantaraM prathamata eva sapparAtraM SaDgurukacchedaH, tataH mUlA-'navasthApya-pArAJcikAni prAgvat / yadvA tapo'nantaraM paJcakAdicchedaH sapta sapta dinAni bhavati, zeSaM pUrvavat / evaM prAyazcittaM vijJAya saMvigno gItArtha uddessttvyH|| tatrApi vizeSamAha[bhA.5487] chaTThANavirahiyaM vA, saMviggaMvA vivayai gIyatthaM / cauro ya anugghAyA,tattha viANAiNo dosaa|| vR-SaDbhiH sthAnairvakSyamANairvirahitamapi saMvignaM gItArtha yadi 'sadoSaM' kAthikAdidoSasahitaM 'vadati' AcAryatvena uddizati tadA ctvaaro'nuddhaataaH| tatrApyAjJAdayo dossaaH||idmev vyAcaSTe[bhA.5488] chaTThANA jA niyago, tavirahiya kAhiyAitA curo| teviya uddisamANe, chaTThANagayANa je dosaa|| vR-'SaTsthAnAni nAma' pArzvastho'vasannaH kuzIlaH saMsakto yathAcchando nityavAsI ceti, Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/131 etaiH SaDbhirvirahitA ye 'kAthikAdayaH' kAthika-prAzninakaHmAmAka-samprasArakAkhyA catvArastAnapyuddizatasta eva doSAye SaTsthAneSu-pArzvasthAdiSugatAnAM-praviSTAnAM bhavanti // eSa sarvo'pyavasane AcArye vidhiruktH| athAvadhAvita-kAlagatayovidhimAha[bhA.5489] ohAviya kAlagate, jAdhicchA tAhi uddisAvei / avvattetivihe vI, niyamA puna sNghtttthaae| vR-avadAvite kAlagate vA gurau 'trividhe'pi' pratamabhahAvarje bhaGgatraye'pi yo'vyaktaH sa yadAicchA bhavati tdaa'nymaacaarymuddeshyti|athvaa trividhe'pi' kulasatkegaNasatkesaGghasatke caAcAryopAdhyAyeAtmana uddezaM kaaryti|scaavykttvaaniymaatsnggrhopgrhaarthmevoddishti| AcAryaM gRhIbhUtamavasanaM vA yadA pazyati tadetyaM bhaNati[bhA.5490] ohAviya osane, bhaNai anAhA vayaM vinA tujhe| kamasIsamasAgarie, duppaDiyaragaMjato tiNhaM / vR-avadhAvitasyAvasanasyavAguroH 'kramayoH pAdayoHzIrSamasAgArike pradezekRtvA bhaNatibhagavan! anA vayaM yuSyAvinA, ataH prasIda, bhUyaH sNymestitvaasnaathiikuruddimbhklpaansmaan| ziSyaH pRcchati-tasya gRhIbhUtasya acAritriNo vA caraNayoH kathaM ziro vidhIyate ? gururAha'duSpratikaraM duHkhena pratikartuM zakyaM yatastrayANA, tadyathA-mAtA-pitroH svAmino dharmAcAryasya c|yduktm-"tinnhNduppddiyaarNsmnnaauso!-ammaa-piyss bhaTTissa dhammAyariyassaya" ityaadi| tata evamavasanne'vadhAvite vA gurau vinayo vidhIyate // kiJca- [bhA.5491] jojena jammi ThANammi ThAvio daMsaNe va crnnevaa| sotaMtao cutaM tammiceva kAuM bhave nirinno|| vR-yaH 'yena' AcAryAdinA yasmin sthAne sthApitaH, tadyathA-darzane vA caraNevA, 'saH ziSyaH 'taM' guruM 'tataH' darzanAt caraNAdvA cyutaM tatraiva' darzane caraNe vA 'kRtvA' sthApayitvA nirRNaH' RNamukto bhavati kRtapratyupakAra ityrthH|| .. atha "kappai tesiM kAraNaM dIvittA" ityAdisUtravayavaM vyAcaSTe.. [bhA.5492/1]tIsu vi dIviyakajA, visajjitA jai ya tatthataM ntyi| kR-'triSvapi' jJAna-darzana-cAritreSu vrajanto bhikSuprabhRtayaH 'dIpitakAryA' pUrvoktavidhinA niveditasvaprayojanA guruNA visarjitA gacchanti / yadi ca 'tatra' gacche 'tad' avasannatAdikaM kAraNaM nAsti tata upasampadyate, naanytheti|| mU. (132) gaNAvaccheie ya icchijjA anaM Ayariya-uvajjhAyaM uddisAvittae, no se kappai gaNAvaccheiyattaM anikkhivittA anaMAyariya-uvajjhAyaMudisAvittae; kappaise gaNAvaccheiyattaM nikkhivittA anna Ayariya-uvajjhAyaM udisAvittae / no se kappai aNApuchittA AyariyaM vA jAva gaNAvaccheiyaM vA annaM Ayariya-uvanjhAyaM udisAvittae; kappai se ApucchittA jAva udisAvittae / no se kappati tesiM kAraNaM adIvittA annaM Ayariya-uvajjhAyaM uddisovittae; kappaise tesiM kAraNaM dIvittA anaMjAva udisaavitte|| mU. (133) Ayariya-uvanjhAe icchijjA anna Ayariya-uvajjhAyaM uddisAvittae, no se Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 4, mUlaM-132, [bhA. 5492] 229 kampaiAyariya-uvajjhAyattaM anikkhivittA annaMAyariya-uvajjhAyaM uddisAvittae; kappai se Ayariya-uvajjhAyattaM nikkhivittA annaM Ayariya-uvajjhAyaM uddisAvittae no se kappati anApucchittAAyariyaM vAjAva gaNAvaccheiyaMvA annaM Ayariya-uvajjhAyaMuddisAvittae; kappati se ApucchittAAyariyaM vAjAva gaNAvaccheiyaM vA anaM Ayariya-uvajjhAyaM uddisaavitte| teya se vitaraMti evaM se kappati jAva udisAvittae; te ya se no viyaraMti evaM se no kappai jAva uddisAvittae / no se kappai tesiM kAraNaM adIvittA annaM Ayariya-uvajjhAyaM udisAvittae; kappai se tesiM kAraNaM dIvittA jAva udisaavitte| vR-sUtradvayasya vyAkhyA prAgvat ||ath bhASyam[bhA.5492/2]nikkhiviya vayaMti duve, bhikkhU kiM dAni nikhivtuu|| vR-"nikkhiviya vayaMti duve" ityAdi pazcArddham / 'dvau' gaNAvacchedika AcAryopAdhyAyazca yathAkramaM gaNAvacchedikatvamAcAryopAdhyAyatvaM ca nikSipya vrajataH / yastu bhikSu sa kimidAnIM nikSipatu? gaNAbhAvAdna kimapi tasya nikSepaNIyamasti, ataeva sUtretasya nikSepaNaMnoktamiti bhaavH||ath gamAvacchedikA-''cAryayorgaNanikSepaNe vidhimAha[bhA.5493] duNha'TThAe duNha vi, nikkhivaNaM hoi ujjamaMtesu / sIaMtesu asagaNo, vaccaimA te vinaasijjaa| vR-'dvayoH' jJAna-darzanayorAya gacchatoH 'dvayorapi' gaNAvacchedikA-''cAryayoH svagaNasya nikSepaNaM ye 'udyacchantaH' saMvignA AcAryAsteSu bhavati / atha sIdantaste tataH 'sagaNaH' svagaNaM gRhItvAvrajatinapunasteSAmantikenikSipati / kutaH? ityAha-mA te ziSyAstatramuktA vinshyeyuH| idameva bhAvayati[bhA.5494] vattammi jo gamo khalu, gaNavacche so gamo u aayrie| nikkhivaNe tammi cattA, jamuddise tammi te pcchaa| vR-yo gama ubhayavyakte bhikSAvuktaH sa eva gaNAvacchedike AcArye ca mantavyaH / navaramgaNanikSepaM kRtvA tau AtmadvitIyau AtmatRtIyau vA vrajataH / tatra svagaccha eva yaH saMvigno gItArthaAcAryAdistatrAtmIyasAdhUna nikssipti| athAsaMvignasyapAi~ nikSipatitataHtesAdhavaH parityaktA mantavyAH, tasmAd na nikSepaNIyAH kintu yena tena prakAreNAtmanA saha netvyaaH|tto yamAcAryasagaNAvacchedikaAcAryovA uddizatitasmin 'tAn' AtmIyasAdhUna pazcAnikSipati, yathA ahaM yuSmAkaM ziSyastathA ime'piyuSpadIyAH ziSyA iti bhAvaH / / idamevAha[bhA.5495] jahaappagaMtahA te, tena pahuppaMte te na ghettavvA / apahuppaMte giNhai, saMghADaM muttu svvevaa|| vR-yathA AtmAnaM tathA tAnapisAdhUna nivedayati / 'tenApi' AcAryeNapUryamANeSusAdhuSu 'te' pratIcchakAcAryasAdhavona grahItavyAH, tasyaiva taanprtyrpyti|ath vAstavyAcAryasya sAdhavona pUryante tata ekaM saGghATakaM tasya prayacchati, taM muktvA zeSAnAtmanA gRhNAti / atha vAstavyAcArya sarvathaivAsahAyastataH sarvAnapi gRhnnaati|| [bhA.5496] sahu asahussa vi tena vi, veyAvaccAi savva kAyavvaM / Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/133 tetesianAesA, vAvAreu na kppNti|| vR-'tenApi pratIcchakAcAryAdinAtasyAcAryasyasahiSNorasahiSNorvAvaiyAvRtyAdikaM sarvamapi kartavyam / te'pi' sAdhavaH 'teSAM' AcAryANAmAdezamantareNa vyApArayituMna klpnte|| mU. (134) bhikkhUyarAto vA viyAle vAAhaca vIsuMbhijA, taMca sarIragaMkei veyAvaccakare bhikkhUicchijjA egaMtebahuphAsuepaesepariTThavittae, asthiyAiMthakeisAgAriyasaMtieuvagaraNajAe acitte pariharaNArihe, kappa se sAgArikaDaMgahAyataMsarIragaMegate bahuphAsue paese parihavittA tatyeva uvanikkhiviyavve siyaa|| dR-asya sambandhamAha[bhA.5497] tihiM kAraNehiM anaM, AyariyaM uddisijja tahi dunni| muttuMtaie pagayaM, viisuNbhnnsuttjogo'yN|| vR-'tribhiH kAraNaiH' avasannatAdibhiranyamAcAryamuddizedityuktam / tatrAdye 'dve' avasannA'vadhAvitalakSaNe muktvA tRtIyena' kAlagatarUpeNakAraNenaprakRtam, tadviSayovidhiranenAbhidhIyata iti bhAvaH / eSa viSvagbhavanasUtrasya 'yogaH' smbndhH|| [bhA.5498] ahavA saMjamajIviya, bhavaggahaNajIviyAu vigae vaa| . anuddeso vutto, imaMtusuttaM bhvccaae| vR-athavAsaMyamajIvitAdbhavagrahaNajIvitAdvA vigate'nyayAcAryasya uddezaH pUrvasUtre uktH| idaM tu sUtraM bhavajIvitaparityAgaviSayamArabhyate / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-bhikSu cazabdAd AcAryopAdhyAyau vA rAtrau vA vikAle vA "Ahacca"kadAcid viSvagbhavet jIvazarIrayoH pRthagbhAvamApnuyAt, mriyata ityrthH| taccazarIrakaM kazcid' vaiyAvRtyakaro bhikSuricchet 'ekAnte vivikte bahuprAzuke kITikAdisattvarahitepradeze pariSThApayitum / asti cAtra kiJcit sAgArikasatkaM acittaM nirjIvaM pariharaNAha~ paribhogayogyamupakaraNajAtam, vhnkaasstthmityrthH| kalpate "se" tasya bhikSostat kASThaM sAgArikakRtaM' 'sAgArikasyaivasatkamidaMnAsmAkam' ityevaM gRhItvA tat zarIramekAnte bahuprAzuke pradeze pariSThApayitum / tacca pariSApya yato gRhItaM tat kASThaM tatraivopanikSeptavyaM syAditi sUtrArthaH / / samprati niyuktivistaraH[bhA.5499] puTviM davvoloyaNa, niyamA gacche uvkkmnimittN| bhattaparina gilANe, pubuggaho thaMDilasseva // vR-yatra sAdhavo mAsakalpaM varSAvAsaM vA kartukAmAstatra pUrvameva tiSThantaH dravyasyavahanakASThAderavalokanaM niyamAd gacchavAsinaH kurvanti / kimartham ? ityAha-upakramaH-maraNaM tat kasyApi saMyatasya bhavedityevamartham / tacca maraNaM kadAcid bhaktaparijJAvato bhavet, kadAcit tu glAnasya, upalakSaNamidam, tenAzukAreNa vA maraNaM bhavet, tataH pUrvameva mahAsthaNDilasya vahanakASThAdezca 'avagrahaH' pratyupekSaNaM vidheyam ||ath dvAragAthAtrayamAha[bhA.5500] paDilehaNA disA naMtae ya kAle diyA va rAo y| jaggaNa-baMdhana-cheyaNa, eyaMtu vihiM tahiM kujA / / [bhA.5501] kusapaDimAi niyattaNa, mattaga sIse taNAI uvgrnne| Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 231 uddezakaH 4, mUlaM-134, [bhA. 5501] kAussagga padAhiNa, abbhuTThANe ya vaahrnne|| [bhA.5502] kAussagge sajjhAie ya khamaNassa maggaNA hoi / vosiraNe oloyaNa, subhA-'subhagai-nimittaTThA // vR- vahanakASThasya sthaNDilasya ca prathamata eva pratyupekSaNaM vidheyam / "disa"tti digbhAgo nirUpaNIyaH / "naMtae ya"tti aupagrahikAntakaM mRtAcchAdanArthaM gacche sadaiva dhAraNIyam; jAtipradhAnazcAyaM nirdezaH, tato jaghanyato'pi trINi vastrANi dhAraNIyAni / "kAle diyA va rAo a"tti divA rAtrau vA kAlagate viSAdona vidheyaH / rAtrau ca sthApyamAne mRtake jAgaraNaM bandhanaM chedanaMca kartavyam / evaM vidhiM tatra kuryAt ||tthaa nakSatraM vilokya kuzapratimAyA ekasyA dvayorvA karaNamakaraNaM vA / "niyattaNi"tti yena prathamato gatAH na tenaiva pathA nivartanIyam / mAtrake pAnakaM gRhItvA purata ekena sAdhunA gantavyam / yasyAM dizi grAmastataH zIrSaM krtvym| tRNAni samAni prastaraNIyAni / 'upakaraNaM' rajoharaNAdikaM tasya pArve dhAraNIyam / avidhipariSThApanAyAH kAyotsargasthaNDile sthitairna kartavyaH / nivartamAnaiH prAdakSiNyaM na vidheym| zabasya cAbhyutthAne vasatyAdikaM parityajanIyam / yasya ca saMyatasya 'vyAharaNaM' nAmagrahaNaM sa karoti tasya locaH kartavyaH / / gurusakAzamAgataiH kAyotsargo vidheyaH / svAdhyAyakasya kSapaNasya ca mArgaNA kartavyA / uccArAdimAtrakANAM vyutsarjanaM kartavyam / apare'hni tasyAvalokanaM shubhaa'shubhgtijnyaanaarthnimittgrhnnaarthNcvidheymitidvaargaathaatrysmaasaarthH|| athaitadeva vivarISurAha[bhA.5503] jaMdavvaM ghanamasiNaM, vAvArajaDhaM ca ciTThae baliyaM / veNumaya dArugaMvA, taM vahaNaTThA paloyaMta // vR-yad dravyaM veNumayaM dArukaM vA ghanamasRNaM 'vyApAramuktam' avahamAnakaM 'balIyaH' dRDhataraM sAgArikasya gRhe tiSThatitat kAlagatasya vahanArthaM prathamameva pralokayanti, mahAsthaNDilaM ca pratyupekSaNIyam / / atha na pratyupekSante tata ime doSAH[bhA.5504] atthaMDilammikAyA, pavayaNaghAo ya hoi aasnne| chaDDAvaNa gahaNAI, paruggahe tena pehijjaa|| vR-asthaNDile prisstthaapynssttkaayaaviraadhyti|prvcnghaatshcgraamaaderaasne pariSThApayato bhavati / parAvagrahe ca pariSThApayataH chardApanaM bhavet / chapinaM nAma-te balAdapi sAdhupAdinyatra taM zabaM parityAjayeyuH / grahaNA-''karSaNAdayo doSA bhaveyuH / tato mahAsthaNDilamavazyaM prAgeva pratyupekSeta / gataM pratyupekSaNAdvAram / atha digdvAramAha[bhA.5505]disa avaradakkhiNA dakkhiNA ya avarA ya dakkhiNApuvvA / avaruttarA ya puvvA, uttara puvyuttarA cev|| vR-prathamam 'aparadakSiNA' nirRtI dig nirIkSaNIyA, tadabhAve dakSiNA, tasyA abhAve'parA, tadaprAptau 'dakSiNapUrvA' AgneyI, tadalAbhe 'aparottarA' vAyavI, tasyA abhAve pUrvA, tadabhAve uttarA, tadabhAve uttarapUrvA / / samprati prathamAyAM dizi satyAM zeSadikSu pariSThApane doSAnAha[bhA.5506] samAhI ya bhatta-pAne, uvakaraNe tumaMtumA ya kalahoya / bhedo gelanaM vA, carimA puna kaDDae anaM // Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/134 vR-prathamAyAM dizi zabasya pariSThApane pracurAnna-pAna-vastralAbhataH samAdhirbhavati / tasyAM satyAM yadi dakSiNasyAM pariSThApayanti tadA bhakta - pAnaM na labhante, aparasyAmupakaraNaM na prApnuvanti, dakSiNapUrvasyAM tumantumA parasparaM sAdhUnAM bhavati, aparottarasyAM kalahaH saMyata-gRhasthA 'yantIrthikiH samaM bhavati, pUrvasyAM gaNabhedazcAritrabhedo vA bhavet, uttarasyAM glAnatvam, 'caramA' pUrvottarA sA kRtamRtakapariSThApanA anyaM sAdhumAkarSati, mArayatItyarthaH // 232 [ bhA. 5507 ] Asanna majjha dUre, vAghAtaTThA tu thaMDile tinni / khettudaya-hariya-pANA, niviTThamAdI va vAghAe / vR- prathamamAyAmapi dizi trINi sthaNDilAni pratyupekSaNIyAni - grAmAderAsanne madhye dUre ca / kimarthaM punastrINi pratyupekSyante ? ityAha-vyAghAtArtham, vyAghAtaH kadAcid bhavedityarthaH / sa cAyam- kSetraM tatra pradeze kRSTam, udakena vA bhAvitam, haritakAyo vA jAtaH, trasaprANibhirvA saMsaktaM samajani, grAmo vA niviSTaH, AdigrahaNena sArtho vA AvAsitaH / evamAdiko vyAghAto yadi AsannasthaNDile bhavati tadA madhye pariSThApayanti, tatrApi vyAghAte dUre pariSThApayanti / atha prathamAyAM dizi vidyamAnAyAM dvitIyAyAM tRtIyAyAM vA pratyupekSante tatazcaturgurukAH / ete ca doSAH[bhA. 5508] esaNapellaNa jogANa va hAnI bhinna mAsakappo vA / bhattovadhIabhAve, iti dosA tena paDhamammi // vR-bhakta- pAnAlAbhAd upadheralAbhAcca eSaNApreraNaM kuryuH / athaiSaNAMna prerayeyuH tataH 'yogAnAm' AvazyakavyApArANAM hAni / aparaM vA kSetraM gacchatAM mAsakalpo bhinno bhavet / evamAdayo doSA bhaktopadhyorabhAve bhavanti tataH prathame digbhAge mahAsthaNDilaM pratyupekSaNIyam // [bhA. 5509 ] emeva sesiyAsu vi, tumaMtumA kalaha bheda maraNaM vA / jaM pAvaMta suvihiyA, gaNAhivo pAvihiti taM tu // vR-yathA dvitIyAyAM tRtIyAyAM ca doSA uktA evameva 'zeSAsvapi' catuthyAdiSu yat tumantumAkaraNaM kalahaM gaNabhedaM maraNaM vA suvihitAH prApnuvanti tad gaNAdhipaH sarvamapi prApsyati / atha prathamAyAM vyAghAtastato dvitIyAyAmapi pratyupekSaNIyam / tasyAM ca sa eva bhakta - pAnalAbhalakSaNo guNo bhavati yaH prathamAyAmutaH / atha dvitIyasyAM vidyamAnAyAM tRtIyAyAmAM pratyupekSante tataH sa eva prAgukto doSaH, evamaSTamIM dizaM yAvad netavyam / atha dvitIyasyAM vyAghAtastatastRtIyasyAM pratyupekSaNIyam, tasyAM ca sa eva guNo bhvti| evamuttarottaradikSvapi bhAvanIyam // gataM digdvAram / atha nantakadvAramAha [ bhA. 5510 ] vitthArA-''yAmeNaM, jaM vatthaM labbhatI samatiregaM / cokkha sutigaM ca setaM, uvakkamaTThA dharetavvaM // vR- vistAreNAyAmena ca yad vastrapramANamarddhatRtIyahastAdikaM tRtIyoddezake bhaNitaM tato yad vastraM samatirekaM labhyate / kathambhUtam ? "cokkhaM" dhavalitaM 'zucikaMnAma' sugandhi 'zvetaM' paannddurm| evaMvidhaM jIvitopakramArthaM gacche dhArayitavyam // gaNanApramANena tu tAni trANi bhavanti, tadyathA[ bhA. 5511] atthuraNaTThA egaM, biiyaM choDhumuvariM ghanaM baMdhe / ukkosayaraM uvariM, baMdhAdIchAdaNaTThAe / Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 4, mUlaM - 134, [bhA. 5511] 233 vR- ekaM tasya mRtakasyAdha AstaraNArthaM dvitIyaM punaH prakSipyopari ghanaM baghnIyAt / kimuktaM bhavati ? - dvitIyena tad mRtakaM prAvRtyopari davarakeNa ghanaM badhyate / tRtIyam 'utkRSTataram' atIvojvalaM bandhAdicchAdanArthaM tadupari sthApanIyam / evaM jaghanyatastrANi vastrANi grahItavyAni / utkarSatastu gacchaM jJAtvA bahUnyapi gRhyante // [ bhA. 5512] etesiM aggahaNe, cauguru divasammi vanniyA dosA / rattiM ca paDicchaMte, gurugA uTThANamAdIyA // vR- 'eteSAm' evaMvidhAnAM trayANAM vastraNAmaMgrahaNe caturguru prAyazcittam / malinavastraprAvRte ca tasmin divasato nIyamAne 'doSAH' avarNavAdAdayo varNitAH / athaitaddoSabhayAd 'rAtrI pariSThApayiSyAmi' iti budhyA mRtakaM pratIkSApayati tatazcaturgurukA utthAnAdayazca doSAH // kathaM punaravarNavAdAdayo doSAH ? ityAha [bhA. 5513] ujjhAie avanno, duviha niyattI ya mailavasaNANaM / tamhA tu ahata kasiNaM, dhareMti pakkhassa paDilehA // vR- " ujjhAie" malinakucele tasmin nIyamAne'varNo bhavati - aho amI varAkA mRtA api zobhAM na labhante / malinavastrANAM ca darzane dvividhA nivRttirbhavati, samyaktvaM pravrajyAM ca grahItukAmAH pratinivartante / zuci - zvetavastradarzane tu lokaH prazaMsati - aho ! zobhano dharma iti / yata evaM tasmAd 'ahatam' aparibhuktaM 'kRtsnaM' pramANataH pratipUrNaM vastratrikaM dhAraNIyam / pakSasya cAnte tasya pratyupekSaNA kartavyA, divase divase pratyupekSamANaM hi malinIbhavet // gataM nantakadvAram / atha "divA rAtrau vA kAlagataH" iti dvAramAha[bhA. 5514] AsukkAra gilANe, paccakkhAe va AnupuvIe / divasarasa va rattIi va, egatare hoja'vakkamaNaM // vR-Azu-zIghraMsajIvasya nirjIvIkaraNamAzukAraH, tatkAraNatvAd ahi-viSa-vizUcikAdayo'pyAzukArA ucyante, taiH 'apakramaNaM' maraNaM kasyApi bhavet / 'glAnatvena vA' mAnchena ko'pi mriyeta / 'AnupUrvyA vA' zarIraparikarmaNAkrameNa bhakte pratyAkhyAte sati kazcit kAladharmaM gcchet| evaM divasa - rajanyorekatarasmin kAle jIvitAdapakramaNaM bhavet // [ bhA. 5515] eva ya kAlagayammiM, muninA sutta - StthagahitasAreNaM / na visAto gaMtavvo, kAtavva vidhIya vosiraNaM / / vR- 'evam' etena prakAreNa kAlagate sati sAdhau sUtrA -'rthagRhItasAreNa muninA na viSAdo gantavyaH, kintu kartavyaM tasya kAlagatasya vidhinA vyutsarjanam / / katham ? ityAha [ bhA. 5516 ] Ayario gIto vA, jo va kaDAI tahiM bhave sAhU / kAyavvo akhilavihI, na tu soga bhayA va sItejjA // vR- yastatrAcAryo'paro vA gItArtho yo vA agItArtho'pi 'kRtAdi' Ize kArye kRtakaraNaH AdizabdAd dhairyAdiguNopetaH sAdhurbhavati tenAkhilo'pi vidhiH kartavyaH, na punaH zokAd bhayAdvA tatra 'sIdet' yathoktavidhividhAne pramAdaM kuryAt / kimAlambya zoka-bhaye na karttavye ? ityAha[bhA. 5517] savve vi maraNadhammA, saMsArI tena kAsi mA sogaM / Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 bRhatkalpa-chedasUtram - 3-4/134 jaM cappaNo vi hohiti, kiM tattha bhayaM paragayammi // vR - sarve'pi saMsAriNo jIvA maraNadharmANa ityAlambya zokaM mA kArSIH / yacca maraNamAtmano'pi kAlakrameNa bhaviSyati tatra 'paragate' parasya saJjAte kiM nAma bhayaM vidhIyate ? na kiJcidityarthaH // taM "divA rAtrau vA " iti dvAram / atha jAgaraNa-bandhana-cchedanadvAramAha[ bhA. 5518] jaM velaM kAlagato, nikkAraNa kAraNe bhave nirodho / jaggaNa baMdhana chedana, etaM tu vihiM tahiM kujA // vR-divA rajanyAM vA yasyAM velAyAM kAlagatastasyAmeva velAyAM niSkAzanIyaH / evaM niSkAraNe uktam / kAraNe tu nirodho'pi bhavet / nirodho nAma - kiyantamapi kAlaM pratIkSApyate / tatra ca jAgaraNaM bandhanaM chedanaM 'etam' evamAdikaM vidhiM vakSyamANanItyA kuryAt // kaiH punaH kAraNaiH sa pratIkSApyate ? ityAha [bhA. 5519] hima- tena sAvayabhayA, pihitA dArA mahAninAdo vA / ThavaNA niyagA va tahiM, Ayariya mahAtavassI vA // vR- rAtrau duradhisahaM himaM patati, stenabhayAt zvApadabhayAdvA na nirgantuM zakyate / nagaradvArANi vA tadAnIM pihitAni / 'mahAninAdo vA' mahAjanajJAtaH sa tatra grAme nagare vA / 'sthApanA vA' tatra grAmAdau IdhzI vyavasthA, yathA- rAtrau mRtakaM na ziSkAzanIyam / 'nijakA vA' saMjJAtakAstatra santi te bhaNanti - asmAkamanApRcchayA na niSkAzanIyaH / AcAryo vA sa tatra nagare'tIva lokavikhyAtaH / 'mahAtapasvI vA' prabhUtakAlapAlitAnazano mAsAdikSapako vA / etaiH kAraNai rajanyAM pratIkSApyate // divA punarebhi kAraNaiH pratIkSApayet [ bhA. 5520 ] naMtaka asatI rAyA, va'tIti saMtepuro puravatI tu / nIti va jananivaheNaM, dAra niruddhANi nisi tenaM // vR-'NantakAnAM zuci-zvetavastrANAmabhAve divA na niSkAzyate / rAjA vA sAntaHpuraH purapatirvA nagaram 'atiyAti' pravizati 'jananivahena vA' mahatA bhaTa-bhojikAdivRndena nagarAd nirgacchati tato dvArANi niruddhAni tena nizi niSkAzyate / evaM divA'pi pratIkSApaNaM bhavet // atra cAyaM vidhiH [ bhA. 5521] vAtena anakkaMte, abhinavamukkassa hatya-pAde u / kuvvaMta'hApaNihite, muha-nayanANaM ca saMpuDaNaM // vR- vAtena yAvad adyApi zarIrakam AkrAntaM stabdhaM na bhavati tAvad abhinavajIvitamuktasya hasta-pAdAn 'yathApraNihitAn' praguNatayA lambamAnAn kurvanti, mukha- nayanAnAM ca 'sampuTanaM' sammIlanaM kurvanti // jAgaraNAdividhimAha [bhA. 5522 ] jitanidduvAyakusalA, orassabalI ya suttajuttA ya / katakaraNa appamAdI, abhIrugA jAgaraMti tahiM // vR- jitanidrA upAyakuzalAH 'aurasabalinaH' mahAparAkramAH 'sattvayuktAH' dhairyasampannAH kRtakaraNA apramAdino'bhIrukAzca ye sAdhavaste tatra tadAnIM jAgrati // [bhA.5523] jAgaraNaTThAe tahiM, annesiM vA vi tattha dhammakahA / Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 4, mUlaM-134, [bhA. 5523] suttaM dhammaka vA, madhuragiro uccasaddeNaM // vR- jAgaraNArthaM tatra tairanyonyaM 'anyeSAM vA' zrAddhAdInAM dharmakathA kartavyA / svayaM vA sUtraM 'dharmakathAM vA' dharmapratibaddhAmAkhyAyikAM madhuragira uccazabdena guNayanti // atha bandhana-cchedanapade vyAkhyAti [bhA. 5524] kara- pAyaMguTTe doreNa baMdhiuM puttIe muhaM chAe / akkhayadehe khananaM, aMgulividye na bAhirato // 235 vR- 'kara- pAdAGguSThAna' karAGguSThadvayaM pAdAGguSThadvayaM ca davarakeNa baddhvA mukhapotikayA mukhaM chAdayet, etad bandhanamucyate / tathA akSatadehe tasmin "aMgulIvice" aGgulImadhye cIrake 'khananam' ISatphAlanaM kriyate na bAhyataH, etat chedanaM mantavyam // [bhA. 5525] annAiTThasarIre, paMtA vA devata'ttha uTThejjA / pariNAmi DabbahattheNa bujjha mA gujjhagA ! mujjha // - evamapi kriyamANe yadi 'anyAviSTazarIraH ' sAmAnyena vyantarAdhiSThitadehaH 'prAntA vA ' pratyanIkA kAcidU devatA 'atra' avasare tatkalevaramanupravizyottiSThet tataH 'pariNAminIM' kAyika "DabbahattheNaM" ti vAmahastena gRhItvA tat kaDevaraM secanIyam / idaM ca vaktavyam-budhyasva budhyasva guhyaka! 'mA muhya' mA pramAdIH, saMstArakAd mA uttiSTheti bhAvaH // vittAseja raseja va, bhImaM vA aTTahAsa muMcejjA / abhi suvihiNaM, kAyavva vihIya vosiraNaM // [bhA. 5526] vR- anyAdhiSThitaM tat kaDevaraM 'vitrAsayet' vikarAlarUpaM darzayitvA bhApayed 'rasedvA' ArAi muJced 'bhImaM vA' romaharSajanakaM aTTahAsaM muJcet tathApi tatrAbhItena suvihitena 'vidhinA' pUrvoktena vakSyamANena ca vyutsarjanaM kartavyam // gataM jAgaraNAdidvAram / atha kuzapratimAdvAramAha [bhA. 5527] donniya divaDDakhette, dabbhamayA puttaga'ttha kAyavvA / samakhettammiya ekko, avaDDa abhie na kAyavvo / vR- kAlagate sati saMyate nakSatraM vilokyate / yadi na vilokayati tatazcaturguru / tato nakSa vilokite yadi sArddhakSetraM tadAnIM nakSatram, sArddhakSetraM nAma - paJcacatvAriMzanmuhUrtabhogya sArddhadinabhogyamiti yAvat, tadA darbhamayau dvau putrakau kartavyau / yadi na karoti tadA'para sAdhudvayamAkarSati / tAni ca sArddhakSetrANi nakSatrANi SaD bhavanti, tadyathA-uttarAphAlgunya uttarASADha uttarAbhadrapadAH punarvasU rohiNI vizAkhA ceti / atha samakSetraM-triMzanmuhUrtabhogyaM yadA nakSatraM tat ekaH puttalakaH kartavyaH 'eSa te dvitIyaH' iti ca vaktavyam / akaraNe'paramekamAkarSati / samakSetrANi cAmUni paJcadaza- azvinI kRttikA mRgaziraH puSyo maghAH pUrvAphAlgunyo hastazcitrA anurAdha mUlaM pUrvASADhAH zravaNo dhaniSThAH pUrvabhadrapadA revatI ceti / athApArddhakSetraM paJcadazamuhUrtabhogyaM ta nakSatram abhIcirvA tata eko'pi puttalako na kartavyaH / apArddhakSetrANi cAmUni SaT zatabhiSa bharaNI ArdrA svAtirjyeSThA ceti // atha nivartanadvAramAha [ bhA. 5528] thaMDilavAghAeNaM, ahavA vi aticchie anAbhogA / bhamiUNa uvAgacche, teneva paheNa na niyatte // Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/134 __ vR-tatra nIyamAne sthaNDilasyodaka-haritAdibhivyA_to bhavet, anAbhogena vA sthaNDilamatikrAntaM bhavet, tataH 'bhramitvA' pradakSiNAmakurvANA upAgaccheyuH, tenaiva pathA na nivarteran / / jai teneva maggeNa niyattaMti to asamAyArI, kayAi uDejA, so yajao ceva uTThai tao ceva pahAvai, tattha jao gAmo tato dhAvijA tata evaM karttavyam[bhA.5529] vAghAyammi ThaveuM, puvvaM va apehiyamma thNddille| taha neti jahA se kamA, nahoti gAmassa pddihuttaa|| vRsthaNDilasya vyAghAte pUrva vA sthaNDilaM na pratyupekSitaM tatastad mRtakamekAnte sthApayitvA sthaNDilaM ca pratyupekSya tathA bhramayitvA nayati yathA tasya 'kramau' pAdau grAma prati abhimukhau na bhvtH||ath mAtrakadvAramAha[bhA.5530] sutta-'tthatadubhayaviU, purato ghettUNa pAnaga kuse y| . gacchati jai sAgariyaM, pariTThaveUNa AyamanaM // vR-sUtrA-'rtha-tadubhayavedI mAtrake'saMsRSaTapAnakaM 'kuzAMzca darbhAn 'samacchedAn' parasparamasambaddhAn hastacaturaGgulapramANAn gRhItvApRSThato'napekSamANaH purataH agrataHsthaNDilAbhimukho gacchati / darbhANAmabhAve cUrNAni kezarANi vA gRhyante / yadi sAgArikaM tataH zabaM pariSThApya 'AcamanaM' hst-paadshaucaadikNkrtvym| AcamanagrahaNenedaMjJApayati-yathA yathA pravacanoDDAho na bhavati tathA tathA aparamapi vidheyam ||ath zIrSadvAramAha[bhA.5531] jatto disAe gAmo, tatto sIsaMtu hoi kAyavvaM / uTheMtarakhaNahA, amaMgalaM loggrihaay|| vR-yasyAM dizigrAmastataHzIrSazabasya pratizrayAd nIyamAnasyapariSThApyamAnasya ca krtvym| kimartham ? ityAha-uttiSThato rakSaNArtham, yadi nAma kathaJciduttiSThate tathApi pratizrayAbhimukhaM nAgacchatIti bhAvaH / api ca-yasyAM dizi grAmastadabhimukhaM pAdayoH kriyamANayoramaGgalaM bhavati, lokazca gahA~ kuryAt-aho! amI zramaNakA etadapinajAnanti yadgrAmAbhimukhaM zabaMna kriyte|| atha tRNAdidvAramAha[bhA.5532] kusamuTThieNa ekkeNaM, avvocchinnAe tattha dhaaraae| saMthAra saMtharijA, savvattha samo ya kaayvvo|| vR-yadAsthaNDilaMpramArjitaMbhavatitadA kuzamuSTinaikenAvyavacchinnayAdhArayAsaMstArakaMsaMstareta, saca sarvatra samaH krtvyH||vissme ete doSAH[bhA.5533] vasamA jati hojja taNA, uvariM majhe taheva heTThA y| maraNaM gelanaM vA, tiNhaM pi u niddise tattha / / vR-'viSamANi' tRNAni yadi tasmin saMstArake upari vA madhye vA'dhastAdvA bhaveyuH tadA trayANAmapi maraNaM glAnatvaM vA nirdizet // keSAM trayANAm ? ityAha[bhA.5534] uvariM AyariyANaM, majjhe vasabhANa heDibhikkhUNaM / tiNhaM pi rakkhaNaTThA, savvattha samA ya kAyavvA / / vR- upari viSameSu tRNeSu AcAryANAM madhye vRSabhANAmadhastAd bhikSUNAM maraNaM glAnatvaM vA Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 237 uddezaka : 4, mUlaM-134, [bhA. 5534] bhavet, atastrayANAmapi rakSaNArthaM sarvatra samAni tRNAni kartavyAni / / [bhA.5535] jattha ya natthi tiNAI, cunnehiM tattha kesarehiM vA / kAyavyo'ttha kakAro, heTTha takAraM ca bNdhejaa| vR-yatra tRNAni na santi tatra cUrNairvA nAgarakezarairvA'vyavacchinnayA dhArayA kakAraH kartavyaH tasyAdhastAt takAraM ca badhnIyAt, kta ityarthaH / cUrNAnAM kezarANAM cAbhAve pralepakAdibhirapi kriyte||athopkrnndvaarmaah[bhaa.5536] ciMdhaTThA uvagaraNaM, dosA tu bhave aciNdhkrnnmmi| micchatta sovarAyA, kuNati gAmANa vhkrnnN|| vR-prisstthaapymaanecihnaarthNythaajaatmupkrnnNpaarvesthaapniiym| tadyathA-rajoharaNaMmukhapotikA colapaTTakaH / yadi etad na sthApayantitatazcaturguru |aajnyaadyshc doSAH cihnasyAkaraNe bhvnti| 'sa vA' kAlagato mithyAtvaM gacchet / rAjA vA janaparamparayA taM jJAtvA 'kazcid manuSyo'mIbhirapadrAvitaH' iti budhyA kupitaH pratyAsannavartinAM dvivyAdInAM grAmANAM vadhaM kuryAt / / athaitadeva bhAvayati[bhA.5537] uvagaraNamahAjAte, akaraNe ujjenibhikkhudittuNto| liMgaM apecchamANo, kAle vairaMtu pADetti // vR-yathAjatamupakaraNaMyaditasyapAi~na kurvantitato'sau devalokagataH prayuktAvadhi ahamanena gRhaliGgena paraliGgena vA devo jAtaH' iti mithyAtvaM gacchet / ujjayinIbhikSudRSTAntazcAtra bhavati, sacAvazyakaTIkAtomantavyaH / yasya vA grAmasya pArve pariSThApitaH tatra tatpAbeM liGgamapazyana loko rAjAnaM vijnypyet| saca 'kenApyapadrAvito'yam' iti matvA kAlena prativairaMpAtayati, vairaM niryAtayatIti bhAvaH // kAyotsargadvAramAha[bhA.5538] uTThANAI dosA, havaMti tatthava kaausggmmi| AgammuvassayaM gurusamIva avihIya ussggo|| vR- 'tatraiva' pariSThApanabhUmikAyAM kAyotsarge kriyamANe utthAnAdayo doSA bhavanti, ata upAzrayamAgamya gurusamIpe'vidhipariSThApanikAyAH kAyotsarga krtvyH|| prAdakSiNyadvAramAha[bhA.5539] jo jahiyaM so tatto, niyattaipayAhiNaM na kAyavvaM / uThANAdI dosA, virAdhanA baal-vuddddaannN|| vR-zabaM pariSThApya yo yatra bhavati sa tato nivartate, prAdakSiNyaM na kartavyam / yadi kurvanti tata utthAnAdayo doSA bAla-vRddhAnAM ca virAdhanA bhavati ||athaabhyutthaandvaarmaah[bhaa.5540] jai puna anIniovA, nInijaMto viviMcio vA vi| uDeja samAiTTho, tattha imA maggaNA hoti|| vR-yadi punaH sa kAlagato'niSkAzito vA niSkAzyamAno vA 'vivikto vA' pariSThApito vyantarasamAviSTa uttiSThet tatastatreyaM mArgaNA bhvti|| [bhA.5541] vasahi nivesana sAhI, gAmamajjhe ya gAmadAre y| aMtara ujjAnaMtara, nisIhiyA uhitai vocchN| Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 bRhatkalpa - chedasUtram - 3-4/134 vR- vasatau vA sa uttiSThet, 'nivezane vA' pATake 'sAhikAyAM vA' gRhapaGkteirUpAyAM grAmamadhye vA grAmadvAre vA grAmodyAnayorantarA vA udyAne vA udyAna - naiSedhikyorantarA vA 'naiSedhikyAM vA' zabapariSThApanabhUmyAm, eteSu utthite yo vidhistaM vakSyAmi / / pratijJAtameva karoti [ bhA. 5542 ] uvassaya nivesana sAhI, gAmaddhe dAre gAmo mottavvo / maMDala kaMDa se, nisIhiyAe ya rajjaM tu // vR- tat kaDevaraM nIyamAnaM yadi vasatAvuttiSThati tata upAzrayo moktavyaH / atha nivezane uttiSThati tato nivezanaM moktavyam / sAhikAyAmutthite sAhikA moktavyA / grAmamadhye utthite grAmArddha moktavyam / grAmadvAre utthite grAmo moktavyaH / grAmasya codyAnasya cAntarA yadi uttiSThati tadA viSayamaNDalaM moktavyam / udyAne utthite 'kaNDaM' dezakhaNDaM maNDalAd bRhattaraM parityaktavyam / udyAnasya naiSedhikyAzcAntarAle uttiSThati dezaH parihartavyaH / naiSedhikyAmutthite rAjyaM pariharaNIyam / / evaM tAvannIyamAnasyotthAne vidhiruktaH / pariSThApite ca tasmin gItArthA ekasmin pArzve muhUrta pratIkSante, kadAcit pariSThApito'pyuttiSThet tatra cAyaM vidhiH [bhA. 5543] vaccaMte jo u kamo, kalevarapavesaNammi voccattho / navaraM puna nANattaM, gAmaddArammi boddhavvaM // vR- 'vrajatAM' nirgacchatAM kaDevarasyotthAne yaH kramo bhaNitaH sa eva viparyastaH kaDevarasya pariSThApitasya bhUyaH pravezane vijJeyaH / navaraM punaratra nAnAtvaM grAmadvAre boddhavyam, tatra vaiparItyaM na bhavati kintu tulyataiveti bhAvaH / tathA cAtra vRddhasampradAyaH- nisIhiyAe pariTThavio jai uTThettA tattheva paDijjA tAhe uvassao mottavvo / nisIhiyAe ujjAnassa ya aMtarA paDai nivesanaM mottavvaM / ujjAne paDai sAhI mottavvA / ujjAnassa ya gAmassa ya aMtarA paDai gAmaddhaM mottavvaM / gAmaddAre paDai gAma mottavvo / gAmamajhe paDai maMDalaM mottavvaM / sAhIe paDai desakhaMDa mottavvaM / nivesane paDai desI mottavvo / vasahI paDai rajjaM mottavvaM // atra nirgamane pravezane ca grAmadvArotthAne grAmatyAga evokta iti grAmadvAre tulyataiva na vaiparItyam // atha pariSThApito dvyAdivArAn vasatiM pravizati tato'yaM vidhiH [bhA. 5544] biiyaM vasahimatiMte, tagaM ca annaM ca muJcate rajjaM / tippabhitiM tinneva u, muyaMti rajjAI pavisaMte // vR-niryUDho yadi dvitIyaM vAraM vasatiM pravizati tadA ccAnyacca rAjyaM mucyate, rAjyadvayamityarthaH / atha 'triprabhRtIn ' trIn caturo bahuzo vA vArAn vasatiM pravizati tadA trINyeva rAjyAni muJcati // [bhA. 5545] asivAI bahiyA kAraNehiM, tattheva vasaMti jassa jo u tvo| abhigahiyA 'nabhigahito, sA tassa u jogaparivuTTI // vR- yadi bahirazivAdibhiH kAraNairna nirgacchanti tatastatraiva vasatAM yasya yat tapo'bhigRhItamanabhigRhItaM vA tena tasya vRddhiH kartavyA, sA ca yogaparivRddhirabhidhIyate / kimuktaM bhavati ? - yena namaskArapratyAkhyAyinaste pauruSIM kurvanti, pauruSIpratyAkhyAyinaH pUrvArddhaM kRtvA zaktI satyAmAcAmlaM pArayanti, zakterabhAve nirvikRtikamekAsanakaM yAvad dvyAsanakamapi / yadAha cUrNikRt sai sAmatthe AyaMbilaM pAriMti, asai nivvIyaM ekkAsanayaM, asamatthA sabIiyaM pi tti / Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 4, mUlaM-134, [bhA. 5545] 239 evaM pUrvArddhapratyAkhyAninazcaturtham, caturthapratyAkhyAtAraH SaSTham, SaSThapratyAkhyAyino'STamam, evaM vistareNa vibhASA krtvyaa|| evaM yogaparivRddhiM kurvatAmapi yadi kadAcidutthAya Agacchet tadA'yaM vidhiH[bhA.5546] . anAiTTasarIre, paMtA vA devata'tya udvijjA / kAIya DabbahattheNa, bhaNeja mA gujjhayA! mujjhaa|| vR-gatArthA ||ath vyAharaNadvAramAha[bhA.5547) giNhai nAmaM egassa doNha ahavA vi hoja savvesi / khippaMtu loyakaraNaM, parinna gaNabheda bArasamaM // vR-ekasya dvayoH sarveSAMvA sAdhUnAmasau nAma gRhNAti 'bhavet kadAcidapyevaM tadA teSAM locaH kartavyaH / "parina"tti pratyAkhyAnaM-tapaH, tacca 'dvAdazam' upavAsapaJcakarUpaM te kArApaNIyAH / athadvAdazaMkartuM kazcidasahiSNurna zaknotitato dazamamaSTamaMSaSThaMcaturthaM vA kArApyate / gaNabhedazca kriyate, gacchAnirgatya te pRthag bhavantIti bhaavH||ath kAyotsargadvAramAha[bhA.5548] ceigharuvasse vA, hAyaMtIto thutIo to biMti / sAravaNaM vasahIe, kareti savvaM vshipaalo|| [bhA.5549] avidhipariTThavaNAe, kAussaggo ya gurusmiivmmi| - maMgala-saMtinimittaM, thao tao ajitasaMtINaM // kR-caityagRheupAzrayevAparihIyamAnAH stutIstataH 'bruvate bhnnnti|yaavcc te'dyApinAgacchanti tAvad vasatipAlo vasateH 'sAravaNaM' pramArjanaM tadAdikaM sarvamapi kRtyaM karoti / avidhipariSThApanAnimittaMcagurusamIpekAyotsargaH krtvyH|ttomngglaarthN zAntinimittaMcA'jitazAntistavo bhaNanIyaH / atra cUrNiH-te sAhuNo ceiyaghare vA uvassae vA ThiyA hojjA / jai ceiyaghare to parihAyaMtIhiMthuIhiMceiyAiMvaMdittAAyariyasagAseiriyAvahiyaM paDikkamiuM avihipariTThAvaNiyAe kAussaggaM kariti / tAhe maMgala-saMtinimittaM ajiyasaMtithao / tao anne vi do thae hAyaMte kaDaMti / uvassae vi evaM ceva ceiyavaMdanavajaM // vizeSacUrNiH punarittham-tao Agamma ceiyagharaM gcchNti| ceiyAni vaMdittAsaMtinimittaMajitasaMtithaopariyaTTijai tinnivAthuIoparihAyaMtIo khijNti| tao AgaMtuMAyariyasagAse avihipariTThAvaNiyAe kAussaggo kiiri|| atha kSapaNa-svAdhyAyamArgaNAdvAramAha[bhA.5550] khamaNe ya asaljhAe, rAtiniya mahAninAya nitae vaa| sesesu natthi khamaNaM, neva asaljhAiyaM hoi|| vR- yadi 'rAlikaH' AcAryAdi aparo vA 'mahAninAdaH' lokavizrutaH kAlagato bhavati, 'nijakA vA saMjJAtakAstatra tadIyAH santi temahatImadhRtiM kurvanti, tataeteSukSapaNamasvAdhyAyika cakartavyam / zeSeSu' sAdhuSu kAlagateSu kSapaNamasvAdhyAyikaMcana bhvti||vyutsrjndvaarmaah[bhaa.5551] uccAra-pAsavaNa-khelamattagA ya attharaNa kus-plaalaadii| saMthArayA bahuvidhA, ujjhaMti annngelne|| . vR.yAni tasyoccAra-prazravaNa-khelamAtrakANi ye cAstaraNArthaM kuza-palAlAdimayA bahuvidhAH ForFr Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/134 saMstArakAstAn sarvAnapi ujjhanti "aNannagelanna" tti yadyanyasya glAnatvaM nAsti, athAparo'pi glAnaH kazcidasti tatastadarthaM tAni mAtrakAdIni dhriyanta iti bhAvaH // 240 [ bhA. 5552] ahigaraNaM mA hohiti, karei saMdhAragaM vikaraNaM tu / savvahi vigiMcaMtI, jo chevaitassa chitto vi / / vR- "chevaio' azivagRhItaH sa yadi mRtaH tadA yena saMstArakeNa sa nItaH taM vikaraNaM kurvanti, khaNDazaH kRtvA pariSThApayantItyarthaH / kutaH ? ityAha- adhikaraNaM gRhasthena gRhIte prAntadevatayA vA punarapyAnIte bhavat tad mA bhUditi kRtvA vikaraNIkriyate / yazca tadIya upadhiraparo vA tena svavapuSA chuptastaM sarvamapi pariSThApayanti // [bhA. 5553] asivammi natthi khamaNaM, jogavivaDDI ya neva ussaggo / uvayogaddhaM tulituM neva ahAjAyakaraNaM tu // vR- azive mRtasya kSapaNaM na kartavyam, yogavRddhistu kriyate / nacAvidhipariSThApanAyAH kAyotsargaH kriyte| upayogAddhAM cAntarmuhUrttamAnAM tolayitvA yathAjAtaM tasya naiva kartavyam / kimutaM bhavati ? - azivamRtasya samIpe yathAjAtaM na sthApyate, ato devalokaM gato yAvadupayukto bhavati tAvat tadIyaM vapuH pratizraya eva pratIkSApyate yena pratizrayasthitaM svaM vapurdhaSTavA 'saMyato'hamabhUvam' iti jAnIte / / athAvalokanadvAramAha [ bhA. 5554] jaM disi vigaDDito khalu, deheNaM akkhueNa sNcikkhe| taM disi sivaM vadaMtI, sutta-'tthavisArayA dhIrA // vR-yasyAM dizi sa zivAdibhirAkarSito'kSatena dehena santiSThet tasyAM dizi sUtrA - 'rthavizAradA dhIrAH 'zivaM' subhikSaM sukhavihAraM ca vadanti // [bhA. 5556] jati divase saMcikkhati, tati varise dhAtagaM ca khemaM ca / vivarIe vivarItaM, akaDDie savvahiM uditaM / / vR- 'yati' yAvato divasAn yasyAM dizi akSatadehastiSThati 'tati' tAvanti varSANi tasyAM dizi dhrAtaM ca kSemaM ca bhavati / dhrAtaM nAma-subhikSam, kSemaM tu-paracakrAdyupaplavAbhAvaH / atha kSatadehaH saJjAtaH tataH 'viparIte' kSatadehe viparItaM mantavyam, yasyAM dizi kSatadeho nItastasyAM durbhikSAdikaM bhavatIti bhAvaH / atha nAnyatrAkRSTaH kintu tatraivAkSatastiSThati tataH sarvatra 'uditaM' subhikSaM sukhavihAraM ca draSTavyam // etad nimittaM kasya gRhyate ? ityAha [ bhA. 5557] khamagarasA''yariyassA, dIhaparinnassa vA nimittaM tU / sese tadhannadhA vA, vavahAravasA imA ya gatI // vR-kSapakasya AcAryasya vA 'dIrghaparijJAvato vA' prabhUtakAlapAlitAnazanasyedaM nimittaM grahItavyam / 'zeSe' etadvyatirikte tathA vA'nyathA vA bhavet, na ko'pi niyamaH / vyavahAravazAcceyaM gati pratipattavyA // [bhA. 5558] thalakaraNe vemAnito, jotisio vANamaMtara samammi / gaDDA bhavanavAsI, esa gatI se samAseNaM // vR-yadi tasya zarIrakaM sthale kRtaM zivAdibhirAropitaM tadA vaimAnikaH saJjAta iti mantavyam / Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 4, mUlaM-134, [bhA. 5558] 241 samabhUbhAge nItasya jyotiSkeSu vyantareSu vA upapAto jJeyaH / gartAyAM nIte bhavanavAsiSugata iti avamantavyam / eSA gati samAsena tsyaabhihitaa|| vyAkhyAtastisro'pi dvAragAthAH / athAtraiva prAyazcittamAha[bhA.5559] ekekkammi u ThANe, huMti vivaccAsakAraNe gurugaa| ANAiNo ya dosA, virAdhanA sNjmaa-''yaae|| vR-eSAM pratyupekSaNAdInAmekaikasmin sthAne viparyAsaM kurvatA catvAro gurukAH, AjJAdayazca doSAH, saMyamA-''tmavirAdhanA ca drssttvyaa|| [bhA.5560] etena sutta na gataM, suttanivAto tu davva saagaare| uTThavaNammi vilahugA, chaDDaNe lahugA atiyaNe y|| vR-yad etad dvArakadambakamanantaraM vyAkhAtam etena sUtraM na gataM kintu sAmAcArIjJApanArthaM sarvametaduktam / kiM punastatri sUtre prakRtam ? ityAha-sUtranipAtaH punaH sAgArikasatke vahanakASThalakSaNe dravye bhvti| rAtrau kAlagate yadi vahanakASThAnujJApanAya sAgArikamutthApayanti tadA caturlaghu arahaTTayojanAdayazca doSAH tasmAnotthApanIyaH kintu yadi eko'pi kazcid vaiyAvRtyakaraH samarthastadvoDhuM tataH kASThaM ngRhyte|athaasmrthstto yAvantaH saknuvanti tAvantaH tena kASThena vahanti / atha vahanakASThaM tatraiva pariSThApyAgacchanti tadApi caturlaghu, apareNa ca gRhIte'dhikaraNam, sAgAriko vA tad apazyan 'etaiH zabavahanArthaM nItvA tatraiva parityaktam' itimatvApradviSTa vyavaccheda-kaTakamaryAdikaM kuryAt, tsmaadaanetvym|ydipunraaniiytengRhiitenaiv atigamanaM-pravezaM kurvanti tadA'picaturlaghu // ete ca doSAH[bhA.5561] micchatta'dinnadAnaM, samalAvanno duguMchitaM ceva / diya rAto AsitAvaNa, voccheo hoti vshiie| . vR-sAgArikastatkASThaM pravezyamAnaMdRSTavA mithyAtvaMgacchet, etebhaNanti-asmAkamadattasyAdAnaM na kalpate; yathaitadalIkaM tathA anyadapyalIkameva / athavA brUyAt-samalA amI, asthisarajaskAnAmapyuparivartinaH; evamavarNo bhUyAt / 'jugupsitaM vA jugupsAM sa kuryAt-mRtakamUDhavA mama gRhmaanynti|tto divA rAtrauvAsAdhUnAM "AsiyAvaNaM"niSkAzanaM kuryAt, vasatezvavyavacchedaM 'nAtaH paraM dadAmi' ityekasyAnekeSAM vA kuryAt / / yata ete doSAato'yaM vidhiH[bhA.5562] aigamanaM egeNaM, anAe patidvati ttthev| nAe anulomaNa tassa vayaNa bitiyaM uTThANa asive vaa| vR-ekena sAdhunA prathamam 'atigamanaM' pravezanaM kAryam, yadi sAgAriko nAdyApyuttiSThate ta evamajJAte kASThamAnIya tato gRhItaM tatraiva pratiSThApayanti / atha sAgArika utthitastatastasyAgre nivedyate-yUyaM prasuptA iti kRtvA nAsmAbhirutthApitAH, rAtrau sAdhuH kAlagataH yuSmadIyakASThena niSkAzitaH, sAmprataM tadAnIyatAuta pariSThApyatAm? / evamukte yad asaubhaNati ttprmaannm| atha taiH pUrvamajJAyamAnaiH sthApitaM sAgArikeNa ca pazcAt kathamapi jJAtaM tataH kupitasyAnulomanaM vidheym|ath prajJApyamAnasyApi tasya vakSyamANaM vacanaM bhavati tadA gurubhisa sAdhuniSkAzanIya 2016/ Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 bRhatkalpa-chedasUtram - 3-4/134 iti zeSaH / dvitIyapade utthito'sau grAmaH azivagRhIto vA'sau tatastatraiva pariSThApayet, na sAgArikasya pratyarpayet // atha sAgArikavacanaM darzayati [bhA. 5565 ] jai nIyamanApucchA, Anijjati kiM puno gharaM majjha / duguNo esavarAdho, na esa pANAlao bhagavaM ! // vR- yadi asmAkamanApRcchayA nItaM tataH kimarthamidAnIM punapi madIyagRhamAnIyate ? eSa dviguNo'parAdhaH, na caiSa bhagavan ! madIya AvAsaH pANAnAM mAtaGgAnAmAlayo yadevaM mRtakopakaraNamantrAnItam / evamukte gurubhirvaktavyam [ bhA. 5564 ] kimiyaM siTThammi gurU, purato tasseva nicchubhati taM tU / avijANatANa kayaM, amha vi anne vi NaM beMti // vR- kimidaM vRttAntajAtamabhUt ? / tataH zeSasAdhubhiH zayyAtareNa vA gurUNAM ziSTam-amukena sAdhunA anApRcchayA kASThaM nItam / tato guravaH 'tasyaiva' zayyAtarasya purataH 'taM' sAdhuM 'kimanApRcchayA nayasi ?' iti nirbhartsaya kaitavena niSkAzayanti / anye'pi sAdhavaH "Na" miti taM zayyAtaraM bruvate - asmAkamapvijAnatAmevamamunA kRtam, anyathA jAnanto vayamapi kartuM na dadma iti // [bhA. 5565 ] vAreti anicchubhaNaM, iharA annAe ThAti vasahIe / mama nIto nicchubhaI, kaitava kalahena vA bitio // vR-yadi sAgArikaH 'vArayati' 'mA niSkAzayata, naivaM bhUyaH kariSyati' iti tataH 'aniSkAzanaM' naniSkAzyate / 'itarathA' avArayati sAgArike'nyasyAM vasatau tiSThati / dvitIyazca sAdhuH 'kaitavena' mAtRsthAnena bhaNati mama nijako yadi niSkAzyate tato'hamapi gacchAmi / sAgArikena vA samaM ko'pi kalahayati tataH ko'pi kalahayati tataH so'pi niSkAzyate, sa ca tasya dvitIyo bhavati / mU. (135) bhikkhU ya ahikaraNaM kaTTu taM ahigaraNaM aviosavittA no se kappai gAhAvaikulaM bhattAe vA pAnAe vA nikkhamittaevA pavisittae vA, bahiyA viyArabhUmiM vA vihArabhUmiM vA nikkhamittae vA pavisittae vA, gAmAnugAmaM vA dUijittae, gaNAto vA gaNaM saMkamittae, vAsAvAsa vA vatthae / jattheva appaNo Ayariya-uvajjhAyaM pAsejjA bahussuyaM babbhAgamaM tassaMtie AloijjA paDikkamijjA niMdijjA garahijjA viuddejjA visohejA akaraNayAe abbhuTThijA AhArihaM tavokammaM pAyacchittaM paDivajjejjA | se ya sueNa paTThavie AIavve siyA, se ya sueNa no paTThavie no Adiitavve siyA, se ya sueNaM paTThavejramANe no Aiyai se nijjUhiyavve siyA // vR- asya sambandhamAha [bhA. 5566 ] kena kayaM kIsa kayaM, nicchubmaU esa kiM ihAnetI / mAdi gihItudito, kareja kalahaM asahamANo / vR- kenedaM vahanakASThAnayanaM kRtam ? kasmAdvA kRtam ? niSkAzyatAmeSaH, kimarthamihAnayati?; evamAdibhirvacobhirgRhiNA tuditaH vyathitaH kazcidasahamAnaH kalahaM kuryAt / ata idamadhikaraNasUtramArabhyate // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA- 'bhikSu prAguktaH, cazabdAd upAdhyAyAdiparigrahaH, adhikaraNaM' kalahaM kRtvA no kalpate tasya tadadhikaraNamavyavazamayya gRhapatikulaM bhaktAya vA Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 243 uddezakaH 4, mUlaM-135, [bhA. 5566] pAnAya vA niSkramituM vA praveSTuM vA, bahirvicArabhUmau vA vihArabhUmau vA niSkramituM vA praveSTuM vA, grAmAnugrAmaMvA 'drotuM' vihartum, gaNAdvAgaNaM saGkramitum, varSAvAsaMvA vastum / kintu tatraivAtmana AcAryopAdhyAyaM pazyet kathambhUtam? 'bahuzrutaM' chedagranthAdikuzalaM 'bAgamam' arthataHprabhUtAgamam; tatra tasyAntike Alocayet' svAparAdhaM vacasA prakaTayet, 'pratikrAmet' mithyAduSkRtaM tadviSaye dadyAt, 'nindyAd' AtmasAkSikaMjugupseta, 'gaheta' gurusAkSikaM nindyAt / iha ca nindanaM garhaNaMvA tAttvikaM tadA bhavati tadA tatkaraNataH pratinivartate tata Aha-'vyAvarteta' tasmAdaparAdhapadAd nivarteta / vyAvRttAvapi kRtAt pApAt tadA mucyate yadA''tmano vizodhirbhavati tata AhaAtmAnaM 'vizodhayet pApamalaspheTanato nirmliikuryaat|vishuddhiHpunrpunH karaNatAyAmupapadyate ttstaamevaah-akrnntaa-akrnniiytaatyaaabhyuttichet| punarakaraNatayAabhyutthAne'pivizodhiH prAyazcittapratipattyA bhavati tata Aha-'yathArha' yathAyogyaM tapaHkarma prAyazcittaM pratipadyeta / tacca' prAyazcittamAcAryeNa 'zrutena' zrutAnusAreNa yadi prasthApitaM' pradattaM tadA 'AdAtavyaM grAhyaM syAd' bhavet, athazrutenanaprasthApitaMtadAnAdAtavyaM syAt, 'saca' AlocakoyadizrutenaprasthApyamAnamapi tat prAyazcittaM 'nAdadAti' na pratipadyate tataH saH 'nirvRhitavyaH' 'anyatra sodhiM kuruSva' iti niSedhanIyaH syAditi sUtrArthaH / / atha bhASyavistaraH[bhA.5567] aciyattakulapavese, atibhUmi anesnnijjpddisehe| avahAra'maMgaluttara, sabhAvaaciyatta micchtte|| vR-kathamadhikaraNamutpannam ? ityasyAM jijJAsAyAmabhidhIyate-kasmiMzcit kule sAdhavaH pravizanto'prItikarAH tatrAjAnatAmanAbhogAdvA praveze sa gRhapatirAkrozedvA hanyAdvA, sAdhurapyasahamAnaH prtyaakroshettto'dhikrnnmutpdyte| evamatibhUmiM praviSTe, aneSaNIyabhikSAyA vA pratiSedhe, zaikSasya vA saMjJAtakasyApahAre, yAtrAprasthitasya vA gRhiNaH sAdhuM dRSTvA'maGgalamiti pratipattau, samayavicAreNa vA pratyuttaraMdAtumasamarthe gRhasthe, svabhAvena kvA'pi sAdhau 'aciyatte' aniSTe ISTe, abhigrahamithyATervA sAmAnyataH sAdhau avalokite adhikrnnmutpdyet|| [bhA.5568] paDisedhe paDisedho, bhikkha viyAre vihAra gaamevaa| dosA mA hoja bahU, tamhA AloyaNA sodhii|| vR-bhagavadbhiH pratiSiddham-navartate sAdhUnAmadhikaraNakartum |evNvidheprtissedhe bhUyaHpratiSedhaH kriyate-kadAcit tad adhikaraNaMgRhiNA samaM kRtaM bhavet, kRtvA ca tasmin anuzamite bhikSAyAM na hiNDanIyam, vicArabhUmau vihArabhUmau vA na gantavyam, grAmAnugrAmavAna vihartavyam / kutaH? ityAha-mA bahavaH' bandhana-kaTakamadayodoSA bhaveyuH / tasmAttaMgRhasthamupazamayyagurUNAmantike AlocanA daatvyaa| tataH zodhiH prtiicchniiyaa| idameva bhAvayati[bhA.5569] ahigaraNa gihatyehi, osAra vikaNA ya AgamanaM / AloyaNa patthavaNaM, apesaNe hoti culhugaa|| . vR-gRhasthaiH samamadhikaraNe utpanne dvitIyena sAdhunA tasya sAdhorapasAraNaM kartavyam / atha nApasarati tataH "vikaDaNA ya"tti bAhau gRhItvA''karSaNIyaH, idaM ca vaktavyam-na vartate mama tvayA sAdhikaraNena samaMbhikSAmaTitum ataH pratizrayopari nistaavhe| evamuktvA pratizrayamAgamya Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/135 gurUNAmAlocanIyam / tato gurubhirupazamanArthaM vRSabhAstasya gRhasthasya mUle preSaNIyAH / yadi na preSayanti tadA caturlughu // [bhA.5570] ANAdiNo ya dosA, baMdhana nicchubhaNa kaDagamaddo ya / buggAhaNa satyeNa va, aganuvagaraNaM visNvaare|| vR-AjJAdayazca doSAH / sa ca gRhastho yena sAdhunA sahAdhikaraNaM jAtaM tasya anekeSAM vA sAdhUnAMbandhanaM niSkAzanaM vA kuryAt / 'kaTakamardo nAma' sarvAnapisAdhUna ko'pivypropyet| vyudgrAhaNaMvAlokasyakuryAt-nAstyamISAMdatte paralokaphalam, yadvAamIsaMjJAMvyutsRjya vikiranti ncnirlepynti|khnggaadinaavaashstrnn sAdhUnAhanyat, agnikAyena vApratizrayaMdahet, upakaraNaM vA apaharet, viSa-garAdikaM vA dadyAt, bhikSAM vA vaaryet|| tacca vAraNameteSu sthAneSu kArayet[bhA.5571] rajje dese gAme, nivesaNa gihe nivAraNaM kuNati / jA tena vinA hAnI, kula gaNa saMghe ya patthAro / / vR-rAjye sakale'pi nivAraNaM kArayet-eteSAM bhaktamupadhiM vasatiM vA mA dadyAt / evaM deze grAme nivezane gRhe vA nivAraNaM karoti / tato yA 'tena' bhaktAdinA vinA parihANi tAM vRSabhAn apreSayan guru prApnoti / athavA yaH prabhavati sa kulasya gaNasya saGghasya vA 'prastAraM' vistareNa vinAzaM kuryAt // [bhA.5572] eyassa natthi doso, aparikkhiyadikkhagassa aha doso| pabhu kujjA patthAraM, apabhuvA kArave pbhunnaa|| vR-gRhasthazcintayati-"etasya sAdhosti doSaH kintu ya enamaparIkSya dIkSitavAn tasyAyaM doSaH, atastameva ghAtayAmi' iti vicintya prabhuH svayameva prastAraM kuryAt / aprabhurapi dravyaM rAjakule dattvA prabhuNA kArApayet // yata ete doSAH[bhA.5573] tamhA khalu paTThavaNaM, puvvaM vasabhA samaMca vsbhehiN| anulomaNa pecchAmo, neti anicchaM pitaM vsbhaa|| vR-tasmAd vRSabhANAM tatra prasthApanaM kartavyam / "puvvaM" ti yena sAdhunA'dhikaraNaM kRtaM taM tAvad na preSayanti yAvad vRSabhAH pUrvaM prajJApayan / kiM kAraNam ? ucyate-sa gRhasthastaM dRSTvA kadAcidAhanyAt / atha jJAyate 'nAhaniSyati' tato vRSabhaiH samaM tamapi preSayanti / tatra gatAzcAnukUlavacomi anulomana' praguNIkaraNaM tasya kurvnti| athAsau gRhasthobrUyAt-Anayata tAvattaM kalahakAriNaM yenaikavAraM pazyAmaH pazcAt kSamiSye nvaa| tato vRSabhAstadabhiprAyaM jJAtvA taM sAdhu gRhiNaH samIpamAnayanti / athAsau sAdhurnecchati tato balAdapivRSabhAstaM tatra nynti|| teca vRSabhA IzaguNayuktAH prasthApyante[bhA.5574] tassaMbaMdhi suhI vA, pagatA oyassiNo gahiyavakkA / tasseva suhIsahiyA, gameMti vasabhA tagaMpuvvaM / / vR- tasya-gRhiNaH saMyatasya vA sambandhinaH suhRdo vA te bhaveyuH, 'pragatAH' lokaprasiddhAH 'ojasvinaH' balIyAMsaH 'gRhItavAkyAH' AdeyavacasaH, IddazA vRSabhAH 'tasyaiva' gRhiNaH suhRdbhiH sahitAH 'takaM' gRhasthaM pUrvaM gamayanti' prajJApayanti // katham? ityAha Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 4, mUlaM- 135, [bhA. 5575 ] [bhA. 5575 ] so nicchubbhati sAhU, Ayarie taM ca jujjasi gametuM / nAUNa vatthubhAvaM, tassa jatI niMti gihisahiyA / / 245 vR- yena sAdhunA tvayA saha kalahitaM sa sAdhurAcAryai sAmprataM niSkAzyate, asmadIyaM ca vaco guravo na suSThu zRNvanti, ata AcAryAn gamayituM tvaM 'yujyase' yukto bhavasi / evamukte yadyAcAryaM gamayati kSAmayati ca tato laSTam / atha brUte-pazyAmastAvat taM kalahakAriNam; tato jJAtvA vastunaH- gRhasthasya bhAvaM - "kimayaM hantukAmastamAnAyayati ? uta kSAmayitukAmaH ? ' evamabhiprAyaM jJAtvA tasya ye suhRdastairgRhibhiH sahitA yatayastaM sAdhuM tatra nayanti // athAsau gRhI tIvrakaSAyataya nopazAmyati tatastasya sAdorgacchasya ca rakSaNArthamayaM vidhiH [bhA. 5576 ] vIsuM uvassae vA, ThaveMti pesaMti phaDDupatiNo vA / deti sahAte savve, va neti gihite anuvasaMte // vR- 'viSvag' anyasminnupAzraye taM sAdhuM sthApayanti, anyagrAme vA yaH sparddhakapatistasyAntike preSayanti / nirgacchatazcatasya sahAyAn dadati / atha mAsakalpaH pUrNastataH sarve'pi 'niryanti' nirgacchanti // eSa gRhasthe'nupazAnte vidhiH / atha gRhastha upazAmyati na sAdhustadA tasyeda prAyazcittam[bhA.5577] aviosiyammi lahugA, bhikkha viyAre ya vasahi gAme ya / gaNasaMkamaNebhannati, ihaM pi tattheva vaccAhi // vR- adhikaraNe'vyavazamite yadi bhikSAM hiNDate, vicArabhUmiM vihArabhUmiM vA gacchati, vasaternirgatyAparasAdhuvasatiM gacchati, grAmAnugrAma viharati; eteSu sarveSu caturlaghu / athAparaM gaNaM saGkrAmati tatastairanyagaNasAdhubhirbhaNyate ihApi gRhiNaH krodhanAH santi tatastatraiva vraja // idameva suvyaktamAha [bhA. 5578] iha vi gihI avisahaNA, na ya vocchinnA ihaM tuha kasAyA / annesiM pA''yAsaM, janaissasi vacca tattheva // vR- 'ihApi' grAme gRhiNaH 'aviSahaNAH' krodhanAH santi, na ceha samAgatasya tava kaSAyA vyavacchinnAH, ataH 'anyeSAmapi' asmadAdInAmAyAsaM janayiSyasi tasmAta tatraiva vraja // [bhA. 5579 ] siTThammina saMgiNhati, saMkaMtammi u apesaNe laghugA / gurugA ajayaNakahaNe, egatarapatosato jaMca // vR- anupazAnte sAdhau gaNAntaraM saGkrAnte mUlAcAryeNa sAdhusaGghATakastatra preSaNIyaH / tena ca saGghATakena 'ziSTe' kathite sati dvitIyAcAryo na sagRhNIyAt / atha mUlAcAryaH saGghATakaM na preSayati tadA caturlaghu / saGghATako yadyayatanayA kathayati tatazcaturguru / ayatanAkathanaM nAmabahujanamadhye gatvA bhaNati - eSa nirdharmA gRhibhiH samamadhikaraNaM kRtvA samAyAtaH, sakalenApi gacchena bhaNito nopazAntaH / evamayatanayA kathite sa sAdhurekatarasya gRhiNaH sAdhusaGghA mUlAcAryasya vA pradveSato yat kariSyati tanniSpannaM prAyazcittam / tasmAdayaM vidhi [bhA. 5580 ] uvasAmito gihattho, tumaM pi khAmehi ehi vaccAhi / dosA hu anuvasaMte, na ya sujjhati tujjha sAmaigaM // vR- pUrvaM gurUNAmekAnte kathayitvA tataH svayamekAnte sa bhaNyate-upazAmitaH sa gRhasthaH, ehi Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/135 vrajAmaH, tvamapitaM gRhasthaM kSAmaya, anupazAntasyeha paraMtra ca bahavo doSAH, samabhAvaH sAmAyikaM taccaivaM sakaSAyasya bhavataH 'na zudhyati' na zuddhaM bhavati / evamekAnte bhaNita yadi nopazAmyati tato gaNamadhye'pyevameva bhaNanIyaH / / tato'pi kazcinnopazAmyet pratyuta khacetasi cintayet 'tasya gRhiNo nimittenehApyavakAzaMna labhe' tataH[bhA.5581] tamatimirapaDalabhUto, pAvaM ciMtei diihsNsaarii| pAvaM vavasiukAme, pacchitemaggaNA hoti / / -kRSNacaturdazIrajanyAMbhAsvaradravyAbhAvastamaucyate, tasyAmavacarAtrauyadArajo-dhUmadhUmikA bhavati tadA tamastimiraM bhaNyate, yadA punastasyAmeva rajanyAM rajaHprabhRtayo meghadurdinaM ca bhavati tadA tmstimirpttlmbhidhiiyte| yathA tatraivAndhakAre puruSaH kiJcidapinapazyati evaM yastIvratIvratara-tIvratamena kaSAyodayenAndhIbhUtaHsatamastimirapaTalabhUto bhaNyate, bhuutshbdsyhopmaarthvaacktvaat| evambhUtazceha-paralokahitamapazyandIrghasaMsArItasya gRhasthasyopari pApam 'aizvaryAd jIvitAdvAbhraMzayiSyAmi' iti rUpaM cintayati / evaMca pApaM kartuvyavasite tasminniyaMprAyazcitte mArgaNA bhvti|| [bhA.5582] vaccAmi vaccamANe, cauro lahugA yahoti gurugaay| . ugginammiya chedo, paharaNe mUlaM ca jaMjatya / / vR. 'vrajAmi, taM gRhasthaM vyaparopayAmi' iti saGkalpe caturlaghavaH / padamedAdArasya pathi vrajatazcaturguravaH / yaSTi-loSTAdikaM praharaNaM mArgayatiSaDalaghavaH praharaNelabdhe gRhIte cssddgurvH| udgIrNe prahAre chedaH / prahAre patite yadi na mriyate tatazcheda eva |ath mRtastato mUlam / yacca tatra paritApanAdikaM sambhavati tat tatra vaktavyam // ete cApare doSAH. [bhA.5583] taMceva niTThavetI, baMdhana nichubmaNa kaDagamaddo ya / Ayarie gacchammiya, kula gaNa saMghe ya ptyaaro|| vR-sa gRhasthaH 'ta' saMyataM vadhArthamAgataM dRSTvA kadAcit tatraiva 'niSThApayati vyApAdayati, pANairvA bandhApayati grAma-nagarAdervA nirdhATayati, kaTakamardaina vA mRdgAti, athavA 'kaTakamada ekasya ruSTaH sarvamapi gacchaM vyApAdayati, yathA pAlakaH skandakAryagaccham / athavA bandhananiSkAzanAdikamAcAryasyAparagacchasya vA kroti|tthaa kulasamavAyaM kRtvAkulasya bandhanAdikaM kuryAt, evaM gaNasya vA saGghasya vA / eSa prastAraH / evamekAkino vrajata AropaNA doSAzca bhnnitaaH| atha sahAyasahitasyAropaNAmAha. [bhA.5584] saMjatagaNe gihigaNe, gAme nagare va desa rajje y| __ahivati rAyakulammiya, jA jahi ArovaNA bhnniyaa|| vR-bahavaH saMyatA- saMyatagaNaH taM sahAyaM gRhNAti / evaM gRhigaNaM vA sahAyaM gRhNAti / sa ca gRhigaNo grAmaM vA nagaraM vA dezovA rAjyaM vA bhavet, grAmadivAstavyajanasamudAya ityrthH| eteSAM vA saMyatAdInAM ye'dhipatayastAn vA sahAyatvena gRhNAti, anyadvA rAjakulaM gahItvA gacchati, yathA kAlakAcAryeNa zakarAjavRndam / atra caikAkino yA 'yatra' saGkalpAdAvAropaNA bhaNitA saivehApi drssttvyaa|| etadeva vyAcaSTe Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 247 uddezakaH4, mUlaM-135, [bhA. 5585] [bhA.5585] saMjayagaNo tadadhivo, gihI tu gAma pura desa rajje vaa| etesiM ciya ahivA, egatarajuto ubhayato vaa|| vR-'saMyatagaNaH' prtiitH| teSAM-saMyatAnAmadhipaH tadadhipaH, AcArya ityarthaH / yetugRhiNaste grAma-pura-deza-rAjyavAstavyAH eteSAmadhipatayo vA bhaveyuH / tatra grAmAdipati-bhogikAdikaH, purAdhipati-zreSThI koTTapAlovA, dezAdhipati-dezArakSikodezavyApRtakovA, rAjyAdhipati-mahAmantrI rAjA vA / eteSAmekatareNobhayena vA yukto vrajati // tatreyaM prAyazcittamArgaNA[bhA.5586] tahi vacaMte gurugA, dosutu chalahuga gahaNe chggurugaa| uggiNi paharaNe chedo, mUlaM jaMjattha vApaMthe / vR-saMyatagaNena tadadhipena vA ubhayena vA sahAhaM vrajAmi' iti saGkalpe caturlaghu / padabhedamAdau kRtvA tatravrajatazcaturguru / praharaNasyamArgaNe darzanecadvayorapiSaDlaghu |prhrnnsy grahaNe ssddguru| udgIrNe praharaNe chedaH / prahAre datte mUlam / 'yad vA paritApanAdikaM pRthivyAdivinAzanaM 'yatra' pathi grAme vA karoti tanniSpannamapi mantavyam / tathA gRhasthavarge'pi 'grAmeNa vA grAmAdhipatinA yAvad rAjyena vA rAjyAdhipatinA vA ubhayena vA saha vrajAmi' iti saGkalpe caturguru / pathi gacchataHpraharaNaMcagRhNataH SaDlaghu |gRhiitessddguru zeSaM praagvt| evaM bhikSoH praayshcittmuktm|| [bhA.5587] eseva gamo nayamA, gaNi Ayarie ya hoti naayvyo| navaraM puna nANattaM, aNavaThThappoya paarNcii|| vR-eSa eva gamo niyamAd 'gaNinaH' upAdhyAyasya AcAryasya cazabdAd gaNAvacchedikasya vA mantavyaH / navaraMpunaratra nAnAtvam-adhastAdekaikapadahrAsena yatra bhikSormUlaMtatropAdhyAsyAnavasthApyam, AcAryasya pArAJcikam ||tpohN ca prAyazcittamitthaM zeSayitavyam[bhA.5588] bhikkhussa dohi lahugA, gaNavacche guruga egmegennN| ujjhAe Ayarie, dohi vigurugaMca nANattaM // vR-bhikSoretAniprAyazcittAni dvAbhyAmapi tapaH-kAlAbhyAMlaghukAni, gaNAvacchedikasyaikatareNa tapasA kAlena vA gurukANi, upAdhyAyasyAcAryasya ca 'dvAbhyAmapi' tapaH-kAlAbhyAM gurukaanni| etad 'nAnAtvaM' vizeSaH / [bhA.5589] kAUNa akAUNa va, uvasaMta uvaTThiyassa pcchittN| sutteNa u paTThavaNA, asutte rAgo va doso vA // vR-gRhasthasya prahArAdikamapakAraMkRtvA'kRtvAvAyadi upazAntaH-nivRttaHprAyazcittapratipatyarthaM cAlocanAvidhAnapUrvakamapunaH karaNenopasthitastadA prAyazcittaM dAtavyam / katham? ithyaha-sUtreNa prAyazcittaM prasthApanIyam / asUtropadezena tu prasthApayato rAgovA dveSo vA bhavati, prabhUtamApannasya svalpadAne rAgaH stokamApannasya prabUtadAne dveSaH / / evaM rAga-dveSAbhyAM prAyazcittadAne doSamAha[bhA.5590] thovaMjati Avanne, atiregaM deti tassataM hoti| sutteNa u paTThavaNA, suttamanicchaMte nijjuhnnaa|| vR-stokaM prAyazcittamApannasya yadi atiriktaM dadAti tato yAvatA'dhikaM tAvat 'tasya' prAyazcittadAtuH prAyazcittam AjJAdayazca doSAH, athonaM dadAti tato yAvatA na pUryate tAvad Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/135 AtmanAprApnoti, ataH sUtreNa prasthApanA krtvyaa| yastu sUtroktaMprAyazcittaM necchatisavaktavyaHanyatra zodhiM kuruSva / eSA niyUhaNA bhaNyate // asyA eva pUrvArddha vyAcaSTe[bhA.5591] jena'dhiyaM UnaM vA, dadAti tAvatiamappaNA paave| ahavA suttAdesA, pAvati caturo anugghaataa|| vR-'yena yAvatAadhikaMUnaMvA dadAti tAvadAtmanA praapnoti|athvaa sUtrAdezAdUnA'tiriktaM dadAnazcaturo'nuddhAtAn mAsAn prApnoti / taccedaM nizIthadazamoddezakAntargataM sUtram je ugghAie anugghAiyaM deijeanugghAie ugghAiyaM deise Avajjai cAummAsiyaMparihAraTThANaM anugghAiyaM ||ath dvitIyapadamAha[bhA.5592] bitiyaM uppAeuM, sAsanapaMte asajhe paMca vipyaaii| AgADhe kAraNammiM, rAyasaMsArie jtnnaa|| kR-dvitiiypdNnaam-adhikrnnmutpaadyedpi|sH 'zAsanaprAntaH' pravacanapratyanIkaH asAdhyazca' nayathAtathA zAsituM zakyatetatastenasamamadhikaraNamutpAdya shikssnnNkrtvym|ttrcsvymsmrth saMyata-grAma-nagara-deza-rAjyalakSaNAni paJcApi padAni sahAyatayA gRhNIyAt / AgADhe kAraNe rAjasaMsArikA-rAjAntarasthApanAtAmapiyatanayAkuryAt / tathAhi-yadirAjA'tIvapravacanaprAntaH anuziSTayAdibhiranukUlopAyairnopazAmyatitatastaM rAjAnaMspheTayitvA tadvaMzajamanyavaMzajaMvA bhadrakaM rAjAnaM sthApayet // yazcataM spheTayati sa IzaguNayukto bhavati[bhA.5593] vijA-orassabalI, teyasaladdhI sahAyaladdhI vaa| uppAdeuM sAsati, atipaMtaM kAlakajjo vA / / vR-yo vidyAbalena yuktoyathAAryakhapuTaH,aurasena vA balenayuktoyathAbAhubalI, tejolabdhyA vA salabdhiko yathA brahmadattaH sambhUtabhave, sahAyalabdhiyukto vA yathA harikezabalaH / Izo'dhikaraNamutpAdya atiprAntam' atIvapravacanapratyanIkaMzAsti, kAlikAcArya iva' yathA kAlakAcAryo gardabhillArAjAnaM zAsitavAn / kathAnakaM supratItatvAnna likhyte|| mU. (136) parihArakappaTThiyassanaMbhikkhussa kappaiAyariyauvajjhAeNaMtadivasaM egagirhasi piMDavAyaM davAvittae, tena paraM no se kappai asanavA pAnaM vA khAimaM vA sAimaM vA dAuM vA anuppadAuM vA / kappai se annayaraM veyAvaDiyaM karittae, taM jahA-uThAvaNaM vA nisiAvaNaM vA tuyaTTAvaNaM vA uccArapAsavaNa-khela-siMghANavigicaNaM vA visohaNaM vA karittae / aha puna evaM jANijjA-chinnAvAesupaMthesuAure jhiMjhiepivAsie, tavassIdubbale kilaMte mucchijja vA pavaDija vA evaM se kappai asaNaM vA 4 dAuMvA anuppadAuM vaa| vR-asya sambandhamAha[bhA.5594] pacchittameva pagataM, sahussa parihAra eva na u suddho| taMvahato kA merA, prihaariysuttsNbNdho|| vR-prAyazcittamevAnantarasUtre prakRtam, tacca sahiSNoH' samarthasya prathamasaMhananAdiguNayuktasya pihArataporUpameva dAtavyam, napunaH zuddhataporUpam, ataH 'tat' parihAratapovahataH 'kA maryAdA' kA sAmAcArI? iti / asyAM jijJAsAyAmidaM parihArikasUtra mArabhyate / eSa sambandhaH / Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 4, mUlaM- 136, [bhA. 5595 ] [mA. 5595] 249 vIsuMbhaNasute vA, gIto balavaM ca taM pariTThappA / coyaNa kalahammi kate, tassa u niyameNa parihAro // vR- athavA 'viSvagbhavanasUtre' maraNasUtre gItArtha 'balavAMzca' prathamasaMhananayuktaH 'tad' mRtakaM pariSThApya kASThamAnayan gRhasthena nodito yadi kalahaM karoti tadA tasya niyamena parihAro dAtavyaH, tasya ca vidhiranenAbhidhIyate / anena masbandhenAyAtasyAsya vyAkhyA- parihArakalpasthitasya bhikSoH kalpate AcAryopAdhyAyena taddivasam' indramahAdyutsavadine ekasmin gRhe 'piNDapAtaM ' vipulamavagAhimAdibhaktalAbhaM dApayitum / tataH paraM "se" tasya no kalpate azanaM vA pAnaM vA khAdimaM vA svAdimaM vA dAtumanupradAtuM vaa| tatra dAtuM ekazaH, anupradAtuM punaH punaH / kintu kalpate "se" tasya parihArikasyAnyatarad vaiyAvRtyaM kartum / tadyathA utthApanaM vA niSAdanaM vA tvagvartApanaM vA uccAra-prazravaNa- khela - siGghAnAdInAMca vivecanaM vA pariSThApanaM 'vizodhanaM vA' uccArAdikharaNTitopakaraNAdeH prakSAlanaM kartum / atha punarevaM jAnIyAt- 'chinnApAteSu' vyavacchinnagamA-''gameSu pathiSu 'AturaH' glAnaH 'jhiJjhitaH ' bubhukSArtta 'pipAsitaH' tRSito na zaknoti vivakSitaM grAmaM prAptum, athavA grAmAdAvapi tiSThatAM saH 'tapasvI' SaSThA'STamAdiparihAratapaHkarma kurvan durbalo bhavet, tato bhikSAcaryasA klAntaH san mUrcchadvA prapadedvA, evaM "se" tasya kalpate azanAdikaM dAtumanupradAtuM vA / eSa sUtrArthaH / / atha niryuktivistaraH [ bhA. 5596 ] kaMTagamAdIsu jahA, AdikaDille tahA jayaMtassa / avasaM chalaNA''loyaNa, ThavaNA jutte ya vosaggo // vR- nanu sa bhagavAn 'pramAdo na kartavyaH' ityupadezena saMyamAdhvani gacchan kathaM parihArakatvaM prAptaH ? iti ucyate-yathA kaNTakAkIrNe mArge upayuktasyApi kaNTako lagati, AdizabdAd viSame vA yathopayukto' pyAgacchan prapatati, kRtaprayatno vA yathA nadIvegena hiyate, suzikSito'pi yathA svaGgena lAJchayate; evaM kaNTakAdisthAnIyamAdikaDillam - AdyagahanaM yad udgamotpAdanaiSaNArUpaM jJAnAdirUpaM vA tatra yatamAnasyApyavazyaM kasyApi cchalanA bhavati, chalitena cAvazyamAlocanA dAtavyA / tato yaH saMhananA ''gamAdibhirguNairyuktaH sahitastasya 'sthApanA' parihAratapaH prAyazcittadAnaM kartavyam / tatra cAyaM vidhiH prazasteSu draya-kSetra - kAla-bhAveSu tasya sAdhornirvighnatapaH karmasamAptaye zeSasAdhUnAM ca bhayajananArthaM sakalenApi gacchena 'vyutsargaH' kAyotsargaH kartavyaH / tatrAcAryo bhaNati- "etsa sAdhussa niravasagganimittaM ThAmi kAussaggaM jAva vosirAmi" tatazcaturviMzatistavamanuprekSya "namo arihaMtANaM" iti bhaNitvA caturviMzatistavaM mukhenoccArya bhaNati // bhA. (5597 ] esa tavaM paDivajjati, na kiMci Alavati mA na AlavahA / attaTThaciMtagassA, vAghAto bhe na kAyavvo // vR- 'eSaH ' AtmavizuddhikArakaH parihAratapaH pratipadyate ato na kiJcid yuSmAnAlapati, atra "satsAmIpye sadvadvA" iti sUtreNa bhaviSyadarthe vartamAnA, tato nAlapsyatItyarthaH; yUyamapi "NaM" enaM mA''lapata / eSa yuSmAn sUtrA 'rthau zarIrodantaM vA na pRcchati, yUyamapyenaM mA pRcchata / evamanyeSvapi parivartanAdipadeSu bhAvanIyam / itthamAtmArthacintakasyAsya dhyAnasya parihAratapasazca vyAghAtaH "bhe" bhavadbhirna kartavyaH // Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/136 atha yAni padAni tena sAdhubhizca parasparaM parihartavyAni tAni darzayati[bhA.5598] AlAvaNa paDipucchaNa, pariyaTuTThANa vaMdanaga mte| paDilehaNa saMghADaga, bhattadAna saMbhuMjaNA cev|| vR-'Alapana' sambhASaNamanena yuSmAkaM na kartavyaM yuSmAbhirapyasya na vidheyam / evaM sUtrA'rthayoH zarIravArtAyA vA pratipracchanam, pUrvAdhItasya zrutasya parivartanam, kAlagrahaNanimittaM "uTThANaM"tiutthApanam, rAtrI suptotthitairvandanakakaraNam, khela-kAyikA-saMjJAmAtrakANAMsamarpaNam, upakaraNasya pratyupekSaNaM bhikSA-vicArAdau gacchatAM saGghATakena bhavanam, bhaktasya vApAnakasya vA dAnam, ekamaNDalyAM vA sam-ekIbhUya bhojanaMna krtvym||ath kurvantitata idaM prAyazcittam[bhA.5599] saMghADagAo jAvau, lahuo mAso dasaNha upayANaM / ... lahugA ya bhattadANe, saMbhuMjaNa hot'nnugghaataa|| vR-eteSAmAlapanAdInAMdazAnAMpadAnAMmadhyAdAlapanAdArabhyayAvatsaGghATakapadaMtAvad aSTAnAM padAnAMkaraNe gacchasAdhUnAM prtyekNmaaslghu|ath bhaktadAnaM kurvanti tatazcaturlaghu / ekamaNDalyAM sambhuJjate tatasteSAmeva catvAro'nuddhAtA mAsAH ||prihaarksy idaM prAyazcittam[bhA.5600] aTThaNhaMtu padANaM, guruo parihAriyassa mAso u| bhattapadAne saMbhuMjaNe ya cauro anugdhaayaa|| vR.pArihArikasyASTAnAM padAnAM saGghATakAntAnAM karaNe mAsaguru / bhaktapradAnaM sambhojanaM vA kurvatazcatvAro mAsA anuddhAtAH / ime ca doSAH[bhA.5601] kuvvaMtANeyANi u, ANAdi virAdhanA duveNhaM pi| devaya pamatta chalaNA, adhigaraNAdI ya uditmmi|| vR-'etAni' AlapanAdIni kurvatAmAjJAdayodoSAH,virAdhanAca dvayorapi paarihaarikgcchsaadhuvrgyorbhvti|prmttsy ca devtyaachlnm|anyen vAsAdhunA bhaNitaH-'kimityAlapanAdIni karoSi ?' evaM 'udite' bhaNite sati adhikaraNAdayo doSA bhvnti|| atha "kappai0 egagihaMsi" ityAdi sUtraM vyAkhyAnayati[bhA.5602] viulaM va bhatta-pAnaM, daNaM sAhuvajjaNaMceva / . nAUNa tassa bhAvaM, saMghADaM deti aayriyaa|| vR-saGkhaDyAmutsave vA vipulaM bhakta-pAnaM sAdhubhirAnItaM dRSTvA tadviSaya ISadabhilASo bhavet, 'sAdhuvarjanAMca' 'sAdhubhiH khaduzcaritaiH parityakto'ham' ityevaM manasi cintayet / evaM jJAtvA tadIyaM bhAvamAcAryA saGghATakaM dadati // athedameva bhAvapadaM vyAcaSTe[bhA.5603] bhAvo dehAvatthA, tappaDibaddho va Isi bhAvo se| appAtita hayataNho, vahati suhaM sesapachittaM / / vR-bhAvo nAma 'dehAvasthA dehasya durbalatA 'tapratibaddho vA' vipulabhakta-pAnaviSaya ISad 'bhAvaH' abhilASaH tasya sajAtaH, tatazca yathAbhilaSitAhAreNApyAyitohatatRSNazca san sukhenaiva zeSaM prAyazcittaM vahatIti matvA saGghATako dIyate // amumevArthamanyAcAryaparipATyA kiJcid vizeSayuktamAha Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 4, mUlaM- 136, [ bhA. 5604 ] [bhA. 5604] dehassa tu doballaM, bhAvo IsiM va tappaDIbaMdho / agalAe sohikaraNeNa vA vi pAvaM pahINaM se | 251 vR- dehasya daurbalyam ISadvA manojJAhAraviSayapratibandhaH, eSa bhAva ucye / yadvA aglAnyA zodhikaraNena pApaM tasya prakSINaprAyam evaMvidhaM bhAvamAcAryA jAnIyuH // kataM punaretad jAnanti ? iti ucyate [ bhA. 5605 ] AgaMtu eyaro vA, bhAvaM atisesio se jANijjA / Uhi va se bhAvaM, jANittA anatisesI vi / / vR- AgantukaH 'itaro vA' vAstavyaH 'atizayI' navapUrvadharAdiravadhijJAnAdiyukto vA sa evaMvidhaM bhAvaM "se" tasya jAnIyAt / athavA anatizayajJAnyapi bAhyairAkArAdibhirhetumistasya bhAvaM jAnIyAt // tataH [ bhA. 5606 ] sakkamahAdI divaso, panIyabhattA va saMkhaDI vipulA / dhruvalaMbhiga egagharaM, taM sAgakulaM asAgaM vA / / vR- zakramahAderdivaso yadA saJjAtastadA taM kvApi zrAddhagRhe nayanti, praNItabhaktA vA kAcid vipulA saGghaDistatra vA visarjayanti / tacca 'dhruvalammikam' avazyasambhAvanIyalAbhamekameva gRhaM vidyate / idaM ca zrAvakagRhamazrAvakagRhaM vA bhavet ubhayatrApi guravaH svayaM prathamato gacchanti, taMca pihArikaM - Arya ! samAgantavyamamukagRhe pAtrakamudgrAhya tvayeti / tatastatra prAptasya vipulamavagAhimAdikaM bhaktaM dApayanti / athAsau tatra gantuM na zaknoti tato bhAjanAni gRhItvA svayamAnIya guravo dadati / etAvatA "kappai Ayari-uvajjhAeNaM taddivasaM egagihaMsi piMDavAyaM davAvittae" iti sUtraM vyAkhyAtaM mantavyam / atha "tena paraM no se kappai" ityAdi sUtraM vyAkhyAti - [bhA. 5607 ] bhattaM vA pAnaM vA, na diMti parihAriyassa na kareMti / kAraNe uTThavaNAdI, coyaga goNIya diTTaMto // vR- bhaktaM vA pAnakaM vA tataH paraM parihArikasya niSkAraNena prayacchanti, na vA kimapyAlapanArdikaM kurvanti / 'kAraNe tu' yadA utthAnAdikaM kartuM kSINadehatayA na zaknoti tata utthApanAdikaM kArayanti / atra nodakaH prAha- kiM prAyazcittaM rAjadaNDa ivAvazena voDhavyaM yenedhzImavasthAM prAptasyApi bhaktapAnamAnIya na dIyate ? / sUrirAha-goTAnto'tra kriyate yathA navaprAvRSi yA gaurutthAtuM na zaknoti tAM gopa utthApayati aTavIM ca cAricaraNArthaM nayati, yA tu gantuM na zaknoti tasyA gRhe AnIya prayacchati / evaM pArihAriko'pi yat kartuM zaknoti tat kAryate, yat punarutthAnAdikaM kartuM na zaknoti tad anupArihArikaH karoti // kathaM punarasau karoti ? ityAha [bhA. 5608] udveja nisIejjA, bhikkhaM hiMDeja bhaMDagaM pehe / kuviyapiyabaMdhavassa va, karei iyaro vi tusiNIo // vR-sa parihArikastapasA klAnto bravIti- uttiSTheyaM niSIdeyaM bhikSAM hiNDeyaM bhANDakaM pratyupekSeyam; evamukte'nupArihArika utthApanAdikaM sarvamapi karoti / katham ? ityAha-yathA priyabAndhavasya kupitaH kazcid bandhuryat karaNIyaM tat tUSNIkaH karoti, evam 'itaro'pi' anupArihArikaH Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/136 sarvamapi tUSNIkabhAvena karoti ||ath bhikSAhiNDanAdau vidhimAha[bhA.5609] nIneti paveseti va, bhikkhagae uggahaM tauggahiyaM / rakkhatiya rIyamANaM, ukkhivai kareya pehaae| vR-bhikSAM gatasya pArihArikasya avagrahaM pratigrahaM tena-pArihArikeNa gRhItamanupArihArikaH pAtrabandhAniSkAzayati tatravApravezayati, rIyamANaMca paryaTantaMzvAna-gavAdyupadravAtprapatanAdervA rakSati, bhANDapratyupekSaNAyAmazaktasya karauM' hastAvanuparihArika utkSipatiyena svymevprtyupeksste| Aha-yadi nAmAzaktastarhi kasmAdasau bhikSAhiNDanAdikaM vidhApyate? ityAha. [bhA.5610] evaM tu asaDhabhAvo, viriyAyAroya hoti anucitro| bhayajananaM sesANa ya, tavoya sappurisacariyaM ca // kR-"evaM' yathAzakti kurvatastasyAzaThabhAvo bhavati,vIryAcArazcAnucIrNobhavati, zeSANAmapi' sAdhUnAM bhayajananaM kRtaM bhavati, tapaH samyaganupAlitaM bhavati, satpuruSacaritaM ca kRtaM bhavati // atha "chinnavAesupaMthesu" ityAdi sUtaraM vyAcaSTe[mA.5611] chinnAvAta kilaMte, ThavaNA khettassa pAlaNA doNhaM / asahussa bhattadAnaM, kAraNepaMthe va pattevA // vR-chinnApAte'dhvanigacchan parihAriko yadibubhukSayA tRSA caklAnto grAmaMprAptuM na zaknoti tato'nupArihAriko bhakta-pAnaM gRhItvA tsyaantrgraameddaati|athvaasbhgvaananigRhitblviiryo bahimibhikSAMparyaTi, tatra hiNDitvA tapaHklAnto yadA nazaknotyAgantuMtata Agantumasamarthe tasmin kSetrasya sthApanA kartavyA, mUlagrAma eva sa hiNDate na bahirbhikSAcaryAM gacchatItyarthaH / "pAlaNA doNhaM"ti 'dvayorapi' pArihArikA-'nupArihArikayoH pAlanA kartavyA / katham ? ityAha-"asahussa bhattadAnaM kAraNe" tti yadi sa pArihArikaH svagrAme'pi hiNDituM na zaknoti tato'nupArihAriko hiNDitvA tasya prayacchati anupArihArikastu maNDalItaH samuddizati; athAnupArihAriko'pi glAnatvenAsahiSNurbhikSAM gantuM na zaknoti tata evaMvidhe kAraNe dvayorapi gacchasatkAH sAdhavaH prayacchanti; evaM dvAvapi pAlitI-anukampitI bhvtH| evaM sthAnasthitAnAM yatanA bhaNitA / samprati pUrNemAse varSAvAse vA grAmAnugrAmaM viharatAM "paMthevapatteva"tti pathivA grAme prAptAnAM vA ytnaa'bhidhiiyte|| [mA.5612] uvayaMtiDaharagAma, pattA parihArie apaate| tassa'TThA taM gAma, ThaviMti annesu hiMDaMti // vR-pathi vrajanto DaharaM-laghutaraM grAmaM prAptAH parihArikazcAdyApi na prApnoti tatastasyA) taM grAmaM sthApayanti / svayaM tu gacchasAdhavo'nyeSu grAmeSubhikSAM hinnddnte|| [bhA.5613] velaivAte dUrammiya gAme tassa ThAviumaddhaM / addhaM aDaMti so viya, addhamaDe tehi aDite vaa|| vR.atha yAvat te gacchanti tAvadanyagrAmeSu velAyA atipAto bhavati dUre vA sa grAmastataH 'tasyaiva' mUlagrAmasyArddha parihArikasyArthAya sthApayitvA dvitIyamaddhaM svayamaTanti / evaM tAvat pathi vartamAne pArihArike bhnnitm|ytr tu sAdhavaH pArihArikazcasamakameva prAptAtrApya. grAme Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 4, mUlaM-136, [bhA. 5613] 253 sAdhavo hiNDante'rddha pArihArikaH / atha sAdhUnAmardai paryaTatAM na pUryate tatastaiH sarvasmin grAme paryaTite pArihArikaH pazcAt paryaTati / / atha pArihAriko yathA kAraNe gacchasAdhUnAM vaiyAvRtyaM karoti tathA'bhidhIyate[bhA.5614] biiyapaya kAraNammi, gacche vA''gADhe so tujynnaae| . anuparihArio kappadvito va AgADha sNviggo|| kR-dvitIyapade 'kAraNe' kulAdikAryepArihAriko'pisAdhUnAM vaiyAvRtyaM karoti, yathApArAJcikaH "acchau mahAnubhAgo, jahAsuhaMgaNasayAgaro sNgho|" ityAdi bhaNitvAvaiyAvRtyaM kRtvaan|tthaa gacche vA AgADhaM kAraNaM samajani tataH so'pi yatanayA' vakSyamANayA bhakta-pAnAharaNAdikaM vaiyAvRtyaM karoti / 'anuparihAriya" ityAdi pazcArddham-atha gacchasAdhavaH prajJaptimahAzrutAdInAmanyataramAgADhayogapratipannA upAdhyAyazca glAnaHkAlagato vA tato'nupArihArikaH kalpasthito vA vAcanAM gacchasya dadAti / atha tAvapyazaktau tataH parihAriko'pi vAcanAM dadAti / sa ca tAM dadAno'pisaMvignaevamantavyaH / ihamAbhUt kasyApimati-pUrvasUtreNapratiSiddhaM sUtrArthadAnAdikamanenAnujJAtam, evaMpUrvAparaviruddhamAcaran asaMvigno'sAvititanmativyapohArthaM sNvigngrhnnm|| atha gacchasyAgADhakAraNaM vyAcaSTe[bhA.5615] mayaNa ccheva visome, deti gaNe so tiro va atiro vaa| tabbhANesu saesuva, tassa vijogaMjano deti|| vR-madanakodravakUreNagacchaH sarvo'piglAnaHjAtaH,chevakam-azivaMtena vAgRhItaH,pratyanIkena vA viSaM dattam, avamaudarye vA na saMstarati; tata evamAgADhe kAraNe 'saH' pArihariko bhaktapAnamauSadhAni vA 'tadbhAjaneSu' gacchasatkeSu pAtrakeSu teSAmabhAve svabhAjaneSu vA gRhItvA tirohitamatirohitaM vA 'gaNe' gacchasya prayacchati / tirohitaM nAma-sa AnIyAnupArihArikasya dadAti so'pigacchasyArpayati, athAnupArihAriko'piglAnastadA kalpasthitasya dadAti so'pi tathaiva gacchasyArpayati / kalpasthitasyApi glAnatve'tirohitaM-svayameva gacchasya dadAti / yacca teSAM yogyaM jano dadAti tat teSAmarthAya gRhNAti, yattu tasya yogyaM tad Atmano gRhnnaati|| [bhA.5616] evaMtA paMthammiM, jattha viya ThiyA tahiM pi emeva / bAhiM aDatI Dahare, iyare addhaddha aDite vaa|| vR. evaM vat pathi gacchatAmabhihitam / yatrApi ca grAmAdau sthitAstatrApyevameva mantavyam / mArgecayatra gaccho na prAptastatra Dahare grAme pArihArikaHprAptobahirgAme pryttti| "itare"ttiatha velAtikramo dUre vA sa grAmaH tatastatraiva mUlagrAme'Dhe pArihArikaH paryaTati arddha gacchasAdhavaH, tena vA aTite gacchaH paryaTati // kiMbahunA? pakSadvayasyApyayaM paramArtha ucyate.. [bhA.5617] kappaTThiya parihArI, anuparihArI va bhatta-pAnenaM / paMthe khette va duve, so vi ya gacchassa emeva // vR-pathi vA kSetre vA dvayorapi vartamAno glAnatvAdI kAraNe kalpasthito'nupArihAriko vA pArihArikasya bhakta-pAnenopagrahaM karoti / so'pica pArihAriko gacchasyaivamevopagrahaM karoti / mU. (137) no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA imAo paMca mahantravAo mahAnadIo Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/137 uddiTThAogaNiyAovaMjiyAo aMtAmAsassadukkhuttovA tikkhutto vA uttarittaevAsaMtarittae vA / taMjahA-gaMgA jauNA saraU kosiyA mhii|| vR-asya sambandhamAha- . [bhA.5618] adANameva pagataM, tatya thale puvvavanniyA meraa| jati hojja tatya toyaM, tattha usuttaMimaM hoti|| vR-anantarasUtre "chinAvAesupaMthesu" iti vacanAd 'adhvA' mArga eva taavtprkRtH| tatraca sthale gacchatAM 'pUrvavarNitA' prathamoddezake adhvasUtre bhaNitA maryAdA avdhaarnniiyaa| yatra tumArge toyaM bhavati tadviSayavidhipratipAdakamidaM sUtraM bhavati / / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA'no kalpante' nayujyante, sUtre ekavacananirdezaHprAkRtatvAt, nirgranthAnAMvA nirgranthInAMvA 'imAH' pratyakSAsannAH paJca 'mahArNavAH' bahUdakatayA mahArNavakalpA mahAsamudragAminyo vA 'mahAnadyaH' garunimnagAH 'uddiSTAH' sAmAnyenAbhihitA yathA mahAnadya iti, gaNitA yathA paJceti, vyaJjitAH' vyaktIkRtA yathA gaGgetyAdi, 'antara' madhye mAsasya dvikRtvo vA trikRtvo vA uttarItuMvA bAhujaGghAdinA santarItuMvA nAvAdinA / tadyathA-gaGgA 1 yamunA 2 sarayUH3kozikA4mahI 5 / eSa sUtrArthaH ||ass bhASyakAraH kAnicid viSamapadAni vivRNoti[bhA.5619] imAu ti suttauttA, uddiTTa nadIu gaNiya paMceva / gaMgAdi vaMjitAo, bahuodaga mahannavAto tuu|| ..." vR-imA iti pratyakSavAcinA sarvanAmnA sUtroktA ucynte| uddiSTA nadya iti / gaNitAH pnyceti| vyaJjitA gaGgAdibhiH padairvyaktIkRtAH / yAstubahUdakAstA mahArNavA ucynte|| kRtA viSamapadavyAkhyA bhASyakRtA |ath niyuktivistaraH[bhA.5620] paMcaNhaM gahaNeNaM,sesA vi usUiyA mahAsalilA / tatya purA vihariMsuya, na yatAto kayAi sukkhNti|| vR-'paJcAnAM gaGgAdInAM grahaNena zeSA apiyAH mahAsalilAH' bahUdakA avicchedavAhinyastAH sUcitA mntvyaaH| syAd buddhiH kimarthaM gaGgAdInAM grahaNam ? ityAha-"tattha" ityAdi, yeSu viSayeSu gaGgAdayaH paJca mahAnadyo vahanti teSu purA sAdhavo vihRtavanto na ca tAH kadAcanApi zuSyanti atastAsAM grhnnm|| [bhA.5621] paMca parUvetUNaM nAvAsaMtArime ujNjtth| uttaraNammi vilahugA, tattha vi ANAiNo dosaa|| vR-paJcApimahAnadIHprarUpya yA yAzI yatra viSaye tAMtathA varNayitvA prastutamabhidhAtavyam / taccedam-nausantArimaM yatrodakaM tatra yat SaTkAyavirAdhanAmAtmavirAdhanAM vA prApnoti tanniSpannaM prAyazcittam / yatrApi jalAdinottaraNaM bhavati tatrApi caturlaghukAH, apizabdAt santaraNe'pi caturlaghu / 'tatrApi' uttaraNe AjJAdayo doSAH, kiM punaH santarame? itypishbdaarthH|| tatra santaraNe tAvadoSAnAha[bhA.5622] anukaMpA paDinIyA, va hoja bahavo upacavAyA uu| etesi nANattaM, vocchAmi ahaanupubiie|| Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 4, mUlaM- 137, [bhA. 5622] 255 vR- anukampAdoSAH pratyanIkadoSA bahavo vA pratyapAyA nAvamArUDhAnAM bhavanti / eteSAM ca 'nAnAtvaM' vibhAgaM yathA''nupUrvyA vakSyAmi / / tadevAha [ bhA. 5623] chubhaNaM jale thalAto, anne voyAritA chubhati sAhU / ThavaNaM va patthitAe, daTTu nAvaM va AnetI // vR- sAdhuM taraNArthinaM jJAtvA nauvANijo nAviko vA anukampayA nAvaM sthalAd jale prakSipet, ye vA pUrva nAvamAropitAstAnudake taTe vA avatArya sAdhUna prakSiped nAvamAropayedityarthaH, samprasthitAM vA nAvaM 'sAdhava uttariSyanti' iti kRtvA sthApayet sAdhUn vA dRSTvA parakUlAd nAvamAnayet // atra cAmI doSAH [ mA. 5624] nAvita- sAdhupadoso, niyattaNa'cchaMtagA ya hariyAdI / jaM tena - sAvaehi va, pavahaNa annAe kiNaNaM vA // vR- ye beDikAyA avatAritAste nAvikasya vA sAdhUnAM vA upari pradveSaM gaccheyuH, yadvA te nivartamAnAH taTe vA tiSThanto haritAdInAM virAdhanAmanyadvA'dhikaraNaM yat kurvanti, yadvA stenazvApadebhya upadravaM prApnuvanti, avahantIM vA nAvaM yat pravayiSyanti, anyasyA vA nAvaH krayaNaM kariSyanti tanniSpannaM prAyazcittam / / parakUlAd nAvAnayane dRSTAntamAhato muDo, nAvaM davaNa appaNA neti / [bhA. 5625] kahigA jati akkhevA, tata lahugA maggaNA pacchA // vR- 'majjanagataH' snAnaM kurvan muruNDo rAjA sAdhUn dRSTvA nAvamAtmanA nayati, tato nAvArUDhaH sAdhuH kathikAH kathayituM lagnaH, yAvantazca tatrAvallakakSepAstAvanti caturlaghUni, paJcAJca sAdhUnAM mArgaNA tenAntaHpure dharmakathanArthaM kRtA ityakSarArthaH / bhAvArthastvayam - pADaliputte marUMDo rAyA gaMgAe nAvArUDho udage NhAyaMto abhiramai / sAhuNo parakUle pAsittA sayameva nAvaM neuMsAhuNo vilaggAvittA bhaNai-kahaM kaheha jAva na uttraamo| akkhevaNAikahAladdhijutto sAhU kaheumAraddho / tena kahiMtena akkhitto nAviyaM sannei-saNiyaM kaDDehi jeNa esa sAhU ciraM kahei / sAhUNa kAraNe saNiyaM gacchaMtANaM jattiyA AvallakhevA tattiyA caulahu / uttintreNa rannA aMteure kahiyaM, jahAsuMdarAo kahAo taraGgavatyAdyAH kathayanti sAdhavaH / aMteuriyAM kougaM jAyaM / rAyANaM vinaveMtiite sAhu ihamANijijja to amhe vi suNejjAmo / rannA gavesittA pavesiyA sAhuNo aMteure // tatra ca praviSTAnAmete doSAH [bhA. 5626 ] sutta - 'tthe palimaMtho, negA dosA ya nivagharapavese / saikaraNa koNa va, bhuttA 'bhuttANa gamanAdI / / - sUtrA'rthayoH parimanthaH, smRtikaraNena kautukena ca bhuktA'bhuktAnAM pratigamanAdayo'neke doSA nRpagRhapraveze bhavanti / ete anukampAyAM doSA uktAH / atha pratyanIkatAyAM doSAnAha[bhA. 5627] vubmaNa siMcaNa bolaNa, kaMbala-sabalA ya ghADitinimittaM / anusaTTA kAlagatA, nAgakumAresu uvavannA // vR-vAhanaM secanaM bolanaM vA pratyanIkena sAdhUnAM kriyate tatra sAmAnyena dRSTAnto'yam-mathurAyAM bhaNDIrayakSayAtrAyAM kambala- zabalI vRSabhau ghATikena - mitreNa jinadAsasyAnApRcchayA vAhitau, Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 bRhatkalpa-chedasUtram - 3-4/137 tannimittaM saJjAtavairAgyau zrAvakeNAnuziSTau bhaktaM pratyAkhyAya kAlagatI nAgakumAreSUpapannau // tatastAbhyAM kiM kRtam ? ityAha [bhA. 5628] vIravarassa bhagavato, nAvArUDhassa kAsi uvasaggaM / micchaddiTThi paraddho, kaMbala - sabalehiM tArio bhagavaM // vR- vIravarasya bhagavato nAvArUDhasya sudADho nAgakumAra upasargamakArSIt / tena mithyAdRSTinA prArabdho jale bolayituM kambala-zabalAbhyAM mocito bhgvaan| kathAnakamAvazyakAdavadhAraNIyam / evaM nAvArUDhasya sAdhorbolanAdikaM sambhavatIti / atha vAhanAdipadAni vyAcaSTe [bhA. 5629] sIsagatA vi na dukkhaM, kareha majjhaM ti evamavi vottuM / jA chumaMtu samudde, muMcati nAvaM vilaggesu // vR- 'siddhArthakA iva zirasi gatA api mama duHkhaM na kurutha' evamapyuktvA kazcit pratyanIko yadA sAdhavo nAvaM vilagnAstadA / nAvaM nadImukheSu muJcati yena samudre prakSipyante, tatra patitAH klizyantAM mriyantAM ceti kRtvA / / gataM vAhanam / atha secanaM bolanaM cAha [bhA. 5630] siMcati te uvahiM vA, te ceva jale chubhejja uvadhiM vA / maraNovadhinipphannaM, anesiga taNAdi tarapannaM // vR- nAviko'nyo vA pratyanIkastAn sAdhUnupadhiM vAsiJcati, tAneva sAdhUnupadhiM vA jale prakSipet, bolayedityarthaH / tatra cAtmavirAdhanAyAM maraNaniSpannam, upadhinAze upadhiniSpannam / yaccAneSaNIyamupadhiM grahISyanti tRNAni vA seviSyante tanniSpannaM sarvamapi prApnoti / tarapaNyaM vA sa mArgayet, adIyamAne ciraM nirundhyAt, dIyamAne'dhikaraNam // gatAH pratyanIkadoSAH / atha 'bahavaH pratyapAyAH' iti vyAcaSTe [ bhA. 5631] saMghaTTaNA''yasiMcaNa, uvagaraNe paDaNaM saMjame dosA / sAvata tene tiNhegatara, virAdhanA saMjamA - SSyAe / vRtrasAdInAM saGghaTTanA, jalena vA secanamupakaraNasyAtmano vA, patanaM vA, ete saMyame doSAH / zvApadakRtA stenakRtA vA AtmavirAdhanA / "tihegayara" tti anukampA - pratyanIkatAtadubhayAdirUpANAM trayANAmekatarasmin saMyamavirAdhanA''tmavirAdhanA ca bhavati / eSa saGgrahagAthAsamAsArthaH / / athainAmeva vivRNoti [bhA. 5632] tasa - udaga-vaNe ghaTTaNa, siMcaNa loge a nAvi siMcaNatA / vubmaNa uvadhA''tubhaye, magarAdi samuddatenA ya // vR- jalodbhavAnAM trasAnAm udakasya vA sevAlAdirUpasya vanaspatervA saGghaTTanaM bhavet / lokena nAvikena vA sAdhorupakaraNasya vA secanaM kriyeta / atisambAdhe vA upadherAtmanastadubhayasya vA stAdhe'stAdhe vA jale "vubbhaNaM" bolanaM bhavati / makarAdayaH zvApadAH samudrastenAzca tatra bhaveyuH / idameva vyAcaSTe[bhA. 5633] - ohAra-magarAdIyA, ghorA tattha u sAvayA / sarIrovAhimAdIyA, nAvAtenA ya katthaI // vR- ohAra-makarAdayaH 'tatra' nadyAM ghorAH zvApadA bhavanti / ohAraH-mastyavizeSaH, sa kila Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 4, mUlaM-137, [bhA. 5633] 257 nAvamadhastale jalasya nayati |shriirhraaupdhihraavaa AdizabdAdubhayaharA vA naustenAH kutrApi bhaveyuH, etairAtmana upadhervA vinAze tnnisspnnNpraayshcittm||ath "tiNhegayara"ttipadaMvyAkhyAti[bhA.5634] sAvaya tene ubhayaM, anukaMpAdI virAdhanA tinni| saMjama AubhayaM vA, uttara-nAvuttaraMte vaa|| vR-zvApadAH 1 stenAH 2 zvApadA api stenA api 3 etat trayam / athavA anukampayA 1 pratyanIkatayA2 anukmpaa-prtyniikaarthtyaavaa3|athvaa tisra virAdhanAH, tadyathA-saMyamavirAdhanA 1 AtmavirAdhanA 2 ubhayavirAdhanA vA 3 / yadi vA udakamavatarataH 1 nAvArUDhasya 2 nAva uttaratazceti / eteSAM trAyANAmekatarasmin bahavaH pratyapAyA bhavanti / uktaM santaraNam / athottaraNamAha[bhA.5635] uttaraNammi paruvite, uttaramANassa caulahU hoti / ANAiNo ya dosA, virAdhanA sNjmaa-''taae| vR-uttaraNaM nAma-yadnAvaM vinA vakSyamANaiH saGghATTAdibhiHprakArairuttIryate, tasminnuttaraNeprarUpite sati damabhidhIyate-yadi jAdinA'pyuttarati tadA caturlaghu, AjJAdayazca doSAH, saMyamA''tmavirAdhanA ca bhavati // tasya cottaraNasyaite bhedAH[bhA.5636] jaMghaddhA saMghaTTo, saMghaTuvariM tu levo jA naabhii| tena paraM levovari, tuMboDuva naavvjjesu|| . vR-yasminjale uttaratAMpAdatalAdArabhya javAyA arddha buDatisa saTTaH / tasyaiva saGghaTTasyapari yAvad nAbhiretAvad yatra pravizatisa lepaH / tataH paraM' nAbherAbhyopari srvmpilepopribhnnyte| tacca dvidhA-stAghamastApaM ca / yatra nAsikA na bruDati tat stAgham, yatra tu nAsikA bruDati tad astAgham / tacca tumboDupAdibhirnIvarjitairya uttIryate tad uttaraNaM mantavyam / tatrottaraNe ete sNymaa-''tmviraadhnaadossaaH|| [bhA.5637] saMghaTTaNA ya siMcaNa, uvagaraNe paDaNa saMjame dosaa| cikkhalla khANu kaMTaga, sAvata bhaya vubbhaNe aayaa| vR-lokena sAdhoHsaTTanaM bhavet, sAdhurvAjalaM saTTayet, saGghaTTanagrahaNAt paritApanamapadrAvaNaM casUcitam, eteSu kaaynisspnnNpraayshcittm|prtyniikHsaadhumupdhivaasinycti, svayaMvA sAdhurAtmAnaM siJcet, sAdhorupakaraNasya jalepatanam, ete sNymedossaaH|tthaa cikkhalleya nimajjati, jalamadhye vAcakSuraviSayatayAsthANunA kaNTakena vA yadvidhyate, makarAdizvApadabhayaMvA bhavati, nadIvAhena vA vAhanam, eSA srvaa'pyaatmviraadhnaa|| mU. (138)aha puna evaMjANijjA-eravai kuNAlAe jattha cakkiyA egaM pAyaMjale kiccA egaM pAyaM thale kiccA evaNhaM kappai aMto mAsassa dukkhutto vA tikkhutto vA uttarittae vA saMtarittae vA; evaM no cakkiyA evaNhaM no kappai aMto mAsassa dukkhutto vA tikkhutto vA uttarittae vA saMtarittae vaa|| vR-athapunarevaMjAnIyAt-airAvatI nAma nadI kuNAlAyA nagaryA samIpe jaGghArddhapramANenodvedhena | 2017 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/138 vahati tasyAmanyayAM vA yatraivaM "cakkiyA" zaknuyAt uttarItumiti zeSaH / katham? ityAha-ekaM pAdaM jale kRtvA ekaM pAdaM 'sthale' AkAze kRtvA, "evaNha"miti vAkyAlaGkAre, yatrottarItuM zaknuyAt tatra kalpate antarmAsasya dvikRtvo vA trikRtvo vA 'uttarItuM' layituM 'santarItuMvA' bhUyaH pratyAgantum / yatra punarevamuttarItuM na zaknuyAt tatra no kalpate antarmAsasya dvikRtvo vA trikRtvo vA uttarItuMvA santarItuM vA iti sUtrArtha ||ath bhASyakRd viSamapadAni vyAcaSTe[bhA.5638] eravai jamhi cakkiya, jala-thalakaraNe imaM tu naannttN| . ego jalammi ego, thalammi ihiNthlaa''gaasN|| kR-airAvatInAma nadI, ysyaaNjl-sthlyoHpaadkrnnenottriituNshkym| idameva cAtra nAnAtvamyatpUrvasUtroktAsu mahAnadISu mAsAntauM trIn vA vArAn uttarItuMna kalpate, asyAM tu klpte| yacAtra 'eko jale ekazca pAdaH sthale' ityuktaM tad iha sthalamAkAzamucyate // [bhA.5639] eravai kuNAlAe, vitthinnA addhajoaNaM vhti| kappati tattha apunne, gaMtuMjA verisI annA // kR-airAvatInadIkuNAlAnagaryAadUre'rddhayojanaM vistIrNAvahati, sAcodvedhenajavArddhapramANA, tatra Rtubaddhe kAle mAsakalpe apUrNe trikRtvo bhikSAgrahaNa-lepAnayanAdau kArye yatanayA gantuM kalpate |yaa vAIzI anyA'pi nadI tasyAmapi trikRtvo gntuNklpte|| kRtA viSamapadavyAkhyA bhASyakRtA / samprati niyuktivistaraH[bhA.5640] saMkama thale ya nothala, pAsANajale ya vAlugajale y| suddhadagapaMkamIse, paritta'naMte tasA cev|| kRnadImuttaratastrayaH panthAnaH, tadyathA-saGkramaH 1sthalaMznosthalaM3cAtatrayadekAGgikAdinA saGkrameNa gamyate sa saGkramaH / sthalaM nAma-nadyAH kUparaNa varaNena vA yad nadIjalaM parihatya gmyte|nosthlN caturvidham-pASANajalaM vAlukAjalaM zuddhodakaM paGkamizrajalam / eteSu caturvapi gacchatAM yathAsambhavaMparIttA-'nanatakAyAstrasAzca virAdhanAM prApnuvanti ||tthaa. [bhA.5641] udae cikkhalla paritta-'naMtakAiga tase tmiiset| - akaMtamaNakaMte, saMjoe hoti appbhuN|| kR-udakecikkhallAdikaH pRthivIkAyaH vanaspatayazcaparIttakAyikAanantakAyikAvAtrasAzca dvIndriyAdayo bhaveyuH / ete ca sarve'pi yathAsambhavaM mizrA sacittA vA AkrAntA anAkrAntA vA sthirAasthirAvAsapratyapAyA niSpratyapAyAvA bhveyuH| eteSucabahavaH sNyogaaupyujyvktvyaaH| teSu yatrAlpabahutvaM bhavati, alpatarAH saMyamA-''tmavirAdhanAdoSA bahavazca guNA bhavantItyarthaH tatra kAraNe samutpanne gantavyam ||ytrc saGkramo bhavati tatrAmI bhaGgavikalpA bhaveyuH[bhA.5642] egaMgiya cala thira pArisADi sAlaMba vaji sbhe| .. paDipakkhesutagamanaM, tajjAtiyare va sNddevaa|| vR-saGkrama ekAGgiko vA syAdanekAGgiko vA / ekAGgikaH-ya ekena phalakAdinA kRtaH, anekAnikaH-anekaphalakAdinirmitaH / atraikAviDena gantavyaM nAnekAhikena, evaM sthireNanaca calena,aparizATinAnaparizATinA, sAlambenagantavyaMna vajitena niraalmbenetyrthH|saalmbo'pi Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 4, mUlaM-138, [bhA. 5642] 259 dvidhA-ekataH sAlambo dvidhA sAlambazca / pUrva dvidhA sAlambena, tata ekataH sAlambenApi tathA nirbhyengntvyNnsbhyen|atevaah-"pddipkhesuygmnnN"ti anekAGgika-cala-parizATinirAlamba-samayAkhyAnAM paJcAnAM padAnAM ye ekAGgikAdayaH pratipakSAsteSu gamanaM kartavyam / atra paJcabhi padairvAtriMzad bhaGgAH-ekAGgikaH sthiro'parizATI sAlambo nirbhaya ityAdi / eSu prathamo bhaGgaHzuddhaHzeSA azuddhAH,teSvapibahuguNareSugamanaMyatanAca krtvyaa|snnddevkaaapisngkrmbhed eva, ata Aha-tajjAtakAH 'itare vA' athajAtakAH saNDevakA bhaveyuH / tatraiva jAtAstajjAtAH zilAdayaH, anyataH sthAnAdAnIya sthApitA atajjAtAH iTTAlakAdayaH / teSvapi cA-'calA''krAntA-'nA-krAntAdayo bhedAH kartavyAH / / uktaH saGkramaH / atha sthalamAha[bhA.5643] nidakoppara varaNeNa va, thalamudayaM nothalaM tutaM cuhaa| uvalajala vAlugajalaM, suddhamahI pNkmudgNc|| -ndyaaaakunnttitkuurpraakaarNvlnNndiikuuprmucyte|jloprikpaattaanimuktvaapaalibndhH kriyate sa varaNa ucyate / etAbhyAM yadudakaMparihatya gamyate tat sthalaM draSTavyam / atha nosthalaM tat caturvidham-'upalajalam' adhaH pASANA upari jalaM 1 vAlukAjalam' adho vAlukA upari pAnIyaM 2 'zuddhodakaM' adhaH zuddhA mahI uparijalaM 3 'padodakaM adhaH kardama uparijalam 4 // podakasya cAmUni vidhAnAni[bhA.5644] lattagapahe ya khulae, taha'ddhajaMghAe jaanuuvriNc| leveya levauvariM, aktAdI usNjogaa| ha-yAvanmAtramalaktakena pAdorajyatetAvanmAtroyatrapathikardamaH slttkpthH|khulkmaatrHpaadghunnttkprmaannH| arddhajajAmAtraH-javAr3ayAvadbhavati / 'jAnUpari jaanumaatrNyaavdbhvti| 'lepaH' nAbhipramANaH / tata Urdhva sarvo'pi lepopari / ete sarve'pi krdmprkaaraaH| caturvidhe nosthale kardame cAkrAntA-'nAkrAnta-sabhaya-nirbhayAdayaH saMyogA yathAsambhavaM vaktavyAH / amunA doSeNa yuktaH panthAH parihartavyaH / / [bhA.5645] jo viya hota'kkato, hariyAdi-etehi ceva prihiino| tena vituna gaMtavvaM, jattha avAyA ime hoti|| vR-yo'pi ca panthAH 'AkrAntaH' daramalito haritAdimistrasaizca parihINo bhavati tenApi na gantavyam / yatra amI apAyA bhvnti|| [bhA.5646] girinadi putrA vAlA-'hi-kaMTagA duurpaarmaavttaa| cikhalla kallugANi ya, gArA sevAla uvalA y|| vR-yatra pathi girinadI pUrNA' tIvravegA vahati, makarAdayo vyAlA ahayo vA yatra jalamadhye bhavanat, kaNTakA vA pUreNAnItAH, dUrapAram AvartabahulaM vA jalaM bhavet, cikkhallo vA nadISu tAzoyatrapAdonimajjati, kallukAH' gAthAyAMnapuMsakatvaMprAkRtatvAtpASANeSudvIndriyajAtivizeSA . bhavanti te pAdau chedayanti, 'gArAH' pASANabhRGgikAH, "sevAlaH' prasiddhaH 'upalAH' chitrapASANAH ebhirapAyairvarjitena pUrvaMsthalena gantavyam, tadabhAve saGkrameNa, tadabhAve nosthalenApi / / tatra caturvidhe nosthale pUrvamamunA gantavyam Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 bRhatkalpa-chedasUtram - 3-4/138 [bhA. 5647 ] uvalajaleNa tu puvvaM, akkaMta-niraccaeNa gaMtavvaM / tassa'sati anakkaMte, niraJccaeNaM tu gaMtavvaM // vR- upalajale kardamo na bhavati, sthirasaMhananaM ca tad dbhavati, ataH pUrvaM tena 'AkrAnta-niratyena' kSunna- niSpratyapAyena gantavyam / tasyAbhAve anAkrAnta-niratyayenApi gantavyam // bhA (5648 ] emeva sesaesa vi, sigatajalAdIhi hoMti saMjogA / paMka mahusitya lattaga, khula'ddhajaMghA ya jaMghAya // vR- upalAd vAlukA alpasaMhananA, tata upalajalAbhAve vAlukAjalena gantavyam / vAlukAyAH zuddhapRthivI svalpatarasaMhananA, tato vAlukAjalAnantaraM zuddhodakena gamyate / teSvapi sikatAjalAdiSu zeSapadeSu 'evameva' prAgvad AkrAntA 'nAkrAntAdayaH saMyogA bhavanti / paGkajalaM bahupratyapAyam, ataH sarveSAmupalajalAdInAmabhAve tena gamyate / sa ca yaH 'madhusikthAkRti' kramatalayoreva kevalaM lagati yo vA alaktakamAtrastena pUrvaM gamyate, pazcAt khulakamAtreNa, pazcAdarddhajaGghAmAtreNa, tato jaGghAmAtreNa jAnupramANenetyarthaH / yastu jAnupramANAdupari paGkastena na gantavyam, yata Aha[ bhA. 5649 ] aDDhorutamittAto, jo khalu uvariM tu kaddamo hoti / kaMTAdijaDho vi ya so, atthAhajalaM va sAvAyaM // vR- 'ardhorukamAtrAd' jAnupramANAdupari yaH kardamo bhavati sa kaNTakAdyapAyavarjito'pyastAghajalamiva gantumazakyatvAt sApAyo mantavyaH / eSa vidhiH sarvo'pi saccittapRthivyAmaktaH / athAcittapRthivyAM tamevAha [bhA. 5650 ] jattha acittA puDhavI, tahiyaM Au-tarujIvasaMjogA / joniparitta - thirehi ya, akkaMta-niraccaehiM ca / vR-yatra pRthivI acittA tatrApkAyajIvAnAM tarujIvAnAM ca saMyogAH kartavyAH / tadyathA- pRthivI sarvatrApyacittA kimapkAyena gacchatu ? kiM vA vanaspatinA ? ucyate - apkAye niyamAd vanaspatirasti tasmAt tena mA gAt, vanaspatinA gacchatu, tatrApi parIttayonikena sthirasaMhananena AkrAntena niratyayena ca niSpratyapAyena / atra SoDaza bhaGgAH, tadyathA - pratyekayonikaH sthira AkrAnta M nipratyapAyaH, eSa prathamo bhaGgaH, sapratyapAyena dvitIyaH, anAkrAnte'pyevameva dvau vikalpau, evaM sthire catvAro vikalpAH labdhAH, asthire'pyevaM catvAraH, ete pratyekayonikenASTau bhaGgA labdhAH, anantayonike'pyevamevASTau labhyante, evaM sarvasaGkhyayA vanaspatikAye parIttAdibhiH padaiH SoDaza bhaGgA bhavanti // athApkAyasya trasAnAM ca saMyogAnAha [ mA. 5651] emeva ya saMjogA, udagassa cauvvihehi tu tasehiM / akkaMta-thirasarIre - ciraccaehi tu gaMtavvaM // vR- caturvidhAstrasAH dvIndriyAstrandriyAzcaturindrayAH paJcendriyAzceti / etaizcaturvidhairapi trasairAkrAntAdibhiH padairevameva udakena saha saMyogAH kAryA, tadyathA - AkrAntAH sthirA nipratyapAyAH 1 AkrAntAH sthirAH sapratyapAyAH 2 evaM tribhiH padairaSTau bhaGgA bhavanti, ete ca dvIndriyAdiSu caturSvapi pratyekamaSTAvaSTau labhyante, jAtA bhaGgakAnAM dvAtriMzat / atha sAntaranirantaravikalpavivakSA kriyate tatazcatuHSaSTiH saMyogA uttiSThante / atra cAkrAnta-sthirazarIraniratyayaiH sAntaraistrasairgantavyaM - Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 4, mUlaM - 138, [ bhA. 5651] nAkAyena // [bhA. 5652] U- vAuvihUNA, evaM sesA vi savvasaMjogA / udagassa u kAyavvA, jena' higAro ihaM udae / vR- 'tejo- vAyukAyayorgamanena sambhavati' iti kRtvA tejo- vAyuvihInA evaM zeSA api saMyogAH sarve'pi kartavyAH / tatrApkAyasya vanaspatinA trasaizca saha bhaGgakA uktAH, atha vanaspati-trasAnAM dvikasaMyogena bhaGgA ucyante kiM vanaspatI gamyatAm ? uta traseSu ? ucyate- traseSu sAntareSu gantavyam, punarvanaspatI, tatra hi niyamena trasA bhaveyuH / Aha ca nizIthacUrNikRt - puvvaM tasesu thirAisu gaMtavvaM, jato vane vi niyamA tasA atthi / pRthivyapkAya-vanaspatitrayasambhave katamena gamyatAm ? ucyate- pUrvaM pRthivIkAyena, tato vanaspatinA, tato'pkAyenApi / pRthivyudaka-vanaspatitrasalakSaNacatuSkasaMyogasambhave kathamena gantavyam ? ucyate- pUrvamacittapRthivyAM praviralatraseSu, tataH sacittapRthivyAm, tato vanaspatinA, tato'pkAyenApi gamyam / evamiha bahubhaGgavistare bIjamAtramidamuktam / ha ca udakapadamamuJcatA ye bhaGgAH prApyante te kartavyAH, yeneha sUtre udakasyAdhikAraH / zeSAstu vineyavyutpAdanArthamabhihitAH / / "aMto mAsassa dukkhutto vA" ityAdi sUtraM vyAkhyAti [bhA. 5653] eravai jattha cakkiya, tArisae na uvahammatI khettaM / paDisiddhaM uttaraNaM, puntrAsati khetta'NunnAyaM // 261 vR- yA erAvatI nadI kuNAlAjanapade yojanArddhavistIrNA jaGghArddhamAnamudakaM vahati tasyAH kecit pradezAH zuSkA na tatrodakamasti tAmuttIrya yadi bhikSAcaryAM gamyate tadA Rtubaddhe traya udakasaGghaTTAH, te ca gatA-''gatena SaD bhavanti; varSAsu sapta dakasaGghaTTAH, te ca gatA-S T-SSgatena caturdaza bhavanti / evamIddaze saGghaTTapramANe kSetraM nopahanyate, ita ekenApyike saGghaTTe upahanyate / anyatrApi yatrAdhikatarAH saGghaTTAstatrottaraNaM pratiSiddham / pUrNe mAsakalpe varSAvAse vA yadyanuttIrNAnAmaparaM mAsakalpaprAyogyaM kSetramasti tato nottaraNIyam / athAnuttIrNAnAmanyat kSetraM nAsti tato'sati kSetre uttaraNamanujJAtam // idameva vyAcaSTe [bhA. 5654] satta uvAsAsu bhave, dagaghaTTA tinni hoMti uDubaddhe / je tu na haNaMti khettaM, bhikkhAyariyaM va na haNaMti // vR- saptodakasaGghaTTA varSAsu trayaH zaGkhaTTA Rtuddhe bhavanti etAvantaH kSetraM nopaghnanti, na vA bhikSAcaryAmupaghnanti // [ bhA. 5655 ] jaha kAraNammi putre, aMto taha kAraNammi asivAdI / uvahissa gahaNa liMpaNa, nAvoyaga taM pi jataNAe / vR- yathA kAraNe pUrNe mAsakalpe varSAvAse vA'parakSetrAbhAve dRSTamuttaraNaM tathA mAsasyAntarapyazivAdibhi kAraNairupadhervA grahaNArthaM lepasyAnayanArthaM vA uttaraNIyam / kAraNe yatra nAvA'pyudakaM tIryate tatrApi yatanayA santaraNIyam // tatra cAyaM vidhi [bhA. 5656] nAva thala levaheTThA, levo vA uvari eva levassa donnI divamekaM, addhaM nAvAe parihAtI // Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 bRhatkalpa-chedasUtram - 3-4/138 vR- atra pUrvArddha-pazcArddhapadAnAM yathAsaGghayena yojanA-nAvuttaraNasthAnAd yadi dve yojane vakraM sthalena gamyate tena gantavyaM na ca naurAroDhavyA, "levahiTTha'' tti lepasyAdhastAd dakasaGghaTTena yadi sArddhayojanaparirayeNa gamyate tatastatra gamyatAM na ca nAvamadhirohet, evaM yojanaparyAhAreNa lepena gacchatu mA ca nAvamadhiruhat, arddhayojanaparyavahAreNa lepopariNA gacchet na ca nAvamadhirohet; evaM nAvuttaraNasthAnAt sthalAdiSu yojanadvayAdikaM parihIyate / evameva lepoparisthAnAt sArddhayojana parihAreNa sthalena, ekayojanaparirayeNa saGghaTTena, arddhayojanaparihAreNa vA lepena gamyatAM na ca lepopariNA / lepottaraNasthAnAdekayojanaparyavahAreNa sthalena, arddhayojana parihAreNa vA saGghaTTena gantavyaM na lepena / saGghaTTottaraNasthAnAdarddhayojanaparyavahAreNa sthalena gamyatAM na ca saGghaTTena / eteSAM parihAraparimANAnAmabhAve nAvA lepopariNA lepena saGghaTTena vA gamyate na kazciddoSaH // atra " nAva thala "tti padaM vyAcaSTe [ bhA. 5657 ] do joyaNAiM gaMtuM, jahiyaM gammati thaleNa tena vae / mAya durUhe nAvaM, tatthAvAyA bahU vuttA // vR dve yojane gatvA yatra sthalena gamyate tena pathA vrajed mAca nAvamArohat / yatastatra bahavo'pAyAH pUrvamevoktAH / kAraNe tu tatrApi gamyate / tatra saGghaTTe gacchatAM tAvad yatanAmAha [ bhA. 5658 ] thalasaMkamaNe jayaNA, paloyaNA pucchiUNa uttaraNaM / paripucchiUNa gamanaM, jati paMtho tena jatanAe / vR- sthalasaGkramaNe yatanA kAryA, ekaM pAdaM jale ekaM ca pAdaM sthale kuryAdityarthaH / pralokanA nAma - lokamuttarantaM pralokayati, yasmin pArzve jaGghArddhamAtramudakaM tatra gacchati / athottarato na pazyati tataH prAtipathikamanyaM vA pRcchati, tato yatra nIcataramudakaM tatrottaraNaM vidheyam / "paripucchiUNa" ityAdi, yadi tasyodakasya parihAreNa panthA vidyate tadA taM parityajya yatanayA tena gantavyam / / atha sthalapathe'mI doSA bhaveyuH [ bhA. 5659 ] samudAnaM paMtho vA, vasahI vA thalapatheNa jati natthi / sAvata- tenabhayaM vA, saMghadeNaM tato gacche // vR- 'samudAnaM' bhikSA tatra nAsti, sthalapatha eva vA nAsta, vasatirvA sthalapathe yadi na samasti, zrAva bhayaM stenabhayaM vA tatra vidyate tataH sthalapathaM muktvA saGghaTTena prathamato gacchet, tadabhAve lepena / tatreyaM yatanA[bhA. 5660 ] 4 nibhaye gAratthINaM, tu maggato colapaTTamussAre / sabha athagghe vA, uttinesuM ghanaM paTTaM // vR- yadi sa sAdhurgRhisArthasahAyastata udakasamIpaM gatvorddhakAyaM mukhavastrikayA'ghaH kArya rajoharaNena pramAjyorpakaraNamekataH kRtvA yadi nirbhayaM caurabhayaM nAsti tato gRhasthAnAM 'mArgataH' sarvapazcAdudakamavatarati / yathA yathA coNDamuNDataraM jalamavagAhate tathA tathoparyupari colapaTTakamutsArayed yena na tImyate / atha tatra sabhayam astAdhaM vA jalaM tato yadA kiyanto'pi gRhasthA agrato'vatIrNAstadA madhye sAdhunA'vataraNIyam colapaTTakaM ca 'ghanaM' DhaM baghnIyAt // etena vidhinottIrNasya yadi copaTTako'nyadvA kiJcidupakaraNajAtaM tImitaM tadA'yaM vidhiH Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 4, mUlaM-138, [bhA. 5661] 263 [bhA.5661] dagatIre vA ciTTe, nippagalo jAva colpttttotu| .. sabhae palaMbamANaM, gacchati kAeNa aphusNto|| vR-'dakatIre' snigdhapRthivyAmapkAyarakSaNArthaMtAvat tiSThetyAvat colapaTTako'nyadvopakaraNaM niSpragalaM bhvti|ath tatra tiSThataH sabhayaMtataH pragalantamevataMcolapaTTakaM kAyenAspRzanbAhAyAM pralambamAnaM nayan gacchati // yatra sArthavirahita ekAkI samuttarati tatrAyaM vidhiH[bhA.5662] asai gihi nAliyAe, ANakkheuM puno vipaDiyaraNaM / egAbhogaMca kare, uvakaramaMleva uvriNvaa|| kR-gRhiNAmabhAvesarvopakaraNamavataraNatIre muktvA nAlikAM-AtmapramANAtcaturaGgulAtiriktAM yaSTiM gRhItvA tayA "AnakkheuM" astAghatAmanumIya paratIrAt punarapijale praticaraNaM karoti, pratyAgacchatItyarthaH; Agatya ca tadupakaraNamekAbhogaM karoti, ekatra niyantrayatItyarthaH; tatastad gRhItvA tena parIkSitajalapathenottarati / eSa lepe lepoparau vA vidhiruktH|| atha nAvaM yaiH kAraNairArohet tAni darzayati[bhA.5663] biiyapaya tena sAvaya, bhikkhevA kAraNe va aagaaddhe| kajjavahi magara chubmaNa, nAvodagataM pijtnaae| vR-dvitIyapadamatrocyate-sthala-saTTAdipatheSu zarIropadhistenAH siMhAdayovAzvApadA bhaveyuH, bhaikSaM vA na labhyate, AgADhaM vA kAraNam-ahidaSTa-viSa-visUcikAdikaM bhavet tatra tvaritamauSadhAnyAnetavyAni, kulAdikAryaM vA akSepeNa karaNIyamupasthitam, upadherutpAdanAthavA gantavyam, lepe lepoparau vA makarabhayaM tato nAvamArohet / tat ca prathamamevopakaraNamekAbhogaM kuryAt / kutaH? ityAha-"chubmaNa"tti kadAcitpratyanIkana udake prakSipyeta, tata ekAbhogakRteSubhAjaneSu vilagnastaratIti / "nAvodagataMpijayaNAe"ttiyadibalAbhiyogena nAvudakasyotsecApana kAryata tadA tadapi yatanayA kartavyam / kathaM punarekAbhogamupakaraNaM karoti? ityAha[bhA.5664] purato duruhaNamegato, paDilehA puvva paccha samagaMvA / sIse maggato majjhe, bitiyaM uvakaraNa jynnaae| vR-gRhiNAMpurata upakaraNaM na pratyupekSate, na vA ekAbhogaM karoti / "duruhaNa"tinAvamAro dukAmena ekAntamapakramyopakaraNaM pratyupekSaNIyam / "paDileha"tti tato'dhaHkAyaM rajoharaNena uparikAryamukhAnantakena pramRjya bhAjanAnyekatrabadhnAti, teSAmupariSTAdupadhiM suniyantritaM kroti| "puvva paccha samagaM va" ti kiM gRhibhyaH pUrvamAroDhavyam ? uta pazcAt ? utAho samakam ? atrottaram-yadi bhadrakA nAvikAdayo yadi ca sthirA naurna dolAyate tataH pUrvamAroDhavyam; atha prAntAH tataH pUrvaM nAruhyate, mA 'amaGgalam' iti kRtvA pradveSaM gaman, teSAM prAntAnAM bhAvaM jJAtvA samakaMpazcAdvAArohaNIyam / "sIse"tti nAvaH zirasinasthAtavyam, devatAsthAnaMtaditikRtvA; mArgato'pi na sthAtavyam, niryAmakastattara tiSThatIti kRtvA; madhye'pi yatra kUpakasthAnaM tatra na sthAtavyam, tad muktvA yad aparaMmadhye sthAnaM tatrasyeyam / atha madhye nAsti sthAnaM tataH zirasi pRSThatovAyatratesthApayantitatra nirAbAdhe sthiiyte|saakaarNsktNprtyaakhyaay nmskaarprstisstthti| uttarannapi na pUrvamuttarati na vA pazcAt kintu madhye uttarati / sAropadhizca pUrvamevAlpasAgArikaH Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/138 kriyate, yad antaprAntaM cIvaraM tat prAvRNoti / yadi ca tarapaNyaM nAviko mArgayati tadA dharmakathA'nuziSTizca kriyte|ath na muJcati tatodvitIyapade yadantaprAntamupakaraNaM taddyatanayA dAtavyam / atha tad necchati niruNaddhi vA tato'nukampayA yadi anyo dadAti tadA na vaarnniiyH| mU. (139) se taNesu vA taNapuMjesu vA palAlesu vA palAlapuMjesu vA appaDesu appapANesu appabIesuappahariesu appussesuapputtiMga-paNaga-dagamaTTiya-makkaDagasaMtANaesuahesavaNamAyAe no kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA tahappagAre uvassae hemaMtagimhAsu vtthe|| . mU. (140) se taNesu vA jAva saMtANaesu uppiMsavaNamAyAe kappai niggaMthANa vA niggaMthINa vA tahappagAre uvassae hemaMta-gimhAsu vatthae / mU. (141) se taNesu vA jAva saMtANaesu aherayaNImukkamauDesu no kappai niggaMdhANa vA niggaMthINa vA tahappagAre uvassae vAsAvAsaM vtthe| mU. (142) setaNesu vAjAvasaMtANaesuupirayaNImukkamauDesukappainiggaMthANayaniggaMthINa yatahappagAre uvassae vAsAvAsaM vatthae / vR-asya sUtracatuSTayasya sambandhamAha[bhA.5665] addhANAto nilayaM, uviti tahiyaM tu do ime suttaa| tattha vi uDummi paDhamaM, uDummi dUijjaNA jenN| vR-pUrvasUtre adhvA' jalapathalakSaNaH prakRtastata uttIrNA 'nilayam' upAzrayamupAgacchanti / tadviSayeca Rtubaddha-varSAvAsayoHpratyekamimedve suutreaarbhyete|ttraapiprthmNsuutrdvymuutubddhvissyN dviyNvrssaavaasvissym|kutH? ityAha-RtubaddheyenakAraNena "dUijjaNA"vihArobhavatenavarSAvAse, pUrvasUtrecavihAro'dhikRtaH,ataH smbndhaanulomyenpuurvmRtubddhsuutrdvyNttovrssaavaassuutrdvymiti| [bhA.5666] ahavA addhANavihI, vutto vasahIvihiM imaM bhnnii| sAvI puvvaM vuttA, iha u pamANaM duviha kaale|| vR-athavA'dhvani vidhiH pUrvasUtre uktaH, imaMtuparastutasUtre vasatividhi bhaNati / sA'pica vasati 'pUrva prathamoddezakAdiSvanekazaH proktA, iha tu dvividhe'pi' Rtubaddha-varSAvAsalakSaNe kAle tasyAH pramANamucyate / / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-atha tRNeSu vA tRNapujeSuvA palAleSu vA palAlapuoSu vA alpANDeSu alpapraNANeSu / iha aNDakAni pipIlikAdInAm, prANAH-dvIndriyAdayaH, bIjam-anaGguritam, tadevAGguritodbhinnaharitam, avazyAyaH-snehaH, uttiGgakITikAnagaram, panakaH-paJcavarNa-sAGkuro'naDarovA'nantavanaspativizeSaH, dakamRttikA-sacitto mizro vA kardamaH, markaTakaH-kolikastasya santAnakaM-jAlakam |alpshbdshceh sarvatrAbhAvacanaH, tato'NDarahiteSuprANarahiteSu ityAdi mantavyam / "ahesavaNamAyAe"tti "adhaHzravaNamAtrayA zravaNayoradhastAd yatra chAdanatRNAdIni bhavanti tathAprakAre upAzraye no kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA hemanta-grISmeSu vastum, assttaavRtubddhmaasaanityrthH|| evaMpratiSedhasUtramabhidhAyaprapaJcitajJavineyAnugrahArthaM vidhisUtramAha-atha tRNeSuvAyAvadalpa0 santAnakeSu uparizravaNamAtrayA yukteSu tathAvidhopAzraye kalpate hemanta-grISmeSu vastum // evamRtubaddhasUtradvayaM vyaakhyaatm|ath varSAvAsasUtradvayaM vyAkhyAyate-atha tRNeSuvAtRNapujeSu Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 4, mUlaM-142, [bhA. 5666] vA yAvadalpa-santAnakeSu "adherayaNImukkamauDesu"tti aJjalimukulitaM bAhudvayamucchritaM mukuTa ucyatesa ca hastadvayapramANaH / yadAha bRhadbhASyakRtmauDopunadorayaNI, pamANatohoi huumunneyvyo| ___ ranibhyAM-hastAbhyAM muktAbhyAM-ucchritAbhyAM yo nirmito mukuTaH sa ralimuktamukuTaH / etAvapramANamadhastAduparica yatrAntarAlaMna prApyateteSvaghoralimuktamukuTeSutRNAdiSuna kalpate varSAvAse vastum ||ath tRNeSuvAyAvadalpa0 santAnakeSuupariralimuktamukuTeSuyathoktapramANeSu mukuToparivartiSu saMstArake niviSTasya sAdhorardhatRtIyahastAdyapAntarAlayukteSvityarthaH / IzyAM vasatau kalpate varSAvAse vastumiti suutrctussttyaarthH||ath bhASyakAraH prathamasUtra vivarISurAha[bhA.5667] taNagahaNA''rannataNA, sAmagamAdI u sUiyA savve / . sAlImAti palAlA, puMjA puna mNddvesuktaa|| vR-tRNagrahaNAd AraNyakAni zyAmAkAdIni sarvANyapi tRNAni sUcitAni / palAlagrahaNena zAlyAdIni palAlAni gRhItAni |puaaHpunstRnnaanaaNplaalaanaaNvaa uparimaNDapeSukRtA bhvnti| yeSu hi dezeSu svalpAni tRNAni teSu puJjarUpatayA tAni maNDapeSu saGgRhyante, adhastAdbhUmau sthApitAni mA vinazyeyuriti kRtvA / [bhA.5668] puMjA u jahiM dese, appappANA ya hoMti emaadii| appa tigapaMca satta ya, etena ya vaccatI suttN|| vR-evaM yatra deze maNDapeSu pujAH kRtA bhavanti tatra vivakSitAyAM vasatI te pujA alpaprANA alpabIjA evamAdivizeSayuktA bhaveyuH, atra kasyApyevaM buddhi syAt-alpAH prANAstrayaH paJca sapta vA mantavyAH, ata Aha-na 'etena' paroktenAbhiprAyeNa sUtraM vrajati, kiM tarhi ? alpazabdo'trAbhAvavAcako draSTavyaH, prANAdayasteSuna santIti bhAvaH ||atr paraH prAha[bhA.5669] vattavvA u apANA, baMdhanulomeNimaM kayaM suttaM / pANAdimAdiesuM, ThaMte shaannpcchittN|| vR-yadiabhAvArtho'lpazabdastata evaMsUtrAlApakAvaktavyAH-"apAnesuabIesuahariesu" ityaadi| gururAha-bandhAnulomyenetthaM sUtrakRtam "appapAnesu" ityAdi, evaMvidhohi pAThaH sulalitaH sukhenaivoccarituM zakyate / yadi punauM trayaH paJca vA dvIndriyAdayaH prANina AdizabdAdaNDAdIni vA yatra bhavanti tatra tiSThanti tatasteSAM virAdhanAyAM svasthAnaprAyazcittaM drssttvym|| kathaM punaralpazabdo'bhAve vartate? tata Aha[bhA.5670] thovammiabhAvammiya, viniogo hoti appsddss| thove u appamANo, appAsI appanidoya // vR-stoke'bhAveca alpazabdasya 'viniyogaH' vyApAro bhavati / tatra stokArthavAcako yathAalpamAno alpAzI alpanidro'yam ||abhaavvaacko yathA[bhA.5671] nissatatassa u loe, abhihANaM hoi appsttotti| louttare viseso, appAhAro tuaTTijA // vR-yaH kila nisattvaH puruSastasya loke'lpasattvo'yamityabhidhAnaM bhvti|lokottre'pyyN vizeSaH samasti, ythaa-alpaahaarobhvedalpNctvgvrtyet|abhaave'pishyte, yathA-"appAyaMke' Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 - bRhatkalpa-chedasUtram -3-4/142 nIroga ityarthaH ||ath bIjAdiyukteSu tiSThatAM prAyazcittamAha[mA.5672] biya-maTTiyAsu lahugA, harie lahugAva hoti gurugaavaa| pAnuttiMga-daesuM, lahugA panae guruucuro|| vR-bIja-mRttikAyukteSutRNAdiSutiSThatAM caturlaghukAH / hariteSu pratyekeSu caturlaghu, ananteSu caturguru / prANeSu-dvIndriyAdiSu attigodakayozcaturlaghu / panake cturgurvH|| uktaH suutraarthH| atha niyuktivistaraH[bhA.5673] savaNapamANA vasahI, adhiThaMte caulahuMca aannaadii| micchatta avAuDa paDileha vAya sANeya vAle y|| vR-zravaNapramANA vasatiH karNayoradhastAt tRNAdiyuktAya bhavati tasyAmadhaHzravaNamAtrAyAM tiSThatazcaturlaghu, AjJAdayazca doSA mithyAtvaM ca bavati / katham ? iti ced ityAha-yeSAMsAdhUnAM sAgArikamapAvRtaM vaikriyaMvA tAnpravizato dRSTvAloko brUyAt-aho! hIpracchAdanamapitIrthakareNa nAnujJAtam, lajjAmayazcapuruSa-striyoralaGkAraH, tadnUnamasarvajJa evAsI; evaM mithyAtvagamanaM bhvet| "paDileha"tti uparyapratyupekSite zIrSamAsphiTati, tatra praannviraadhnaanisspnnm| avanatAnAM ca pravizatAM nirgacchatAMca kaTI pRSThaM vA vAtena gRhyate / avanatasya ca pravizataH sAgArikaM lambamAnaM pRSThataH zvAno mArjAro vA troTayet / "vAle ya" tti upari sIrSe AsphiTite sarpo vRzciko vA dazet / yata ete doSA ato'dhaHzravaNamAtrAyAM vasatau na sthAtavyam / dvitIyapade tiSTheyurapi / / [bhA.5674] savaNapamANA vasahI, khete ThAyaMte bAhi vosggo| pANAdimAdiesuM, vitthinnA''gADha jtnaae| vR-pareSukSetreSvazivAdIni bhaveyuH tataH kSetrAbhAve'dhaHzravaNamAtrAyAmapyalpaprANAdiyuktAyAM tiSThatAmiyaM yatanA-vasaterbahirAvazyakaM kurvanti / anyo'pi ya-'vyutsarga' kAyotsargaH sa bahiH kriyate / dvitIyapade saprANeSu AdisabdAd bIjAdiSvapi vasatau vidyAneSu tiSTheyuH tatra yatanayA vistIrNAyAM tisstthnti|saayessvvkaashessusNsktaa tAn kSAreNa lakSayanti, kuTamukhena vA haritAdikaM sthgynti,dkmRttikaa-biijaadiinyekaantevRssbhaaHsthaapynti| evmaagaaddhekaarnnesthitaanaaNytnaavijnyeyaa|| - [bhA.5675] veuvva-'vAuDANaM, vuttA jayaNA nisija kappo vaa| uvaoga nita'iMte, huchiMdanA nAmanA vA vi|| vR-yevikurvitA-'pAvRtasAgArikAsteSAMprathamoddezakoktA ytnaa'vdhaarnniiyaa|prvishnto nirgacchantazca pRSThato niSadyAM kalpaM vA kurvanti / zvAnAdInAmupayogaM dadAnA nityaM nirgacchanti pravizanti ca / yAnyuparitRNAnyavalambante teSAM pramAM cchedanaM nAmanaM vA kurvanti ||vyaakhyaatN RtubaddhasUtradvayam / atha varSAvAsasUtradvayaM vivRNoti[bhA.5676] aMjalimalikayAo, dotrivibAhA samUsiyA muddo| heTThA uvariM ca bhave, mukkaMtu tao pmaannaao| aJjalimukulIkRtau dvAvapi bAhU samucchritau mukuTa ucyte|muktmukuttN punaH 'tataH pramANAt tAvapramANamaGgIkRtya saMstArakaniviSTastha upari ca yatrAntarAlaM prApyate IzyAmupariralimuktamukuTAyAM vasatau varSAkAle sthAtavyam / kutaH ? iti ced ucyate Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 4, mUlaM - 142, [ bhA. 5677] [bhA. 5677] 267 hattho laMbai hatthaM, bhUmIo sappo hatthamuTTheti / sapparasa ya hatyarasa ya, jaha hattho aMtarA hoi // vR- phalakAdI saMstArake suptasya 'hastaH' hastamekaM adho lambate, bhUmitazca sarpo hastamuttiSThati, tataH sarpasya ca hastasya ca yathA hasto antarA bhavati tathA kartavyam / / tathA [bhA. 5678 ] mAlA laMbati hatyaM, sappo saMthArae niviTThassa / sappassaya sIsassa ya, jaha hattho aMtarA hoi // vR- saMstArake niviSTasya mAlAt sarpo hastaM lambate, tataH sarpasya ca zIrSasya ca yatA hasto antarA bhavati tathA vidheyam, IddakpramANa upAzrayo grahItavya ityarthaH // [bhA. 5679 ] kAussaggaM tu Thie, mAlo jai havai dosu rayaNIsu / kappara vAsAvAso, iya taNuMjesu savvesu // vR- kAyotsarga sthitasya mAlo yadi dvayo ratnorupari bhavati tadA kalpate tasyAM vasatau varSAvAsaH kartum / "iya" evaM sarveSvapi tRNapuJjeSu vidhirdraSTavyaH // [ bhA. 5680 ] uppiM tu mukkamauDe, ahi ThaMte caulahuM ca ANAI / micchatte vAlAI, bIyaM AgADha saMviggo // vR- ata uparimuktamukuTepratizraye sthAtavyam / athAdhomuktamukuTe tiSThati tatazcaturlaghu AjJAdayo mithyAtvaM vyAlAdayazca doSAH pUrvasUtroktA bhavanti / dvitIyapadamapyAgADhe kAraNe tathaiva mantavyam / tatra ca tiSThan saMvigna eva bhavati // atreyaM yatanA [bhA.5681] dIhAimAIsu u vijabaMdhaM, kuvvaMti ulloya kaDaM ca pottiM / kappA'saIe khalu sesagANaM, muttuM jahantreNa gurussa kujjA // vR-dIrghajAtIyAdiSu vasatau vidyamAneSu teSAM vidyayA bandhaM kurvanti / vidyAyA abhAve upariSTAdullocaM kurvanti / ullocAbhAve kaTam / kaTAbhAve "pottiM"ti cilimilikAM sarvasAdhUnAmupari kurvanti / atha tAvantaH kalpA na vidyante tataH zeSANAM muktvA jaghanyena gurorupariSTAdullocaM kuryAt // zrIcUrNikAravadanAnavacomarandaniSyandapAraNakapIvarapezalazrIH / uddezake mama matibhramarI turIye, TIkAmiSeNa mukharatvamidaM vitene // uddezakaH-4 samAptaH muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA bRhat kalpasUtre caturthoddezakasya (bhadrabAhu svAmi racitA niyukti yukta) saMghadAsagaNi viracitaM bhASyaM evaM malayagiri kSemakIrti AcAryAbhyAM viracitATIkA parisamAptA / uddezaka:-5 vyAkhyAtazcaturthoddezakaH / samprati paJcama Arabhyate / tasya cedamAdisUtracatuSTayammU. (143) deve ya itthirUvaM viuvvittA niggaMdhaM paDigAhijjA, taM ca niggaMthe sAijejjA, mehuNapaDisevaNappatte Avajjai cAummAsiyaM parihAraTThANaM anugghAiyaM // mU. (144) devI ya itthirUvaM viuvvittA niggaMdhaM paDigAhijjA, taM ca niggaMthe sAijejjA, Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 bRhatkalpa-chedasUtram -3-5/144 mehuNapaDisevaNappatte Avajai cAummAsiyaM parihArahANaM anugghaaiyN|| mU. (145) devI ya purisastvaM viuvittA niggaMthiM paDigAhejA, taM ca niggaMthI sAijejA, mehuNapaDisevaNapattA Avajjai cAummAsiyaM anugghaaiyN|| mU. (146) deve ya purisarUvaM viubvittA nirgathiM paDigAhijjA, taM ca niggaMthI sAijijjA, mehuNapaDisevaNapattA Avajai cAummAsiyaM anugghAiyaM // vR-athAsya sUtracatuSTayasya kaH sambandhaH? ityAha[bhA.5682] pAeNa hoti vijaNA, gujjhagasaMseviyA ya tnnpuNjaa| hoja miha saMpayogo, tesuya aha paMcame jogo|| vR-prAyeNa tRNapujAH 'vijanAH' janasampAtarahitAH guhyakaizca-vyantaraiH sevitAH-adhiSThitA bhavanti, tatasteSu tiSThatAM taiH saha mithaH samprayogo'pi bhavet, ata idaM suutrmaarbhyte| 'atha' eSa paJcamoddezake AdhasUtracatuSTayasya sambandhaH // [bhA.5683] aviya tiriovasaggA, tatthudiyA AyaveyaNijjA ya / . imigA uhaMti divvA, te paDilomA ime iyare // vR-'api ca' iti sambandhasya prkaaraantraabhyuccye| 'tatra' iti anantarasUtre 'tiryagupasargA' vyAlAdikRtAH 'AtmasaMvedanIyAzca vAtena kaTIgrahaNAdayaH "uditAH' bhaNitAH, eteSuprastutasUtreSu divyA upasargA ucynte| upasargAzca dvidhA- pratilomAH' pratikUlAH 'itare ca' anukUlAH / tatra pratikUlAH pUrvasUtroktAH, ihAnukUlA bhnnynte|| [bhA.5684] ahavA AyAvAo, cautthacarimammi pavayaNe ceva / imao baMbhAvAo, tassa u bhaMgammi ki sesN|| vR-athavA caturthoddazakacaramasUtre AtmApAyaH pravacanApAyAzcoktaH, ayaMpunaH prastutasUtreSu brahmavatApAya ucyte|tsy hi bhaGgekiMnAmazeSamabhagnam ? atstdbhnggomaabhuuditiprkRtsuutraarmbhH| athavA caturthena prakAreNa sambandhaH, tamevAha[bhA.5685] sarisAhikAriyaM vA, imaMcautthassa paDhamasutteNaM / annahigArammi vipatthutammi annaM pi icchNti|| vR-athavA idaM sUtraM caturthoddezakasya 'prathamasUtreNa "taoanugghAiyA pannattA" ityAdirUpeNa samaM sadhzAdhikArikam, tatrApyanuddhAtikAdhikAra ukta ihApi sa evAbhidhIyata iti bhAvaH / Aha-caturthaprathamasUtrAnantaramaparANibhUyAMsi sUtrANi gatAni teSucAparApare'dhikArAstataH kathamayaM sambandho ghaTate? ityAha-anyasminnadhikAre prastute'pa anyamadhikAramicchanti sUrayaH / / tathA cAtra dRSTAntaH[bhA.5686] jaha jAirUvadhAtuM, khaNamANo labhijja uttmNvyrN| taMgiNhai na ya dosaM, vayaMti tahiyaM imaM pevaM // vR-yathAjAtarUpaM-suvarNaM tasya dhAtuMkhanamAnoyadi uttamavajaM labheta tatastaMgRhNAtinaca tasya vajraM gRhNataH kamapi doSaM vadanti / evam 'idamapi' prastutamaparAdhikAre prastute'parAdhikAragrahaNaM Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka: 5, mUlaM- 146, [bhA. 5686 ] na virudhyate / / atra paraH prAha nanu cAnena suvarNa-vajradhSTAntenedamApatram-adhastanasUtrebhyaH paJcamasyAdisUtraM pradhAnataram / sUrirAha - naivam, prAdhAnyasyobhayorapyApekSikatayA tulyatvAt / tathAhikaNaeNa vinA varaM, na bhAyae neva saMgahamuvei / na ya tena vinA kaNagaM, tena ra annona pAhannaM // [bhA. 5687 ] 269 vR-kanakena vinA vajraM 'na bhAti' na zobhate na ca 'saGghahaM' sambandhamupaiti, AzrayAbhAvAt; na ca 'tena' vajreNa vinA kanakaM zobhate, tena kAraNena 'ra' iti nipAtaH pAdapUraNe ubhayorapyanyonyaM prAdhAnyam / evamadhastanasUtrANAM kanakatulyAnAM paJcamoddezakAdisUtrasya ca vajratulyasya pApapratiSedhakatvAt tulyameva prAdhAnyam / / anena sambandhacatuSTayenApatitasyAsya vyAkhyA-devazca strIrUpaM vikurvya nirgranthaM pratigRhNIyAta, tacca nirgrantho maithunapratisevanaprApto yadi 'svAdayed' anumodayet tata Apadyate cAturmAsikaM parihArasthAnamanuddhAtikam // evaM dvitIyasUtraM devI strIrUpaM vikurvya nirgranthaM pratigRhNIyAdityAdyapi mantavyam / / tRtIyasUtramdevI puruSasya rUpaM vikurvyaM nirgranthIM pratigRhNIyAt tacca nirgranthI svAdayed, maithunapratisevanaprAptA Apadyate cAturmAsikamanuddhAtikaM sthAnam / evaM devaH puruSarUpaM vikurvya nirgranthIM pratigRhaNIyAdityAdyapi caturthasUtraM vaktavyam / sUtracatuSTayArthaH / athAdyasUtradvayaM yAvad vivarISurAha[bhA. 5688 ] deve ya ithirUvaM, kAuM giNhe taheva devI ya / dosu vi ya pariNayANaM, cAummAsA bhave gurugA // vR-devo devI vA strIrUpaM kRtvA nirgranthaM gRhNIyAt / tataH kim ? ityAha- 'dvayorapi' devadevIstriyoH pratisevane pariNatAnAM catvAro mAsA gurukAH prAyazcittaM bhavet // athaitayoH sUtrayorviSayasambhavamAha[ bhA. 5689 ] gacchagaya niggae vA, hoja tagaM tattha niggamo duviho / uvaesa anuvaese, sacchaMdeNaM imaM tattha / / vR- gacchagatasya gacchanirgatasya vA 'tad' anantaroktaM vRttAntajAtaM bhavet / tatra gacchAd nirgamo dvividhaH-upadezena anupadezena ca / anupadezaH svacchanda iti caiko'rthaH / tatra svacchandena idaM gacchAd nirgamanamabhidhIyate // [bhA. 5690 ] sutaM atyaya bahu, gahiyAiM navari me jhareyavvaM / gacchammiya vAghAyaM, nAIUNa imeiiM ThANehiM // vR: kazcid gRhItasUtrArthazcintayati sUtramarthazca mayA 'bahU' prabhUtau gRhItI, navaramidAnIM mayA pUrvagRhItaM "jherayavvaM" ti 'smartavyaM' parijitaM kartavyam, gacche ca smaraNasyAmIbhi 'sthAnaiH ' kAraNaivyArghAtaM jJAtvA nirgamane matiM karoti / kAni punastAni sthAnAni ? ityAha [ bhA. 5691 ] dhammakaha mahiDDIe, AvAsa nisIhiyA ya Aloe / Dipuccha vAdi pAhuNa, mahAna gilANe dulabhabhikkhaM // vR- sa dharmakathAlabdhisampannastato bhUyAn janaH zrotamAgacchatIti dharmakathayA vyAghAtaH / 'maharddhikaH' rAjAdirdharmazravaNAya samAyAti tasya vizeSataH kathanIyam, tadAvarjane bhuuysaamaavrjnaat| tathA mahati gacche bahavo nirgacchanta AvazyakIM kurvanti pravizanto naiSedhikIM kurvanti te samyag nirIkSaNIyAH / cazabdAd asaGkhaDavyavazamanAdau vA bhUyasI velA laget / "Aloe" ti bhikSAmaTitvA Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 bRhatkalpa-chedasUtram -3-5/146 samAgatAnAmanyasAdhUnAmAlocayatAM yadi parAvartyate tata AlocanAvyAghAtaH / tathA gacche vasato bahavaH pratipRcchAnimattamAgacchanti teSAM pratyuttaradAne vyAghAtaH / taM ca bahuzrutaM tatra sthitaM zrutvA vAdinaH samAgacchanti tataste'pi nigrahItavyAH, anyathA pravacanopaghAtaH / tathA "mahAni"tti 'mahAjane mahati gaNebahavaH prAghUrNakAH samAgacchanti teSAM vizrAmaNayAparyupAsanayA ca vyaaghaatH| tathA bahavo mahati gaNe glAnAstadarthamauSadhAdikamAnetavyam / durlabhaM vA tatra kSetre bhaikSaM tadarthaM ciramaTanIyam / evaMvidho vyAghAto gacche bhavatIti snggrhgaathaasmaasaarthH|| sAmprataM vistarArtha-mabhidhitsurdharmakathAdvAraM sugamamityanAdhtya maharddhikadvAraM vyAkhyAti-tatra yorAjA rAjAmAtyo'parovAmaharddhikodharmazravaNAyAgacchati tasyAvazyaM vizeSeNacadharmakathanIyaH / paraH prAha-kiM kAraNaM maharddhikasya vizeSato dharmakathA kriyate ? nanu bhagavadbhiritthamuktam"jahA punassa katthaI tahA tucchassa katthaI" atrocyate[bhA.5692] kAmaMjaheva katthati, punne taha ceva katthaI tucche / vAulaNAya na giNhai, tammi ya ruDhe bahU dosA / / vR- 'kAmam' anumatamidaM yathaiva 'pUrNasya' maharddhikasya dharma kathyate tathaiva 'tucchasya' alpardhikasyApi kathyate, paraM sa maharddhiko vyAkulanAto yathAtathA dharma kathyamAnaM samyag 'na gRhNAti' na pratipadyate roSaM ca gacchati, 'tasmiMzca' rAjezvara-talavarAdike ruSTe 'bahavaH' nirviSayAjJApanAdayo doSAH, ato'vazyaM vizeSeNa vAtasyadharmakathanIyaH; evaM suutraarthsmrnnvyaaghaatH| athavA guravomaharddhikAyadharmakathayantitadAnImapitUSNIkaibhavitavyam,mAbhUt kolAhalatastasya samyagdharmApratipattiriti kRtvA ||aavshyikii-nssedhikiipde cazabdasUcitaM cArthaM vyAcaSTe[bhA.5693]AvAsigA-''sajja-dupahiyAdI, visIyate ceva savIrio vi| viosaNe vA vi asaMkhaDANaM, AloyaNaM vA vi cireNa detii|| vR-AvazyakIkaraNe upalakSaNatvAd naiSedhikIkaraNe AsajjakaraNe duHpratyupekSita-duHpramANanAdikaraNeca 'savIryo'pi' samartho'piyaHpramAdabahulatayA vidhiidtissmygniriikssyshikssnniiyH| asaGkaDAnicasAdhUnAmutpadheranteSAM vyupazamane bhUyasI velA lgti|prtikrmnnevaaprbhuutsaadhusmuuhH krameNAlocayan cireNAlocanAM ddaati|| [bhA.5694] meraM ThavaMti therA, sIdaMte Avi sAhati pvttii| thirakaraNa saDDaheuM, tavokilaMte ya pucchNti|| .. vR- 'sthavirAH' AcAryA yAvad 'maryAdAM' sAmAcArI sthApayanti tAvat cirIbhavati / yo vA ko'pi sAmAcAryAM sIdati tasya pravRttiryAvad AcAryANAM nivedyate tAvat svAdhyAyaparimanthaH / abhinavazrAddhasya vA sthirIkaraNArthaM dharma kathanIyaH / ye ca tapasvino vikRSTatapasA klAntAste 'sukhatapaH samasti bhavatAm ?' iti bhUyobhUyaH prssttvyaaH|| . - [bhA.5695] AvAsigA nisIhigamakareMte asAraNe tamAvaje / paraloigaMcana kayaM, sahAyagattaM uvehaae|| vR-atrAvazyikI-naiSedhikyAdisAmAcArImakurvatAmAcAryasAraNAMnakarotitatoyattadakaraNe prAyazcittaM tad upekSamANa AcArya Apadyate / upekSAyAM ca pAralaukikaM sahAyatvaM teSAmAcAryeNa Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka: 5, mUlaM- 146, [ bhA. 5695 ] kRtaM na bhavati / tadakaraNAcca nAsau tattvatasteSAM guru / tathA coktamazAsitAraM ca guruM mandasnehaM ca bAndhavam / adAtAraM ca bhartAraM, janasthAne nivezayet // "Aloe" tti padaM vyAkhyAti 271 [ bhA. 5696 ] sammoho mA doNhavi, viyaDijjaMtammi tena na paDhaMti / paDipucche palimaMtho, asaMkhaDaM neva vacchallaM // vR-ye bhikSAcaryAM gatAste Agatya yAvad Alocayanti tAvat pUrvAgatAnAM parivartanavyAghAtaH / athAlocayatAmapi parivartayantitata AcAryA AlocyamAnaM nAvadhArayanti / Alocako'pi samyag hastaM mAtrakaM vyApAraM vA tena vyAkSepeNa na smarati / evaM 'dvayeSAmapi sammoho mA bhUt' iti kRtvA 'vikaTyamAne' AlocyamAne yanna paThanti eSa vyAghAtaH / "paDipuccha" tti dvAraM vyAkhyAyatetasyAntike ye sUtrArthapratipRcchAM kurvate teSAM pratyuttaraM dadataH svAdhyAyaparimanthaH / atha pratyuttaraM na dadAti tataste ruSyeyuH - 'stabdhastvam, kastavAntike praznayiSyati ?' ityAdica jalpanti; tato'saGghaDaM bhavati / na ca prativacanamaprayacchatA sAdharmikavAtsalyaM kRtaM bhavati // atha vAdi- prAguNaka-mahAjana-glAna-durlabhabhaikSadvArANi vyAcaSTe [bhA. 5697 ] ciMtei vAdasatthe, vAdiM paDiyarati deti paDivAyaM / mahai gaNe pAhuNagA, vIsAmaNa pajjuvAsaNayA / / .vR-vAdinamAgacchantaM zrutvA vAdazAstrANi cintayati / taM ca vAditaM yAvat praticaratiprativAdaM ca yAvat tasya prayacchati tAvad vyAgAtaH / tathA mahati gaNe prAghuNakA AgaccheyuH teSAM vizrAmaNA paryupAsanA ca kartavyA // [bhA. 5698 ] AloyaNA suNijjati, jAva ya dijjai gilANa - bAlANaM / hiMDaMti ciraM anne, pAogubhayassa vA aTThA // vR- AlocanA ca yAvat teSAM zrUyate, yAvacca glAna vAlAnAM dIyate, tathA prAghuNakAdInAM prAyogyasya ubhayasya bhaktasya pAnakasya cArthAya cirameke paryaTanti, 'anye ca' nivRttA api tAnAgacchato yAvat pratIkSante // [ bhA. 5699 ] pAuggosaha uvvattaNAdi ataraMti jaM ca vejjassa / kimahijjau khalubhikkhe, kesavito bhikkha- hiMDIhiM // vR- 'atarataH' glAnasya prAyogyauSadhAdikaM yAvad Anayanti, udvartanAdikaM vAtaraya kurvanti, vaidyasya vA 'yad' maJjanAdikaM parikarma kurvanti tAvad vyAghAtaH / khalukSetre vA svalpayA bhikSayA bAhyayA ca hiNDayA ciraM klezitaH san kimadhItAm ? na kiJcidityarthaH // [bhA. 5700 ] te gaMtumanA bAhiM, ApucchaMtI tahiM tu AyariyaM / bhaNiyA bhaNati bhaMte!, na tAva pajjattagA tubbhe // vR- etaiH kAraNaiH 'tatra' gacche vyAghAtaM matvA 'te' gRhItasUtrArthA sAdhavo bahirgantumanasa AcAryamApRcchanti / tata AcAryeNa vAritA divya mAnuSya-tairazcopasargasahane vihAre ca na tAvad adyApi yUyaM paryAptAH / evaM bhaNitAste bhaNanti bhadanta ! yuSamaccaraNaprasAdenedhzA bhaviSyAmaH // Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 bRhatkalpa-chedasUtram -3-5/146 [bhA.5701] uppanne uvasagge, dibbe mANussae tirikkhe y| haMdi ! asAraM nAuM, mAnussaM jIvalogaM ca // vR-divya-mAnuSya-tairazcAn upasargAn utpannAn samyagadhisahiSyAma ityupaskAraH / kutaH? ityAha-'handi' iti hetUpadarzane, vayaM mAnuSyaM jIvalokaM cAsArameva jAnImastatasdad jJAtvA kathamupasaryAnna shissyaamH?|| [bhA.5702] te niggayA gurukulA, annaM gAmaM kameNa sNpttaa| kAUNa viddarisaNaM, itthiisvennuvssggo|| vR-evamuktvA 'te' sAdhavaH svacchandena gurukulAd nirgatAH krameNAnyaM grAmaM samprAptAH, tatra caikasyAM devakulikAyAM sthitAH / tethAM madhye yo mukhyaH sa pratizrayapAlaH sthitaH, zeSA bhikSArtha praviSTAH / tataHkayAcidevatayA 'vidarzanaM' vizeSeNa darzanIyaM rUpaMkRtvA strIrUpeNopasarga kRtH| idameva suvyaktamAha[bhA.5703] paMtA vanaM chalijjA, nANAdiguNA va hoMtu siM gcche| naniyattihiMta'chaliyA, bhaddeyara bhoga vImaMsA // vR-samyagdRSTirekA devatA cintayati-ete tAvad anupadezena prasthitAH ato mA'mUn prAntA devatA chalayed, jJAnAdayo vA guNAH "siM" amISAM gacche vasatAM bhavantu iti kRtvA kenApyupasargeNAcchalitAH santona nivartiSte itibudhyA bhadrikA samAgacchati / itarA tu prAntA bhogArthinI 'vimarza vA parIkSAM kartukAmA chalayet / / kataMpunaH strIrUpeNopasargayet ? ityAha[bhA:5704]bhikkha gaya sattha ceDI, gujjhakkhiNI amha sAviyA khnnN| vihavArUvaviuvvaNa, kiikammA''loyaNA innmo|| kR-sAdevatAbhikSAMgateSUsAdhuSusArthaM vikultaaNdevkulikaaNprikssipyaavaasitaa|ttshcettikaaruupN vikuLa pratizrayamAgatya sAdhuM vanditvA bhaNati-'gojjhakkhiNI' svAminI madIyA zrAvikA, sA najAnAti atra sAdhUna sthitAn, tato'haM svAminyAH kathayAmi yena sA yussmaanvnditumaayaati| tataH sA nirgatya vidhavArUpaM vikuLa ceTikAcakravAlaparivRtA pratizrayamAgatya 'kRtikarma vandanaM kRtvA paryupAste tataH sAdhunA bhaNitA-kutaH zrAvikA samAyAtA? / tataH sA imAmAlocanAM ddaati|| [bhA.5705] pADaliputte jammaM, saaetgsetttthiputtbhjjttN| paimaraNa ceivaMdanachommeNa gurU visjjnnyaa|| [bhA.5706] pavvajAe asattA, ujjeni bhogakaMkhiyA jAmi / tattha kira bahU sAdhU, avi hojja parIsahajiya tthaa|| __-pATaliputrenagaremamajanmasamajani, sAketavAstavyasya zreSTiputrasya ca bhAryAtvama, patimaraNe , ca saJjAte caityavandanacchadmanA 'gurubhyaH' zvazurAdibhya Atmano visarjanaM kRtvA samprati pravrajyAyAmazaktA satI ujjayinyAM bhogAnAM kAGkSikA gacchAmi / 'tatra' ujjayinyAM kila iti zrUyate-bahavaH sAdhavaH parISahaparAjitAH santi, 'tha' iti nipAtaH pAdapUraNe, amunA'bhiprAyeNa nirgatA'ham, sAmprataMtuyuSmAsu eSTeSu madIyaM mano nAgrato gantuMdadAti / / tataH Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 273 uddezaka : 5, mUlaM-146, [bhA. 5707] [bhA.5707] dUre majjha parijaNo, jovvaNakaMDaM ca'ticchae evaM / pecchaha vibhavaM me imaM, na dAni evaM salAhAmi // [bhA.5708] paDirUvavayatthAyA, kiNA vi majjhaM maNicchiyA tubbhe / bhuMjAmu tAva bhoe, dIho kAlo tv-gunnaannN|| vR-dUre tAvadmadIyaH parijanaH, yauvanakANDaM ca' tAruNyAvasara AvayorevamatikAmda vartate, pazyata madIyam 'enam' etAvatparispandarUpaM vibhavam, rUpaM punarAtmIyaM nedAnImahaM zlAghe pratyakSopalabhyamAnatvAnna tad varNayitumucitamityarthaH, yUyaM ca mama pratirUpavayasthAyAH kenApi kAraNenAtyantaMmanasa IpsitAstato bhuJjIvahi tAvadbhogAn, tapo-guNAnAMtu pAlane dIrvapazcAdapi kAlo vrtte|| [bhA.5709] bhaNio Aliddho yA, jaMghA saMphAsaNAya UrUyaM / ___ avayAsio visanno, chaTTho puna nippakaMpo u|| vR-evaM tayA bhaNitamAtre eva prathamaH viSannaH' parAbhagnaH,pratisevituMpariNata ityrthH| dvitIyo bhaNito'pi yadA necchati tadA sukumArahastairAzliSTastato vissnnH| tRtIya AzliSTo'pyanicchan javAbhyAM saMspRTo vissnnH|evN caturthaUrubhyAMsaMspRSTo viSannaH / paJcamaH 'avatAsitaH' balAmoTikayA AliGgito vissnnH| SaSThaHpunaHsarvaprakAraiH kSobhyamAno'pi nissprkmpH||athessupraayshcittmaah[bhaa.5710] paDhamassa hoi mUlaM, bitiecheo ya chaggurugameva / challahugA caugurugA, paMcamae chaTTha suddho u|| vR-atra prathamasya mUlam, dvitIyasya cchedaH, tRtIyasya SaDguru, caturthasya SaDlaghu, paJcamasya caturguru, atra ca sUtranipAtaH / SaSThastu zuddhaH / / [bhA.5711] savvehi pagArehi, chaMdaNamAIhi chaTThao suddho| tassa vi na hoi gamanaM, asamattasue adine y|| vR-sarvairapiprakAraiH chandanAdibhirniSpakampatvAt SaSThoyadyapi zuddhastathApitasyApyasamAptazrutasya gurubhi 'adatte' ananujJAte gaNAd nirgamanaM na bhavati' na kalpate // yaiH prathamAdibhiH paJcamAntainAdhisoDhaM te bhadrikayA devatayA bhaNitAH-aho ! bhavadbhi pratijJA nirvAhitA, garjitvA nirgatAnAM dRSTA bhavadIyA'vasthA?, mayaitad yuSmAkamanuzAsanAya kRtam 'mA prAntA devatA chalayiSyati' iti kRtvA, tato nAdyApi kimapi vinaSTam, gacchata bhUyo'pigaccham / evamuktvA sA prtigteti| [bhA.5712] ee anne yabahU, dosA avidinnaniggame bhnniyaa| muccai gaNamamuyaMto, tehiM labhate guNA ceme|| vR-ete anye ca bahavo doSAH avitIrNasya-ananujJAtasya gaNAd nirgame bhnnitaaH| yastu gaNaM na muJcati sa tairdoSairmucyate, guNAMzcAmUn labhate / / [bhA.5713] nANassa hoi bhAgI, thirayarao daMsaNe caritte ya / dhannA gurukulavAsaM, AvakahAe na muMcaMti / / vR-'jJAnasya' apUrvazrutasya AbhAgI bhavati, darzane ca sammatyAdizAstravagAhanAdinA caraNe [20] 181 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 bRhatkalpa-chedasUtram -3-5/146 ca sAraNAdinA sthirataro bhavati, ata eva 'dhanyAH' dharmadhanaM labdhAraH ziSyA gurukulavAsaM 'yAvatkathayA' yAvajIvaM na munycnti||kinyc[bhaa.5714] mItAvAso raI dhamme, anaayynnvjjnnaa| niggaho ya kasAyANaM, eyaM dhIrANa sAsanaM // vR- gacche 'mItAvAso bhavati' AcAryAdibhayamItaiH sadaivA''sitavyam, na kimapyakRtyaM pratisevituM labhyata iti bhAvaH / 'dharme ca' vaiyAvRtya-svAdhyAyAdirUpe ratirbhavati, 'anAyatanasya ca' strIsaMsargaprabhRtikasya varjanaM bhavati, kaSAyANAM codIrNAnAM AcAryAdInAmanuziSTayA 'nigrahaH' vidhyApanaM bhvti| dhIrANAM tIrthakRtAmetadeva zAsanam' AjJA, ythaa-gurukulvaasonmoktvyH| apica[bhA.5715] jaimaM sAhusaMsaggi, na vimokkhasi mokkhsi| ujjato va te niccaM, na hohisina hohisi|| vR-yadi enAM sAdhusaMsargi 'na vimokSyasi na parityakSyasi tataH 'mokSyasi' mukto bhvissysi| yadica 'tapasi' anazanAdau sukhalampaTatayAnodhatobhaviSyasitato'vyAbAdhasukhIna bhvissysi| [bhA.5716] sacchaMdavattiyA jehiM, sagguNehiM jaDhA jddhaa| appaNo te paresiMca, nicaM suvihiyA hiyaa|| vR-yaiH sAdhubhiH svacchandavartitA jaDhA' parityaktA / kathambhUtA? sadbhi-zobhanAnAdibhirguNaiH 'jaDhA' rahitA, AtmanaH 'pareSAMca' SaNNAMjIvanikAyAnAMnityaMte suvihitA hitaaitiprkttaarthm| [mA.5717] jesiMcA'yaM gaNe vAso, sajjaNAnumao mo| duhA'vA''rAhiyaM tehiM, nivvikappasuhaM suhN|| vR- 'yeSAM ca sAdhUnAm 'ayam' ityAtmanA'nubhUyamAno gaNe vAsaH 'mataH' abhirucitaH kathambhUtaH? sajjanAH-tIrkhatarAdayasteSAmanumataH sajjanAnumataH / taiH' sAdhubhiH 'nirvikalpasukhaM' nirupamasaukhyaM sukham' iti sukhenaiva dvidhA'pyArAdhitam, tadyathA-zramaNasukhaM nirvANasukhaM ca / atra zramaNasukhaM nirupamamitthaM mantavyam naivAsti rAjarAjasya tat sukhaM naiva devarAjasya / yat sukhamihaiva sAdhorlokavyApArarahitasya / / nirvANasukhaM tu nirupmNprtiitmeveti|| [bhA.5718] navadhammassa hi pAeNa, dhamme na ramatI mtii| ___ vahae so vi saMjutto, gorivaavidhurNdhurN|| vR-navadharmaNo hi prAyeNa dharme' zruta-cAritrarUpe na ramate mati, paraM gacche vasatastasyApi dharme ratirbhavati / tathA cAha- so'pi' navadharmA sAdhubhiH saMyuktaH saMyamadhurAmavidhurAM vaheti / gauriva dvitIyena gavA saMyuktaH 'avidhurAM' aviSamAM 'dhuraM' zakaTabhAraMvahati, ekastu voDhuM na shknoti| [bhA.5719] egAgissa hi cittAI, vicittAiMkhaNe khnne| uppajaMti viyaMte ya, vasevaM sajjane jane // vR- ekAkino hi 'cittAni' manAMsi "vicitrANi' zubhA-'zubhAdhyavasAyapariNatAni kSaNe Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 5, mUlaM-146, [bhA. 5719] 275 kSaNe utpadyante vyayanteca, yata evamataH 'sajjane susAdhujanasamUharUpejane vsediti| ete guNAgacche vstaamuktaaH||evN gacchanirgatasya prastutasUtrasambhava uktaH / samprati gacchAntargatasya tamAha[bhA.5720] ahavA niggayassA, bhikkha viyAre ya vasahi gAme ya / jahi ThANe sAijjati, cauguru bitiyammi erisgo|| vR-'athavA' iti na kevalaM gacchAda nirgatasya prAyazcittaM kintu gacchAdanirgatasyApi bhikSAcaryAM vicArabhUmiM vA gatasya vasatau vA tiSThato grAmabahirvA yatra sthAne devaH strIrUpeNa nirgranthaM gRhNAti tatra vadyasau syAdayati tadA tasyApi caturguru / etAvatA prathamasUtraM vyAkhyAtam / dvitIyasUtre'pi yatra devI strarUpaM vikuLa nirgranthaM gRhNIyAdityuktaM tatrA'pIza eva gmH|| atha nirgranthIsUtradvayaM vyAkhyAti[bhA.5721] eseva gamo niyamA, niggaMthINaM pihoi naayvyo| navaraM puna nANattaM, puvvaM itthI tato puriso|| vR- eSa eva gamo nirgranthInAmapi jJAtavyaH / navaramatra nAnAtvam-pUrvaM "devI ya purisarUvaM viuvvittA niggaMthiM paDigAhejA" iti strasUtram, tataH "deve ya purisarUvaM" ityAdikaM dvitIyaM puruSasUtram / anayorapi sambhavo dharmakathAdibhivyAtaiirgaNAnirgamane tathaiva mantavyo yAvattA apyAryikA devakulikAyAM sthitAH / tataH- [bhA.5722] vigurubbiUNa rUvaM, AgamanaM DaMbareNa mhyaae| jina-ajja-sAhubhattI, ajjaparicchA viya taheva // vR-samyagdRSTidevatAyAH puruSarUpaM vikuLaAgamanam / tato mahatAADambareNa devakulikAyAH pArvesArthamAvAsya mAyayA zrAddhaveSaM vidhAya vandanakaM vistareNa kRtvA bhaNati-yuSmAbhiH kAcit purANikA saMyatI vA viSayaparAjitA dRSTA? yuSmAkaMvA yadyarthastato bhogAn bhuJjImahi, bhuJAnAzca jinacaityAnAmAryikANAM sAdhUnAMca bhakti kariSyAmastato nistariSyAmaH / evamAryAparIkSA'pi tathaiva mantavyA yathA nirgrnthaanaamuktaa|| atha kimarthaM nirgrantheSu prathamaM devasUtraM nirgranthISu ca prathamaM devIsUtram ? ityAha[bhA.5723] vIsatthayA sarisae, sAruppaM tena hoi pddhmNtu| purisuttario dhammo, niggaMtho tena pddhmNtu|| vR- 'saze' svapakSajAtau 'vizvastatA' vizvAso bhavati tena prathamamubhayorapi pakSayoH sArUpyasUtramabhihitam / 'puruSottaro dharma' iti kRtvA ca prathamaM nirgranthAnAM sUtradvayamuktam, tato nirgranthInAm // eteSu vizeSato virAdhanAmAha[bhA.5724] khittAi mAraNaM vA, dhammAo bhaMsaNaM kare pNtaa| bhaddAe paDibaMdho, paDigamanAdI va nitiie| vR-yAprAntadevatAsAtaMsAdhuMpratisevanApariNataMkSiptacittAdikaM kuryAt, mAraNaMdharmAbhraMzanaM vA kurvIta / yA bhadrA tasyAmasau pratibandhaM kuryAt, nirgacchantyAM vA tasyAM pratigamanAdIni sa vidadhIta / atredaM dvitIyaSadam__ [bhA.5725] vitiyaM achittikaro, bahuvakkheve gaNammi pucchittA / ___ Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 bRhatkalpa-chedasUtram -3-5/146 sutta-'tthajharaNahetuM, gItehi samaMsa niggche|| vR-yo'vyavacchittikaro bhaviSyati sasUtrArtho gRhItvA bahuvyAkSepe 'gaNe' gacche gurUnApRcchaya teSAmupadezena gItArthe sAdhubhi samaM sUtrA-'rthasmaraNahetorgaNAd nirgacchet / etad dvitIyapadamatra mantavyam // mU. (147) bhikkhU ya ahigaraNaM kaTTha taM ahigaraNaM aviosavittA icchijjA annaM gaNaM uvasaMpaJjittANaM viharittae, kappai tassa paMcarAiMdiyaMcheyaMkaTu, parinivvaviya parinivvaviya doccaM pitameva gaNaM paDinijjAeavvesiyA, jahA vA tassa gaNassa pattiyaM siyaa|| -asya sambandhamAha[bhA.5726] egAgI mA gacchasu, coijaMte asaMkhaDaM hojaa| UNAhigamAruvaNe, ahigaraNaM kuJja saMbaMdho / / vR- ekAkI mA gaccha ityevaM nodyamAno yadA na pratipadyate tadA'saGkhaDaM bhavet / athavA sa nirgrantho bhUyo gacchaM pravizan UnAyAmadhikAyAMvA''ropaNAyAM dIyamAnAyAmadhikaraNaM kuryaat| eSa sambandhaH ||anenaayaatsyaasy vyAkhyA-bhikSu cazabdAd AcArya upAdhyAyo vA'dhikaraNaM kRtvA tadadhikaraNamavyavazamayya icched anyaM gaNamupasampadya vihartum, tataH kalpate 'tasya' anyagaNasaGkrAntasyapaJcarAtrindivaMchedaMkartum, tataH parinirvApyaparinirvApya' komalavacaH-salilasekena kaSAyAgnisantaptaM sarvataH zItalIkRtya dvitIyamapi vAraM tameva gaNaM saH 'pratiniryAtavyaH' netavyaH syaat| yathA vA tasya gaNasya prItikaM syAttathA krttvym|ess suutraarthH||ath bhASyavistaraH[bhA.5727] saccitta'citta mIse, vaogata parihArie ya deskhaa| sammamaNAuTTate, adhikaraNa tato samuppajje // [bhA.5728] AbhavvamademANe, giNhate tameva maggamANe vaa| saccitteyaramIse, vitahApaDivattito klho|| [bhA.5729] vicAmelaNa sutte, desIbhAsA pavaMcaNe cev| annammi yavattavbe, hInAhiya akkhare ceva / / [bhA.5730] parihAriyamaThavite, Thavite anaTThAi nivisaMte vA / kucchitakule va pavisati, codita'nAuTTaNe kalaho / / [bhA.5731] desakahAparikahaNe, ekke ekke va desraagmmi| mA kara desakahaM vA, ko si tuma mama tti adhikaraNaM // [bhA.5732] aha-tiriya-uDDakaraNe, baMdhana nivvattaNA ya nikkhivnnN| uvasama-khaeNa urlDa, udaeNa bhave ahekaraNaM / / [bhA.5733] jo jassa u uvasamatI, vijjhavaNaM tassa tena kAyavvaM / jo u uvehaM kujA, Avajati mAsiyaM lahugaM / / [bhA.5734] lahuo u uvehAe, guruo so ceva uvhsNtss| uttuyamANe lahugA, sahAyagatte srisdoso|| [bhA.5735] eso vi tAva damayatu, hasati va tassomatAi ohsnnaa| Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 5, mUlaM-147, [bhA. 5735 ] [mA. 5736 ] uttaradAnaM mA osarAhi aha hoi uttuyaNA // vAyae hatthehi va, pAehi va daMta-lauDamAdIhiM / jo kuNati sahAyattaM, samANadosaM tagaM beMti // [bhA. 5737] parapattiyA na kiriyA, mottu paraTuM ca jayasu AyaTThe / avi uvehA vuttA, guNo vi dosAyate evaM / / jati paro paDisevijjA, pAviyaM paDisevanaM / majjha monaM kareMtassa ke aTThe parihAyaI / nAgA ! jAlavAsIyA !, suNeha tasa - thAvarA ! / saraDA jattha bhaMDaMti, abhAvo pariyattaI // [bhA. 5738] [bhA. 5739] [bhA. 5740] vanasaMDa sare jala-thala - khahacara vIsamaNa devatA kahaNaM / vAreha saraDuvekkhaNa, dhADaNa gayaNAsa mUraNatA // [ bhA. 5741] tAvo bhedo ayaso, hAnI daMsaNa-caritta nANANaM / sAhupadoso saMsAravaDDaNo sAhikaraNassa // [bhA. 5742] atibhaNita abhaNite vA, tAvo bhedo ya jIva caraNe vA / rUvasarisaM na sIlaM, jinhaM va mane ayaso evaM | [bhA. 5743] akkuTTha tAlie vA, pakkhApakkhi kalahammi gaNamedo / tara sUyahi va, rAyAdIsiTThe gahaNAdI // [bhA. 5744] vattakalaho u na paDhati, avacchalatte ya daMsaNe hAnI / jaha kohAdivivaDDI, taha hAnI hoi caraNe vi // 277 [mA. 5745 ] AgADhe ahigaraNe, uvasama avakaDDaNA ya guruvayaNaM / uvasamaha kuNaha jhAyaM, chaDDaNayA sAgapattehiM // [ bhA. 5746 ] jaM ajjiyaM samIkhallaehi tava-niyama- baMbhamaiehiM / taM dAI paccha nAhisa char3eMto sAgapattehiM // jaM ajjiyaM carittaM, desUNAe vi puvvakoDIe / taM pi kasAiyameto, nAsei naro muhutteNaM // [mA. 5747] [bhA. 5748 ] Ayario ega na bhaNe, aha ega nivAre mAsiyaM lahugaM / rAga-dosavimukko, sItagharasamo u Ayario / / [ bhA. 5749 ] vAreti esa etaM, mamaM na vAreti pakkharAeNaM / bAhirabhAvaM gADhataragaM ca maM pekkhasI ekkaM // vR- etAH sarvA api gAthA yathA prathamoddezake vyAkhyAtAstathaiva draSTavyAH // evamadhikaraNaM kRtvA yaH prajJApito'pi nopazAmyati sa kiM karoti ? ityAha [ bhA. 5750 ] khara- pharusa - niDurAI, adha so bhaNiuM abhANiyavvAiM / nigamaNa kalusahiyae, sagaNe aTThA paragaNe vA / / vR- athAsau khara- paruSa-niSThurANi abhaNitavyAni vacanAni bhaNitvA kaluSitahRdayaH svagacchAd Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 bRhatkalpa-chedasUtram -3-5/147 nirgamanaM karoti tato nirgatasya tasya svagaNe paragaNe ca pratyekamaSTau sparddhakAni vakSyamANAni bhavanti // khara-paruSa-niSThurapadAni vyAkhyAti[bhA.5751] uccaM sarosa bhaNiyaM, hiMsaga-mammavayaNaM kharaM tNtuu| ___akkosa niruvacAriM, tamasamaM niTTharaM hotii|| vR-'uccaM' mahatA svareNa saroSaM yad bhaNitaM hiMsakaMmarmaghaTTanavacanaM vA tat tu kharaM mantavyam / jakArAdikaM yad AkrosavacanaM yacca nirupacAri' vinyopcaarrhitNttprussm| yad 'asabhyaM' sabhAyA ayogyaM 'kolikastvam' ityAdikaMvacanaMta nisstthurNbhnnyte||iishaani bhaNitvA gacchAd nirgatasyAcArya prAyazcittavibhAgaM darzayitukAma idamAha[bhA.5752] aTTha'TTha addhamAsA, mAsA hota'TTa aTThasu pyaaro| vAsAsu asaMcaraNaM, na ceva iyare vipesNti|| vR- svagaNe yAnyAcAryasatkAni aSTau spardhakAni teSu pakSe pakSe aparAparasmin sparddhake saMcarato'STAvarddhamAsAbhavanti, paragaNasatkeSvapyaSTasusparddhakeSupakSepakSe saMcarato'STAvarddhamAsAH, evamubhaye'pi mIlitA aSTau mAsA bhavanti / aSTasu ca RtubaddhamAseSu sAdhUnAM 'pracAraH' vihAro bhavatIti kRtvA aSTagrahaNaM kRtam / varSAsu caturomAsAn tasyAdhikaraNakAriNaH sAdhoH saMcaraNaM nAsti, varSAkAla iti kRtvA / 'itare'pi' yeSAM sparddhake sAntaste'pitaM prajJApya varSAvAsa iti kRtvA yato gaNAdAgatastatra na preSayanti / tatra yAni svagaNe'STau sparddhakAni teSu saGkrAnyasya taiH svAdhyAya-bhikSA-bhojana-pratikramaNavelAsu pratyekaM sAraNA kartavyA-Arya ! upazamaM kuru / yadi evaM na sArayanti tato mAsagurukam // tasya punaranupazAmyata idaM prAyazcittam[bhA.5753] sagaNammi paMcarAiMdiyAiM dasa paragaNe maNunesU / annesu hoi panarasa, vIsA tu gayassa osane / / vR- svagaNasparddhakeSu saGkrAntasyAnupazAmyato divase divase paJcarAtrindivacchedaH / paragaNe 'manojJeSu' sAmbhogikeSu saGkrAntasya dazarAtrindivaH, anyasAmbhogikeSu paJcadazarAtrindivaH / avasaneSugatasya viMzatirAtrindivacchedaH ||evN bhikssoruktm|athopaadhyaayaa-''caaryyorucyte[bhaa.5754] emeva ya hoi gaNI, dasadivasAdI u bhinnmaasNto| pannarasAdI tu gurU, catusu vi tthaannesumaasNto|| vR- evameva 'gaNinaH' upAdhyAyasyApi adhikaraNaM kRtvA paragaNaM saGkrAntasya mantavyam / navaram- dazarAtrindivamAdau kRtvA bhinnamAsAntastasya cchedaH / evameva 'gurorapi' AcAryasya 'caturyu' svagaNa-paragaNa sAmbhogikA- 'nyasAmbhogikA-'vasanneSu paJcadazarAtrindivAdiko mAsikAntazchedaH // etat puruSANAM svagaNAdisthAnavibhAgena prAyazcittamuktam / athaiteSveva sthAneSu puruSavibhAgena prAyazcittamAha[bhA.5755] . sagaNammi paMcarAiMdiyAiM bhikkhussa taddivasa chedo| dasa hoMti ahorattA, gaNi Ayarie ya pannarasa // vR- svagaNe saGkrAntasya bhikSostaddivasAdArabhya dine dine paJcarAtrindivacchedaH / 'gaNinaH' upAdhyAyasya dazarAtrindivaH / AcAryasya pnycdshraatrindivH|| Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 5, mUlaM-147, [bhA. 5756] 279 [bhA.5756] annagaNe bhikkhussA, daseva rAiMdiyA bhave chedo| pannarasa ahorattA, gaNi Ayarie bhave vIsA / / vR- anyagaNe sAmbhogikeSu saGkrAntasya bhikSordazarAtrindivacchedaH, upAdhyAyasya paJcadazarAtrindivaH,AcAryasya viMzatirAtrindivaH / evamanyasAmbhogikeSu avasanneSuca prAguktAnusAreNa neyam / / athaivaM pratidinaM chidyamAne paryAye pakSaNa kiyanto mAsAamISAM chidyante? iti jijJAsAyAM chedasaGkalanAmAha[bhA.5757] aDDAijA mAsA, pakkhe aTThahi mAsA havaMti vIsaM tuu| paMca u mAsA pakkhe, aTThahi cattA u bhikkhuss|| vR-svagaNesaGkrAntasya bhikSoHpratidinaMpaJcakacchedenacchidyamAnasya paryAyasya pakSaNaarddhatRtIyA mAsAzchidyante / tathAhi-pakSe paJcadaza dinAni bhavanti, taiH paJca guNyante cASTau sparddhakAni, teSu pakSe pakSe saJcarataH paJcakabhirguNitaM jAtAni SaT zatAni, teSAM triMzatA bhAge hRte viMzatirmAsA lbhynte| evamuttaratrapi guNakAra-bhAgAhAraprayogeNa svabudhyA upyujymaasaaaanetvyaaH| paragaNe saGkrAntasya bhikSordazakenacchedena cchidyamAnasya paryAyasya pakSeNa paJca mAsAzchidyante, dazakenaiva cchedenASTabhi pakSaizcatvAriMzad mAsAzchidyante // evaM bhikSoruktam / upAdhyAyasya punaridam[bhA.5758] paMca umAsA pakkhe, aTTahi mAsA havaMti cattA u| addha'TTha mAsa pakkhe, aTThahi saddhiM bhave gnninno|| vR- upAdhyAyasyApi svagaNe dazakena cchedena pakSeNa paJca mAsAH, aSTabhiH pakSazcatvAriMzada maasaashchidynte| tasyaiva paragaNepaJcadazakenacchedenArddhASTamamAsAH pkssnncchidynte|prgnnevaassttbhiH pakSaiH SaSTisA gnninshchidynte| [bhA.5759] addhaTTha mAsa pakkhe, aTThahi mAsA havaMti shiNtu| dasa mAsA pakkheNaM, ahaha'sItI u aayrie|| vR-AcAryasya svagaNe saGkrAntasya paJcadazakenacchedenacchidyamAne paryAye pakSaNArdhASTamAsAH, aSTabhiH pakSaiH SaSTirmAsAzcidyante / tasyaiva paragaNe saGkrAntasya viMzena chedena pakSaNa daza mAsAH aSTabhiH pkssrshiitirmaasaashchidynte|| evaMsvagaNeparagaNecasAmbhogikeSusaGkrAntasyacchedasaGkalanA'bhihitA / anyasAmbhogikeSu avasaneSu ca saGkrAntasya bhikSorupAdhyAyasyAcAryasya cAnayaiva dizA chedasaGkalanA kartavyA[bhA.5760] esA vihI u niggae, sagaNe cattAri mAsa ukkosaa| cattAri paragaNammiM, tena paraM mUla nicchubhnnN|| vR-eSa vidhirgacchAd nirgatasyoktaH |atrc svagaNe'STasusparddhakeSu pakSepakSe saJcaratazcatvAro mAsA utkarSato bhavanti, paragaNe'pyevaM catvAromAsAH, avasanneSvapi ctvaaromaasaaH| tataH paraM yadi upazAntastato mUlam / atha nopazAntastadA niSkAzanaM kartavyam, linggmphrnniiymityrthH| [bhA.5761] coei rAga-dose, sagaNa paragaNe imaM tu nANataM / paMtAvaNa nicchubhaNaM, para-kuladhara ghADie na gyaa| vR-ziSyaHprerayati-rAga-dveSiNoyUyam, yatsvagaNestokaMchedaprAyazcittaMdattaparagaNetuprabhUtam, Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 280 bRhatkalpa-chedasUtram -3-5/147 evaM hi svagaNe bhavatAMrAgaH paragaNe dveSaH / gururAha-idaM chedanAnAtvaM kurvanto vayaM na rAga-dveSiNaH / tathA cAtra dRSTAntaH- egassa gihiNo cauro bhjjaao| tAtoya tena sarise avarAhe paMtAvittA 'mama gihA o nIha' tti nicchUDhA / tatthegA kamhii paragharammi gyaa| biiyA kulagharaM / taIyA 'bhattuNo egasarIro vayaMso' tti tassa gharaM gayA / cautthI nicchubhaMtI bArasAhAe laggA hammamANI vina gacchai, bhaNaI ya-kato vaccAmi? natthi me anno gaivisao, jai vi mAresi tahAvitumaMceva gaI saraNaM ti tattheva tthiyaa|| - idamevAha-"paMtAvaNa" ityAdi / kenApi gRhiNA catasRNAM bhAryANAM 'prAntApana kuTTanaM kRtvA gRhAd niSkAzanaM kRtam / tatraikA paragRhaM dvitIyA kulagRhaM tRtIyA 'ghATikaH' mitraM taddha haMgatA, caturthI tuna kApi gatA // tao tuDeNa cautthI gharasAmiNI kyaa| taiyAeghADiyagharaMjaMtIe so ceva anuvattito, vigataroseNa kharaMTitA ANitA ya / biiyAe kulagharaM jaMtIe piugihabalaM gahiyaM, gADhataraMruTeNaannehiM bhaNie vigataroseNa khrNttitaadNddiyaay| paDhamA 'dUre naTThattina tAe kiMcipaoyaNaM mahaMtena vA pcchidNddenndNddiuNaannijji| evaMparaTThANIyAosannA, kulagharaThANIyA annasaMbhoiyA, gADiyasamA saMbhoiyA, aniggame sagharasamosagaccho / jAva dUrataraM tAva mahaMtataro daMDo bhvi||ath gacchAdanirgatasya vidhimAha[bhA.5762] gacchA aniggayassA, anuvasamaMtassimo vihI hoi| sajjhAya bhikkha bhattaTTha vAsae caura ekkakke / / vR-gacchAdanirgatasyAnupazAmyato'yaMvidhirbhavati-sUryodayakAle yaHsvAdhyAyaH kriyate tadavasare prathamamasau nodyate, dvitIyaM bhikSAvataraNavelAyAm, tRtIyaM bhaktArthanAkAle, caturthaM prAdovikAvazyakavelAyAm / evaM caturo vArAnekaikasmin dine nodyate // taccAdhikaraNaM prabhAte pratikrAntAnAM svAdhyAye'prasthApite evamAdau kAraNe utpadyeta[bhA.5763] duppaDilehiyamAdisu, codie sammaM tu apddivjNte| navi paTThaveMti uvasama, kAlo na suddho jiyaM vA siM / / vR-duSpratyupekSitaM kurvan AdizabdAd apratyupekSamANo'sAmAcAryA vA pratyupekSamANonoditaH samyag yadi na pratipadyate tato'dhikaraNaM bhavet / utpanne cAdhikaraNaM yadi svAdhyAye'prasthApite svayamevopazAntastato laSTam / athana nopazAntastato yaH prasthApanArthamupatiSThate sa vAraNIyaH, yathA-tiSThatu tAvadyAvat sarve'pi militaaH| tata AgateSu sarveSu sUrayo bruvate-Arya! upazAmya, ime sAdhavaH svAdhyAyaMna prsthaapynti|s vaSTottaraMprayacchati-avazyaM kAlo na zuddhaH parijitaMvA eSAMsAdhUnAM sUtrazrutaM tatona prsthaapynti| evaM bhaNatomAsaguru |saadhvshc sarve'pi prasthApayanti svAdhyAyaM ca kurvanti ||kaale pratikrAnte bhikSAvelAyAM jAtAyAmidamAcAryA bhaNanti[bhA.5764] nottaraNe abhataTThI na va vailA abhuMjaNe na jinnaM siN| na paDikkamaMti uvasama, niratI yArAnu paccAha / vR-Arya ! sAdhavastvadIyenAnupazamanena bhikSAM nAvataranti / sa prAha-nUnamabhaktArthino na vA bhikSAvelA / evamukte sarve'pyavataranti / tasyAnupazAntasya dvitIyaM mAsaguru / bhikSAnivRtteSu sAdhuSu guravo bhaNanti-Arya ! sAdhavo na bhuJjate / sa prAha-nUnaM sAdhUnAM na jIrNam / evamukte Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 5, mUlaM-147, [bhA. 5764] 281 sarve'pi samuddizanti / tasya punastRtIyaM mAsaguru / bhUyo'pi pratikramaNavelAyAM bhaNanti-Arya! sAdhavo na pratikrAmanti, upazamaM kuru / sa vaSTottaraM pratyAha-'nuH' iti vitarke, sambhAvayAmyahamniratIcArAHzramaNAstena nprtikraamnti| evamuktesarve'pipratikrAmanti / tasya punshcturgurukm| evaM prabhAtakAle adhikaraNe utpanne vidhiruktH|| [bhA.5765] annammi vi kAlammiM, paDhaMta hiMDaMta maMDalI vAse / titri va donni va mAsA, hoti paDikkate gurugA u|| vR-athAnyasmin kAle'dhikaraNamutpannam / kadA? ityAha-'paThatAM' hInA-'dhikAdipaThane bhikSAM hiNDamAnAnAM maNDalyAMvA smuddishtaamaavshykevaa| tatra yadi dvitIyavelAyAmadhikaraNamutpanna tadA caturthavelAyAmanupazAntasya trayo gurumAsAH, tRtIyavelAyAmutpane'nupazAntasya dvau gurumAsau, evaM vibhASA kartavyA / atha 'pratikrAnte' pratikramaNe kRte'pi nopshaantsttshcturgurukaaH|| [bhA.5766] evaM divase divase, cAukkAlaM tu sAraNA tss| jati vAre na sAretI, gurugo gurugo tatI vaare|| vR-evamanupazAntasya divase divase 'catuSkAlaM' svAdhyAyaprasthApanAdisamayarUpaMtasya sAraNA kartavyA / 'yati' yAvato vArAn AcAryo na sArayati 'tati' tAvato vArAn mAsagurukANi bhvnti| [bhA.5767] evaM tuagItatthe, gItatthe sArie gurU suddho| jati taM gurUna sAre, AvattI hoi doNhaM pi / / vR-evaM dine dine sAraNAvidhiragItArthasya kartavyaH |ystugiitaarths yokaMdinaM svAdhyAyabhikSAbhaktArthanA-''vazyakalakSaNeSu caturtAsthAneSusAritaH tadAparatastamasArayannapi guruzuddhaH / yadi punaH 'tam' agItArthaM gItArthaM vA gururna sArayati tataH 'dvayorapi' AcAryasyAnupazAmyatazca praayshcittsyaaptti|anye bruvate-agItArthasyAnupazAmyato'pinAstiprAyazcittam, yastugururagItArthaM na nodayati tasya prAyazcittam // [bhA.5768] gaccho ya doni mAse, pakkhe pakkhe imaM prihveti| bhattahaNa sajjhAyaM, vaMdana lAvaMtato pareNaM / vR-evamanupazAmyantaM taM gaccho dvau mAsau sArayati, idaM punaH pakSe pakSe parihApayati / tadyathAanupazAntasya pakSe gate gacchastena sArddhaM bhaktArthanaM na karoti, na gRhNAti vA na vA kimapi tasya dadAtItyarthaH / dvitIye pakSe gate svAdhyAyaM tena samaMna karoti / tRtIye pakSe gate vandanaM na karotina vA pratIcchati / caturtho'pi pakSo yadA gato bhavati tataH paramAlApamapi tena sArddha vrjynti|| [bhA.5769] Ayariya cauro mAse, saMbhuMjati cauro dei sajjhAyaM / vaMdana lAvaM cauro, tena paraM mUla nicchuhnnaa|| vR-AcArya punazcaturomAsAn sarvairapi prakAraistena samaMsambhuGketataH paraM caturomAsAn bhaktArthanaM varjayati svAdhyAyaM tu dadAti / tatazcaturo mAsAn svAdhyAyaM parihatya vandanA-''lApau ddaati| tataH paraM varSe pUrme sAMvatsarike pratikrAnte upazAntasya mUlam, anupazAntasya tugaNAd niSkAzanaM krtvym|| Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 bRhatkalpa-chedasUtram -3-5/147 [bhA. 5770] evaM bArasa mAse, dosu tavo sesa bhave chedo / parihAyamANa taddivasa tavo mUlaM paDikaMte // vR evaM dvAdazamAsyAmapyanupazAmyataH 'dvayoH' AdimamAsayoryAvad gacchena visarjitaH tAvat tapaH prAyazcittameva, 'zeSeSu' dazasu mAseSu paJcarAtrindivacchedaH yAvat sAMvatsarikaM parva prAptaM bhavati / paryuSaNArAtrau pratikrAntAnAmadhikaraNe utpanne eSa vidhiruktaH / "parihAyamANa taddivasa" tti paryuSaNApAraNakadinAdekaikadivasena parihIyamAnena tAvad neyaM yAvat 'taddivasaM' paryuSaNAdivasa evAdhikaraNamutpannaM tatra ca tapo mUlaM vA bhavati na cchedaH / "paDikkaMte" tti atha pratikramaNaM kurvatAmutpannaM tataH sAMvatsarike kAyotsarge kRte mUlameva kevalaM bhavati / etadeva suvyaktamAha[bhA. 5771] evaM ekkekkadine, havettu ThavaNAdiNe vi emeva / ceiyavaMdana sAre, tammi vi kAle timAsagurU / vR-bhAdrapada zuddhapaJcamyAM anudita Aditye yadyadhikaraNamutpadyate taH paryuSaNAyAmapyanupazAnte saMvatsaro bhavati, SaSTyAmutpanne ekadivasonaH saMvatsaraH, saptamyAM divasadvayonaH, evamekaikaM dinaM hApayitvA tAvad neyaM yAvat sthApanAdinaM paryuSaNAdivasaH / tatra cAnudite ravau kalahe utpanne evameva nodanA kartavyA prathamaM svAdhyAyaprasthApanaM kartukAmaiH sAraNIyaH, tatazcaityavandanArthaM gantukAmAH sArayeyuH, tatrApyanupazAnte pratikramaNavelAyAM sArayanti / evaM tasminnapi paryuSaNAkAladivase triSu svAdhyAyaprasthApanAdiSu sthAneSu noditasyAnupazAntasya trINi mAsagurukANi bhavanti // [bhA. 5772] paDikaMte puna mUlaM, paDikkamaMte va hoja adhikaraNaM / saMvaccharamussagge, kayammi mUlaM na sesAI // vR- paryuSaNAdine sarveSAmadhikaraNAnAM vyavacchitti kartavyeti kRtvA 'pratikrAnte' samApte Avazyake yadi nopazAntastato mUlam / "paDikkamaMte va" tti atha pratikramaNe prArabdhe yAvat sAMvatsariko mahAkAyotsargastAvad adhikaraNe kRte mUlameva kevalam, na zeSANi prAyazcittAni // [bhA. 5773] saMvaccharaM ca ruTTha, Ayario rakkhae payatteNa / jati nAma uvasamejA, pavvayarAtIsarisaroso // vR-evamAcAryastaM ruSTaM saMvatsaraM prayalena rakSati / kimartham ? ityAha-'yadi nAma' kthnycidupshaamyet| atha saMvatsareNApi nopazAmyati tataH parvatarAjIsaddazaroSaH sa mantavyaH // tasya ca varSAdUrdhvaM ko vidhi: ? ityAha [bhA. 5774] ane do AyariyA, ekkekkaM varisamettame assa / tena paraM gihi eso, bitiyapadaM rAyapavvaie / vR- taM varSAdUrdhvaM mUlAcAryasamIpAd nirgatamanyau dvAvAcAryau krameNaikaikaM varSametenaiva vidhinA prayatnena saMrakSataH, tanmadhyAd yenopazamitastasyaivAsau ziSyaH / 'tataH paraM' varSatrayAdUrdhvameSa gRhI kriyate, saGghastadIyaM liGgamapaharatItyarthaH / dvitIyapade rAjapravrajitasya liGgaM prastaradoSabhayAnna hriyate / evaM bhikSoruktam // [bhA. 5775] emeva gaNA-''yarie, gacchammi tavo utinni pakkhAI / do pakkhA Ayarie, pucchA ya kumAradiTThato // Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka: 5, mUlaM- 147, [bhA. 5775 ] 283 vR- evameva gaNina AcAryasya ca mantavyam / navaram-upAdhyAyasyAnupazAmyato gacche vasatastrIn pakSAn tapaH prAyazcittam, paratazchedaH; AcAryasyAnupazAmyo dvau pakSau tapaH, paratazchedaH / ziSyaH pRcchati - kiM sadhzAparAdhe viSamaM prAyazcittaM prayacchatha rAga-dveSiNo yUyam ? / AcArya prAhakumAraSTAnto 'tra bhavati, sa cottaratrAbhidhAsyate // ye te upAdhyAyasya trayaH pakSAste divasIkRtAH paJcacatvAriMzaddivasA bhavanti, tataH [ bhA. 5776 ] paNayAla dinA gaNiNo, cauhA kAUNa sAhiekkArA / bhattaTThaNa sajjhAe, vaMdana lAve ya hAveti // vR-gaNinaH sambandhinaH paJcacatvAriMzad divasAzcaturdhA kriyante, caturbhAge ca sAdhikAH - sapAdA ekAdaza divasA bhavanti / tatra gaccha upAdhyAyena samamekAdaza dinAni bhaktArthanaM karoti, evaM svAdhyAya-vandanA-''lApAnapi pratyekamekAdaza dinAni yathAkramaM karoti, paratastu parihApavati / paJcacatvAriMzaddivasAnantaraM copAdhyAyasya dazakacchedaH / AcAryastathaivopAdhyAyamapi caturbhizcaturbhirmAsairbhaktArthanAdIni parihApayana saMvatsaraM sArayati / / AcAryasya dvau pakSau divasIkRtau triMzad divasA bhavanti, tataH [bhA. 5777] tIsa dine Ayarie, addhaTTha dine ya hAvaNA tattha / gaccheNa caupadehi tu, nicchUDhe laggatI chedo // vR-triMzaddivasAzcaturbhAgena vibhaktA arddhaSTamA divasA bhavanti / tatra gaccha AcAryeNa sahArddhASTamAni dinAni bhaktArthanaM karoti, evaM svAdhyAya vandanA ''lApAnapi yathAkramamarddhASTamairdivasaiHpratyekaM hApayati / tataH paraM gacchena caturbhirapi bhaktArthanAdibhiH padairniSkAzita AcArya paJcadazake ccheda lagati / tataH [ bhA. 5778] saMkaMto annagaNaM, sagaNeNa ya vajjito catupadehiM / Ayario puna navariM, vaMdana-lAvehi naM sAre / vR- svagaNena bhaktArthanAdibhizcaturbhiH padairyadA varjitastadA anyagaNaM saGkrAntaH / sa punaranyagaNasyAcArya 'navaraM' kevalaM vandanA -''lApAbhyAM dvAbhyAM padAbhyAM sambhuJjAnaH sArayati yAvad varSam // [bhA. 5779] sajjhAyamAiehiM dine dine sAraNA paragaNe vi / navaraM puna nANattaM tavo gurussetare chedo // vR- paragaNe'pi saGkrAntasyAcAryasya svAdhyAyAdibhi padairdine dine sAraNA kriyate / navaraM paragaNe saGkrAntyedaM 'nAnAtvaM' vizeSaH - anyagaNasatkasya gurorasArayatastapaH prAyazcittam, 'itarasya punaH adhikaraNakAriNa AcAryasyAnupazAmyatazchedaH // atra paraH prAha-rAgadveSiNe yUyam, AcAryaM zIghraM chedaM prApayatha, upAdhyAyaM bahutareNa kAlena, bhikSaM tato'pi ciratareNa, evaM hi bhikSUpAdhyAyayorbhavatAM rAgaH AcArye dveSaH / atra sUri prAguddiSTaM kumAra dRSTAntamAha [bhA. 5780 ] sarisAvarAdhedaMDo, juvaranno bhogaharaNa-baMdhAdI / majjhima baMdha- vahAdI, avatti kannAdi khiMsA vA // vR- egassa ranno tinni puttA- jeTTho majjhimo kaniTTho ya / tehi ya tihi vi sAmacchiyaM pitaraM Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 bRhatkalpa-chedasUtram -3-5/147 mArittA rajjaM tihA vibhjaamo|tNc rannA nAyaM / tattha jeTTo 'juvarAyA tumaMpamANabhUo kIsa evaM karesi?' titassa bhoghrnn-bNdhnn-taaddnnaadiyaasvvedNddppgaaraakyaa|mjjhimo eyappahANo'tti kAuM tassa bhogaharaNaM na kayaM baMdha-vaha-khiMsAIyA kyaa| kanIyaso 'eehiM viyAriutti kAuM tassa kannavivoDadaMDo khiMsAdaMDo ya kao na bhoghrnnaaiio| akSaragamanikA-saze'pyaparAdhe yuvarAjasya bhogaharaNa-bandhanAdiko mahAn daNDaH kRtaH, madhyamasya bandha-vadhAdikona bhogaharaNam, avyaktaH-kaniSThastasya karNAmoTikAdikaH khiMsA ca kRtA / ayamarthopanayaH-yathA loke tathA lokottare'pyutkRSTa-madhyama-jaghanyeSupuruSavastuSubRhattamo laghurlaghutarazca yathAkramaMdaNDaH kriyte|| pramANabhUte ca puruSe'kriyAsu vartamAne ete doSAH[bhA.5781] appaJcaya vIsatthattaNaM ca logagarahA durahigammo / ANAe ya paribhavo, neva bhayaM to tihA dNddo|| vR-lokaH sakaSAyamAcAryaM dRSTvA brUyAt-eta evAcAryA bhaNanti-akaSAyaM cAritraM bhavati, svyNpunritthNrussynti| evaMsarveSUpadezeSvapratyayo bhvti|sesssaadhuunaampikssaaykrnnevishvsttaa bhavati / loko vA gahA~ kuryAt-pradhAna evAmISAM kalahaM karotIti / roSaNazca guru ziSyANAM pratIcchAnAMca duradhigamo bhavati / roSaNasya cAjJAM ziSyAH paribhavanti, na ca bhayaM teSAM bhavati / ato vastuvizeSakAraNAt tridhA daNDaH kRtH|| [bhA.5782] gacchammi u paTTavie, jammi pade sa niggato tato bitiyaM / bhikkhu-gaNA-''yariyANaM, mUlaM aNavaTTha paarNcii| vR-gacche yasmin pade prasthApite nirgatastato dvitIyaM padaMparagaNe saGkrAntaH praapnoti| tadyathAtapasi prasthApiteyadi nirgatastatazchedaMprApnoti, cedeprasthApitenirgatastatomUlam |evN bhikssoruktm| gaNAvacchedikasyAnavasthApye AcAryasyapArAJcike paryavasyati / athavA yena bhaktArthanAdinA padena gacchAd nirgatastato dvitIyapadamanyagaNe gatasya prAramyate / yathA-gacchAd bhaktArthanapadena nirgatastato'nyaMgaNaMgatasya sagaNastena samaMnabhuGktesvAdhyAyaMpunaH karoti, evaM svAdhyAyapadena nirgatasya vandanakaM karoti, vandanapadena nirgatasyAlApaM karoti, AlApapadena nirgatasya paragacchazcaturbhirapipadaiH parihAraM karoti, vandanapade nirgatasyAlApaM karoti, AlApapadena nirgatasya paragacchazcaturbhirapipadaiH parihAraM karoti / "bhikkhu-gaNA-''yariyANaM" ityAdinAtutrayANAmapi antyaprAyazcittAni gRhItAni // dvitIyapadamAha[bhA.5783] kAraNe anale dikkhA, samatte anusahitena kalaho vaa| kAraNe sadde ThitANaM, kalaho annona tenaM vaa|| vR-kAraNe 'analas' ayogyasya dIkSA dattA / samApte ca tasmin kAraNe tasyAnuziSTi kriyte| tathA'pyanirgacchatA tena samaM kalaho'pi kartavyaH / kAraNe vA zabdapratibaddhAyAM vasatau sthitAstato'nyonyaM tena vA' maithunazabdakAriNA samaM kalahaH kriyate yena zabdo na zrUyeta // mU. (148) bhikkhU ya uggayavittIe anatyamiyasaMkappe saMthaDie nivvitigiMche asanaM vA4 paDiggAhittA AhAraM AhAremANe aha.pacchA jANijjA-anuggae sUrie atthaMmie vA, se jaMca muhe jaM ca pANisi jaMca paDiggahae taM vigiMcamANe vA visohemANe vA no aikkamai, taM appaNA Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - uddezaka : 5, mUlaM-148, [bhA. 5783] 285 bhuMjamANe annesiM vA dalamANe rAIbhoyaNapaDisevaNappatte Avajai cAummAsiyaM parihAraTThANaM anugghAiyaM // ma. (149) bhikkhU ya uggayavittIe anatyamiyasaMkappe saMthaDie vitigiMchAsamAvanne asanaM vA 4 paDiggAhittA AhAraM AhAremANe jAva annesiM vA dalamANe rAIbhoyaNapaDisevaNappatte Avajai cAummAsiyaM parihAraTThANaM anugghAiyaM // mU. (150) bhikkhUya uggayavittIe anatthamiyasaMkappe asaMthaDie nivvitigicche asanaM vA 4paDigAhittA AhAraM AhAremANe jAva annesiM vA dalamANe rAIbhoyaNapaDisevaNappatte Avajai cAummAsiyaM parihAraTThANaM anugdhaaiyN|| mU (151)bhikkhUya uggayavittIeaNatyamiyasaMkappe asaMthaDie vitigicchAsamAvaneasanaM vA/paDigAhittA AhAramAhAremANe jAvaannesiMvAdalamANe rAIbhoyaNapaDisevaNappatte AvAi cAummAsiyaM parihArahANaM anugghaaiyN|| vR-asya sUtracatuSTayasya sambandhamAha[bhA.5784] annagaNaM vacaMto, parinivvavito va taM gaNaM eNto| viha saMtharetare vA geNhe sAmAe jogo'yaM // vR-adhikaraNaM kRtvA'nupazAnto'nyagaNaM vrajanparinirvApito vA bhUyastameva gaNaM Agacchan 'vihe' adhvani saMstaraNe itarasmin vA-asaMstaraNe 'zyAmAyAM' rajanyAmAhAraM gRhNIyAt / eSa 'yogaH' smbndhH|| anenAyAtasyAsya vyAkhyA-'bhikSu' pUrvavarNitaH, cazabdAd AcArya upAdhyAyazca parigRhyate, udgate Aditye vRtti-jIvanopAyo yasya sa udgatavRttikaH; pAThAntaraM vA-"uggayamuttIe"ti, mUrtiH-zarIram, udgate ravau pratizrayAvagrahAd bahi pracAravatI mUrtirasya iti udgatamUrtikaH, madhyapadalopI samAsaH |anstmite sUrye saGkalpaH-bhojanAbhilASo yasya so'nastamitasaGkalpaH / saMstRto nAma-samarthastadivasaM paryAptabhojI vaa| "nivvitigiche" tti vicikitsA-cittavipluti sandeha ityeko'rthaH, sA nirgatA yasmAt sa nirvicikitsaH, udito'nastamito vA ravirityevaM nizcayavAnityarthaH / evaMvidhavizeSaNayukto'zanaM vA pAnaM vA svAdimaM vA svAdimaM vA pratigRhya AhAram 'Aharan' bhuJjAno'tha pazcAdevaM jAnIyAt-anudgataH sUryo'stamito vAH evaM vijJAya "se" tasya yaccamukhe prakSiptaM yacca pANAvutpATitaM yacca pratigrahe sthitaMtad 'viviJcanvA' pariSThApayan 'vizodhayanvA' niravayavaMkurvan 'no' naivabhagavatAmAjJAmatikAmati / 'tad' azanAdikaMAtmanA bhujAno'nyeSAMvAdadAnorAtribhojanapratisevanaprApta aapdytecaaturmaasikNprihaarsthaanmnuddhaatikm| ___ evamaparamapi sUtratrayaM mantavyam |nvrN dvitiiysuutre-sNstRtovicikitsaasmaapnnshcyobhungkte| vicikitsAsamApano nAma-'kimudito'nudito vA ravi' athavA-'astamito'nastamito vA?' iti sandehadolAyamAnamAnasaH / evaM bhuJAnasyAnyeSAM vA dadAnasya caturgurukam / tRtIyasUtre"asaMthaDie"tti 'asaMstRtaH' adhvapratipannaH kSapako glAno vA bhaNyate, saH 'nirvicikitsaH' 'niyamAdanudgato'stamito vA ravi' ityevaM nisandehaM jAnAno yadi bhuGkte tadApi cturgurukm| shessNprthmsuutrvt||cturthsuutre-asNstRtovcikitsaasmaapnshcyobhungktes Apadyate cAturmAsikaM Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 bRhatkalpa-chedasUtram -3-5/151 - parihArasthAnamanuddhAtikam / eSa sUtracatuSTayArthaH ||ath niyuktivistaraH[bhA.5785] saMthaDamasaMthaDe yA, nivvitigicche taheva vitigicche| kAle davve bhAve, pacchitte maggaNA hoi|| vR-prathamaM sUtraM saMstRte nirvicikitse, dvitIyaM saMstRte vicikitsAsamApane, tRtIyasaMstute nirvicikitse, caturthamasaMstRte vicikitsAsamApane mantavyam / tatra prathamasUtre tAvat tridhA prAyazcittamArgaNA bhavati-kAlato dravyato bhAvatazca // tatra kAlatastAvadAha[bhA.5786] anuggaya maNasaMkappe, gavesaNe gahaNa bhuMjaNe gurugaa| aha saMkiyammi jati, dohi vi lahu uggate suddho|| vR-anudgataH-nAdyAyudgato ravirityevaM nizaGkitena manaHsaGkalpena yo bhakta-pAnasya gaveSaNaM grahaNaM bhojanaM ca karoti tasya caturguravaH 'dvAbhyAmapi tapaH-kAlAbhyAM gurukAH / a zaGkitena manaHsaGkalpena bhuGkte tatasta eva caturgurukA dvAbhyAmapi laghavaH / udgataH sUrya iti nisandhigdhe manaHsaGkalpe bhulAnaH shuddhH|| [bhA.5787] atthaMgayasaMkappe, gavesaNe gahaNe bhuMjaNe gurugaa| aha saMkiyammi bhujai, dohi vilaha'natyamie suddho|| vR-'astaGgatoravi' ityevaMvidhena saGkalpena gaveSaNe grahaNe bhojane ca caturgurukAH tapasA kAlena ca guravaH / atha 'astaGgato'nastaGgato vA' iti zaGkite bhuGkte tatazcaturgurukAH 'dvAbhyAmapi' tapaH-kAlAbhyAM laghavaH / yaH punaranastamito ravirityevaM nisandigdhenacetasA bhuGkte sa shuddhH|| atha "uggayavittI" ityAdipadavyAkhyAnamAha[bhA.5788] uggayavittI muttI, manasaMkappe ya hoti AesA / emeva anatthamie, dhAe puna saMkhaDI purto|| vR-udgate ravau vRtti-vartanaM yasya sa udgtvRtti| pAThAntareNa 'udgatamUrti' iti vA, udgate sUrye mUrti-zarIraM vRttinimittaM bahiH sapracAraM yasya sa udgatamUrti / manaHsaGkalpe cAmI AdezA bhavanti-anuditamapyAdityaM yo manaHsaGkalpena uditaM manyate sa bhujAno'pi na doSabhAga bhavati, yaH punarudite'piravau 'nAdyApyuditaH' iticetsaamnymaanobhungktessdossH| evamevAnastamite'pi mantavyam / kimuktaM bhavati?-astamite'pi ravau 'nAdyApyastaGgataH' itibudhyA bhuAno'pina prAyazcittI, anastamite'pica 'astaGgataH' ityabhiprAyeNa muAnaH sdossH| athavA-"manasaMkappe ahoti Adesa"ttianuditamanaHsaGkalpA-'stamitamanaHsaGkalpayoH kataro gurutarolaghutaro veti cintAyAMdvAvAdezau bhavataH, taucottrtraabhidhyaasyete|anudite'stmitevaa kathaM grahaNaM sambhavati? ityAha-"ghAtepuna saMkhaDI purato' tti dhrAtaMsubhikSamiti caiko'rthaH, tatra saGkhaDI smbhvti|saac dvidhA-puraHsaGghaDI pazcAtsaGkhaDI ca / tatra pUrvAhne yA kriyate sA puraHsaGkhaDI, aparAhne tu kriyamANA pazcAtsaGkhaDI / iha punaranudite ravau puraHsaGkhaDI, punaHzabdagrahaNAd astamite pshcaatsngkhddiiti|| [bhA.5789] sUre anuggatammiM, anudita udio va hoti sNkppo| evaM atyamiyammi vi, egatare hoti nissNko|| vR-sUrye'nudgate'nuditasaGkalpa uditasaGkalpo vA bhavet, upalakSaNaM caitat, udite'pyanudita Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 5, mUlaM-151, [bhA. 5789] 287 udita iti vA saGkalpo bhavet / evamevA'stamite'pi 'ekataraH' anastamito'stamito vA nizaGko manaHsaGghalpo bhavati, upalakSaNatvAd anstmite'pystmitsngklpo'nstmitsngklpovaabhvet| ihAnuditoditaviSayA'nastamitA-'stamitaviSayA ca pratyekaM SoDazabhaGgI bhavati / tadyathAanuditamanaHsaGkalpo anuditagaveSI anuditagrAhI anuditabhojI, evaM caturbhiH padaiH sapratipakSaibhaGgaracanAlakSaNena SoDaza bhaGgA rcyitvyaaH| raciteSuca bhaGgeSu yatra dvayormadhyapadayoH parasparaM virodho dRzyate madhyapadeSu vA dvayorekasmin vA udito dRSTo antyapadeSu punaranuditaste bhaGgA virudhyamAnatvena varjanIyAH shessaagraahyaaH| tathAanastamitasaGkalpo'nastamitagaveSIanastamitagrAhI ansatamitabhojI, evamapi SoDaza bhaGgAH kartavyAH / atrApi yatramadhyamapadeSu parasparaM virodho dRzyate yatra vA madhyamapadeSu dvayorekasman vA astamito dRSTo'ntyapade cAnastamitaste bhaGgA aghaTamAnakatvena varjanIyAH zeSA grAhyAH / anuditoditA-'stamitA-'nastamiteSu caturvapi sthAneSu yAvanto bhaGgA ghaTamAnakAsta pradarzanArthamAha[bhA.5790] anudiyamanasaMkappe, gahaNa gavesI ya bhuMjaNe ceva / - uggaya'natthamie yA, atthaMpatte vi cttaari|| vR- anuditamanaHsaGkalpe gaveSaNa-grahaNa-bhojanAkhyaistrabhi padairye'STau bhaGgAsteSu 'catvAraH' prathamadvitIya-caturthA-'STAmabhaGgA ghaTante, zeSAzcatvAro'ghaTamAnakAH / udgatamanaHsaGkalpe'pyeta eva catvAro ghaTante na shessaaH| anastamitasaGkalpe astaMprAptasaGkalpe'pi caita eva catvAro grAhyAH, zeSAstu tRtIya-paJcama-SaSTha-saptamA asambhavitvAd vrjniiyaaH|| athaiteSAmeva gaTamAnakabhaGgAnAM vibhAgataH prarUpaNAmAha[bhA.5791] anuditamanasaMkappe, gavesa-gaha-bhoyaNammi pddhmltaa| bitiyAe tisuasuddho, uggayabhoI u aNtimo|| vR-anuditamanaHsaGkalpo'nuditagaveSI anuditagrAhI anuditabhojI 1, eSA prathamA latA, prathamo bhaGga ityrthH| dvitIyasyAMtulatAyAM sAdhustraSupadeSuavizuddhaH, tadyathA-anuditasaGkalpo'nuditagaveSI anuditagrAhI udgatabhojI, iyaM hi latA saGkalpa-gaveSaNa-grahaNapadaistribhirazuddhA udgatabhojitvarUpeNAntyapadena tu zuddhA / / [bhA.5792] taiyAe do asuddhA, gahaNe motI ya donni u visuddhA / saMkappammi asuddhA, tisu suddhA aMtimalayA u|| vR-tRtIyasyAM latAyAM 'dve' saGkalpa-gaveSaNapade azuddhe grahaNa-bhojanapade tu dve vizuddhe / tadyathAanuditasaGkalpo'nuditagaveSI uditagrAhI uditabhojI ceti / 'antyalatA nAma' anuditasaGkalpasya caramA latA caturthItyarthaH, sA saGkalpapade'vizuddhA zeSaiH tribhi padaiH zuddhA |tdythaa-anuditsngklp uditagaveSI uditagrAhI uditabhojI // evamanuditamanaHsaGkalpasya catasro latA uktAH / athoditamanaHsaGkalpasya catasro latA Aha. [bhA.5793] uggayamanasaMkappe, anudite gavesI ya gahaNa bhogI y| - emeva ya bitiyalatA, suddhA Adimmi aMte ya / / [mA.5794] tatiyalatAe gavesI, hoi asuddho u sesagA suddhaa| Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 bRhatkalpa-chedasUtram -3-5/151 samvavisuddhA u bhave, cautthalatiyA udiyacitte // vR-Aditya udgato'nugdatovA bhavatu saniyamAdudgataM manyata ityudgatamanaHsaGkalpa ucyte| tasya prathamalatA-udgatamanaHsaGkalpo'nuditagaveSI anuditagrAhI anuditabhojI 1 / evameva ca dvitIyalatA'pi draSTavyA, navaramAdipade antyapade ca sA zuddhA madhyame padadvaye'zuddhA 2 // dRtIyalatAyAmeka gaveSaNApadamazuddham zeSANi' saGkalpa-grahaNa-bhojanapadAni trINyapi zuddhAni 3|cturthiitultaa srvessupdessushuddhaa4| etAzcatasra'pyuditacittaviSayA latAbhAvasya vizuddhatayA zuddhAH prtipttvyaaH| evamastamitA-'nastamitasaGkalpayorapyaSTau latA bhavanti / / tAsAmeva vibhAgamupadarzayati[bhA.5795] atthaMgayasaMkappe, paDhama dhareMtesi gahaNa bhogI ya / dosaMtesu asuddhA, bitiyA majjhe bhave suddhA / / vR-ihAstamitamanastamitaM vAraviMyo niyamAdastamitaMmanyate so'staGgatasaGkalpaH, tasya prathamA latA-astamitasaGkalpo'nastamitagaveSIanastamitagrAhIanstamitabhojI 1;ataevAha-prathamAyAM latAyAM "dhareMtesi"tti dhriyamANe sUrye bhakta-pAnasya eSaNaM grahaNaM bhojanaM ca 'astaGgato ravi' itibudhyA karoti / dvitIyA tulatA 'dvayoH' AdyantarapadayorazuddhA 'madhye gaveSaNAgrahaNapadayoH zuddhA 2 // [bhA.5796] tatiyA gavasaNAe, hoti visuddhA u tIsu avisuddhaa| cattAri vi hoti padA, cautthalatiyAe atthamite / / vR- tRtIyA gaveSaNAyAM vizuddhA 'triSu' zeSeSu saGkalpAdiSvavizuddhA 3 / caturthalatAyAM cAstamitaviSayatvAtcatvAryapi padAnyavizuddhAni / astamitamanaHsaGkalpaH' itikRtcatasro'pyetA avizuddhAH 4 // atha vizuddhalatA Aha[bhA.5797] anatthaMgayasaMkappe, paDhamA esIya gahaNa bhogI y| mana esi gahaNasuddhA, bitiyA aMtammi avisuddhA // vR- astamitamanastamitaM vA sUryaM yo niyamAdanastamitaM manyate tasya prathamA latA, anastamitasaGkalpo'nastamitagaveSI anastamitagrAhI anastamitabhojI / ata evAha-"paDhamA esI va gahaNe bhogI ya" tti prathamAyAmanastamitaiSI anastamitagrahaNa-bhojI ceti / dvitIyA tu latA manaHsaGkalpaiSaNa-grahapadeSu triSu vazuddhA antyapade avishuddhaa|| [bhA.5798] mana esaNAe suddhA, tatiyA gaha-bhoyaNesu avisuddhA / saMkappe navari suddhA, tisuvi asuddhA u aNtimiyaa|| vR-tRtIyalatA manaHsaGkalpe eSaNeca zuddhA grahaNe bhojane cAvizuddhA / anatyA nAma' caturthI latA sA navaraM saGkalpapade vizuddhA roSeSu 'triSu' gaveSaNa-grahaNa-bhojanapadeSu azuddhA // atarASTAsvapyavizuddhalatAsu prAyazcittamAha[bhA.5799] paDhamAe bitiyAe, tatiya cautthIe navama dsmaae| ekkArasa bArasIe, latAe cauro anugghaataa|| vR- prathamAyAM dvitIyasyAM catujhaM navamyAM dazamyAmekAdazyAM dvAdazyAM cetyaSTAsu latAsu Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 289 uddezakaH 5, mUlaM-151, [bhA. 5799] bhAvasyAvizuddhatayA catvAro'nuddhAtA maasaaH|| [bhA.5800] paMcama cha ssattamiyA, aTThamiyA tera coddasamiyA ya / pannarasa solasA viya, latAto eyA visuddhaao|| vR-paJcamI SaSThI saptamI aSTamI trayodazI caturdazI paJcadazI SoDazI cetyaSTau latA vizuddhAH pratipattavyAH, sarvatrApi bhAvasya vizuddhatvAt ||atr ziSyaH pRcchati[bhA.5801] doNha vikataro guruo, anuggata'tthamiya/jamANANaM / Adesa donikAuM, anuggae lahugurU iyre|| vR-anudgatA-'stamitabhuJAnayordvayormadhye kataro gurutaraH-mahAdoSaH? |suuriraah-aadeshdvyN kartavyam / eke AcAryA bruvate-anudgatabhojino'stamitabhojI gurutaraH / kutaH ? iti ced ucyate sa saMkliSTa pariNAmaH, divasato bhuktvA bhUyo rajanyAH pramukha eva bhuGkte, tadAnIM cAvizudhyamAnaH kAlaH; anuditabhojIpunaHsakalAMrajanImadhisahya klAntobhuGkte, vizudhyamAnazca tadAnIM kAlaH, ato'sau laghutaraH / aparo bhaNanti-astamitabhojino'nuditabhojI gurutaraH, yasmAdasausarvAM rAtrimadhisahya stokaMkAlaMnapratIkSatetataHsaMkliSTapariNAmaH itarastucintayatibhUyAn mayA kAlaH soDhavya ato bhuGkte, evamasau laghutaraH / evamAdezadvayaM kRtvA sthitapakSa ucyate-anudgate sUrya pratisamayaM vizudhyamAnaH kAlo bhavatIti kRtvA'nuditabhojI laghutaraH 'itaraH punaH' astamitabhojIsatadAnIM pratisamayamavizudhyamAnaHkAlo bhavatIti kRtvaagurutrH|| uktaM kAlaniSpannaM prAyazcittam / atha dravya-bhAvaniSpannamabhidhitsurAha[bhA.5802] geNhaNa gahie AloyaNa, namokkAre bhuMjaNe yslehe| ___ suddho vigiMcamANo, avigiMcaNa sohi davva bhAve y|| vR-anudito vA'stamito vA ravireteSu sthAneSu jJAto bhavet-"geNhaNa" tti kRte upayoge padamede kRte jJAtam, yathA-nAdyApyudgato'stamito vA; tadA tata eva nivartamAnaH zuddhaH / atha grahaNaM-gaveSaNaM kurvatA jJAtaM tadApi nivartamAnaH zuddhaH / atha gRhIte jJAtaM tato yad gRhItaM tat pariSThApayan zuddhaH / athAlocayatA jJAtaM tadApi viviJcan zuddhaH / atha bhoktukAmena namaskAra bhaNatA jJAtaM tato'pi viviJcan zuddhaH / bhuJAnena jJAtaM zeSaM parityajan zuddhaH / atha sarvasmin bhukte saMlekhanAkalpaM kurvatA jJAtaM tathApi viviJcan 'zuddhaH' na prAyazcittI / atha na vivinakti tato dravyato bhAvatazca 'zodhi' prAyazcittaM bhavati // tatra dravyaniSpannaM tAvadAha[bhA.5803] saMleha paNa tibhAe, avaDa dobhAe paMca mottu bhikkhuss| ____ mAsa cau chacca lahu-guru, abhikkhagahaNe tisU mUlaM // - vR-'saMlekhaH' kavalatrayapramANaH tamavazeSamanudgate'stamite vA jJAte'pi bhuGkte mAsalaghu / paJcakavalAnavaziSyamANAnbhuGkte maasguru| tribhAgaH' dazakavalAstAnzeSAn bhuGkte cturlghu| 'apArthaH' paJcadazakavalAstAnavazeSAn bhuJAnasya caturguru / "dobhAga" tti dvau tribhAgau viMzati kavalAstAnbhuJAnasyaSaDlaghu / "paMcamottuM"titriMzatomadhyAtpaJca muktvAyezeSAH paJcAviMzati kavalAstAnyadibhuGkte tadA ssddguru|evN yathA yathA dravyavRddhistathA tathA prAyazcittamapi vrdhte| 2019 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 bRhatkalpa-chedasUtram -3-5/151 abhIkSNagrahaNaM punaH punarAsevAMpratItya dvitIyaM vAramevaMbhuJAnasya mAsagurukAdArabdhaM chede tisstthti| tRtIyaMvAraM cturlghukaadaarbhymuulNyaavdnetvym| evaMtriSuvAreSumUlaM yaavtpraayshcittNbhikssoruktm| [bhA.5804] emeva gaNA-''yarie, aNavaTThappo yahoti paarNcii| tammi viso ceva gamo, bhAve paDiloma vocchaami|| . vR- evameva gaNinaH-upAdhyAyasyAcAryasya ca cAraNikAgamaH sa eva kartavyaH / navaramupAdhyAyasya prathamavAraM mAsagurukAdArabdhaM chede, dvitIyavAraM caturlaghukArabdhaM mUle, tRtIyavAraM caturgurukAdArabdhaM anavasthApye tiSThati / evamAcAryasyApi prathamavAraM caturlaghukAdArabdhaM mUle, dvitIyavAraM caturgurukAdArabdhamanavasthApye, tRtIyavAraMSaDlaghukAdArabdhaM pArAJcike pryvsyti| gataM drvynisspnnm| atha bhAve pratilomaMprAyazcittaMvakSyAmi-pUrvadravyavRddhau prAyazcittavRddhiruktA, samprati yathA yathA dravyaparihANistathA tathA pariNAmasaMklezavRddhibhaGgIkRtya prAyazcittavRddhimabhidhAsye // tAmevAha[bhA.5805] paMcUna tibhAga'ddhe, tibhAga sese ya paMca mottu sNlehN| .. tammivi soceva gamo, nAyaMpuna paMcahi gtehiN|| vR-'tatrApi' bhAvaprAyazcitte yo dravyaniSpanne cAraNAgama uktaH sa eva draSTavyaH / navaram"paMcUna"tipaJcabhiH kavalairUnAyAMtriMzatizeSAH paJcaviMzatikavalA bhavanti, tataH paJcasukavaleSu gateSuyadijJAtam 'anudito'stamito vAravi' evaM jJAtvAzeSAnpaJcaviMzatikavalAn bhuJAnasya mAsalaghu / "tibhAga"tti triMzat tribhAgena hInA viMzatikavalAstAna bhulAnasya mAsaguru / "addhi"tti 'arddha' paJcadaza kavalAstAn bhuAnasya caturlaghu / 'tribhAgaH' daza lambanAstAn muJAnasya caturguru / triMzataH paJca lambanAn muktvA zeSAH paJcaviMzatirajJAte bhuktAH, jJAtetu paJca zeSAn bhuJAnasya SaDlaghukAH / saMlekhanAzeSaM bhuAnasya SaDguravaH / iha prabhUta-prabhUtatarakavale adhikA-'dhikatarAyAmitRptau saJAtAyAM zeSaM stokastokataramapijJAtesati bhuGktetatra pariNAmaH saMkliSTaH saMkliSTatara iti kRtvA bahu-bahutaraM praayshcittm|| [bhA.5806] emeva'bhikkhagahaNe, bhAve tatiyammi bhikkhuNo mUlaM / emeva gaNA-''yarie, sapayA sapadaM hasati ikkaM // vR- evamevAbhIkSNagrahaNe'pi bhAvaniSpannaM prAyazcittaM bhikSordraSTavyam / navaram-dvitIyavarA mAsagurukAdArabdhaM chede tiSThati, tRtIyavAraM caturlaghukAdArabdhaM mUlaM yAvad neyam / evameva gaNina AcAryasya ca drssttvym|nvrm-svpdaat svapadamekamubhayorapi hsti|ttropaadhyaaysyprthmvaarN mAsagurukAdArabdhaMtRtIyavArAyAmanavasthApye, AcAryasyaprathamavAraM caturlaghukAdArabdhaMtRtayavArAyAM paaraadhiketisstthti|ihpuurvmudgtvRttipdmnstmitsngklppdNcvyaakhyaatNn zeSANisaMstRtAdIni atastAni vyAcaSTe[bhA.5807] saMthio saMtharetI, saMtayabhojI va hoi nAyavyo / pajjattaM alabhaMto, asaMthaDI chinnabhatto y|| vR-saMstRto nAma paryAptaM bhakta-pAnaM labhamAnaH saMstarati, athavA yaH 'santatabhojI' dine dine paryAptamaparyAptaM vA bhuGkte sa saMstRto jJAtavyaH / yastu paryAptaM bhakta-pAnaM na labhate caturthAdinA Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 291 uddezakaH 5, mUlaM-151, [bhA. 5807] chinnabhakto vA so'saMstRtaH / nirvicikitsapada vyAkhyAti[bhA.5808] nissaMkamanudito'ticchito va sUro tti geNhatI jo u| udita dharete vihu so, laggati avisuddhprinnaamo|| vRnarvicikitso nAma nizaGkamanudito'tikrAnto vA sUrya iti manyate / evaM yo nizaGkitena cetasA gRhNAtisayadyapi udite dhriyamANevA' anastamitiravaugRhNAtitathApyavizuddhapariNAmatayA prAyazcitte lgti|| __ [bhA.5809] emeva ya udiutti va, dharai tti va saDhamuvagataM jss| sa vivajjae visuddho, visuddhprinnaamsNjutto|| kRevamevayasya soDhaM' nisandigdhaMcitteupagatam-yadutAditya uditaH dhriyatevA' nAdyApyastameti sayadyapi 'viparyaye' viparyAsajJAne vartatetathApivizuddhapariNAma itikRtvA vizuddhaH' npraayshcittii|| atha yaduktaM sUtre-"ahapuna evaMjANejA-anuggae sUrie atthamieva"titatrodgatamanastamitaM vAviMcetasi kRtvA gRhItaM pazcAt punatiM yathA-anudgato'stamitovA; kathaM punastad jJAtam? ityAha[bhA.5810] sami-ciMciNimAdINaM, pattA puSphA ya nlinimaadiinnN| udaya-'tthamaNaM raviNo, kahiMti vigasaMta-mauliMtA / / vR-zamI-ciJciNikAdInAM tarUNAM patrANi nilInIprabhRtInAM ca puSpANi vikasanti santi raverudayaM kathayanti / etAnyeva mukulayanti santiraverastamayanaM kthynti|| kathaM punarAditya udito'stamito vA na dRzyate? ityAha[bhA.5811] abm-him-vaas-mhiyaa-mhaagirii-raahu-rennu-rychno| mUDhadisassa va buddhI, caMde gehe va temirie| vR-amrasaMstRte gagane, himanikarevApatati, varSeNavAmahikayAvApatanyAchAdite, mahAgiriNA vA antarite, rAhuNA vA sarvagrahaNenodayA-'satamanayorgRhIte ravI, reNuH-kaTakagamanAdyutkhAtA dhUli rajaH-autpAdikaM tAbhyAM cA channa udito'stamito vA ravina jJAyate / digmUDho vA kazcid aparAM dizaMpUrvAMmanyate, sanIcamAdityaM vilokya 'udkatamAtraAdityaH' itibudhyA bhakta-pAnaM gRhItvA vasatiM praviSTo yAvad muktastAvadandhakAraM jAtam, tato jAnAti- astamite'haM bhukta iti / athavA 'gehe' gRhAbhyantare kAraNajAte divA suptaH, pradoSe candre udite vibuddho vivaraNa jyotsnA praviSTAM dRSTvA cintayati-eSa AdityAtapaH praviSTaH; sa ca taimiriko mandaM mandaM pazyati tato gRhiNA nimantrito bhuktaH / evamAdibhiH kAraNairanuditamuditaM manyeta uditaM vA'nuditam, astamitamapyanastamitaM anstmitmpystmitm||ttH[bhaa.5812] suttaM paDucca gahite, nAtuM iharA u so na gehNto| jo puna giNhati nAtuM, tassegaTThANagaM vaDDe // vR- yadyudgato'nastamito vA itibudhyA sUtre pratItya "uggayavittIe anatthamiyasaMkappe" iti sUtraprAmANyena gRhItaM pazcAcca jJAtam 'anudgato'stamito vAravi' tato yad mukhe yacca pANau yacca pratigrahe tat sarvamapi vyutsRjet / 'itarathA' yadyasau pUrvamevAnuditamastamitaM vA ajJAsyat __ Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 bRhatkalpa-chedasUtram -3-5/151 tato nAgrahISyat / yaH punaranudgatamastamitaM vA jJAtvA gRhNAti gRhItvA vA bhuGkte'nyeSAM vA dadAtitasyaikaMsthAnakaMvarddhayet, taMpratItya "taM jamANe annesiMvAdalamANeAvajai cAummAsiyaM parihAraTThANaM anugdhAiyaM" ityuttaraM sUtrakhaNDaM vardhayediti bhAvaH // atha vivecana-vizodhanapade vyAcaSTe[bhA.5813] savvassa chaDDaNa vigiMcaNA umuh-hty-paadchuuddhss| phusaNa dhuvaNA visohaNa, sakiM va bahuso va naanntN|| vR-anuditamastamitaM vA jJAtvA yad mukhe prakSiptaM tasya jJAte sati khelamallake yat prakSepaNam, yaca haste-pANau tasya pratigrahe, yat pAtre-pratigrahe tasya sthaNDile, evaM sarvasyApi yat pariSThApanaM sA vivecanA / yat tu "phusaNaM" hastenAmarzanaM 'dhAvanaM' kalpakaraNaM sA vizodhanA / athavA 'sakRt ekazaH pariSThApana-sparzana-dhAvanAnAMkaraNaMvivecanA, eteSAmeva bahuzaH karaNaM vishodhnm| etad vivecana-vizodhanayo nAtvamuktam ||ath "no aikkamai"tti padaM vyAkhyAti[bhA.5814] nAtikamatI ANaM, dhamma meraM vraatibhttNvaa| attaTuMgAgI vA, saya muMje sesa dejA vii|| vR-evaM vivinycvishodhynvaatiirthkRtaamaajnyaaNnaatikraamti|athvaa zrutadharmacAritramaryAdAM rAtribhaktavrataM vA nAtikAmati / "taM bhuMjamANe anesi vA dalamANe" tti padadvayaM vyAkhyAyate"attaTTe" ityAdi, 'AtmArthikaH' AtmalAbhAbhigrahI kAraNe vA ya ekAkI sa svayaM bhuGkte nAnyeSAM dadAti / 'zeSaH punaH' anAtmalAbhI anekAkI vA sa anyeSAmapi dadyAt svayamapi bhuJjIta ||gtNprthmN saMstRtanirvicikitsasUtram / atha dvitIyaMsaMstRtavicikitsasUtraM vyAkhyAti[bhA.5815] evaM vitigiccho vI, dohi lahU navaritetu tv-kaale| tassa puna havaMti latA, aTTha asuddhA na itraato|| vR-vicikitsate-'kiM udito ravi? utaanuditaH?' ityAdisaMzayaMkarotIti vicikitsaH, so'pyevameva vaktavyaH / navaram-yAni tasya tapo'rhANi prAyazcittAni tAni tapasA kAlena ca laghukAni / 'tasya ca' vicikitsasya punarazuddhA eva kevalA aSTau latA bhavanti na 'itarAH' zuddhAH, saGkalpasya zaGkitatvena pratipakSAbhAvAt // kathaM punarasau zaGkAM karoti? ityAha[bhA.5816] anudiya udio kiM nuhu, saMkappo ubhayahA aditteu| dharati na vatti va sUro, so puna niyamA cunnhekko| kR'ubhayathA udayakAle'stamanakAlevAabhra-himAdibhikAraNairaSTaiAdatye saGkalpobhavati, kimanuditaudito vA ravi? astamanakAle'pi-sUryodhriyatena vA? itizaGkA bhavati / sa punaH sUryo niyamAdanudita udito'stamito'nastamito vA ? iti caturNA vikalpAnAmekatarasmin vrtte| bhaGgAH punaratretthamuccAraNIyAH-udayaM pratItyavicikitsemanaHsaGkalpesativicikitsitagaveSI vicikitsitagrAhI vicikitsitabhojI, evamaSTau bhaGgAH; astamanamapi pratItyaivamevASTau bhnggaaH| dvayorapyaSTabhaGgayoHprathama-dvitIya-caturthA-'STamA bhaGgAghaTamAnakatvAgrAhyAH, shessaashctvaaro'graahyaaH| gataM dvitIyaM saMstRtavicikitsasUtram / atha tRtIyamasaMstRtanirvicikitsasUtraM vyAcikhyAsurAha [bhA.5817] tava-gelana-'ddhANe, tiviho tu asaMthaDI vihe tiviho| Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 293 uddezakaH 5, mUlaM-151, [bhA. 5817] tava'saMthaDa mIsassA, mAsAdArovaNA innmo|| vR-asaMstRto nAma SaSThA-'STamAdinA tapasA klAnto 1 glAnatvena vA'samartho 2 dIrghAdhvani vA gacchan paryAptaM na labhate 3, eSa trividho'saMstRtaH / 'vihe tiviho" ti 'vihe" adhvani yo'saMstRtaH sa trividhaH, tadyathA-adhvapraveze'dhvamadhye'dhvottAre ca / tatra tapo'saMstRtasya nirvicikitsasya mAsAdikA iyamAropaNA bhvti| "mIsassa"tti mizro nAma-vicikitsAsamApannastasyApi mAsAdirAropaNA krtvyaa| sAcottaratrAbhidhAsyate / ihApi pUrvakrameNaSoDaza latAH kartavyAH, kAlaniSpannaMca praayshcittNpraagvt||drvy-bhaavpraayshcittyostvyN vizeSaH-tapo'saMstRto vikRSTatapaHklAntaH pAraNake'nudgate'stamite vA uditA-'nastamitudhyA bhakta-pAnIye bhuJAno yadA'nudgatamastamitaM vA jAnAti tataH paraM bhuAnAsyed prAyazcittam[bhA.5818] ekka-duga-tini mAsA, caumAsA paMcamAsa chmmaasaa| savve vi hoMti lahugA, eguttaravaDDiyA jeNaM // vR-saMlekhanAzeSaM yadijJAtebhuGktetata ekmaasikm|pnyckvlaan samuddizati dvimaasikm| daza lambanAn samuddizati traimAsikam / paJcadaza kavalAn bhuAnasya caturamAsikam / viMzatiM bhuJAnasya paJcamAsikam |athpnyc kavalA vizuddhabhAvena samuddiSTAH zeSAn paJcaviMzatikavalAn jJAte bhuGkte tataH pANmAsikam / etAni sarvANyapi laghukAni prAyazcittAni bhavanti / kutaH? ityAha-yena kAraNenaikottaravRddhayA dvivyAdirUpayA amUni varddhitAni ||idmev vyanakti[bhA.5819] duvihAya hoi vuTTI, sahANe ceva hoi paraThANe / - saTThANammi u gurugA, paraThANe lahuga gurugaavaa|| vR-dvividhAca bhavati vRddhiH| tadyathA-ssasthAnavRddhi parasthAnavRddhizca / svasthAnavRddhirniyamAd gurukA bhavati, tathAhi-yadAmAsalaghukAmAsamevasvasthAnaMsaGkAmatitadA niyamAmAsagurukameva, evaM dvimAsalaghukAdvimAsagurukam, yaavtssnnmaaslghukaatssnnmaasgurukm| parasthAnavRddhistu visazasaGkhAyAkA vRddhi, yathA-mAsAd dvau mAsauda, dvAbhyAM mAsAbhyAM trayo mAsAH, evaM yAvat pnycmaasaatssnnmaasaaH| eSAparasthAnavRddhilaghukAvAgurukA vA bhvet|ttr laghukasthAnAdArabdhA laghukA gurukasthAnAdArabdhA gurukA bhavati / atra ca mAsalaghukAdArabdhA ataH sarvANyapi laghUni drssttvyaani|| [bhA.5820] bhikkhussa tatiyagahame, saTThANaM hoi davvaniSphana / bhAvammi u paDilomaM, gaNi-Ayariya viemev|| vR-bhikSorddhitIyavAraMvaimAsikAdvArabdhaMchedetiSThati, tRtIyavaraMgrahaNe traimAsikAdArabdhaM svasthAnaM' mUlaM yAvad neyam / evNdrvynisspnnNpraayshcittmuktm| bhAvaniSpannaM punretdevprtilommntvym| gaNina AcAryasyApi dravya-bhAvayorubhayorapyevameva prAyazcittam / navaram- upAdhyAyasya dvaimAsikAdArabdhaM tribhivArairanavasthApye, AcAryasya traimAsikAdArabdhaM tribhivAraiH pArAcike paryavasyati ||gtstpo'sNstRtH / atha glAnAsaMstRtamAha[bhA.5821] emeva ya gelane, paTThavaNA navari tattha bhinnennN| ___ cauhi gahamehi sapadaM, kAsa agItattha suttaM tu|| Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram - 3-5/151 vR-glAnAsaMstRtasyApyevameva praayshcittm| navaram-tatra "bhintreNaM" ti bhinnamAsAt prasthApanA kartavyA / prathamaM vAraM paJcamAsalaghuke, dvitIyaM SannAsalaghuke, tRtIyaM chede, caturthaM vAraM mUle tiSThati / ata evAha- 'caturbhirgrahaNaiH' abhIkSNasevArUpai 'svapadaM ' mUlaM bhikSu prApnoti / upAdhyAyasya laghumAsAdArabdhaM caturvibhrArarainavasthApye, AcAryasya dvimAsalaghukAdArabdhaM caturbhivaraiiH pArAJcike paryavasyati / ziSyaH pRcchati kasyaitat prAyazcittam ? sUrirAha-yad ukta yacca vakSyamANam etat sarvamagItArthasya sUta bhavati, prastutasUtroktaM prAyazcittamityarthaH / sa hi kAryamakArya vA yatanAmayatanAM vA na jAnAti atastasya prAyazcittam // gato glAnAsaMstRtaH / athAdhvAsaMstRtamAha[ bhA. 5822] addhANAsaMthaDie, pavesa majjhe taheva uttinne / majjhammi dasagavuDDI, pavesa uttinni paNaeNaM // 294 vR- 'adhvani' mArge yo'saMstRtaH sa trividhaH / tadyathA-adhvanaH praveze madhye uttAre ca / tatra prathamaM madhye bhAvyate - bhikSoH saMlekhanAdiSu SaTsu sthAneSu dazarAtrindivamAtau kRtvA prAyazcittavRddhiH kartavyA, upAdhyAyasya paJcadazarAtrindivAdikam, AcAryasya viMzatirAtrindivAdikaM prAyazcittam / bhAve etadeva pratilomaM vaktavyam / atha praveze uttaraNe ca bhaNyate "pavesa uttinna paNaeNaM" ti praveze tathA uttaraNamuttIrNaM tatra ca paJcakena sthApanA kriyate, saMlekhanAdiSu SaTsu padeSu paJcarAtrindivAnyAdau kRtvA mAsalaghukaM yAvad netavyamiti bhAvaH / tathA ubhayorapi aSTabhivaraiirmUlaM prApnoti, upAdhyAyasya dazarAtrindivAdikamaSTamavArAyAmanavasthApyam, AcAryasya paJcadazarAtrindidikaM pArAJcikAntam / bAve etadeva pratilomaM prAyazcittam / ziSyaH pRcchati - adhAvasaMstRto madhye kSiprameva svapadaM prApitaH praveze uttaraNe ca cireNa tadetat katham ? atrocyate-adhvanaH praveze bhayamutpadyate 'kathamadhvAnaM nistariSyAmi ?' uttaraNe'pi bubhukSA tRSAdibhiratyantaM klAntaH, ata evau cireNa svapadaM prApitau, adhvamadhye punarjitabhayo nAtiklAntazca ataH zIghraM svapadaM prApitaH / atraikaikasmin pade AjJAdayo rAtribhojanadoSAzca / agItArthasya caitanmantavyam, na gItArthasya // kutaH ? iti ced ucyate [ bhA. 5823] uggayamanuggate vA, gItatyo kAraNe na' tikkamati / dUtA'' hiMDa vihArI, te vi ya hoMtI sapaDivakkhA / / vR-gItArtha adhvapravezAdau kAraNe utpanne udgate'nudgate sUrye yatanayA'rakto'STo bhuJjAno bhagavatAmAjJA dharma vA nAtikrAmati / te cAdhvapratipannAstrividhAH-dravanta AhiNDakA vihAriNazca / tatra dravantaH- grAmAnugrAmaM gacchantaH, AhiNDakAH satataparibhramaNazIlAH, vihAriNaH - mAsaM mAsena viharantaH / te'pi pratyekaM sapratipakSAH / tadyathA [bhA. 5824 ] dUijaMtA duvidhA, nikkAraNigA taheva kAraNigA / sivAdI kAraNitA, cakke thUbhAItA itare // - dravanto dvividhAH - niSkAraNikAH kAraNikAzca / tatrAzivA'vamadarya-rAjadviSTAdibhi kAraNaiH, upadherpasya vA nimittaM, gacchasyavA bahuguNataramiti kRtavA, AcAryAdInAM vA AgADhe kAraNe ye dravanti te kAraNikAH / ye punaruttarApathe dharmacakraM mathurAyAM devanirmitastUpa AdizabdAt kozAyAM jIvantasvAmipratimA tIrthakRtAM vA janmAdibhUmaya evamAdidarzanArthaM dravanto niSkAraNikAH // Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 uddezakaH 5, mUlaM-151, [bhA. 5825] [mA.5825] uvadesa anuvadesA, duvihA AhiMDagA muNeyavvA / viharaMtA viya duvidhA, gacchagatA niggatA ceva / / vR-AhiNDakA api dvidhaa-updeshaahinnddkaaanupdeshaahinnddkaashc|ttrye sUtrA-'rthagRhItvA bhaviSyadAcAryA gurUNAmupadezenaviSayA-''cAra-bhASopambhanimittamAhiNDanteteupadezAhiNDakAH, ye tu kautukena dezadarzanaM kurvanti te'nupadezAhiNDakAH / viharanto'pi dvividhAH-gacchagatA gacchanirgatAzca / tatra 'gacchagatAH' gacchavAsinaH Rtubaddhe mAsaM mAsena viharanti / gacchanirgatA dvividhAH-vidhinirgatA avidhinirgatAzca / vidhinirgatAzcaturdhA-jinakalpikAH pratimApratipannA yathAlandikAH zuddhapArihArikAzceti / avidhiniragatAH sAraNAdibhistyAjitA ekaakiibhuutaaH| eteSAM bhedAnAmibhe'nuditA-'stamitayoH prAyazcitte laganti[bhA.5826] nikkAraNigA'nuvadesigA ya laggaMta'nudiya atthamite / - gacchA viniggatA vihu, laggejati te karejjevaM // kR-niSkAraNikAdravantoanupadezAhiNDakAavidhinirgatAzcAnudite'stamite vAyadi gRhNanti bhuJjate vA tataH pUrvoktaprAyazcitte lgnti| ye tukAraNikA dravanta upadezAhiNDakA gacchagatAzca te kAraNe yatanayA gRhNAnA bhuJjAnAzca zuddhAH / ye tu gacchanirgatA jinakalpikAdayaste'pi yadyevamanudite'stamite vA grahaNaM kuryustato laganti paraM te niyamAt tadAnI na gRhNanti, trikAlaviSayajJAnasampannatvAt // [bhA.5827] ahavA tesiM tatiyaM, appatto anudito bhave suuro| pattotu pacchimaM porisiMca atthaMgato hoti|| kR-athvaashbdHprkaaraantrvaacii| taSAM jinakalpikAdInAMtRtIyAMpauruSImaprAptaH sUryo'nudito bhaNyate, pazcimAM capauru, prApto'staGgata ucyate / ata eva bhaktaMpanthAzca teSAM tRtIyapauruSyAmeva bhavati nAnyathA // gatamasaMstRtanirvicikitsasUtram / athAsaMstRtavicikitsasUtraM vyAcaSTe[bhA.5828] vitigiccha abbhasaMthaDa, sattho upahAvito bhave turiyaM / anukaMpayAe koI, bhatteNa nimaMtaNaM kujjA / / vR-abhrasaMstRta-himAnIsampAtAdibhirdazyamAne sUrye vicikitsAbhavati |tecsaadhvHsaarthen adhvAnaM pratipannAH,antarA cA'bhimukho'paraH sArtha AgataH, dvAvapyekasthAne AvAsitau, abhimukhAgantukasArthikazca ko'pyanukampayA sAdhUnAM bhaktena nimantraNaM kuryAt, yasmiMzca sArthe sAdhavaHsacalitaH ataHsUryodayavelAyAmudito'nudita itizaGkayA gRhNIyuH |ihaapi trividhe'saMstRte tathaivASTau latAH / navaram-asaMstRte nirvicikitse tapaHprAyazcitAnyubhayagurukANi, asaMstute vicikitse punarubhayalaghUni, zeSaM sarvamapi praagvt|| mU. (152)iha khalu niggaMthassa vA niggaMthIe vArAto vA viyAle vA sapANe sabhoyaNe uggAle AgacchejjA, taM vigiMcamANe vA visohemANe vA no aikkamai / taM uggilittA paccogilamANe rAIbhoyaNapaDisevaNappatte Avajai cAummAsiyaM parihAraTThANaM anugghaaiyN|| vR-asya sambandhamAha[bhA.5829] nisibhoyaNaMtu pagataM, asaMtharaMto bahuMca bhottUNaM / Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 bRhatkalpa-chedasUtram -3-5/152 uggAlamuggilijjA, kAlapamANA vadavvaM tu|| vR-nizibhojanapUrvasUtre prakRtam, ihaapitdevaabhidhiiyte|ydvaa'sNstrn 'bahu' prabhUtaM bhuktvA rajanyAmudgAramAgatamudgilet taniSedhArthamidaM sUtram / athavA kAlapramANamanantarasUtre uktam, ihatukAlapramANAdanantaraM drvyprmaannmucyte||anensmbndhenaayaatsyaasyvyaakhyaa-'ih' asmin maunIndrapravacane grAmAdau vA vartamAnasya 'khaluH' vAkyAlaGkAre nirgranthasya vA nirgranthyAvA rAtrau vA vikAle vA saha pAnena sapAnaH saha bhojanena sabhojana udgAra Agacchet / kimuktaM bhavati?. sikthavirahitamekaMpAnIyamudgAreNa sahAgacchati, kUrasikthaM vA kevalamAgacchati, kadAcidubhayaM vA / 'tam' udgAraM 'viviJcan vA' sakRt parityajan 'vizodhayan vA' bahuzaH parityajan no aajnyaamitkaamti| tamudIrya 'pratyavagilan' bhUyo'pyAsvAdayanApadyatecAturmAsikaMparihArasthAnaM anuddhAtikam / eSa sUtrArthaH / / samprati niyuktivistaraH[bhA.5830] uddaddare vamittA, AtiaNe paNagavuDijA tiisaa| cattArichacca lahu-guru, chedo mUlaM ca bhikkhuss|| vR. 'UrdhvaMdare' subhikSe paryAptamazanAdikaM muktvA vamitvA ca yo viziSTabhaktalobhena bhUyaH pratyApibatitatoyadi divasastataekaMlambanamAdaukRtvAyAvatpaJca lambanAstAvaApibatazcatvAro laghavaH / tataH paJcakavRddhistrizataM yAvat kartavyA, tadyathA-SaT prabhRti yAvad daza lambanA eteSu caturguravaH, ekAdazAdiSu paJcadazAnteSu SaDlaghavaH, SoDazAdiSu viMzatyanteSu SaDguravaH, ekaviMzatyAdiSu paJcaviMsatyanteSucchedaH, SaDaviMzatyAdiSutriMzadanteSu lambaneSu pratyavagilyamAneSu mUlam / evaM bhikssoruktm|| [bhA.5831] gaNi Ayarie sapadaM, egaggahaNe vi guruga aannaadii| micchatta'maJcabaDue, virAdhanA tassa va'nassa / / vR-gaNi-upAdhyAyastasya caturgurukAdagArabdhaM svapadamanasthApyaM yAvad neyam / AcAryasya SaDalagukAdArabdhaM svapadaM pArAJcikaM yAvad draSTavyam / evaM divasat uktam / rAtrau tu yadyekamapi sikthaM gRhNAti' pratyAdatte tatazcaturguru, AjJAdayazca doSAH / mithyAtvaM cAsAvanyeSA janayatiyathA vAdinastathA kAriNo na bhavantyamI iti / rAjA vA taM jJAtvA bhikSAdInAM pratiSedhaM kuryAt, 'mA vA ko'pyamISAM madhye pravrAjIt' iti / tasya vA' vAntAzinaH 'anyasya vA' taM pazyato virAdhanA bhvti|atraamaatybttukssttaantH-egorNkbddutosNkhddiimjjiyaakuurNaippmaannNjimito| niggayassa ya rAyamaggamogADhassa hiyayamucchallaM / amaccapAsAyassa hiTThA vamiumAraddho, amaJceNa yavAyAyaNaTThieNa dittttho| soyavamittA tamAhAravaNiTuMpAsittA lobheNa bhuNjiumaarddho| taMdaLUNa amaccassa aMgANi udbusiyAI, uddhaM ca jAtaM |amno dinedinejemaNavelAe samuddisaMto saMbharettA uDDaM krei| eva tassa vaggulI vAhI jAto, tao mo| so vidhijAIo evameva vinttttho|jmhaa ete dosA tamhA pamANapattaM mottavvaM // [bhA.5832] evaM tAva divasato, rAto sitye vicaugurU hoti| uddaddaragahaNA puna, avavAte kappae ome|| vR-evaMtAvat kavalapaJcakamAdau kRtvA paJcakavudhyA cturlghukaadikNpraayshcittNdivstuktm| Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 5, mUlaM-152, [bhA. 5832] 297 rAtrovekasikthasyApi grahaNe caturguravo bhavanti / yacca niyuktigAthAyAmUrdhvadaragrahaNaM kRtaM tadevaM jJApayati-apavAdapade avame pratyavagilanamapi kalpate ||atr ziSyaH prAha[bhA.5833] rAto va divasato vA, uggAle kattha saMbhavo hojaa| girijannasaMkhaDIe, aTThAhiya tosalIe vA // vR- rAtrau vA divasato vA kutrodvArasya sambhavo bhavet ? sUrirAha-giriyajJAdiSu saGkhaDISu tosaliviSaye vA aSTAhikAdimahimAsu pramANAtiriktaM bhuktAnAmudgAraH sambhavati / / tatra prAyazcittamabhidhitsuH prastAvanArthaM tAvadidamAha[bhA.5834] addhANe vatthavvA, pattamapattA yajoaNa dUgeya / pattA ya saMkhaDiM je, jataNamajataNAe te duvihaa|| vR-te saGghaDIbhojinaH sAdhavo dvividhAH-adhvapratipannA vAstavyAzca / tatra ye vAstavyAste dvividhAH-saGkhaDyAH prekSiNo'prekSiNazca |adhvprtipnnaa vaastvyaashc|ttryevaastvyaaste dvividhAHsaGghaDayAH prekSiNo'prekSiNazca adhvapratipannA apidvidhA-tatraivagantukAmAanyatra vaagntukaamaaH| ye'nyatra gantukAmAste dvidhA-prAptabhUmikA aprApta bhUmikAzca |praaptbhuumikaa nAma-ye saGkhaDIgrAmasya pArzvato gantukAmAH saGkhaDImabhidhArya ardhyojnaadaagcchnti| aprAptabhUmikA nAma-ye yojanAd yojanadvikAdupalakSaNatvAdyAvadvAdazayojanebhyaH sngkhddiinimittmaagtaaH|yettraiv gantukAmAH saGkhaDIgrAme prAptAste 'dvividhAH' dviprakArAH- yatanA prAptA ayatanAprAptAzca / ye padabhedamakurvantaH sUtrArthapauruSyau vidaghAnAAgatAste ytnaapraaptaaH| yetusaGkhaDIM zrutvAsUtrArthIhApayantautsUkIbhUtA AgatAste aytnaapraaptaaH|| [bhA.5835] vatthavva jattaNapattA egagamA do vi hoti neyavvA / - ajayaNa vatthavvA, viya, saMkhaDi pehI u ekkgmaa|| vR-tatra ye vAstavyAH saGkhaDyapralokino ye ca tatraiva gantukAmA yatanAprAptAH ete dvaye'pi prAyazcittacAraNikAyAmekagamA bhavanti jnyaatvyaaH|ye tutatraiva gantukAmA ayatanAprAptAH ye ca vAstavyAH saGkhaDIpralokinaH ete dvaye'pi cAraNikAyAmekagamA bhavanti // "pattA ya saGghaDiM je" iti padaM vyAkhyAti[bhA.5836] tattheva gaMtukAmA, voleumanA va taM uvarieNaM / padabheda ajayaNAe, paDiccha uvvatta sutbhNge| vR. yatra grAme saGkhaDistatraiva ye gantukAmAH ye vA tasya grAmasyopari volayitumanasaste yadi svabhAvagateH padabhedaM kurvanti, ekadvyAdIni vA dinAni pratIkSante, avelAyAmudvartante vA, sUtrArthapauruSIbhaGgena vA prAptA bhavanti tdaa'ytnaapraaptaaH|itrthaa ytnaapraaptaaH|| prAptabhUmikAn aprAptabhUmikAMzca vyAkhyAti[bhA.5837] saMkhaDimabhidhAretA, dugAuyA pattabhUmigA hoti / . joyaNamAI appattabhUmiyA bArasa u jaav| vR- saGkhaDigrAmapArzvato ye gantukAmAste yadi saGkhaDImabhidhArya gavyatadvayAdAgacchanti tadA prAptabhUmikA bhavanti / ye punaryojanAd yojanadvayAd yAvad dvAdazayojanebhya Agacchanti te Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 bRhatkalpa-chedasUtram -3-5/152 srve'praaptbhuumikaaH|| [bhA.5838] khettaMto khettabahiyA, appattA bAhi joyaNa duge ya / . cattAri aTTha bArasa'jagga suva vigicnnaa''diynnaa|| - vR-saGghaDI zrutvA kSetrAntaH kSetrabahirvA AgacheyuH / ye kSetrAntaH sArdhakrozadvayAdAgacchanti te prAptabhUmikAH / ye panaH kSetrabahi yojanAd yojanadvayAt caturyojanAdaSTayojanAd yAvad dvaadshyojnaadaagcchntite'praaptbhuumikaaH| etesarve'pi saGghaDyAmatimAtraMbhuktvA pradoSe "jagga"tti akAraprazleSAd na jAgrati, "suva" tti vairAtrikakAlavelAyAmapi 'svapanti' nottiSThante, "vigicaNa"tti udgAramudgIryaparityanti, "AiyaNa"titameva 'Apibanti' prtyvgilnt|| . eteSu caturSu padeSu iyamAropaNA[bhA.5839] vatthavva jayaNapattA, suddhA paNagaMca bhinnamAso y| tava-kAlehi visiTTA, ajataNamAdI viu visitttthaa|| * vR-saGkhaDyapralokinovAstavyAyatanayAprAptAzcAgantukAH saGghaDyAMyAvadvaMmuktvAprAdoSikI pauruSIM na kurvanti 'mA na jariSyati' iti kRtvA tata AcAryAnApRcchaya svapantaH shuddhaaH| ta eva yadi vairAtrikaM svAdhyAyaM na kurvanti tadA paJcarAtrindivAni tapolaghUni kAlagurUNi / athodvAra AgatastaM ca yadi viviJcantitato bhinnamAsastapoguru kAlalaghuH / atha tamudgAramApibanti tato mAsalaghu tapasA kAlena ca gurukam / ye'yatanAprAptA ye ca vAstavyAH saGghaDipralokinaH ete dvaye'pi saGkhaDyAMbhuktvA prAdoSikaMsvAdhyAyaMna kurvantimAsalaghudvAbhyAmapi laghukam / vairAtrikaM svAdhyAyaM na kurvanti mAsalaghukAlagurukam / udgAramAgataM parityajanti maaslghutpogurukm| udgAraM pratyavagilanti mAsaguru tapasA kalena ca gurukm||at evAha[bhA.5840] tisulahuo guruM ego, tIsuya guruo u caulahU aNte| tisucaulahugA cauguru, tisucauguru challahU aNte|| vR-'triSu sthAneSu' prAdoSikasvAdhyAya-vairAtrikAkaraNodgAravivecanarUpeSu laghuko mAsaH, 'ekasmin' caturthe pratyavagilanAkhye sthAne mAsaguru / ye'nyatra gantukAmAH prAptabhUmikAH saGghaDihetorIyojanAdAgatAsteSAM prAdoSikasvAdhyAyAkaraNAdiSutriSusthAneSumAsaguru, antyasthAne cturlghu|ye'praaptbhuumikaaH saGghaDinimittaM yojanAdAgatAsteSAMpAdoSikAdiSutriSupadeSu caturlaghu, antyapade cturguru| ye tu yojanadvayAdAyAtAsteSAmAdipadeSu triSu caturguru, antyapade SaDalaghu // [bhA.5841] tisu challahugA chagguru, tisu chaggurugA ya aMtime chedo| chedAdI pAraMcI, bArasagA dIsuta caukkaM // __ vR. ye yojanacatuSTayAdAgatAsteSAM triSvAdyapadeSu SaDalaghu, antyapade SaDguru / ye yojanASTakAdAgatAsteSAM triSu SaDguru, antyapade cchedaH / ye dvAdazayojanAdAgatAste prAdoSikaM svAdhyAyaM na kurvanticchedaH,AdizabdAvairAtrikamakurvatAM mUlam, udgAraMviviJcatAmanavasthApyam, pratyApibatAM pArAJcikam / "bArasagAdI ya caukkaM" tipratIpakrameNa yAni dvAdazayojanaprabhRtIni sthAnAni teSu sarveSvapi pratyekaM pratyekaM prAdoSikAdicatuSkaM mantavyam / caturvapi padeSu taporhANi prAyazcittAni prAgvat tapaH-kAlavizeSitAni krtvyaani|| Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 299 299 uddezaka H 5, mUlaM-152, [bhA. 5841] asyaivArthasya sukhAvabodhArthamimA prastAraracanAmAha[bhA.5842] khetaMto khettabahiyA, appattA bAhi joyaNa dugey| cattAri aTTha bArasa'jagga suva vigiMcaNA''diyaNA / / vR-ihodhiHkrameNASTau gRhANi sthApanIyAni, tiryak punazcatvAri, evaM dvAtriMzad gRhakANi krtvyaani| prathamagRhASTakapaGktyAmadho'dhaete'STau puruSavibhAgAlekhitavyAH-yetatraivagantukAmA yatanAprAptA ye ca vAsatvAya yatanAkAriNa eSa ekaH puruSavibhAgaH 1|ye tu tatraiva gantukAmA evAyatanayAprAptA vAsatvAyazcAyatanAkAriNa eSa dvitiiyH||yetuanytr gantukAmAste kSetrAntaH kSetrabahirvA AgatA bhaveyuH / ye kSetrAntaste prAptabhUmikA ucyante eSa tRtIyaH 3 / ye tu kSetrabahiste'prAptabhUmikA ucyante, teca yojanAdAgatAH SaSThaH / aSTayojanAdAyAtAH sptmH7| dvAdasayojanAdAgatAaSTamaH 8 uparitanatiryagAyAcatuSkapaGkhyA uparikrameNAmI catvAro vibhAgA lekhitavyAH-pradoSe'jAgaraNaM 1 vairAtrikasvAdhyAyavelAyAM svapanam 2 udgAravivecanam 3 udgArapratyavagilanam 4 // AdimacatuSkapaGktyAMyAM dvitIyagRhAdamUni prAyazcittAni krameNa sthApayitavyAni[bhA.5843] panagaca bhinnamAso, mAso lahuo u paDhamato suddho| mAso tava-kAlagurU, dohi vilahuo a guruoya / / vR-dvitIyagRhe paJcakam, tRtIyagRhe bhinnamAsaH, caturthe mAsalaghu / 'prathamagRhe zuddhaH, caturthe tu pade mAsaHtapasA kAlena cagurukaH |ytr cAdipade'piprAyazcittaM bhavati tatra dvAbhyAmapi laghukam, madhyapadayordvayorapi yathAsaGghayaM tapasA kAlena ca gurukm|| [bhA.5844] lahuo guruo mAso, cauro lahugA yahoti gurugaay| chammAsA lahu-gurugA, chedo mUlaM taha dugaMca // vR-dvitIyAdicaturpu gRhapaGktyaH sarvA amunA prAyazcittena pUrayitavyAH- dvitIyasyAM pahako triSugRheSulaghumAsaH, caturthe gurumaasH| tRtIyasyAM triSu gurumAsaH, caturthe caturlaghu |cturthyaaN triSu caturlaghu, caturthe caturguru / paJcamyAM triSu caturguru, caturthe SaDlaghu / SaSThayAM triSu SaDlaghu, caturthe SaDguru / saptamyAM triSuSaDguru, caturthe chedaH / aSTamyAM pakau caturpu gRheSu ccheda-mUla-'navasthApyapArAJcikAni // tathA cAha[bhA.5845] jaha bhaNiya cautthassa ya, taha iyarassa paDhame muNeyavvaM / pattANa hoi bhataNA, je jataNA jaMtu vatthavve // vR-yathA pUrvasyAM paGktau caturthe sthAne bhaNitam, gAthAyAM saptamyarthe SaSThI, tathA 'itarasyAH' agretanyaH paGkteH prathameSu triSu sthAneSu prAyazcittaM jJAtavyam, antyapade punastato'gretanam / yathA-yatanAprAptA ye'dhvaprapannA ye ca vAstavyA yatanAkAriNaH teSAM caturthe sthAne mAsalaghurUpaM 'yattu' yat punaH prAyazcittamuktaM tadeva teSAmevAyatanAvatAmAyeSu triSu sthAneSu bhavati, antyapade tu mAsagurukamiti / evaM prAptabhUmikAdiSvapi 'bhajanA' prAyazcittaracanA vijnyeyaa| navaramantyapaGktyAM cheda-mUlA-'navasthApya-pArAJcikAni bhvnti|| [bhA.5846] eeNa suttana gataM, suttanivAte ime tuaadesaa| Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 bRhatkalpa-chedasUtram -3-5/152 lohI a oma punnA, kei pamANaM imaM beMti / vR- etat sarvamapi prasaGgato vineyAnugrahArthamuktam, naitena sUtraM gatam / yatra ca sUtrasya nipAto bhavati tatrAmI AdezA bhavanti "lohI a oma putra'' tti gururbhaNati -guNakAritvAd avamaM bhoktavyaM yathodgAro nAgacchati / tathA cAtra lohI - kavallI tad dRSTAntaH yathA kavallayAM yadyavamaM svaprAmANAdUnamAdrahyate tato'ntarantaH udgartate, uparimukhaM na nirgacchati; atha 'pUrNA' AkaNThaM bhRtA tata udvartitA sarvamapi parityajati, agnimapi vidhyaapyti| evameva yadyavamamAhiyate tato vAtaH zarIrAntaH sukhenaiva pravicarati, pravicarite ca tasminnudgAro nAyAti; athAtimAtraM samuddizyate tato'ntarvAyupUraprerita udgAra Agacchati / / tasmanAdavamameva bhoktavyam / kecit punarAcAryadezyAH 'idaM' vakSyamANaM pramANaM bruvate tatrAnantaroktaM kavallIdRSTAntaM bhAvayati // [bhA. 5847] atibhutte uggAlo, tenomaM bhuMja janna uggilasi / chaDDijjati atipunnA, tattA lohI na puna omA // vR- gatArthA / naigamapakSAzritAH punarAcAryadezIyA itthaM vadanti [bhA. 5848] tatta'tthamite gaMdhe, galaga paDiMgate tahA aNAbhoe / - ete na hoMti donni vi, muhaniggata nAtumogilaNA // vR- eko naigamapakSAzrito bhaNati tapte kaville binduH patito yathA tatkSaNAdeva nazyati tathA yad bhuktamAtraM jIryati IzamavamAharaNIyam / evamaparaH-astamite ravau yad jIryate / tRtIyaHgandhena rahitaH sahito vA yathodgAra ete / caturtha-galakaM yAvadudgAra Agamya 'anAbhogena' ajAnata eva 'pratigacchati' bhUyaH pravizati IzaM samuddizyatAm / gururAha - ete dvaye'pi prakArA na bhavanti / dvaye nAma-ye prathama-dvitIyA divA'pyudgAraM pratiSedhayanti yeca tRtIya-caturthA rAtrAvudgAramanumanyate ete dvaye'pi na ghaTate, kintu yenA''vazyakayogAnAM na hAnistAvadAhArayitavyam / mukhanirgataM vodgAraM jJAtvA yaH pratyavagilati tatra sUtranipAtaH / enAM saGgrahagAthAM vivarISurAha [bhA. 5849] bhaNati jati UNamevaM, tattakavalle ya biMdunAsaNatA / bitiona saMtharevaM taM bhuMjasu sUre jaM jijje // - eko naigamanayAzrito bhaNati yadyUnaM bhoktavyaM tatastapte kavalle prakSiptasyodakabindostatkAlameva yathA nazanaM bhavati tathA yad bhuktamAtrameva jIryati IzaM bhoktavyam / dvitIyaH prAha- 'evam' Iddaze bhukte na saMstarati tasmAt tadIdRzaM bhukSva yat sUrye'stamayati jIryate // [bhA. 5850 ] niggaMdhI uggAlo, tatie gaMdho u eti na u sitthaM / avijANaMta cautthe, pavisati galagaM tu jo pappa // vR-gandhe dvAvAdezau / eko bhaNati sUryAstamane jIrNe AhAre rAtrAvasaMstaraNaM bhavati tasmAdI zaM bhuGktAM yenAstamite'pi 'nirgandhaH' annagandharahita udgAra eti / dvitIyaH prAha-yadi gandha udgArasya 'eti' Agacchati tata Agacchatu yathA sikthaM nAgacchati tathA bhuGktAm / etau dvAvapyeka eva tRtIya AdezaH / caturtho bhaNati sasiktha udgAro galakaM prApyAvijAnata eva yAvad bhUyaH pravizati tAvad bhuGktAm / ete catvAro'pyanAdezAH // tathA cAha [bhA. 5851] paDhama- bitie diyA vI, uggAlo natthi kiM puna nisAe / Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 301 uddezakaH 5, mUlaM-152, [bhA. 5851] gaMdhe ya paDigate yA, te puna do vI anAesA // vR-prathama-dvitIyayorAdezayordivA'pyudgAro nAsti kiMpunardizAyAm ? itytsyaavnaadeshau| yastRtIyo gandhAdezo yazca caturtha udgArasya galake pratigamanAdezaH etau dvAvapi sUtrArthabhiprAyabahirbhUtatvAdanAdezau ||kH punarAdezaH? ityAha[bhA.5852] paDupanna'nAgate vA, saMjamajogANa jena prihaanii| navi jAyati taM jANasu, sAhussa pmaannmaahaare|| vR-'pratyutpane' vartamAne'nAgate vAkAle yena yAvatAbhuktena saMyamayogAnAM pratyupekSaNAdInAM parihANirna jAyata tadAhArasya pramANaM sAdhorjAnIhi // [bhA.5853] evaM pamANajuttaM, atiregaMvA vibhuNjmaannss| vAyAdIkhobheNa va, ejAhi kahaMci uggaalo|| vR evaMvidhaM pramANayuktaM kAraNe vA'tiriktamapi AhAraM bhuAnasya vAtAdikSobheNa vA kathaJcidudgAra aagcchet||ttH kim ? ityata Aha[bhA.5854] jo puna sabhoyaNaM taM, davaM va nAUNa niggataM gilti| tahiyaM suttanivAo, tatthA''esA ime hoti|| vR-punaHzabdo vizeSaNe, sa caitad vizinaSTi-yaH 'tam' udgAramAgataM parityajati tasya na prAyazcittam / yastu 'tam' udgAraM sabhojanamacchaMvA dravamAgataM jJAtvA mukhAd nirgataM gilati tatra 'sUtranipAtaH' prastutasUtrasyAvatAraH / tatra ceme AdezAH bhvnti|| [bhA.5855] acche sasittha cavviya, muhaniggatakavala bhariyahatthe y|. aMjali paDite diTe, mAsAdArovaNA crimN|| vR- acchaM dvamAgataM yadi pareNAdRSTamApibati tato mAsalaghu, atha dRSTaM tato mAsaguru / sasikthamAgataM pareNAdRSTamAdadAnasya mAsaguru, ISTe caturlaghu / atha taM sasikthamadRSTaM carvayati tatazcaturlaghu, dRSTe caturguru / mukhAd nirgataM kavalamekahastena pratISyAdRSTamApibati caturguru, dRSTe SaDlaghu / athaikaM hastapuTaM bharitamadhSTamApibati tataH SaDlaghu, 6STe SaDguru / athAJjaliM bharitamadRSTamApibaticchedaH, dRSTe mUlam / evaM bhikSoruktam / upAdhyAyasya mAsagurukAdArabdhamanavasthApye tisstthti|aacaarysy caturlaghukAdArabdhaMcarame tisstthti| evaMmAsAdikA caramaM yaavdaaropnnaamntvyaa| prakArAntareNa prAyazcittamAha[bhA.5856] diya rAto lahu-gurugA, bitiyaM rayaNasahitena diluto| . addhaNasIsae vA, satyo va pahAvito turiyaM // vR-athavA sasikthamasikthaM vA dRSTamaSTaM vA divA pratyavagilatazcaturlaghu, rAtrI caturguru / dvitIyapadamatra bhavati-kAraNe vaantmpyaapibencpraayshcittmaapnuyaat|ttrcrlshitvnnijaa dRSTAntaH kartavyaH / kathaM punaridaMsambhavati? ityAha-adhvazIrSake manojJaM bhaktaM bhuktaMtaca vAntam anyacca na labhyate, sArtho vA tvaritaM pradhAvitaH, tatastadeva sugandhidravyeNa vAsayitvA bhuGkte / - atha ratnasahitavaNigdRSTAntamAha[bhA.5857] jala-thalapahesu rayaNANuvajaNaM tena aDavipaccaMte / Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 bRhatkalpa-chedasUtram -3-5/152 nikkhaNaNa phuTTapatthara, mA me yaNe hara palAvo / [bhA. 5858 ] ghettUNa nisi palAyaNa, aDavI maDadehabhAvitaM tisito / pibiu rayaNANa bhAgI, jAto sayaNaM samAgamma // vR - jahA ego vaNio kahiMci jalapaheNa kahiMci thalapaheNa mahatA kileseNa satasahassamollAI paMca rayaNAI uvajiNittA paradese pacchA sadesaM patthito / tattha ya aMtarA paccaMtavisae egA aDavI sabara- puliMda - coraakinnaa| so ciMteti-kahamaviggheNa tittharijjAmi ? tti / te rayaNe ekkammi vijaNe padese nikkhaNati, anne phuTTapatthare ghottuM ummattagavesaM kareti, corAkulaM ca aDaviM pavajjai, takkare jamANe pAsittA bhaNeti - ahaM sAgaradatto nAma rayaNavANio, mA me dukkaha, mA me rayaNe harIhaha / . so palavaMto corehiM gahito pucchito - katare te rayaNA ? / so phuTTapatthare daMseti / corehiM nAtaM - kenAvi eyarasa rayaNA haritA tena ummattago jaato| mukko y| evaM tena taNa patta- puppha-phala-kaMdamUlahAreNa sA aDavI paMtho ya Agama-garma kareMtena jAte bhAvitA tAhe te rayaNe nisAe ghettuM aDaviM pavano / jAhe aDavIe bahumajjhadesabhAgaM gato tAhe taNhAe pArabbhamANo egammi silAtalakuMDe gavayAdimaDayadehabhAvitaM vivanna-gaMdha-rasaM udagaM daddhuM ciMteti-jati eyaM nAtiyAmi to me rayannovajjaNaM savvaM niratthayaM kAmabhogANa ya anAbhAgI bhavAmi / tAhe taM pibittA aDaviM nicchinno, sayaNadhaNa kAmabhogANa ya savvesiM AbhAgI jAo // akSaragamanikA kasyA vaNijo jala-sthalapathayo ratnAnamupArjanaM kRtvA 'pratyantaviSaye'TavyAM bahavaH stenAH santi' iti kRtvA ratnAM kacit pradeze nikhananaM sphuTitprastarANAM ca grahaNam / 'mA madIyAni ratnAni harata' iti pralApena ca bhAvayitvA nizi rAtrau ratnAni gRhItvA palAyanam / aTavyAM tRSito mRtadehabhAvitaM jalaM pItvA svajanavargaM samAgamya ratnAmAbhAgI jAtaH // eSa dRSTAntaH, ayamarthopanayaH[bhA. 5859] vaNiyatthANI sAhU, ratanatthANI vatA tu paMceva / udayasarisaM ca vaMtaM, tamAdituM rakkhate tAni // vR-vaNiksthAnIyAH sAdhavaH, ratnasthAnIyAni paJca mahAvratAni, tuzabdasyAnuktasamuccayArthatvAt taskarasthAnIyA upasargA aTavIsthAnIyA dravyApadAdaya ityapi draSTavyam, mRtodakasadhzaM vAntam, tat kAraNe Apiban 'tAni' mahAvratAnyAtmAnaM ca rakSati / kathaM punarApibed ? ityAhabhA.ya (5860] diyarAto anna giNhati asati turaMte va satye taM ceva / nisi liMgeNa'nnaM vA, taM caiva sugaMdhadavvaM vA // vR- adhvazIrSake manojJaM bhuktaM paraM vAntaM tato divA satro vA'nyada gRhNAti / alabhyamAnevA 'nizi' rAtrAvanyaliGgenAnyad gRhNAti / tasyApyabhAvesArthe vA tvaramANe 'tadeva' vAntaM gRhItvA cAturjAtakAdinA sugandhidravyeNa vAsayitvA bhaGkte, na kazcid doSaH // mU. (153) niggaMdhassa ya gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe anuSpaviTThassa aMtopaDiggahaMsi pANANi vA bIyANi vA rae vA pariyAvajjejjA, taM ca saMcAei vigiMcittae vA visohittae vA taM puvvAmeva lAiyA visohiyA visohiyA tato saMjatAmeva bhuMbhejja vA pibeja vA / taM ca no saMcAei vigiMcittae vA visohittae vA taM no appaNA bhuMjejjA no annesiM dAvae, egaMte bahuphAsue paese Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 303 uddezakaH 5, mUlaM-153, [bhA. 5860] paDilehittA pamaJjittA pariThThaviyabbe siyaa|| vR-asya sambandhamAha[bhA.5861] vaMtAdiyaNaM rattiM, nivAritaM divasato vi attheNaM / vaMtamanesiyagahaNaM, siyA u paDivakkhao suttN|| kR-rAtrau vAntApAnaMpUrvasUtre nivAritam, divasato'piarthena nivaaritm|anessnniiygrhnnmpi sAdhubhirvAntameva, atastadiha pratiSidhyate / "siyAu paDivakkhao suttaM"ti syAd' bhajanayA pratipakSato vA etat sUtraM bhavati apratipakSato vaa| thathaara phaarathaiphakSato yathA-pUrvasUtre rAtrI vAntApAnaM nivAritam, idaM tu divA'neSaNIyaMvAntaM nivaaryte|aprtipkssto yathA-pUrvasUtre vAnta na varatate pratyApAtumityuktam, ihApyaneSaNIyaM vAntaM na vartate grahItumityucyate / anena sambandhenAyAtasyAsyavyAkhyA-nirgranthasyagRhapatikulaMpiNDapAtapratijJayA anupraviSTasyAntaHpratigrahe prANA vA bIjAni vA rajo vA pri-smntaadaapteyuH| tacca prANAdikaM yadizaknoti vivektuMvA vizodhayituMvAtataH 'tat prANAditAdikaM lAtvA hastenagRhItvA vizodhyavizodhya' sarvathaivApanIya tataH 'saMyata eva' prayatnapara eva bhuJjIta vA pibedvA tacca na zaknoti vivektuMvA vizodhayituMvA tad nAtmanA bhuJjIta na vA'nyeSAM dadyAt, kintu ekAnte bahuprAzuke pradeze pratyupekSya pramRjya pariSThApayitavyaM syAditi sUtrArthaH ||ath bhASyakRd viSamapadAni vivRNoti[bhA.5862] pANaggahaNeNa tasA, gahiyA bIehi savva vnnkaao| ratagahaNA hoti mahI, teU vana socirahAI // kR-iha prANagrahaNena trsaaHgRhiitaaH|biijgrhnnentusrvo'pivnsptikaayH suucitH|rjogrhnnen ca 'mahI' pRthivIkAyo gRhItaH, tejaHkAyovA, paraMsacirasthAyI nabhavatIti kRtvA vivecanAdikaM tatra na ghttte|| - [bhA.5863] te puna AnijaMte, paDeja puci va saMsiyA dvve| AgaMtu tubbhavAvA, AgaMtUhiM timaM suttaM // . vR-'tepunaH' trasAdaya AnIyamAne vA bhaktepateyuH, pUrva vA tatra 'dravye bhakta-pAne 'saMzritAH' sthitaaH| te ca dvividhAH-AgantukAstadudbhavA vA / tatrAgantukatrasAdiviSayam idaM prastutasUtraM mantavyam ||ath ke tadudbhavAH? ke vA AgantukA bhaveyuH ? ityAha[bhA.5864] rasatA paNato va siyA, hojja anAgaMtugA na puna sesaa| emevaya AgaMtU, panagavivajA bhave duvihaa|| vR. ye 'rasajAH' taka-dadhi-tImanAdirasotpannAH kRmyAdayastrasA yazca panakaH syAd ete 'anAgantukAH' tadudbhavA bhavanti, napunaH 'zeSAH' pRthivIkAyAdayaH / evameva ca yepanakavivarjA 'dvividhAH' trasA-sthAvarAzca jIvAH te sarve'pyAgantukAH sambhavanti / [bhA.5865] suttammi kaDDiyammiM, jayaNA gahaNaM tupaDito dtttthvyo| ___ lahuo paekkhaNammiM, ANAdi virAdhanA duvihA / / vR-evaM sUtramuccArya padacchedaM kRtvA ya eSa sUtrArtho bhaNitaH etat sUtramAkarSitamiti bhnnyte| evaM sUtreAkarSite satiniyuktivistaraucyate-tenasAdhunAyatanayAbhakta-pAnasya grhnnNkrtvym| Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 bRhatkalpa-chedasUtram -3-5/153 kA punaryatanA ? ityAha-pUrvameva gRhasthahastagataH piNDo nirIkSaNIyaH, yadi zuddhastato gRhyate / evaM yatanayA gRhIto'pi pratigrahe patito draSTavyaH / yadi na prekSate tato laghuko mAsaH, jJAdayazca doSAH / virAdhanA ca dvividhA tatra saMyame trasAdaya uSNe vA drave vA patitA virAdhyante, AtmavirAdhanA tu makSikAdisammizre bhukte valgulIvyAdhirmaraNaM vA bhavet / tasmAt prathamameva pratigrahapatitaH piNDo draSTavyaH // ahigAro asatte, saMkaSpAdI tu desa saMsatte / saMsajjimaM tu tahiyaM, odana - sattU - dadhi- davAI // vR- ata eva yasmin deze trasaprANAdibhiH saMsaktaM bhakta- pAnaM na bhavati tatrAsaMsakte'dhikAraH, tasmineva deze viharaNIyamiti bhAvaH / yastu saMsakte deze saGkalpAdIni padAni karoti tasya prAyazcittam, taccottaratra vakSyate / tatra ca 'saMsajimaM' saMsaktiyogyamodana saktu- dadhi-dravAdikaM dravyama mantavyam / atha saMsaktadeze saGkalpAdiSu prAyazcittamAha [bhA. 5867] [bhA. 5866] saMkappe payabhiMdaNa, paMthe patte taheva Avane / cattAri chacca laha guru, saTTANaM ceva Avanne / vR- yasmin viSaye bhaktAdikaM prANibhiH saMsajyate tatra 'saGkalpaM ' gamanAbhiprAyaM karoti caturlaghu, padabhedaM karoti caturguru, saMsaktaviSayasya panthAnaM gacchataH SaDlaghu, taM dezaM prAptasya SaDguru / tathaiva dvIndiriyAdeH saGghaTTanAdikamApannasya svasthAnaprAyazcittam / tadyathA dvIndriyaM saGghaTTayati caturlaghu, paritApayati caturguru, apadrAvayati SaDlaghu, trIndriyANAM saGghaTTanAdiSu padeSu caturgurukAdArabdhaM SaDguruke tiSThati, caturindriyANAM saGghaTTanAdiSu SaDlaghukAdikaM chedAntamiti // [bhA. 5868] asivAdiehiM tu tahiM paviTThA, saMsajjimAI parivajjayaMti / bhUiTThasaMsajjimadavvalaMbhe, geNhaMtuvAeNa imeNa juttA // vR- athAzivAdibhiH kAraNaiH 'tatra' saMsaktadeze praviSTAstataH 'saMsajimAni' sakthu dadhiprabhRtIni dravyANi parivarjayanti / atha 'bhUyiSThAni' prabhUtatarANi saMsajimadravyANi labhyante tato'munopAyena 'yuktAH' prayatnaparA gRhNanti // [ bhA. 5869 ] gamanA''gamane gahaNe, patte paDie ya hoti paDilehA / agahiya diTTha vivajraNa, aha giNhai jaM tamAvaje // vR- bhikSArtha dAyako madhye gamanaM kurvan kITikA mamDukIprabhRtijantusaMsaktAyAM bhUmau mA virAdhanAM kuryAditi samyag nirIkSaNIyaH / evamAgamane bhikSAyA hastena grahaNe ca vilokanIyaH / prApte ca dAyake tadIyahastagataH piNDaH pratyupekSaNIyaH / pAtre ca patitaH pratyupekSitavyaH / tato yadyagRhIte trasAdikaM prANajAtaM pazyati tatastasmin dRSTe vivarjayati, na gRhNAtItyarthaH / atha gRhNAti tato yena dvIndriyAdinA saMsaktaM gRhNAti tanniSpannaM prAyaztittamApadyate // atha punarevaM na pratyupekSate tata ime doSA [bhA. 5870] pANAi saMjamammiM, AtA mayamacchi kaMTaga visaM vA / mUiMga-macchi-vicchuga-govAliyamAiyA ubhae / vR- saMyame trasaprANa- panakAdayo virAdhyante / AtmavirAdhanAyAM mRtamakSikAsammizre bhukte Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 305 uddezakaH 5, mUlaM-153, [bhA. 5870] valgulIvyAdhiH, tatazca krameNa maraNaM bhavet, kaNTako vA viSa vA samAgacchet / ubhayavirAdhanAyAM 'muiGgAH' pipIlikA makSikA-vRzcika-gopAlikAdayo vaabhvnti| gopAlikA-ahiloDikAkhyo jIvavizeSaH / ete hi jIvA bhaktena saha bhuktAH saMyamopaghAtamAtmanazca medhAdhupaghAtaM kurvnti| [bhA.5871] pavayaNaghAtiMva siyA, taM viyarDa pisiyamaTThajAtaM vaa| AdAna kilesa'yase, diTuMto setttthikbbdde|| vR-pravacanopaghAti vA syAt tad vikaTam, pizitaM vA tat 'syAd' bhavet, 'arthajAtaM vA' suvarNasaGkalikA-mudrikAdikaM kazcidanukampayApratyanIkatayAvAdadyAt, ttHptitNpinnddNprtyupeksset| taccApratyupekSya gRhItaM mandadharma kasyApyupravrajitukAmasya AdAnam' AjIvikAkAraNaM bhavati, tad AdAyopravrajatItyarthaH / arthajAte ca gRhIte sAdhUnAM rakSaNAdiko mahAn parikrezo'yazo vA bhvet| tathA cAr "siTTikabbaDe"tti rAjyapadopaviSTakalpasthakopalakSitasya kASThazreSThinodRSTAntaH, saca AvazyakaTIkAto mntvyH|| [bhA.5872] tamhA khalu daTThavvo, sukkhaggahaNaM agiNhaNe lhugaa| ANAdiNo ya dosA, virAdhanA jA bhaNiya pubbiM // vR-yata ete doSAstastamAt 'khalu' niyamAt pAtrakapatitaH piNDo draSTavya / saMsakte ca deze zuSkasya kUrasya pRthagmAtrake grahaNaM kAryam / atha pRthag na gRhNAti tatazcaturlaghu AjJAdayazca doSAH, virAdhanAca dvidhA saMyamA-''tmaviSayAyA pUrvam anantarameva bhnnitaa||idmevbhaavyti[bhaa.5873] saMsajimammi dese, mattaga sukkha paDilehaNA uvriN| evaM tAva anuNhe, uNhe kusaNaMca uvriNtu|| vR-saMsajime deze yaH zuSkaH paudgaliko'nuSNo labhyate sa mAtrake gRhItvA pratyupekSya yadyasaMsaktastadA pratigrahopari prkssipyte| evaM tAvadanuSNe vidhiruktH|yH punaruSNaH kUraH kusaNaM vA tad niyamAdasaMsaktamita kRtvA pratigrahasyaivopari gRhyate // [bhA.5874] gurumAdIna va joggaM, egammitarammi pehiuM uvriN| dosu vi saMsattesuM, dullaha puvvetaraM pcchaa|| vR-guru-glAnAdInAM vA yogyamekasmin mAtrake gRhyate, 'itarasmin dvitIye mAtrake saMsaktaM pratyupekSya patigrahopari prakSipyate / evaM tAvad yatraikaM bhaktaMpAnakaM vA saMsaktaM tatra vidhiruktH| yatra tu dve api-bhakta-pAnake saMsakte bhavataH tatra yad bhaktaM pAnakaM vA durlabhaM tat pUrvaM gRhNanti 'itarat' sulabhaM pazcAd gRhnnnti|| [bhA.5875] esA vihI tu dikhe, AuTTiyageNhaNe tu jaMjattha / aNabhogagaha vigicaNa, khippamaviviMcati yajaM jattha // vR- eSa vidhi dRSTe gRhyamANe bhaNitaH / athAkuTTikayA saMsaktaM gRhNAti tato yad yatra dvIndriyaparitApanAdikaM karoti tat tatra prApnoti / athAnAbhogena saMsaktaM gRhItaM tataH kSiprameva vivecanam / atha kSipraM na vivinakti tato yAvat pariSThApayati tAvad tatra yad vinAzamaznute taniSpannaM prAyazcittam / kaH punaH kSiprakAlaH ? ityAha[20] 20 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 bRhatkalpa-chedasUtram - 3-5/153 [bhA. 5876 ] satta padA gammaMte, jAvati kAleNa taM bhave khippaM / kIraMti va tAlAo, adduyamavilaMbitaM sattA // vR- yAvatA kAlena sapta padAni gamyante tat kSipraM mantavyam / yAvatA vA kAlenAdrutamavilambitaM sapta tAlAH kriyante tAvAn kAlavizeSaH kSipram // [bhA. 5877 ] tamhA viviMcitavvaM, Asanne vasahi dUra jayaNAe / sAgAriya unha Thie, pamaJjaNA suttaga dave ya // vR- tasmAt tad jantusaMsaktamanantaroktakSiprakAlamadhya eva vivecanIyam / yadi ca vasatirAsannA tatastatra gatvA parityaktavyam / atha dUre vasati tataH zUnyagRhAdiSu yatanayA pariSThApayati / atha sAgArike pazyati uSNa vA bhUbhAge 'sthito vA' UrdhvasthitaH pariSThApayati tato vakSyamANaM prAyazcittam / yatra ca pariSThApyate tatra pramArjanA kartavyA / evamodanasya vidhiruktaH / saktUnAMdravasya caivamevAlpasAgArike pramRjya chAyAyAM pariSThApanaM vidheyam // idameva vyAcaSTe [bhA. 5878 ] jAvai kAle vasahiM, uveti jati tAva te na viddati / taM pi anuNhamadavaM to, gaMtUNamuvassae eDe // vR- yAvatA kAlena vasatimupaiti tAvatA kAlena yadi 'te' prANinaH 'na vidrAnti' na vinazyanti tadA tad vasatiM nIyate / tadapyanuSNamadravaM ca yadi bhavati tataH pratizrayaM netavyam / kimuktaM bhavati ? - yadi uSNaH kUro dravaM vA saMsaktaM tataH pratizrayaM na nIyate, mA yAvat pratizrayaM nIyate tAvat prANajAtIyA uSNe drave vA miraSyantIti kRtvA / athAnuSNamadravaM ca tata upAzraye gatvA 'eDayet' pariSThApayet / yat punaruSNaM dravaM vA tat tatraiva zUnyagRhAdau pariSThApanIyam / atha dUre vasatistato'nuSNamapi zUnyagRhAdiSu pariSThApayitavyam // [ bhA. 5879 ] sunnagharAdINa'satI, dUre koNa vatiaMtarIbhUto / ukkuDu pamajja chAyA, vati-koNAdIsu vikkhiraNaM / / vR- atha zUnyagRhAdIni na santi tato dUre ekAntaM gatvA yatra koNasthito vRtyA'ntaritIbhUto vA sAgAriko na pazyati tatrotkRTako bhUtvA pramRjya chAyAyAM vRteH koNake prakSipati, AdigrahaNena vRtermadhye'pi vikirati, pariSThApayatItyarthaH / evamodanasya saktUnAM dravasya vA pariSThApanaM kartavyam / [ bhA. 5880] sAgAriya uNha Thie, apamajjaMte ya mAsayaM lahugaM / _voccheduDDAhAdI, sAgAriya sesae kAyA / / - atha sAgArike uSNe vA pradeze bhUtvA 'sthito bA' UrddhabhUto'pramArNya vA pariSThApayati tatazcaturSvapi laghumAsikam / sAgArike ca pazyati yadi bhaktaM pariSThApyate tadA sa bhaktapAnadAnavyavacchedamuDAhAdikaM vA kuryAt / 'zeSe tu' uSNAditraye pariSThApayataH pRthivyAdikAyA virAdhyante / [ bhA. 5881] ii oaNa sattuvihI, sattU taddinakatAdi jA tinni / vIsuM vasuM gahaNaM, caturAdidinAi egattha // vR- 'iti' evodanasya saMsaktasya vidhiruktaH / atha saktUnAM saMsaktAnAM vidhirucyate-yatra saktavaH saMsaktA labhyante tatra naiva gRhyante / atha na saMstaranti tatastaddivasakRtAn saktUn gRhnnnti| AdizabdAt tairapyasaMstaranto dvitIya-tRtIyadinakRtAnapi saktUn gRhNanti, te punaH pRthak pRthag Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka: 5, mUlaM - 153, [bhA. 5881 ] 307 gRhyante / caturdivasakRtAdayastu sarve'pyekatra gRhyante teSAmayaM pratyupekSaNAvidhi-rajastraNamadhaH pastIrya tasyopari pAtrakabandhaM kRtvA tatra saktavaH prakIryante, tata UrdhvamukhaM pAtrakabandhaM kRtvA ekasmin pArzve nItvA yAstatra UraNikA lagnAstA uddhR tya karpara prakSipyante, evaM pratyupekSya bhUyo'pi tathaiva pratyupekSante // tataH [ bhA. 5882 ] nava pehAto adiTTe, diTThe annAo hoMti nava caiva / evaM navagA tinnI, tena paraM saMthare ujjhe / vR- navavArAH pratyupekSaNAM kRtvA yadi prANajAtIyA na dRSTAsto bhoktavyAste saktavaH, atha dRSTAstato bhUyo'pyanyA navavArA pratyupekSaNA bhavati, tathApi yadi dhSTAstataH punarapi navavArAH pratyupekSante / tato yadyevaM tribhirnavakaiH zuddhAstato bhuJjatAm / atha na zuddhAstadA tataH paraM 'ujjhet' pariSThApayet / athAsaMstaraNaM tatastAvat pratyupekSante yAvat zuddhIbhavanti // prANajAtIyAnAM ca pariSThApane vidhirayam[bhA. 5883 ] AgaramAdI asatI, kapparamAdIsu suttae uraNI / piMDamalevADANa ya, kAtUNa davaM tu tattheva // vR- yA UraNikAH pratyupekSamANena dRSTAstA AkarAdiSu pariSThApanIyAH / iha gharaTTAdisamIpe prabhUtA yatra tuSA bhavanti sa Akara ucyate / tasyAbhAve karparAdiSu stokAn saktUn prakSipya toraNikAH sthApayitvA bahiranAbAdhe pradeze sthApyante / yadi ca dravabhAjanaM nAsti tato ye saktavaH zuddhA alepakRtAzca te 'piNDaM kRtvA' bhAjanasyaikapArzve campayitvA tatraiva ca dravaM 'kRtvA ' gRhItvA bhuJjate // yatra ca kAJjikaM saMsajyate tatrAyaM vidhiH [bhA. 5884 ] AyAmu saMsadbusiNodagaM vA, giNhaMti vA nivvuta cAulodaM / gityabhANe va pehiUNaM, matte va sohettuvariM chubhaMti // vR- AyAmaM saMsRSTapAnakamuSNodakaM vA 'nirvRtaM vA' prAzukIbhUtaM 'cAulodakaM' taNDuladhAvanaM gRhNanti / eteSAmabhAve tadevakAJjikaM gRhasthabhAjaneSu pratyupekSya mAtrake vA sodhayitvA yadyasaMsaktaM tadA pratigrahopari prakSipanti / / dvitIyapadamAha [bhA. 5885 ] biiyapada apekkhaNaM tU, gelana - 'ddhANa- omamAdIsu / taM ceva sukkhagahaNe, dullabha dava dosu vI jayaNA / / - dvitIyapade glAnASdhvA 'vamAdi kAraNeSu 'aprekSaNaM' piNDasyApratyupekSaNamapi kuryAt / 'tadeva ca' glAnatvAdikaM dvitIyapaMda 'zuSkasya' odanasya grahaNe mantavyam / durlabhaM vA dravaM pazcAnna labhyate tataH pUrvaM tad gRhItamiti kRtvA nAsti tad bhAjanaM yatra pRthak zuSkaM gRhyate / "dosu vI jayaNa'' tti 'dvayorapi' apratyupekSaNA-zuSkagrahaNayoreSA yatanA kartavyA / eSa saGgrahagAthAsamAsArthaH / sAmpratamenAmeva vivRNoti [bhA. 5886 ] accAura sammUDho, velA'tikkamati sIyalaM hoi / asaDho gihaNa gahite, sujjhejja apekkhamANo vi / / vR- kazcidatIva 'Aturatvena' glAnatvena 'sammUDhaH' sammohaM samuddhAtamupagatastato yAvat pratyupekSate tAvad velA'tikrAmati zItalaM vA tAvatA kAlena bhavati, tata evam 'azaThaH' vizuddhabhAvo Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 bRhatkalpa-chedasUtram -3-5/153 gRhNAno vA gRhIte vA piNDe pratyupekSaNAmakurvANo'pi 'zudhyeta' prAyazcittabhAga na bhavet // [bhA.5887] omANapellito vela'tikkamo caliumicchati bhayaM vA / evaMvihe apehA, ome satikAla omaanne|| vR-adhvani vA gacchatAMsArthaH 'avamAnapreritaH prabhUtabhikSAcarAkIrNa, yAvacca pratyupekSatetAvad velAtikramobhavati, saca sArthazcalitumicchati, pRSThatogacchatAMcabhayam, tataevaMvidhekAraNe'prekSA, pratyupekSAmantareNApi piNDaM gRhNIyAdityarthaH / avame ca pratyupekSamANAnAM 'satkAlaH' bhikSAyA dezakAlaH sphiTatisUryovA'stameti avamAnaM vA-bhikSAcarAkIrNaM tto'prtyupekssitmpigRhnniiyaat| [bhA.5888] to kujA uvaogaM, pAne dahNa taM prihrejaa| kujA na vA va pehaM, sujjhai atisaMbhamA so tu|| vR-yadi anantaroktakAraNaiH pratyupekSaNaM na bhavati tata upayogaM kuryAt / kRte copayoge yadi prANinaH pazyatitatastAn dRSTavA tad bhkt-paanNprihret|athvaaatyaaturH prekSAm uphayogamapi ca kuryAd vA na vA / anupayuAno'pi cAtisambhramAdasau sAdhuH zudhyati / yacAdhastAduktaM "saMsaktaH zuSkaudanaH pRthag gRhyate" tatrApyeteSveva glAnA-'dhvA-'vameSu kAraNeSu dvitIyapadaM mntvym| tathA cAha[bhA.5889] vIsuMgheppai ataraMtagassa bitie davaM tu soheti| tena u asukkhagahaNaM, taM pi ya uNheyare pehe|| kR-'atarantagasya' glAnasya yogyaM viSvag' ekasmin mAtrake gRhyate, dvitIye ca mAtrake dravaM zodhayati, tato yatra zuSkaudanaH pRthaga gRhyate tat tRtIyaM mAtrakaM nAstIti kRtvA zuSkamA vA ekatraiva pratigrahe gRhNIyAt / glAnasyApi yad odana-dvitIyAGgAdikamekasmin mAtrake gRhNAti tadapi uSNaM grahItavyam / 'itarat tu' zItalaM pratyupekSeta, yadi asaMsaktaM tato gRhNIyAdanyathA tu neti bhaavH|| [bhA.5890] addhANe omevA, taheva velAtivAtiyaM naatuN| dullabhadave va mA siM, dhovaNa-piyaNA na hohiNti|| vR-adhvani vA'vamaudarye vA velAyA atipAtam-atikramaM jJAtvA tathaiva zuSkaM viSvagna gRhNIyAt / durlabhaM vAtatra grAme dravaM-pAnakaM tato mA "siM" eSAM sAdhUnAM bhAjanadhAvana-pAne na bhaviSyati iti kRtvA pUrvaM mAtrake dravaM gRhItaM tato nAsti bhAjanaM yatra zuSkaM pRthag gRhyate ata ekatraiva gRhNIyAt / uktamodanaviSayaM dvitIyapadam / atha pAnakaviSayamAha[bhA.5891] AuTTiya saMsatte,dese gelana'ddhANa kakkhaDe akhipN| __ iyarANiya addhANe, kAraNa gahite ya jtnnaae|| vR-yathA kAraNe 'AkuTTikayA' jAnanto'pi saMsakte deze gacchanti tathA tatra gatAH santaH saMsaktamapi pAnakaM gRhNanti / gRhItvA ca glAnatve'dhvani 'karkaze vA' avame kSipraM na parityaje yurpi| tathAhi-glAnatveyAvat saMsaktaM pariSThApayantitAvad glAnasya velAtikramo bhavati, adhvani sArthAt paribhrazyanti, avamaudarye bhikSAkAlaH sphiTati, tatona kSipraM prityjeyuH| 'itarANica' sAgArikasyapazyataH pariSThApanam ityAdIni yAni pUrvapratiSiddhAni tAnyaSyadhvanivartamAnaH kuryaat| Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 5, mUlaM-153, [bhA. 5891] 309 eSa kAraNe yatanayA gRhItasya saMsaktasya vivecane vidhiravagantavya iti snggrhgaathaasmaasaarthH|| athainAmeva vivRNoti[bhA.5892] AuTTi gamana saMsatta giNhaNaM na ya viviMcae khippaM / oma gilANe velA, vihammi satyo vaikkamai / / vR- yathA''kuTTikayA saMsaktadeze gamanaM tathA tatra gataH saMsaktamapi gRhNIyAt na ca kSipraM 'viviJcayAt' pariSkAyet / kutaH? ityAha-avame bhikSAkAlaH sphiTati, glAnye vA glAnasya velA'tikramet, 'vihe' adhvani sArtho vyatikrAmati, tataH kSipraM na parityajet // [bhA.5893] asivAdI saMsatte, saMkappAdI padA tujaha sujhe| saMsaThThasattucAula, saMsatta'satI tahA ghnnN|| vR-asivAdibhiH kAraNairyathA saMsakte deze saGkalpAdIni padAni kurvANo'pi zudhyati tathA tatra gato yadi asaMsaktaM pAnakaM na labhate tataH saMsRSTapAnakaM tandulodakaM vA saMsaktaM saktUn vA saMsaktAntathaiva gRhNIyAt // teSAM punaH gRhItAnAmayaM vidhiH[bhA.5894] ovaggahiyaM cIraM, gAlaNaheuM ghanaM tu gennhNti| taha viyaasujjhamANe, asatI addhANajayaNA u|| vR-aupagrahikaM 'ghana' nizchidraMcIvaraM teSAM saMsaktapAnakAnAM gAlanAhetoguhNanti / tathApi' tenApigAlyamAnaMyadina zudhyatinavAtaNDuladhAvanAdikamapilabhyate, tatoyA prathamoddezake'dhvani gacchatAM "tuvare phale ya rukkhe0" ityAdinA pAnakayatanA bhaNitA sA kartavyA / / atha dadhiviSayaM vidhimAha[bhA.5895] saMsatta gorasassA, na gAlaNaM neva hoi pribhogo| koDiduga-liMgamAdI, tahi jayaNA noya saMsattaM / / vR-yadi kvApi saMsakto goraso labhyate tatastasya na gAlanaM na vA paribhogaH kartavyaH, kintu "koDiduga-liMgamAi" tti koTidvayena-vizodhikoTyA vizodhikoTyA avizodhikoTyA ca bhakta-pAnagrahaNe yatitavyaM yAvadAdhAkarmApi gRhyate, anyaliGgamapi kRtvA bhakta-pAnamutpAdyate, na panaH saMsakto goraso grahItavyaH / / atha "iyarANiya" ityAdipazcArddha vyAcaSTe[bhA.5896] sAgAriya savvatto, natthiya chAyA vihammi dUre vaa| velA sattho va cale, na nisIya-pamajaNe kujaa|| vR-adhvani gacchatAM sarvato'pi sAgArikam, chAyA ca tatra nAsti, asti vA paraM dUre, tatraca gacchatAM velA'tikrAmati, sArthovAcalati, tatra uSNe'pibhUbhAgepariSThApayet / yatra copavizataH sAgArikaM zaGkAdayo vA doSAH azucikaM vA sthAnaM tatra niSadana-pramArjane api na kuryAt / / mU. (154) niggaMthassa ya gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe anuppaviTThassa aMtopaDiggahagaMsi dagevA dagaraevAdagaphusie vA pariyAvajejA, se ya usiNe bhoyaNajAte bhottavye siyA; se ya sIe bhoyaNajAtetaMnoappaNA bhuMjejA, no annesiMdAvae, egaMte bahuphAsue padese prittttveyvvesiyaa| vR-asya sambandhamAha[bhA.5897] AhAravihI vutto, ayamano pAnagassa aarNbho| Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 bRhatkalpa-chedasUtram -3-5/154 kAyacaukkA''hAre, kAyacaukkaM ca pAnasmi // vR- AhAravidhi pUrvasUtre uktaH, ayaM punaranyaH pAnakasya vidhipratipAdanAya sUtrArambhaH kriyate / tathA AhAre'nantarasUtre prANagrahaNena trasA bIjagrahaNena vanaspatikAyAH rajograhaNena pRthivyagnikAyau gRhItAviti kAyacatuSkamuktam / ihApi pAnake kAyacatuSkamucyate tatra zItodakamapkAyaH, uSNodakamagnikAyaH, nAlikerapAnakAdikaM vanaspatikAyaH, dugdhaM trasakAyaH / evaM catvAro'pi kAyA atrApi sambhavantIti / anena sambandhenAyAtasayAsya vyAkhyA- nirgranthasya gRhapatikulaM piNDapAtapratijJayA praviSTayAntaH pratigrahe bhakta - pAnamadhye 'dakaM vA' prabhUtApkAyarUpaM 'dakarajo vA' udakabinduH 'dakasparzitaM vA' udakazIkarAH paryApateyuH / taccoSNaM bhojanajAtaM tato bhoktavyaM syAt / atha zItaM tad bhojanajAtaM tatastannAtmanA bhuJjIta, nAnyeSAM dadyAt, ekAnte bahuprAzuke pradeze pariSThApayitavyaM syAditi sUtrArtha // atha bhASyam [ bhA. 5898 ] parimANe nANattaM, dagabiMdu dagarayaM viyANAhi / bharamodasitaM, sesaM tu dagaM dava kharaM vA // vR-dakarajaHprabhRtInAM parimANakRtaM nAnAtvam / tathAhi yastAvad dakabindustaM dakarajo vijAnIhi / ye tu 'sIbharAH' pAnIye'nyatra prakSipyamANe udakasIkarA Agatya prapatanti te dakasparzitam / 'zeSaM tu' yat prabhUtamudakaM tad dakamiti bhaNyate / tacca dravaM vAsvaraM vA bhavati iti viSamapadavyAkhyAnaM bhASyakRtA kRtam / / samprati niryuktivistaraH [ bhA. 5899 ] emeva bitiyasutte, palogaNA giNhaNe ya gahite ya / anabhogA anukaMpA, paMtattA vA dagaM dekhA || vR- adhastanAhArasUtrAdidaM dvitIyasUtramucyate / tatra dvitIyasUtre'pyevameva vidhirdraSTavyaH / grahaNe gRhIte ca pAnake 'pralokanA' pratyupekSaNA piNDasyeva mantavyA / tacca udakaM tribhi kAraNairdadyAt / tadyathA- "anabhogA" ityAdi / anAbhogena kAcidagArI ekatraiva kAJjikaM pAnIyaM cAstIti kRtvA 'kAJjikaM dAsyAmi' iti budhyA vismRtivazAjjalaM dadyAt / anukampayA vA grISmasamaye tRSAkrAntaM sAdhuM dRSTavA ' zItalaM jalaM pibed' iti budhyA kAcidudakaM dadyAt / prAntatayA pratyanIkatayA vA kAcid bhikSukAdyupAsikA 'eteSAmudakaM na kalpate ato vratabhaGgaM karomi iti budhyA sAdhUnAmudakaM dadyAt / / athAtraiva vidhimAha [ bhA. 5900 ] suddhammiya gahiyammI, pacchA nAte vigiMcae vihiNA / mIse parUvite unha- sItasaMjoga caubhaMgo // vR-yadi tadudakaM 'zuddhe' rikte pratigrahe gRhItaM 'pazcAcca' grahaNAnantaraM jJAtam, yathA-udakamidam; tataH 'vidhinA' vakSyamANena 'viviJcayAt' pariSThApayet / "mIse"tti mizraM nAma yatra pratigrahe pUrvamanyad dravaM gRhItaM pazcAcca pAnIyaM patitam etad mizramucyate, tatra 'mizra' uSNazItasaMyoge caturbhaGgayAH prarUpaNA kartavyA / / tatra rikte pratigRhe yad gRhItaM tasyAyaM pariSThApanAvidhiHtattheva bhAyaNammI, alabbhamANe va AgarasamIve / [ bhA. 5901] sapaDiggahaM vigiMcai aparissava ullabhANe vA // vR-yato bhAjanAdaviratikayA dattaM tatraiva tadudakaM prakSipati / atha sA tatra prakSeptuM na dadAti tata Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 5, mUlaM-154, [bhA. 5901] 311 evamalabhyamAne mA pRcchyate-kutastvayedamAnItam? / tato yasmAt kUpa-saraHprabhRterAkarAdAnItaM tasya samIpe gatvA pariSThApanikAniyuktibhaNitena vidhinA pariSThApayet / athavA sapratigrahamapi kSIradrumasya cchAyAyAmekAnte sthApayati / atha pratigraho'nyo na vidyate tato yad aparizrAvi ghaTAdikamAIjalabhAvitaMbhAjanaMtatra prkssipti||athpuurvmnydrvye gRhItepatitaMtataiyaMcaturbhaGgI[bhA.5902] davvaM tu uNhasItaM, sIuNhaM ceva do vi unnhaaii| duni vi sItAiacAuloda taha caMdana ghate y|| vR-iha dravyaM caturdhA, tadyathA-kiJaciduSNaM zItapariNAmam 1 aparaM zItamuSNapariNAmam 2 anyaduSNamuSNapariNAmam 3 aparaM zItaM zItapariNAmam 4 / athAsanatvAt prathamaM caturthabhaGgaM vyAkhyAti-"cAuloda" ityaadi|tnnddulodk-cndn-ghRtaadiinidrvyaanni 'zItAni' zItapariNAmAni / tRtIyabhaGgamAha[bhA.5903] AyAma aMbakaMjiya, jati usiNAnusiNa to vivAge vii| usiNodaga-pejjAtI, usiNA vitaNuMgatA sItA / / vR-AyAmA-'mlakAlikAdInidravyANiyadhuSNAnitato vipAke pariNAme'pi tAnyuSNAnyeva bhavantIti kRtvA tRtIyo bhaGgaH / yAni punaruSNodaka-peyAdIni dravyANi tAnyuSNAnyapi 'tanu' zarIraMgatAni zItAni bhavantItyanena prathamo bhaGgo vyAkhyAtaH ||ath dvitIyabhaGgaM vyAcaSTe[bhA.5904] suttAi aNbkNjiy-ghnodsii-tell-lonn-gulmaadii| sItA vi hoti usiNA, duhato vuNhA va te hoMti // vR-suttaM-madirAkholaH dezavizeSaprasiddho vA kazcid dravyavizeSaH, tadAdIni yAni dravyANi, yacca amlaM kAjikam, amlA ca dhanavikRti, amlaM ca udazcit-takram, yacca tailaM lavaNaM guDovA, evamAdIni dravyANi zItAnyapi pariNAmata uSNAni bhavantIti dvitIyabhaGge'vataranti / atha tAnyuSNAni tataH 'uSNAni' uSNapariNAmAnIti tRtIye bhaGge pratipattavyAnIti // Aha katividhaH punaH pariNAmaH? iti ucyate[bhA.5905] pariNAmo khalu duviho, kAyagato bAhiro ya davvANaM / sIosiNattaNaM piya, AgaMtu tadubbhavaM tesiN|| vR-dravyANAM pariNAmaH dvividhaH-kAyagato bAhyazca / tatra kAyena-zarIreNAhAritAnAM dravyANAM yaH zItAdikaH pariNAmaH sa kAyagataH, yaH punaranAhAritAnAM sa bAhyaH / sa ca bAhyaH pariNAmaH zIto vA syAduSNo vA / tadapi ca zItoSNatvaM dravyaNAM dvidhA-AgantukaMtadudbhavaM ca // ubhayamapi vyAcaSTe[bhA.5906] sAbhAviyA va pariNAmiyA va sItAdato tu davvANaM / asirasasamAgameNa u, niyamA pariNAmato tesi / / vR-svAbhAvikA vA pariNAmikA vA zItAdayaH paryAyA dravyANAM bhavanti / tatra svAbhAvikA yathA-himaM svabhAvazItalam, tApodakaM svabhAvAdevoSNam / pariNAmikAstu paryAyA dravyAntarAdibAhyakAraNajanitAH, tathA cAha-"asarisa" ityAdi, asazena vastunA saha yaH samAgamaHmIlakastena niyamAt 'teSAM' dravyANAM pariNAmaH' paryAyAntaragamanaM bhavati, yathA-udakAdeH ___ Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 bRhatkalpa-chedasUtram -3-5/154 zItalasyApyagnitApena AdityarazmitApena vA uSNatAgamanam // etadeva suvyaktamAha[bhA.5907] sIyA vi hoMti usiNA, usiNA viya siiygNpunruti| davvaMtarasaMjogaM, kAlasabhAvaMca Asajja / / vR-dravyAntareNa-agni-jalAdinA sayoga-sambandhaMkAlasya ca-grISma-hemantAdeH svabhAvamAsAdya zItAnyapi dravyANyuSNAni bhvntiussnnaanypicshiittaaNpunrupyaanti||essaagntukH pariNAmo mantavyaH / ayaM punastadudbhavaH [bhA.5908] tAvodagaMtu usiNaM, sIyA mIsA ya sesgaaaavo| emeva sesagAI, ruuviidvvaaiNsvvaaiN|| vR-tApodakaM svabhAvAdevoSNam, 'zeSA ApaH' akAyadravyANi zItAni 'mizrANi vA' zItoSNobhayasvabhAvAni mantavyAni / evameva zeSANi' apkAyavirahitAni yAni sarvANyapi rUpidravyANi tAni kAniciduSNAni yathA agni, kAnicit zItAni yathA himam, kAnicittu zItoSNAni yathA pRthivii|| [bhA.5909] eeNa sutta na gataM, jo kAyagatANa hoi prinnaamo| sItodamissiyammi u, davvammi umaggaNA hoti // vR-ya eSa 'kAyagatAnAm' AhAritAnAM dravyANAM pariNAma ukto naitena sUtraM gatam, kintu 'zItodakamizritena' sacittodakamizreNa drvyennehaadhikaarH| tatra ceyaMmArgaNA bhvti|| [bhA.5910] duhato thovaM ekvekkaeNa aMtammi dohi vI bhugN| bhAvugamabhAvugaM pi ya, phaasaadivisesitNjaanne|| vR-iha pUrvagRhIte dravye yadA zItodakaM patati tadA iyaM caturbhaGgI-"duhato thovaM" ti stoke stokaM patitamiti prathamo bhaGgaH / "ekkakkaeNa"tti stoke bahukaM patitamiti dvitIyaH, bahuni stokaM patitamiti tRtIyaH / "aMtammi dohi vI bahugaM" ti bahuni bahupatitamiti caturtha / yad dravyaM patati yatra vA patati tad bhAvukama bhAvukaM vA sparzAdivizeSitaM jAnIyAt / kimuktaM. bhavati?-sparza-rasa-gandhairutkaTatayAyadaparANi dravyANi svasparzAdibhirbhAvayati-pariNAmayati tadbhAvukam, tdvipriitmbhaavukm|yecstok-bhupdaabhyaaNctvaarobhnggaaH kRtAsteSu pratyekamamI catvAro bhaGgA bhavanti-uSNe uSNaM patitam 1 uSNe zItaM patitam 2 zIte uSNaM patitam 3 zIte zItaM patitam 4 // eteSu vidhimAha[bhA.5911] carame vigiMciyavvaM, dosutu majjhilla paDie bhayaNA u / khippaM viviMciyavvaM, mAyavimukkeNa smnnennN|| vR-caramaM nAma-yat zIte zItaM patitam tat punaH stokaM patitaM bahuke vA bahukaM patitaM bhaved ubhayamapikSipraM vivektavyaM prisstthaapyitvym| 'dvayostumadhyamayoH bhaGgayoH' 'uSNezItaMpatitam, zIte uSNaM patitam' itilakSaNayorvakSyamANA bhajanA bhavati / yaH punaruSNe uSNaM patitamiprathamo bhaGgaH tatra tatkSaNAdeva sacittabhAvo nApagacchatIti kRtvA kSiprameva mAyAvimuktena zramaNena tad vivecanIyam / mAyAvamuktagrahaNenedaM jJApayati-zIghraM pariSThApayitukAmo'pi yAvat sthaNDilaM gacchati tAvat tad acittIbhUtaM tataH paribhuDhe na pariSThApayati / atha mAtRsthAnena mandaM mandaM Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 5, mUlaM-154, [bhA. 5911] 313 gacchaticintayatica-tiSThatutAvat pazcAtpariNataMparibhokSye; evaMmAyAMkurvataH sthaNDilAdarvAk pariNatamapi na klpte||ath madhyamabhaGgadvaye bhajanAmAha[bhA.5912] thovaMbahummi paDiyaM, usiNe sItodagaM na ujjhNtii| haMdi hujAva vigicati, bhAvejjati tAvataM tenaM // vR-bahuke pUrvagRhItestokaMpatitamityatra yadiuSNe bahunizItodakaM stokNptitNtdaanojjhnti| kutaH ? ityAha-'handi' ityupapradarzane, yAvad vivinakti tAvat 'tat' stokaM zItodakaM 'tena' bahukenoSNena 'bhAvyate' pariNataM kriyate, tataH paribhoktavyaM taditi bhaavH|| [bhA.5913] jaM puna duhato usiNaM, samamatiregaM va takkhaNA ceva / majhillabhaMgaesuM, ciraM pi cir3he bahuM chUDhaM // vR- yat punardvidhA'pyuSNam-uSNe uSNaM patitamityarthaH tat pariNAmataH parasparaM 'samaM' tulyaM bhaved 'atiriktaM vA' dvayorekataramadhikataraM tatrApi tatkSaNAdeva sacittabhAvo nApagacchatIti vAkyazeSaH / yau tu madhyamau dvau bhaGgau uSNe zItaM patitam, zIte vA uSNaM patitam' iti lakSaNI tayoH stoke bahu prakSiptaM ciramapi sacittaM tiSThet, tatastadapi kSipraM cireNa vA vivecniiym|| athodakasyaiva pariNamanalakSaNamAha[bhA.5914] vana-rasa-gaMdha-phAsA, jaha davve jammi ukkaDA hoti| taha taha ciraM na ciTThai, asubhesu subhesukaalennN|| vR-yasmin dravye yathA yathA varNa-gandha-rasa-sparzA utkaTA utkaTatarA bhavanti tathA tathA tena dravyeNa saha mizritamudakaM ciraMna tiSThati, kSipraMkSiprataraM pariNamatIti bhAvaH / kimavizeSeNa? na ityAha-ye'zubhA varNAdaya utkaTAsteSveva kSipraMpariNamati, yetuzubA varNAdayasteSUtkaTeSu kAlena pariNamati, ciraadityrthH||atredN nidarzanam[bhA.5915] jo caMdane kaDuraso, saMsaTThajale ya dUsaNA jA tu| sA khalu dagassa satthaM, phAso u uvaggahaM kuNati // vR-iha taNDulodakaMcandanena kvApimizritaMtatra ca candanasya yaH kaTuko rasaHsataNDulodakasya zastra paraM yastadIyaH sparza zItalaH sa jalasyopagrahaM karotIti kRtvA cireNa tat pariNamati / evaM saMsRSTajalasyApiyA 'dUSaNA' amlarasatAsAudakasya zastrasparzastuzItalatvAdupagrahakArIatazcireNa prinnmti|| [bhA.5916] ghayakiTTa-vissagaMdhA, dagasatyaM madharu-sItalaM na ghtN| ___ kAlaMtaramuppannA, aMbilayA caaulodss|| vR-ghRtasya sabandhI yaH kiTTo yazca visra gandhaH tAvudakasya zastram, yat turasena madhuraM sparzena ca zItalaM ghRtaM tad upagrahaM karotIti zastra na bhavati, atazcirAt pariNamati / tathA kukkusaiHatigulikaistaNDulodakasyAmlatA yA kAlAntareNotpannA sA'pyudakasya zastra bhvti|| [bhA.5917] avvukkaMte jati cAulodae chubbhate jalaM annaM / donivi cirapariNAmA, bhavaMti emeva sesA vi|| vR-'avyutkrAnte' apariNate taNDulodake yad 'anyad' aparaM sacittaM jalaM prakSipyate tato ve Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 bRhatkalpa-chedasUtram -3-5/154 apyudake cirapariNAme bhavataH / 'zeSANyapi ' yAni saMsRSTapAnaka- phalapAnakAdIni taiSvapi sacittodakaM yadi prakSipyate tataH 'evameva ' tAnyapi cirAt pariNamantIti // atha dvitIyapadamAha[bhA. 5918] thaMDillassa alaMbhe, addhANoma asive gilANe vA / suddhA aviviMcaMtA, AuTTiya giNhamANA vA // vR- sthaNDilasyAlAbhe'pariNatapAnakamapariSThApayanto'pi zuddhAH / adhvA 'vamA-'zivaglAnatveSu vA kAraNeSu pAnakasya durlabhatAyAm 'aviviJcantaH' apariSThApayantaH 'AkuTTikayA vA' jAnanto'pi gRhNantaH zuddhAH // mU. (155) niggaMthIe rAto vA viyAle vA uccAraM vA pAvaNaM vA vigiMcamANIe vA visohemANIe vA annayare pasujAtIe vA pakkhijAtIe vA annayaraM iMdiyajAyaM parAmusejjA, taM ca niggaMdhI sAijejjA, hatthakampapaDisevaNappattA Avajjai mAsiyaM anugaghAiyaM // mU. (156) niggaMthIe rAto vA vidyAle vA uccAraM vA pAsavaNaM vA vigiMcamANIe vA visohemANIe vA annayare pasujAtIe vA pakkhijAtIe vA annayaraMsi soyaMsi ogAhijjA, taM ca niggaMthI sAijejA, mehuNapaDisevaNappattA Avajjai cAummAsiyaM anugghAiyaM // vR- asya sUtradvayasya sambandhamAha [bhA. 5919] paDhamilluga-tatiyANaM, carito attho vatANa rakkhaTThA / mehuNarakkhaTThA puna, iMdiya soe ya do suttAM // vR- 'prathama- tRtIyayorvratayoH ' prANAtipAtA 'dattAdAnaviratilakSaNayo rakSaNArthaM tIrthakarAnujJAtazItodakaparibhoge tayorbhaGgo mA bhUditi kRtvA pUrvasUtrasyArtha 'caritaH' gataH, bhaNita ityarthaH / samprati tu maithunavratarakSaNArthamindriyaviSaya-zrotoviSaye dve sUtre Arabhyete / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA- nirgranthyAH rAtrau vA vikAle vA uccAraMvA prazravaNaMvA viviJcantya vA vizodhayantyA vA anyataraH 'pazujAtIyo vA' vAnarAdikaH 'pakSijAtIyo vA' mayUrAdiko'nyataradindriyajAtaM 'parAmRzet' spRzet, sA ca nirgranthI taM ca sparzaM 'svAdayet' 'sundaro'sya sparza' ityanumanyeta, hastakarmapratisevanaprAptA Apadyate mAsikamanuddhAtikaM sthAnam / iha nirgranthInAM parihAratapo na bhavatIti kRtvA '"parihAraTThANaM" ti padaM na paThanIyam / / evaM dvitIyasUtramapi vyAkhyeyam / navaramanyatarasmin 'zrotasi' yonyAdau vAnarAdiravagAheta, sA ca maithunapratisevanaprAptA yadi svAdayet tatazcaturgurukamiti sUtrArthaH // atha bhASyavistaraH [bhA. 5920] vAnara chagalA hariNA, suNagAdIyA ya pasugaNA hoMti / barahiNa cAsA haMsA kukkuDaga-sugAdiNo pakkhI / / vR-vAnarAH chagalA hariNAH zunakAdayazca pazugaNA mantavyAH / barhiNazcASA haMsAH kukkuTazukAdayazca pakSiNa ucyante // [ bhA. 5921] jahiyaM tu anAyayaNA, pAsavaNuccAra tahi paDikkuDaM / lahugo ya hoi mAso, ANAdi satI kulaghare vA / / yatraite pazujAtIyAH pakSijAtIyAzca prANinaH sambhavanti tad anAyatanamucyate, tatrana nirgranthInAmavasthAnaM prazravaNoccArapariSThApanaM ca ptikrussttm| yadi kurvanti tadA laghumAsaH, AjJAdayazca vR Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka: 5, mUlaM- 156, [bhA. 5921] doSAH / "saIkulaghare va "tti bhuktabhoginyAzca smRtikaraNaM kulagRhe vA bhUyastAsAM bAndhavAdibhirnayanaM kriyate // idameva vyAcaSTe [ bhA. 5922 ] bhuttA - SbhuttavibhAsA, tassevI kAti kulaghare Asi / baMdhava tappakkhI vA, davaNa layaMti lajjAe // kR- bhuktA'bhuktavibhASA, bhuktabhoginyAH smRtikaraNamabhuktabhoginyAzca kautukamutpadyetetyarthaH / tathA "tassevi "tti gRhavAse taiH - pazujAtIyAdibhiH pratisevitA kAcit kulagRhe AsIt sA tAn dRSTvA smRtapUrvaratA pratigamanAdIni kuryAt / yadvA tAsAM bAndhavAstatpAkSikA vA suhRdastAddaze'nAyatane sthitAM tamArthikAM dRSTvA lajjayA bhUyaH svagRhamAnayanti // kiJca - 315 [bhA. 5923] AliMganAdigA vA, anihuya-mAdIsu vA nisevijjA / erisagANa paveso, na hoti aMtepuresuM pi // vR- te pazujAtIyAdayastAM saMyatImAliGgeyuH, sA vA saMyatI tAnAliGget, evamAliGganAdayo doSA bhaveyuH / api ca ete vAnarAdayaH svabhAvAdevAnibhRtAH kandarpabahulA mAyinazca bhavanti tatastairanibhRta- mAyibhi sA kadAcidAtmAnaM niSevayet / IzAnAM ca pazu-pakSijAtIyAnAM pravezo rAjJo'ntaHpureSvapi na bhavati' na dIyate / kAraNe punaranyasyA vasaterabhAve tatrApi tiSTheyuH // [bhA. 5924] kAraNe gamane vi tahiM, viviMcamANIe Agato lihejjA / gurugo ya hoti mAso, ANAti satI ta sa cceva // vR- kAraNe tatrApi sthitAnAmuccArabhUmau prazravaNabhUmau vA gatvA 'viviJcantyAH' pariSThApayantyA vAnarAdi samAgacchet, Agatazca tAmAliGget, sA ca yadi 'lihyAt' taM sparzaM svAdayet tato gurumAsaH AjJAdayazca doSAH, smRtizca sA caiva pUrvoktA bhavati / / atha na svAdayati tataH sA zuddhA, yatanA ceyaM tatra kartavyA[bhA. 5925 ] vaMdeNa daMDahatthA, niggaMtuM AyaraMti paDicaraNaM / pavisaMte vAriMti ya, divA vi na u kAiyaM ekkA // vR- 'vRndena' dvitryAdivratinIsamudAyena daNDakahastA nirgacchanti, nirgatya ca kAyikAdikamAcaranti, vAnarAdInAM ca praticaraNaM kurvanti / ye tatrAbhidravanti tAn daNDakena tADayanti, pratizraye ca pravizato nivArayanti / divA'pi ca kAyikAbhUmim 'ekA' ekAkinI na gacchati // vyAkhyAmindriyasUtram / samprati zrotaH sUtraM vyAcaSTe [bhA. 5926] evaM tu iMdiehiM sote lahugA ya pariNae gurugA / bitiyapada kAraNammiM, iMdiya soe ya AgADhe // vR- evaM tAvad indriyasUtre prAyazcittaM vidhizcoktaH / yatra tu pazujAtIyAdayaH zroto'vAgahanaM kurvanti tatra tiSThantInAM caturlaghu / teSu zroto'vagAhanaM kurvANeSu yadi sA sundaramidamiti pariNatA tatazcaturguru / dvitIyapade AgADhe kAraNe indriye zrotasi ca parAmarzaM svAdayedapi / idamuttaratra bhAvayiSyate // kAraNe ekAkinyAstiSThantyAstAvadiyaM yatanA [ bhA. 5927] gihiNissA egAgI, tAhaM samaM niMti rattimubhayassA / daMDagasArakkhaNayA, vAriMti divA ya pellaMte / / Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 bRhatkalpa-chedasUtram -3-5/156 kRgRhasthanizrayAkAraNe kAcidekAkinIvasantI 'tAbhiH' aviratikAbhisamaMrAtrau 'ubhayasya' prazravaNoccArasya vyutsarjanArthaM nirgacchati, niryantI ca vAnarAdInabhidravato daNDakena saMrakSati, divA ca pratizrayaM 'prerayataH pravizato nivArayati ||athaagaaddhkaarnnN vyAcaSTe[bhA.5928] aTThANa sadda AliMgaNAdipAkamma'ticchitA sNtii| accitta biMba anihuta, kulaghara saDDhAdigeceva / / kR-kasyAzcidAryikAyAH sanimitto'nimittovAmohodbhavaH saJAtastatonirvikRtikAdikAyAM mohacikitsAyAM kRtAyAmapi yadAna tiSThati tadA'sthAne zabdapritabaddhAyAMvasatausA sthaapniiyaa| tatoyatrAviratikAnAmAliGganAdikaM kriyamANaM shytettrsthaapyte|tthaa'pynuprtemohe pAdakarma kroti|tdpytikraantaastiiyd acittaMbimba ddhunnddhshivaadikNtenprtisevyti|tthaa'pytisstthti yo'nibhRtastenAsthAnAdikaMsarvamapi kRtvAtataH kulagRhe bhaginyA bhrAtRjAyAyAvAAliGganAdikaM kriyamANaM prekSate / tadabhAve zrAddhikAyAH, tadaprAptau yathAbhadrikAyA api preksste| prathamamindriye, pazcAt zrotasyapi ytnyeti|| mU. (157) no kappai niggaMthIe egANiyAe hotthA! mU. (158) no kappai niggaMthIe egANiyAe gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe nikhamittae vA pavisittae vaa| mU. (159) nokappainiggaMthIeegANiyAe bahiyA viyArabhUmivAvihArabhUmiM vAnikkhamittae vA pavisittae vaa| mU. (160) no kappai niggaMthIe egANiyAe gAmANugAmaM vA dUijittae vaa| mU. (161) no kappai niggaMthIe eggANiyAe vAsAvAsaM vA vtthe| kR-evaMyAvadekapArzvazAyisUtraMtAvatsarvANyapisUtrANyuccArayitavyAni |athaamiissaaNsuutraannaaN sambandhamAha[bhA.5929] baMbhavayarakkhaNaTThA, egadhigArA tu hotime suttaa| jAegapAsasAyI, visesato sNjtiivgge|| vR-brahmavatarakSaNArthamanantaraM sUtradvayamuktam, amUnyapi sUtrANi yAvadekapArzvazAyisUtraMtAvat sarvANyapi ekAdhikArANi' tasyaiva brahmavratasya rkssnnaarthmbhidhiiynte| "visesao saMjaIvagge"tti eteSu sUtreSu kiJcid nirgranthAnAmapi sambhavati, yathA-ekAkisUtram; paraM vizeSataH saMyatIvargamadhikRtyAmUni sarvANyapi drssttvyaani|| __ anena sambandhenAyAtAnAmamISAMprathamasUtrasya tAva vyAkhyA-nokalpate nirgranthyA ekAkinyA gRhapatikulaM piNDapAtapratijJayAniSkramituMvA praveSTuMvA, bahirvicArabhUmauvAvihArabhUmauvA niSkramituM vApraveSTuMvA, grAmAnugrAmaMva 'drotuM vihartuvarSAvAsaMvA vastumiti suutraarth||smprti niyuktivistaraH[bhA.5930] egAgI vacatI, appAta mahavvatA priccttaa| ____ lahuguru lahugA gurugA, bhikkha viyAre vasahi gAme // vR- ekAkinI nirgranthI yadi bhikSAdau vrajati tata AtmA mahAvratAni ca tayA parityaktAni bhavanti, stenaadhupdrvsmbhvaat|ato bhikSAyAmekAkinyA gacchantyA laghumAsaH, bahirvicArabhUmau ___ Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 5, mUlaM-161, [bhA. 5930] 317 gacchantyAMgurumAsaH, Rtubaddhe varSAvAsevA vasatiM ekAkinI gRhNAti caturlaghu, grAmAnugrAmamekAkinI dravati caturguru // idamavizeSitaM prAyazcittamuktam / atha vizeSitamAha[bhA.5931] mAsAdI jA gurugA, therI-khuDDI-vimajjha-taruNINaM / tava-kAlavisiTThA vA, causuM picauNha maasaaii|| kR-sthavirAyAekAkinyA bhikSAdauvrajantyAmAsalaghu, kSullikAyAmAsaguru, vimadhyamAyAzcaturlaghu, trunnyaashcturguru| athavA sthavirA yadi ekAkinI bhikSAyAM yAti tato mAsalaghutapasA kAlenaca laghukam, bahirvicArabhUmau vihArabhUmau vA yAtimAsalaghu tapasA kAlena gurukam, vasatiM gRhNAti mAsalaghu tapasA gurukam, grAmAnugrAmaM dravati mAsalaghu tapasA kAlena ca gurukam / kSullikAyA evameva caturtAsthAneSu catvAri mAsagurUNi tapaH-kAlavizeSitAni / taruNyAH sthAnacatuSTaye'pi tathaiva tapaH-kAlavizeSitAni catvAri caturgurUNi ||ath doSAnAha[bhA.5932] achaMtI vegAgI, kiM Nhu hu dose na isthigA paave| Amosaga taruNehiM, kiM puna paMthammi sNkaay|| vR-kimekAkinI strIpratizraye tiSThantI doSAnna prApnoti yenaivaMbhikSATanAdikamevaikAkinyAH pratiSidhyate? iti ziSyeNa pRSTe sUrirAha-tatrApi tiSThantI prApnotyeva doSAn param AmoSakAHsatenAstaruNAH-yuvAnastaiH kRtA ekAkinyAH pathigacchantyA bhUyAMso doSAH, zaGkA ca tatrabhavatiavazyameSA duHzIlA yenaikAkinI gacchati // kiJca[bhA.5933] egAniyAe dosA, sANe taruNe taheva pddiniie| bhikkha'visohi mahavvata, tamhA savitijjiyAgamaNaM // vR- ekAkinyA bhikSAmaTantyA ete doSA bhavanti-zvAnaH samAgatya dazet, taruNo vA kazcidupasargayet, pratyanIko vA hanyAt, gRhatrayAdAnItAyAM bhikSAyAmanupayujya gRhyamANAyAmeSamAvizuddhirna bhavati, koNTala-viNTalaprayogAdinA ca mahAvratAni virAdhyante / yata ete doSAH ataH sadvitIyayA nirgranthyA bhikSAdau gamanaM kartavyam // dvitIyapadamAha[bhA.5934] asivAdi mIsasatthe, itthI purise ya pUtite liNge| esA upaMtha jayaNA, bhAviya vasahI ya bhikkhA y|| vR-azivAdibhiH kAraNaiH kadAcidekAkinyapi bhavettatreyaMyatanA-grAmAntaraMgacchantI strIsArthena saha vrajati, tadabhAve puruSamizreNa strasArthena, tadaprAptau sambandhipuruSasArthena vrajati, athavA yat tatra parivrAjakAdiliGga pUjitaM tad vidhAya gacchati / eSA pathi gacchatAMyatanA bhaNitA / grAmeca prAptA yAni sAdhubhAvitAni kulAni teSu vasatiM gRhNAti, bhikSAmapi teSveva kuleSu paryaTati // mU. (162) no kappai niggaMdhIe aceliyAe huNte|| vR-no kalpate nirgranthyAH acelikAyAH' vastrarahitAyA bhvitum|ess sUtrArthaH / atha bhASyam[bhA.5935] vutto aceladhammo, iti kAi acelagattaNaM vvse| jinakappo va'jANaM, nivArio hoi evaM tu|| vR-acelako dharmo bhagavatA prokta iti paribhAvya kAcidAryikA acelakatvaM 'vyavasyet' kartumabhilaSet, atastaniSedhArthamidaM sUtraM kRtm|acelktvprtissedhen AryANAM jinakalpo'pi ___ Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 bRhatkalpa-chedasUtram -3-5/162 'evam' anenaiva sUtrema nivArito mantavyaH / / kutaH? ityAha[bhA.5936] ajiyammi sAhasammI, itthI na cae aceliyA houN| sAhasamannaM pikare, teneva aippsNgnn|| vR-'sAdhvase' bhaye taruNAdikRtopasargasamutthe'jite satiacelikA bhavituM 'strI' nirgranthIna zaknuyAt / athabhavati tataH 'tenaiva atiprasaGgena' acelatAlakSaNena anyadapi' caturthasevAdikaM sAhasaM kuryAt / tathA[bhA.5937] kulaDA vitAva necchati, acelayaM kimu saI kule jaayaa| dhikkAthukkiyANaM, titthuccheo dulabha vittii|| kR-kulaTA'pitAvanecchatyacelatAkiMpunaH kAlejAtA 'satI' sAdhvI? |aceltaaprtipnnaanaaN cAryikANAM dhikkArathukkitAnAM' lokApavAdajugupsitAnAM tIrthocchedo durlabhA ca vRttirbhavati, na ko'pi pravrajatina vA bhkt-paanaadikNddaatiityrthH|| [bhA.5938] gurugA aceligANaM, samalaM ca dugaMchiyaM grhiyNc| hoi parapatthaNijjA, biiyaM addhaannmaaiisu|| vR-ata eva yadyAryikA acelikA bhavanti tatastAsAM caturgurukAH AjJAdayazca doSAH / tathA celarahitAM saMyatI 'samalAM' maladigdhadehAM dRSTavAlokaH 'jugupsitaM' jugupsAMkuryAt-AH kAzm, ihaloke evezyavasthA paraloke tu pApatarA bhaviSyati, 'garhitaM ca gahA~ pravacanasya kuryAtasAraM sarvametad darzanamiti / acelikAca parasya prArthanIyA bhavati / atra dvitIyapadamadhvAdiSu viviktAnAM mantavyam ||api ca[bhA.5939] punarAvatti nivAraNa, udinnamoho va 1 pellejjA / . paDibaMdho gamanAI, DiMDiyadosAya niginnaae|| vR-acelAmA dRSTvA pravrajyAbhimukhAnAmapi kulastraNAM punarAvRttirbhavati, pravrajyAM na gRhnniiyurityrthH| anyovA kazcida nivAraNaM kuryAt-kimetAsAMkApAlinInAM samIpe pravrajitena? iti / yadvA kazcidudIrNamohastAmaprAvRtAM dRSTavA karmagurukatayA prerayet / sA'pi tatraiva pratibandha kuryAt pratigamanAdIni vA vidadhyAt / 'DiNDimadoSAzca' garbhotpattiprabhRtayo bhaveyuH / yata ete nagnAyA doSA ato'celayA na bhavitavyam / dvitIyapade saMyatyo'dhvani stenairviviktAstato na kimapi vastraM bhavet, AdizabdAd kSiptacittA yakSAviSTA vA vastraNi parityajet, evamacelA'pi 'bhvtiiti|| mU. (163) no kappai niggaMthIe apAiyAe huNte|| vR-no kalpate nirgranthyAH 'apAtrAyaH' pAtrarahitAyA bhavitumiti sUtrArtha ||ath bhASyam[bhA.5940] goNe sANe vva vat, obhAvaNa khisaNA kulaghare y| nIsaha khaiyalajjA, suNhAe hoti dittuNto|| vR- pAtrakamantareNa yatra tatra samuddezanIyam tato loko brUyAt-yathA gauryatraiva cAriM prApnoti tatraivAlajazcarati, yathA vA zvAno yatraiva svalpamapyAhAraM labhate tatraiva nisrapo bhuGakte, evametA api go-zvAnasazyo yatraiva prApnuvanti tatraivalokasya purataH samuddizanti, aho! amUbhirgovrataM Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka: 5, mUlaM- 163, [bhA. 5940] 319 zvAnavrataM vA pratipannam; evamapabhrAjanA bhavati / "khiMsaNA kulaghare ya'tti tAstathAbhuJjAnA dRSTavA tadIyakulagRhe gatvA lokaH khiMsAM kuryAt, yathA-yuSmadIyA duhitaraH snuSA vA yAH pUrvaM candrasUryakiraNairapyaspRSTagAtrAstAH sAmprataM sarvalokapurato gA iva carantyo hiNDante / evamukte te bhUyastAH svagRhamAnayanti / "nIsaTTaM" atyarthaM ca 'svAditaM' bhakSaNaM lokasya purataH kurvANAsu loko brUyAtaho ! bahubhakSakA amUH straNAM ca lajjA vibhUSaNaM sA caitAsAM nAstIti / atra ca lajjAyAM snuSAdRSTAnto bhavati / sa ca dvidhA - prazasto'prazastazca / / prazastaM tAvadAha [ bhA. 5941] uccAsaNammi suNhA, na nisIyai na vi ya bhAsae uccaM / neva pagAse bhuMjai, gUhai vi ya nAma appANaM // vR-yathA 'snuSA' vadhUrucce Asane na niSIdati, nApi 'ucca' mahatA zabdena bhASate, na ca prakAze. bhUbhAge bhuGkte, AtmIyaM ca nAma 'gUhati' na prakaTayati, evaM saMyatIbhirapi bhavitavyam // aprazastasnuSA dhSTAntaH punarayam [bhA. 5942 ] ahavA mahApadAnaM, suhA sasuro ya ikkamekkassa / dalamANANi vinAsaM, lajjAnAseNa pAvaMtI // vR- ' athavA ' prakArAntareNa snuSAdRSTAntaH kriyate 'mahApadAni' vikRSTatarANi padAni snuSA zvasurazcaikaikasya parasparaM prayacchantau yathA lajjAnAzena vinAzaM prApnutaH tathA saMyatyapi nirlajja vinarzyati ityakSarArthaH / bhAvArthastvayam egassa dhijAiyassa bhajjAe mayAe putteNa se aTThiyANi 'mAya'tti kAuM gaMgaM nIyANi / iyarehi suNhA-sasurehiM hAsa khiDDAiyaM kareMtehiM nillattaNao nisseNi AruhittA amippAyapuvvagaM vigiTThatarAI payAI deMtehiM ekkamekkassa sAgAriyaM paDuppA iyaM / do vi vinaTThAI / evaM nillajjAe viNAso hujjA / / dvitIyapadamAha [bhA. 5943 ] pAyAsai tenahie, jhAmiya vUDhe va sAvayabhae vA / bohibhae khittAiva, apAiyA huja biiyapade // vR- pAtrasyAbhAve, stenakena vA hRte'gninA vA dhyAmite dakapUreNa vA vyUDhe pAtre, zvApadabhaye bodhikabhaye vA zIghraM pAtrANi parityajya naSTA satI, kSiptacittA vA AdizabdAd yakSAviSTA vA 'apAtrikA' pAtrarahitA dvitIyapade bhavet // mU. (164) no kappai niggaMthIe vosaTTakAiyAe huMtae / vR- no kalpate nirgranthyAH 'vyutsRSTakAyikAyAH' parityaktadehAyA bhavitumiti sUtrArthaH // [bhA. 5944 ] vosaTTakAya pellaNa-taruNAI gahaNa dosa te ceva / davvAvai agaNimmiya, sAvayabhaya bohie bitiyaM // vR- vyutsRSTakAyikA nAma- 'divyAdyupasargA mayA soDhavyAH' ityabhigrahaM gRhItvA zarIraM vyutsRjya samayaprasiddhenAbhibhavakAyotsargeNa sthitA, tathAsthitAyAzcodIrNamohapreraNa-taruNagrahaNAdayasta eva doSA mantavyAH / dvitIyapade tu dravyApadi agnisambhrame zvApadabhaye bodhikabhaye vA gADhatare upasthite vyatsRSTakAyA'pi bhavet // mU. (165) no kappai niggaMthIe bahiyA gAmassa vAjAva sannivesassa vA uDDuM bAhAo pagijjhiya pagijjhiya sUrAbhimuhIe egapAiyAe ThiccA AyAvaNAe AyAvittae / Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 bRhatkalpa-chedasUtram -3-5/166 mU. (166) kappai se uvassayassa aMtovagaDAe saMghADipaDibaddhAe palaMbiyabAhiyAe samatalapAiyAe ThicA AyAvaNAe aayaavitte|| vR-no kalpate nirgranthyA bahigrAmasya vA yAvat sanivezasya vA 'Urdhvam' urvAbhimukhau bAhU 'pragRhya pragRhya' karSaNa gRhItvA kRtvetyarthaH sUryAbhimukhyAH ekapAdikAyAH' ekaM pAdamUrdhvamAkuJcayAparamekaM pAdaM bhuvi kRtavatyA evaMvidhAyAH sthitvA AtApanayA''tApayitum / kintukalpate "se" tasyA upAzrayasyAntarvagaDAyAM pralambitabAhAyAH samatalapAdikAyAH sthitvA AtApanayA AtApayitumiti sUtrArthaH / / atha bhASyam[bhA.5945] AyAvaNA ya tivihA, ukkosA majjhimA jhnnaay| ukkosA u nivannA, nisanna majjhA Thiya jahannA / / vR-AtApanA trividhA-utkRSTA madhyamA jaghanyA ca / tatrotkRSTA nipanA, nipannaH-zayito yAM karotItyarthaH / madhyamA niSannasya / jaghanyA "Thiya" tti Urdhvasthitasya / / punarekaikA trividhA[bhA.5946] tivihAhoi nivannA, omatthiya pAsa tiymuttaannaa| ukkosukkosA ukkosamajjhimA ukkosgjhnnaa|| vR-yA nipannasyotkRSTAtApanA sA trividhA bhavati-utkRSTotkRSTA utkRSTamadhyamA utkRSTajaghanyA c| tatra yad avAGmukhaM nipatya AtApanA kriyate sA utkRSTotkRSTA / yA tu pArvataH zayAnaiH kriyate sA utkRSTamadhyamA / yA punaruttAnazayanena vidhIyate sA tRtIyA' utkRSTajaghanyA / / [bhA.5947] majjhukkosA duhao, vimaMjjhimA majjhimAjahannA y| ahamukkosA'hamamajjhimAya ahamAhamA carimA / vR-niSannasya yAmadhyamAtApanA sA tridhA-madhyamotkRSTA "duhaovimajjhima"ttimadhyamamadhyamA mdhymjghnyaac| Urdhvasthitasya yAjaghanyAsA'pitridhA-adhamotkRSTAadhamamadhyamAadhamAdhamA ca carimeti / adhamazabdo jaghanyavAcako'tra draSTavyaH ||etaasaamidN svarUpam[bhA.5948] paliyaMka addha ukkuDuga, mo yativihA u majjhimA hoi| . taiyA u hatyisuMDegapAda samapAdigA ceva / / vR-madhyamotkRSTA paryaGkAsanasaMsthitA, madhyamamadhyamA arddhaparyaGkA, mdhymjghnyaautkttikaa| kacidAdarza pUrvArddhamityaM dRzyate-"godohukkaDa paliyaMka moutivihA u majjhimA hoi" ti, tatra madhyamotkRSTA godohikA, madhyamamadhyamA utkaTikA, madhyamajaghanyA paryakAsanarUpA / mozabdaH paadpuurnne| eSA trividhAmadhyamA bhavati / yAtu tRtIyA' sthitasya jhaghanyotkRSTAdibhodAtridhA bhaNitAsAjaghanyotkRSTA 'hastizuNDikA' putAbhyAmupaviSTasyaikapAdotpATanarUpA, jaghanyamadhyamA 'ekapAdikA' utthitasyaikapAdenAvasthAnam, jaghanyajaghanyA 'samapAdikA' samatalAbhyAM pAdAbhyAM sthitvA yad UrdhvasthitairAtApyate // kathaM punaH zayitasyotkRSTAtApanA bhavati? iti ucyate[bhA.5949] savvaMgio patAvo, patAviyA dhammarassiNA bhuumii| naya kamai tatthavAo, vissAmo neva gttaannN|| vR-bhUmau nivannasya sarvAGgINaH 'pratApaH' prakarSeNa tApo lagati, dharmarazminA ca bhUmi prakarSaNa atyantaMtApitA, naca tatra' bhUmau vAyuH kramate' pracari,naca 'gAtrANAm aGgAnAM vizrAmobhavati, Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka: 5, mUlaM - 166, [bhA. 5949] 321 ato nipannasyotkRSTAtApanA mantavyA // athAmUSAM madhyAdAryikANAM kA''AtApanA kartuM kalpate ? ityata Aha[bhA. 5950 ] yAsi navahaMpI, anunAyA saMjaINa aMtillA / sAnAnnAyA, aTTha tu AtAvaNA tAsiM // vR- etesAM navAnAmapyAtApanAnAM madhyAd 'antimA' samapAdikAkhyA AtApanA saMyatInAmanujJAtA / 'zeSAH' aSTathavAtApanAstAsAM nAnujJAtAH // kIdRze punaH sthAnetA AtApayanti ? iti ucyate [ bhA. 5951] pAlIhi jattha dIsai, jattha ya sairaM visaMti na juvANA / uggahamAdisu sajjA, AyAvayate tahiM ajjA / / vR- yat pratizrayapAlikAbhi saMyatIbhirAtApayantI ddazyate, yatra ca 'svairaM' svacchandaM yuvAno na pravizanti tatra sthAne'vagrahA-'nantakAdibhi saGghATikAntairupakaraNaiH 'sajjA' AyuktA AryikA pralambitabAhuyugalA AtApayati / / kimarthamavagrahAnantakAdisajjA ? iti ced ata Aha[ bhA. 5952 ] mucchAe nivaDitAe, vAtena samuddhRte va saMvaraNe / gotaramajayaNadosA, je kuttA te u pAvijjA / / vR-tasyA AtApayantyAH kharatarAtapasamparkaparitApitAyAH kadAcid mUrcchA saJjAyeta tayA ca nipatitAyAH, vAtena vA 'saMvaraNe' prAvaraNe samuddhate, avagrahAnantakAdibhirvinA gocaracaryAyAmayatanayA praviSTAyA ye doSAstRtIyoddezake uktAstAn prApnuyAt, atastaiH prAvRtA AtApayet / mU. (167) no kappai niggaMthIe ThANAyayAe huMtae / mU. (168) no kappai niggaMdhIe paDimaTThAiyAe huMtae / mU. (169) ukkuDugAsaNiyAe / mU. (170) evaM nesajjiyAe / mU. (171) vIrAsaNiyAe / mU. (172) daMDAsaNiyAe // mU. (173) lagaMDasAiyAe / mU. (174) omaMthiyAe / mU. (175) uttANiyAe / mU. (176) aMbakhujiyAe // mU. (177) egapAsiyAe / vR- nokalpate nirgranthyAH sthAnAyatAyA bhavitum / evaM pratimAsthAyinyA naiSadhikAyA utkaTikAsanikAyA vIrAsanikAyA daNDAsanikAyA lagaNDazAyinyA avAGmukhAyA uttAnikAyA AmrakubjikAyA ekapArzvazAyinyA iti sUtrAkSarasaMskAraH // atra bhASyakAro viSamapadAni vyAkhyAnayati [bhA. 5953] 20 21 uddhavANaM ThANAyataM tu paDimAu hoMti mAsAI / Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 bRhatkalpa-chedasUtram -3-5/177 paMceva nisijAo, tAsi vibhAsA u kAyavvA / / vR-sthAnAyataM nAma UrdhvasthAnarUpamAyataM sthAnaM tad yasyAmastisA sthAnAyatikA / kecittu "ThANAiyAe" iti paThanti, tatrAyamartha-sarveSAM niSadanAdInAM sthAnAnAMAdibhUtamUrdhvasthAnam, ataH sthAnAnAmAdau gacchatIti vyutpattyA sthAnAdigaM tad ucyate, tadyogAd ArthikA'pi sthAnAdigati vyapadizyate / pratimAH mAsikyAdikAH tAsu tiSThatIti pratimAsthAyinI / "nesajjiyAya"tti niSadyAH paJcaiva bhavanti tAsAM vibhASA kartavyA / sA ceyam-niSadyA nAmaupavezanavizeSAH, tAH paJcavidhAH,tadyathA-samapAdayutAgoniSadhikAhastizuNDikAparyaGkA'rdhaparyaGkA ceti / tatra yasyAM samau pAdau putau ca spRzataH sA samapAdayutA, yasyAM tu gaurivopavezanaM sA goniSadhikA, yatraputAbhyAmupavizyaikaM pAdamutpATayati sAhastizuNDikA, paryApratIptA, ardhaparyaGkA yasyAmekaMjAnumtApaTayati / evaMvidhayA niSadyayA crtiitinaissdhikii|utkttikaasnNtusugmtvaad bhASyakRtA na vyAkhyAtam // [mA.5954] vIrAsanaM tu sIhAsane vajaha mukkajannuka nivittttho| daMDe lagaMDa uvamA, Ayata khujjAya duNhaM pi|| vR-vIrAsanaM nAma yathA siMhAsane upaviye bhUnyastapAda Aste tathA tasyApanayane kRte'pi siMhAsana iva niviSTo muktajAnaku iva nirAlambane'pi yad Aste / duSkaraM caitad, ata eva vIrasya-sAhasikasyAsanaMvIrAsanamityucyate, tdasyaaastiitiviiraasnikaa|tthaa daNDAsanikAlagaNDazAyikApadadvaye yathAkramaM daNDasya lagaNDasya cAyata-kulatAbhyAmupamAkartavyA / tadyathAdaNDasyevAyataM-pAdaprasAraNena dIrghayaAsanaMtaddaNDAsanam, tadaasAya astIti dnnddaasnikaa| lagaNDaM kila-duHsaMsthitaM kASTham, tadvat kubjatayA mastakapArNikAnAM bhuvi laganena pRSThasya cAlaganenetyarthaH, yAtathAvidhAbhigrahavizeSeNa zete sA lgnnddshaayinii|avaaddmukhaadiinitupdaani sugamatvAd na vyAkhyAtAnIti draSTavyam / ete sarve'pyabhigrahavizeSAH saMyatInAM prtissiddhaaH|| etAn pratipadyamAnAnAM doSAnAha[bhA.5955] joNIkhubmaNa pellaNa, gurugA bhuttANa hoi sikrnnN| girugA saveMTagammI, kAraNe gahaNaM va dharaNaM vA // vR-urdhvasthAnAdau sthAnavizeSe sthitAyAAryikAyAyoneH kSobhobhavet, taruNAvA tathAsthitAM dRSTvA 'prerayeyuH' pratiseveran / ata avaitAnabhigrahAn pratipadyamAnAyAstasyAzcaturguru / bhuktabhoginInAM ca yena kAraNena smRtikaraNamitarAsAM kautukaM ca jAyate / tathA vakSyamANasUtre pratiSedhayiSyamANaM saveNTakaM tumbakaM yadi nirgranthI gRhNAti tadA caturguru, smRtikaraNAdayazcata eva doSAH / kAraNetu tasyApi grahaNaMdhAraNaMcAnujJAtam / etaccAprastutamapi lAghavArthaM smRtikaramAdidoSasAmyAdatra bhASyakRtA'bhihitamiti sambhAvayAmaH, anyathA vA sudhiyA pribhaavym| [bhA.5956] vIrAsana godohI, muttuMsavve vitAna kapaMti / te puna paDucca ceTuM, suttA u abhiggahaM pppaa|| vR-anantaroktAsanAnAM madhyAd vIrAsanaM godohikAsanaM ca muktvA zeSANyavaMsthAnAdIni sarvANyapi tAsAM kalpante / Aha-sUtare tAnyapi pratiSiddhAni tat kathamanujJAyante ? ityAha Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 323 uddezakaH 5, mUlaM-177, [bhA. 5956] 'tAnipunaH' zeSANi sthAnAni ceSTAM pratItya kalpante, napunarabhigrahavizeSam sUtrANipunarabhigraha 'prApya' pratItya pravRttAni, tata idamuktaM bhavati-abhigrahavizeSAdUrdhvasthAnAdInisaMyatInAMna kalpante, sAmAnyataH punarAvazyakAdivelAyAMyAni kriyantetAni kalpanta ev||prH prAha-nanucAbhigrahAdirUpaM tapaH karmanirjaraNArthamuktam tataH kimevaM saMyatInAM tat pratiSidhyate? ucyate[bhA.5957] tavo so u anunnAo, jena sesaM na luppti| akAmiyaM pipellijjA, vArio ten'bhiggho|| vR-tapastadeva bhagavadbhiranujJAtaM yena zeSaM brahmacaryAdikaM guNakadambakaM na lupyte| kathaM punaH zeSaM lupyate? ityAha-"akAmiyaM" ityAdi, daNDAyatAdisthAnasthitAmAryikA dRSTvA kazcidudIrNakarmA tAm 'akAmikAm' anicchantImapi 'prerayet' pratiseveta / tena kAraNena vArita etAzastAsAmabhigrahaH / / kiJca[bhA.5958] jeya daMsAdao pANA, je ya saMsappagA bhuvi / . ciTThassaggaTThiyA tA vi, sahati jaha sNjyaa|| vR-iha dvidhA kAyotsarga-ceSTAyAmabhibhave ca / tatrAbhibhavakAyotsargastAsAM pratiSiddha iti kRtvA'bhidhIyate-ye ca daMza-mazakAdayaH prANino ye na bhuvi 'saMsarpakAH' saJcaraNazIlA undurakITakAdayastaiH kRtAnupadravAnyathA saMyatAH sahante tathA tAapi' AryikAzceSTAkAyotsargasthitA AvazyakAdivelAyAMsamyaksahante, tataevaMtAapi krmnirjraaNkurvnti||aah-ydiudiirnnkrmnnaa taruNAdinA preryamANA'pi sA saMyatI na svAdayati // tataH kimiti yenAbhigrahavizeSeNa bahutarA karmanirjarA bhavati sa vAryate? ucyate[bhA.5959] vasijjA baMbhaceraMsI, bhujamANI tukaaditu| tahAvitaM na pUyaMti, therA aysbhiirunno|| kR-yadyapi kAcid' AryikA dhRti-balayuktA bhujyamAnA' pratisevyamAnA'pibhAvatobrahmacarye vaset tathApi 'sthavirAH' gautamAdayaH sUrayaH pravacanApayazaHpravAdabhIravastA na pUjayanti, na prazaMsantItyarthaH / kiJca[bhA.5960] tivvAbhiggahasaMjuttA, thANa-moNA-''sane rtaa| jahA sujhaMti jayao, egaa-'negvihaarinno|| [bhA.5961] lajjaM baMbhaMca titthaM ca, rakkhaMtIo tvortaa| gacche ceva visujhaMtI, tahA ansnaadihiN|| vR-tIvraH-dravyAdiviSayairabhigrahaiH saMyuktAH, sthAna-maunA-''sanavizeSeSu ratAH, "ekA'nekavihAriNaH kecid ekAkivihAriNo jinakalpikAdaya ityarthaH, kecicAnekavihAriNaH sthavirakalpikA ityarthaH, evaMvidhA yatayo yathA zudhyanti tathA nirgranthyo'pilajAMbrahmacaryaM tIrthaM casUtroktavidhinarakSantyaH 'taporatAH' svAdhyAyAditapaHkarmaparAyaNAgacchaevavasantyo'nazanAdibhiryathocitaistapobhi zudhyanti, na tIrairabhigrahaiH ||apic[bhaa.5962] jo vi dahiMdhaNo hunjA, ityiciMdho tu kevlii| vasate so vi gacchammI, kimutthiivedsiNdhnnaa|| Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 bRhatkalpa-chedasUtram -3-5/177 vR-yo'pi 'dagdhendhanaH' bhasmasAtkRtavedamohanIyakamA 'stracihnaH' bahiHstrIlakSaNalakSitaH kevalI bhavati so'pi gacchavAse vasati kiM punaryA saMyatI stravedena sendhanA?, sA sutarAM gacche vasediti bhAvaH // yadapyuktam-'yadi na svAdayati tataH ko nAma tasyA abhigrahagrahaNe doSaH?' tadapyayuktam, pratisevyamAnAyA AsvAdanasya yAddachikatvAt / katham? iti ced ucyate[bhA.5963] alAyaM ghaTTiyaM jjhAI, phuphugA hshsaayii| kovito vaDDatI vAhI, itthIvede viso gmo|| vR. 'alAtam' ulmukaM ghaTTitaM' cAlitaM sad yathA 'dhyAyati' prajvalati, yathA vA phumphukA ghaTTitA 'hasahasAyati' bhRzaM dIpyate, yathAvAvyAdhirapathyAsevanAdinAkopitovardhate, strIvedasyApi sa eva gamomantavyaH, so'pi ghaTTitaH prajvalatItyarthaH / ato yaadRcchikmaasvaadnmiti||aahsNytiinaaN pratiSiddhA amI abhigrahAH paraM saMyatAnAM kA vArtA ? atrocyate[bhA.5964] kAraNamakAraNammi ya, gIyatthammiya tahA agiiymmi| ee sabbe vipae, saMjayapakkhe vibhAsijjA // vR-yAnietAni vyutsRSTakAyikatvAdInipadAnyuktAnitAni 'kAraNe siMhAdibhirabhibhUtasya devatAkampananimittaMvA gItArthasyAgItArthasya vA klpnte| akAraNe punaragItArthasya na kalpante, gItArthasya tu niSkAraNe pi nirjarAnimittaM kalpante / acelatvAdikamapi gItArthasya jinakalpaM pratipadyamAnasya klpte| evaMsaMyatapakSe 'etAni acelatAdIni sarvANyapipadAni vibhaassyet|| mU. (178) no kappai niggaMthINaM AkuMcanapaTTagaMdhArittae vA pariharittae vaa| mU. (179) kappai niggaMthANaM AkuMcanapaTTagaMdhArittae vA pariharittae vA / / vR-evaM yAvad dArudaNDakasUtram ||athaamiissaaN sUtrANAM sambandhamAha[bhA.5965] baMbhavayapAlaNaTThA, taheva paTTAiyA u samaNINaM / biiyapadeNa jaINaM, pIDhaga-phalae vivjittaa|| vR-yathA brahmavratapAlanArthamacelatvAdIni na kalpante tathA brahmacaryarakSaNArthameva zramaNInAM paTTAdayo'pi dArudaNDakAntA na kalpate / dvitIyapade tu yatInAM kalpante paraM pITha-phalakAni varjayitvA, tAni sAdhUnAmapavAdamantareNApi kalpanta evetyarthaH / ata eteSAM suutraannaamaarmbhH|| anena sambandhenAyAtAnAmamISAM prathamasUtrasya vyAkhyA-no kalpate nirgranthInAm 'AkuJcanaparTa' paryastikApaTTedhArayituMvA parihatuvA / kalpatenirgranthAnAmAkuJcanapahuMdhArayituMvA parihartuveti suutraarthH|| atha bhASyam[bhA.5966] gavvo avAuDattaM, anuvadhi palimaMthu styuprivaao| paTTamajAliya dosA, gilANiyAe u jynnaae|| vR-paryastikApaTTa paridadhAnAmAryikAM dRSTavA loko brUyAt-aho! asyAH kiyAn garyo yadevaM mahelA'pi bhavantI paryastikAM karoti |apaavRtaavaaprystikaaN kurvANA bhvet| "anuvahi"tti ya upakAre vartate sa upadhirucyate, sa ca tAsAmupakAraM nAyAtIti kRtvA'nupadhi / ubhayakAlaM pratyupekSamANeca tasmin sUtrArthaparimanthaH / zAstuzca-tIrthakRtaH parivAdaH, yathA-nUnamasarvajJo'sau yenaitAsAMparyastikApaTTona prtissiddhH| dvitIyapade yA saMyatI sthavirA glAnA vA tayA 'yatanayA Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 325 uddezakaH 5, mUlaM-179, [bhA. 5966] alpasAgArike paryastikApaTTaH paridhAtavyaH, upari cAnyat prAvaraNIyam / kAraNe ca gRhyamANo yaH 'ajAlikaH' jAlarahitaHsagrahItavyaH, jaalsddshetushussirdossaaH| evaM nirgranthAnAmapyakAraNe paryastikAM kurvANAnAM caturlaghugarvAdayazcata eva doSAH ||kaarnne punarayaM vidhiH[bhA.5967] there va gilANevA, sutaM kAumuvariMtu pAuraNaM / sAvassae va veTo, puvvakatamasArie vaae| vR-sUtrapauruSIm upalakSaNatvAd arthapauruSIMca 'kartuM ziSyANAM dAtumityarthaH sthaviroglAno vA vAcanAryaparyastikAM kRtvaaupripraavRnnuyaat|uttraarddhpshcaadvyaakhyaasyte||scprystikaapttttH kIzaH? ityAha[bhA.5668]phallo acitto aha AviovA, cauraMgulaM vitthaDo asaMdhimo a| vissAmaheuMtu sarIragassA, dosA acaTuMbhagakayA na evaM // vR-phalAd jAtaH phAlaH sautrika ityarthaH, 'acitraH' akarburaH / atha sautriko na prApyate tata Aviko vaa|sc caturaGgulaM vistRtaH pRthulaH 'asandhimazca' apAntarAle sandhirahitaH, evaMvidhaH paryastikApaTTaH shriirsyvishraamhetoguhyte|yecaavssttmbhgtaaH "saMcaruMthuddehiyaityAdikAdoSAste'pi "evam' AkuJcanapaTTe paridhIyamAne na bhvnti|| mU. (180) no kappai niggaMthINaM sAvassagaMsi AsanaMsi Asaittae vA tuyaTTittae vaa| mU. (181) kappai niggaMthANaM sAvassayaMsi AsanaMsi Asaittae vA tuTTiyattae vaa|| vR-sAvazrayaM nAma-yasya pRSThato'vaSTambho bhavatievaMvidheAsane nirgranthInAMno kalpate AsituM vAtvagvartituM vA / kalpate nirgranthAnAM sAvazraye Asane AsituM vA tvaravartituM vA nirgranthyastu tAze Asane yadi upavizanti zerate vA tadA ta eva garvAdayo doSAzcaturguru ca prAyazcittam / dvitIyapade'lpasAgArike sthavirAglAnA vA upavizet / nirgranthAmapina klpte| yadiupavizanti tadA caturlaghu / sUtraMtu kAraNikam / tadeva kAraNamAha- "sAvassae" ityAdi pazcArddham / yo vRddha AcAryasaH 'pUrvakRte gRhasthaiHsvArthaM niSpAdite sAvazraye'pyAsane upaviSTaH 'asAgArike ekAnte 'vAcayet' vineyAnAM vAcanAM dadyAt // mU. (182) no kappai niggaMthINaMsavisANaMsipIDhaMsi vA phalagaMsivA AsaittaevAtuyaTTittae vaa| mU. (183) kappai niggaMthANaM savisANaMsi pIDhaMsi vA phalagaMsivA Asaittae vA tuyattiTTae vaa|| vR-saviSANaM nAma-yathA kapATasyobhayataH zRGge bhavataH evaM yatra bhisikAdau pIThe phalake vA viSANaM-zRGgaM bhavati tatra nirgranthInAmAsituM vA zayituM vA na kalpate / nirgranthAnAM tu kalpate / nirgranthyastu saviSANe pIDhe phalakevA yadyapavizanti zerate vA tadA caturguru AjJAdayazca dossaaH|| [bhA.5969] savisANe uDDAho, pAkammAdI yato pddikkuttuN| therIe vAsAsuM, kappai chinne visANammi / vR-saviSANeAsane upavizantyAmAryikAyAmuDDAhobhavati, pAdakarmAdayazca doSAH sambhavanti, tataH pratikuSTaM tatropavezanamiti gmyte| dvitIyapade varSAsupITha-phalakadurlabhatAyAM saviSANamapi Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 bRhatkalpa-chedasUtram -3-5/183 gRhyate, tasya ca viSANaM chittvA pariSThApyate / evaM chinne viSANe sthavirAyA anyasyA vA klpte|| [bhA.5970] jaMtuna labbaichettuM, taM therINaM dalaMti savisANaM / chAyaMti ya se daMDaM, pAuMchaNa maTTiyAe vA / / vR-yat 'tu'punazchettuMna labhyatetataH saviSANamapitadAsanasthavirasAdhvInAMsAdhavaHprayacchanti, tadIyaM ca daNDaM pAdaproJchanena ghanaM chAdayanti, tena veSTayitvA sthUlataraM kurvantItyarthaH; mRttikA vA pariveSTayanti / nirgranthAnAM saviSANamapi kalpate // kutaH? ityAha[bhA.5971] samaNANa u te dosA, na hoti tena tu duve anunaayaa| pIDhaM AsanaheDaM, phalagaMpuna hoi sejtttthaa|| vR-zramaNAnAM punaH 'te' pAdakarmAdayo doSA na bhavanti tataH 'dve api' pIDha-phalake saviSANe apynujnyaate| tatra pIThamAsanahetoH phalakaM punaH zayyArtha' zayananimittaM varSAsu gRhyte|| atha kimarthaM varSAsu tatropavezanaM zayanaM vA kriyate ? ityAha[bhA.5972] kucchaNa Aya dayaTThA, ujjhaaygmris-vaayrkkhtttthaa| pANA sItala dIhA, rakkhaTThA hoi phlgNtu|| vR-ArdrAyAM bhUmau sthApyamAnAyA niSadyAyAH kothanaM bhavati, zItalAyAM ca bhUmAvupavizatAM dhAnyaM na jIryati tato glAnatvena AtmavirAdhanA, 'dayArthaM ca' jIvadayAnimittaM varSAsu bhUmau nopaveSTavyam, "ujjhAyagaM"ti bhUmerArdrabhAvena malinIbhUtasyopadherjugupsanIyatA syAt, arzAsi vAkSubhyeyuH, vAtovA'dhikataraM prakupyet, tata eteSAM rakSArthaMpIThakaM grahItavyam / tathA zItalAyAM bhUmau bahavaH kunthu-panakaprabhRtayaHprANinaH sammUTheyuH tato bhUmau zayAnAnAM teSAM virAdhanA bhavati, dIrghajAtIyA va bhUmernirgatya dazeyuH, upalakSaNamidam, tenopadhikothanA'jIrNAtAdayo'pi doSA bhavanti, eteSAM rakSArthaM varSAsu phalakaM gRhyate // mU. (184) no kappai niggaMthINaM saveMTagaM lAuyaMdhArittae vA pariharittae vaa| ma. (185) kappai niggaMthANaM saveMTagaM lAuyaM thArittae vA pariharittae vA // vR-asya vyAkhyA sugmaa|nvrm-'svennttkN nAlayuktaMalAbukaMtanirgranthInAMna klpte| nirgranthAnAMtu kalpate / / atra bhASyam[bhA.5973] teceva saveMTammiM, dosA pAdammije tu svisaanne| airega apaDilehA, biiya gilANosahaTThavaNA // vRta eva 'savRnte'pi' sanAle'pi alAbubhaye pAtre doSA mantavyA ye saviSANe Asane pAdakarmAdaya uktaaH| dvitiiypdetudhaarye'pi|ttraadhvnidhRtNvaa tailaM vA sukhenaivAparigaladuhyate, glAnAyA vAyogyaM ttraussdhNprkssiptmaaste| tacca savRntakaMpravartinI svyNsaaryti|nirgrnthaanaampi niSkAraNe na kalpe / yadi dhArayanti tato'tiriktopakaraNadoSaH, savRntake ca pratyupekSaNA na zudhyati / dvitayapade glAnasya yogyamauSadhaM tatra sthApanIyamiti kRtvA grahItavyam / mU. (186) no kappai niggaMthINaM saveMTiyaM pAdakesariyaMdhArittae vA pariharittae vaa| mU. (187) kappai niggaMthANaM saveMTiyaM pAdakesariyaM dhArittae vA pariharittae vaa| vR-nokalpate nirgranthInAMsavRntikA pAdakesarikA dhArayituMvAparihartuMvA / kalpate nirgranthAnAM Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka: 5, mUlaM - 185, [bhAM. 5973] 327 savRntikA pAdakesarikA dhArayutaM vA parihartuM vA / / atha keyaM savRntA pAdakesarikA ? ityAha[bhA. 5974] lAuyapamANadaMDe, paDilehaNiyA u aggae baddhA / sA kesariyA bhannai, sanAlae pAyapehaTTha // vR-yatrAbhinavasaGkaTamukhe alAbuni hasto na mAti tasyAlAbuno yad uccatvaM tatpramANo daNDaH kriyate, tasyAgrabhAge baddhA yA pratyupekSaNikA sA pAdakesarikA savRntA bhaNyate / sA ca kAraNagRhItasya sanAlasya pAtrasya pratyupekSaNArthaM gRhyate / tAM yadi nirgranthyo gRhNanti tadA caturguru, saiva ca pratisevanAdikA virAdhanA / nirgranthAnAmapyutsargato na klpte| dvitIyapade sanAlamalAbukaM tayA pratyupekSya tato mukhaM kriyate // mU. (188) no kappai niggaMthINaM dArudaMDayaM pAyapuMchaNaM dhArittae vA pariharittae vA / mU. (189) kappai niggaMthANaM dArudaMDayaM jAva pariharittae vA / vR- asya vyAkhyA - yatra dArumayasya daNDasyAgrabhAge UrNikA dazikA badhyante tad dArudaNDakaM pAdaproJchanamucyate / tad nirgranthInAM na kalpate, nirgranthAnAM tu kalpate / / atra bhASyamte ceva dArudaMDe, pAuMchaNagammi je sanAlammi / duhavi kAraNagahaNe, cappaDae daMDae kujA // [bhA. 5975 ] vR-ye sanAle pAtredoSA uktAsta eva dArudaNDake'pi pAdaproJchanake bhavanti / 'dvayorapi ca' sanAlapAtra-dArudaNDakayoH kAraNe nirgranthInAmapi grahaNaM bhavati / tatra ca grahaNe kRte 'cappaDakAn' catuSpalAn daNDakAn kuryAt // mU. (190) no kappai niggaMthANa vA niggaMdhINa vA annamannassa moyaM Aiyattae vA Aimittae vA, nannattha gADhA' gADhesu rogAyaMkesu / vR- asya sambandhamAha[bhA. 5976 ] baMbhavayapAlaNaTThA, gato'higAro tu egapakkhammi / tasseva pAlaNaTThA, moyA''raMbho dupakkhe vI // vR- brahmavratapAlanArthamekasmin saMyatIlakSaNe pakSe pUrvasUtreSu yo'dhikAraH sa gataH, samarthita ityarthaH / samprati tu 'tasyaiva' brahmavratasya pAlanArthaM 'dvipakSe'pi saMyata saMyatIpakSadvayaviSaye mokasUtrArambhaH kriyate // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-no kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA 'anyonyasya' parasparasya mokamApAtuM vA AcamituM vA / kiM sarvathaiva ? na ityAha- gADhAH -ahiviSavisUcikAdayaH agADhAzca jvarAdayo rogAtaGkAstebhyo'nyatra na kalpate, teSu tu kalpata ityarthaH / eSa sUtrArthaH // samprati niyuktivistaraH [bhA. 5977 ] moeNa annamannassa AyamaNe cauguruM ca ANAI / micchatte uDDAho, virAdhanA bhAvasaMbaMdho // vR- 'anyonyasya' saMyataH mokena saMyatI vA saMyatAnAM mokena nizAkalpa ikati kRtvA rAtrau yadyAmacati tadA caturguru, AjJAdayazca doSAH, mithyAtvaM ca bhaved na yathAvAdI tathAkArIti kRtvA / yadvA kazcidabhinavadharmA tad nirIkSya midhyAtvaM gacchet-aho ! amI samalA iti / uDDAhazca bhoginI - ghATikAdijJApane bhavati / virAdhA ca saMyamasyAtmano vA bhavati / tatra saMyamavirAdhanA Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 bRhatkalpa-chedasUtram - 3-5/190 tena sparzenaikatarasya bhAvasambandho bhavet, tatazca pratigamanAdayo doSAH / AtmavirAdhanA tu "ciMtei daDumicchai" ityAdikrameNa jvara- dAhAdikA / / kiJca [bhA. 5978] divasaM pitA na kappai, kimu nisi moeNa annamannassa / itthaMgate kimannaM, na karejja akiJcapaDisevaM // " vR-divase'pi tAvanna kalpate anyonyasya mokenA''camituM kiM punaH 'nizi' rAtrau ? | 'itthaGgate hi' parasparaM mokAcamane'pi kRte kiM nAma tadakRtyamasti yasya pratisevAM na kuryAtAm // [ bhA. 5979] vuttuM pi tA garahitaM, kiM puna ghettuM je kara bilAo vA / ghAsapaiTTho goNo, durakkhao sassa abbhAse // - vaktumapi tAvadetad mokAcamanaM garhitaM kiM punaH saMyatyAH karAd 'bilAd vA' bhagAdityarthaH mokaM grahItum ? / api ca ghAsaH cArI tasyAzcaraNArthaM gauH praviSTaH san 'sasyAbhyAse' dhAnyamUle caran dUrakSo bhavati, dhAnyamadan duHkhena rakSyata ityarthaH, evamayamapi saMyatyA mokenAcaman prasaGgataH zeSAmapi kriyAM kurvan na vArayutiM zakya iti bhAvaH // [bhA. 5980 ]divasao sapakkhe lahugA, addhANA'' gADha gaccha jayaNAe / rattiM ca dohi lahugA, biiyaM AgADha jayaNAe / vR-divasataH 'sapakSe'pi' saMyataH saMyatAnAM saMyatI vA saMyatInAM mokena yadi Acamati tadA caturlaghu / zaikSANAM tadavalokanAdanyathAbhAvo bhavet / gRhastha-paratIrthikAJcoDDAhaM kuryuH // katham ? ityAha [ bhA. 5981 ] aTThisarakkhA vi jiyA, loe nattherisa'nnadhammesu / sariseNa sarisasohI, kIrai katthAi sohejjA / / vR- aho ! amIbhiH zramaNakairevaM mokenAcamadbhirasthisarajaskA api jitAH, asmilloke'nye bahavo dharma vidyante paraM kutrApi IdhzaM zaucaM na dRSTam / saddazena ca saddazasya yA zodhi kriyate sA kiM kutracit 'zodhayet' zuddhaM kuryAt ? azucinA dhAvyamAnamazuci na zudhyatIti bhAvaH // dvitIyapade adhvani vartamAnasya gacchasyAparasmin vA AgADhe kAraNe yatanayA divA svapakSamokenAcamet / atha rAtrau niSkAraNe mokenAcamati tatazcaturlaghu 'dvAbhyAmapi tapaH- kAlAbhyAM laghu / "rattiM dave vi lahuga"tti pAThAntaram, tatra rAtrau dravaM pAnakamAcamanArthaM yadi parivAsayati tatazcaturlaghu, saJcayapanakasammUrcchanAdayazcAnekavidhA doSAH / Aha ca bRhadbhASyakRta-rattiM davaparivAse, lahugA dosA havaMta'negavihA / iti / dvitIyapade AgADhe kAraNe yatanayA rAtrAvapi mokenAcamed dravaM vA parivAsayet // tatrAdhvani dvitIyapadaM vyAcaSTe [bhA. 5982 ] nicchubhaI satthAo, bhattaM vArei takkaradugaM vA / phAsudavaM ca na labbhai, sA vi ya ucciTThavijA u // vR-yadi adhvani pratipannaM gacchaM pratyanIkasArthavAhAdi sArthAd niSkAzayati, bhaktaM vA vArayati, yadvA 'taskaradvikam' upadhi-zarIstenadvayamupadrotumicchati; tatra kasyApi sAdhorAbhicArukA vidyA samasti yayA parijapitayA sa Avartyate, sa ca sAdhustadAnIM saMjJAlepRtputaH, prAzukaM ca dravaM tatra na labhyate, sA'pi cocchiSTavidyA, tato mokenAcamyatAM parijapet // athAgADhapadaM vyAkhyAti Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 329 uddezakaH 5, mUlaM-190, [bhA. 5983] [bhA.5983] acukkaDe va dukkhe, appA vA vedanA khave aauN| tattha visucceva gamo, uccitttthgmNt-vijaa''su|| vR-atyutkaTaM vAsUlAdikaMduHkhaM kasyApyutpannam, 'alpAvAvedanA' sarpadazanAdirUpA sAtA yA zIghramAyuH kSipet, tatastatrApi sa eva gamo mantavyaH, prAzukadravAbhAve mokenAcamedityarthaH / tata ucchiSTaM mantraM vidyAM vA parijapya taM sAdhuMAzu-zIghraM praguNaM kuryAt ||atr yatanAmAha[bhA.5984] mattaga moyA''yamaNaM, abhigae Ainna esa nisikppo| saMphAsuDDAhAdI, amoyamatte bhave dosaa|| vR-kAyikAmAtrake mokaMgRhItvA tenAcamanaM kartavyam, 'abhigatasya gItArthasyAcIrNametat, eSa ca nizAkalpa ucyate, pAnakAbhAvena rAtrAveva prAyaH kriymaanntvaat| atha mokamAtrakaM vinA mokaM svapakSasAgArikAd gRhNanti tataH saMsparzoDDAhAdayo dossaaH| evaM rAtrau mokenAcamanIyam, na punastadarthaM dravaM sthApanIyam / dvitIyapade sthApayedapi / / katham ? ityAha[bhA.5985] piDheM ko viya seho jai saraI mA va hujja se sannA / jayaNAe ThaveMta davaM, dosAya bhave nirohmmi|| vR-yadi ko'pizaikSaH piDheMsarati, atIva vyutsarjanaM karotItyarthaH / sacAdyApi mokAcamanenAbhAvita iti kRtvA tdrthytnyaadrvNsthaapynti|saamaanytovaamaa tasya' zaikSasya rajanyAmakasmAd vyutsajanaM bhaved iti kRtvA drvNsthaapynti|ath nasthApyata tataHsa rAtrau saMjJAsambhave pAnakAbhAve nirodhaM kuryAt, nirodhe ca paritapA-maraNAdayo doSA bhveyuH|| evaM tAvadAcamane bhaNitam / athApibatAM doSAnAha[bhA.5986] moyaM tuannamannassa, AyamaNe cauguruMca aannaaii| micchatte uDDAho, virAdhanA devidiluto|| vR-anyonyasya mokaM yadi Apibati tadA caturguru, AjJAdayazca doSAH, mithyAtvaM ca sAgArikAdistadavalokya gacchet, uDDAho vA bhavet, virAdhanA ca saMyamasyAtmano vA bhavati / tatra ca deviidRssttaantH|| tamevAha[bhA.5987] . dIhe osahabhAvita, moyaM devIya pajio raayaa| AsAya puccha kahaNaM, paDisevA mucchio glitN|| [bhA.5988] aha rannA tUrate, sukkhaggahaNaM tu pucchaNA vijje / jai sakkhamatthi jIvai, khIreNa ya pajiona mo|| vR-ego rAyA mahAviseNaM ahiNA khaio / vijeNa bhaNiyaM-jai paraMmoyaM Aiyai to na mri| tao devItaNayaM osahehiM vAseUNa dinaM / tena thovAvasesaM AsAiyaM / tao pauNo pucchai-kiM osahaM ? / tehiM kahiyaM / sorAyA tena vasIkao diyA rattiM ca paDiseviumAraddho / devIe nAyaM'mao hohii' tti sukaM kappANa sAraviyaM avasAne nIsaho jaaomriumaarddho| vijena bhaNiyaMjai eyassa ceva sukaM asthi to jIvai / tIe bhaNiyaM-asthi khIreNa samaM kaDheuM dinnaM / pauNo jaao|athaakssrgmnikaa-'diirghenn' ahinA bhakSito rAjA / devyAH sambandhi mokamauSadhabhAvitaM pAyitaH / tata AsvAde jJAte pRcchA kRtA / tataH kathanam / tato divA rAtrau na pratisevAM mUrchitaH Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 bRhatkalpa-chedasUtram -3-5/190 karoti / prabhUtaM ca zukra galitam // 'atha' anantaraM rAjJi maraNAya tvaramANe devyA zukragrahaNam / vaidyasya ca pRcchA-yadi zukramasti tato jIvati / evaM kathite kSIreNa samaMtadeva sukaM pAyitastato na mRtaH / evameva saMyatyAH mokena pItena sAdhurapivazIkriyeta, vazIkRtazvAvabhASeta, pratigamanAdIni vA kuryAt, tasmAd nA''pAtavyam / kAraNe punarAcamanamApAnaM vA kuryAt // tathA cAha[bhA.5989] sutteNeva'vavAo, Amai piyejja vA viAgADhe / Ayamana Amaya anAmae ya piyaNaM tu rogmmi|| vR-sUtreNaivApavAdo darzyate-"AgADhe rogAtaGke Acamet ApibedvA" iti yaduktaM sUtre tatra 'AcamanaM nirlepanam 'Amaye' roge 'anAmayeca' nizAkalpe bhavati? pAnaMturoga evasambhavati nAnyadA // tatrAyaM vidhiH[bhA.5990] dIhAiyaNe gamanaM, sAgAriya puchie ya aigamaNaM / tAsi sagArajuyANaM, kappai gamanaM jahiM ca bhyN|| vR-dIrpaNa kasyApi sAdhoH adane-bhakSame kRte svapakSamokAbhAve saMyatIpratizraye gamanam / tatastAsAM sAgArike pRSTe sati 'atigamana' pravezaH kartavyaH / atha saMyatyAH sarpadazanaM jAtaM tatastAsAM sAgArikayuktAnAM sAdhuvasatau gamanaM kalpate / yatra ca bhayaM tatra dIpako grahItavya iti vAkyazeSaH / eSa saGgrahagAthAsamAsArthaH // sAmpratamenAmeva vivRNoti[bhA.5991] niddhaM bhuttA uvavAsiyA va vosiritamattagA vA vi / sAgAriyAisahiyA, sabhae dIveNa ya sasadA / / vR-ahinA bhakSitaH sAdhuH svapakSa eva sAdhUnAM mokaM pAyyate / atha teSAM nAsti mokan, kutaH ? ityAha-snigdhamAhAraM taddivasaM bhuktA upavAsikA vA tato nAsti mokama; athavA vyutsRSTamAtrasAkAste, tatkSaNa eva mokaMvyutsRSTamaparaMcanAstIti bhAvaH, tato nirgranthInAMpratizraye gantavyam / yadi nirbhayaMtata evameva gmyte|ath sabhayaM tataH sAgArikAdinA kenacid dvitIyena dIpakenacasahitAH sshbdaagcchnti|ttHsNyiivstiNprvishnto yadi naiSedhikI kurvantitatazcatuguru // tathA[bhA.5992] tusinIe caugurugA, micchatte sAriyassa vA sNkaa| paDibuddhabohiyAsuva, sAgAriya kjdiivnnyaa|| vR-tUSNIkA api yadi pravizanti tadA caturguru / mithyAtvaM vA kazcit tUSNIbhAvena pravizato . dRSTavA gacchet / sAgArikasya vAzaGkA bhavati-kimatra kAraNaM yadevamamIavelAyAmAgatAH? iti, 'stenA amI' iti vA manyamAno grahaNA-''karSaNAdikaM kuryAd AhanyAdvA / tatastUSNIkairapi na praveSTavyaM kintu prathamaM sAgArika utthApanIyaH, tatastena pratibuddhena-utthitena bodhitAsu saMyatISu sAgArikasya kAryadIpanA kartavyA-ekaH sAdhurahinA daSTaH, iha cauSadhaM sthApitamasti tadarthaM vymaagtaaH|| tataH pravartinI bhaNanti[bhA.5993] moyaM ti dei gaNiNI, thovaM ciya osaha lahu nehA / mA maggejja sagAro, paDisehe vA vi vuccheo|| vR-ahidaSTasyauSadhaM mokamiti prayacchata / tataH 'gaNinI' pravartinI yatanayA mokaM gRhItvA Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 5, mUlaM- 190, [bhA. 5993] 331 sAdhUnAM dadAti bhaNati ca stokamevedamauSadhametAvadevAsIt, nAtaH paramanyadastItyarthaH, ataH 'laghu' zIghraM nayata / kimarthamitthaM kathayati ? ityAha- mA sAgArikaH 'mamApi etadauSadhaM prayacchata' ityevaM mArgayet / yadA tu 'nAstyataH param' iti pratiSedhaH kRtastadA vyavacchedaH kRto bhavati, bhUyo mArgayatItyarthaH // [bhA. 5994] na vi te kahaMti amugo, khaio na vi tAva eya amuIe / ghettuM nayanaM khiSpaM, te vi ya vasahiM sayamurveti // vR-te sAdhavo na kathayanti, yathA-amukaH sAdhurahinA svAditaH / tA apyAryikA na kathayanti, yathA etanmokamamukasyAH satkamiti / gRhItvA ca kSipraM nayanaM kartavyam / pUrvoktena ca vidhinA te 'svakAm' AtmIyAM vasatim upayAnti / / Aha-'yadi' amukaH sAdhurdaSTaH, amukasyA vA mokamidam' iti kathyate tataH ko doSaH ? ityAha [ bhA. 5995 ] jAyati sineho evaM bhinnarahassattayA ya vIsaMbho / tamhA na kaheyavvaM, ko va gumo hoi kahieNaM // vR- evaM kathyamAne tayoH sneho jAyate, bhinnarahasyatA ca bhavati, rahasye ca bhinne vizrambho bhavati / yata ete doSAstasmAdna kathayitavyam / ko vA guNastena kathitena bhavati ? na ko'pItyarthaH / yadA saMyatI dIrghajAtIyena daSTA bhavati tadA'yaM vidhiH [ bhA. 5996 ] sAgArisahiya niyamA, dIvagahatthA vae jaInilayaM / sAgarayaM tu bohe, so vijaI sa eva ya vihI u / / vRAryikA niyamAt 'sAgArikasahitAH zayyAtarasahAyAH sabhaye ca dIpakahastA yatInAM nilayaM vrajeyuH / sa ca saMyatIsAgArika itaraM saMyatasAgArikaM bodhayati / so'pi pratibuddhaH sAdhUn bodhayati / atrApi sa eva vidhirmokadAne draSTavyaH // mU. (191) no kappai niggaMthANa vA niggaMdhINa vA pAriyAsiyassa AhArassa jAva tayappamANamittamavi bhUippamANamittamavi biduppamANamittamavi AhAraM AhArittae, nannattha AgADhesu rogAyaMkesu // vR- asya sUtrasya sambandhamAha [bhA. 5997] udio'yamanAhAro, imaM tu suttaM paDucca AhAraM / atthe vA nisi moyaM; pijjati sesaM pimA evaM // vR- 'a' mokalakSaNo' nAhAraH pUrvasUtre 'uditaH' bhaNitaH, igadaM tu sUtraM AhAraM pratItyArabhyate / arthato vA 'nizi mokaM pIyate' ityukm ataH zeSamapi AhArAdikamevaM mA rAtrau AhArayediti prastutaM sUtramArabhyate // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-no kalpate nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA 'parivAsitasya' rajanyAM sthApitasyAhArasya madhyAt tvakpramANamAtramapi bhUtipramANamAtramapi bindupramANamAtramapi yAvadAhAramAhartum / iha tvakpramANamAtraM nAma-tilatuSatribhAgamAtramutaJcAzanasya ghaTate, bhUtipramANamAtraM saktukAdInAM neyam, bindupramANamAtraM pAnakasya / idamevApavadati - AgADhebhyo rogA SStabhyo'nyatra na kalpate, teSu punaH kalpate iti sUtrArthaH // atha niryuktivistaraH[bhA. 5998] parivAsiyaAhArassa maggaNA AhAro ko bhave anAhAro / Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 - bRhatkalpa-chedasUtram -3-5/191 ___AhAro egaMgio, caubviho jaMva'tIi thiN|| vR-parivAsitasyAhArasya 'mArgaNA' vicAraNA krtvyaa| tatra ziSyaH prAha-vayaM tAvadetadevana jAnImaH-ko nAmAhAraH ? ko vA'nAhAraH ? iti / sUrirAha-'ekAGgikaH' zuddha eva yaH kSudhAM zamayati sa AhAro mantavyaH / sa cAzanAdikazcaturvidhaH, yadvA tatrAhAre'nyad lavaNAdikaM 'AtiyAti' pravizati tadapyAhAro mntvyH||athaikaanggikN caturvidhamAhAraM vyAcaSTe[mA.5999] kUro nAsei chuhaM, egaMgI tkk-udg-mjjaaii| khAime phala-maMsAI, sAime mahu-phANiyAINi // vR-azane kUraH "ekAGgikaH'zuddha eva kSudhaM naashyti| pAne takrodaka-madyAdikamekAGgikamapi tRSaM nAzayati AhArakAryaM ca karoti / khAdime phala-mAsAdikaM svAdime madhu-phANitAdIni kevalAnyapyAhArakAryaM kurvanti // "jaM va'Ii tahiM" ti padaM vyAkhyAtibA (6000] jaMpuna khuhApasamaNe, asamatthegaMgi hoilonnaaii|| taMpiya hotA''hAro, AhArajuyaM va vijutaM vA / / vR-yat punarekAGgikaMkSudhAprazamane'samarthaM paramAhAre upayujyate tadapyAhAreNa saMyuktamasaMyuktaM vA AhAro bhavati / tacca lavaNAdikam / tatrAzane lvnn-hinggu-jiirkaadikmupyujyte|| [bhA.6001] udae kappUrAI, phali suttAINa siMgabera gule| naya tAni kaviMti khuhaM, uvagArittA u aahaaro|| vR-udake karpUrAdikamupayujyate, AmrAdiphaleSu suttAdIni dravyANi, 'zRGgabere ca' zuNThayAM gula upayujyate / na caitAni karpUrAdIni kSudhAM kSapayanti, paramupakAritvAdAhAra ucyate / zeSaH 'srvo'pynaahaarH|| [bhA.6002] ahavA jaM bhukkhatto, kaddamauvamAi pakkhivai koTTe / ___ savvo so AhAro, osahamAI puno bhito|| vR-athavA bubhukSayA Arta yat kardamopabhayA mRdAdikaM koThe prakSipati / kardamopamA nAma"api kardamapiNDAnAM, kuryAt kukSi nirantaram / " sa sarvo'pyAra ucyate / auSadhAdikaM punaH 'bhakta' vikalpitam, kiJcidAhAraH kiJciccAnAhAra ityarthaH / tatra zarkarAdikamauSadhamAhAraH, srpdssttaademRttikaadikmaussdhmnaahaarH|| . [bhA.6003] jaMvA bhuktassa u, saMkasamANassa dei assAtaM / savvo so AhAro, akaam'nilaiNc'naahaaro|| vR- yad vA dravyaM bubhukSArtasya 'saGkaSataH' grasamAnasya kavalaprakSepaM kurvate ityarthaH 'AsvAdaM' rasanAlAdakaM svAdaM prayacchati sa sarva AhAraH / yat punaH 'akAmam' amhavaharAmItyevamanabhilaSaNIyam 'aniSTaM ca' jihvAyA arucyam IzaM sarvamanAhAro bhnnyte|| taccAnAhArimamidam[bhA.6004] anahAro moya challI, mUlaM ca phalaM ca hot'nnaahaaro| sesa taya-bhUi-toyaM biMdummi va caugurU aannaa|| vR-'mokaM kAyikI 'challI' nimbAditvag 'mUlaMca' paJcamUlAdikaM phalaMca' Amalaka-harItaka Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 5, mUlaM - 191, [bhA. 6004] 333 bibhItakAdikam etat sarvamanAhAro bhavatIti cUrNi / nizIthacUrNI tu "yA nimbAdInAM 'challI' tvag yacca teSAmeva nimbolikAdikaM phalaM yacca teSAmeva mUlam, evamAdikaM sarvamapyanAhAraH" iti vyAkhyAtam / "sesaM" ti 'zeSam' AhAraH / tasyAhArasya parivAsitasya yadi tilatuSatvagmAtramapyAharati, saktukAdInAM zuSkacUrNAnAmekasyAmaGguyAvatI mUrtimAtrA lagati tAvanmAtramapi yadi aznAti, toyasya-pAnasya bindumAtramapi yadyApibati tadA caturguru, AjJA ca tIrthakRtAM kopitA bhavati / ete cApare doSAH - [bhA. 6005] micchattA 'saMcaie, virAdhanA sattu pANajAIo / sammucchaNA ya takkaNa, dave ya dosA ime hoMti / vR- azanAdi parivAsyamAnaM dRSTvA zaikSo'nyo vA mithyAtvaM gacchet, uDDAhaM vA kuryAt - aho ! amI asnycyikaaH| parivAsite tu saMyamA-''tmavirAdhanA bhavati / saktukAdiSu dhAryamANeSu UraNikAdayaH prANajAtayaH sammUrcchanti, pUpalikAdiSu lAlAdisammUrcchanA ca bhavati, undaro vA taMtra 'tarkaNam' abhilASaM kurvan pArzvataH paribhramanaM mArAjArAdinA bhakSyate, evamAdikA saMyamavirAdhanA / AtmavirAdhanA tu tatrAzanAdau lAlAviSaH sarvo lAlAM muJcet, tvagviSo vA jighran nizvAsena viSIkuryAt, undaro vA lAlAM muJcet / drave cAhAre ete vakSyamANA doSA bhavanti / / atha "micchattamasaMcaiya" tti padaM vyAkhyAti [bhA. 6006] seha gihiNA va diTThe, micchattaM kahamasaMcayA samaNA / saMcayamiNaM kareMtI, annattha vi nUna emeva // vR- zaikSeNa gRhiNA vA kenApi tatrAzanAdau parivAsite dRSTe mithyAtve bhavet-evaMvidhaM saJcayaM ye kurvanti kathaM te zramaNA asaJcayA bhavanti ? / yathA "sarvasmAd rAtribhojanAd viramaNam" ityabhigrahaM gRhItvA lumpanti tathA 'nUn' miti vatirkayAmyaham - "anyatrApi " prANivadhAdAvevameva samAcaranti / / atha 'drave doSA amI bhavanti' iti padaM vyAcaSTe [bhA. 6007] niddhe dave paNIe, AvajaNa pAna takkaNA jharaNA / AhAre diTTha dosA, kappara tamhA anAhAro // vR- iha vakSyamANe abhyaGganasUtre bhaNitaM yad ghRtAdikaM taila-vasAvarjitaM adravaM bhavati tadeva snigdhamucyate / yat tu sauvIradravAdikaM alepakRtaM yacca dugdha-taila-vasA - dravaghRtAdikaM lepakRtaM tadubhayamapi dravamityucyate // tathA cAha [bhA. 6008] suttabhaNiyaM tu niddhaM, taM ciya adavaM siyA atilla-vasaM / sovIraga-dudghAI, davaM alevADa levADaM // vR- vyAkhyAtArthA / praNItaM nAma- gUDhasnehaM ghRtapUrAdikaM ArdrakhAdyakam, yadvA bahi snehena prakSitaM maNDakAdi aparaM vA snehAvagADhaM kusaNAdi praNItamucyate / tathA cAha [bhA. 6909] gUDhasinehaM ullaM, tu khajjagaM makkhiyaM va jaM bAhiM / nehAgADhaM kusaNaM, tu evamAI paNIyaM tu // vR- gatArthA / evaMvidhe snigdhe drave praNIte ca rAtrau sthApite kITikAdayaH prANajAtIyA Apadyante, patantItyarthaH, tatra gRhakolikAditarkaNaparamparA vaktavyA / "jharaNA ya" tti syandamAne Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 bRhatkalpa-chedasUtram -3-5/191 bhAjane'dhastAt prANajAtIyAH sampatanti / paraH prAha-nanvete doSA AhAre dRSTAstasmAdanAhAraH parivAsayituMkalpate // sUrirAha[bhA.6010] anahAro vina kappai, dosA te cevaje bhaNiya puTviM / taddivasaM jayaNAe, biiyaM AgADha sNvigge|| vR-anAhAro'pina klptesthaapyitum|ydi sthApayatitatazcaturlaghu, 'taeva ca virAdhanAdayo doSA ye 'pUrvam' AhAre bhaNitAH, tasmAdanAhAramapi na sthApayet / yadA prayojanaM tadA taddivasaM vibhiitk-hriitkaadikNmaaryte| atha na labhyate, dine dine mArgayanto vA garhitAstato yatanayA yathA agItArthA na pazyanti tathA dvitIyapadamAzrityAgADhe kAraNe saMvigno gItArtha sthApayati, ghanacIreNa carmaNA vA dardarayati, pArvataH kSAreNAvaguNDayati, ubhayakAlaM pramArjayati / / [bhA.6011] jaha kAraNe anahAro, u kappaI taha bhaveja iyrovii| vocchinnammi maDaMbe, biiyaM addhaannmaaiisu|| vR-yathA kAraNe'nAhAraH sthApayituM kalpate tathA 'itaro'pi' AhAro'pi kAraNe kalpate sthApayitum / katham ? ityAha-vyavacchinne maDambe kAraNe sthitAH santo dvitIyapadaM sevante / tathAhi-tatra pippalyAdikaM durlabham pratyAsannaM grAmAdikaMcatatra nAsti tataH privaasyedpi|ythaa kAraNe pippalyAdikaM sthApayanti tathA dvitIyapade'zanAdyapi sthApayet / 'addhANamAdIsutti adhvaprapannAH santo'dhvakalpaM sthApayeyuH, AdizabdAt pratipannottamArthasya glAnasyavA yogya pAnakAdikaM sthApayet / / vyavacchanannamaDambapadaM vyAkhyAti[bhA.6012] vucchinnammi maDaMbe, sahasaruguppAyauvasamanimittaM / didvatthAI taM ciya, giNhaMtI tiviha bhesajjaM / / kR-vyavacchinnemaDambevartamAnAnAMsahasAzUla-viSa-visUcikAdikArugutpadyetatasyopazamanimittaM dRSTArthA-gItArthA AdizabdAt saMvignAdiguNayuktAste'nAgatamevatadevadravyaM gRhNanti yenopazamo bhavati / tacca bhaiSajadravyaM trividham' vAta-pitta-zleSpabhaiSajabhedAt triprakAraM jJeyam / mU. (192) nokappainiggaMthANavA niggaMthINavA pAriyAsieNaMAlevaNajAeNaM AliMpittae vA viliMpittae vA, nannatya AgAdehiM rogAyaMkehi // vR-evaM prakSaNasatramapyuccAraNIyam / asya sambandhamAha[bhA.6013] jai bhuttuMpaDisiddho, parivAse mA hu ko vimkkhtttthaa| - vutto vA pakkheve, AhAro imaMtu levmmi|| vR-yadi parivAsitA AhAro bhoktuM pratiSiddhastataH mA kazcid prakSaNArthaM parivAsayediti prastutasUtramArabhyate / yadvA pUrvasUtre "pakkheva"tti mukhaprakSepaNadvAreNAhAra uktaH, idaM tu sutramAlepaviSayaM procyte|| [bhA.6014] amitaramAlevo, vutto suttaM imaM tu bnjhmmi| ahavA so pakkhevo, lomAhAre imaM suttN|| kRathavAAbhyantaraH 'AlepaH' AhAralakSaNaH pUrvasUtreuktaH, idNtusuutrNbaahyaalepvissymucyte| athavA 'saH' pUrvasUtroktaH prakSepAhAraH, idaM tu sUtraM lomAhAraviSayamArabhyate // ebhi sambandhairA Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 5, mUlaM-192, [bhA. 6014] 335 yAtasyAsyavyAkhyA-nokalpate nirgranthAnAMvAnirgranthInAMvAparivArasitenAlepanajAtena AlepayituM vA' ISallepayituM vilepayituMvA' vizeSeNa lepayitum, nAnyatrAgADhebhyorogAtaGkebhya iti suutraarthH|| atha bhASyam[bhA.6015] makkheUNaM lippai, esa kamo hoti vnntigicchaae| jaitena taM pamANaM, mA kuNa kiriyaM sarIrassa // vR-paraH prAha-nanu vraNacikitsAyAM pUrvaM vraNo mrakSitvA tataH piNDIpradAnena Alipyate, eSa kramaH, tataH prathamaM mrakSaNasUtramuktvA pazcAdAlepanasUtraM bhaNitumucitamiti bhAvaH / yadi caitat 'te' tavana pramANaM tato mA zarIrasya kriyAM kArSIriti / sUrirAha[bhA.6016] AlevaNeNa pauNai, jo u vaNo makkhaNeNa kiM tattha / hohii vaNo va mA me, Alevo dijaI smnnN|| vR-nAyamekAntaH yad avazyaM vraNe mrakSaNamAlepanaM ca dvayamapi bhavati, kintu kutracidekataraM kutrA'pyubhayam, tatoyaH kila vraNaAlepenapraguNIbhavati tatramrakSaNena kAryam? na kinycidityrthH| yadvA mA mevraNo bhaviSyati iti kRtvA prathamamevAlepaH 'zamanam' auSadhaM dIyate / kiJca[bhA.6017] accAure u kajje, kariti jahalAbha kattha privaaddii| anupubbi saMtavibhave, jujjaina u svvjaaiisu|| vR-'atyAture' AgADhe kArye yathAlAbhaM AlepomrakSaNaM vA yaH prathamaM labhyate tenaiva cikitsAM. kurvnti|kutr nAma paripATi kramovidyate? |idmevvynkti-yH sadvibhavaH vidyamAnavibhUtistatra cikitsAyAM kriyamANAyAM 'AnupUrvI' cikitsAzAstrabhaNitA paripATi 'yujyate' ghaTate, napunaH sarvajAtiSu, ataH kimatra kramanirIkSaNena? iti|| [bhA.6018] suttammi kaDDiyammiM, Aleva ThaviMti caulahU hoti| ANAiNo ya dosA, virAdhanA imehi tthaannehiN|| vR-sUtrArthakathanena sUtre AkRSTe sati niyuktivistara ucyate-yadi AlepaM rAtrau sthApyati tadA caturlaghu, AjJAdayazca doSAH, virAdhanA cAmIbhi sthaanairbhvti|| [bhA.6019] niddhe dave paNIe, AvajaNa pANa takkaNA jhrnnaa| AyaMka vivaccAse, sese lahugA ya gurugA y|| vR-snigdhe drave praNIte Alope sthApiteprANinAmApatanaMtakaNaM 'kSaraNaMca' tasya dravAdeH syandanaM bhvti|atr doSabhAvanA praagvt| 'AtaGkeca' roge viparyAsena kriyaakrnnevkssymaannNpraayshcittm| "sesi" ti AgADhA-'nAgADhakAraNamantareNa yadi parivAsayati tataH prAzukAdau sthApyamAne caturlaghu, aprAzukAdau caturguru / / idameva vyAcaSTe- . [bhA.6020] ti ciya saMcayadosA, tayAvise lAla chivaNa lihaNaM vA / aMbIbhUyaM biie, ujjhamaNujjhaMti je dosaa|| vR-ta eva saJcayAdayo doSA mantavyAH, tvagviSaH sarpa spRzet, lAlAviSo vA jihvayA lehanaM kuryAt, dvitIyeca dine'mlIbhUtaM tadujjhyate, anujjhato vA ye doSAstAn prApnoti // ___yata ete doSAstataH Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 bRhatkalpa-chedasUtram -3-5/192 [bhA.6021] divase divase gahaNaM, piTThamapiDhe yahoi jynnaae| AgADhe nikkhivaNaM, apiTTha piDhe yjynnaae| vR- yadA glAnArthamAlepena prayojanaM bhavati tadA divase divase grahaNaM vidheym| tatra prathama piSTasyapazcAdapiSTasyApi yatanayA grahaNaM kartavya bhavati / AgADheca glAnatve Alepasya nikSepaNaM' parivAsanamapi kuryAt, tadapyapiSTasya piSTasya vAyatanayA krtvym||athaatkvytyaasNvyaakhyaati[bhaa.6022] AgADhe anAgADhaM, anagADhe vA vi kuNai aagaaddhN| evaMtu vivaccAsaM, kuNai va vAe kphtigicchN|| vR-AgADhe glAnatve'nAgADhaM kriyAM karoti caturguru / anAgADhe vA AgADhaM karoti cturlghu| yadvA vAte cikitsanIye kaphacikitsAM karoti, upalakSaNamidam, tena kaphe cikitsanIye vAtaM cikitsate ityAdyapi draSTavyam / eSa viparyAso mantavyaH / / atha "sese lahugA ya gurugAya"tti padaM vyAcaSTe[bhA.6023] agilANo khalu seso, davvAItivihaAvaijaDho vaa| pacchitte maggaNayA, parivAsiMtassimA tss|| vR-'zeSo nAma' ya AgADho'nAgADho vA glAno na bhavati, yo vA dravya-kSetra-kAlApabhedAt trividhayA ApadA 'jaDhaH' mukta sa zeSa ucyate / tasya parivAsayata itaM praayshcittmaargnnaa|| [bhA.6024] phAsugamaphAsugevA, acitta citte paritta'naMte vaa| asineha sinehagae, anahArA''hAra lhu-gurugaa|| vR-prAzukaM sthApayati caturlaghu, aprAzukaM sthApayati caturguru / acitte sthApyamAne caturlaghu, sacitte caturguru / parItte caturlaghu, anante caturguru / asnehe caturlaghu, 'snehagate' snehAvagADhe caturguru / anAhAre caturlaghu, AhAre cturguru|| mU. (193) nokappainiggaMthANa vA niggaMthINa vApAriyAsieNaM tilleNavAghaeNavA navanIeNa vA vasAe vA gAyaM abbhaMgittae vA makhittae vA; nannattha AgAdehiM rogaayNkehi| vR-asya sambandhamAha[bhA.6025] sasineho asineho, dijjai makkhittu vA tagaM deti / savvo vA nAlippai, duhato vA makkhaNe sUyA // vR-AlepaH sneho'sneho vAdIyate, tato yathAsnehenamrakSaNaM kriyatena vaatthaa'nenaabhidhiiyte| yadvA vraNaM mrakSitvA 'takam' anantarasUtroktamAlepaM prayacchanti / na vA sarvo'pivraNa aalepyte| dvidhA vA mrakSaNe sUcA kRtA, vraNo'pi prakSyate Alepo'pi prakSituM dIyata iti bhAvaH ||anen sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-no kalpate parivAsitena tailena vA ghRtena vA navanItena vA vasayA vA gAtram 'abhyaGgiMvA bahukena tailAdinA 'prakSituMvA' svalpena tailAdinA, nAnyatra gADhAgADhebhyo rogAtaGkebhyaH, tAn muktvA na kalpate / doSAzcAtra ta eva saJcayAdayo mantavyAH // Aha-yadyevaM parivAsitena na kalpate prakSituMtatastaddivasAnItena kalpiSyate? sUrirAha[bhA.6026] taddivasamakkhaNammiM, lahuo mAso u hoi bodhbbo| ANAiNo virAdhana, dhUli sarakkhe ya tspaannaa|| Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 5, mUlaM-193, [bhA. 6026] 337 vR-taddivasAnItenApi yadi mrakSayati tadA laghumAsaH AjJAdayazca doSAH, virAdhanAcasaMyamasya bhavati / tathAhi-prakSite gAtre dhUlirlagati, 'sarajasko vA' sacittarajorUpo vAtenodbhUto lagati, tena cIvarANi malinIkriyante, teSAM dhAvane saMyamavirAdhanA, snehagandhena vA trasaprANino laganti teSAM virAdhanA bhvet|| [bhA.6027] dhuvaNA-'dhuvaNe dosA, nisibhattaM uppilAvaNaMceva / bausatta samui taliyA, uvvaTTaNamAi plimNtho|| vR-snehena milanIkRtAnAMcIvarANAMgAtrANAM vAdhAvanA-'dhAvanayorubhayorapidoSAH,tathAhiyadi na dhAvyante tadA nizibhaktam, atha dhAvyante tataH prANinAmutplAvanA bhavet, upakaraNazarIrayorvakuzatvaM ca bhavati / "samui"tti sa eva hevAko lagati / mrakSite ca gAtre pAdayormAdhUlI lagiSyatItikRtvA talikAH pinahyati,tatra grvonirdivtetyaadyodossaaH|yaavcc gAtrasyodvartanAdikaM karoti tAvat sUtrArthaparimantho bhavati // [bhA.6028] taddivasamakkhaNeNa u, diTThA dosA jahA u mkkhijjaa| addhANeNuvvAe, vAya aruga kacchu jynnaae| vR-taddivasamrakSaNena janitA ete doSA dRSTAH / dvitIyapade yathA mrakSayet tathA'bhidhIyateadhvagamanenAtIva 'udvAtaH' parizrAntaH, vAtena vA kaTI gRhItA, 'aru' vraNaMtadvA zarIre jAtam, 'kacchuH' pAmA tayA vA ko'pi gRhItastato yatanayA mrakSayedapi / / tAmevAha[bhA.6029] sanAIkayakajjo, duviuM makkheu acchae aNto| paripIya gomayAI, uvvaTTaNa dhovvaNA jayaNA // vR-saMjJAgamanam AdizabdA bhikSAgamanAdikaMca kAryaM kRtaM yena sasaMjJAdikRtakArya, sarvANi bahirgamanakAryANi samApyetyarthaH / sa yAvanmAnaM gAtraM mrakSaNIyaM tAvanmAtrameva dhAvitvA prakSAlya tato mrakSayati / mrakSayitvA ca pratizrayasyAntaH tAvadAste yAvat tena gAtreNa tat tailAdikaMmrakSaNaM paripItaM bhavati / tato gomayAdinA tasyodvartanaM kRtvA yatanayA yathA prANinAM plavanA na bhavati tathA dhAvanaM kAryam // [bhA.6030] jaha kAraNe taddivasa, tu kappaI taha bhavejja iyaraM pi / - AyariyavAhi vasabhehi pucchie vija sNdeso|| vR-yathA kAraNetaddivasAnItaMmrakSaNaM kalpate tathA 'itaradapi' parivAsitaMmrakSaNaM kAraNe klpte| katham ? iti ced ata Aha-AcAryasya ko'pi vyAdhirutpannaH, tato vRSabhaivaidyaH pUrvoktena vidhinA praSTavyaH / tena ca pRSTena 'sandezaH' upadezo datto bhavet, yathA-zatapAkAdIni tailAni yadi bhavanti tatazcikitsA kriyate ||ttH kiM kartavyam ? ityAha[bhA.6031] sayapAga sahassaM vA, sayasahassaM va haMsa-marutellaM / dUrAo viya asaI, parivAsijjA jayaM dhiire|| vR-zatapAkaM nAmatailaM tad ucyate yad auSadhAnAM zatena pacyate, yadvA ekenApyauSadhena zatavArAH pakvam / evaM sahasrapAkaM zatasahasrapAkaMca mantavyam / haMsapAkaM nAma haMsena-auSadha-sambhAramRtena [20] 22 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 bRhatkalpa-chedasUtram -3-5/193 yttailNpcyte|mrutailN-mrudeshe prvtaadutpdyte|evNvidhaani durlabhadravyANiprathamaMtadadaivasikAni maargnniiyaani|ath dine dine na labhyantetataH paJcakaparihANyAcaturguruprApta dUrAdapyAnIya dhIraH' gItArtho 'yatanayA' alpasAgArike sthAne madanacIre veSTayitvA privaasyet||idmev suvyaktamAha[bhA.6032] eyANi makkhaNaTThA, piyaNaTThA eva patidinAlaMbhe / paNahAnIe jaiuM, caugurupatto adosaao|| vR- "etAni' zatapAkAdIni tailAni mrakSaNArthaM pAnArthaM vA pratidiM yadi na labhyante tataH paJcakaparihANyAyatitvA caturgurukaMyadA prApto bhavati tadA parivAsayannapi adoSaH' naprAyazcittabhAk / sarvathaivAlAbhe gurUNAM hetorAtmanA'pi yatanayA pcnti|| mU. (194) parihArakappaTThie bhikkhU bahiyA therANa veyAvaDiyAe gacchejjA, se ya Ahacca aikkamijA, taM ca therA jANijjA appaNo AgameNaM annesiM vA aMtie sucA, tato pacchA tassa ahAlahusae nAma vavahAre paTTaveyavve siyaa|| vR-asya sambandhamAha[bhA.6033] nikkAraNapaDisevI, ajayaNakArI va kAraNe saahuu| aduvA ciattakicce, parihAraM pAuNe jogo|| vR-niSkAraNe gAtramrakSaNAdikaM pratisevituMzIlamasyeti niSkAraNapratisevI saH, tathA kAraNe vAyo ayatanAkArI' pUrvoktayatanAM vinA gAtramrakSaNavidhAyI sAdhuH, athavA yaH 'tyakutakRtyaH' nIrugbhUto'pi tadeva mrakSaNAdikamupajIvati sa parihAratapaH prApnuyAditi 'yogaH' sambandhaH // anenasambandhenAyAtasyAsyavyAkhyA-parihArakalpasthitobhikSu bahiH' anyatranagarAdau sthavirANAm AcAryANAmAdezena vaiyAvRtyArthagacchet / kimuktaMbhavati? -anyasmin gacche keSAJcidAcAryANAM vAdI nAstikAdika upasthitaH, teSAM ca nAsti vAdalabdhisampannaH, tataste yeSAmAcAryANAM sa parihArikasteSAmantike saGghATakaMpreSayanti, saca saGghATakobrUte-vAdinaMkamapimutkalayatAevamukte te AcAryA parihArikaM paravAdinigrahakSamaM matvA tatra preSayanti / tatastadAdezAdasau parihAratapo vahamAna eva tatra gacchet / idaM ca mahat pravacanasya vaiyAvRtyaM yad aglAnyA paravAdinigrahaNam, tatastadarthaM gataH 'saH' parihArikaH "Ahacca" kadAcid 'atikrAmet' pAdadhAvanAdikaMpratiseveta, 'taca pratisevanaM sthavirAH' maulAcAryAAtmanaH 'Agamena' avadhyAdhatizayajJAnenAnyeSAMvA'ntike zrutvA jAnIyuH / 'tataH pazcAt' tatparijJAnAntaraM 'tasya' parihArikasya 'yathAlaghusvako nAma' stokaprAyazcittarUpo vyavahAraH prasthApayitavyaH syAditi sUtrArthaH // atha bhASyam[bhA.6034] parihArioya gacche, Asanne gaccha vAiNA kajaM / AgamanaM tahi gamanaM, kAraNa paDisevaNA vaae|| vR-parihArikaH kvApigacchevidyate, kaciccAsatre'nyagacchevAdinAkArayamutpannam, tataH 'tatra' gacche Agamanam' anyagacchAt saGghATaka AgataH, tena ca 'vAdI preSyatAm' ityukte gurorAdezAt parihAratapovahamAnasyaivatasyatatra gamanam, tatra gatena tena paravAdI rAjasabhAsamakSaM niSpiSTapraznavyAkaraNaH kRtaH, tataH pravacanasya mahatI prabhAvanA samajani, tena ca vAdasya kAraNe'mUni pratisevitAni bhveyuH|| Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 5, mUlaM-194, [bhA. 6035] [bhA.6035]pAyA va daMtA va siyA u dhoyA, vA-buddhihetuMva panIyabhattaM / taMvAtigaMvA mai-sattaheuM, sabhAjayaTThA sicayaM va sukkN|| vR-pAdau vA dantA vA pravacanajugupsAparihArArthaM dhautAH 'syu' bhaveyuH / 'praNItabhaktaM vA ghRtadugdhAdikaM "vA-buddhihetuMvattivAgghetorbuddhihetozca bhuktaMbhavet, "ghRtena vardhatemeghA" ityaadivcnt| 'vAtikaM nAma'vikaTaM tadvA matihetoH sattvahetorvA sevitaM bhavet / matirnAma-paravADupanyastasya sAdhanasyApUrvapravadUSamohAtmako jJAnavizeSaH, sattvaM prabhUta-prabhUtatarabhASaNe pravarddhamAna Antara utsAhavizeSaH / sabhAjanArthaM vA suklaM 'sicayaM' vastraM prAvRtaM bhavet, "jitA vastravatA sabhA" iti vacanAt // [bhA.6036] therApuna jANaMtI, Agamao ahava anao succaa| parisAe majjhammiM, paTThavaNA hoi pcchitte|| vR-evamAdikaM tena pratisevitaM sthavirAH' sUrayaH punarAgamato jAnIyuH, athavAanyataH zrutvA, tatastasya bhUyaH samAgatasya parSanmadhye prAyazcittasya prasthApanA kartavyA bhavati / idameva vyAcaSTe[bhA.6037] nava-dasa-caudasa-ohI-mananANI kevalI ya AumiuM / soceva'nno u bhave, tadanucaro vA vi uvgov|| vR- ye sthavirA navapUrviNo dazapUrviNazcaturdazapUrviNo'vadhijJAnino manaHparyAyajJAninaH kevalajJAnino vA te 'Agamya' atizayena jJAtvA prAyazcittaM dadhu / anyo nAma 'sa eva' parihArikastanmukhAdAlocanAdvAreNazrutvA, yadvA ye tasya-parihArikasyAnucarAH-sahAyAHpreSitAstaiH kathitam: 'uvako nAma' anyaH ko'pi tiryagApatito militaH, teSAM gacchasatkona bhavatItyarthaH, tena vA kathitam, yathA-etenAmukaMpAdadhAvanAdikaM pratisevitam / tataH[bhA.6038] tesiM paccayaheuM, je pesaviyA suyaM vataM jehiM / bhayaheu sesagANa ya, imA u ArovaNArayaNA // vR-ye tena sArddhaM preSitA yairvA'preSitairapi pratisevanaM zrutaM 'teSAm ubhayeSAmapyapariNAmakAnAM pratyayahetoH zeSANAMca' atipariNAmikAnAM bhayotpAdanahetoriyam 'AropaNAracanA' vyavahAraprasthApanA sUribhiH kartavyA / / [bhA.6039] guruo guruatarAo, ahAgurUo ya hoi vvhaaro| lahuo lahuyatarAo, ahAlahU hoi vvhaaro|| [bhA.6040] lahuso lahusatarAo, ahAlahUso ahoi vvhaaro| etesiM pacchittaM, vucchAmi ahaanupuvviie|| vR-vyavahArastrividhaH, tadyathA-guruko laghuko laghusvakazca |ttryo gurukaH sa trividhaH, tadyathAguruko gurutarako yathAgurukazca / laghuko'pi trividhaH, tadyathA-laghurlaghutaro yathAlaghuzca / laghusvako'pi trividhaH, tadyathA-laghusvako laghusvatarako yathAlaghusvakazca / eteSAM vyavahArANAM 'yathAnupUrvyA' yathoktaparipATyA prAyazcittaM vakSyAmi / kimuktaM bhavati ?-eteSu vyavahAreSu samupasthiteSu yathAparipATyA praayshcittprimaannmbhidhaasye||ythaaprtijnyaatmev karoti[bhA.6041] gurugo ya hoi mAso, gurugatarAgo bhave cummaaso| Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 bRhatkalpa-chedasUtram -3-5/194 ahagurugo chammAso, guruge pakkhammi pddivttii|| vR-guruko nAma vyavahAraH 'mAsaH' mAsaparimANaH, guruke vyavahAre samApatite mAsa ekaH prAyazcittaMdAtavyaiti bhAvaH / evaM gurutarako bhavati 'caturmAsaH' caturmAsaparimANaH / yathAgurukaH 'SaNmAsaH SaNmAsaparimANaH / eSA 'gurukapakSe gurukvyvhaaretrividheythaakrmNpraayshcittprtiptti| samprati laghuka-laghusvakavyavahAraviSayaM prAyazcittaparimANamAha[bhA.6042] tIsA ya pannavIsA, vIsA viya hoi lhuypkkhmmi| pannarasa dasa ya paMca ya, ahAlahusagammi suddho vA // vR-laghuko vyavahArastrizadivasaparimANaH,evaM laghutarakaH paJcaviMzatidinamAnaH, yathAlaghuko viMzatidinamAnaH, eSA laghukavyavahAre trividheythaakrmNpraayshcittprtiptti|lghusvko vyavahAraH paJcadazadivasaprAyazcittaparimANaH, evaM laghusvatarakodazadivasamAnaH, yathAlaghusvakaH paJcadivasAni' paJcadivasaprAyazcittaparimANaH / yadvA yathAlaghusvake vyavahAre 'zuddhaH' na prAyazcittabhAk // atha kaM vyavahAraM kena tapasA pUrayati? iti pratipAdanArthamAha[mA.6043] gurugaM ca aTThamaM khalu, gurugatarAgaMca hoi dsmNtu| ahaguruga duvAlasamaM, guruge pakkhammi pddivttii|| vR-gurukaM vyavahAraM mAsaparimANamaSTamaM kurvan pUrayati / kimuktaM bhavati ?-gurukaM vyavahAraM mAsaparimANamaSTamena vahati / tathA gurukatarakaM caturmAsapramANaM vyavahAraM dazamaM kurvan pUrayati, dazamena vahatItyarthaH / yathAgurukaM SaNmAsapramANaM 'dvAdazaM kurvan' dvAdazena van pUrayati / eSA 'gurukapakSe guruvyavahArapUraNaviSaye tapaHpratipatti // [bhA.6044] chaTuMca cautthaM vA, AyaMbila egaThANa purim9|| nivvIyaM dAyavvaM, ahAlahusagammi suddho vA // vR-laghukaM vyavahAraM triMzaddinaparimANaMSaSThaM kurvan pUrayati, laghutarakaMpaJcaviMzatidivasaparimANaM vyavahAraM caturthaM kurvan, yathAlaghukaM vyavahAraM viMzatidivasamAnamAcAmlaM kurvan pUrayati / eSA laghukatrividhavyavahArapUraNe tapaHpratipatti / tathA laghusvakavyavahAraM paJcadazadivasaparimANamekasthAnakaMkurvan pUrayati, laghusvatarakaMvyavahAraMdazadivasaparimANaMpUrvArddhakurvan, yathAlaghusvakavyavahAraM paJcadinapramANaM nirvikRtikaM kurvan pUrayati / eteSu gurutarAdiSu vyavahAreSvanenaiva krameNa tapo dAtavyam / yadi vA yathAlakhusvake vyavahAre prasthApitavye sa pratipannaparihAratapaH- prAyazcitta evamevAlocanApradAnamAtrataH zuddhaH, kriyate, kAraNe yatanayA pratisevanAt // evaM prastAraM racayitvA sUrayo bhaNanti[bhA.6045] jaMitthaM tuha royai, ime va giNhAhi aMtime pNc| hatthaM va bhamADeuM, jaM akkamate tagaM vhi|| vR- yad 'atra' amISAM prAyazcittAnAM madhye tava rocate tad gRhANa, amUni vA'ntimAni paJcarAtrindivAnigRhANa evamuktesa yathAlaghusvakaMprAyazcittaMgRhNAti / athavA hastaMbhrAmayitvA yAt prAyazcittaM gurava AkrAmanti takad gRhNAti // sUrayazcedaM taM prati bhaNanti [bhA.6046] ubmAviyaMpavayaNaM, tovaM te tena mA puno kaasi| Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 341 uddezakaH 5, mUlaM-194, [bhA. 6046] aipariNaesuannaM, bei vahaMto tagaMeyaM // vR-tvayAparavAdinaM nigRhNatApravacanamudbhAvitaM tena stokaMteprAyazcittaMdattam, mApunarbhUyo'pyevaM kaarssiiH| athAtipariNatA apariNatAzca cintayeyuH-'eSa tAvad etAvanmAtreNa muktaH' iti tato yadi tasya 'anyad' aparaM prAcInaM tapo'pUrNaM tadA tadeva vahamAno'tipariNAmikAdInAM purato gurUn bhaNati-etat prAyazcittaMyuSmAbhirdattaM vahAmIti // mU. (195) niggaMdhIe ya gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe anuppaviTThAe annayare pulAgabhatte paDiggAhie siyA, sAya saMtharijjA, kappaise taddivasaMteneva bhattaTeNaM pajosavittae, no se kappai duccaM pi gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe pavisittae; sA ya no saMtharejA, vaM se kappai ducaM pi gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe pvisitte|| vR-asya sambandhamAha[bhA.6047] uttariyapaccayaTThA, suttamiNaM mA hu hunja bahibhAvo / jasasArakkhaNamubhae, suttAraMbho u vinniie|| vR-lokottarikANAm-apariNAmaka-'tipariNAmakAnAM pratyayArthaM sUtramidamanantaramuktam, mA teSAM bahirbhAvo bhavediti kRtvA / ayaM tu vratinIviSayaH prastutasUtrasyArambhaH 'ubhaye' loke lokottareca yazaHsaMrakSaNArthaM kriyte||anen sambandhenAyAtasyAsyavyAkhyA-nirgranthyAgRhapatikulaM piNDapAtapratijJayA'nupraviSTayA anyatarad' dhAnya-gandha-rasapulAkAnAMvalla-vikaTa-dugdhAdirUpANAmekataraMpulAkabhaktaMpratigRhItaM syAt, sAcatenaiva bhuktena 'saMstaret' durbhikSAdyabhAvA nirvahet, tataH kalpate tasyAstaddivasaM tenaiva bhaktArthena 'paryuSituM' nirvAhayitum / no "se" tasyAH kalpate dvitIyamapi vAraMgRhapatikulaM piNDapAtapratijJayA praveSTum / atha sAna saMstarettataH kalpate tasyA dvitIyamapi vAraM gRhapatikulaM piNDapAtapratijJayA praveSTumiti sUtrArtha / / atha niyukti-bhASyavistaraH[bhA.6048] tivihaM hoi pulAgaM, dhanne gaMdhe ya rasapulAe y| caugurugA''yariyAI, smnniinnuddddrgghnne|| vR-trividhaMpulAkaMbhavati, tadyathA-dhAnyapulAkaMgandhapulAkaMrasapulAkaM ceti| etatsUtramAcAryaH pravartinyA na kathayati caturguru, AdizabdAtpravartinI nirgranthInAM na kathayati caturguru, nirgranthyo na pratizRNvanti mAsalaghu / zramaNInAmapi Urdhvadare-subhikSe pulAkaM gRhNatInAM caturguru / / atha trINyapidhAnyapulAkAdIni vyAcaSTe[bhA.6049] nipphAvAI dhannA, gaMdhe vaaig-plNddu-lsunnaaii| khIraMtu rasapulAo, ciMciNiHdakhArasAIyA / / vR-niSpAvAH-vallAstadAdIni dhAnyAni dhAnyapulAkam / tathA vAigaM-vikaTaM palANDu-lazune ca-pratIte tadAdIni yAnyutkaTagandhAni dravyANi tad gandhapulAkam / yat punaH kSIraM yo vA ciJciNikAyAH-amlikAyA raso drAkSAraso vA AdizabdAd aparamapi yad bhuktamatisArayati tat sarvamapi rasapulAkam ||ath kimarthametAni pulAkAnyucyante? ityAha [bhA.6050] AhAriyA asArA, kareMti vA saMjamAu nissAraM / Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 bRhatkalpa-chedasUtram -3-5/195 nissAraM va pavayaNaM, daTuM tasseviNi biMti / / vR-iha pulAkamasAramucyate, tata AhAritAni santi vallAdIni yato'sArANi tataH pulAkAni bhnnynte| saMyamAdvA' saMyamamaGgIkRtyayataHkSIrAdIninisArAMsAdhvIM kurvntittstaanypipulaakaani| pravacanaM vA nisAraM yataH 'tatsevinI' teSAM-vikaTAdInAM sevanazIlAM saMyatI dRSTvA janA bruvate tatastAni pulAkAni ucyante // eSu doSAnAha[bhA.6051] ANAiNo ya dosA, virAdhanA majjagaMdha maya khiNsaa| niroheNa va gelanaM, paDigamaNAINi ljjaae| vR-eSAM trayANAmapi pulAkAnAM grahaNe AjJAdayo doSAH, virAdhanA ca saMyamA-''tmaviSayA bhavati / tathA gandhapulAke pIte sati madyagandhamAghrAya madavihvalAM vA tAM dRSTavA lokaH khisAM kuryAt / dhAnyapulAke punarAhArite vAyukAyaH prabhUto nirgacchati, tato yadi bhikSArthaM praviSTA tasya nirodhaM karoti tadA glAnatvaM bhavet, atha vAyukAyaM karoti tata uDDAho bhavet, uDDAhitA ca lajjayApratigamanAdIni kuryaat| evarasapulAke'pikSIrAdaupItebhikSAMpraviSTA yadi saMjJAmAgacchantI niruNaddhi tato glAnatvam, athana niruNaddhi tato vyutsRjantI kenApi dRSTA lajjayApratigamanAdIni kuryAt / / kiJca[bhA.6052] vasahIe vi garahiyA, kimu itthI bahujaNammi sakkhIvA / lAhukkaM pillaNayA, lajjAnAso psNgoy|| vR-'stra' nirgranthI sakSIbA' madyamadayuktAvasatAvapivasantIgarhitA kiMpunarbahujane paryaTantI? tathAhi-tAM madavihvalAM ApatantIM prapatantI AlamAlAni ca pralapantIM 6STvA lokaH pravacanasya "lAhukkaM" lAghavaM kuryAt-aho! mattavAlapAkhaNDamidamityAdi / madena cAcetanA saJjAtA satI prArthanIyA sA bhavati / tata udbhrAmakAdayastasyAH 'preraNAM' pratisevanAM kuryu| madavazena ca yadapi tadapi pralapantyA lajjAnAzo bhavet / tatazca pratisevanAdAvapi prasaGgaH syAt / / [bhA.6053] ghunnai gaI sadiTThI, jahA ya rattA si loynn-kvolaa| arahai esa putAI, nisevaI sajjhae gehe // vR-tAM tathAmadabhAvitAM dRSTavA loko brUyAt-yathA'sA gati 'saghaSTi' dRSTiyuktA ghUrNate, yathA cAsyA locana-kapolA raktA dRzyante tathA nUnamahatyeSA 'putAkI dezIvacanatvAd udbhrAmikA IzI viDambanAmanubhavitumyA sadhvajagehAni' kalpapAlagRhANi nissevte||trividhe'pipulaake yathAyogamamI doSAH[bhA.6054] chakkAyANa virAdhana, vAubhaya-nisaggao avatro y| ujjhAvaNamujhaMtI, sai asai davammi uDDAho // vR-madavihvalASannAmapi kAyAnAM virAdhanAM kuryAt |dhaanypulaaken kSIreNa vAbhuktena vAyukAya ubhayaM ca-saMjJA-kAyikIrUpaM samAgacchet, tato bhikSAM hiNDamAnA yadi teSAM nisargaM karoti tataH pravacanasyAvarmobhavet, parAvagrahe vAvyutsRSTaMpurISAdikamavagrahasvAminastasyAH pAuijjhApayanti svayameva vA te gRhasthA ujjhnti| "sai asai davammi uDDAhu"tti asti dravaM paraM kaluSaMstokaM vA nAsti vA mUlata eva dravaM tata ubhayathA'pi pravacanasyoDDAho bhvet|| Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka: 5, mUlaM- 195, [bhA. 6055 ] [bhA. 6055] hijo aha sakkhIvA, Asi NhaM saMkhavAibhajjA vA / bhaggA va nAe suvihI, duddiTTha kulammi garahA ya / / vR- 'hyaH' kalye anyasmin dine, 'atha' iti upadarzane, iyaM 'sakSIbA' madyamadayuktA AsIt / "haM" iti vAkyAlaGkAre / evaM gandhapulAkaM bhuktavatIM saMyatIM janA upahasanti / vAyukAyazabdaM ca zrutvA bravIran- aho ! iyaM zaGkhavAdakasya bhAryA pUrvamAsIt, yadvA bhagnA'nayA itthaM vAyukAyenAzrAntaM pUrayantyA "suvihI" aGgaNamaNDapikA evaM prapaJcayeyuH / "duddiTTha kulammi garihA ya" tti durddaSTadharmANo amI, kulagRhaM caitAbhirAtmIyaM malinIkRtam, evaM garhA bhavati / tatazca pratigamanAdayo doSAH // 343 yata evamataH [bhA. 6056 ] jahiM eriso AhAro, tahiM gamane puvvavanniyA dosA / gahaNaM ca anAbhoe, ome tahakAraNeNa gayA // vR-yatra viSaye 'IzaH ' pulAka AhAro labhyate tatra nirgranthIbhirnaiva gantavyam / yadi gacchanti tadA ta eva pUrvavarNitA doSAH athAvamA 'zivAdibhi kAraNairgatA bhaveyuH, tatra cAnAbhogena pulAkabhaktasya grahaNaM bhavet / / tataH kim ? ityAha [ bhA. 6057] gahiyamanAbhoeNaM, vAiga vajraM tu sesa vA bhuMje / micchuppiyaM tu bhuttuM jA gaMdho tA na hiMDaMtI // vR- yadi anAbhogena pulAkaM gRhItaM bhavati tadA "vAigaM" vikaTaM tad varjayitvA zeSaM 'vA' vibhASayA bhuJjIran / kimuktaM bhavati ? -yadi tadaparyAptamanyacca bhakta labhyate tadA na bhuJjate kintu tat pariSThApyAnyad bhaktaM gRhNanti; atha paryAptaM tadA bhuJjate, bhuktvA ca tenaiva bhaktAna paryuSayanti; vikaTaM tu sarvathaiva na bhoktavyam / bhikSupriyaM nAma palANDu ta punarbhuktvA yAvat tadIyo gandha Agacchati tAvad na hiNDante // [bhA. 6058 ] kAraNagamane vi tahiM, puvvaM ghettUNa paccha taM ceva / hiNDana pillaNa biie, ome taha pAhuNaTThA vA / / vR- avamAdikAraNairgatAnAmapi madya - palANDu - lazunAnyekAntena pratiSiddhAni / atha pUrvamanAbhogAdinA gRhIt tatastad gRhItvA pazcAt tadeva bhuktvA tenaiva bhaktArthena taddivasamAsate na bhUyo bhikSATante / dvitIyapade dvitIyamapi vAraM bhikSArthaM pravizet / 'avamaM' durbhikSaM tatra paryAptaM labhyate prAghuNikA vA saMyatyaH samAyAtAstato bhUyo'pi bhikSAhiNDanaM kurvANAnAmiyaM yatanA"pillaNa "tti dhAnyapulAke AhArite yadi vAyukAya Agacchet tatraikaM punaH pArzva prerya vAyukAyaM nisRjanti / upalakSaNamidam, tena yadA saMjJAsambhavastadA yadi anyAsAM saMyatInAmAsannA vasatistadA tatra gantavyam / tadabhAve bhAvitAyAH zrAddhikAyAH purohaDAdau vyutsarjanIyam [bhA. 6059 ] eseva gamo niyamA, tiviha pulAgammi hoi samaNANaM / navaraM puna nANattaM, hoi gilANassa vaiyAe / vR- eSa eva 'gamaH' prakAro niyamAt trividhe'pi pulAke zramaNAnAmapi bhavati / na varaM punaratra nAnAtvam-glAnasya dugdhAdikamAne tuM vrajikAyAM sAdhavo gaccheyuH, tatra ca gatAH saMstaranta AtmayogyaM rasapukaM na gRhNanti, atha na saMstaranti tataH kSIrAdikaM bhuktvA na bhUyo bhikSAmaranti / kAraNe tu Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 bhUyo'pyaTantastathaiva yatanAM kurvanti // bRhatkalpa-chedasUtram - 3-5/195 zrImaccUrNivacAMsi tantava iha jJeyAstathA sadgurorAmnAyo nalakasturI budhajanopAstyudbhavA cAturI / ityetairvitAna sAdhakatamaiH zrIpaJcamoddezake, jADyApohapaTIyasImahamimAmacchidraTIkApaTIm // uddezakaH-5 samAptaH muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA bRhatkalpasUtre paJcamoddezakasya (bhadrabAhusvAmi racitA niyukti yuktaMH) saMghadAsagaNi viracitaM bhASyaM evaM malayagiri kSemakIrti AcAryAbhyAM viracitA TIkA parisamAptA / uddezakaH-6 vR- vyAkhyAtaH paJcamoddezakaH, samprati SaSTha Arabhyate, tasyedamAdisUtrammU. (196) no kappai niggaMthANa vA niggaMdhINa vA imAI cha avayaNAI vaittae / taM jahAaliyavayaNe hIliyavayaNe khiMsiyavayaNe pharusavayaNe gAratthiyavayaNe viosaviyaM vA puno udIrittae / vR- athAsya sUtrasya kaH sambandhaH ? ityAha [ bhA. 6060] kAraNe gaMdhapulAgaM, pAuM palavija mA hu sakkhIvA / ii paMcama - chaTThANaM, therA saMbaMdhamicchaMti // vR- kAraNe kadAcidAryikA gandhapulAkaM pItvA sakSIbA satI mA alikAdivacanAni pralapet, ata idaM sUtramArabhyate / 'iti' evaM paJcama- SaSThoddezakayoH sambadhaM ' sthavirA:' zrIbhadrabAhusvAmina icchanti // atha prakArAntareNa sambandhamAha [bhA. 6061] ducarimasutte vRttaM, vAdaM parihArio karemANo / buddhI paribhUya pare, siddhaMtAveta saMbaMdho // paJcamoddezake dvicarimasUtre idamuktam- 'parihArikaH' pravacanavaiyAvRtyamavalambamAno vAdaM kurvan 'parasya' vAdino buddhiM 'paribhUya' parAjitya 'siddhAntApetaM' sUtrottIrNamapi brUyAt, paramimAni SaDapyavacanAni muktvA / eSa prakArAntareNa sambandhaH / athavA [bhA. 6062] divvehi chaMdio haM, bhogehiM nicchiyA mae te ya / iti gAraveNa aliyaM, vaijja AIya saMbaMdho // vR- paJcamoddezakasyAdisUtraM uktam- "devaH strIrUpaM kRtvA sAdhuM bhogairnimantrayet," sa ca tAn bhuktvA gurusakAzamAgata Alocayet - divyairbhogaiH 'chanditaH' nimantrito'haM paraM mayA te bhogA nepsitAH 'iti' evaM gauraveNa kazcidalIkaM vadet / ata idaM SaSThoddezakasyAdisUtramArabhyate / eSa uddezakadvayasyApyAdisUtrayoH parasparaM sambandhaH // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA - "no kappai"tti vacanavyatyayAd no kalpante nirgranthAnAM vA nirgranthInAM vA 'imAni' pratyakSAsannAni 'SaD' iti SaTasaGkhyAkAni 'avacanAni' naJaH kutsArthatvAd aprazastAni vacanAni 'vadituM' bhASitum / Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 345 uddezakaH 6, mUlaM-196, [bhA. 6062] tadyathA-alIkavacanam, hIlitavacanam, khiMsitavacanam, paruSavacanam, agArasthitAH-gRhiNasteSAM vacanam, 'vyavazamitaM vA' upazamitamadhikaraNaM 'panara' bhUyo'pyudIrayituMna kalpata iti prakramaH, anena vyavazamitasyapunarudIraNavacanaM nAma SaSThamavacanamuktamiti suutrsngksspaarthH|| atha bhASyakAro vistarArthamabhidhitsurAha[bhA.6063] chacceva avattavvA, alige hIlA ya khiMsa pharuse ya / gArattha viosavie, tesiMca parUvaNA innmo|| - vR-SaDeva vacanAni avaktavyAni' saadhuunaaNvktumyogyaani|tdythaa-aliikvcnNhiilitvcnN khiMsitavacanaM paruSavacanaM gRhasthavacanaM vyavazamitodIraNavacanam / teSAMca' SaNNAmapi yathAkramamiyaM prarUpaNA / tAmeva prarUpaNAM cikIrSuralIkavacanaviSayAM dvAragAthAmAha[bhA.6064] vattA vayaNijjo yA, jesu ya ThANesu jA visohI ya / jeya bhaNao avAyA, sappaDipakkhA u neyavvA // vR-yaH 'vaktA' alIkavacanabhASakaH, yazca 'vacanIyaH' alIkavacanaM yamuddizya bhaNyate, yeSu casthAneSvalIkaM sambhavati, yAzI ca tatra 'zodhiH' prAyazcittam, ye cAlIkaM bhaNataH 'apAyAH' doSAste "sapratipakSAH' sApavAdA atra bhaNanIyatayA jJAtavyA iti dvAragAthAsamAsArtha // sAmpratamenAmeva vivRNoti[bhA.6065] Ayarie abhisege, bhikkhummi ya therae ya khuDDeya / gurugA lahugA guru lahu, bhinne paDiloma biieNaM // vR-ihAcAryAdirvaktA vacanIyo'pisa evaikatarastata idamucyate-AcAryaAcAryamalIkaMbhaNati caturguru, abhiSeka bhaNati caturlaghu, bhikSu bhaNati mAsaguru, sthaviraM bhaNati mAsalaghu, kSullakaM bhaNati bhinnamAsaH / "piDiloma biieNaM" ti dvitIyenA''dezenaitadeva prAyazcittaM pratilomaM vaktavyam / tadyathA-AcAryaAcArayamalIkaM bhaNati bhinnamAsaH, abhiSeka bhaNati mAsalaghu, evaM yAvat kSullakaM bhaNatazcaturguru / evamabhiSekAdInAmaplIkaM bhaNatAM svasthAne parasthAne ca prAyazcittamidameva mntvym|abhilaapshcetthN kartavyaH-abhiSeka AcAryamalIkaM bhaNati caturguru, abhiSekaMbhaNati caturlaghuityAdi / taccAlIkavacanaM yeSu sthAneSu sambhavati tAni saprAyazcittAni darzayitukAmo dvAragAthAdvayamAha[bhA.6066] payalA ulle marue, paccakkhANe ya gamana priyaae| samuddesa saMkhaDIo, khuDDuga parihAriya muhiio| kRpracalApadamApadaMmarukapadaMpratyAkhyAnapadaMgamanapadaMparyAyapadaMsamuddezapadaMsaGkhaDIpadaMkSullakapadaM pArihArikapadaM "muhIu"tti padaikadeze padasamudAyopacArAd ghoTakamukhIpadam // [bhA.6067] avassagamanaM disAsuM, egakule ceva egadavve ya / paDiyAkhittA gamaNaM, paDiyAkhittA ya bhuNjnnyN|| vR-avazyaGgamanapadaM digviSayapadaM ekakulagamanapadaM ekadravyagrahaNapadaM pratyAkhyAya gamanapadaM pratyAkhyAya bhojanapadaM ceti dvAragAthAdvayasamAsArthaH ||athaitdev pratidvAraM vivRNoti [bhA.6068] payalAsi kiM divA na payalAmi lahu duccaniNhave gurugo| Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 bRhatkalpa-chedasUtram - 3-6/196 annaddAita niNhave, lahugA gurugA bahutarANaM // vR- ko'pi sAdhurdivA pracalAyate sa cAnyena sAdhunA bhaNitaH kimevaM divA pracalAyase ? ; sa pratyAha-na pracalAye; evaM prathamavAraM niDuvAnasya mAsalaghu / tato bhUyo'pyasau pracalAyituM pravRttastena sAdhunA bhaNitaH - mA pracalAyiSThAH sa pratyAha-na pracalAye; evaM dvitIyavAraM nihnave mAsaguru / tatastathaiva pracalAyituM pravRttastena ca sAdhunA'nyasya sAdhodarzitaH, yathA - eSa pracalAyate paraM na manyate; tatastenAnyena sAdhunA bhaNito'pi yadi nichute tadA cturlghu| atha tena sAdhunA 'bahutarANAM' dvi-trAdInAM sAdhUnAM darzitastaizca bhaNito'pi yadi nihnute tadA caturguru // [bhA. 6069 ] niNhavaNe niNhavaNe, pacchittaM vaDDae ya jA sapayaM / lahu-gurumAso sumo, lahugAdI bAyaro hoti / / vR- evaM nihnavane nihnavane prAyazcittaM varddhate yAvat 'svapadaM' paaraanycikm| tadyathA-paJcamaM vAraM nihuvAnasya SaDlaghu, SaSThaM vAraM SaDguru, saptamaM chedaH, aSTamaM vAraM mUlam, navamamanavasthApyam, dazamaM vAraM nihruvAnasya pArAJcikam / atra ca pracalAdiSu sarveSvapi dvAreSu yatra yatra laghumAso gurumAso vA bhavati tatra tatra sUkSmo mRSAvAdaH, yatra tu caturlaghukAdikaM sa bAdaro mRSAvAdo bhavati / gataM pracalAdvAram / athArdradvAramAha [bhA. 6070] kiM nIsi vAsamANe, na nImi nanu vAsabiMdavo ee| bhuMjaMti nIha marugA, kahiM ti nanu savvagehesu // vR- ko'pi sAdhurvarSe patati prasthitaH, sa cApareNa bhaNitaH kiM 'vAsamANe' varSati nirgacchasi ? sa prAha- nAhaM vAsante nirgacchAmi; evaM bhaNitvA tathaiva prasthitaH / tata itareNa sAdhunA bhaNitaH kathaM 'na nirgacchAmi' iti bhaNitvA nirgacchasi ? ; sa prAha- 'vAsu zabde" iti dhAtupAThAt 'vAsati' zabdAyamAne yo gacchati sa vAsati nirgacchati ityabhidhIyate, atra tu na kazcid vAsati kintu varSabindava ete teSu gacchAmi / evaM chalavAdena pratyuttaraM dadAnasya tathaiva prathamavArAdiSu mAsalaghukAdikaM prAyazcittam / atha marukadvAram-tatra ko'pi sAdhuH kAraNe vinirgata upAzrayamAgamya sAdhUn bhaNatinirgacchata sAdhavaH ! yato bhuJjate marukAH; evamukte te sAdhava udgrAhitabhAjanA bhaNanti - "kahiM ti" ttikka te marukA bhuJjate ? ; itaraH prAha- nanu sarve'pyAtmIyagRheSu / evaM chalenottaraM prayacchati / atha pratyAkhyAnadvAramAha [bhA. 6071] bhuMjasu paJcakkhAtaM, mahaM ti takkhaNa pabhuMjio puTTho / kiM va na me paMcavihA, paccakkhAyA aviraI u // vR- ko'pi sAdhuH kenApi sAdhunA bhojanavelAyAM bhaNitaH - 'bhuGkSva ' samuddiza; sa prAha-pratyAkhyAtaM mayA iti; evamuktvA maNDalyAM tatkSaNAdeva 'prabhuktaH ' bhoktuM pravRttaH / tato dvitIyena sAdhunA pRSTaH- Arya ! tvayetthaM bhaNitaM mayA pratyAkhyAtam'; sa prAha- kiM vA mayA prANAtipAtAdikA paJcavidhA'viratirna pratyAkhyAtA yena pratyAkhyAnaM na ghaTate ? || atha gamanadvAramAha [bhA. 6072] vaccasi nAhaM vacce, takkhaNa vaccaMti pucchio bhaNai / siddhataM na vijANasi, nanu gammai gammamANaM tu // vR- kenApi sAdhunA caityavandanAdiprayojane vrajA ko'pi sAdhuruktaH kiM tvamapi vrajasi ?, Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 6, mUlaM-196, [bhA. 6071] 347 Agacchasi ityarthaH; sa prAha-nAhaM vrajAmi; evamuktvA tatkSaNAdeva vrajituM pravRttaH; tatastena pUrvaprasthitasAdhunA bhaNitaH-kathaM 'na vrajAmi' iti bhaNitvA vrajasi ?; sa bhaNati-siddhAntaM na vijAnISe tvam, 'nanu' ityAkSepe, bho mugdha ! gamyamAnameva gamyate nAgamyamAnam, yasmiMzca samaye tvayA'haM pRSTastasminnAhaM gacchAmIti ||ath paryAyadvAramAha[bhA.6072] dasa eyassa ya majjha ya, pucchiya pariyAga bei uchaleNa / mama nava pavaMdiyammiM, bhaNAi be paMcagA dasa u / / vR-ko'pi sAdhurAtmadvitIyaH kenApi sAdhunA vanitukAmena pRSTaH kativarSANi bhavatAMparyAyaH? iti / sa evaMpRSTo bhaNati-esya sAdhormama ca daza varSANi paryAya iti / evaM chalena tenokte sa pracchakasAdhuH "mama nava varSANi paryAyaH' ityuktvA pravanditaH' vandituM lagnastata itarazchalavAdI bhaNati-upavizata bhagavantaH ! yUyameva vandanIyA iti / 'kathaM punarahaM vandanIyaH?' iti tenokte chalavAdI bhaNati-mama paJca varSANi paryAyaH, etasyApi sAdhoH paJca, evaM dve paJcake mIlite daza bhavanti, ato yUyamAvayorubhayorapi vandanIyA iti bhaNati ||ath samuddezadvAramAha[bhA.6074] vaTTai u samuddeso, kiM acchaha kattha esa gaganammi / vaTuMti saMkhaDIo, gharesu nanu aaukhNddnnyaa|| -ko'pisAdhuHkAyikAdibhUmau nirgataAdityaM rAhuNAgrasyamAnaMdRSTavA sAdhUna svasthAnAsInAn bhaNati-AryA ! samuddezo vartate, kimevamupaviSTAstiSThatha ?; tataste sAdhavaH 'nAyamalIkaM brUte' iti kRtvA gRhItabhAjanA utthitAH pRcchanti-kutrAsau samuddezobhavati?;saprAha-nanveSa gaganamArge sUryasya rAhuNA samuddezaH pratyakSameva ddazyate / atha saGkhaDIdvAram-ko'pi sAdhuH prathamamAlikApAnakAdivinirgataH pratyAto bhaNati-pracurAH saGghaDyo vartante, kimevaM tiSThatha ?; tataste sAdhavo gantukAmAH pRcchanti-kutra tAH saGghaDyaH ?; sa chalavAdI bhaNati- nanu sveSu sveSu gRheSu saGghaDyo vartanta eva; sAdhavo bhaNanti-kathaM tA aprasiddhAH saGghaDya ucyante ?; chalavAdI bhaNati-"nanu AukhaMDaNaya"tti nanu' ityAkSepe, pRthivyAdijIvAnAmAyUMSigRhegRherandhanAdibhirArambhaiH saGkhaNDayante te kathaM na saGkhaDyo bhavanti ? ||ath kSullakadvAramAha[bhA.6075]khuDuga ! jananI te matA, paruno jiyai ti anna bhaNitammi / mAittA savvajiyA, bhaviMsu tenesa te maataa| vR-ko'pi sAdhurupAzrayasamIpe mRtAM zunI dRSTavA kSullakaM kamapi bhaNati-kSullaka ! jananI tava mRtA; tataH sa kSullakaH 'praruditaH' rodituM lagnaH, tamevaM rudantaM dRSTavA sa sAdhurAha-mA rudihi, jIvati tejananI; evamukte kSullako'parecasAdhavobhaNanti-kathaMpUrvaM mRtetyuktvA sampratijIvatIti bhaNasi?; sa prAha-eSA zunI mRtA sA tava mAtA bhavati / kSullako brUte-kathameSA mama mAtA ?; mRSAvAdisAdhurAha-sarve'pi jIvA atIte kAle tava mAtRtvena babhUvuH / tathA ca prajJaptisUtramegamegassaNaMbhaMte ! jIvassa savvajiyA mAittAe piittAe bhAittAe bhajjattAe puttattAe dhUyattAe bhUtapuvvA? haMtA goyamA! egamegassajAvabhUtapuvvA / tenaiva kAraNenaiSAzunI tvadIyA mAtA iti| atha pArihArikadvAramAha[bhA.6076] osanne dadrUNaM, diTThA parihAriga tti lahu kahaNe / Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 kapa bRhatkalpa-chedasUtram -3-6/196 katthujANe guruo, vayaMta-diDhesu lhu-gurugaa| vR-ko'pi sAdhurudhAne sthitAnavasannAn dRSTvA pratizrayamAgatya bhaNati-mayA pArihArikA dRSTA iti; sAdhavo jAnate yathA-zuddhapArihArikAH samAgatAH; evaM chalAbhiprAyeNa kathayata eva mAsalaghu / bhUyaste sAdhavaH / pArihArikasAdhudarzanotsukAH pRcchanti-kutra te dRSTAH ?; sa prAhaudyAne; evaM bhaNatomAsaguru |ttH sAdhavaH pArihArikadarzanArthaMcalitA vrajantoyAvana pazyanti tAvat tasya kathayatazcaturlaghu / tatragataiddaSTavasanneSu kthytshcturguru|| [bhA.6077] challahugA u niyatte, AloeMtammi chaggurU hoti / pariharamANA vi kahaM, apparihArI bhave chedo|| vR- 'avasannA amI' iti kRtvA nivRtteSu teSu kathayataH SaDlaghavaH / te sAdhava IpithikIM pratikramya gurUNAmAlocayanti-vipratAritA vayamanena sAdhuneti; evaM bruvANeSu tasya SaDguru / AcAryairuktam-kimevaM vipratArayasi?;sa vaSTottaraMdAtumArabdhaH-pariharanto'pi kathamaparihAriNo bhavanti ?; evaM bruvtshchedH|| [bhA.6078] kiM pariharaMti nanu khANu-kaMTae savve tubbhe haM ego| savve tubbhe bahi pavayaNassa pAraMcio hoti / / vR-sAdhavobhaNanti-kiMtepariharantiyena parihArikA ucyante?; itaraHprAha-sthANukaNTakAdikaM te'pipariharanti; evmuttrNddtomuulm|ttstaiH sarvairapisAdhubhiruktaH-ghRSTo'siyadevaMgate'pyuttaraM dadAsIti; tataH sa prAha-sarve'pi yUyamekatra bhUtA ahaM punareko'sahAyo ataH parAjIye, na punaH pariphalgumadIyaMjalpitamevaM bhnnto'nvsthaapym| atha jJAnamadAvalipta evaM bravIti-sarve'pi yUyaM pravacanasya bAhyAH; evaM sarvAnadhikSipan pArAJciko bhavati // idamevAntyapadaM vyAcaSTe[bhA.6079] kiM chAgaleNa jaMpaha, kiMmaM hoppeha eva'jANaMtA / bahuehi ko viroho, salabhehi va nAgapotassa / / vR-kimevaM chAgalena nyAyenajalpatha?,botkaTavanmUrkhatayA kimevameva pralapatha ? ityarthaH / kiM vA mAmevamajAnanto'pi "hoppeha" gale ghRtvA prerayatha? |athavA mamApibahubhi saha ko virodhaH zalabhairiva nAgapotasyeti ||ath ghoTakamukhIdvAramAha[bhA.6080] bhaNai ya diTTha niyatte, Aloe AmaM ti ghoddgmuhiio| mAnusa savve ege, savve bAhiM pvynnss|| [bhA.6081] mAso lahuo guruo, cauro mAsA havaMti lhu-gurugaa| cammAsA lahu-gurugA, cheo mUlaM taha dugaMca / / vR- ekaH sAdhurvicArabhUmau gata udyAnoddeze vaDavAzcarantIravalokya pratizrayamAgataH sAdhUnAM vismitamukhaH kathayati-zRNuta AryA! adyamayAyAdazamAzcaryaM dRSTam; sAdhavaH pRcchanti-kIzam?; sa prAha-ghoTakamukhyaH strayo dRSTAH; evaM bhaNato mAsalaghu / te sAdhava RjusvabhAvAzcintayanti yathA-ghoTakamukhyaA manuSyasatriyo'nena dRSTA iti; tataste pRcchanti-kutra tAstvayA dRSTAH? sa prAha-dyAne; evNbruvtomaasguru|saadhvH 'draSTavyAstAH' ityabhiprAyeNavrajanti tadAnIM kthytshcturlghu| dRSTAsu vaDavAsu caturguru / pratinivRtteSu sAdhuSuSaDlaghu / gurUNAmAlocite SaDguru / tato gurubhiH Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 6, mUlaM-196, [bhA. 6081] 349 pRSTo yadi bhaNati - Amam, ghoTakamukhya evaitAH, yato ghoTakavad dIrghamadhomukhaM ca mukhaM vaDavAnAM bhavatIti; evaM bravIti tadA chedaH / tataH sAdhubhirbhaNitaH kathaM tAH striya ucyante ? ; itaraH prAhayadi na strayastarhi kiM manuSyAH ?; evaM bruvANasya mUlam / 'sarve yUyamekatra militAH, ahaM punareka eva' evaM bhaNato'navasthApyam / 'sarve'pi pravacasya bAhyAH' iti bhaNataH pArAJcikam // athAntyaM prAyazcittatrayaM prakArAntareNAha[bhA. 6082] savvegatthA mUlaM, ahagaM ikkallago ya aNavaTTho / savve bahibhAvA pavayaNassa vayamANe carimaM tu // vR- 'yUyaM sarve'pyekatra militAH' iti bhaNato mUlameva / 'ahamekakaH kiM karomi ? iti bhnnto'nvsthaapym| 'sarve'pi yUyaM pravacanasya bAhyAH' iti vadati pArAJcikam // idamevAntyapadaM vyAkhyAti [bhA. 6083] kiM chAgaleNa jaMpaha, kiM maM haMpheha eva'jANaMtA / bahuhi ko viroho, salabhehi va nAgapoyassa // vR- gatArthA // athAvazyaGgamanadvAramAha [ bhA. 6084] gacchasi na tAva gacchaM, kiM khuna jAsi tti pucchito bhaNati / velA na tAva jAyati, paralogaM vA vi mokkhaM vA // vR- ko'pi sAdhuH kenApi sAdhunA pRSTa-Arya ! gacchasi bhikSAcaryAm ? ; sa prAha- avazyaM gamiSyAmi; itareNa sAdhunA bhaNitaH yadyevaM tata uttiSTha vrajAvaH; sa prAha-na tAvadadyApi gacchAmi; itareNa bhaMNitam-kiM '"khuH" iti vitarke 'na yAsi' na gacchasi ? tvayA hi bhaNitam - avazyaM gamiSyAmi; evaM pRSTo bhaNati na tAvadadyApi paravalokaM gantuM velA jAyate ato na gacchAmi, yadvA mokSaM gantuM nAdyApi velA ato na gacchAmi; " api " sambhAvane, kiM sambhAvayati ? avazyaM paralokaM mokSaM vA gamiSyAmIti // atha "desAsu" tti padaM vyAkhyAti [bhA. 6085] katariM disaM gamissasi, puvvaM avaraM gato bhaNati puTTho / kiM vA na hoti puvvA, imA disA avaragAmassa / / vR- ekaH sAdhurekena sAdhunA pRSTaH-Arya ! katarAM dizaM bhikSAcaryAM gamiSyasi ? ; sa evaM pRSTo bravIti-pUrvaM gamiSyAmi / tataH pracchakaH sAdhuH pAtrakANyudgrAhyAparAM dizaM gataH, itaro'pi pUrvadiggamanapratijJAtA tAmevAparAM dizaM gataH tena sAdhunA pRSTaH - 'pUrvAM gamiSyAmi' iti bhamitkasmAdaparAmAyAtaH ?; sa prAha- kiM vA'parasya grAmasyeyaM dik pUrvA na bhavati yena madIyaM vacanaM virudhyeta ? // athaikakuladvAramAha 1 [bhA. 6086 ] ahamegakulaM gacchaM, vaJccaha bakulapavesaNe puTTho / bhaNati kaha donni kule, egasarIreNa pavisissaM / vR- kazcit kenacid bhikSArthamutthitenoktaH-Arya ! ehi vrajAvo bhikSAm; sa prAha-vrajata yUyaM ahamekameva kulaM gamiSyAmi; evamuktvA bahuSu kulAni pravizasi ? ; sa evaM pRSTo bhaNati dve kule ekena zarIreNa yugapat kathaM pravekSyAmi ?, ekameva kulamekasmin kAle praveSTuM zakyam na bahUnIti bhAvaH // athaikadravyagrahaNadvAramAha Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 bRhatkalpa-chedasUtram -3-6/196 [bhA. 6087] vaccaha egaM davvaM, ghecchaM negagaha pucchito bhaNatI / gahaNaM tu lakkhaNaM poggalANa na'nnesi tenegaM // vR- ko'pi sAdhurbhikSArthaM gacchan kamapi sAdhuM bhaNati vrajAvo bhikSAyAm; sa prAha-vrajata yUyam ahamekamevadravyaM grahISyAmi; evamuktvA bhikSAM paryaTan anekAnAm-odana-dvitIyAGgAdInAM bahUnAM dravyANAM grahaNa kurvan sAdhubhi pRSTo bhaNati - "gahaNaM tu" ityAdi, gatilakSaNo dharmAstikAyaH, sthitilakSaNo'dharmAstikAyaH, avagAhalakSaNa AkAzAstikAyaH, upayogalakSaNo jIvAstikAyaH, grahaNalakSaNaH, pudgalAstikAyaH, eSAM ca paJcAnAM dravyANAM madhyAt pudgalAnAmeva grahaNarUpaM lakSaNam nAnyeSAM dharmAstikAyAdInAm, tenAhamekameva dravyaM gRhNAmi na bahUnIti // vyAkhyAtaM dvitIyadvAragAthAyAH pUrvArddham / atha "paDiyAkhittA gamaNaM, paDiyAsvittA ya bhuMjaNaya'ttipazcArddha vyAkhyAyate-'pratyAkhyAya' 'nAhaM gacchAmi' iti pratiSidhya gamanaM karoti, 'pratyAkhyAya ca ' 'nAhaM bhuJje' iti bhaNitvA bhuGkte; apareNa ca sAdhunA pRSTo bravIti - gamyamAnaM gamyate nAgamyamAnam, bhujyamAnameva bhujyate nAbhujyamAnam / anena ca pazcArddhe gamanadvAra- pratyAkhyAnadvAre vyAkhyAte iti pratipattavyam / iha ca sarvatrApi prathamavAraM bhaNato maaslghu| athAbhinivezena tadeva nikAcayati tadA pUrvoktanItyA pArAJcikaM yAvad draSTavyam // tadevaM yeSu sthAneSvalIkaM sambhavati yAddazI ca tatra zodhistadabhihitam / samprati 'ye'pAyA sApavAdAH' iti dvAram-tatrA'nantaroktAnyalIkAni bhaNato dvitIyasAdhunA sahAsaGkhaDAdyutpatteH saMyamA-''tmavirAdhanArUpA saprapaJcaM sudhiyA vaktavyAH / apavAdapadaM tu purastAd bhaNiSyate / gatamalIkavacanam / atha hIlitAdInyabhidhitsuH prathamataH prAyazcittamatidizati - [bhA. 6088] emeva ya hIlAe, khisA pharusavayaNaM ca vadamANo / gAratthi viosavite, imaM ca jaM tesi nANattaM // vR- evameva hIlAvacanaM khiMsAvacanaM paruSavacanamagArasthavacanaM vyavazamitodIraNavacanaM ca vadataH prAyazcittaM mantavyam / yacca teSAM nAnAtvaM tad idaM bhavati // [bhA. 6089] AdillesuM causu vi, sohI gurugAti bhinnamAsaMtA / paNuvIsato vibhAo, visesito bidiya paDilomaM // vR- 'AdimeSu caturSvapi' hIlita khisita- paruSa-gRhasthavacaneSu zodhizcaturgurukAdikA bhinnamAsAntA AcAryAdInAM prAgvad mantavyA / tadyathA - AcArya AcAryaM hIlayati caturguru 1 upAdhyAyaM bhinnamAsaH 5 / etAnyAcAryasya tapaH- kAlAbhyAM gurukANi bhavanti / ete AcAryasya paJca saMyogA uktAH, upAdhyAyAdInAmapi caturNAmevameva paJca paJca saMyogA bhavanti, sarvasaGkhyayaite paJcaviMzatirbhavanti / ata evAha-'paJcaviMzatikaH' paJcaviMzabhaGgaparimANovibhAgo'tra bhavati / sa ca tapaH-kAlAbhyAM vizeSitaH kartavyaH / dvitIyAdezena caitadeva prAyazcittaM pratilomaM vijJeyam, bhinnamAsAdyaM caturgurukAntamityarthaH / evaM khiMsita-paruSa-gRhasthavacaneSvapi zodhirmantavyA // atha hIlitavacanaM vyAkhyAti [bhA. 6090] gaNi vAyae bahussue, mehAvA''yariya dhammakahi vAdI / appakasAe thUle, tanu dIhe ya maDahe ya // Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : : 6, mUlaM- 196, [bhA. 6090] 351 vR-iha gaNi-vAcakAdibhiH padaiH sUcayA'sUcayA vA paraM hIlayati / sUcayA yathA vayaM na gaNivRSabhA ataH ko nAma gaNi-vRSabhaiH sahAsmAkaM virodha: ? / asUcayA yathA- kastvaM gaNInAmasi ? kiM vA tvayA gaNinA niSpadyate ? ; yadvA-gaNIbhavannapi tvaM na kiJcid jAnAsi, kena vA tvaM gaNi kRtaH ? iti / evaM vAcakAdiSvapi padeSu bhAvanIyam / navaram- 'vAcakaH' pUrvagatazrutadhArI, 'bahuzrutaH ' adhItavicitrazrutaH, 'medhAvI' grahaNa-dhAraNA-maryAdAmedhAvibhedAt tridhA, 'AcArya' gacchAdhipati, 'dharmakathI vAdI ca' pratItaH / "appakasAe" tti bahukaSAyA vayam, ko nAmAkalpakaSAyaiH saha virodha: ? / "thUle taNue "tti sthUzarIrA vayam, kastanudehaiH saha virodhaH ? / "dIhe ya ihe ya'tti dIrghadehA vayaM sadaivopani ziroghaTTanaM prApnumaH, ko maDabhadehaiH samaM virodha: ? / eSA sUcA / asUcAyAM tu bahukaSAyastvam, sthUlazarIrastvam ityAdikaM parisphuTameva jalpati / evamasUcayA sUcayA vA yat paraM hIlayati tadetad hIlitavacanam // atha khiMsitavacanamAha [bhA. 6091] gahiyaM ca ahAghosaM, tahiyaM paripiMDiyANa saMlAvo / amueNaM suttatyo, so vi ya uvajIvituM dukkhaM / / vR- ekena sAdhunA 'yathAghoSaM yathA gurubhirabhilApA bhaNitAH tathA zrutaM gRhItam / sa caivaMgRhItasUtrArtha pratIcchakAdIn vAcayati / yadA ca pratIcchaka upatiSThate tadA tasya jAtikulAdIni pRSTavA pazcAt taireva khiMsAM karoti / itazca anyatra sAdhUnAM 'paripiNDitAnAM' svAdhyAyamaNDalyA utthitAnAM saMlApo vartate-kutra sUtrArthI parizuddhau prApyete ? / tatraikastaM yathAghoSazrutagrAhakaM sAdhuM vyapadizati, yathA-amukena sUtrArthI zuddhau gRhItau paraM sa 'upajIvituM' sevituM 'duHkhaM' duSkaraH // katham ? ityAha [bhA. 6092] jaha koti amayarukkho, visakaMTagavliveDhito saMto / na caijai allItuM, evaM so khiMsamANo u // vR-yathA ko'pyamRtavRkSo viSakaNTakavallIbhirveSTitaH san 'AlItuM' AzrayituM na zakyate evamasAvapi sAdhuH pratIcchakAn khiMsan nAzrayituM zakyaH / tathAhi [bhA. 6093 ] te khiMsaNAparaddhA, jAtI-kula- desa-kammapucchAhiM / AsAgatA nirAsA, vacchaMti virAgasaMjuttA // vR-yastasyopasampadyate taM pUrvameva pRcchati kA tava jAti ? kiMnAmikA mAtA ? ko vA pitA? kasmin vA deze saJjAtaH ? kiM vA kRSyAdikaM karma pUrvaM kRtavAn ? ; evaM pRSTvA pazcAt tAn paThato hInA-'dhikAkSarAdyuccAraNAdeH kuto'pi kAraNAt kupitastaireva jAtyAdibhiH khiMsati / tataH 'te' pratIcchakA jAti-kula- deza - karmapRcchAbhi pUrvaM pRSTAH tataH khiMsanayA prArabdhAH - tyAjitAH santaH 'sUtrArthI grahISyAmaH' ityAzayA''gatAH 'nirAzAH' kSINamanorathA virAgasaMyuktAH"diTThA si kaserumaI, anubhUyA si kaserumaI / pIyaM ca te pANiyayaM vari tuha nAma na daMsaNayaM / / " iti bhaNitvA svagacchaM vrajanti // [bhA. 6094] sutta - 'tthANaM gahaNaM, ahagaM tato paDiniyatto / jAti kula desa kamma, pucchati khallADa dhannAgaM // Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 bRhatkalpa - chedasUtram - 3-6/196 vR- evaM tadIyRttAntamAkarNya ko'pi sAdhurbhaNati ahaM tasya sakAze gatvA sUtrArthayorgrahaNaM kariSye, taM cAcAryaM khiMsanAdoSAd nivartayiSyAmi / evamuktvA yeSAcAryANAM sa ziSyasteSAmantike gatvA pRcchati yo'sau yuSmAkaM ziSyaH sa kutra yuSmAbhi prAptaH ? / AcAryA prAhuH- vaidisanAmakasya nagarasyAsanne gorbaragrAme / tato'sau sAdhustataH pratinivRtto gorbaragrAmaM gatvA pRcchati-amukanAmA yuvA yuSmadIye grAme pUrvaM kimAsIt ? / grAmevakairuktam AsIt / tataH kAtasya mAtA ? ko vA pitA ? kiM vA karma ? / tairuktam- "khallADa dhannAgaM" ti nApitasya dhannikA nAma dAsI, sA khalvATakolikena samamuSitavatI, tasyAH sambandhI putro'sau / evaM zrutvA tasya sAdhoH sakAzaM gatvA bhaNati-ahaM tavopasampadaM pratipadye / tatastena pratIcchya pRSTaH kutra tvaM jAtaH ? kA vA te mAtA ? ityAdi / evaMpRSTo'sau na kimapi bravIti / tata itarazcintayati nUnameSo'pi hInajAtIyaH / tato nirbandhe kRte sa sAdhuH prAha [bhA. 6095] thANammi pucchiyammiM, hanu dAni kahemi ohitA suNadhA / sAhissa'nne kassava, imAI tikkhAiM dukkhAI // - sthAne bhavadbhiH pRSTe sati "ha nu dAni" tti tata idAnIM kathayAmi, avahitAH zRNuta yUyam, kasyAnyasya 'imAni ' IzAni tIkSNAni duHkhAni kathayiSyAmi ? // [bhA. 6096] vaidisa gobbaragAme, khallADaga dhutta koliya tthero / NhAviya dhanniya dAsI, tesiM mi suto kuNaha gujjhaM // vR- vaidisanagarAsanne gorbaragrAme dhUrttaH kolikaH kazcit khalvATaH sthaviraH, tasya nApitadAsI dhannikA nAma bhAryA tayoH suto'samyaham etad guhyaM kuruta, mA kasyApi prakAzayatetyarthaH // [bhA. 6097] jeTTho majjha ya bhAyA, gabmatthe kira mamammi pavvaito / tamahaM laddhasutIo, anu pavvaito'nurAgeNa // vR-mama jyeSTho bhrAtA garbhasthe kila mayi pravrajita iti mayA zrutam / tato'hamevaM labdhazrutiko bhrAturanurAgeNa tamanu-tasya pazcAt pravrajitaH / evaM zrutvA sa khiMsanakArI sAdhuH kiM kRtavAn ? [bhA. 6098] AgAravisaMvaiyaM taM nAuM sesaciMdhasaMvadiyaM / niuNovAyacchalito, AuMTaNa dAnamubhayassa // vR- 'na madIyasya bhrAturevaMvidha AkAro bhavati' ityAkAravisaMvaditaM jJAtvA zeSaizca - jAtyAdibhizcihvaiH saMvaditaM jJAtvA cintayati - aho ! amunA nipunopAyena chalito'ham, yadevamanyavyapadezena mama jAtyAdikaM prakaTitam / tataH 'AvartanaM' mithyAduSkRtadAnapUrvaM tato doSAduparamaNam / tatastasmai sUtrA -'rtharUpasyobhayasya dAnaM kRtamiti // gataM khiMsitavacanam / atha paruSavacanamAha[ bhA. 6099] duvihaM ca pharusavayaNaM, loiya louttaraM samAseNaM / louttariyaM ThappaM, loiya vocchaM timaM nAtaM // vR-dvividhaM paruSavacanaM samAsato bhavati-laukikaM lokottarikaM ca / tatra lokottarikaM sthApyam, pazcAd bhaNiSyata ityarthaH / laukikaM tu paruSaMvacanamidAnImeva vakSye / tatra cedaM jJAtaM bhavati // [ bhA. 6100 ] annonna samanurattA, vAhassa kuTuMbiysa vi ya dhUyA / Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 6, mUlaM-196, [bhA. 69000] 353 ___tAsiMca pharusavayaNaM, AmisapucchA samuppannaM / / vR-vyAdhasya kuttumbino|pic "dhUtAH" duhitarau anyonyaM samanurakte, parasparaMsakhyau ityrthH| tayozca paruSavacanamAmiSapRcchayA samutpannam / / katham? iti ced ucyate[bhA.6101] kenA''nItaM pisiyaM, pharusaMpuna pucchiyA bhaNati vaahii| kiM khU tuma pitAe, AnItaM uttaraM vocchN| . vR-vyAdhaduhitrA pudgalamAnItam, tataH kuTumbiduhitrA sA bhaNitA-kenedaM pizitamAnItam ? tato 'vyAdhI' vyAdhaduhitA pRSTA satI paruvacanaM bhaNati-kiM khu? tvadIyena pitrA''nItam / kuTumbiduhitA bhaNati-kiMmadIyaHpitA vyAdhaH yenapudgalamAnayet? |evN laukikNprussvcnm| atha uttaraM lokottarikaM vakSye // pratijJAtamevAha[bhA.6102] pharusammicaMDaruddo, avaMti lAbhe ya seha uttrie| Alatte vAhitte, vAvAriya pucchiya nisiTTe // vR-paruSavacane caNDarudra udAharaNam, avantyA nagaryAM zaikSasya lAbhaH tasya saJAta iti tadudAharamasyaiva sUcA kRtaa| etallokottarikaM prussvcnm| etaccaiteSusthAneSUtpadyate-"Alatte" ityAdi, 'Alapto nAma' 'Arya ! kiM tava vartate?' ityevamAbhASitaH 1, 'vyAhRtaH' 'ita ehi' ityevamAkAritaH 2, vyApAritaH' 'idamidaMca kuru' iti niyuktaH 3, 'pRSTaH' 'kiM kRtaM? kiMvA na kRtam ?' ityAdi paryanuyuktaH 4, 'nisRSTaH' 'gRhANa, bhujhva, piba' ityevamAdiSTaH 5 / eteSu paJcasu sthAneSu paruSavacanaM sambhavati iti niyuktigaathaasmaasaarthH|| athainAM vivarISuzcaNDarudradRSTAntaM tAvadAha[bhA.6103] osaraNe savayaMso, ibmasuto vtthbhuusiysriiro| dAyaNa ta caMDarude, esa pavaMceti amhe ti|| vR-ujjayinyAM nagaryAM rathayAtrotsave 'osaraNaM' bahUnAM sAdhUnAmekatra mIlakaH samajani / tatra savayasyo vastrabhUSitazarIraH ibhyasutaH sAdhUnAmantike samAyAto bhaNati-mAM pravrAjayata / tataH sAdhavazcintayanti-eSaH 'prapaJcayati' vipratArayatyasmAniti / taizcaNDarudrAcAryasya darzanaM kRtam "ghRSyatAM kalinA kali" iti kRtvA / [bhA.6104] bhUtiM Anaya AnIte dikkhito kaMdiuM gatA mittaa| vattosaraNe paMthaM, pehA vaya dNddgaa''utttto|| vR-ttshcnnddrudrsyopsthitH-prvraajytmaamiti|ttstenoktm-'muurti kssaarmaany| tatastena bhUtAvAnItAyA locaM kRtvA diikssitH| tatastadIyAni mitrANi 'kranditvA' prabhUtaM ruditvA svasthAnaM gatAni / vRtte ca samavasaraNe caNDarudreNa zaikSo bhaNitaH-panthAnaM pratyupekSasva yena prabhAte vrjaamH| tataHpratyupekSite pathibhAte purataH zaikSaH pRSThatazcaNDarudraH "vaya"tti vrajati / sa ca zaikSo gacchan sthaannaavaasphittitH| tatazcaNDarudro ruSTaH 'duSTazaikSaH' iti bhaNan zirasi daNDakena taaddyti|shaiksso mithyAduSkRtaM karoti bhaNati ca-samyagAyukto gamiSyAmi / tatazcaNDarudrastadIyopazamenAvRttazcintayati-aho ! asyAbhinavadIkSitasyApi kiyAn zamaprakarSa ? mama tu mandabhAgyasya [ 20[23] Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa - chedasUtram - 3-6/196 cirapravrajitasyApyevaMvidhaH paramakoTimupagataH krodhaH; iti paribhAvayataH kSapaka zreNimadhirUDhasya kevalajJAnamutpede // evaM caNDarudrasya 'duSTazaikSaH' ityAdibhaNanamiva paruSavacanaM mantavyam / atha 'AlaptAdiSu padeSu paruSaM bhavati' iti yaduktaM tasya vyAkhyAnamAha [ bhA. 6105 ] tusinIe huMkAre, kiM ti va kiM caDagaraM karesi tti / kiM nivvutiM na desI, kevatiyaMvA vi raDasi tti // vR- AcAryAdibhirAlapto vyAhRto vyApAritaH pRSTo nisRSTo vA tUSNIko bhavati, huGkAraM vA karoti, 'kim ?' iti vA bhaNati, 'kiM vA caTakaraM karoSi ?' iti bravIti, 'kiM nirvRtiM na dadAsi ?' iti brUte, 'kiyadvA raTiSyasi ?' iti bhaNati / ete sarve'piM paruSavacanaprakArAH // athaiteSveva prAyazcittamAha 354 [bhA. 6106 ] mAso lahuo guruo, cauro mAsA havaMti lahu-gurugA / chammAsA lahu-gurugA, chedo mUlaM taha dugaM ca // vR- lahuko mAso guruko mAsazcatvAro mAsA laghavasvatvAro mAsA guravaH SaNmAsA laghavaH SaNmAsA guravaH cheda mUlaM tathA 'dvikam' anavasthApyaM pArAJcikaM ceti // etadeva prAyazcittaM cAraNikayA gAthAdvayena darzayati [bhA.6107] AyarieNA''latto, Ayarito ceva tusiNito lahuo / raDasi tti chagguruMtaM, vAhite gurugAdi chedaMtaM // vR- AcAryeNa Alapta AcArya eva tUSNIko bhavati mAsalaghu / atha huGkArAdikaM raTasIti paryantaM karoti tadA SaDgurukAntam / tadyathA-huGkAraM karoti mAsaguru, 'kim' iti bhASatena 'mastakena vande' iti bravIti caturlaghu, 'kiM caTakataraM karoSi ?' iti bruvANasya caturguru, 'kiM nirvRtiM na dadAsi ?' iti bhASamANasya SaDlaghu, 'kiyantaM vA kAlaM raTasi ? ' iti bruvataH SaDguru / vyAhRtasya tUSNIkatAdiSu padeSu mAsagurukAdArabdhaM chedAntaM jJeyam // [bhA.6108] lahugAI vAvArite, mUlaMtaM catugurugAi pucchie navamaM / nIsa cha patesU, challahugAdI tu carimaMtaM // kR- vyApAritasya caturlaghukAdArabdhaM mUlAntam / pRSTasya caturgurukAdArabdhaM 'navamam' anavasthApyam / 'nisRSTasya 'idaM gRhANa, bhuGkSva' ityAyuktasya 'SaTsvapi' tUSNIkAdipadeSu SaDlaghukAdArabdhaM caramaM - pArAJcikaM tadantaM jJAtavyam / / evamAcAryeNAcAryasyAlaptAdipadeSu zodhiruktA / athA''cAryeNaivAlaptAdInAmupAdhyAyaprabhRtInAM zodhiM darzayitumAha [bhA. 6109 ] evamuvajjhAeNaM, bhikkhU thereNa khuDaeNaM ca / AlattAipaehiM, ikkikkapayaM tu hAsijjA / / vR- 'evam' AcAryavadupAdhyAyena bhikSuNA sthavireNa kSullakena ca samaM AlaptAdipadaiH pratyekaM tUSmIkatAdiprakAraSaTke yathAkramamekaikaM prAyazcittapadaM hAsayet / tadyathA - AcArya upAdhyAyamanurUpeNAbhilApenAlapati tato yadi upAdhyAyastUSNIka Aste tadA gurubhinnamAsaH, huGkAraM karoti mAsalaghu, evaM yAvat kimetAvanmAtramAraTasi ?' iti bhaNataH ssddlghu| vyAhRtasyaiteSveva tUSNIkAdiSu padeSu laghumAsAdArabdhaM SaDgurukAntam, vyApAritasya gurumAsAdikaM chedAntam, pRSTasya Jaih Education International Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 6, mUlaM - 196, [bhA. 6109 ] 355 caturlaghukAdikaM mUlAntam, nisRSTasya caturgurukAdikamanavasthApyAntaM draSTavyam / evamAcAryeNaiva bhikSorAlaptAdiSu padeSu laghubhinnamAsAdArabdhaM mUlAntam, sthavirasya guruviMzatirAtrindivAdArabdhaM chedAntam, kSullakasya laguviMzatirAtrindivAdArabdhaM SaDgurukAntaM prAyazcittaM pratipattavyam // evaM tAvadAcAryasyAcAryAdibhi paJcabhi padaiH samaM cAraNikA darzitA / sAmpratamupAdhyAyAdInAM caturNAmapyAcAryAdipadapaJcakena cAraNikAM darzayati [bhA. 6110] AyariyAdabhisego, ekkagahINo tadikkiNA bhikkhU / the tu tadikkeNaM, thera khuDDo vi egeNaM // vR- AcAryAd 'abhiSekaH' upAdhyAya AlApAdipadAni kurvANazcAraNikAyAmekena prAyazcittapadena hIno bhavati / tadyathA-upAdhyAya AcAryamAlapati 'kSamAzramaNAH ! kathaM vartate ?" ityAdi, evamAlapta AcAryastUSNIka Aste bhinnamAso gurukaH, huGkAraM karoti mAsalaghu, evaM tenaiva cAraNikAkrameNa tAvad neyaM yAvad upAdhyAyenAcAryasya nisRSTasya 'kimetAvadAraTasi ?" itibruvANasyAnavasthApyam / athopAdhyAya upAdhyAyamAlapati tata AlaptAdiSu paJcasu padeSu tUSNIkatAdibhiSaDbhiH padaiH pratyekaM cAryamANairlaghubhinnamAsAdArabdhaM mUle tiSThati / evamupAdhyAyenaiva bhikSorAlaptAdiSu padeSu tUSNIkatAdibhireva padairguruviMzatirAtrindivAdArabdhaM chedAntam, sthavirasya laghuviMzatirAtrindivAdArabdhaM SaDgurukAnatam, kSullakasya gurupaJcadazarAtrindivAdArabdhaM SaDlaghukAntaM draSTavyam / yadA tu bhikSurAcAryAdInAlapati tadA tataH uphaAdhyAyAdekena padena hIno bhavati, sarvacAraNikAprayogeNa laghupaJcadazarAtrindivAdArabdhaM prAyazcittaM mUle tiSThatItyarthaH / yadA tu sthavira Alapati tadA tataH - bhikSorekena padena hIno bhavati, sarvacAraNikAprayogeNa gurudazarAtrindivAdArabdhaM chede tiSThatItyarthaH / yadA tu kSullaka AcAryAdInAlapati tadA so'pyekena padena hIno bhavati / tadyathA kSullaka AcAryamAlapati yadi AcAryastUSNIkAdIni padAni karoti tata AlaptAdiSu paJcasu padeSu laghuviMzatirAtrindivAdArabdhaM SaDguruke tiSThati / evaM kSullakenaivopAdhyAyasyAlaptAdiSu padeSu tUSNIkatAdi~bhi SaDbhiH padaiH pratyekaM cAryamANairgurupaJcadazakAdArabdhaM SaDlaghukAntam, bhikSorlaghupaJcadazakAdArabdhaM caturgurukAntam, sthavirasya gurudazakAdArabdhaM caturlaghukAntam, kSullakasya laghudazakAdArabdhaM mAsagurukAntaM prAyazcittaM bhavati / evaM sarvacAraNikAprayogeNa laghudazakAdArabdhaM SaDguruke tiSThatIti / evaM tAvannirgranthAnAmuktam / atha nirgranthInAmatidizannAha[mA.6111] bhikkhusarisI tu gaNiNI, therasaricchI tu hoi abhisegA / bhikkhuNa khuDusaricchI, guru-lahupanagAi do iyarA // vR- iha nirgranthIvarge'pi paJca padAni, tadyathA-pravartinI abhiSekA bhikSuNa sthavirA kSullikA ca tatra 'gaNinI' pravartinI sA bhikSusadhzI mantavyA / kimuktaM bhavati ? - pravartinI pravartinIprabhRtInAM paJcAnAmanyatamAmAlaptAdibhi prakArairAlapati, sAcA''lapyamAnA tUSNIkAdipadaSaTkaM karoti tato bhikSAvAlapati yadAcAryAdInAM prAyazcittamuktaM tat tAsAM pravartinIprabhRtInAM mantavyam / athAbhiSekA pravartinyAdInAmanyatarAmAlapati sA ca tuSNIkAdipadAni karoti tataH sthavire Alapati yadAcAryAdInAM prAyazcittamuktaM tat tAsAM draSTavyam, ata evAha sthavirasadhkSA abhiSekA bhavati / ata bhikSuNI pravartinIprabhRtikAmAlapati sA ca tUSNIkAdIni karoti tataH kSullake Alapati Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 bRhatkalpa-chedasUtram -3-6/196 yadAcAryAdInAMprAyazcittamuktaM tat tAsAmapi yathAkramaM jJeyam, ataevAha-bhikSuNI kssullksshii| atha sthavirA pravartinIprabhRtikAmAlapati tataH pravartinyAstUSNIkAdipadaSaTkaM kurvANAyA gurupaJcadazakAdikaMSaDlaghukAntam, abhiSekAyA laghupaJcadazakAdikaM caturgurukAntam, bhikSuNyA gurudazakAdikaM caturlaghukAntam, sthavirAyA laghudazakAdikaM mAsagurukAntam, kSullikAyA gurupnyckaadikNmaaslghukaantNjnyeym|ath kSullikA pravartinIprabhRtikAmAlapatisAcatUSNAkAdIni padAni karoti tataHpravartinyA laghupaJcadazakAdikaMcaturgurukAntam, abhiSekAyA gurudazakAdikaM caturlaghukAntam, bhikSuNyA laghudazakAdikaM mAsagurukAntam, sthavirAyA gurupaJcakAdikaM mAsalaghukAntam, kSullikAyA laghupaJcakAdikaM gurubhinnamAsAntaM mantavyam / ata evaha-"gurulahupaNagAidoiyara"ti 'itare svirAkSulliketayoddhayorapi yathAkramagurupaJcakAdikaMlaghupaJcakAdikaM caprAyazcittaM bhvti||ihprussgrhnnen niSThura-karkazeapisUcite, tatastayoHprAyazcittaMdarzayituM paruSasya ca prakArAntareNa zodhimabhidhAtumAha[bhA.6112] lahuo ya lahusagammiM, gurugo AgADha pharusa vayamANe / nidura-kakkasavayaNe, gurugA ya patosao jNc| kR'lahusake stokeparuSavacanesAmAnyato'bhidhIyamAnemAsalaghuAgADhaparuSa vdtomaasguru| niSThuravacane karkazavacane catvAro guravaH / yacca te paruSaM bhaNitAH pradveSataH kariSyanti taniSpatraM prAyazcittam ||ath kimidaM niSThuraM? kiM vA karkazam ? ityAzaGkAvakAzaM vilokyA''ha[bhA.6113] nivveda pucchitammi, ubbhAmaila tti niTTharaM savvaM / mehuNa saMsahra kakkasAiM nivvega saaheti|| vRkayA'pi mahelayA ko'pi sAdhuH pRSTaH-kena nidena tvaM pravrajitaH ? / sa prAha-madIyA bojikA udghAmikA' duHzIlA ato'haM pravrajitaH / evamAdikaM sarvamapi niSThuramucyate / tathA maithune saMsRSTaM vilInabhAvaM dRSTavA pravrajito'ham / evaM nirvedaM yat kathayati tadevamAdInivacAMsi karkazAni mantavyAni // idameva vyAcaSTe[bhA.6114] mayaM vajaM hoi rayAvasANe, taMcikkaNaMgunjha malaM jhrNtN| aMgesu aMgAI nigUhayaMtI, nivveyamevaM mama jANa some!|| vR-yad ratAvasAne mRtamiva bhavati tadevaMvidhaM guhyaM cikkaNaM malaM 'kSarat' parigalad, bhAryA cAtmIyeSvaGgeSu AtmIyAnyevAGgAni jugupsanIyatayA nigUhayantI mayA dRSTA,etad me 'nirveda' nirvedakAraNaM he saumye ! jaaniihi||tthaa[bhaa.6115] sakhedaNIsahavimukkagatto, bhAreNa chino sasaI va diihN| hIo mijaM Asi rayAvasANe, anegaso tena dmNpvtro|| vR-sakhedaM "nIsahUM" atyarthaM vimuktagAtraH zithilIkRtAGgo bhAreNa chinaH' truTito bhAravAhako yathA dIrgha nizvAsiti tathA'hamapi ratAvasAne yadanekaza evaMvidhaH 'Asam' abhUvaMtad atIva 'hItaH' lajjitaH, etena nidena 'dama' saMyama pAThAntareNa vrataM vA prapanno'ham / / gataM paruSavacanam / athAgArasthitavacanamAha[bhA.6116] are hare baMbhaNa puttA, avvo bappo tti bhAya mAmo tti| Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 6, mUlaM- 196, [bhA. 6116] bhaTTiya sAmiya gomiya, lahuo lahuA ya guruA ya // vR- are iti vA hare iti vA brAhmaNa iti vA putra iti vA yadi AmantraNavacanaM brUte tadA mAsalaghu / avvo bappo bhrAtar mAmaka upalakSaNatvAd amba bhAgineya ityAdInyapi yadi vakti tadA caturlaghu / atha bhaTTin svAmin gomin ityAdIni gauravagarbhANi vacAMsi brUte tadA caturgurukAH AjJAdayazca doSAH // [bhA. 6117] saMthavamAdI dosA, vaMti dhI muMDa ! ko va tuha baMdhU / micchattaM diya vayaNe, obhAvaNatA ya sAmi tti // 357 vR- bhrAtR-mAmakAdIni vacanAni bruvANena saMstavaH - pUrvasaMstavAdirUpaH kRto bhavati, tatazca pratibandhAdayo bahavo doSA bhavanti / amba tAta ityAdi bruvataH zrutvA lokazcinyet-aho ! eteSAmapi mAtA-pitrAdayaH pUjanIyAH / aviratikAzcAmantrayato bhUyastarA doSAH / yadvA sa gRhasthastenAsadbhUtasambandhoddhaTTanena ruSTo brUyAt- dhig muNDa ! kastavAtra 'bandhuH' svajano'sti yenaivaM pralapasi ? / upalakSaNamidam, are hare ityAdi bruvataH paro brUyAt-tvaM tAvad mAM na jAnISe ko'pyahamasmi tataH kimevam are ityAdi bhaNasi ? / evamasaGghaDAdayo doSAH / 'dvijavacane ca' brAhmaNa ityevamabhidhAne ca midhyAtvaM bhavati / svAmin ityAdyabhidhAne ca pravacanasyApabhrAjanA bhavati // gatamagArasthitavacanam / atha vyavazamitodIraNavacanamAha [bhA. 6118] khAmita-vosavitAiM, adhikaraNAiM tu je uIreMti / te pAvA nAyavvA, tesiM ca parUvaNA iNamo // vR- kSAmitAni vacasA mithyudSkRtaprAnena zamitAni, vosavitAni - vividhamanekadhA manasA vyutpRSTAni, kSAmitAni ca tAni vyutsRSTAni ceti kSAmita - vyutsRSTAni / evaMvidhAnyadikaraNAni ye bhUya udIrayanti te 'pApA:' sAdhudharmabAhyA jJAtavyAH / teSAM ca iyaM prarUpaNA / / uppAyaga uppanne, saMbaddhe kakkhaDe ya bAhUya / AvaTTaNA yamucchNa, samughAya'tivAyaNA ceva // [bhA. 6119] [ bhA. 6120] lahuo lahugA gurugA, chammAsA hoMti lahuga gurugA ya / chedo mUlaM ca tahA, aNavaTTappo ya pAraMcI // vR- dvau sAdhU pUrvaM kalahaM kRtavantau, tatra ca kSAmita-vyutsRSTe'pi tasmindhikaraNe'nyadA tayoreka evaM bhaNati evaM nAma tvayA tadAnImahamitthamitthaM ca bhaNitaH; eSa utpAdaka ucyate, asya ca mAsalaghu / itaro'pi brUte-ahamapi tvayA tadAnIM kiM stokaM bhaNitaH ? ; evamukta utpAdakaH prAhayadi tadAnIM tvamabhaNiSyastadA kimahamevameva tvAmamokSyam ? ; evamadhikaraNamutpannamucyate, tatra dvayorapi caturlaghu / sambaddhaM nAma vacasA parasparamAkrozanaM kartumArabdhaM tatra caturguru / karkazaM nAmataTasthitairupazamyamAnAvapi nopazAmyatastadA SaDlaghu / "bAhu "tti roSabharaparavazatayA bAhUbAhavi yuddha kartuM lagnau tatra SaDgurukAH / AvartanA nAma-ekenAparo nihatya pAtitastatra cchedaH / yo'sau nihataH sa mUrcchA yadi prAptastadA mUlam / mAraNAntikasamuddhAte samavahate'navasthApyam / atipAtanAmaraNaM tatra pArAJcikam // atha dvitIyapadamAha - [bhA. 6121] paDhamaM vigiMcaNaTThA, uvalaMbha viviMcaNA ya dosu bhave / Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 bRhatkalpa - chedasUtram -3-6/196 anusAsanAya desI, chaThThe ya vagiMcaNA bhaNitA // vR- 'prathamam' alIkavacanamayogyazaikSasya vivecanArthaM vadet / 'dvayostu' hIlitakhiMsitavacanayoryathAkramamupAlambha- vivecane kAraNe bhavataH, zikSAdAnamayogya zaikSaparityAgazcetyarthaH / paruSavacanaM tu svarasAdhyasyAnuzAsanAM kurvan brUyAt / gRhasthavacanaM punaH 'dezI' dezabhASAmAzritya bhaNet / 'SaSTheca' vyavazamittodIraNavacane zaikSasya vivecanaM kAraNaM bhaNitam / gAthAyAM strItvanirdezaH prAkRtatvAditi dvAragAthAsamAsArthaH / athainAM vivarISurAha [bhA. 6122] kAraNiyadikkhitaM tIriyammi kajje jahaMti analaM tU / saMjama - jasarakkhaTTA, hoDhaM dAUNa ya palAdI / vR- kAraNe- azivAdau analaH - ayogyaH zaikSo dIkSitaH, tataH 'tIrite' samApite tasmin kArye taM analaM 'jahanti' pirtayajanti / katham ? ityAha- 'saMyama- yazorakSArthaM ' saMyamasya pravacanayazaH pravAdasya ca rakSaNArthaM 'hoDhaM' gADhamalIkaM dattvA palAyante, zIghramanyatra gacchantItyarthaH // yaH punarAcArya sAmAcAryAM sAraNAdipradAne sIdita tamuddizyetyaM hIlitavacanaM vadet [bhA. 6123] kenesa gani tti kato, aho ! gaNI bhaNati vA gaNi aganiM / evaM visItamANasa kuNati gaNiNo uvAlaMbhaM // vR- kenAsamIkSitakAriNaiSa gaNI kRtaH ? yadvA aho ! ayaM gaNI, athavA gaNinamapyagaNinaM bhaNati / evaM gaNinaH sAmAcAryAM zikSAdAne vA viSIdata upAlambhaM karoti // [bhA. 6124] agaNiM pi bhaNAti gaNiM, jati nAma paDhejja gAraveNa vi tA / emeva sesasu vi, vAyagamAdIsu joejjA / / vR-yadi ko'pi bahuzo'pi bhaNyamAno na paThati tatastagaNinamapi gaNinaM bhaNati yadi nAma gauraveNApi paThet / evameva zeSeSvapi vAcakAdiSu padeSu dvitIyapadaM 'yojayet' yojanAM kuryAt // [ bhA. 6125 ] khiMsAvayaNavihANA, je ciya jAtI - kulAdi puvvuttA / kAraNiyadikkhiyANaM, te cceva vigiMcaNovAyA // vR-khiMsAvacanavidhAnAni yAnyeva jAti-kulAdIni pUrvamuktAni ta eva 'kAraNikadIkSitAnAM' ayogyAnAM kAraNapravrAjitAnAM vivecanaM- pariSThApane upAyA mantavyAH // [bhA. 6126] kharasajjhaM mauyavai, agaNemANaM bhaNaMti pharusaM pi / davvapharusaM ca vayaNaM, vayaMti desiM samAsajjA / / vR- iha yaH kaThoravacanabhaNanamantareNa zikSAM na pratipadte sa kharasAdhya ucyate, taM kharasAdhyaM mRdvIM vAcanamagaNayantaM paruSamapi bhaNanti / yadvA 'dezIM' dezabhASA samAsAdya dravyataH paruSavacanamapi vadanti / dravyato nAma- na duSTabhAvatayA paruSaM bhaNanti kintu tatsvAbhAvyAt, yathA mAlavAH paruSavAkyA bhavanti // [bhA. 6127] bhaTTitti amugabhaTTi, tti vA vi emeva gomi sAmi tti / janaM bhaNAti logo, bhaNAti taha desimAsajja | vR- bhaTTin iti vA amugamabhaTTin iti vA evameva gomin iti vA svAmin iti vA yathA yathA loko bhaNati tatA tathA 'dezI' dezabhASAmAzritya sAdhavo'pi bhaNanti // Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 6, mUlaM - 196, [bhA. 6128] [bhA. 6128 ] khAmiya-vosaviyAI, uppAeUNa davvato ruTTho / kAraNadikkhiya analaM, AsaMkhaDiu tti dhADeti / vR-yaH kAraNe analo dIkSitastena samaM samApite kArye kSAmita-vyutsRSTAnyadhikaraNAnyutpAdya 'dravyataH ' duSTabhAvaM vinA 'ruSTaH' kupitaH, bahi kRtrimAn kopavikArAn darzayannityarthaH, AsaGkhaDiko'yaM iti doSamutpAdya tamanalaM zaikSaM 'ghATayati' gacchAd niSkAzayati // 359 mU. (197) cha kappassa patthArA pannattA, taM jahA-pANAivAyassa vAyaM vayamANe, musAvAyassa vAyaM vayamANe, adinnAdANassa vAyaM vayamANe, aviraiyAvAyaM vayamANe, apurisavAyaM vayamANe, dAsavAyaM vayamANe / iccete cha kappassa patthAre pattharittA sammaM appaDipUremANe taTThANapatte siyA // vR- asya sUtrasya sambandhamAha [ bhA. 6129] tullahikaraNA saMkhA, tullahigAro va vAdio doso / ahavA ayamadhigAro, sA AvattI ihaM dAnaM // vR- 'dvayorapi' anantara- prastutasUtrayostulyAdhikaraNA saGkhyA, samAnaH SaTsaGkhayAlakSaNo'dhikAra ityarthaH / yadvA vAciko doSastulyAdhikAraH, ubhayorapi sUtrayorvacanadoSo'dhikRta iti bhAvaH / athavA'yamaparo'dhikAra ucyate- 'sA' pUrvasUtroktA zodhirApattirUpA, iha tu tasyA eva zodherdAnamadhikriyate / / anema sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA kalpaH sAdhusamAcArastasya sambandhena tadvizuddhikAraNatvAt 'prastArAH ' prAyazcittaracanAvizeSAH SaT prajJaptAH / tadyathA prANAtapAtasya 'vAdaM' vArtAM vAcaM vA vadati sAdhau prAyazcittaprastAro bhavatItyekaH 1 / evaM mRSAvAdasyavAdaM vadati dvitIyaH / adattAdAnasya vAdaM vadati tRtIyaH / avirati abrahma, yadvA na vidyate viratirasyAH sA aviratikA- strI tadvAdaM vadati caturthaH / apuruSaH napuMsakastadvAdaM vadati paJcamaH / dAsavAdaM vadati SaSThaH / 'iti' ityupapradarzane / evaMprakArAnetAn SaT kalpasya 'prastArAn' prAyazcittaracanAvizeSAn 'prastIrya' abhyupagamata Atmani prastutAn vidhAya 'prastArayitA vA' abhyAkhyAnadAtA sAdhuH samyag 'apratipUrayan' abhyakhyeyArthasyAsadbhUtatayA abhyAkhyAnasamarthanaM kartumazaknuvan tasyaivaprANAtipAtAdikarturiva sthAnaM prAptastatsthAnaprAptaH syAt, prANAtipAtAdikArIva daNDanIyo bhavediti bhAvaH / athavA prastArAn 'prastIrya' viracayyA''cAryeNAbhyAkhyAnadAtA 'apratipUrayan' aparAparapratyayavacanaistamarthaM satyamukurvan tatsthAnaprAptaH kartavya iti zeSaH, yatra prAyazcittapade vivadamAno'vatiSThate na padAntaramArabhate tat padaM prApaNIya iti bhAvaH / eSa sUtrArthaH // atha bhASyakAro viSamapadavyAkhyAmAha [bhA. 6130] patthAro u viracanA, so jotisa chaMda gaNita pacchitte / pacchittena tu pagayaM, tassa tu bhedA bahuvigappA // vR- prastAro nAma viracanA, sthApanA ityarthaH / sa ca caturddhA - jyotiSaprastAraH chandaH prastAro gaNitaprastAraH prAyazcittaprastArazceti / atra prAyazcittaprastAreNa prakRtam / 'tasya ca ' prAyazcittasyAmI 'bahuvikalpAH' anekaprakArA bhedA bhavanti // tadyathA [bhA. 6131] ugghAtamanugghAte, mIse yapasaMgi appasaMgI ya / AvajaNa dAnAI, paDucca vatyuM dupakkhe vI // Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 bRhatkalpa-chedasUtram -3-6/197 vR-iha praayshcittNdvidhaa-uddhaatmnuddhaatNc|uddhaatN-lghukm, tacca lghumaasaadi|anuddhaatikNgurukm, tacca gurumaasaadi|tdubhympi dvidhaa-mishrNcshbdaadamishrNc|mishrnaam-lghumaasaadikN tapaH-kAlayorekatareNa dvAbhyAM vA gurukam, gurumAsAdikaMvA tapasa kAlena vA dvAbhyAMvA lghukm| amizraM tu laghumAsAdikaM tapaH-kAlAbhyAM dvAbhyAmapi laghukam, gurumAsAdikaM vA dvAbhyAmapi gurukam / ubhayamapi ca tapaH-kAlavizeSarahitaMpunarapi dvidhA-prasaGgi aprasaGgica / prasaGgi nAmayad abhIkSNapratisevArUpeNa zaGkA-bhojikA-ghATikAdiparamparArUpeNa vA prasaGgena yuktam, tdvipriitmprsnggi| bhUyo'pyetadekaikaM dvidhA-ApattiprAyazcittaMdAnaprAyazcittaM ca / etatsarvamapi prAyazcittaM dvipakSe'pi' zramaNapakSe zramaNIpakSe ca vastu pratItya mntvym| vastunAma-AcAryAdIkaM pravartinIprabhRtikaM ca, tato yasya vastuno yat prAyazcittaM yogyaM tat tasya bhavatIti bhAvaH / eSa prAyazcittaprastAra ucyate / / "sammaMapaDipUremANe"tti padaM vyAcaSTe[bhA.6132] jArisaeNa'bhisatto, sa cAdhikArI na tassa ThANassa / sammaM apUrayaMto, paJcaMgiramappaNo kuNati // vR- 'yAzena' da1ramAraNAdinA'bhyAkhyAnena 'saH' sAdhuH 'abhizaptaH' abhyAkhyAtaH sa tasyasthAnasya 'nAdhikArI' na yogyaHapramattatvAt; ato'bhyAkhyAnaM dattvA samyag 'apratipUrayan' anirvAhayan AtmanaHpratyaGgirAMkaroti, taM doSamAtmano lgytiityrthH|| kRtA viSamapadavyAkhyA bhASyakRtA / samprati niyuktivistaraH[bhA.6133] chacceva ya patthArA, pANavaha muse adattadAne y| avirati-apurisavAte, dAsAvAtaMca vtmaanne|| vR-SaDevaprastArAH bhavanti tadyathA-prANavadhavAdaM mRSAvAdavAdaMadattAdAnavAdamaviratikAvAdamaparuSavAdaM dAsavAdaM ca vadati iti / tatra prANavadhavAde prastAraM tAvadabhidhitsurAha[bhA.6134] daddura suNae sappe, mUsaga paannaativaadudaahrnnaa| etesiM patthAraM, vocchAmi ahaanupuvviie|| vR-prANAtipAte etAni 'udAharaNAni' nidarzanAni bhavanti-darduraHzunakaH sarpo muusskshceti| "eteSAm' etadviSamayamityarthaH 'prastAraM prAyazcittaracanAvizeSaM yathAnupUrvyA vkssyaami|| tatra darduraviSayaM tAvadAha[bhA.6135] omo codijaMto,dupahiyAdIsu sNpsaareti| ahamavinaMcodissaM, na ya lamati tArisaM chedd'eN| vR-'avamaH' avamarAliko rAlikena duHpratyupekSitAdiSu skhaliteSu bhUyobhUyo nodyamAnaH 'samprasArayati' manasi paryAlocayati-ahamapi "NaM" enaM raalikNnodyissyaami| evaM paryAlocya prayatnena gaveSayannapi tAzaM chidraM rAnikasya na lbhte|| [bhA.6136] anneNa ghAtie dagurammi daTThacalaNaM kataM omo| uddavito esa tume, na mi tti bitiyaM pite ntthii|| vR-anyadA ca bhikSAdiparyaTane anyena kenApi dadure ghAtite rAlikena ca tasyopari 'calanaM' pAda kRtaM dRSTavA'vamo bravIti-eSa dardurastvayA'padrAvitaH / rAliko vkti-tmyaa'pdraavitH| For Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 6, mUlaM- 197, [bhA. 6136 ] avamaH prAha- 'dvitIyamapi' mRSAvAdavrataM 'te' tava nAsti / / evaMbhaNatastasyeyaM prAyazcittaracanA[ bhA. 6137] vaccati bhaNAti Aloya nikAe pucchite nisiddhe ya / sAhu gihi miliya savve, patthAro jAva vayamANe // [bhA. 6138 ] mAso lahuo guruo, cauro lahugA ya hoMti gurugA ya / chammAsA lahu-gurugA, chedo mUlaM taha dugaM ca // vR- sa evamuktvA tato nivRttyA''cAryasakAzaM vrajati mAsalaghu / Agatya bhaNati yathA-tena darduro mAritaH, evaMbhaNato mAsaguru / yo'sAvabhyAkhyAtaH sa gurUNAM sakAzamAgataH, AcAryaizvoktam"Aloya "tti Arya ! samyagAlocaya, kiM satyaM bhavatA darduro mAritaH ? ; sa prAha-na mArayAmi, evmukte'bhyaakhyaandaatushcturlghu| "nikAe"tti itaro nikAcayati rAnikastu bhUyo'pi tAvadeva bhaNati tadA caturguru / avamarAtniko bhaNati-yadi na pratyayastatastatra gRhasthAH santi te pRcchayantAm, tato vRSabhA gatvA pRcchanti, pRSTe ca sati SaDlaghu / gRhasthAH pRSTAH santaH "nisiddhaM" niSedhaM kurvantinAsmAbhirdarduravyaparopaNaM kurvan dRSTa iti SaDguru / "sAhu"tti te sAdhavaH samatA Alocayanti nApadrAvita iti tadA chedaH / "gihi" tti athAsAvabhyAkhyAnadAtA bhaNati - 'gRhasthAH' asaMyatA yat pratibhAsate tad alIkaM satyaM vA bruvate, evaMbhaNato mUlam / athAsau bhaNati "miliya"tti gRhasthAzca yUyaM caikatra militA ahaM punareka itibruvato'navasthApyam / sarve'pi yUyaM pravacanasya bAhyA itibhaNataH paaraanycikm| evamuttarottaraM vadataH pArAJcikaM yAvat prAyazcittaprastAro bhavati / / athedameva bhAvayati [bhA. 6139] kiM Agao si nAhaM aDAmi pANavahakAriNA saddhiM / samma Aloya tti ya, jA tinni tameva viyaDeti // 361 vR- rAnikaM vinA sa ekAkI samAyAto gurubhiruktaH kimekAkI tvamAgato'si ? / sa prAhanAhaM prANavadhakAriNA sArddhamaTAmi / evamukte rAnika Agato gurubhiruktaH samyagAlocaya, kospi prANI tvayA vyaparopitaH ? na vA ? iti / sa prAha-na vyaparopitaH / evaM trIn vArAn yAvadAlocApyate / yadi triSvapi vAreSu tadeva 'vikaTayati' Alocayati tadA parisphuTameva kathyate / [bhA. 6140] tuma kira dahurao, hao tti so vi ya bhaNAti na mae tti / tena paraM tu pasaMgo, dhAvati ekke va bitie vA // vR-kila iti dvitIyasya sAdhormukhAdasmAbhiH zrutam tvayA darduraH 'hataH' vinAzitaH / sa prAhana mayA hata iti / 'tataH param' evaMbhaNanAnantaraM 'prasaGgaH ' prAyazcittavRddhirUpaH 'ekasmin' rAnike 'dvitIye vA' avamarAnike dhAvati / kimuktaM bhavati ? -yadi tena rAlikena satyanaiva darduro vyaparopitaH tato yadi 'samyagAlocaya' itibhaNyamAno bhUyo bhUyo nihnute tadA tasya prAyazcittavRddhiH / atha tena na vyaparopitaH tataH 'itarasya' abhyAkhyAnaM nikAcayataH prAyazcittaM varddhate // idameva bhAvayati [bhA. 6141] ekkassa musAvAdo, kAuM niNhAiNo duve dosA / tattha vi ya appasaMgI, bhavati ya ekko va ekko vA // vR- 'ekasya' abhyAkhyAnadAtureka eva mRSAvAdalakSamo doSaH / yastu darduravadhaM kRtvA nihnute I Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 bRhatkalpa-chedasUtram -3-6/197 tasya dvau doSau-ekaH prANAtipAtadoSo dvitIyo mRSAvAdadoSa iti / tatrApi ca' abhyAkhyAne prANAtipAte vA kRte'pi 'eko vA' avamarAlakaH 'eko vA' rAliko yadi aprasaGgI bhavati tadA na prAyazcittavRddhiH / kimuktaM bhavati?-yadi avamarAliko'bhyAkhyAnaM dattvA na nikAcayati yo vA'bhyAkhyAtaH so'pina ruSyatitadAna praayshcittvRddhiH| athAbhyAkhyAtAbhUyo bhUyaH samarthayati itaro'pi bhUyo bhUyo ruSyati tadA prAyazcittavRddhi / evaM darduraviSayaH prastAro bhAvitaH / zunakasarpa-mUSakaviSayA api prastArA evameva bhaavniiyaaH|| gataH praannaatipaatprstaarH| samprati mRSAvAdA-'dattAdAnayoH prastAramAha[bhA.6142] mosammi saMDIe, moyagagahaNaM adttdaanmmi| ArovaNapatthAro, taMceva imaM tu naanntN|| vR-mRSAvAde saGghaDIviSayaM nidrshnm|adttaadaane modakagrahaNam / etayoIyorapyAropaNAyAH prAyazcittasya prastAraH sa eva mantavyaH / idaM tu 'nAnAtvaM' vishessH|| [bhA.6143] dIna-kaluNehi jAyati, paDisiddho visati esaNaM hnnti| jaMpati muhappiyANiya, jog-tigicchaa-nimittaaii|| vR- kasyAmapi saGghaDyAmakAlatvAt pratiSiddhau sAdhU anyatra gatau, tato muhUrtAntare ratnAdhikenoktam-vrajAmaH saGghaDyAm, idAnIM bhojanakAlaH smbhaavyte|avmobhnnti-prtissiddho'hN na vrajAmi / tato'sau nivRttyA''cAryAyedamAlocayati, yathA-ayaM dIna-karuNavacanairyAcate, pratiSiddho'pi ca pravizati, eSaNAM ca 'hanti' prerayati, athavA eSa gRhaM praviSTo mukhapriyANi yoga-cikitsA-nimittAni jalpati / evaMvidhamRSAvAdavAdaM vadataH prAyazcittaprastAro bhvti|| [bhA.6144] vaccai bhaNAi Aloya nikAe pucchie nisiddhe y| sAhu gihi miliyasavve, patyArojAva vadamANe // [bhA.6145] mAso lahuo guruo, cauro lahugaya hoti gurugA y| chammAsA lahu-gurugA, chedo mUlaM taha dugaM ca // gAthAdvayamapi gatArtham ||athaadttaadaane modakagrahaNadRSTAntaM bhAvayati[bhA.6146] jA phusati bhANamego, bitio annattha laDDute taav| labhrUNa nIti iyaro, te dissa imaM kuNati koii|| vR-ekatra gehe bhikSA labdhA, sAcAvamena gRhItA yAvad asau ekaH' avamarAliko bhAjanaM 'spRzati' sammArTi tAvad 'dvitIyaH' ratnAdhikaH 'anyatra' saGkhaDyAM laDDakA labdhavAn, labdhvAca nirgacchati / 'itaraHpunaH' avamaH 'tAn' modakAn dRSTavA kazcidISyAta'ridaM kroti|| kim ? ityata Aha[bhA.6147] vaccai bhaNAi Aloya nikAe pucchie nisiddhe ya / sAhu gihi miliya savve, patthAro jAva vymaanne|| [bhA.6148] mAso lahuo guruo, cauro lahugA ya hoti gurugAya / chammAsA lahu-gurugA, chedo mUlaM taha dugNc|| vR"vaccai"ttisanivRttya guruskaashNvrjti|aagmy ca bhaNatiAlocayati-ralAdhikenAdattA Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 363 uddezakaH 6, mUlaM-197, [bhA. 6148] modakA gRhItA iti / zeSaM prAgvat ||athaavirtikaavaade prastAramAha[bhA.6149] rAtinitavAitenaM, khaliya-miliya-pellaNAe udennN| deula mehunnam,i abbhakkhANaM kuDaMge vA // vR- kazcidavamarAniko ratnAdhikenAbhIkSNaM ziSyamANazcintayati-eSaH ratnAdhikavAtena' 'ralAdhiko'ham' iti garveNa mAMdazavidhacakravAlasAmAcAryAmaskhalitamapikaSAyodayenatarjayati, yathA-he duSTazaikSaka ! skhalito'sIti / tathA mAM nimnataramapi padaM padena vicchinnaM sUtramuccArayantaM 'hA duSTazaikSa ! kimiti militamuccArayasi ?' iti tarjayati / tathA "pellaNa"tti anyaiH sAdhubhirvAryamANo'pi kaSAyodayatomA hastena preryti|athvaissaa sAmAcArI-ratnAdhikasya sarvaM kSantavyamiti, tatastathA karomi yathA eSa mama laghuko bhavanti / tato'nyadA dvAvapi bhikSAcaryAya gatau, tau ca tRSitau bubhukSitau cetyevaM civintavantau-asmin AryAdevakule 'kuDaGgevA' vRkSaviSame prathamAlikAM kRtvA pAnIyaM pAsyAma iti; evaM cintayitvA tau tadabhimukhaM prasthitau / atrAntare'vamaratnAdhikaH parivrAjikAmekAMtadabhimukhamAgacchantIM deSTavAsthitaH, labdaeSa idAnIm' iti cintayitvA taM ratnAdhikaM vadati-aho jyeSThArya! kuru tvaM prathamAlikAM pAnIyaM vA, ahaM punaH saMjJAM vyutsrakSyAmi // evamuktvA tvaritaM vasatAvAgatya maithune'bhyAkhyAnaM dAtuMyathA Alocayati tathA darzayati[bhA.6150] jeTThajeNa akajaM, sajjaM ajjAghare kayaM ajaM / uvajIvito ya bhaMte!, mae visaMsaTThakappo'tya / / vR- jyeSThAryeNAdya 'sadyaH' idAnImAryAgRhe kRtaM 'akArya maithunasevAlakSaNam, tato bhadanta ! tatsaMsargato mayA'pi 'saMsRSTakalpaH' maithunapratisevA 'atra' asmin prastAve upjiivitH|| atrApyayaM prAyazcittaprastAraH[bhA.6151] vaccati bhaNAti Aloya nikAe pucchie nisiddhe y| sAhu gihi miliya savve, patthAro jAva vymaanne|| [bhA.6152] mAso lahuo guruo, cauro lahugA yahoti gurugaay| chammAsA lahu-gurugA, chedo mUlaM taha durgaca // vR-avamarAtniko nivRttya gurusakAzaM vrajati lghumaasH|aagmy ca gurUn bhaNati-jyeSThAryeNa mayA cAkRtyamAsevitam, atomamatAvadmahAvratAnyAropayata;evaMralAdhikasyalaghUbhavanAbhiprAyeNa bhaNato gurumAsaH / ratnAdhika AgataH sUriNA bhaNitaH-kiM svayA saMsRSTakalpa AsevitaH ? sa prAha-nAsevitaH, tatazcaturlaghu / itaro nikAcayati caturguru ityAdA prAgvad draSTavyam / / gato'vitarikAvAdaH / athApuruSavAdamAha[bhA.6153] taio tti kadhaM jANasi, diTThA nIyo se tehi mI vutto| vaTTati tatio tubmaM, pavvAvetuM mama vi sNkaa|| . vR-ko'pi sAdhustataiva chidrAnveSI bhikSAto nivRtya ratnAdhikamuddizyA''cArya bhaNati-eSa sAdhuH 'tRtIyaH' trairAzikaH / AcArya prAha-kathaM jAnAsi ? / sa prAha-mayaitasya nijakA dRSTAH tairahamuktaH-vartate yuSmAkaM tRtIyaH pravrAjayitum ?; tato mamApi hRdaye zaGkA jAtA ||api ca 1 Forer Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 bRhatkalpa-chedasUtram -3-6/197 [bhA.6154] dIsati ya pADirUvaM, tthit-cNkmmit-sriir-bhaasaahiN| - bahuso apurisavayaNe, savittharA''rovaNaM kujA // vR-asya sAdhoH pratirUpaM npuNskaanuruupNruupNsthit-cngkmit-shriir-bhaassaadibhilkssnnairdshyte| evaM bahuzaH 'apuruSavacane' napuMsakavAde vartamAnasya savistarAmAropaNAM kuryAt / / tadyathA[bhA.6155] vaccati bhamAti Aloya nikAe pucchie nisiddhey| sAhu gihi miliya savve, patyArojAva vymaanne|| [bhA.6156] mAsolahuo guruo, cauro lahugA yahoti gurugA y| chammAsA lahu guruga, chedo mUlaM taha dugNc|| vR-sanivRttya ekAkI pratizrayaM vrajati laghumAsaH Agato gurUn bhaNati-eSa sAdhustrarAzika etadIyasajJAtakairuktaH, atra gurumaasH| zeSaM prAgvat // atha dAsavAdamAha[bhA.6157] kharao tti kahaM jANasi, dehAyArA kahiMti se hNdii!| chikkovaNa ubbhaMDo, nIyAsI daarunnsbhaavo| vR-ko'pisAdhustathaiva ratnAdhikamuddizyAcArya bhaNati-ayaMsAdhuH 'kharakaH' dAsa iti|aacaary Aha-kathaM jAnAsi? |itrH prAha-etadIyanijakairmama kathitam / tathA 'dehAkArAH kujatAdayaH "se" tasya "haMdI" ityupapradarzane dAsatvaM kathayanti / tathA "chikkovaNa"tti zIghrakopano'yam, "ubbhaMDonAma" asaMvRtaparidhAnAdi, 'nIcAsI nIcatare Asane upavezanazIlaH, dAruNasvabhAva iti prakaTArtham ||ath "dehAkAra"tti padaM vyAkhyAti[bhA.6158] dehena vA virUvo, khujjo vaDabho ya baahirppaado| phuDameva se AyArA, kahiMtijaha esa kharao ti // vR-sapAha-dehenApyayaMvirUpaH, tadyathA-kubjovaDamo baahypaadovaa| evamAdayastasAya''kArAH sphuTameva kathayanti, yathA-eSaH 'kharakaH' dAsa iti ||athaa''caary prAha[bhA.6159] kei surUva durUvA, khujA vaDabhA ya baahirppaayaa| nahute paribhaviyavvA, vayaNaM va anAriyaM vottuN|| vR-ihanAmakarmodayavaicitryataH kecid' nIcakulotpannAapidAsAdayaH surUpAbhavanti, kecit tu' rAjakulotpannA api dUrUpAH bhavanti, tathA kubjA vaDabhA bAhyapAdA api bhavanti, ataH 'nahi naiva te paribhavitavyAH 'anAryaM vA vacanaM' 'dAso'yam' ityAdikaM vaktuM yogyaaH|| atrApi prAyazcittaprastAraH[bhA.6160] vacati bhaNAti Aloya nikAe pucchie nisiddha ya / sAhu gihi miliya savve, patthAro jAva vymaanne|| [bhA.6161] mAso lahuo guruo, cauro lahugA yahoti gurugA ya / chammAsA lahu gurugA, chedo mUlaM thdugNc|| vR-vyAkhyA prAgvat ||gto dAsavAdaH / atha dvitIyapadamAha[bhA.6162] biiyapayamaNAbhoge, sahasA vottUNa vA samAuTTe / jANaMto vA vi puno, viviMcaNaTThA vadejjA vi|| Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 365 uddezakaH 6, mUlaM-197, [bhA. 6162] vR-dvitIyapade anAbhogena sahasA vA prANavadhAdiviSayaM vAdamuktvA bhUyaH 'samAvarateta' pratyAvarteta, mithyAduSkRtamapunaH karaNena dadyAdityarthaH / athavA jAnanapi, punaHzabdo vizeSaNe, sacaitad vizinaSTi-yo'yogyaHzaikSaH / pravrAjitastasyavivecanArthaM prANAtipAdAdivAdamapivaded yenAsAvudvejito gaNA nirgcchti|| mU. (198)niggaMthassaya ahepAdaMsi kkhANU vA kaMTage vA hIre vA sakkare vA pariyAvajejA, taM ca niragaMthe no saMcAijA nIharittae vA visohittae vA, taM niggaMthI nIharamANI vA visohemANI vA nAikkama // mU. (199) niggaMthassa ya aciMsi pANe vA bIe vA rae vA pariyAvajejA, taMca niggaMthe no saMcAijjA nIharittae vA visohittae vA, taM niggaMthI nIharamANIvA visohemANI vA naaikkmi|| mU. (200)niggaMthIe ahepAdaMsi kkhANU vA kaMTae vA hIrae vA sakkare vA pariyAvajejA, taM ca niggaMthI no saMcAijA nIharittae vA visohittae vA, taMca niggaMthe nIharamANe vA visohemANe vA nAikkamai // mU. (201)niggaMdhIeaJiisapAne vA bIe vAraevAjAvaniggaMthe nIharamANe vA visohemANe vA naaikkmi|| vR-asya sUtracatuSTayasya sambandhamAha[bhA.6163] pAyaM gatA akappA, idAni vA kappitA ime suttA / ___ ArovaNA guru ttiya, tena tu annonna smnnunaa|| vR-'prAyaH' prAyeNa 'akalpikAni' 'no kalpante' iti niSedhapratipAdakAni sUtrANi ihAdhyayane gatAni / 'idAnIm' ita UrddhavamimAni kalpikasUtrANi bhaNyate / 'vA' vibhASAyAm, sUtreNAnujJAyArthataH pratiSedhaH kriyate, evaM vaikalpikAnyanujJAsUtrANItyarthaH / atha kimarthamatra sUtraevAnujJA kRtA? ityAha-"ArovaNA" ityaadi| yadi kAraNe nirgranthasyana nirgranthI nirgranthyA vA nirgranthaH kaNDakAdikaM na nIharati tadA caturguru / evamAropaNA 'gurukA' mahatI tena kAraNena 'anyonyaM' parasparaM samanujJA sUtreSu kRtaa|| Aha-yadi sUtreNAnujJAtaM tataH kimarthamarthataH pratiSidhyate? iti ata Aha[bhA.6164] jaha ceva ya paDisehe, hoti anunnA tu savvasuttesu / taha ceva anunnAe, paDiseho atthato puvvaM // vR-yathaiva kaNThataH sUtrapadaiH pratiSedhe kRte sarvasUtreSvapyarthato'nujJA bhavati tathaiva yeSu sUtreSu sAkSAt 'anujJAtam' anujJA kRtA teSu pUrvamarthataH pratiSedhastato'nujJA kriyte|| athavA prakArAntareNa sambandhaH, tamevAha[bhA.6165] taTThANaM vA vuttaM, niggaMtho vAjatA tu na trejaa| sojaM kuNati duhaTTo, tadA tutaTThANamAvajje / / vR- athavA 'tatsthAnaM' tasya-prANAtipAtAdikartu sthAnaM-prAyazcittaM samyagapratipUrayato'bhyAkyAnadAturbhavati ityuktam / atrApi nirgranthaH kaNTakAdikaM yadA uddhartuM 'nataret' na zaknuyAt tadA yadi nirgranthI tasya kaNTakAdinIharaNaM na karoti tadA sa nirgranthaH 'duHkhArta' pIDito yad Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 bRhatkalpa-chedasUtram -3-6/201 AtmavirAdhanAM saMyamavirAdhanAM vA karoti 'tatsthAna' tanniSpannaM prAyazcittaM sA nirgranthI aapdyte| ata idaM sUtramArabhyate // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-nirgranthasye 'adhaHpAde' pAdatale sthANurvA kaNTako vA hIro vA zarkaro vA 'paryApatet' anupravizet, 'tacca' kaNTakAdikaM nirgrantho na zaknuyAt 'nIhartuvA' niSkAzayituMvA 'vizodhayituMvA' nizeSamapanetum, tanirgranthInIharantI vA vizodhayantI vA nAtikAmati, AjJAmiti gamyate iti prthmsuutrm|| dvitIyasUtre-nirgranthasya akSiNa' locane 'prANAvA' mazakAdayaH sUkSmAH 'bIjAni vA sUkSmANi zyAmAkAdIni 'rajo vA' sacittamacittaM vA pRthivIrajaH 'paryApatet' pravizet, 'tacca prANAdikaM nirgrnthonshknuyaatriihrtumityaadipraagvt|| tRtIya-caturthasUtrenigranthIviSaye evameva vyaakhyaatvye| iti sUtracatuSTayArthaH ||ath niyuktivistaraH[bhA.6166] pAe acchi vilagge, samaNANaM saMjaehi kAyavvaM / samaNINaM samaNIhiM, voccatthe hoMti cugurugaa|| vR-pAde akSiNa vA vilagne kaNTaka-kaNukAdau zramaNAnAM saMyatairnIharaNaM kartavyam, zramaNInAM punaH zramaNIbhi kAryam / atha vyatyAsena kurvanti tadA caturguravaH ||ete cApare doSAH[bhA.6167] annatto ciya kuMTasi, annatto kaMTao khataM jAtaM / dilR pi harati diddhiM, kiM puna addiTTha itarassa // vR-saMyataH saMyatyAH pAvat kaNTakamAkarSayan kaitavena yathAbhAvena vA apAvRta upavizet tataHsAtaMtathAsthitaMpazyantI kaNaTakasthAnAdanyatrAnyatrazalyoddharaNAdinAkuNTayeta, khnyaadityrthH| tataH sAdhui~yAt-anyata eva tvaM kuNTayasi kaNTakazcAnyatra samasti evaM me kSataM sajAtam / sA prAha-'itarasya' puruSasya sambandi sAgAriM dRSTamapi bhuktabhoginyAH strayAanekazo vilakitamapi dRSTiM harati kiM punaradRSTamabhuktabhoginyAH?, tasyAH sutarAM dRSTiM haratItyarthaH / evaM bhinnakathAyAM pratigamanAdayo doSAH // yadA tu nirgrantho nirgranthyAH kaNTakamuddharati tadA'yaM doSaH[bhA.6168] kaMTaga-kaNue uddhara, dhaNitaM avalaMba me bhamati bhuumii| sUlaM ca batthasIse, pellehi ghanaM thaNo phurti|| . vR-kAcidAryikA kaitavenedaM brUyAt-'kaNTaka-kaNuke' pAde kaNTakaM cakSuSi ca kaNukamuddhara, 'dhaniyaM' atyarthaM mAmavalambasva, yato mamabhramivazena bhuumibhrmti|shuulNvaa bastizIrSemama samAyAti tena stanaH sphurati, ato ghanaM preraya / evaM bhinnakathAyAM sdyshcaaritrvinaashH|| [bhA.6169] ee ceva ya dosA, kahiyA thIveda aadisuttesu| ayapAla-jaMbu-sIuNhapADaNaM logigI rohaa|| vR- 'eta eva' anantaroktA doSAH strIvedaviSayAH 'AdisUtreSu' sUtrakRtAGgAntargatastraparijJAdhyayanAdiSusavistaraM kthitaaH|atrcaajaapaalk-shiitossnn-jmbuupaatnoplkssitaalaukikii rohAyAH kthaa| tadyathA-rohA nAmaM parivvAiyA |taae ayAvAlago dittttho| so tAe abhiruiio| tIe ciMtiyaM-vinnANaM se prikkhaami|soy tayA jaMbUtaruvarArUDho / tIe phlaannipnniio|ten bhannaI-kiMuNhANidemi? uyAhu sIyalANi? ti|tiie bhannai uNhANi |to tena ghUlIe uvariM pADiyANi, bhaNiyA-khAhi tti / tIe phUmiuM dhUliM avaneuM khaiyANi / pacchA sA bhaNai-kahaM Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 6, mUlaM-201, [bhA. 6169] 367 bhaNasi uNhANi? / tena bhannai-jaM uNhayaM hoi taM phUmiuM sIyalIkajjai / sA tuTThA / pacchA bhaNati mAiTThANeNaM-kaMTao me laggo tti / so uddhariumAraddho / tIe saNiyaMsaNiyaM hAsiyaM / so vi tusiNIo kaMTagaM puloettA bhaNai-na dIsai kaMTago tti / tIe tassa paNhI dinnA / evaM so kaiyavakaMTauddharaNeNaM tIe khliiko| evaM sAhuNo vi evaMvihA dosA uppajaMti / / kiJca[bhA.6170] micchatte uDDAho, virAdhanA phAsa bhaavsNbNdho| paDigamanAdI dosA, bhuttamabhutte ya neyavvA // . vR-mithyAtvaM nAma-nirgranthyAH kaNaTakamuddharantaM saMyataM dRSTvA loko brUyAt-yathA vAdinastathA kAriNo'mIna bhavanti |uddddaaho vA bhavet-aho! yad evamiyaMpAde gRhItAta nUnamanyadA'pyanayoH sAGgatyaM bhvissyti|viraadhnaa vA saMyamasya bhavati, katham? ityAha-'sparzataH' zarIrasaMsparzenobhayorapi bhAvasambandho bhvti|tto bhuktabhoginorabhuktabhoginorvA tayoH pratigamanAdayo doSA jnyaatvyaaH| atha mithyAtvapadaM bhAvayati[bhA.6171] diDhe saMkA bhoiya, ghADiga nAtIya gAmabahiyA y| cattArichacca lahu guru, chedo mUlaM taha dugNc|| vR-tasyAH kaNTakamuddharan kenacid dRSTaH, tasya ca 'zaGkA' 'kiM manye maithunArtham?' itilakSaNA yadi bhavet tadA caturlaghu / bhojikAyAH kathane caturguru / ghATitanivedane SaDlaghu / jJAtijJApane SaDguru / grAmA bahi kathane cchedH|| [bhA.6172] ArakkhiyapurisaNaM, tu sAhaNe pAvatI bhave muulN| anavaTTho seTThINaM, dasamaMca nivassa kdhitmmi|| vR- mUlAditrayaM punaritthaM mantavyam- ArakSikapuruSANAM kathane mUlaM prApnoti / zreSThinaH kathite'navasthApyaM bhavet / nRpasya kathane 'dazamaM' pArAJcikam / ete saMyatAnAM saMyatInAM ca parasparaM kaNTakoddharaNe doSA uktaaH|| [bhA.6173] ee ceva ya dosA, assaMjatikAhi pcchkmmNc| gihiehi pacchakamma, tamhA samaNehi kAyavvaM // vR-eta eva doSAasaMyatikAbhi kaNTakoddharaNaM kArayato mantavyAH, pazcAtkarmacaapkAyena hastaprakSAlanarUpaM tAsu bhavati / gRhibhistu kArayataH pazcAtkarma bhavati na pUrvAktA doSAH / ataH zramaNaiH zramaNAnAM kaNTakoddharaNaM krtvym|| atra paraH prAha[bhA.6174] evaMsuttaM aphalaM, suttanivAto tuasati samaNANaM / gihi annatithi gihiNI, parautthigiNI tiviha bhedo|| vR- yadi saMyatIbhiH na kArayitavyaM tata evaM sUtramaphalaM prApnoti / sUrirAha-sUtranipAtaH zramaNAnAmabhAvemantavyaH / tatracaprathamaMgRhibhikaNTakoddharaNaM kAraNIyam, tadabhAve'nyatIrthikaiH, tadaprAptau gRhasthAbhiH, tadasambhave paratIrthikIbhirapi kArayitavyam / eSuca pratyekaM trividho bhedH| tadyathA gRhasthastrividhaH-paJcAtkRtaH zrAvako ythaabhdrkshc| evaMparatIrthiko'pi tridhA mntvyH| gRhasthA paratIrthikI ca trividhA-sthavirA madhyamA taruNI ceti / tatra gRhasthena kArayan prathama pazcAtkRtena, tataH zrAvakeNa, tato yathAbhadrakeNApi kArayati / sa ca kaNTakAkarSaNAnantaraM Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 bRhatkalpa-chedasUtram - 3-6/201 prajJApanIyaH :-mA hastaprakSAlanaM kaarssii| evamukte yadyasAvazaucavAdI tadA hastaM hastenaiva proJchati prasphoTayati vA // atha zaucavAdI tataH [bhA. 6175] jai sIsammi na puMchati, tanu pottesu va na vA vi papphoDe / tosi annesa asati, davaM dalaMti mA vodagaM ghAte // - yadi hastaM zIrSe vA tanau vA 'poteSu vA' vastraSu na proJchati na vA prasphoTayati 'gRhe gato hastaM prakSAlayiSyAmi' iti kRtvA, tataH "se" tasya anyeSAm 'asati' abhAve prAzukamAtmIyaM dravaM hastadhAvanAya dadati, mA 'udakam ' apkAyaM ghAtayediti kRtvA / gRhasthAnAmabhAve paratIrthikenApi kArayan evameva pazcAtkRtAdikrameNa kArayet / teSAmabhAve gRhasthAbhirapi kArayet // katham ? ityAha [bhA. 6176 ] mAyA bhagini dhUyA, ajjiya nattIya sesa tividhAo / AgADhe kAraNammiM, kusalehiM dohi kAyavvaM // vR- yA tasya nirgrantha mAtA bhaginI duhitA vA 'aryikA vA' pitAmahI 'napta kA vA' pautrI tayA kAritavyam / etAsAmabhAve yAH 'zeSAH' anAlabdhAH strayastAbhirapi kArayet / tAzca trividhAHsthavirA madhyamAstaruNyazca / tatra prathamaM sthavirayA, tato madhyamayA, tatastaruNyA'pi kArayitavyam / AgADhe kAraNe kuzalAbhyAM dvAbhyAmapi kaNTakoddharaNaM kartavyam, kArayitavyamityarthaH // ke punaste dve ? ityAha [bhA. 6177] gihi annatitthi purisA, itthI vi ya gihiNi annatitthIyA / saMbaMdhi etarA vA, vaiNI emeva do ete // vR-gRhasthapuruSo'nyatIrthikapuruSazceti dvayam, gRhasthI anyatIrthikI ceti vA dvayam, sambandhinI 'itarA vA' asambandhinI vratinI evaM vA dvayam / eteSAM dvikAnAmanyatareNa kuzalena AgADhe kAraNe kArayitavyam / / Aha- 'zramaNAnAmabhAve sUtranipAto bhavati' ityuktam, kadA punarasau sAdhUnAmabhAvo bhavati ? ityAha [bhA. 6178] taM puna sunnAra, duTThArane va akusalehiM vA / kusale vA duratthe, na caei padaM pi gaMtuM je // vR- 'sAdhavo na bhavanti' iti yaduktaM tat punarityaM sambhavati 'zUnyAraNyaM' grAmAdibhirvirahitA aTavI, 'duSTAraNyaM vA' vyAghra - siMhAdibhayAkulam, etayoH sAdhUnAmabhAvo bhavet / upalakSaNatvAd azivAdibhiH kAraNairekAkI saJjata ityapi gRhyate / eSA sAdhUnAmasadasattA / sadasattA tu santi sAdhavaH paramakuzalAH-kaNTakoddharaNe'dakSAH, athava yaH kuzalaH saH 'dUrasthaH' dUre vartate, saca kaNTakaviddhapAdaH padamapi gantuM na zaknoti tataH pUrvoktA yatanA kartavyA // atha sAmAnyena yatanAmAha [bhA. 6179] parapakkha purisa gihiNI, asoya-kusalANa mottu paDivakkhe / purisa jayaMta maNunne, hoMti sapakkhetarA vA tU // vR- ihaprathamaM pazcArddha vyAkhyAya tataH pUrvArddhavyAkhyAsyate / ye 'yatamAnAH' saMvignAH sAmbhogikAH puruSAstaiH prathamaM kArayet, tadabhAve amanojJaiH - asAmbhogikaiH, tadabhAve ye itare- pArzvasthAdayastairvA Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 6, mUlaM-201, [bhA. 6179] 369 kArayet / eSA svapakSe yatanA bhaNitA / athaiSa svapakSo na prApyate tataH "parapakkhe"tyAdi pUrvArddham'parapakSe' gRhasthA-'nyatIrthikarUpe prathamaM puruSaiH, tataH 'gehinIbhiH' strabhirapi kArayet, tatrApyazaucavAdibhi kuzalaizca kArApaNayam / ata evAha-azaucavAdi-kuzalAnAM 'pratipakSAH ' ye zaucavAdino'kuzalAzca tAn muktvA kArayitavyam / athaite'pi na prApyante tadA saMyatIbhirapi kArayet, tatrApi prathamaM mAtRbhaginyAdibhirnAlabdhAbhi, tadbhAve'sambandhinIbhiri sthavirA-madhyamAtaruNIbhiryathAkramaM kArayet // kathaM punastayA kaNTaka uddharaNIyaH ? ityAhasalluddhara nakkheNa va, acchiva vatthaMtaraM va itthIsu / bhUmI - kaTTha-talorusu, kAUNa susaMvuDA do vi // [ bhA. 6180 ] vR- zalyoddharaNena nakhena vA pAdamaspRzantI kaNTakamuddharati / athaivaM na zakyate tato vastrAntaritaM pAdaM bhUmau kRtvA yadvA kASThe vA tAle pA Urau vA kRtvA uddharet / 'dvAvapi ca' saMyatI - saMyatau susaMvRtAvupavizataH / eSaH 'strISu' kaNTakamuddharantISu vidhiravagantavyaH // [bhA. 6181] emeva ya acchimmiM, caMpAdiTThato navari nANattaM / niggaMthINa taheva ya, navariM tu asaMvuDA kAI // vR- evameva akSisUtre 'pi sarvamapi caktavyam / 'navaraM' nAnAtvaM campAdhSTAnto'tra bhavati / yathA kila campAyAM subhadrayA tasya sAdhozcakSuSi patitaM tRNamapanItaM tathA'nyasyApi sAdhozcakSuSi praviSTasya tRmAdeH kAraNe nirgrathyA'panayanaM sambhavatIti dRSTAntabhAvArthaH / nirgranthInAmapi sUtradvayaM tathaiva vaktavyam / navaram - kAcidasaMvRtA bhavati tataH pratigamanAdayaH pUrvoktA doSA bhaveyuH / dvitIyapade nirgranthastAsAMma prAguktavidhinA kaNTakAdikamuddharet // mU. (202) niggaMthe niggaMthiM duggaMsi vA visamaMsi vA pavvayaMsi vA pakkhulamANiM vA pavaDamANiM vA giNhamANe vA avalaMbamANe vA nAikkamai // mU. (203) niggaMthe niggaMthiM seyaMsi vA paMkaMsi vA panagaMsi vA udagaMsi vA okasamANiM vA ovujjhamANi vA giNhamANe vA avalaMbamANe vA nAikkamai // mU. (204] niggaMthe niggaMthi nAvaM ArubhamANiM vA orubhamANiM vA giNhamANe vA avalaMbamANe vA nAtikkamai // vR- asya sUtratrayasya sambandhamAha [ bhA. 6182 ] so puna dugge laggejja kaMTao loyaNammi vA kaNugaM / iti duggasuttajogo, thalA jalaM ceyare duvihe // vR-yaH pUrvasUtre pAdapraviSTaH kamTako locane vA kaNukaM praviSTamuktaM sa kaNTakastacca kaNukaM durge gacchataH prAyo laget, ato durgasUtramArabhyate / 'iti' eSa durgasUtrasya yogaH- sambandhaH / durgaM casthalaM tataH sthalAjjalaM bhavatIti kRtvA durgasUtrAnantaram 'itarasmin' jalapratibaddhe 'dvividhe' paGkaviSaye nauviSaye ca sUtre ArambhaH kriyate / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-nirgrantho nirgranthIM durge vA viSame vA parvate vA "pakkhulamANi vatti prakarSeNa skhaladgatyA gacchantIm, bhUmAvasamprAptAM vA patantIm, patitukAmAmityarthaH / "pavaDamANi va'tti pkarSeNa bhUmau sarvairapi gAtraiH patantIm / 20 24 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 bRhatkalpa-chedasUtram -3-6/204 sA // "giNhamANe va"tti bAhvAdAvaGge gRhNan vA, "avalaMbamANe va"tti avalambamAno vA' bAhnAdau gRhItvA dhArayan; athavA 'gRhNan' sarvAGgINAM dhArayan, 'avalambamAnaH' dezataH kareNa gRhNan, sAhayannityarthaH / nAtikrAmati svAcAramAjJAM vA iti prthmsuutrm|| dvitIyasUtramapyevameva / navaram-seko nAma-paGkepanake vAsajale yatra nimajjayate tatra vA, paGkaHkardamaH tatra vA, panako nAma-AgantukaH pratanudravarUpaH kardama eva tatra vA, udakaM pratItaM tatra vA, "okasamANiM va"tti 'apakasantIM vA' paGka-panakayoH parihasantIM "ovujjhamANiM va" tti 'apohyamAnAM vA' sekena udakena vA nIyamAnAM gRhNan vA avalambamAno vA nAtikAmati // tRtIyasUtrenirgranthImevanAvamArohantI vA avarohantIMvA gRhNAnovAavalambamAnovA nAtikAmati iti sUtratrayArtha // samprati bhASyakAro viSamapadAni vyAcaSTe[bhA.6183] tivihaM ca hoti duggaM, rukkhe sAvaya mnussduggNc| nikAraNammi gurugA, tattha vi ANAdiNo dosaa|| vR-trividhaMca bhavatidurgam, tadyathA-vRkSadurga zvApadadurgaM mnussydurgNc|yvRkssrtiivghntyaa durgamaM yatra vA pathi vRkSaH patitaH tad vRkssdurgm|ytr vyAghra-siMhAdInAM bhayaMtatzvApadadurgam / yatra mleccha-bodhikAdInAM manuSyANAM bhayaM tad manuSyadurgam / eteSu triSvapi durgeSu yadi niSkAraNe nirgranthIM gRhNAti avalambate va tadA caturguru, AjJAdayazca dossaaH| [bhA.6184] micchatte satikaraNaM, virAdhanA phAsa bhaavsNbNdho| paDigamaNAdI dosA, bhuttA-'bhutte va neyavvA / vR-nirgranthIM gRhNantaM taM dRSTvA ko'pi mithyAtvaM gacchet-aho! mAyAvino'mI, anya vadanti anyacca kurvanti / smRtikaraNaM vA bhuktabhogino bhavati, abhuktabhoginastu kutUhalam / tatazca saMyamavirAdhanA |sprshtshcbhaavsmbndho bhvti| tataH pratigamanAdayo doSA bhuktAnAmabhuktAnAM vA sAdhu-sAdhvInAM jJAtavyAH ||ath viSamapadaM vyAkhyAti[bhA.6185] tivihaM ca hoti visamaM, bhUmiM sAvaya mnussvismNc| - tammi viso ceva gamo, nAvodaga seya jtnnaae|| vR-trividhaM ca bhavati viSamam-bhUmiviSamaM zvApadaviSamaM manuSyaviSamaMca / bhUmiviSamaM nAmagartApASANAdyAkulo bhUbhAgaH, zvApada-manuSyaviSame tu zvApada-manuSyadurgavad mantavye / atra bhUmaviSameNAdhikAraH / parvatapadaM tu pratItvAd na vyAkhyAtam / 'tasminnapi' viSame parvate vA nirgranthIM gRhNatazcaturgurukaprAyazcittAdirUpaH sa eva gamo bhavati yo durge bhaNitaH / tathA 'nAvudake sekAdau ca' vakSyamANasvarUpe nirgranthIM gRhNato niSkAraNe ta eva doSAH / "jayaNAe"tti kAraNe yatanayA durgAdiSu gRhNIyAdavalambeta vA / yatanA cAgrato vkssyte|| atha praskhalana-prapatanapade vyAcaSTe[bhA.6186] bhUmIe asaMpattaM, pattaM vA hattha-jAnugAdIhiM / pakkhulaNaM nAyavvaM, pavaDaNa bhUmIya gattehiM / / vR-bhUmAvasamprAptaM hasta-jAnukAdibhiH prAptaM vA praskhalanaM jJAtavyam / bhUmau prAptaM sarvagAtraizca yat patanaM tatprapatanam // Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 6, mUlaM - 204, [bhA. 6187 ] [bhA. 6187 ] ahavA vidugga visame, thaddhaM bhItaM va gIta thero tu / sicayaMtaretaraM vA, giNhaMto hoti niddoso // vR- 'athavA' iti prakArAntaradyotakaH / uktAstAvad nirgranthIM gRhNato doSAH, paraM dvitIyapade durge viSame vA tAM stabdhAM bhItAM vA gItArtha sthaviraH sicayena-vastraNAntitAm itarAM vA gRhNan nirdoSo bhavati // vyAkhyAtaM prathamasUtram / samprati dvitIyasUtraM vyAkhyAti [bhA. 6188 ] paMko khalu cikkhallo, AgaMtU payaNuo duo paNao / so puna sajalo seo, sItijjati jattha duvihe vI // vR- paGkaH khalu cikkhalla ucyate / AgantukaH pratanuko drutazca panakaH / yatra punaH 'dvividhe'pi ' paGke panake vA "sIijjati" nimajjate sa punaH sajalaH seka ucyate // [bhA. 6189 ] paMka-panaesu niyamA, ogasaNaM vubbhaNaM siyA see / thimiyammi nimajjaNatA, sajale see siyA do vi // vR- paGka - panakayorniyamAd 'apakasanaM' hrasanaM bhavati / seke tu "vujjhaNaM" 'apohanaM' pAnIyena haraNaM syAt / stimite tu tatra nimajjanaM bhavet / sajale tu seke 'dve api' apavahana - nimajjane syAtAm // atha tRtIyaM nausUtraM vyAkhyAti [bhA. 6190] oyAraNa uttAraNa, atthuraNa vavuggahe ya satikAro / chedo va duvegayare, atapillaNa bhAva micchattaM // vR- kAraNe nirgranthIM nAvam 'avatArayan' Aropayan vA yadyAstaraNaM vapurgrahaM vA karoti tadA smRtikAro bhuktabhoginostayorbhavati / chedo vA nakhAdibhirdvayorekatarasya bhavet / atipreraNeca 'bhAvaH' maithunAbhilASa utpadyeta / mithyAtvaM vA tad dRSTvA kazcid gacchet // ete nAvudake nirgranthIM gRhNato doSA uktAH / atha lepopari santArayato doSAnAha [ bhA. 6191] 371 aMtojale vi evaM, gujjhaMgapphAsa iccha'nicchaMte / mujjava AyattA, jA hou karetu vA hAve // vR- 'antarjale'pi ' jalAbhyantare'pi gacchantIM gRhNata evameva doSA mantavyAH / tathA guhAGgasparze moha udiyAt, uditeca mohe yadi icchati necchati vA tata ubhayathA'pi doSAH / yadvA sa udIrNamohastAM jalamadhye muJcet, AyattA yasmAd bhavaMtu karotu vA 'hAvAn' mukhavikArAniti / kAraNe tu nAvudake lepopari vA avatAraNaM uttAraNaM vA kurvan yatanayA gRhNIyAd avalambeta vA // atha grahaNA - Svalambapade vyAkhyAti [bhA. 6192] savvaMgiyaM tu gahaNaM, karehi avalaMbaNegadesammi / jaha suttaM tAsu kayaM, taheva vatiNo vi vatiNIe / vR-grahaNaM nAma sarvAGgINaM karAbhyAM yad gRhyate / avalambanaM tu tad ucyate yad ekasmin dezebAhyAdau grahaNaM kriyate / tadevaM yathA tAsu nirgranthISu 'sUtraM' sUtratrayaM kRtam / kimuktaM bhavati ?yathA nirgrantho nirgranthyAH kAraNe grahaNamavalambanaM vA kurvan nA''jJAmatikrAmatIti sUtratraye'pi bhaNitam; tathaivArthata idaM draSTavyam- 'vratino'pi' sAdhorapi durgAdau paGkAdau nAvudakAdau vA prapatato vratinyA kAraNe grahaNamavalambanaM vA kartavyam / kayA punaryatanayA ? iti ced ata Aha Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram - 3-6/204 372 [bhA. 6193] jugalaM gilANagaM vA, asahuM antreNa vA vi ataraMtaM / govAlakaMcugAdI, sArakkhaNa nAlabaddhAdI / / vR- 'yugalaM nAma' bAlo vRddhazca tadvA, aparaM vA glAnam ata eva 'asahiSNuM' durgAdiSu gantumazaknuvantam, 'anyena vA' glAnatvavarjena kAraNena 'atarantam' azaktam, gopAlakaJcukAdiparidhAnapurassaraM nAlabaddhA saMyatI, AdigrahaNenAnAlabaddhA'pi saMrakSati, gRhNAti avalambate vA ityarthaH // mU. (205) khittacittaM niggaMthiM niggaMthe giNhamANe vA avalaMbamANe vA nAikkamai / / vR- asya sUtrasya sambandhamAha [bhA. 6194] ovujjhaMtI va bhayA, saMphAsA rAgato va khippejjA / saMbaMdhatthavihinnU, vadaMti saMbaMdhameyaM tu // vR- pAnIyenApohyamAnA vA bhayAt kSipyeta, kSiptacittA bhavedityarthaH / yadvA saMsparzato yo rAga utpadyate tasmAdvA tatra sAdhAvanyatra gate sati kSiptacittA bhavet / ataH kSiptacittAsUtramArabhyate / evaM sambandhArthavidhajJAH sUrayo'tra sUtre enaM sambandhaM vadanti / / anena sambandhenAyAtasyAsyA vyAkhyA'khittacittaM' ti kSiptaM STaM rAga-bhayA - SpamAnaizcittaM yasyAH sA kSiptacittA, tAM nirgranthIM nirgrantho gRhNAno vA'valambamAno vA nAtikrAmati AjJAmiti sUtrArthaH // athainaM bhASyakAro vistareNa prarUpayitumAha [ bhA. 6195 ] rAgeNa vA bhaeNa va, ahavA avamAniyA nariMdaina / ete hi khittacittA, vaNitAti parUvitA loe / / vR-rAgeNa yadi vA bhayenAthavA 'narendreNa' prajApatinA upalakSaNametat, sAmAnyena vA prabhuNA 'apamAnitAH' apamAnaM grAhitAH, etaiH khalu kAraNaiH kSiptacittA bhavanti / te ca loke udAharaNatvena parUpitA vaNigAdayaH / tatra rAgeNa kSiptacittA yathA - vaNigbhAryA bhartAraM mRtaM zrutvA kSiptacittA jAtA // bhayenApamAne ca kSiptacittatve udAharaNAnyAha - [ bhA. 6196 ] bhayao somilabahuo, sahasotthariyA ya saMjugAdIsu / naravatiNA va patINa va, vimANitA logI khettA // vR- 'bhayataH ' bhayena kSiptacitto yathA gajasukumAlamArako janArdanabhayena somilanAnA 'baTukaH ' brAhmaNaH / athavA 'saMyugAdiSu' saMyugaM - saGgrAmastatra, AdizabdAt parabalasamApatanAdiparigrahaH, taiH, gAthAyAM saptamI tRtayArthe, 'sahasA' atarkitam 'astRtAH' samantataH parigRhItA manuSyA bhayena kSiptacittA bhaLanaathai / evaM bhayena kSiptacittatve udAharaNamuktam / sampratyapamAnata AhanarapatinA samastadravyApaharaNataH kAcid vimAnitA patyA vA kAcinmahelA'pamAnitA kSiptacittA bhavet / evamAdikA laukikI kSiptacittA mantavyA // samprati lokottarikIM tAmevAha [ bhA. 6197] rAgammi rAyakhuDDI, jaDDAti tirikkha cariya vAtammi / rAgeNa jahA khettA, tamahaM vocchaM samAseNaM // vR- 'rAge' saptamI tRtIyArthe rAgeNa kSiptacittA yathA vakSyamANA rAjakSullikA / bhayena yathA 'jaDDAdIn ' hastiprabhRtIn tirazca dRSTvA / apamAnato yathA carikayA kayAcid vAde parAjitA satI kAcinnirgranthI kSiptacittA jAyate / tatra rAgeNa yathA rAjakSullikA kSiptacittA'bhavat tadahaM Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 6, mUlaM - 205, [bhA. 6197] vakSye samAsena // [ bhA. 6198] jiyasattU ya naravatI, pavvajjA sikkhaNA videsammI / kAUNa potaNammiM, savvAyaM nivvuto bhagavaM // 373 vR- jitazatrurnAma narapati / tasya pravrajyA'bhavat, dharmaM tathAvidhAnAM sthavirANAmantike zrutvA pravrajyAMsa pratipannavAnityarthaH / pravrajyAnantaraM ca tasya 'zikSaNA' grahaNazikSA AsevanAzikSA ca pravRttA / kAlAntare ca sa videzaM gataH / potanapure ca paratIrthibhi saha vAda upasthitaH / tatastaiH saha zobhano vAdaH sadvAdastaM dattvA mahatIM jinazAsanaprabhAvanAM kRtvA sa bhagavAn 'nirvRtaH ' muktipadavImadhirUDhaH // [ bhA. 6199] ekkA ya tassa bhaginI, rajjasiriM payahiUNa pavvaiyA / bhAtuyaanurAeNaM, khettA jAtA imA tu vihI // vR- ekA ca 'tasya' jitazatro rAjJo bhaginI bhrAturanurAgeNa rAjyazriyaM prahAya jitazatrupravrajyApratipattyanantaraM kiyatA'pi kAlena pravrajitA / sA ca taM jyeSThabhrAtaraM videze potanapure kAlagataM zrutvA bhrAturanurAgeNa 'kSiptA' apahRtacittA jAtA / tatra ca 'ayam' anuziSTirUpastasyAH praguNIkaraNe vidhi | tamevAha [bhA. 6200] telokkadevamahitA, titthagarA nIratA gatA siddhiM / therAvi gatA keI, caraNa-guNapabhAvagA dhIrA // vR- tasyA bhrAtrAdimaraNaM zrutvA kSiptacittIbhUtAyA AzvAsanArthamiyaM dezanA kartavyA, yathAmaraNaparyavasAno jiivlokH| tathAhi-ye tIrthakarA bhagavantaH trailokyadevaiH tribhuvananivAsibhirbhavanapatyAdibhi mahitAste'pi 'nIrajasaH' vigatasamastakarmaparamANavaH santo gatAH siddhim / tathA sthavirA api kecinmahIyAMso gItamasvAmiprabhRtayaH 'caraNa guNaprabhAvakAH ' caraNaM cAritraM guNaHjJAnaM tAbhyAM jizAsanasya prabhAvakAH 'dhIrAH' mahAstA deva-dAnavairapyabhokSyAH siddhiM gatAH / tadyadi bhagavatAmapi tIrthakRtAM mahatAmapi ca maharSINAmI dhzI gatistataH kA kathA zeSajantUnAm ? tasmAdetAzIM saMsArasthitamanucintya na zokaH kartavya iti // tathA [ bhA. 6201] baMbhIya suMdarI yA, annA vi ya jAu jogajeTThAo / tAo via kAlagayA, kiM puna sesAu ajjAo // vR- sugamA // anyacca [bhA. 6202 ] nahuhoti sotiyavvo, jo kAlagato daDho carittammi / so hoti sotiyavvo, jo saMjamadubbalo vihare // vR- "na hu" naiva sa zocayitavyo bhavati yazcAritre dRDhaH san kAlagataH / sa khalu bhavati zocayitavyo yaH saMyame durbalaH san vihRtavAn // katam ? ityAha [bhA. 6203 ] jo jaha va taha va laddhaM, bhuMjati AhAra- uvadhimAdIyaM / samaNaguNamukkajogI, saMsArapavaDato hoti // vR- yo nAma yathA vA tathA vA, doSaduSTakatayA nirdoSatayA vA ityarthaH, labdhamAhAropadhyAdikaM 'bhuGkte' upabhoga - paribhogaviSayIkaroti sa zramaNAnAM guNAH - mUlaguNottaraguNarUpAH zramaNaguNAstairmuktAH parityaktAstadrahitA ye yogAH-mano-vAkkAyavyApArAste zramaNaguNamuktayogAH te Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 bRhatkalpa-chedasUtram -3-6/205 yasya santi sa zramaNaguNamuktayogI saMsArapravardhako bhavati / tato yaH saMyamadurbalo vihRtavAn sa eva zocyaH, bhavadIyastu mrAtrAdi kAlagato DhazcAritre tataH sa paraloke'pi sugatibhAgiti na karaNIyaH zokaH // samprati "jaDDAditirikkha" ityasya vyAkhyAnArthamAhajaDDAdI tericche, satthe aganIya thaNiya vijjU ya / omeDisaNatA, cariyaM puvvaM parUveuM // [bhA. 6204] vR- jaDDuH- hastI, AdizabdAt siMhAdiparigrahaH, tAn tirazco dhSTvA / kimuktaM bhavati ? - gajaM vA madonmattaM siMhaM vA guJjantaM vyAghraM vA tIkSNanakhara - vikarAlamukhaM dRSTvA kA'pi nirgranthI bhayataH kSiptacittA bhavati / kA'pi punaH 'zastrANi' khaDgAdInyAyudhAni dhSTvA, iyamatra bhAvanA kenApi parihAsenodgIrNa khayaM kuntaM kSurikAdika vAdhSTavA kA'pi 'hA ! mAmeSa mArayati' iti sahasA kSiptacittA bhavati / evam 'agnI' pradIpanake lagne 'stanite vA' meghagarjite zrute vidyutaM vA dRSTvA bhayataH kSipatacittA bhavet / evaMvidhAyAM bhayena kSiptacitAyAM ko vidhi ? ityAha- 'avamA' tasya api laghutaraM kSullikA sA vakSyamANanItyA tasya siMhAdeH pratibheSaNAM karoti, tata itarA bhayaM muJcatIti / yA tu vAde parAjitA'pamAnataH kSiptacittIbhUtA tasyAH praguNIkaraNArthaM yatA carikayA sA parAjitA tAM pUrvaM 'prarUpya' prajJApya tadanantaraM tayA svamukhoccaritena vacasA kSiptacittatottAriyatavyA // athApamanAtaH kSiptacittatAM bhAvayati [bhA. 6205 ] avahIriyA va guruNA, pavattinIe va kammi vi pamAde / vAtammi vi cariyAe, parAtiyAe imA jayaNA // vR- 'guruNA' AcAryeNAvadhIritA, athavA pravartinyA kasmiMzcit pramAde vartamAnA satI gADhaM zikSitA bhavet tato'pamAnena kSiptacittA jAyeta / yadi vA carikayA vAde parAjitA ityapamAnataH kSiptacittA syAt / tasyAM ca bhayena kSiptacittAyAmiyaM yatanA // [ bhA. 6206] kannammi esa sIho, gahito aha dhArio ya so hatthI / khuDDulatariyA tujjhaM, te vi ya gamiyA purA pAlA // vR- iha "padaikadeze padasamudAyopacArAt" "pAlA" ityukte hastipAlAH siMhapAlA vA draSTavyAH / te'pi 'purA' pUrvaM 'gamitAH' pratibodhitAH kartavyAH, yathA - asmAkamekA kSullikA yuSmadIyaM siMhaM hastinaM vA dRSTvA kSobhamupAgatA, tataH sA yathA kSobhaM muJcati tathA kartavyam / evaM teSu pratibodhiteSu sAkSiptacittIbhUtA teSAmantike nIyate, nItvA ca tAsAM madhye yA tasyA api kSullikAyA laghutarI tayA sa siMhaH karNe dhAryate, hastI vA tayA dhAryate / tataH sA kSiptacittA procyate-tvatto'pi yA 'kSullakatarA' atisayena laghustayA eSa siMhaH karNe ghRtaH, athavA hastI anayA ghATitaH, tvaM tu bibheSi kiM tvametasyA api bhIrurjAtA ? dhASTaryamavalambyatAmiti // [bhA. 6207] sattha'ggI thaMbhetuM paNollaNaM nassate ya so hatthI / therI camma vikaDDaNa, alAyacakkaM tu dosuM tu // vR- yadi zastra yadi vA'gniM dRSTavA kSiptA bhavet tataH zastramagniM ca vidyayA stambhitvA tasya pAdAbhyAM pranodanaM kartavyam, bhaNitavyaM ca tAM prati- eSo'smAbhiragni zastra ca pAdAbhyAM praNunnaH, tvaM tu tato'pi vibheSIti / yadi vA pAnIyenArdrIkRtahastAdibhi so'gni spRzyate, bhaNyate ca - etasmAdapi tava kiM bhayam ? / tathA yato hastinastasyA bhayamabhUt sa hastI svayaM parAGmukho Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 6, mUlaM- 205, [bhA. 6207] 375 gacchan darzyate, yathA-yatastvaM bibheSi sa hastI 'nazyati' nazyan vartate tataH kathaM tvamevaM bhIrorapi bhIrurjAtA ? / tathA yA garjitaM zrutvA bhayamagrahIt taM prati ucyate - sthavirA nabhasi zuSkaM carma vikarSati; evaM coktvA zuSkacarmaNa AkarSaNazabdaH zrAvyate, tato bhayaM jarayati / tathA yadi agneH stambhanaM na jJAyate tadA 'dvayoH' agnau vidyuti ca bhayaM prapannAyA alAtacakraM punaH punarakasmAd darzyate yAvadubhayorapi bhayaM jIrNaM bhavati // atha vAde parAjayAdapamAnataH kSiptacittIbhUtAyA yatanAmAha [bhA. 6208] eIe jitA mi ahaM, taM puna sahasA na lakkhiyaM nAe / dhikkatakatitava lajjAvitAe pauNAyaI khuDDI // [bhA. 6209] tahaviya aThAyamANe, sArakkhamarakkhaNe ya caugurugA / ANANo ya dosA, virAdhana imehiM ThANehiM // vR-yathA carikayA sA parAjitA sA prajJApyate yathoktaM prAk / tataH sA''gatya vadati- etayA'haM vAde jitA'smi, 'tat punaH' svayaMjayanamanayA sahasA na lakSitam, tato me lokasya purato jayapravAdo'bhavat / evamukte sA carikA dhikkR taM dhikkArastatkaitavena tadvyAjena 'lajjApyate' lajjA grAhyate, lajjAM ca grAhitA satI sA'pasAryate / tataH kSiptA bhaNyate kimiti tvamapamAnaM gRhItavatI ? vAde hi nanu tvayaiSAM parAjitA, tathA ca tvatsamakSameva eSA dhikkAraM grAhiteti / evaM yatanAyAM kriyamANAyAM yadi sA kSullikA praguNIbhavati tataH sundaram // 'tathApica' evaM yatanAyAmapi ca kriyamANAyAm 'anavatiSThati' anivartamAne kSiptacittatve saMrakSaNaM vakSyamANayatanayA kartavyam / arakSaNe prAyazcittaM catvAro gurukAH, AjJAdayazca doSAH, virAdhanA cAmIbhi 'sthAnaiH prakArairbhavati / tAnyevAha [ bhA. 6210] chakkAyANa virAdhana, jhAmaNa tene nivAyaNe ceva / agaDa visame paDeja va, tamhA rakkhaMti jayaNAe / vR- tayA kSiptacittayA itastataH paribhramantyA SannAM kAyAnAM pRthivIkayikAdInA virAdhanA kriyate / 'dhyAmanaM' pradIpanakaM tada vA kuryAt / yadi vA stainyam, athavA nipAtanamAtmanaH parasya vA vidhIyate / 'avaTe' kUpe'thavA'nyatra viSame patet / tadevamasaMrakSaNe ime doSAstasmAd rakSanti 'yatanayA' vakSyamANayA / / sAmpratamenAmeva gAthAM vyAcikhyAsurAha [ bhA. 6211] sassagihAdINi dahe, tenejja va sA sayaM va hIrejA / mAraNa piTTaNamubhae, taddosA jaM ca sesANaM // vR- sasyaM dhAnyaMtadbhRtaM gRhaM sasyagRhaM tadAdIni, AdizabdAt zeSagRhA-''paNAdiparigrahaH, 'dahet' kSiptacittatayA'gnipradAnena bhasmasAtkuryAt, etena dhyAmanamiti vyAkhyAtam / mAraNaM piTTanamubhayasmin syAt, kimuktaM bhavati ? - sA kSiptacittatvena paravazA iva svayamAtmAnaM mArayet piTTayedvA, yadi vA paraM mArayet piTTayedvA, sA vA pareNa mAryate piTyate veti / "taddosA jaM ca sesANaM" iti tasyAH kSiptacittAyA doSAd yacca 'zeSANAM' sAdhvInAM mAraNaM piTTanaM vA / tathAhisAkSiptacittA satI yadA vyApAdayati piTTayati tadA pare svarUpamajAnAnAH zeSasAdhvInAmapi ghAta-prahArAdikaM kuryu tannimittamapi prAyazcittamarakSaNe draSTavyam / zeSANi tu sthAnAni sugamAnIti na vyAkhyAtAni // yaduktaM "tasmAd rakSanti yatanayA" iti tatra yatanAmAha Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 bRhatkalpa-chedasUtram -3-6/205 [bhA.6212] mahiDDie uTTha nivesane ya, AhAra viviMcaNA viussggo| rakkhaMtANa ya phiDiyA, agavesaNe hoti cugrugaa| vR-maharddhiko nAma-grAmasya nagarasyavA rakSAkArI tasya kathanIyam / tathA "uTTa nivesane ya" tti mRdubandhaistathA saMyatanIyA yathA svayamutthAnaM nivezanaM ca kartuM samarthA bhavati / tathA yadi 'vAtAdinA dhAtukSobho'syA abhUt' iti jJAyate tadA'pathyAhAraparihAreNa snigdha-madhurAdirUpa aahaarHprdaatvyH| "vigiMcaNa"tti uccArAdestasyAH pariSThApanaM krtvym| yadipunaH 'devatAkRta eSa upadravaH' iti jJAyate tadA prAzukaiSaNIyena kriyA kaaryaa| tathA "viussaggo" iti kimayaM vAtAdinA dhAtukSobhaH? uta devatAkRta upadravaH ?' ita parijJAnAya devatArAdhanArthaM kAyotsargaH krnniiyH| tatastayA''kampitayA kathite sati tadanurUpo yalo yathoktasvarUpaH krnniiyH| evaMrakSatAmapiyadisA kathaJcit sphiTitA syAt tatastasyA gvessnnNkrtvym|agvessnnepraayshcittN catvAro gurukAH / eSa dvAragAthAsakSepArthaH // sAmpratamenAmeva vivarISuH prathamato maharddhikadvAraM vivRNoti [bhA.6213] amhaM ettha pisAdI, rakkhaMtANaM pi phiTTati ktaaii| . sAhu parirakkhiyavvA, mahiDDigA''rakkhie khnnaa|| vR. 'maharddhike' grAmasya nagarasya vA rakSAkAriNyArakSake kathanA kartavyA, yathA-'atra' etasminnupAzraye'smAkaM rakSatAmapyeSA 'pizAcI' grathilA kadAcit 'sphiTati' apagacchati sA 'huH' nizcitaM parirakSayitavyA, pratipannacAritratvAditi // vyAkhyAtaM maharddhikadvAram / adhunA "uTTha nivesane ya" iti vyAkhyAnayati[bhA.6214] miubaMdhehi tahA naM, jati jaha sA sayaM tu uDeti / uvvaraga sattharahite, bAhi kuDaMDe asunnaM ca // vR-mRdubandhaistathA "NaM" iti tAM kSiptacittAM 'yamayanti' badhnanti yathA sA svayamuttiSThati, tuzabdasyAnuktasamuccayArthatvAd nivizate ca / tathA sA tasminnapavarake sthApyate yatra na kimapi zastrabhavati, yataHsA kSiptacittatayAyuktamayuktaMvA'jAnatIzastra httvaatenaa''tmaanNvyaapaadyet| tasya cApavarakasya dvAraMbahiH 'kuDaNDena' vaMzaTokkarAdinAbadhyate yena na nirgtyaapgcchti| tathA azUnyaM yathA bhavati evaM sA vAreNa vAreNa pratijAgaryate, anyathA zUnyamAtmAnamupalabhya bahutaraM kSiptacittA bhUyAt // [bhA.6215] uvvaragassa u asatI, puvvakata'satI ya khammate agddo| tassovariMca cakkaM, na chivati jaha upphiDaMtI vi|| vR-apavarakasya asati' abhAve pUrvakRte puurvkhaatekuupenirjlesaaprkssipyte|tsyaabhaave'vtto navaH khanyate, khanitvA ca tatra prakSipyate / prakSipya ca tasyAvaTasyopari 'cakra' rathAGgaM sthaganAya tathA dIyate yathA sA 'utsphiTantyapi' ullalayantyapi taccakraM 'nacchupati' nspRshti|| sAmprataM "AhAra vigicaNA" ityAdi vyAkhyAnayati[bhA.6216] niddha mahuraM ca bhattaM, karIsasejjA ya no jahA vaato| ___ deviya dhAukkhobhe, nAtussaggo tato kiriyaa|| vR-yadi 'vAtAdinAdhAtukSobho'syAH sajAtaH' iti jJAyate tadA bhaktamapathyaparihAreNa snigdhaM Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 6, mUlaM - 205, [ bhA. 6216 ] 377 madhuraM ca tasyai dAtavyam, zayyA ca karISamayI kartavyA, sA hi soSNA bhavati, uSNe ca vAtazleSmApaharaH, yathA ca vAto na labhyate tathA kartavyam / tathA kimayaM 'daivikaH' devenabhUtAdinA kRta upadravaH ? uta dhAtukSobhaH ? iti jJAtuM devatArAdhanAya 'utsarga' kAyotsarga kriyate / tasmiMzca kriyamANe yad AkampitayA devatayA kathitaM tadanusAreNa tataH kriyA kartavyA / yadi daivika iti kathitaM tadA prAzukaiSaNIyena tasyA upacAraH, zeSasAdhvInAM tapovRddhi, tadupazamanAya ca mantrAdismaraNamiti / atha vAtAdinA dhAtukSobha iti kathitaM tadA snigdhamadhurAdyupacAra iti / / samprati "rakkhaMtANa ya phiDie" tyAdi vyAkhyAnayati [ bhA. 6217] agaDe palAya maggaNa, annagaNo vA vi jo na sArakkhe / gurugA jaM vA jatto, tesiM ca niveyaNaM kAuM // vR- agaDe iti saptamI paJcamyarthe, tato'yartha- 'avaTAt ' kUpAd, upalakSaNametad, apavarakAdvA yadi palAyate kathamapi tatastasyAH 'mArgaNam' anveSaNaM kartavyam / tathA ye tatrA'nyatra vA''sane dUre vA'nyagaNA vidyante teSAM ca nivedanAkaraNam, nivedanaM kartavyamiti bhAvaH / yathA-asmadIyA ekA sAdhvI kSiptacittA naSTA vartate / tatastairapi sA gaveSIyA, dhSTA ca sA saGgrahaNIyA / yadi punarna gaveSayanti nApi saMrakSanti svagaNavartinyA anyagaNavartinyA vA tadA teSAM prAyazcittaM catvAraH 'gurukAH' gurumAsAH / yacca kariSyati SaDjIvanikAyavirAdhanAdikaM yacca prApsyati maraNAdikaM tannimittaM ca teSAM prAyazcittamiti // [bhA. 6218] chammAse paDiyariuM, anicchamANesu bhujjayarao vA / kula- gaNa - saMghasamAe, puvvagameNaM nivedeti // vR- pUrvoktaprakAreNa tAvat praticaraNIyA yAvat SaNmAsA bhavanti / tato yadi praguNA jAyate tarhi sundaram / athana praguNIbhUtA tataH 'bhUyastarakamapi' punastarAmapi tasyAH praticaraNaM vidheyam / atha te sAdhavaH parizrAntA bhUyastarakaM praticaraNaM necchanti, tatasteSvanicchatsu kula-gaNa-saGghasamavAyaM kRtvA 'pUrvagamena' glAnadvAroktaprakAreNa tasmai nivedanIyam, nivedite ca te kulAdayo yathAkramaM tAM praticaranti / / atha sA rAjAdInAM sajJAtakA bhavet tadA iyaM yatanA [bhA. 6219] ranno niveiyammiM, tesiM vayaNe gavesaNA hoti / osaha vejjA saMbaMdhuvassae tIsu vI jayaNA // vR-yadi rAjJo'nyeSAM vA sA putryAdikA bhavet tato rAjJaH, upalakSaNametad, anyeSAM vA svajanAnAM nivedanaM kriyate, yathA- yuSmadIyaiSA putryAdikA kSiptacittA jAtA iti| evaM nivedite yadi bruvate rAjAdayaH, yathA mama putryAdInAM kriyA svayameva kriyamANA vartate tata ihaiva tAmapyAnayata iti / tataH sA teSAM vacanena tatra nIyate, nItAyAzca tatra tasyA gaveSaNA bhavati / ayamatra bhAvArtha:sAdhavo'pi tatra gatvA auSadha-bheSajAni prayacchanti pratidivasaM ca zarIrasyodantaM vahanti / yadi punaH 'sambandhina' svajanA vadeyuH vayamauSadhAni vaidyaM vA samprayacchAmaH, paramasmAkamAsanne upAzraye sthitvA yUyaM praticaratha / tatra yadi zobhano bhAvastadA evaM kriyate / atha gRhasthIkaraNAya teSAM bhAvastadA na tatra nayanaM kintu svopAzraya eva dhriyate / tatra ca 'tisRSvapi ' AhAropadhi- dha-zayyAsu yatanA kartavyA / eSa dvAragAthAsaGkSepArthaH // sAmpratamenAmeva vivarISuH prathamataH " ranno niveiyammI" ityetad vyAkhyAnayati Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 bRhatkalpa-chedasUtram -3-6/205 [bhA.6220] puttAdInaM kiriyaM, sayameva gharammi koi kAreti / anujANaMte ya tahiM, ime vigNtuNpddiyrNti|| vR-yadi ko'pi rAjA'nyovAkSiptacittAyAHsAdhyAH svajanogRhe 'svayameva sAdhunivedanAt prAgAtmanaiva putryAdInAM 'kriyAM' cikitsAMkArayatitadA tasmai nivedite-'yuSmadIyAkSiptacittA jAtA' iti kathite yadi te'nujAnanti, yathA-atra samAnayata iti; tataH sA tatra nIyate, nItAMca satIm 'ime'pi' gacchavAsinaH sAdhavo gatvA prticrnti|| [bhA.6221] osaha vije demo, paDijaggahanaM ihaM tthitaa''snn| tesiMca nAu bhAvaM, na deMti mAnaM gihiikunyjaa| kRkadAcitsvajanA brUyuH, yathA-auSadhAnivaidyaca vayaMdadmaH, kevalam iha asminnasmAkamAsane pradesthitAH "NaM" itienAMpratijAgRta / tatrateSAMyadibhAvovirUpogRhasthIkaraNAtmakastatasteSAM tathArUpaM bhAvamiGgitAkArakuzalA jJAtvA na dadati, na teSAmAsane pradezenayantIti bhAvaH / kutaH? ityAha-mA tAM gRhasthIkuryuriti hetoH||smprti "tIsuvI jayaNe" tyetad vyAkhyAnayati[bhA.6222] AhAra uvahi sijA, uggama-uppAyaNAdisujayaMti / vAyAdI khobhammi va jayaMti pattega missA vaa|| vR-AhAre upadhau zayyAyAMca viSaye udgamotpAdanAdiSu, AdizabdAdeSaNAdidoSaparigrahaH, 'yatante' yalaparA bhavanti, udgamotpAdanAdoSavizuddhAhArAdyutpAdane praticarakA anye'pi ca yatamAnAstAM praticarantIti bhAvaH / eSA yatanA daivike kSiptacittatve draSTavyA / evaM vAtAdinA dhAtukSobhe'pi pratyekaM sAmbhogikAH 'mizrAvA' asAmbhogikaiH sammizrA-pUrvoktaprakAreNa ytnte| [bhA.6323] pubuddiDo ya vihI, iha vikareMtANa hoti taha ceva / teicchammi kayammi ya, AdesA tini suddhA vaa|| vR-yaH pUrva-prathamoddezakeglAnasUtre uddiSTaH-pratipAdato vidhisa eva 'ihApi' kSiptacittAsUtre'pi vaiyAvRtya kurvatAM tathaiva bhavati jnyaatvyH| caikitsyeca' cikitsAyAH karmaNica 'te' praguNIbhUtAyAM ca tasyAM traya AdezAH prAyazcittaviSayA bhavanti / eke bruvate-guruko vyavahAraH sthApayitavyaH / aprebruvte-lghukH|anye vyaacksste-lghusvkH| tatra tRtIyaAdezaHpramANam, vyavahArasUtroktatvAt / athavA sA 'zuddhA' na prAyazcittamAk, paravazatayA rAga-dveSAbhAvena pratisevanAt // etadeva bibhAvayiSuridamAha[bhA.6224] cauro ya huMti bhaMgA, tesiM vayaNammi hoti pnnvnnaa| parisAe majjhammI, paTThavaNA hoti pcchitte|| vR. iha cAritraviSaye vRddhi-hAnyAdigatAzcatvAro bhavanti bhaGgAsteSAM prarUpaNA kartavyA / 'nodakavacane ca 'kathaM sA'prAyazcittI ?' ityevaMrUpe 'prajJApanA' sUreH prativacanarUpA bhavati / tataH parSado madhye agItArthapratyayanimittaM 'prAyazcittasya' laghusvakarUpasya 'prasthApanA' pradAnaM tasyAHzuddhAyA api krtvymiti||smprti caturobhaGgAn kathayanprAyazcittadAnAbhAvaMbhAvayati[bhA.6225] vadati hAyati ubhayaM, avaTThiyaM ca caraNaM bhave cuhaa| khaiyaMtahovasamiyaM, missamahakkhAya khetNc|| .. vR-kasyApicAritraM vardhate, kasyApicAritraMhIyate, kasyApicAritraMhIyate vardhateca, kasyApi Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 6, mUlaM-205, [bhA. 6225] 379 'avasthitaM' na hIyatenacavardhate, ete catvAro bhnggaashcaaritrsy| sAmpratamamISAmeva caturNA bhaGgAnAM yathAsaGkhayena viSayAn pradarzayati-"khaiyaM" ityAdi |ksspk zreNipratipannasya kssaayikNcrnnNvrdhte| upazamazreNItaHpratipatane aupasamikaM caraNaM haanimupgcchti|kssaayopshmiktttdraag-dvessotkrssaa'pkrssvshtH kSIyate parivardhate ca / yathAkhyAtaM 'kSiptaM ca' padaikadeze padasamudAyopacArAt kSiptacittacAritraM cAvasthitam, yathAkhyAtacAritre sarvathA rAga-dveSodayAbhAvAt kSiptacittacAritre paravazatayA pravRtteH svato rAga-dveSAbhAvAt / tadevaM yataH kSiptacitte cAritramavasthitaM ato nAsau prAyazcittabhAgiti // para Aha-nanu sA kSiptacittA''zravadvAreSu cirakAlaM pravartitA bahuvidhaM cAsamaasatayA pralapitaM loka-lokottara viruddhaM casamAcaritaMtataH kathameSAna prAyazcittabhAk? atra sUrirAha[bhA.6226] kANaM AsavadAresuvaTTiyaM palavitaM bahuvidhaM c| logaviruddhA ya padA, louttariyA ya AinnA / / vR. 'kAmam' ityanumatau anumatametad, yathA-tayA''zravadvAreSucirakAlaM vartitaM bahuvidhaM ca pralapitaM lokaviruddhAni lokottaraviruddhAni ca padAni 'AcIrNAni' pratisevitAni / / [bhA.6227] na yabaMdhaheuvigalattaNeNa kammassa uvacayo hoti| logo vi ettha sakkhI, jaha esa paravvasA kAsI / / vR-tathApi 'na ca' naiva tasyAH kSiptacittAyAH 'bandhahetuvikalatvena' bandhahetavaH-rAgadveSAdayastadvikalatvena karmopacayo bhavati, karmopacayasya rAga-dveSasamAcaritAdyadhInatvAt, tasyAzca raagdvessviklvaat| tasyAzca rAga-dveSavikalatvaMna vacanamAtrasiddha kintu loko'pi 'atra' asmin viSaye sAkSI, yathA-eSA sarvaM paravazA'kArSIditi / tato rAga-dveSAbhAvAnna karmopacayaH, tasya tadanugatatvAt ||tthaa cAha[bhA.6228] rAga-dosAnugayA, jIvA kammassa baMdhagA hoti| rAgAdiviseseNa ya, baMdhaviseso vi avigiio| vR-rAga-dveSAbhyAmanugatAH-sambadhA rAga-dveSAnugatAH santo jIvAH karmaNo bandhakA bhavanti / tataH 'rAga-dveSavizeSeNa rAga-dveSatAratamyena 'bandhavizeSaH' karmabandhatara-tamabhAvaH 'avigItaH' avipratipannaH / tataH kSiptacittAyA rAga-dveSAbhAvataH krmopcyaabhaavH|| amumevArthaM dRSTAntena draDhayati[bhA.6229] kuNamANA viyaceTThA, parataMtA naTTiyA bhuvihaato| kiriyAphalena juJjati, na jahA emeva etaM pi|| vR- yathA 'nartakI' yantranartakI kASThamayI 'paratantrA' parAyatA paraprayogata ityarthaH, 'bahudhA api' bahuprakArA api, tuzabdo'pizabdArtha, ceSTAH kurvANA 'kriyAphalena' karmaNA na yujyate; 'evameva' anenaivaprakAreNaenAmapi kSiptacittAmanekAapiviruddhAH kriyAH kurvANAmakarmakopacayAM pshyt||athaatr parasya matamAzaGkamAna Aha[bhA.6230] jai icchasi sAserA, acetaNA tena se cao ntthi| jIvapariggahiyA puna, boMdI asamaMjasaM smtaa| vR-yadi tvametad 'icchasi' anumanyase, yathA-"sAserA" iti dezIpadatvAd yantramayI nartakI Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 bRhatkalpa-chedasUtram -3-6/205 acetanA tena kAraNena "se" tasyAH 'cayaH'karmopacayonAsti, 'bondi tanuH punaH 'jIvaparigRhItA' jIvenAdhiSThitA, jIvaparigRhItatvAcvazyaMtadviruddhaceSTAtaHkarmopacayasambhaH,tatoyAsAserASTiAntena samatAApAditA sA 'asamaJjasam ayujyamAnA, acetnscetnyoiissttaant-daantikyorvessmyaat| atrA''cArya prAha[bhA.6231] ceyaNamaceyaNaM vA, parataMtatteNa nanu hutullaaii| natayA visesitaM ettha kiMci bhaNatI suNa visesN|| vR-iha vastu cetanaM vA'stu acetanaM vA, yadi paratantraM tadA nanu 'huH' nizcitaM 'paratantratvena' parAyattatayAyatodve apitulyettonkinycidvaissmym|praah-ntvyaa'trprkrmopcycintaayaaN 'kiJcidapi' manAgapi viseSite yena 'jIvaparigRhItatve'pyekatra karmopacayo bhavati, ekatra na' iti pratipadyAmahe / atrAcArya 'bhaNati' brUte-zRNu bhaNyamAnaM vizeSam // tamevAha[bhA.6232] nanuso ceva viseso, jaM ekkamacetaNaM sacittegaM / jaha ceyaNe viseso, taha bhaNasu imaM nisaameh|| vR- nanu 'sa eva' yantranartakI-svAbhAvikanartakIdRSTAntasUcito vizeSaH-yad 'ekaM zarIraM' yantranartakIsatkaMparAyattatayA ceSTamAnamapyacetanam, 'ekaMtu svAbhAvikanartakIzarIraMsvAyattatayA pravRtteH 'sacittaM' sacetanamiti / para Aha-yathA eSa cetane vizeSo nisandigdhapratipattiviSayo bhavata tathA 'bhaNata' pratipAdayata / AcArya prAha-tataH 'idaM vakSyamANaM "nizamaya' aakrnny|| [bhA.6233] jo pellio pareNaM, heU vasaNassa hoi kaayaannN| tattha na dosaM icchasi, logeNa samaMtahA taM ca // vR-yaH pareNa preritaH san 'kAyanAM' pRthivyAdInAM 'vyasanasya' saGghaTTana-paritApanAdirUpasya 'hetuH' kAraNaM bhavati 'tatra' tasmin pareNa preritatayA kAyavyasanahetau yathA na tvaM doSamicchasi, anAtmavazatayA pravRtteH / kathaM punardoSaM necchAmi? ityata Aha-'lokena samaM' lokena saha, loke tathAdarzanata ityarthaH / tathAhi-yo yatrAnAtmavazatayA pravartate taM tatra loko nirdoSamabhimanyate / atha eva parapreritatayA kAyavyasanahetuM nirdoSamabhimanyatAm / yathA ca taM nirdoSamicchasi tathA 'tAmapi ca kSiptacittAM nirdoSAM pazya, tasyA api parAyattatayA tathArUpAsu ceSTAsu prvRtteH|| etadeva savizeSaM bhAvayati[bhA.6234] passaMto viya kAe, apaccalo appagaM vidhAreuM / jaha pellito adoso, emeva imaM pipaasaamo|| vR-yathApareNapreritaAtmAnaM vidhArayituM' saMsthApayitum apratyalaH' asamasarthaH sanpazyannapi 'kAyAn' pRthivIkAyikAdIn virAdhayan anikAputrAcArya iva 'adoSaH' nirdoSaH; 'evameva' anenaiva prakAreNa parAyattatayA pravRttilakSaNena 'imAmapi' kSiptacittAmadoSAM pazyAmaH / / ihapUrvapraguNIbhUtAyAstasyAH prAyazcittadAnaviSayetraya AdezA gurukAdaya uktAatastAneva gurukAdIn prarUpayati[bhA.6235] gurugo gurugatarAgo, ahAgurUgo ya hoi vvhaaro| lahuo lahuyatarAgo, ahAlahUgo yvvhaaro|| [bhA.6236] lahuso lahusatarAgo, ahAlahUso ya hoi vvhaaro| Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 381 uddezakaH 6, mUlaM-205, [bhA. 6236] etesiM pacchittaM, vocchAmi ahAnupuvvIe / [bhA.6237] guruto yahoi mAso, gurugatarAgo ya hoicumaaso| ahagurugo chammAso, guruge pakkhammi pddivttii|| [bhA.6238] tIsA ya pannavIsA, vIsA pnnrsevy|| dasapaMca ya divasAI, lahusagapakkhammi pddivttii|| [bhA.6239] gurugaMca aTThamaM khalu, gurugatarAgaM ca hoi dasamaMtu / AhAguruga duvAlasa, guruge pakkhammi pddivttii|| [bhA.6240] chaTuMca cautthaM vA, AyaMbila-egaThANa-purimaDDA / nivviyagaMdAyavvaM, ahalahusagagammi suddho vA / / vR-AsAMSaNNAmapi gAthAnAM vyAkhyA pUrvavat / navaram-ihAgItArthapratyayArthaM yathAlaghusvako vyavahAraH prsthaapyitvyH|| mU. (206) dittacittaM niggaMthiM niggaMthe giNhamANe vA avalaMbamANe vA naaikkmi|| vR-asya vyAkhyA prAgvat / navaram-dIptacittA-lAbhAdimadena prvshiibhuuthRdyaa| atha bhASyakAro vistaramabhidhitsurAha[bhA.6241] eseva gamo niyamA, dittAdInaM pi hoi naayvyo| jo hoi dittacitto, so palavati nicchiyvvaaiN|| vR- 'eSa eva' anantaroktakSiptacittAnirgranthIsUtragata eva 'gamaH' prakAro laukikalokottarikabhedAdirUpaH 'dIptAdInAmapi dIptacittAprabhRtInAmapi nirgranthInAM niymaadveditvyH| yat punarnAnAtvaM tad abhidhAtavyam / tadevAdhikRtasUtre'bhidhitsurAha-"jo hoi" ityAdi, yo bhavati dIptacittaH so'nIpsitavyAni bahUni pralapati, bahvanIpsitapralapanaM tasya lakSaNam, kSiptacittastvapahRtacittatayA maunenApyavatiSThata iti parasparaM sUtrayorvizeSa iti bhaavH|| atha kathameSa dIptacitto bhavati? iti tatkAraNapratipAdanArthamAha[bhA.6242] iti sa asammANA, khittA sammANato bhave dittaa| - aggI va iMdhanenaM, dippati cittaM imehiNtu|| vR-'iti' anantarasUtroktA 'eSA' kSiptacittA 'asammAnataH' apamAnato bhavati / 'dIptA' dIptacittA punaH 'sammAnataH' viziSTasammAnAvAptito bhavati / tacca cittaM dIpyate'gnirivendhanaiH 'ebhiH' vakSyamANaibhimadAdibhiH / / tAnevAha[bhA.6243] lAbhamaeNa va matto, ahavA jeUNa dujjae sttuu| dittammi sAyavAhaNo, tamahaM vocchaM smaasenn|| kR-lAbhamadenavAmattaHsandIptacittobhavati, athavA durjayAn zatrU jitvA, etasminnabhayasminnapi 'dIpte' dIptacitte laukiko dRSTAntaHsAtavAhano rAjA / 'tamahaM sAtavAhanaSTAntaM samAsena vkssye| yathApratijJAtameva karoti[bhA.6244] mahurA''NattI daMDe, sahasA niggama apucchiu~ kayaraM / tassa ya tikkhA ANA, duhA gatA do vi pADeuM / / [bhA.6245] sutajamma-mahurapADaNa-nihilaMbhanivedaNA jugava ditto| Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 bRhatkalpa-chedasUtram -3-6/206 saNija khaMbha kuDDe, kuTTe imAI palavaMto // vR-goyAvarI nadI taDe a patiTThANaM nagaraM / tattha sAlavAhaNo rAyA / tassa kharao amnycco| annayA so sAlavAhano rAyA daMDanAyagamAnavei-mahuraM ghettUNaM sigghamAgaccha / so ya sahasA apucchiUNa daMDehiM saha niggao / tao ciMtA jAyA kA mahurA ghettavvA ? dakkhiNamahurA uttaramahurA vA ? / tassa ANA tikkhA, puno pucchiuM na tIrati tao daMDA duhA kAUNa dosu vi pesiyA / gahio do vi mahurAo / tao vaddhAvago pesio / tena gaMtUNa rAyA vaddhAvio-deva ! do vi mahurAo gahiyAo / iyaro Agao-deva ! aggamahisIe putto jAo / anno Agato deva! amugattha padese vipulo nahI pAyaso jAto / tao uvaruvariM kallANaniveyaNeNa harisavasavisappamANahiyao paravvaso jAo / tao harisaM dhariumacAyaMto sayaNi kuTTai, khaMbhe AhaNai, kuDDe viddavai, bahUNiya asamaMjasANi palavati / tao kharageNAmacgheNaM tamuvAehiM paDibohiukAmeNa khaMbhA kuDDA bahU viddaviyA / rannA pucchiyaM keneyaM viddaviyaM ? / so bhaNei-tumehiM / tato 'mama sammuhamalIyameyaM bhaNati' ruTTeNaM rannA so kharago pAeNa tADito / tao saMkeiyapurisehiM uppADio annattha saMgovito y| tao kamhi paoyaNe samAvaDie rannA pucchio- kattha amaJco ciTThati ? / saMkeiyapurisehi ya 'deva ! tumhaM teiyaM ti / tao samAvattho jAo tAhe saMkeiyapurisehiM vinatto- deva ! gavesAmi, jai vi kayAi caMDAlehiM rakkhio hojjA / tao gavesiUNa Anio / rAyA saMtuTTho / amaceNa sabbhAvo kahio / tuTThena viulA bhogA dinnA | sAmpratamakSarArtho vivriyate-sAtavAhanena rAjJA mathurAgrahaNe "daMDi"tti daNDanAyakasyAjJapti kRtA / tato daNDAH sahasA 'kAM mathurAM gRhNImaH ?" ityapRSTvA nirgatAH / tasya ca rAjJa AjJA tIkSNA, tato na bhUyaH praSTuM zaknuvanti / tataste daNDA dvidhA gatAH, dvidhA vibhajya eke dakSiNa-mathurAyAmapare uttaramathurAyAM gatA ityarthaH / dve api ca mathure pAtayitvA te samAgatAH / / sutajanma-mathurApAtana-nidhilAbhAnAM yugapad nivedanAyAM harSavazAt sAtavAhano rAjA 'dIptaH' dIptacitto'bhavat / dIptacittatayA ca 'imAni' vakSyamANAni pralapan zayanIya-stambhakuDyAni kuTTayati // tatra yAni pralapati tAnyAha [bhA. 6246] sacaM bhaNa godAvari !, puvvasamuddeNa sAviyA saMtI / sAtAhaNakulasarisaM, jati te kUle kulaM atthi / / vR- he godAvari ! pUrvasamudreNa 'zapitA' dattazapathA satI satyaM 'bhaNa' brUhi yadi tava kUle sAtavAhanakulasadhzaM kulamasti // [bhA. 6247] uttarato himavaMto, dAhiNato sAlivAhaNo rAyA / samabhArabharakkaMtA, tena na palhatthae puhavI // vR- 'uttarataH ' uttarasyAM dizi himavAn giri dakSiNatastu sAlavAhano rAjA, tena samabhArabharAkrAntA satI pRthivI na paryasyati, anyathA yadi ahaM dakSiNato na syAM tato himavadgiribhArAkrAntA niyamataH paryasyet // [ bhA. 6248 ] eyANi ya antrANi ya, palaviyavaM so anicchiyavvAiM / kusaleNa amaceNaM, kharageNaM so uvAeNaM // vR- 'etAni' anantaroditAni anyAni ca so'nIpsitavyAni bahUni pralapitavAn / tataH kuzalena kharakanAmnA'mAtyenopAyena pratibodhayitukAmenedaM vihitam / kim ? ityAha Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 6, mUlaM - 206, [bhA. 6249 ] [bhA. 6249 ] viddavitaM keNaM ti va, tubbhehiM pAyatAlaNA kharae / katthatti mArio so, datti ya darisite bhogA / / 383 vR- 'vidravitaM' vinAzitaM samastaM stambha-kuDyAdi / rAjJA pRSTam - kenedaM vinAzitam ? / amAtyaH sammukhIbhUya saroSaM niSThuraM vakti-yuSmAbhiH / tato rAjJA kupitena tasya pAdena tADanA kRtA / tadanantaraM saGketitapuruSaiH sa utpATitaH saGgopitazca / tataH samAgate kasmiMzcit prayojane rAjJA pRSTam - kutrAmAtyo vartate ? / saGketitapuruSairuktam-deva! yuSmatpAdAnAmavinayakArI iti mAritaH / tataH 'duSTaM kRtaM mayA' iti prabhUtaM visUritavAn / svasthIbhUte ca tasmin saGketitapuruSairamAtyasya darzanaM kAritam / tataH sadbhAvakanAnantaraM rAjJA tasmai vipulA bhogAH pradattA iti // ukta laukiko dIptacittaH / atha tameva lokottarikamAha [ bhA. 6250 ] mahajjhayaNa bhatta khIre, kaMbalaga paDiggahe ya phalae ya / pAsAe kappaTThI, vAtaM kAUNa vA dittA // vR- 'mahAdhyayanaM' pauNDarIkAdikaM divasena pauruSyA vA kayAcid medhAvinyA kSullikayA Agamitam, athavA bhaktamutkRSTaM lbdhavA 'nAsmin kSetre bhaktamIddazaM kenApi labdhapUrvam', yadi vA kSIraM caturjAtakasammizramavApya 'naitA zamutkRSTaM kSIraM kenApi labhyate', yadi vA kambalaratnamatIvotkRSTam athavA viziSTavarNAdikam athavA prAsAde sarvotkRSTe upAzrayatvena labdhe, "kappaTThI "ti Izvaraduhitari rUpavatyAM prajJAdiguNayuktAyAM labdhAyAM pramodate, pramodabharavazAcca dIptacittA bhavati / etena "lAbhamadena vA mattaH" iti padaM lokottare yojitam / adhunA "durjayAn zatrUn jitvA" iti padaM yojayati-vAdaM vA parapravAdinyA durjayayA saha kRtvA tAM parAjityAtiharSataH 'dIptA' dIptacittA bhavati // etAsu dIptacittAsu yatanAmAha [bhA. 6251] divaseNa porisIe, tuma paDhitaM imAe addheNaM / etIe natthi gavvo, dummehatarIe ko tujjhaM // vR-divasena pauruSyA vA tvayA yat pauNDarIkAdikamadhyayanaM paThitaM tad anayA divasasya pauruSyA * vA'rddhena paThitaM tathA'pyetasyA nAsti garva, tava punardumeghastarakAyAH ko garva ?, naiva yukta iti bhAvaH, etasyA api tava hInaprajJatvAt // [bhA. 6252] taddavvassa duguchaNa, diTThato bhAvaNA asariseNaM / kAU hoti dittA, vAdakaraNe tattha jA omA // vR- yad utkRSTaM kalamazAlyAdikaM bhaktaM kSIraM kambalaratnAdikaM vA tayA labdhaM tasya dravyasya jugupsanaM kriyate, yathA-nedamapi zobhanam, amuko vA'sya doSa iti / yadi vA 'dRSTAntaH ' anyenApIdRzamAnItamiti pradarzanaM kriyate / tasya ca dRSTAntasya bhAvanA 'asadhzena' zatabhAgena sahasrabhAgena vA yA tasyAH sakAzAd hInA tayA kartavyA / yA tu vAdaM kRtvA dIptA'bhUta tasyAH praguNIkaraNAyapUrvaM carikAdikA pracaNDA paravAdinI prajJApyate, tataH sA tasyA vAdabhimAninyAH puratastato'pyavamatarA yA sAdhvI tayA vAdakaraNe parAjayaM prApyate, evamapabhrAjitA satI praguNIbhavati / [bhA. 6253] dullabhadavvedese, paDisehitagaM aladdhapuvvaM vA / AhArovahi vasahI, akkhatajonI va dhUyA vi // vR-yatra deze kSIra- ghRtAdikaM dravyaM durlabhaM tatra tad anyAsAmAryikANAM 'pratiSiddhaM' 'na prayacchAmaH' Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 bRhatkalpa-chedasUtram -3-6/206 . iti dAyakena niSiddhaM 'alabdhapUrvaM vA' kayA'pi pUrvaM tatra na labdhaM tatra tad labdhvA dIptacittA bhavatIti vAkyazeSaH, yadvA sAmAnyenotkRSTa AhAra utkRSTa upadhirutkRSTA vA vasatirlabdhA akSatayonikA vA 'duhitA' kAcIdazvaraputrikA labdhA tatreyaM ytnaa|| [bhA.6254] pagayammi pannavettA, vijAti visodhi kammamAdI vA / khuDDIya bahuvihe Aniyammi obhAvaNA pauNA // vR-'prakRte' viziSTatare bhakta-kSIra-kambala-ralAdike'vamatarAyAH sampAdayitavye tathAvidhaM zrAvakamitaraM vA prajJApya, tadabhAve kasyApi maharddhikasya vidyAM AdizabdAmantra-cUrNAdInyAvat 'karmAdi' kArmaNamapi prayujya, AdizabdaH svagatAnekabhedasUcakaH, tataH kSullikatarAyA guNataH zatabhAga-sahasrabhAgAdinA hInAyA viziSTamAhArAdikaM sampAdayanti / tato vidyAdiprayogajanitapApavizuddhaye 'vizodhi' prAyazcittaM grAhyam / evaM kSullikayA 'bahuvidhe' kSIrAdike AnIte sati tasyA apabhrAjanA kriyate taH praguNA bhvti|| [bhA.6255] addiTThasaDa kahaNaM, AuTTA abhiNavo ya paasaado| kayamitte ya vivAhe, siddhAisutA ktitvennN|| vR-yastayA zrAddhona dRSTaH-aSTapUrvastasyAdRSTasya zrAddhasya 'kathana' prajJApanA, upalakSaNametad, anyasya maharddhikasya vidyAdiprayogato'bhimukhIkaraNam, tataste AvRttAH santastasyA labdhyabhimAninyAH samIpamAgatya bruvate-vayametayA kSullikayA prajJApitAstataH 'abhinava eva' kRtamAtra eva yuSmAkeSa prAsAdo datta iti / tathA kaitavena siddhAdisutAH' siddhaputrAdiduhitaraH kRtamAtra eva vivAhe utpAdanIyAH / iyamatra bhAvanA-siddhaputrAdInAM prajJApanAM kRtvA tadduhitaraH kRtamAtravivAhA eva vratArthaM tatsamakSamupasthApanIyAH yena tasyA apabhrAjanA jAyate / tataH praguNIbhUtAyAM tasyAM yadi tAsAM na tAtvikI vratazraddhA tadA zakunAdivaiguNyamudbhAvya mucynte| mU. (207) jakkhAiDiM niggaMthiM niggaMthe giNhamANe vA naaikkmi|| vR-asya sambandhamAha[bhA.6256] poggala asubhasamudayo, esa anAgaMtugo va doNhaM pi| jakkhAveseNaM puna, niyamA AgaMtuko hoi|| vR-'dvayoH' kSiptacittA-dIptacittayoH 'eSaH' pIDAhetutvenAntaramuSTio'zubhapudgalasamudayaH 'anAgantukaH' svazarIrasambhavI pratipAditaH / yakSAvezena punaryoyatipIDAheturazubhapudgalasamudayaH sa niyamAdAgantuko bhavati / tato'nAgantukAzubhapudgalasamudayapratipAdanAnantaramAgantukAzubhapudgalasamudayapratipAdanArthameSa sUtrArambhaH / / prakArAntareNa sambandhamAha[bhA.6257] ahavA bhaya-sogajuyA, ciMtaddannA va atiharisitA vaa| Avissati jakkhehi, ayamanno hoi sNbNdho|| vR-'athavA' iti prakArAntaropadarzane / bhaya-zokayuktA vA cintArditA vA, etena kSiptacittA uktA; atiharSitA vA yA paravazA, anena dIptacittA'bhihitA; eSA dvividhA'pi yakSaiH paravazahRdayatayA 'Avizyate' aalinggyte|ttH kSipta-dIptacittAsUtrAnantaraMyakSAviSTAsUtramityayamanyo bhavati sambandhaH / anena sambandhenAyAtasyAsyA vyAkhyA-sA ca prAgvat / samprati yato yakSAviSTA bhavati tat pratipAdanArthamAha Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 6, mUlaM - 207, [bhA. 6258] [bhA. 6258] puvvabhaviyavereNaM, ahavA rAeNa rAiyA saMtI / etehi jakkhaiTThA, savatti bhayae ya sajjhilagA / vR- 'pUrvabhavikena' bhavAntarabhAvinA vaireNa athavA rAgeNa raJjitA satI yakSairAvizyate / etAbhyAM dveSarAgAbhyAM kAraNAbhyAM yakSAviSTA bhavati / tathA cAtra pUrvabhavike vaire sapatnIdhSTAnto rAge bhRtakaHSTAntaH sajjhalakadRSTAntazceti // tatra sapatnIdhSTAntamAha [bhA. 6259] vessA akAmato nijjarAe mariUNa vaMtarI jAtA / puvvasavattiM khettaM, kareti sAmannabhAvammi // vR- ego seTThI / tassa do mhilaa| egA piyA, egA vessA, aniSTetyarthaH / tattha jA vessA sA akAmanijjarAe mariUNa vaMtarI jAyA / iyarA vi tahArUvANaM sAhuNINaM pAyamUle pavvaiyA / sA ya vaMtarI puvvabhavavereNa chiDDANi maggai / annayA pamattaM daddUNa chaliyAiyA || akSarArthastvayamzreSThisatkA 'dveSyA' aniSTA bhAryA'kAmanirjarayA mRtvA vyantarI jAlA / tataH pUrvasapatnIM zrAmaNyabhAve vyavasthitAM pUrvabhavikaM vairamanusmarantI 'kSiptAM' yakSAvidhaM kRtavatI / gAdhAyAM vartamAnanirdezaH prAkRtatvAt // atha bhRtaka dhSTAntamAha [ bhA. 6260 ] bhayato kuTuMbinIe, paDisiddho vANamaMtaro jAto / sAmannammi pamattaM, chaleti taM puvvavereNaM // vRegA koDuMbinI orAlasarIrA egena bhayageNaM orAlasarIreNaM ptthiyaa| so tIe nicchiio| tao so gADhamajjhovavanno tIe saha saMpayogamalabhamANo dukkhasAgaramogADho akAmanijarAe mariUNa vaMtarI jaao| sAya koDuMbinI saMsAravAsavirattA pavvaiyA / sA tena AbhoiyA / pamattaM daTTU chaliyA || akSarArthastvayam- 'bhRtakaH' karmakaraH kuTumbinyA pratiSiddho vAnamantaro jAtaH / tataH zrAmaNyasthitAM tAM pramattAM matvA pUrvavaireNa chalitavAn // atha sajjhilakadRSTAntamAha[bhA. 6261] jeTTho kaneTThabhajjAe mucchio nicchito ya so tIe / 385 jIvaMte ya mammI, sAmane vaMtaro chalae // vR- egammigAme do sajjhilakA, bhAyaro ityarthaH / tattha jeTTho kaNiTThassa bhAriyAe ajjhovavanno / so taM patthe / sA neccha bhaNai ya-tumaM appaNo lahubaMdhavaM jIvaMtaM na pAsasi ? / tena ciMtiyaM-jAva eso jIva tAva me natthi esA / evaM ciMtittA chiddaM labhiUNa visasaMcAreNa mArio lahumAyA / tao bhaNiyaM jassa tumaM bhayaM kAsI so mato, idAniM pUrehi me manorahaM / tIe ciMtiyaM nUNametena mArito, dhiratthu kAmabhogANamiti saMvegeNa pavvaiyA / iyaro vi duhasaMtatto kAmanijjarAe mao vaMta jAto vibhaMgeNa puvvabhavaM pAsai / taM sAhuNiM davaNa puvvabhavayaM veramaNusaraMto pamattaM chaliyAio / / akSarayojanA tviyam - jyeSThaH kaniSThabhAryAyAM mUrchitaH, na cAsau tayA IpsitaH kintu 'jIvantaM svabhrAtaraM na pazyasi ? ' iti bhaNitavatI / tataH 'asmin jIvati mamaiSA na bhavati' itibudhyA taM mAritavAn / mRte ca tasmin zrAmaNye sthitAM tAM vyantaro jAtaH san chalitavAn // athaivaMchalitAyA yatanAmAha [ bhA. 6262] tassa ya bhUtatigicchA, bhUtaravAvesaNaM sayaM vA vi / nIuttamaM ca bhAvaM, nAuM kiriyA jahA puvvaM // 20 25 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa - chedasUtram -3-6/207 vR-tasyA evaM 'bhUtaravAvezanaM' bhUtaravaiH bhUtaprayuktAsamaJjasapralApaiH AvezanaM yakSAvezanaM matvA bhUtacikitsA kartavyA katham ? ityAha- 'tasya' bhUtasya nIcamuttamaM ca bhAvaM jJAtvA / kathaM jJAtvA ? ityAha- 'svayaM vA' kAyotsargeNa devatAmAkampya tadvacanataH samyak parijJAya, apizabdAd anyasmAdvA mAntrikAdeH sakAzAd jJAtvA / tasyAH kriyA vidheyA, yathA 'pUrvaM' kSiptacittAyA uktA // iha yakSAviSTA kilonmAdaprAptA bhavati tato yakSAviSTAsUtrAnantaramunmAdaprAptAsUtramAha 386 mU. (208) ummAyapattiM niggaMthiM niggaMthe giNhamANe vA nAtikkamai // vR- asya vyAkhyA prAgvat // athonmAdaprarUpaNArthaM bhASyakAraH prAha[ bhA. 6263] ummAto khalu duvidho, jakkhAeso ya mohanijjo ya / jakkhAeso vRtto, mohena imaM tu vocchAmi // vR- unmAdaH 'khalu' nizcitaM 'dvividhaH' dviprakAraH / tadyathA-yakSAvezahetuko yakSAvezaH, kArye kAraNopacArAt / evaM mohanIyakarmodayahetuko mohanIyaH / cazabdau parasparasamuccayArthI svagatAnekabhedasaMsUcakau vA / tatra yaH 'yakSAvezaH' yakSAvezahetukaH so'nantarasUtre uktaH / yastu 'mohena' mohanIyodayena; mohanIyaM nAma- yenAtmA muhyati, tacca jJAnAvaraNaM mohanIyaM vA draSTavyam, dvAbhyAmapyAtamano viparyAsApAdanAt tenottaratra "ahava pittamucchAe" ityAdyucyamAnaM na virodhabhAk; "imo"tti ayam-anantarameva vakSyamANatayA pratyakSIbhUta iva tamevedAnIM vakSyAmi / pratijJAtaM nirvAhayati [bhA. 6264] rUvaMgaM davaNaM, ummAto ahava pittamucchAe / taddAyaNA nivAte, pittammi ya sakkarAdIni // vR-rUpaM ca-naTadirAkRti aGgaM ca-guhyAGgaM rUpAGgaM tad dRSTavA kasyA apyunmAdo bhavet / athavA 'pittamUrcchayA' pittodrekeNa upalakSaNatvAd vAtodrekavazato vA syAdunmAdaH / tatra rUpAGgaM dRSTavA yasyA unmAdaH saJjAtastasyAtasya rUpAGgasya virUpAvasthAM prAptasya darzanA kartavyA / yA tu vAtenonmAdaM prAptA sA nivAte sthApanIyA / upalakSaNamidam, tena tailAdinA zarIrasyAbhyaGgo ghRtapAyanaM ca tasyAH kriyate / 'pitte' pittavazAdunmattIbhUtAyAH zarkarA - kSIrAdIni dAtavyAni // kathaM punarasau rUpAGgadarzanenonmAdaM gacchet ? ityAha [ bhA. 6265 ] davaNa naDaM kAI, uttaraveuvvitaM mataNakhettA / teneva ya rUveNaM, uDDamma kayammi nivvinnA / / vR- kAcidalpasattvA saMyatI naTaM dRSTvA kiMviziSTam ? ityAha- 'uttaravaikurvikam ' uttarakAlabhAvivastra - SSbharaNAdivicitrakRtrimavibhUSAzobhitam, tataH kAcid 'madanakSiptA' unmAdaprAptA bhavet tatreyaM yatanA-uttaravaikurvikApasAraNena tenaiva svAbhAvikena rUpeNa sa naTastasyA nirgranthyAdarzyate / athAsau naTaH svabhAvato'pi surUpastato'sau Urdhva-vamanaM kurvan tasyA darzyate, tataH tasminnUrdhve kRte sati kAcidalpakarmA nirvinnA bhavati, tadviSayaM virAgaM gacchatItyarthaH / [bhA. 6266 ] patravito u durUvo, ummaMDijjati a tIe purato tu / rUvavato puna bhattaM, taM dijati jena chaDDeti / bR- anyacca yadi naTaH svarUpato durUpo bhavati tataH sa pUrvaM prajJApyate, prajJApitazca san 'tasyAH ' unmAdaprAptAyAH purataH 'unmaNDyate' yat tasya maNDanaM tat sarvamapanIyate tato virUparUpadarzanato Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 6, mUlaM - 208, [bhA. 6266 ] 387 virAgo bhavati / athAsau naTaH svabhAvata eva rUpavAn- atizAyinA udbhaTarUpeNa yuktastatastasya bhaktaM madanaphalamizrAdikaM tad dIyate yena bhuktena tasyAH purataH 'chardayati' udvamati, udvamanaM ca kurvan kilAsau jugupsanIyo bhavati tataH sA taM dRSTvA virajyata iti / / gujjhaMgammi u viyaDaM, pajjAveUNa kharagamAdINaM / taddAyaNe virAgo tIse tu haveja davaNaM // [bhA. 6267 ] vR-yadi punaH kasyA api guhyAGgaviSaya unmAdo bhavati na rUpa-lAvaNyAdyapekSaH tataH 'kharakAdInAM' dvyakSarakaprabhRtInAM 'vikaTaM' madyaM pAyayitvA prasuptIkRtAnAM pUtimadyodgAlakharaNTitasarvazarIrANAmata eva makSikAbhiNibhiNAyamAnAnAM taddAyaNe "tti tasya guhyAGgasya madyodgAlAdinA bIbhatsIbhUtasya darzanA kriyate / tacca dRSTavA tasyA AryikAyA virAgo bhavet tataH praguNIbhavati // mU. (209) uvasaggapattaM niggaMthiM niggaMthe giNhamANe vA 2 nAtikkamai // vR- asya sambandhamAha[ bhA. 6268 ] mohena pittato vA, AtAsaMvetio samakkhAo / eso u uvasaggo, ayaM tu anno parasamuttho / vR- 'mohena' mohanIyodayenetyarthaH 'pittato vA' pittodayena ya unmattaH saH 'AtmasaMvedikaH' AtmanaivAtmano duHkhotpAdakaH samAkhyAtaH, yaccAtmanaivAtmaduH khotpAdanameSa AtmasaMvedanIya upasargaH / tataH pUrvamAtmasaMvedanIya upasarga uktaH / tata upasargAdhikArAdayamanyaH parasamuttha upasargo'nena pratipAdyata iti / / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-sA ca prAgvat / tatropasargapratipAdanArthamAha[bhA. 6269 ] tivihe ya uvasagge, divve mAnussae tirikkhe ya / divve ya puvvabhaNie, mAnusse Abhiogge ya // vR-trividhaH khalu parasamuttha upasargaH / tadyathA daivo mAnuSyakastairazcazca / tatra 'daivaH' devakRtaH 'pUrvam' anantarasUtrasyAdhastAd dbhaNitaH, 'mAnuSyaH punaH' manuSyakRtaH 'AbhiyogyaH'vidyAdyabhiyogajanitastAvad bhaNyate // [bhA. 6270 ] vijjAe maMtena va, cuntreNa vajotiyA aNappavasA / anusAsaNA lihAvaNa, khamae madhurA tirikkhAtI // vR- vidyayA vA mantreNa vA cUrNena vA 'yojitA' sambandhitA satI kAcidanAtmavazA bhavet taMtra 'anuzAsanA' iti yena rUpalubdhena vidyAdi prayojitaM tasyAnuziSTi kriyate, yathA-eSA tapasvinI mahAsatI, na vartate tava tAM prati IzaM kartum, evaMkaraNe hi prabhUtatarapApopacayasambhava ityAdi / athaivamanuziSTo'pi na nivartate tarhi tasya tAM pratividyayA vidveSaNamutpAdyate / atha nAsti tAzI pratividyA tataH '"lihAvaNa' tti tasya sAgArikaM vidyAprayogatastasyAH purata AlekhApyate yena sA tad dRSTvA 'tasya sAgArikamidamiti bIbhatsam' iti jAnAnA virAgamupapadyate / "khamae mahurA" iti mathurAyAM zramaNIprabhRtInAM bodhikastenakRta upasargo'bhavat taM kSapako nivAritavAn, eSo'pi mAnuSa upasargaH / tairazcamAha-"tirikkhAi "tti tiryaJco grAmeyakA AraNyakA vA zramaNInAmupasargAn kurvanti te yathAzakti nirAkartavyAH / sAmpratamenAmeva gAthAM vivarISurAha [bhA. 6271] vijjAda'bhiogo puna, eso mAnussao ya divvo ya / taM puna jANaMti kahaM, jati nAmaM geNhae tassa // Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 bRhatkalpa-chedasUtram -3-6/209 vR-vidyAdibhiH 'abhiyogaH' abhiyujyamAnatA / eSa punaH dvividhaH' dviprakAraH, tadyathAmAnuSiko daivazca / tatra manuSyeNa kRto mAnuSikaH / devasyAyaM tena kRtatvA daivaH / tatra devakRto manuSyakRto vA vidyAdibhirabhiyoga eSa eva yat tasmin dUrasthite'pi taprabhAvAt sA tathArUpA unmattA jAyate / atha taM' vidyAdyAbhiyogaM daivaM mAnuSikaM vA kataM jAnanti? / sUrirAha-tayordevamAnuSayormadhye yasya nAma sA'bhiyojitA gRhNAti tatkRtaH sa vidyAdyabhiyogo jnyeyH|| sAmprataM "anusAsaNA lihAvaNa" ityetad vyAkhyAnayati[bhA.6272] anusAsiyammiaThie, viddesaMdeMti taha viya atthNte| jakkhIe kovINaM, tIse purao lihaaveNti|| vR- yena puruSeNa vidyAdi abhiyojitaM tasyAnuzAsanA kriyate / anuzAsite'pyasthite vidyAprayogatastAM vivakSitAM sAdhvI prati tasya vidyAdyabhiyokturvidvethaSaM dadati' utpAdayanti vRssbhaaH| tathApi ca tasmin atiSThati 'yakSyA' zunyA tadIyaM kaupInaM tasyAH purato vidyAprayogato lehayantiyena sA tad dRSTvA tasyedaM sAgArikamitijAnAnA virjyte||smprti pratividyAprayoge heDhAdaratAkhyApanArthamAha[bhA.6273] visassa visameveha, osahaM aggimgginno| maMtassa paDimaMto u, duJjanassa vivjnnN|| vR-viSasyauSadhaM viSameva, anyathA viSAnivRtteH / evmgnerbhuutaadipryuktsyaussdhmgni|mntrsy pratimantraH / durjanasyauSadhaM vivarjana' grAma-nagaraparityAgena parityAgaH / tato vidyAdyabhiyoge sAdhu-sAdhvIrakSaNAtha pratividyAdi pryoktvymiti|| [bhA.6274] jai puhoja gilANI, nirubmamANI uto se teicchN| saMvariyamasaMvariyA, uvAlabhaMte nisiM vsbhaa|| vR-yadi punarvidyAdhabhiyojitA tadabhimukhaM gacchantI nirudhyamAnA glAnA bhavati tataH "se" 'tasyAH' sAdhvyAzcikitsAM 'saMvRtAH' kenApyalakSyamANAH kurvanti / tathA 'asaMvRtAH' yena vidyAdhabhiyojitaM tasya pratyakSIbhUtA vRSabhAH 'nizi' rAtrau taM upAlabhante bheSayanti piTTayanti ca tAvad yAvad asau tAM muJcatIti / / "khamae mahura"tti asya vyAkhyAnamAha[bhA.6275] thUbhamaha saDDisamaNI, bohiya haraNaMtu nivsutaa''taave| majheNa ya akaMde, kayammi juddheNa moeti|| vR-mahurAnayarIethUbho devnimmito|tss mahimAnimittaM sahIto samaNIhiM samaM niggyaato| rAyaputtoya tattha adUre AyAvaMto ciTThai / tAo saDDI-samaNIo bohiehiM gahiyAo tenaM-tenaM aaniyaao|taahiN taM sAhuMdaNaM akkaMdo ko|toraayputtenn sAhuNA juddhaM daauunnmoiyaao| akSaragamanikA tviyam-stUpasya mahe mahotsave zrAddhikAH zramaNIbhisaha nirgtaaH| tAsAM bodhikaiH' caurairharaNam / nRpasutazca tatrAdUre AtApayati / baudhikaizca tAstasya madhyena nIyante / tAbhizca taM dRSTavA''krande kRtesa yuddhena tebhyastA mocyti|ukto mAnuSika upasarga |smprti tairazcamAha[bhA.6276] gAmenA''raNNe va, abhibhUtaM saMjatiM tu tirigeNaM / ____thaddhaM pakaMpiyaM vA, rakkheja arakkhaNe gurugaa| vR-grAmyeNA''raNyena vA tirazcA'bhibhUtAM saMyatIM yadi vA 'stabdhAM' tadbhayAt stambhIbhUtAM Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 6, mUlaM-209, [bhA. 6276] 389 'prakampitAM vA' tadbhayaprakampamAnazarIrAM rakSet / yadi punarna rakSati satyapi bale tato'rakSaNe prAyazcittaM 'gurukAH' catvAro gurukA mAsAH // mU. (210) sAhigaraNaM niggaMthiM niggaMthe giNhamANe vA 2 nAtikkamai / vR-asya sUtrasya sambandhamAha[bhA.6277] abhibhavamANo samaNiM, pariggaho vA se vArite klho| kiMvA sati sattIe, hoi sapakkhe uvikkhaae|| vR-'zramaNI' sAdhvImabhibhavan gRhastho yadi vA "se" 'tasya' gRhasthasya 'parigrahaH' parijanaH, sa cA'bhibhavan vAritaH kalahaM zramaNyA sArddhaM kuryAt tato ya upazAmanAlabdhimAn sAdhustena kalaha upazamayitavyaH, na punarupekSA vidheyA / kutaH? ityAha-kiM vA satyAM zaktau 'svapakSe' svapakSasyopekSayA? naivakiJciditibhAvaH kevalaM svazaktinaiSphalyamupekSAnimittaprAyazcittApattizca bhavati, tasmAdavazyaM svazakti prisphornniiyaa| etatpradarzanArthamadhikRtasUtramArabhyate // asya vyAkhyA praagvt||atr bhASyama[bhA.6278] uppanne ahigaraNe, osamaNaM duviha'tikkama diss| anusAsaNa bhesa niraMbhaNA ya jo tIe pddipkkho|| vR-saMyatyA gRhasthena samamadhikaraNe utpanne dvividhamatikramaMdRSTavA tasyAdhikaraNasya vyavazamanaM kartavyam / kimuktaM bhavati?-sa gRhastho'nupazAntaH san tasyAH saMyatyAH saMyamabhedaM jIvitabhedaM ceti dvividhamatikramaM kuryAt tata upazamayitavyamadhikaraNam / katham ? ityAha-yaH tasyAH' saMyatyAH 'pratipakSaH' gRhasthastasya prathamataH komalavacanairanuzAsanaM kartavyam, tathA'pyatiSThati 'bhISaNaM' bhApanaM kartavyam, tathA'pyabhibhavato 'nirumbhaNaM' yasya yA labdhistena tayA nivAraNaM kartavyam // mU. (211) sapAyacchittaM niggaMthiM niggaMthe giNhamANe vA 2 nAtikamai / / vR-asya sambandhamAha[bhA.6279] AhagaraNammi kayammi, khAmiya samupaTTitAe pcchittN|| tappaDhamatAe bhaeNaM, hoti kilaMtA va vhmaannii|| vR- adhikaraNe kRte kSAmite ca tasmin samupasthitAyAH prAyazcittaM dIyate, tataH sAdhikaraNasUtrAnantaraM prAyazcittasUtramuktam // asya vyAkhyA-prAgvat // sA saprAyazcittA 'taprathamatAyAM' prathamataH prAyazcitte dIyamAne 'bhayena' 'kathamahametat prAyazcittaM vakSyAmi ?' ityevaMrUpeNa viSannA bhavet, yadi vA prAyazcittaM vahantI tapasA klAntA bhavet / / tatreyaM yatanA[bhA.6280] pAyacchitte dine, bhItAe visajjaNaM kilNtaae| anusahi vahaMtIe, bhaeNa khittAi teicchN| vR-prAyazcitte datte yadi bibheti tatastasyA bhItAyAH klAntAyAzca visarjanam, prAyazcittaM mutkalaM kriyata ityarthaH / atha vahantI klAmyati tatastasyA vahantyA anuziSTirdIyate, yathA-mA bhaiSIH, bahugatam, stokaM tiSThati, yadi vA vayaMsAhAyyaM krissyaamiti|athvmnushissymaannaa'pi bhayena kSiptacittA bhavati tatastasyAH 'caikitsyaM cikitsAyAH karma kartavyam / mU. (212) bhatta-pAnapaDiyAikhiyaM niggaMthiM niggaMthe giNhamANe vA 2 nAtikamai // Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 bRhatkaMlpa-chedasUtram - 3-6/212 vR- asya sUtrasya sambandhamAha [bhA. 6281] pacchittaM ittirio, hoi tavo vannio ya jo es| Avakathito puna tavo, hoti parinA anasanaM tu // vR- 'prAyazcittaM' prAyazcittarUpaM yad etat tapo'nantarasUtre varNitam etat tapa itvaraM bhavati, yat punaH parijJArUpaM tapo'nazanaM tad yAvatkathikam, tata itvaratapaH pratipAdanAnantaraM yAvatkathikatapaHpratipAdanArthamadhikRtaM sUtram // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA- prAgvat / navaram-bhaktaM ca pAnaM ca bhakta pAne te pratyAkhyAte yayA sA tathoktA / ktAntasya paranipAtaH sukhAdidarzanAt // atra bhASyam[bhA. 6282] ahaM vA uM vA, samaNINaM virahite kahemANo / mucchAe vipaDitAe, kappati gahaNaM parinnAe / vR- 'zramaNInAm' anyAsAM sAdhvInAM 'virahite' azivAdibhi kAraNairabhAve ekAkinyA AryikAyA bhakta - pAnapratyAkhyAtAyA arthaM vA hetuM vA kathayato nirgranthasya yadi sA mUrcchayA vipatet, tato mUrcchayA vipatitAyAstasyAH "parinnAe "tti 'parijJAyAm' anazane sati kalpate grahaNam, upalakSaNatvAd avalambanaM vA kartum / idameva vyAcaSTe [bhA. 6283] gIta'jjANaM asatI, savvA'satIe va kAraNa parinnA / pAnaga bhatta samAhI, kahaNA Alota dhIravanaM / / vR- gItArthAnAmArthikANAm 'asati' abhAve yadi vA'zivAdikAraNataH sarvAsAmapi sAdhvInAmabhAve ekAkinyA jAtayA 'parijJA' bhaktapratyAkhyAnaM kRtam, tatastasyAH kRtabhaktapAnapratyAkhyAnAyAH sIdantyA yogyapAnakapradAnena caramepsitabhaktapradAnena ca samAdhirutpAdanIyaH / 'kathanA' dharmakathanA yathAzakti svazarIrAnAbAdhayA karttavyA / tathA 'Alokam' AlocanAM sA dApayitavyA / yadi kathamapi cirajIvanena bhayamutpadyate, yathA-nAdyApi mriyate, kimapi bhaviSyati iti na jAnIma iti; tasyA dhIrApanA kartavyA / / [bhA. 6284] jati vA na nivvahejjA, asamAhI vA vi tammi gacchammi / karaNijaM annattha vi, vavahAro paccha suddhA vA // vR- yadi vA prabalabubhukSAvedanIyodayatayA kRtabhakta - pAnaprayAkhyAnA sA na nirvahet, na yAvatkathikamanazanaM pratipAlayituM kSamA iti yAvat, asamAdhirvA tasmin gacche tasyA vartate tato'nyatra nItvA yad ucitaM tat tasyAH karaNIyamiti / atha pazcAdanazanapratyAkhyAnabhaGgaviSayastasyAH 'vyavahAraH' prAyazcittaM dAtavyaH / atha svagacchAsamAdhimAtreNAnyara gatA tataH sA mithyAduSkRtapradAnamAtreNa zuddheti // mU. (213) aTThajAyammi niggaMthiM niggaMthe giNhamANe vA avalaMbamANe vA nAikkamai // vR- asya sUtrasya sambandhamAha [ bhA. 6285 ] vRttaM hi uttamaTThe, paDiyaraNaTThA va dukkhare dikkhA / iMtI va tassamIvaM, jati hIrati aTThajAyamato | vR- uktaM 'hi' yasmAt pUrvaM paJcakalpe-'uttamArthe' uttamArtha- pAksUtrAbhihitaM pratipattukAmasya "dukkhare "tti dvyakSarasya dvayakSarikAyA vA dIkSA dAtavyA, yadi vA 'praticaraNAya' 'eSA dIkSitA Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 6, mUlaM-213, [bhA. 6285] 391 mAM glAnAM satIM praticariSyati' itinimittaM dvyakSarikA dIkSitA bhavati, sA ca pazcAd dAyakaiH pratigRhyeta tasyA vottamArthapratipannAyA mUlaM 'AyAntI' AgacchantI bodhikAdinA stenena yadi hriyate atastAM prati arthajAtasUtrAvakAzaH // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-sA ca prAgvat // sAmpratamarthajAtazabdavyutpattipratipAdanArthamAha [bhA. 6286 ] adveNa jIe kajjaM, saMjAtaM esa aTThajAtA tu / taM puna saMjamabhAvA, cAlijaMtI samavalaMbe // vR- 'arthena' arthitayA saJjAtaM kAryaM yayA yadvA arthena dravyeNa jAtam utpannaM kAryaM yasyAH sA arthajAtA, gamakatvAdevamapi samAsaH / upalakSaNametat, tenaivamapi vyutpatti kartavyA - artha - prayojanaM jAto'syA ityarthaH jAtA / kathaMpunarasyA avalambanaM kriyate ? ityAha- 'tAM punaH ' prathamavyutpattisUcitAM saMyamabhAvAt cAlyamAnAM dvitIya tRtIyavyutpattipakSe tu dravyAbhAvena prayojanAniSpattyA vA sIdantIM 'samavalambeta' sAhAyyakaraNena samyag dhArayet, upalakSaNatvAd gRhNIyAdapi / / atha niyuktikAro yeSu sthAneSu saMyamasthitAyA apyarthajAtamutpadyate tAni darzayitumAha [bhA. 6287 ] sevagabhajjA ome, Avanna anatta bohiye tene / etehi aTThajAtaM, uppajjati saMjamaThitAe // vR- 'sevakabhAryAyAM ' sevakabhAryAviSayam, evam 'avame' durbhikSe, "Avanne" ti dAsatvaprAptAyAm, "anatte"ti RNArtAyAM paraM videzagamanAduttamarNenAnAptAyAm, tathA 'bodhikA' anAryA mlecchAH 'stenAH' AryajanapadajAtA api zarIrApahAriNastairapaharaNe ca, etaiH kAraNairarthataM saMyamasthitAyA api utpadyate / eSa niryuktigAthAsaGkSepArthaH / sAmpratamenAmeva vivarISuH sevakabhAryAdvAramAha[bhA. 6288] piyavippayogaduhiyA, nikkhaMtA so ya Agato pacchA / agilANiM ca gilANiM, jIviyakicchaM visajjeti // vR- ko'pi rAjAdInAM sevakaH, tena rAjasevAvyagreNAtmIyA bhAryA pariSThApitA, tataH sA priyaviprayogaduHkhitA 'niSkrAntA' tathArUpANAM sthavirANAmantike pravrajitA, sa ca puruSaH pazcAt tayA'rthI jAtastatastasyAH sakAzamAgataH punarapi tAM mArgayati tataH ko vidhi ? ityAhaaglAnAmapi tAM 'glAnAM' glAnaveSAM kurvanti, virecanAdIni ca tasyAH kriyante, tato'sau 'jIvitakRcchrAM' 'kRcchreNeyaM jIvati' itibuddhayA visarjayati / atraiva dvitIyamudAharaNamAha[bhA. 6289 ] pariggahiyAgaNiyA'visajjiyA sAmiNA vinikkhatA / bahugaM me uvauttaM, jati dijjati to visajjemi // vR- na vidyate parigrahaH kasyApi yasyAH sA'parigrahA, sA cAsau gaNikA cAparigrahagaNikA, sAyena samamuSitavatIsa dezAntaraM gataH, tatastena avisarjitA satI 'viniSkrAntA' pravrajitA / anyadA ca sa svAmI samAgato bhaNati bahukaM 'me' madIyaM dravyamanayA 'upayuktam' upayogaM nItam, bhuktamityarthaH, tad yadi dIyate tato visRjAmi / evamukte yat kartavyaM sthaviraistadAha[bhA. 6290 ] sarabheda vannabhedaM, aMtANaM vireyaNaM vA vi / varadhanuga pussabhUtI, guliyA suhume ya jhANammi / / vR-guTikAprayogatastasyA- svarabhedaM varNabhedaM vA sthavirAH kurvanti yathA saM tAM na pratyabhijAnAti / yadi vA grAmAntarAdipreSaNena 'antardhAnaM' vyavadhAnaM kriyate / athavA tathAvidhauSadhaprayogato virecanaM Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 bRhatkalpa-chedasUtram -3-6/213 kAryate yena sA glAneva lakSyate, tataH 'eSA kRcchreNa jIvati' iti jJAtvA sa tAM muJcati / athavA zaktI satyAM yathA brahmadattahiNDayAM dhanuputreNa varadhanunA mRtakaveSaH kRtastathA nizcalA nirucchvAsA sUkSmamucchvasanaM tiSThati yena mRteti jJAtvA tena visRjyate / yadi vA yathA puSyabhUtirAcAryaH sUkSme dhyAne kuzalaH san dhyAnavazAt nizcalaH nirucchvAsaH sthitaH tathA tayA'pi sUkSmadhyAnakuzalayA satyA tathA sthAtavyaM yathA sa mRtetyavagamya muJcati / eteSAM prayogANAmabhAveanusiTThimanuvaraMtaM, garmeti naM mitta-nAtagAdIhiM / evaM pi aThAyaMte, kareMti suttammi jaM vRttaM // [ bhA. 6291] vR- anuziSTistasya dIyate / tayA yadi noparatastatastasya puruSasya yAni mitrANi ye ca jJAtayastaiH AdazabdAd anyaizca tathAvidhaiH sthavirAstaM 'gamayanti' bodhayanti yena sa tasyA mutkalanaM karoti / evamapyatiSThati tasmin yaduktaM sUtre tat kurvanti / kimuktaM bhavati ? - arthajAtamapi dattvA sA tasmAt puruSAd mocayitavya / etat tasyAH sUtroktamavalambanaM mantavyam / / gataM sevakabhAryAdvAram / athAvamadvAramAha [bhA. 6292] sakuDuMbo madhurAe, nikkhiviUNaM gayammi kAlagato / ome phiDita paraMpara, AvannA tassa AgamanaM // vR - mathurAyAM nagaryAM ko'pi vaNik sakuTumbo'pi pravivrajiSuravyaktAM dArikAM mitrasya gRhe nikSipya tataH pravrajyAM pratipadyAnyatra gataH / gate ca tasmin sa mitrabhUtaH puruSaH kAlagataH / tatastasya kAlagamanAnantaraM 'avame' durbhikSe jAte sati tadIyaiH putrairanAdriyamANA sA dArikA tato gRhAt 'sphiTitA' paribhraSTA satI paramparakeNa dAsatvamApannA / tasya ca pituryAthAvihArakramaM viharatastasyAmeva mathurAyAmAgamanam / tena ca tat sarvaM jJAtam // samprati tanmocane vidhimAha [bhA. 6293 ] anusAsana kaha ThavaNaM, bhesaNa vaivahAra liMga jaM jattha / ISSbhoga gavesaNa, paMthe jayaNA ya jA jattha / / vR- pUrvamanuzAsanaM tasya kartavyam / tataH kathAprasaGgena kathanaM sthApatyAputrAdeH karaNIyam / evamapyatiSThati yad niSkrAmatA sthApitaM dravyaM tad gRhItvA samarpaNIyam / tasyAbhAve nijakAnAM tasya vA 'bheSaNaM' bhApanamutpAdanIyam / yadi vA rAjakule gatvA vyavahAraH kAryaH / evamapyatiSThati yadyatra liGgaM pUjyaM tatra tatparigRhya sA mocanIyA / tasyApi prayogasyAbhAve dUreNa ucchinnasvAmikatayA dUradezavyavadhAnena vA yad nidhAnaM tasyAbhogaH kartavyaH / tadanantaraM tasya ' gaveSaNaM' sAkSAnnirIkSaNaM karaNIyam / gaveSaNAya ca gamane 'pathi' mArge yatanA yathA oghaniryuktau uktA tathA karttavyA / yAca yatra yatanA sA'pi tatra vidheyA yathAsUtramiti dvAragAthAsaGkSepArthaH // sAmpratamenAmeva vivarISaH prathamato'nuzAsana-kathanadvAre prAha [ bhA. 6294] nicchinnA tujjha ghare, isikannA maMca hohitI dhammo / sehova vicittaM tenava antreNa vA nihitaM // vR- eSA RSikanyA tava gRhe'vamAdikaM samastamapi nistIrNA adhunA vratagrahaNArthamupiSThate ato muJcainAm, tava bhUyAn dharmo bhaviSyati / etAvatA gatamanuzAsanadvAram / tadanantA kathanamiti sthApatyAputrakathA kathanIyA yathA sa sthApatyAputro vrataM jighRkSurvAsudevena mahataraM niSkramaNamahimnA niSkrAmya pArzvasthitena vratagrahaNaM kAritaH evaM yuSmAbhirapi kartavyam / / atha sthApitadvAram Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 6, mUlaM- 213, [bhA. 6294 ] "sehovaTTha" ityAdi / zaikSaH kazcidupasthitaH tasya yad 'vicitraM' bahuvadhamarthajAtaM kvApisthApitamasti, yadi vA gacchAntare yaH ko'pi zaikSa upasthitaH tasya haste yad dravyamavatiSThate tad gRhItvA tasmai dIyate / athavA 'tenaiva' pitrA 'anyena vA' sAdhunA niSkrAmatA yad dravyajAtaM kacit pUrvaM 'nihitaM' sthApitamasti tad AnIya tasmai dIyate / tadabhAve ko vidhi: ? ityAha [ bhA. 6295 ] nIyallagANa tassa va, bhesaNa tA rAule sataM vA vi / avirikkA mo amhe, kahaM va lajjA na tujjhaM ti // vR- 'nijakAnAm' AtmIyAnAM svajanAnAM bheSaNaM kartavyam, yathA-vayaM 'aviriktAH' avibhaktarikthA vartAmaha tato mocayata madIyAM duhitaram, kathaM vA yuSmAkaM na lajjA abhUt yad evaM madIyA putrikA dAsatvamApannA'dyApi dhRtA vartate ? / athavA yena gRhItA vartate tasya bheSaNaM vidheyam, yathA-yadi mocayasi tarhi mocaya, anyathA bhavatastaM zApaM dAsyAmi yena na tvaM nedaM vA tava kuTumbakamiti / evaM bheSaNe'pi kRte yadi na muJcati yadi vA te svajanA na kimapi prayacchanti tadA svayaM rAjakule gatvA nijakaiH saha vyavahAraH karaNIyaH, vyavahAraM ca kRtvA bhAga AtmIyo gRhItvA tasmai dAtavyaH / yadvA sa eva rAjakule vyavahAreNAkRSyate, tatra ca gatvA vaktavyam, yathA- iyamRSikanyA vrataM jighRkSu kenApi kapaTena dhRtA'nena vartate, yUyaM ca dharmavyApAraniSannAH, tato yathA iyaM dharmamAcarati yathA cAmISAmRSINAM samAdhirupajAyate tathA yatadhvamiti // tataH [ bhA. 6296 ] nIyallaehi tena va, saddhiM vavahAra kAtu modanatA / jaM aMcitaM va liMgaM, tena gavesittu modei // 393 vR- evaM nijakaistena vA sArddhaM vyavahAraM kRtvA tasyA mocanA kartavyA / asyApi prakArasyAbhAve yad yatra liGgamarcitaM tat parigRhNAti / tataH 'tena arcitaliGgena talliGgadhAriNAM madhye ya mahAntastatpArzvod gaveSayitvA tAM mocayanti // atha "dUrA''bhoge" tyAdivyAkhyAnArthamAha[bhA. 6297] puTThA va apuTThA vA, cutasAmiNihiM kahiMti ohAdI / ghettUNa jAvadaTTha, punaravi sArakkhaNA jataNA / / vR- yadi vA 'avadhyAdayaH' avadhijJAninaH, 'cyutasvAminidhim' ucchinnasvAmikaM nidhiM kathayanti, tadAnIM teSAM tatkathanasyocitatvAt / tataH 'yAvadarthaM' yAvatA prayojanaM tAvad gRhItvA punarapi tasya nidheH saMrakSaNaM kartavyam / pratyAgacchatA ca yatanA vidheyA, sA cAgre svayameva vakSyate / [ bhA. 6298 ] soUNa aTThajAyaM, ahaM paDijaggatI u Ayario / saMghADagaM ca detI, paDijaggati naM gilANaM pi // - nidhigrahaNAya mArge gacchantaM tam 'arthajAtaM' sAdhuM zrutvA sAmbhogiko'sAmbhogiko vA''cAryo'rthaM 'pratijAgarti' utpAdayati / yadi punaH tasya dvitIyasaGghATako na vidyate tataH saGghATakamapi dadAti / atha kathamapi sa glAno jAyate tatastaM glAnamapi santaM pratijAgarti na tUpekSate, jinAjJAvirAdhanaprasakteH // yaduktamanantaraM "yatanA pratyAgacchatA kartavyA" tAmAha[bhA. 6299] kAuM nisIhiyaM aTThajAtamAvedaNaM guruhatthe / dAUNa paDikkamate, mA pehaMtA miyA pAse / / vR-yatrAnyagaNe sa prAghUrNika AyAti tatra naiSedhikIM kRtvA 'maH kSamAzramaNebhyaH' ityAdi kRtvA camadhye pravizati, pravizya ca yad arthajAtaM tad gurubhya Avedayati, Avedya ca tadarthajAtaM guruhaste Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 bRhatkalpa-chedasUtram - 3-6/213 dattvA pratikrAmati / kasmAnna svapArzva eva sthApayati ? iti ced ata Aha-mA 'prekSamANAH ' nirIkSamANA mRgA iva mRgA agItArthAH kSullakAdayaH pazyeyuH, guruhaste ca sthitaM na nirIkSante, asmadgurUNAM samarpitamiti virUpasaGkalpApravRtteH // samprati "jayaNAya jA jatthe" ti tadvayAkhyAnArthamAha[ bhA. 6300] sannI va sAvato vA, kevatito dijja aTThajAyassa / puvvuppanna nihANe, kAraNajAte gahaNa suddho // vR- yatra 'saMjJI' siddhaputraH zrAvako vA vartate tatra gatvA tasmai svarUpaM nivedanIyaM prajJApanA ca kartavyA / tato yat tasya pUrvotpannaM prakaTaM nidhAnaM tanmadhyAdasau siddhaputrAdi prajJApitaH san tasya 'arthajAtasya' dravyArthinaH sAdhoH kiyato'pi bhAgAn dadyAt / asya prakArasyAbhAve yad nidhAnaM dUramavagADhaM vartate tadapi tena siddhaputrAdinA utkhanya dIyamAnamadhikRte kAraNajAte gRhNAno'pi zuddhaH, bhagavadAjJayA vartanAt / / gatamavamadvAram / idAnImApannAdvAramAha [bhA. 6301] thovaM pi dharemANI, katthai dAsattamei adalaMtI / paradese vi ya labbhati, vANiyadhamme mamesa ttI // vR- stokamapi RNaM zeSaM dhArayantI kvaciddeze kA'pi strI tad RNamadadatI kAlakrameNa RNavRddhayA dAsatvam 'eti' pratipadyate / tasyA evaM dAsatvamApannAyAH svadeze dIkSA na dAtavyA / atha kadAcit paradeze gatA satI ajJAtasvarUpA azivAdikAraNato vA dIkSitA bhavati tatra vaNijA paradeze vANijyArthaM gatena dRSTA bhavet tatrAyaM kila nyAyaH- paradeze'pi vaNija AtmIyaM labhyaM labhante / tata evaM vaNigdharme vyavasthite sati sa evaM brUyAt-mamaiSA dAsI iti na muJcAmyamumiti // tatra yat kartavyaM tatpratipAdanArthaM dvAragAthAmAha [bhA. 6302 ] nAhaM videsayA''haraNamAdi vijjA ya maMta joe ya / nimitte ya rAya dhamme, pAsaMDa gaNe dhaNe ceva // vR- yA tav dAsatvamApannA vartate na sA'haM kintu ahamanyasmin videze jAtA, tvaM tu sadhkSatayA vipralabdho'si / atha sA prabhUtajanaviditA vartate tata evaM na vaktavyaM kintu sthApatyAputrAdyAharaNaM kathanIyam, yadyapi kadAcit tacchravaNataH pratibuddho mutkalayati / AdizabdAd guTikAprayogataH svarabhedAdi kartavyamiti parigrahaH / eteSAM prayogANAmabhAve vidyA mantro yogo vA te prayoktavyA yaiH parigRhItaH san mutkalayati / teSAmapyabhAve 'nimittena' atItA - 'nAgataviSayema rAjA upalakSaNametad anyo vA nagarapradhAna AvarjanIyo yena tatprabhAvAt sa preryate / dharmo vA kathanIyo rAjAdInAM yena te AvRttAH santastaM prerayanti / etasyApi prayogasyAbhAve pASaNDAn sahAyAn kuryAt / yadvA yaH 'gaNaH' sArasvatAdiko balavAMstaM sahAyaM kuryAt / tadabhAve dUrA''bhogAdinA prakAreNa dhanumutpAdya tena mocayet / eSa dvAragAthAsaGkSepArthaH / sAmpratamenAmeva gAthAM vivarISurAha[bhA. 6303] sArikkhaeNa jaMpasi, jAyA annattha te vi AmaMti / bahujanaviNNAyammiM, thAvaccasutAdiAharaNaM // vR-yadi bahujanaviditA sA na bhavati, yathA-iyaM taddezajAtA iti; tata evaM brUyAt- ahamanyatra videze jAtA, tvaM tu sAddakSyeNa vipralabdha evamasamaJjasaM jalpasi / evamukte te'pi tatratyAH 'Amam' evametad yatheyaM vadatIti sAkSiNo jAyante / atha taddezajAtatayA sA bahujanavijJAtA Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 6, mUlaM-213, [bhA. 6303] 395 tatastasyAMbahujanavijJAtAyAMpUrvoktaMnavaktavyaM kintu sthApatyAputrAdyaharaNaMpratibodhanAya kathanIyam / "AharamamAI" ityatrAdizabdavyAkhyAnArthamAha[bhA.6304] sarabheda vannabhedaM, aMtaddhANaM vireyaNaM vA vi| varadhanuga pussabhUtI, guliyA suhume ya jhANammi / / vR-guTikAprayogatastasyAH svarabhedaM varNabhedaM vA kuryAt / yadvA antardhAnaM grAmAntarapreSaNena vA vyavadhAnam / virecanaM vA glAnatopadarzanAya kArayitavyA yena 'kRcchreNaiSA jIvati' iti jJAtvA visarjayati / yadi vA varadhanuriva guTikAprayogataH guTikAprayogataH puSyabhUtirAcArya iva vA sUkSmadhyAnavazato nizcalA nirucchvAsA tathA syAd yathA mRteti jJAtvA parityajyate / vidyAmantra-prayogA vA tasya prayoktavyA yena tairabhiyojito mutklyti| eteSAM prayogANAmabhAve rAjA nimittena dharmakathayA vA''vaya'te, tatastasya prabhAveNa sa preryate / / asyA'pi prakArasyAbhAve ko vidhiH? ityAha[bhA.6305] pAsaMDe va sahAe, giNhati tujhaM pi erisaM asthi / hohAmo ya sahAyA, tuma vijo vA gaNo blito|| va-pASaNDAna vA sahAyAna gRhnnaati| atha te sahAyA na bhavanti tata idaMtAna prati vaktavyamyuSmAkamapIzaMprayojanaM bhave bhaviSyati tadA yuSmAkamapi vayaM sahAyA bhaviSyAmaH / evaMtAn sahAyAn kRtvA tadbalataH sprernniiyH| yadi vAyomalla saarsvtaadikognnobliiyaantNshaayNprigRhnniiyaat|| [bhA.6306] eesiM asatIe, saMtA va jatA na hoMti u shaayaa| ThavaNA dUrAbhogaNa, liMgeNa va esiuM deti|| vR-'eteSAM pASaNDAnAM gaNAnAM vA 'asati' abhAve yadi vA santo'pi te sahAyA na bhavanti tadA "ThavaNa"tti niSkAmatA yad dravyaM sthApitaM tena sA mocayitavyA / yadi vA 'dUrAbhoganena' prAguktaprakAreNaivaathavA yadyatra liGgamarcitaMtenadhanam eSayitvA' utpAdyadadati tsmaivrvRssbhaaH| gatamApatrAdvAram / atha RNAtAdidvArANyAha[bhA.6307] emeva aNattAe, tavatulaNa navari tattha nANattaM / bohiya-tenehi hite, ThavaNAdi gavesaNe jAva // vR- 'evameva' anenaiva dAsatvApannAgatena prakAreNa 'RNAAyA api' prabhUtaM RNaM dhArayantyA anyadeze dIkSitAyA mokSaNe yatanA drssttvyaa| navaram-atra dhanadAnacintAyAM naanaatvm| kiMtat? ityAha-tapastulanA krtvyaa|tthaa bodhikAH stenAzca-prAguktasvarUpAstairhatAyAAryikAyA gaveSaNaM niyamena kartavyam / tatra ca kartavye'nuzAsanAdikaM tadeva mantavyaM yAvad arthajAtasya sthApanA tayA AdizabdAd nidhAnasya dUrAbhoganAdiprayogeNApi sA mocayitavyA / atha RNArtAyAM yA tapastulanoktAsAbhAvyate-sa dravyamArgayanvaktavyaH-sAdhavastapodhanAahiraNya-suvarNA-, loke'pi yad yasya bhANDaM bhavati sa tat tasmai uttamaya dadAti, asmAkaM ca pArzve dharmastasmAt tvamapi dharmaM gRhANa // evamukte sa prAha[bhA.6308] jo nAte kato dhamma, taMdeu na ettiyaM samaM tuli| hAnI jAvegAhaM, tAvatiyaM vijthNbhnntaa|| vR-yo'nayA kRto dharmastaM sarvaM mahyaM dadAtu / evamukte sAdhubhirvaktavyam-naitAvad dadmaH, yato Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 bRhatkalpa-chedasUtram -3-6/213 naitAvat samaM tulti|s prAha-ekena saMvatsareNa hIna prayacchatuH tadapi prtissedhniiyH| tato brUyAtdvAbhyAM saMvatsarAbhayAM hIna datta; tadapi niSedhyaH / evaM tAvad vibhASA kartavyA yAvad 'ekena divasena kRto'nayA darmastaM prayacchata' tato vaktavyam-nAbhyadhikaM dadmaH kintu yAvat tava gRhItaM muhUrtAdikRtena dharmeNa tolyamAnaM samaM tulati tAvatprayacchAmaH / evamukte yadi tolanAya Dhaukate tadA vidyAdibhistulA stambhanIyA yena kSaNamAtrakRtenApidharmeNa sahana smNtolytiiti|dhrmtolnN ca dharmAdhikaraNika-nItizAstrapiddhamiti tato'vasAtavyam / athAsau kSaNamAtrakRtasyApi dharmasyAlAbhAt tapo grahItuM necchet tato vaktavyam-eSA vaNignyAyena zuddhA // sa prAha-kaH punarvaNignyAyo yenaiSA zuddhA kriyate? sAdhavo bruvate[bhA.6309] vatthANA''bharaNANi ya, savvaM chaDDeu egavattheNaM / potammi vivannammiM, vANitadhamme havati suddho|| vR-yathA ko'pi vANijaH prabhUtaM RNaM kRtvA pravahaNena samudramavagADhaH, tatra 'pote' pravahaNe vipanne AtmIyAni parakIyAni ca prabhUtAni vastrANyAbharaNAni cazabdAt zeSamapi ca nAnAvidhaM krayANakaM sarvaM 'chardayitvA' parityajya 'ekavastraNa' ekenaiva paridhAnavAsasA uttIrNa 'vaNigdharme' vaNignyAye 'zuddho bhavati' na RNaM dApyate / evamiyamapi sAdhvI tava satkamAtmIyaM ca sAraM sarva parityajya niSkAntA saMsArasamudrAduttIrNA itivaNigdharmeNa zuddhA, nadhanikA RNamAtmIyaM yAcituM labhante, tasmAd na kiJcidatra tavAbhAvyamastIti karotvidAnImeSA svecchayA tapovANijyam, potaparibhraSTavaNigiva niRNo vANijyamiti // sampratyupasaMhAravyAjena zikSAmapavAdaM cAha[bhA.6310] tamhA aparAyatte, dikkhejja anArie ya vajejjA / ___addhANa anAbhogA, videsa asivAdisU do vii|| vR-yasmAt parAyattadIkSaNe'nAryadezagamane caite doSAstasmAdaparAyattAn dIkSayet anAryAMzca dezAn bodhika-stenabahulAn varjayet / atraivApavAdamAha-"addhANa"tti adhvAnaM pratipatrasya mamopagrahamete kariSyantIti hetoH parAyattAnapi dIkSayet, yadivA'nAbhogataHpravrAjayet, videzasthA vAsvarUpamajAnAnAdIkSayeyuH |ashivaadissupunH kAraNeSu "dovi"ti dve api' parAyattadIkSaNA'nAryadezagamane apikuryAt / kimuktaM bhavati? -azivAdiSu kAraNeSusamupasthiteSuparAyattAnapi gacchopagrahanimittaM dIkSayet, anAryAnapica dezAn vihrediti|| mU. (214) cha kappassa palimaMthU pannattA, taM jahA-kokkuie saMjamassa palimaMthU 1 moharie saccavayaNassa palimaMthU 2 cakkhulolae iriyAvahiyAe palimaMthU 3 titinie esaNAgoyarassa palimaMthU4icchAlobhae muttimaggassa palimaMthU5 bhijAniyANakaraNemokkhamaggassa plimNthuu| savvattha bhagavatA aniyANayA pstthaa|| vR-asya sUtrasya kaH sambandhaH? ityAha[bhA.6311] dappeNa jo u dikkheti erise erisesu vA vihre| tattha dhuvo palimaMtho, ko so katibheda sNbNdho|| vR-'darpaNa' kAraNamantareNayaAcArya IzAn parAyattAndIkSayati, yovA 'IdRzeSu' anAryeSu dezeSu darpato viharati, tatra 'dhruvaH' nizcito'vazyambhAvI parimanthaH, ataH ko'sau katibhedo vA parimanthaH ? ityAzaGkAnirAsAya prastutasUtrArambhaH / eSa sambandhaH / / Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 397 uddezaka H 6, mUlaM-214, [bhA. 6312] [bhA.6312] ahavA savvo eso, kappo jo vannio plNbaadii| tassa u vivakkhabhUtA, palimaMthA te u vjjejaa| vR-'athavA' iti sambandha prkaaraantrdyotne|yessssttsvpiuddeshkessuprlmbaadikH 'kalpaH' samAcAra uktaH 'tasya' kalpasya vapakSabhUtAH parimanthAH' kaukucya-maukharyAdayobhavanti, atastAn varjayediti jJApanArthamadhikRtasUtrArambhaH ||athvaa vajramadhyo'yamuddezakaH, tathAhi[bhA.6313] Aimmi donnichakkA, aMtammiya chakkagA duve huNti| so esa vairamajho, uddeso hoti kappassa // vR-asmin SaSThoddezake Adau 'dveSaTke bhASASaTka-prastAraSaTkalakSaNe bhavataH ante'pica 'dveSaTke' parimanthaSaTka-kalpasthitiSaTakarUpe bhavataH, tataH sa eSaH' kalpoddezako vajramadhyo bhavati, vajravadAdAvante ca dvayoH SaTakayoH sadbhAvAd vistIrNa madhye tusaGkSipta ityarthaH / tatrAcaM SaTkadvayaM prAgaabhihitameva, athAntyaM SaTkadvayamabhidhIyate / tatrApi prathamaMtAvadidam // anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA-'SaD' iti SaTasaGkhyAH 'kalpasya' kalpAdhyayanoktasAdhusamAcArasya pari-sarvato mananti-viloDayantIti parimanthavaH, uNAditvAdupratyayaH, pAThAntareNa parimanthA vA, vyAghAtakA ityarthaH, 'prajJaptAH' tIrthakarAdibhiH praNItAH / tadyathA"kukuie"tati "kucaNavaspandane" iti vacanAt kutsitam-apratyupekSitatvAdinA kucitamavaspanditaM yasya sa kukucitaH, sa eva prajJAdidarzanAt svArthikANapratyaye kaukucitaH; kukucA vA-avaspanditaM prayojanamasyeti kaukucikaH; saH "saMyamasya' pRthivyAdirakSaNarUpasya parimanthuH' vyAghAtakArI 1 / "moharie" tti mukhaM-prabhUtabhASaNAtizAyi vadanamasyAstIti mukharaH, sa eva maukharikaH-bahubhASI, vinayAderAkRtigaNatvAdikaNapratyayaH; yadvA mukhenArimAvahatIti vyutpattyA nipAtanAmaukharikaH; satyavacanasya' mRSAvAdavirateH parimanyuH, maukharye satimRSAvAdasambhavAt 21cakSuSAlolaH-caJcalo yadvA cakSulolaM yasya sa cakSurlolaH; sakhedo hi aneSaNIyamapi gRhNAtIti bhAvaH 4 / icchA-abhilASaH sa cAsau lobhazca icchAlobhaH, mahAlobha ityarthaH, yathA nidrAnidrA mahAnidreti; sa ca icchAlobhaH-adhikopakaraNAdimelanalakSaNaH 'muktimArgasya' muktiniSparigrahatvam abhatetyarthaH saiva nivRtipurasya mArga iva mArgastasya parimanthuH 5 / "bhijja"tti lobhastena yanidAnakaraNaM-devendra-cakravatyAdivibhUtiprArthanaM tad 'mokSamArgasya samyagdarzanAdirUpasya parimanthuH, aartdhyaancturthbheruuptvaat| bhijAgrahaNena yadalobhasya bhavanirveda-mArgAnusAritAdiprArthanaM tatramokSamArgasya parimanthurityAveditaMpratipattavyam / nanutIrthakaratvAdiprArthanaMna rAjyAdiprArthanavad duSTam, atastadviSayaM nidAnaM mokSasya parimanthuna bhaviSyati, naivam, yata Aha-"savvatthe" tyAdi 'sarvatra' tarthakaratva-caramadehatvAdiviSaye'pi AstAMrAjyAdau 'nidAnatA' aprArthanameva bhagavatA' samagraizvaryAdimatA zrImanmahAvIrasvAminA "pasattha"tti 'prazaMsitA' shlaadhitaa| eSa suutraarthH|| atha niyuktivistaraH[bhA.6314] palimaMthe nikkhevo, nAmA egaTThiyA ime paMca / palimaMtho vakkhevo, vakkhoDa vinAsa vigyo y|| vR-'parimanthe parimanthapadasya nikSepazcaturdhAkartavyaH / tasya cAmUnipaJca ekArthikAni bhavantiparimantho vyAkSepo vyAkhoTo vinAzo vighnazceti / sa ca parimanthazcaturddhA-nAma-sthApanA-dravya Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -3-6/214 398 bhAvabhedAt / tatra nAma-sthApane sugame / dravya-bhAvaparimanthau pratipAdayati[bhA. 6315] karaNe adhikaraNammi ya kAraga kamme ya davvapalimaMtho / emeva ya bhAvammi vi, causu vi ThANesu jIve tu // vR- 'karaNe' sAdhakatame 'adhikaraNe' AdhAre kArakaH kartA tasmin tathA 'karmaNi ca ' vyApye dravyataH parimantho bhavati / tathAhi karaNe yena manthAnAdinA dadhyAdikaM madhyate, adhikaraNe yasyAM pRthivIkAyaniSpannAyAM manthanyAM dadhi madhyate, kartari yaH puruSaH strI vA dadhi viloDayati, karmaNi tanmadhyamAnaM yad navanItAdikaM bhavati, eSa caturvidho dravyaparimanthaH / evameva 'bhAve'pi' bhAvaviSayaH parimanyazcaturSvapi karaNAdiSu sthAneSu bhavati / tadyathA- karaNe yena kautkucyAdivyApAreNa dadhitulyaH saMyamo mathyate, adhikaraNe yasmin Atmani sa madhyate, kartariyaH sAdhuH kautkucyAdibhAvapariNatastaM saMyamaM mathnAti karmaNi yad madhyamAnaM saMyamAdikamasaMyamAditayA pariNamate / eSa caturvidho'pi parimantho jIvAdananyatvAd jIva eva mantavyaH // atha karaNe dravya-bhAvaparimanthau bhASyakAro'pi bhAvayati [bhA.6316] davvammi maMthito khalu, tenaM maMthijjae jahA dadhiyaM / daghillo khalu kappo, maMthijjati kokuAdIhiM // vR-dravyaparimantho manthikaH, manthAna ityarthaH, 'tena' manthAnena yathA dadhi madhyate tathA dadhitulyaH khalu 'kalpaH' sAdhusamAcAraH kaukucikAdibhiH prakArairmathyate, vinAzyata ityarthaH / tadevaM vyAkhyAtaM parimanthapadam / samprati zeSANi sUtrapadAni kautkucikAdIni vyAcikhyAsurAha [bhA. 6317] kokuio saMjamassa u, moharie caiva saccavayaNassa / iriyAe cakkhulolo, esaNasamiIe tiMtinie / vR- kaukucikaH saMyamasya, maukharikaH satyavacanasya, cakSurlolaIryAsamiteH, tintiNita eSaNAsamiteH parimandhuriti prakramAdavagamyate / / [ bhA. 6318] nAseti muttimaggaM, lobheNa nidAnatAe siddhipahaM / etesiM tu padANaM, patteya parUvaNaM vocchaM // vR-lobhena ca muktimArgaM nAzayati, nidAnatayA tu siddhipatham / eteSAM padAnAM pratyekaM prarUpaNAM vakSye // pratijJAtameva karoti [ bhA. 6319] ThANe sarIra bhAsA, tividho puna kukkuo samAseNaM / calaNe dehe patthara, savigAra kahakahe lahuo // ANAiNo ya dosA, virAdhanA hoi saMjamA - SSyAe / jaM va naTTiyA vA, virAdhana maillae sutte // [ bhA. 6320] vR- 'sthAne' sthAnaviSayaH zarIraviSayo bhASAviSayazceti trividhaH samAsena kaukucikaH / tatra sthAnakaukuciko yazcalanam-abhIkSNaM bhramaNaM karoti / dehaH zarIraM tadviSayaH kaukuciko yaH prastarAn hastAdinA kSipati / yastu 'savikAraM' parasya hAsyotpAdakaM bhASate, 'kahakkahaM vA' mahatA zabdena hasati sa bhASAkaukucikaH / eteSu triSvapi pratyekaM mAsalaghu, AjJAdayazca doSAH / saMyame Atmani ca virAdhanA bhavati / yantrakavad nartikAvadvA bhrAmyan (sthAna- zarIra ] kaukucika ucyate / yastu mahatA zabdena hasati tasya makSikAdInAM mukhapravezena saMyamavirAdhanA zUlAdi rogaprakopenAtmavirAdhanA / Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 6, mUlaM-214, [bhA. 6320] 399 "maelae sutti"ttimRtadRSTAntaH suptadhSTAntazcAtrahAsyadoSadarzanAya bhavati, sa cottaratra drshyissyte|| athaitadeva niyuktigAthAdvaya bibhAvayiSuH sthAnakaukucikaM vyAcaSTe[bhA.6321] AvaDaikhaMbhakuDDe, abhikkhaNaM bhamati jaMtae ceva / kamaphaMdaNa AuMTaNa, na yAvibaddhAsano tthaanne|| vR-ihopaviSTa Urdhvasthito vAstambhe kuDye vA ya Apatati, yantrakamiva vA'bhIkSNaM bhramati, kramasya-pAdasya spandanamAkuJcanaM vA karoti, na ca naiva 'baddhAsanaH' nizcalAsanastiSThati, eSa sthaankautkucikH||atraamii doSAH[bhA.6322] saMcArovatigAdI, saMjame aayaa'hi-viccugaadiiyaa| dubbaddha kuhiya mUle, caDaphaDate ya dosaatu|| vR- saJcArakAH-kuDyAdau saJcaraNazIlA ye uvaikAdayaH-uddehikA-manthukITikAprabhRtayo jIvAsteSAM yA virAdhanA sA saMyamaviSayA mantavyA / AtmavirAdhanAyAmahi-vRzcikAdayastatropadravakAriNo bhaveyuH, yadi vA yatra stambhAdau sa Apatati tad durbaddhaM mUle vA kuthitaM bhavet tatastasya patane paritApanAdikA glAnAropaNA, "caDaphaDate ya"tti abhIkSNamitastato bhrAmyataH sandhirvisandhIbhavedityAdayobahavodoSAH / evamuttaratrApi doSA mntvyaaH||ath zarIrakaukucikamAha[bhA.6323] kara-gophaNa-dhanu-pAdAdiehaiM ucchubhati pattharAdIe / bhamugA-dADhiga-thaNa-putavikaMpaNaM naTTavAittaM // vR-kara-gophaNA-dhanuH-pAdAdibhi prastarAdIn ya ut-prAbalyena kSipati sa zarIrakaukucikaH / bhrU-dADhikA-stana-putAnAM vikampanaM-vividham-anekaprakAraiH kampanaM yat karoti tad nRtyapAtitvamucyate, nartakItvamityarthaH / etena "naTTiyAva"tti padaM vyAkhyAtaM pratiptavyam / gataH shriirkaukucikH| atha bhASAkaukucikamAha[bhA.6324] cheliya muhavAitte, jaMpati ya tahA jahA paro hasati / kuNai ya rue bahuvidhe, vgghaaddiy-desbhaasaae| vR-yaH seNTitaM mukhavAditraM vA karoti, tathA vA vacanaMjalpati yathA paro hasati, bahuvidhAni vA mayUra-haMsa-kokilAdInAM jIvAnAM rutAni karoti, vagghADikAH-uddhaTTakakAriNIH dezabhASA vA-mAlava-mahArASTrAdidezaprasiddhAstAddazIbhASA bhASate yAbhi sarveSAmapi hAsyamupajAyate, eSa bhASAkaukucikaH / asya doSAnAha[bhA.6325] macchigamAipaveso, asaMpuDaM ceva settidiluto| daMDiya ghataNo hAsaNa, teicchiya tttphaalennN|| vR-tadIyabhASaNadoSeNa ye mukhaM visphAlya hasanti teSAM mukhe makSikAdayaH prANinaH pravizeyuH, praviSTAzca te yat paritApanAdikaM prApnuvanti tnisspnNtsypraayshcittm|hstshcmukhmsmputtmev bhaved, na bhUyo miledityrthH| tathA cAtra zreSThidRSTAntaH-kazcid 'daNDikaH' rAjA, tasya "ghayaNo" bhaNDaH / tena rAjasabhAyAmIzaM kimapi 'hAsana' hAsyakAri vacanaM bhaNitaM yena prabhUtajanasya haasymaayaatm|ttr zreSThinomahatAzabdena hasatomukhaM tathaiva sthitNnsmputtiibhvti|vaastvyvaidyaanaaN darzito naikenApi prgunniikrtuNpaaritH| navaraM prAghuNakenaikena caikitsikena lohamayaH phAlaH taptaHagnivarNa kRtvA mukhe DhaukitaH, tatastadIyena bhayena zreSThino mukhaM sampuTaM jAtam // Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 bRhatkalpa-chedasUtram -3-6/214 atha prAgudviSTaM mRta-suptadRSTAntadvayamAha[bhA.6326] goyara sAhU hasanaM, gavakkhe daTuM niva bhaNati devI / hasati mayago kahaM so, ti esa emeva sutto vii|| vR-ego sAhu gocaracariyAe hiMDamANo hasaMtodevIe gavakkhovaviTThAe dittttho| rAyA bhaNiosAmi! peccha accherayaM, muyaM mAnusaMhasaMtaM dIsai / rAyA saMbhaMto-kahaM kahiM vA? |sA saahuNdrisei| rAyAbhaNai-kahaMmau ? tti|devii bhaNai-iha bhavezarIrasaMskArAdisakalasAMsArikasukhavarjitatvAd mRta ivmRtH||evN suttadiTuMto vibhaanniyvvo|| akSaragamanikA tviyam-gocare sAdhoH paryaTataH 'hasana' hAsyaM dRSTvA devI nRpaM bhaNati- mRtako hasati / nRpaH pRcchati-kutra sa mRtako hasati ? / devI hastasaMjJayAdarzayati-eSa iti / evameva mRtavat supto'pimantavyaH, ubhayorapinizceSTatayA vizeSAbhAvAt // gataH kaukucikaH / samprati maukharikamAha_ [bhA.6327] muharissa gonnaNANaM Avahati ariM muhena bhaasNto| lahugoya hoti mAso, ANAdi virAdhanA duvihaa|| vR-maukharikasya gauNaM guNaniSpanna nAma 'mukhena'prabhUtabhASaNAdimukhadoSeNabhASamANaH ariM' vairiNam 'Avahati' karotIti maukharikaH / tasyaivaMmaukharikatvaM kurvANasya laghuko mAsaHAjJAdayazca doSAH / virAdhanA ca saMyamA-''tmaviSayA dvividhA / tatra saMyamavirAdhanA maukharikasya satyavrataparimanthutayA suprtiitaa||aatmviraadhnaaN tu dRSTAntenAha[bhA.6328] ko gacchejjA turiyaM, amugo ti ya lehaeNa sitttthmmi| sigghA''gato ya Thavito, kenAhaM lehagaM hnnti|| vR-ego raayaa| tassa kiMci turiyaM kajaM uppannaM tAhe sabhAmajhe bhaNai-ko sigdhaM vaccejA? / lehago bhaNai-amugo pavanavegeNaM gacchai tti / rannA so pesio taM karja kAUNa taddivasameva aago|rnaa 'eso sigghagAmi'tti kAuMdhAvaNao tthvio|ten ruTeNaMpucchiyaM-keNAhaM siggho. tti akkhAto? |annenn siTuM-jahA lehaeNaM / pacchA so tena taliccheNa chidaM labhrUNa uddvio| evaM ceva jo saMjao mohariyattaM karei so AyavihaNaM pAvei tti // akSarArthastvayam-'kastvaritaM gacchet ?' iti rAtrokte lekhakena ziSTam-amuka iti / tataH sa tat kAryaM kRtvA zIghramAgataH / tataH 'sthApitaH' rAjJA dautyakarmaNi niyuktaH / tataH 'kenAhaM kathitaH ?' iti pRSTavA lekhakena' iti vijJAya lekhakaM hatavAn / gAthAyAmatItakAle'pi vartamAnAnirdezaH prAkRtatvAt // 'gato maukharikaH / atha caturlolamAha[bhA.6329] AloyaNA ya kahaNA, pariyaTTa'nupehaNA anaabhoe| lahugo ya hoti mAso, ANAdi virAdhanA duvihaa|| vR-stUpAdInAmAlokanAM kurvANaH 'kathanAM' dharmakathAM parivartanAm anuprekSAM ca kurvan yadi 'anAbhogena' anupayuktomArge vrajati tadA laghumAsaH,AjJAdayazca doSAH, dvividhAca virAdhanA bhavet // idameva bhAvayati[bhA.6330] AloeMto vaccati, thUbhAdINi va kaheti vA dhammaM / pariyaTTaNA'nupehaNa, na yAvi paMthammi uvutto|| vR-'stUpAdIni' stUpa-devakulA-''rAmAdIni AlokamAnodharmavAkathayan parivartanAmanuprekSA ___ Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 6, mUlaM-214, [bhA. 6330] 401 vA kurvANo vrajati / yadvA sAmAnyena 'naca naivopayuktaH pathi vrajati eSa cakSurlola ucyate // asyaite doSAH[bhA.6331] chakkAyANa virAhaNa, saMjame AyAe kNttgaadiiyaa|| AvaDaNe bhANabhedo, khaddhe uDDAha prihaanii|| vR-anupayuktasyagacchataH saMyameSaTkAyAnAM virAnA bhvet|aatmviraadhnaayaaN kaNTakAdayaH padayolageyuH, viSame vA pradeze ApatanaM bhavet tatrabhAjanabhedaH / 'khaddhe ca pracure bhakta-pAne bhUmau chardite uDDAho bhavet-aho! bahubhakSakA amI iti / bhAjane ca bhinne parihAni' sUtrArthaparimantho bhAjanAntaragaveSaNe tatparikarmaNAyAM ca bhavati // gatazcakSurlolaH / atha tintiNikamAha[bhA.6332] titiNie puvva bhaNite, icchAlobhe ya uvhimtirege| lahuo tivihaM va tahiM, atirege je bhaNiya dosA / / vR-tintiNika AhAropadhi-zayyAviSayabhedAt trividhaH, saca pUrva' pIThikAyAMsaprapaJcamukta iti nehocyte| casundaramAhArAdikaM gaveSayanneSaNAsamiteH parimanthurbhavatIti / icchAlobhastusa ucyate yad lobhAbhibhUtatvenopadhimatiriktaMgRhNAti, tatra laghukomAsaH / trividhNvaattrpraayshcittm| tadyathA-jaghanye upadhau pramANenagaNanayAvA'tiriktedhAryamANe paJcakam, madhyame mAsalaghu, utkRSTe cturlghu|yecaatirikteupdhaudossaaH pUrvaM tRtIyoddezake bhnnitaastedrssttvyaaH||ath nidAnakaraNamAha[bhA.6333] aniyANaM nivvANaM, kAUNamuvaTTito bhave lhuo| pAvatidhuvamAyAtiM, tamhA aniyANayA seyaa|| vR-'anidAna' nidAnamantareNa sAdhyaM nirvANaM bhagavadbhiH prajJaptam, tato yo nidAnaM karoti tasya tat kRtvA punarakaraNenopasthitasya laghuko mAsaH praayshcittm|apic yo nidAnaM karoti sa yadyapi tenaiva bhavagrahaNena siddhiM gantukAmastathApi 'dhruvam' avazyam 'AyAti punarbhavAgamanaM prApnoti, tasmAdanidAnatA shreysii|| idameva vyAcaSTe[bhA.6334] iha-paraloganimittaM, avi titthakarattacarimadehattaM / savvatthesu bhagavatA, anidAnattaMpasatyaM tu|| kRihalokanimittam-ihaiva manuSyaloke'sya tapasaH prabhAveNa cakravatyArdibhogAnahaM prApnuyAm, ihaiva vAbhave vipulAn bhogAnAsAdayeyam' itirUpamparalokanimittaM-manuSyApekSayA devabhavAdikaH paralokastatra 'maharddhikaindrasAmAnikAdirahaM bhUyAsam' ityAdirUpaM sarvamapi nidAnaM prtissiddhm| kiMbahunA? tIrthakaratvena-Arhantyena yuktaMcaramadehatvaM me bhavAntare bhUyAt ityetdpinaasNshniiym| kutaH ? ityAha-'sarvArtheSu' sarveSvapi-aihikA-''muSmikeSu prayojaneSu nAsaMzanIyam / kutaH ? ityAha-'sarvArtheSu sarveSvapi-ehikA-''muSmikeSu prayojaneSu abhiSvaGgaviSayeSu bhagavatA'nidAnatvameva 'prazastaM' zlAdhitam / tuzabda evakArArthaH, sa ca yathAsthAnaM yojitaH / / vyAkhyAtAH SaDapi parimanthavaH / sAmpratameteSveva dvitIyapadamAha[bhA.6335] biiyapadaM gelane, dhANe ceva taha ya omammi / mottUNaM carimapadaM, nAyavvaM jaMjahiM kamati // vR-dvitIyapadaM glAnatve adhvani tathA avame ca bhavati, tacca 'caramapadaM' nidAnakaraNarUpaM [20] 26 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 bRhatkalpa-chedasUtram -3-6/214 muktvA jJAtavyam, tatra dvitIyapadaM na bhavatItyarthaH zeSeSu tu kaukucikAdiSu yad yatra kramate tat tatrAvatAraNIyam // etadeva bhAvayati[bhA.6336] kaDiveyaNamavataMse, gudapAga'risA bhagaMdalaM vA vi / gudakhIla sakkarA vA, na tarati baddhAsano houN|| vR-kaTivedanA kasyApi duHsahA, 'avataMso vA puruSavyAdhinAmako rogo bhavet, evaM gudayoH pAko'si bhagandaraM gudakIlako vA bhavet, 'zarkarA' kRcchramUtrako rogaH sa vA kasyApi bhavet, tato na zaknoti baddhAsanaH 'bhavituM' sthAtum / evaMvidhe glAnatve'bhIkSNaparispandanAdikaM sthAnakaukucikatvamapi kuryAt // [bhA.6337] uvvatteti gilANaM, osahakaje va patthare chubhti| vevati ya khittacitto, bitiyapadaM hoti dosuNtu|| vR-glAnam 'udvartayati' ekasmAt pArzvato dvitIyasmin pArve karoti, 'auSadhakArye vA' auSadhadAnahetostameva glAnamanyatra saGkrAmya bhUyatatraivasthApayati, yastu kSiptacittaH sa paravazatayA 'prastarAn' pASANAn kSipati vepate vA, cazabdAt seNTitaM mukhavAditrAdikaM vA karoti / etad dvitIyapadaM yathAkramaM 'dvayorapi' zarIra-bhASAkaukucikayorbhavati // maukharikatve'pavAdamAha[bhA.6338] turiyagilANAharaNe, muharittaM kunja vA dupakkhe vii| osaha vijaM maMtaM, pellijjA sigghgaamitti| vR-tvaritaMglAnimittamaSadhAdeH AharaNe kartavye dvipakSe saMyatapakSesaMyatIpakSeca maukharikatvaM kuryAt / katham? ityAha-eSa zIghragAmIata auSadhamAnetuM vidyAM mantraM vA prayoktuM "pellija"tti preryatAm, vyaapaarytaamityrthH|| [bhA.6339] accAurakajje vA, turiyaM vana vA vi iriymuvogo| vijassa vA vikahaNaM, bhae va visa sUla omajje / / vR-atyAturasyavA-AgADhaglAnasya kAryetvaritaM gacchet, 'navA'pi naiveryAyAmupayogaM dadyAt, vaidyasya vA kathanaM' dharmakathAM kurvan gacchedyena sa AkRtaH samyaga glAnasya cikitsAM karoti, bhaye vA mantrAdikaM parivartayan gacchati, viSaM vA kenApi sAdhunA bhakSitaM tasya mantreNApamArjanaM kurvan, viSavidyAvAnavagRhItAtAparivartayangacchati,zUlaMvA kasyApisAdhoruddhAvatitadapamArjayan gcchti| [mA.6340] titiNiyA vi tadaTTA, alabmamANe vidvvtitinnitaa| vejje gilANagAdisu, AhAruvadhI ya atiritto|| vR- tasya-glAnasya upalakSaNatvAd AcAryAdezvArthAya 'tintiNikatA'pi' snigdhmdhuraahaaraadisNyojnlkssnnaakrtvyaa| alabhyamAne vAglAnaprAyogye auSadhAdau 'dravyatintiNikatA' 'hA! kaSTaM na labhyate glAnayogyamatra' ityevaMrUpAkAryA / icchAlobhe punaridaM dvitIyapadam-vaidyasya dAnArthaM glAnArthaM vAAhAra upadhizcAtarikto'pi grahItavyaH,AdizabdAd AcAryAdiparigrahaH, gaNacintako vA gcchopgrhhetortiriktmupdhiNdhaaryet||evN yAvad nidAnapadaMvarjayitvAzeSeSu sarveSvapi glAnatvamaGgIkRtya dvitIyapadamuktam / samprati tadevAdhvani darzayati[bhA.6341] avayakkhaMto va bhayA, kaheti vA stthiyaa-''tiattiinnN| vijaM AisutaM vA, keda bhadA vA anaabhogaa| Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 6, mUlaM - 214, [bhA. 6341 ] 403 vR- adhvani stenAnAM siMhAdInAM vA bhayAdaprekSamANa itazcetazca vilokamAno'pi vrajet / yadi vA adhvani gacchan sArthikAnAm 'AyattikAnAM vA' sArthacintakAnAM dharmaM kathayati yena te AvRttoH santo bhaktapAnAdyupagrahaM kuryuH / athavA vidyA kAcidabhinavagRhItA sA 'mA vismariSyati' iti kRtvA parivartayannanuprekSamANo vA gacchet / 'AdizrutaM' paJcamaGgalaM tadvA caurAdibhaye parAvartayan vrajet / 'khedo nAma' parizramaH tena AturIbhUto bhayAdvA sambhrAnta IryAyAmupayukto na bhavedapi / "anAbhoga" tti vismRtivazAt sahasA vA neryAyAmupayogaM kuryAt // saMjoyaNA palaMbAtigANa kappAdigo ya atirego / omAdie vi vihure, joijjA jaM jahiM kamati // [ bhA. 6342 ] vR- adhvani gacchannAhArAdInAM saMyojanAmapi kuryAt / pralambAdInAM vikaraNakaraNAya piSpalakAdikamati riktamapyupadhiM gRhNIyAd dhArayedvA / athavA paraliGgena tAni grahItavyAni tataH paraliGgamapi dhArayet / kalpAH aurNikAdayastadAdikaH AdizabdAt pAtrAdikazca durlabha upadhiratirikto'pi grahItavyaH / tadevamadhvani dvitIyapadaM bhAvitam / evam avamaM durbhikSaM tatra AdizabdAd azivAdikAraNeSu vA 'vidhure' AtyantikAyAmApadi paJcavidhaM parimanyubhaGgAkRtya yad yatra dvitIyapadaM kramate tat tatra yojayet / evaM nidAnapadaM muktvA paJcasvapi kaukucikAdiSu parimandhuSu dvitIyapadamuktam / / Aha-nidAne kimiti dvitIyapadaM noktam ? ucyate nAsti / kutaH ? iti ced ata Aha[bhA. 6343] jA sAlaMbaNasevA, taM bIyapadaM vayaMti gIyatthA / AlaMbanarahiyaM puna, nisevaNaM dappiyaM beMti / vR- yA 'sAlambanasevA' jJAnAdyAlambanayuktA pratiSevA tAM dvitIyaM padaM gItArthA vadanti, AlambanarahitAM punaH 'niSevaNAM' pratiSevAM darpikAM bruvate / taccAlambanaM nidAnakaraNe kimapi na vidyate, "savvattha aniyANayA bhagavayA pasatthe 'ti vacanAt / / Aha-bhogArthaM vidhIyamAnaM nidAnaM tIvravipAkaM bhavatIti kRtvA mA kriyatAm, yatpunaramunA praNidhAne nidAnaM karoti-mA mama rAjAdikule utpannasya bhogAbhiSvaktasya pravrajyA na bhaviSyatItyato daridrakule'hamutpadyeyam, tatrotpannasya bhogAbhiSvaGgo na bhaviSyati evaM nidAnakaraNe ko doSaH ? sUrirAha [bhA. 6344] evaM sunIharo me, hohiti appa tti taM pariharati / haMdi ! hu necchaMti bhavaM bhavavocchittiM vimaggaMtA // vR- 'evam' avdhaarnne| kimavadhArayati ? daridrakule utpannasya 'me' mamAtmA'saMyamAt 'sunirharaH' sunirgamo bhaviSyati, sukhenaiva saMyamamaGgIkariSyAmi ityarthaH; 'iti' Izamapi yad nidAnaM tadapi sAdhavaH pariharante / kutaH ? ityAha- 'handi !' iti nodakAmantraNe / huH iti yasmAdarthe / he saumya ! yasmAd nidAnakaraNena bhavAnAM parivRddhirbhavati, sarvo'pi ca pravrajyAprayatno'smAkaM bhavavyavacchittinimittam, tato bhavavyavacchittiM vividhaiH prakArairmArgayantaH sAdhavo bhavaM necchanti / amumevArthaM dRSTAntena draDhayati [ bhA. 6345] jo rayaNamaNagdheyaM, vikkijja' ppeNa tattha kiM sAhU / duggayabhavamicchaMte, eso ciya hoti dito // vR-yaH 'anarghyam' indranIla - marakatAdikaM ratnam 'alpena' svalpamUlyena kAcAdinA vikrINIyAt Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatkalpa-chedasUtram -3-6/214 tatra 'kiM sAdhu' kiM nAma zobhanam ? na kiJcidityarthaH / 'durgatabhavaM' daridrakulotpattimicchata eSa eva dRSTAnta upanetavyo bhavati / tathAhi anarghyaratnasthAnIyaM cAritram, nirupamA-'nantAnandamayamokSaphalasAdhakatvAt; kAcazakalasthAnIyo durgatabhavaH, tucchatvAt / tato yazcAritravikrayeNa tavprArthanaM karoti sa mandabhAgyo'nardhyaratnaM vikrIya kAcazakalaM gRhNAtIti mantavyam / / api ca[bhA. 6346 ] saMgaM anicchamANo, iha-paraloe ya muccati avassaM / eseva tassa saMgo, AsaMsati tucchataM jaM tu // vR-ihalokaviSayaM paralokaviSayaM ca 'sa' muktipadapratiprakSabhUtamabhiSvaGgamanicchannavazyaM 'mucyate' karmavimukto bhavati / kaH punastasya saGgaH ? ityAha-eSa eva tasya saGgo yad mokSAkhyavipulaphaladAyinA tapasA tucchakaM phalam ' AzAste' prArthayati // 404 tad bhUyo'pi nidAnasyaiva paryAyakathanadvAreNa doSamAha [bhA. 6347] baMdho tti niyANaM ti ya, Asasajogo ya hoMti egaTThA / te puna na bohiheU, baMdhAvacayA bhave bohI // vR-bandha iti vA nidAnamiti vA AzaMsAyoga iti vA ekArthAni padAni bhavanti / 'te punaH' bandhAdayaH 'na bodhihetavaH' na jJAnAdyavAptikAraNaM bhavanti, kintu ye 'bandhApacayAH' kAraNe kAryopacArAt karmabandhasyApacayahetavo'nidAnatAdayastebhyo bodhirbhavati / / Aha-yadi nAma sAdhavo bhavaM necchanti tataH kathaM devalokeSUtpadyante ? ucyate [bhA. 6348] necchaMti bhavaM samaNA, so puna tesiM bhavo imehiM tu / puvvatava-saMjamehiM, kammaM taM cAvi saMgeNaM // vR- 'zramaNAH' sAdhavo necchantyeva bhavaM paraM sa punaH 'bhavaH' devatvarupasteSAmamIbhi kAraNairbhavat / tadyathA- pUrvaM vItarAgAvasthApekSayA prAcInAvasthAbhAvi yat tapastena, sarAgAvasthAbhAvinA tapasA sAdhavo devalokeSRtpadyante ityarthaH evaM pUrvasaMyamena sarAgeNa sAmAyikAdicAritreNa sAdhUnAM devatvaM bhavati / kutaH ? ityAha- "kammaM" ti pUrvatapaH saMyamAvasthAyAM hi devAyudevagatiprabhRtikaM karma badhyate tato bhavati deveSUpapAtaH / etadapi karma kena hetunA badhyate ? iti ced ata Aha-tadapi karma 'saGgena' saMjvalanakrodhAdirupeNa badhyate // mU. (215) chavvihA kappaTThitI pannattA, taM jahA -sAmAiyasaMjayakappaTThitI 1 chetovaTThAvaNiyasaMjayakappaTThitI 2 nivvisamANakappaTThitI 3 nivviTTakAiyakappaTThitI 4 jinakappaTThitI 5 therakappaTThiti 6 tti bemi // vR- athAsya sUtrasya kaH sambandhaH ? ityAha [ bhA. 6349 ] palimaMthavippamukkassa hoti kappo avaTThito niyamA / kappe ya avadvANaM, vadaMti kappaTThitiM therA // vR- anantarasUtroktAH parimanthairvipramuktasya sAdhoH 'avasthitaH' sarvakAlabhAvI kalpo niyamAd bhavati / yaJca kalpe'vasthAnaM tAmeva kalpasthitiM 'sthavirAH' zrI gautamAdayaH sUrayo vadanti / ataH parimanthasUtrAnantaraM kalpasthitisUtramArabhyate / / anena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA- 'SaDvidhA' SaTaprakArA kalpe-kalpazAstraktasAdhusamAcAre sthiti - avasthAnaM kalpasthiti kalpasya vA sthitimaryAdA kalpasthiti 'prajJaptA' tIrthakara - gaNadharaiH prarupitA / 'tadyathA' iti upanyAsArthaH / 'sAmAyi Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 405 uddezakaH 6, mUlaM-215, [bhA. 6349] kasaMyatakalpasthiti' samaH-rAga-dveSarahitastasya AyaH-lAbho jJAnAdInAM prAptirityarthaH, samAya eva sAmAyikaM-sarvasAvadyayogaviratirupam tapradhAnA ye saMyatAH-sAdhavasteSAM kalpasthitiH sAmAyikasaMyatakalpasthitaH 1 / tathA pUrvaparyAyacchedenopasthApanIyam-AropaNIyaM yat tat chedopasthApanIyam, vyaktito mahAvratAropaNamityarthaH, tapradhAnA ye saMyatAsteSAM kalpasthiti chedopsthaapniiysNytklpsthiti2| nirvizamAnAH-parihAravizuddhikalpaMvahamAnAsteSAMkalpasthiti nirvizamAnakalpasthiti 3 / nirviSkAyikA nAma-yaiH parihAravizuddhikaM tapo vyUDham, nirviSTa:Asevito vidhikSitacAritralakSaNaH kAyo yaiste nirviSTakAyikA itivyutpatteH teSAM kalpasthitiH nirviSTakAyikakalpasthiti 4 jinAH-gachanirgatAHsAdhuvizeSAsteSAMkalpasthiti jinakalpasthitiH 5 / sthavirAH-AcAryAdayo gacchapratibaddhAsteSAM kalpasthiti sthavirakalpasthitiH 6 / 'iti' adhyayanaparisamAptau / 'bravImi' iti tIrthakara-gaNadharopadezena sakalamapi prastutazAstraktaMkalpA'kalpavidhi bhaNAmi, na punaH svamanISikayA iti sUtrasakSepArthaH // samprati vistarArthaM bibhaNiSurbhASyakAraH kalpasthitipade parasyAbhiprAyamAzaGkaya pariharannAha - [bhA.6350] AhAro tti ya ThANaM, jo ciTThati so Thiitti te buddhii| vavahAra paDuccevaM, Thiireva tunicchae ThANaM // vR-sakriyasyajIvAdidravyasyatAvadetAvadeva kriyAdvayaM bhavati-sthAnaM vaagmnNvaa|ttrsthaansy gamanaM pratipakSo bhavati, tatpariNatasya sthAnAbhAvAt / evaM sthiterapi gati pratipakSo bhavati // tataH kim ? ityAha[mA.6352] ThANassa hoti gamanaM, paDipakkho taha gatI tthiiieu| naya gamanaM tu gatimato, hoti puDho evamitaraM pi|| vR-sthAnasya gamanaMpratipakSobhavatina sthiti, sthiterapi gatipratipakSona sthAnam, evaM sthitisthAnayorekatvam / tathA 'naca' naiva gamanaM gatimato dravyAt 'pRthag' vyatiriktaM bhavati, evam 'itaradapi' sthAnaM sthitimato dravyAdavyatiriktaM mantavyam // idameva vyatirekadvAreNa draDhayati[bhA.6353] jaya gamanaM tu gatimato, hoja puDho tena so na gacchejjA / jaha gamanAto annA, na gacchati vasuMdharA ksinnaa|| .. vR-yadi gamanaM gatimataH puruSAdeH pRthagbhavet tataH 'asau' gatimAn na gacchet / dRSTAntamAhayathA gamanAt 'anyA' pRthagbhUtA 'kRtsnA' sampUrNA vasundharA na gacchati / kRtsnAgrahaNaM leSTuprabhRtikastadavayavo gacchedapi iti jJApanArtham / evaM sthAne'pi bhaavniiym|| yata evamataH sthitametat[bhA.6354] ThANa-TThiinANattaM, gati-gamanAnaM ca atthato ntthi| vaMjaNanANattaM puna, jaheva vayaNassa vaayaato|| kRsthAna-sthityorgati-gamanayozracArthatonAsti nAnAtvam, ekArthatvAt; vynyjnnaanaatvNpunrsti| yathaiva vacanasya vAcazca parasparamarthato nAsti bhedaH, zabdataH punarastIti / athavA nAtra sthitizabdo'vasthAnavAcI kintu maryAdAvAcakaH / tathA cAha[bhA.6355] ahavA ja esa kappo, palaMbamAdi bahudhA smkkhaato| ___chaTThANA tassa ThiI, Thiti tti mera ti egaTThA / / Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 bRhatkalpa-chedasUtram -3-6/215 -athavA ya eSa prastutazAstra pralambAdikaH 'bahadhA' anekavidhaH kalpaH samAkhyAtaH tasya 'SaTsthAnA' SaTprakArA sthitirbhvti| sthitiriti maryAdA iti caikArthI zabdau / bhUyo'pi vineyAnugrahArthaM sthiterevaikArthikAnyAha[bhA.6356] patiTThA ThAvaNA ThANaM, nivvisamANe taheva nivitte| avaTThANaM avatthA ya, ekaTThA ciTThaNA''ti y|| vR-pratiSThAsthApanA sthAnaM vyavsathA saMsthiti sthitiavasthAnam avasthAca, etAnyekArthikAni padAni / tathA "ciTThaNaM" UrdhvasthAnam AdizabdAd niSadanaM tvagvartanaM ca, etAni trINyapi sthitivizeSarupANi mntvyaani||saac kalpisthiti SoDhA, tadyathA[bhA.6357] sAmAie yachede, nivvisamANe taheva niviTTe / jinakappe theresuya, chavviha kappaTTitI hoti / / kR-sAmAyikasaMyatakalpasthitichedopasthApanIyasaMyatakalpasthiti nirvizamAnakalpasthititathaiva nirviSTakAyakalpasthiti jinakalpasthiti sthavirakalpasthitizraceti SaDvidhA klpsthitiH|| athainAmeva yathAkramaM vivarISuH prathamataH sAmAyikakalpasthitiM vivRNoti[bhA.6358] katiThANa Thito kappo, katiThANehiM advito| vutto dhUtarajo kappo, ktitthaannptihito|| vR-yaH kila 'dhutarajAH' apanItapApakarmA sAmAyikasAdhUnAM kalpaH' AcArobhagavadbhiktaH sa katiSu sthAneSu sthitaH ? katisthAnapratiSThitazcoktaH? / / sUrirAha[bhA.6359] cauThANaThio kappo, chahiM ThANehiM addio| esodhUyaraya kkappo, dstttthaannptitttthio|| vR-catuHsthAnasthitaH kalpaH, SaTsuca sthAneSvasthitaH / tadevameSa dhutarajAHsAmAyikasaMyatakalpo dazasthAnapratiSThitaH, keSucit sthityA keSucit punarasthityA dazasu sthAneSu pratibaddho mantavya ityarthaH / idameva vyaktIkaroti[bhA.6360]cauhiM ThitA chahiM aThitA, paDhamA bitiyA ThitA dsvihmmi| vahamANA nivvisagA, jehi vahaM te u nivitttth|| vR-'prathamAH' sUtrakamaprAmANyena sAmAyikasaMyatAste caturyusthAneSusthitAH, ssttsupunrsthitaaH| gAthAyAM saptamyarthe tRtiiyaa|yetu dvitIyAH' chedopasthApanIyasayatAstedazavidhe'pi kalpe sthitaaH| paJcAGkena tRtIya-caturthakalpasthityoH zabdArthamAha- "vahamANA" ityaadi| ye parihAravizaktikaM tapovahantitenirvizamAnakAH |yaistutdev tapovyadaMte nirvissttkaayikaaucynte||aah-kaani punastAni catvAriSadavA sthAnAni yeSusAmAyikasaMyatA yathAkramaMsthitA asthitAzca? itiatrocyate[bhA.6361] siJjAyarapiMDe yA, cAujAme ya purisajeDe ya / kitikammassa ya karaNe, cattAri avaTThiyA kppaa|| vR- "sijjAtarapiMDe" tti "sUcanAt sUtram" iti zayyAtarapiNDasya pariharaNaM caturyAmaH puruSajyeSThazcadharma kRtikarmaNazca karaNam / ete catvAraH kalpAH sAmAyikasAdhUnAmapyavasthitAH / tathAhi-sarve'pi madhyamasAdhavo mahAvidehasAdhavazca zayyAtarapiNDa pariharanti, caturyAmaM ca dharmamanupAlayanti, 'puruSajyeSThazca dharma' iti kRtvA tadIyA apyAryikAzciradIkSitA api Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka H 6, mUlaM-215, [bhA. 6361] 407 taddinadIkSitamapi sAdhuM vandante, kRtikarma ca yathArAlikaM te'pi kurvanti / ata ete catvAraH kalpA avsthitaaH||ime punaH SaDanavasthitAH[bhA.6362] Acelakkuddesiya, sapaDikkamaNe ya rAyapiMDe ya / mAsaMpajosavaNA, cha'ppeta'navahitA kappA / / vR-AcelakyamauddezikaMsapratikramaNodharmo rAjapiNDo mAsakalpaH paryuSaNAkalpazcetiSaDapyete kalpAmadhyamasAdhUnAM videhsaadhuunaaNcaanvsthitaaH| tathAhi-yadi teSAM vastrapratyayo rAgo dveSo vA utpadyate tadA acelAH, atha na rAgotpattistataH sacelAH, mahAmUlyaM pramANAtiriktamapi ca vastraM gRhNantIti bhAvaH 'auddezikaM nAma' sAdhUnuddizya kRtaM bhaktAdikam AdhAkarmetyarthaH, tadapyanyasya sAdhorAya kRtaM teSAM kalpate, tadarthaM tu kRtaM na kalpate / pratikramaNamapi yadi aticAro bhavati tataH kurvanti aticArAbhAvena kurvnti| rAjapiNDe yadi vakSyamANA doSA bhavantitataH pariharanti anyathA gRhNanti / mAsakalpe yadi ekakSetre tiSThatAM doSA na bhavanti tataH pUrvakoTImapyAsate, atha doSA bhavanti tato mAse pUrNe'pUrNe vA nirgacchanti / paryuSaNAyAmapi yadi varSAsu viharatAM doSA bhavanti tata ekatra kSetre Asate, atha doSA na bhavanti tato varSArAtre'pi viharanti / / gatA saamaayiksNytklpsthitiH| atha cchedopasthApanIyasAdhUnAM kalpasthitimAha[bhA.6363] dasaThANaThito kappo, purimassa ya pacchimassa ya jinss| esodhutarata kappo, dasaThANapatihito hoti|| vR-dazasthAnasthitaHkalpaHpUrvasyacapazcisyacapazcimasyacajinasyatIrthe chedopasthApanIyasAdhUnAM mantavyaH / tadevameSa dhutarajAH kalpodazasthAnapratiSThito bhvti||taanyev dazasthAnAnidarzayati[bhA.6364] Acelakkuddesiya, sijjAyara rAyapiMDa kitikamme / vata jeTTa paDikkamaNe, maasN-pjosvnnkpe| vR-Acelakasyam 1 auddezikaM 2 zayyAtarapiNDo 3 rAjapiNDaH 4 kRtikarma 5 vratAni 6 "je?" tti puruSajyeSTho dharmaH 7 pratikramaNaM 8 mAsakalpaH 9 paryuSaNAkalpazca 10 iti dvAragAthAsamAsArthaH / / sAmpratamenAmeva vivarISurAha[bhA.6365] duviho hoti acelo, saMtAcelo asaMtaceloya / titthagara asaMtacelA, saMtAcelA bhave sesA // vR-dvividho bhavatsacelaH-sadacelo'sadacelazcAtatratIrthakarAasadacelAH, devadUSyapatanAnantaraM sarvadaiva teSAM ciivraabhaavaat| zeSAH' sarve'pi jinakalpikAdisAdhavaH sadacelAH, jaghanyato'pi rajoharaNa-mukhavastrikAsambhavAt / / Aha-yadyevaMtataH kathamamI acelA bhaNyante? ucyate[bhA.6366] sIsAveDhiyaputtaM, nadiuttaraNammi naggayaM beti| junnehi naggiyA mI, tura sAliya! dehi me potiM / vR-jalatImanabhayAt zIrSe-zirasiAveSTitaM potaM-paridhAnavastraM yena sa zIrSAveSTitapotastam, evaMvidhaMsacelamapi 'nadyuttaraNe' agAdhAyAH kasyAzcid nadyA uttaraNaM kurvantaM dRSTavA nagnakaMbruvate, 'nagno'yam' iti loke vaktAro bhvntiityrthH| yathA vA kAcidaviratikA parijIrNavastraparidhAnA prAksamarpitavetanaMtantuvAyaMzATikAniSpAdanAlasaMbravIti, yathA-jIrNairvastra parihitainagnikA'hamasmitatastvarasva he zAlika!' tantuvAya! dehi me potikA' shaattikaam||athaatraivopnymaah Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 bRhatkalpa-chedasUtram - 3-6/215 [bhA. 6367] junnehiM khaMDiehi ya, asavvatanupAutehiM na ya niccaM / saMtehiM vi niggaMthA, acelagA hoMti celehiM // vR- evaM 'jIrNaiH' purANaiH, 'khaNDitaiH' chinnaiH, 'asarvatanuprAvataiH ' svalpapramANatayA sarvasmin zarIre'prAvRtaiH pramANahInairityarthaH, na ca 'nityaM' sadaiva prAvRtaiH kintu zItAdikAraNasadbhAve, evaMvidhaizcailaiH 'sadbhirapi' vidyamAnairapi nirgranthA acelakA bhavanti / atra parAbhiprAyamAzaGkaya pariharati[ bhA. 6368 ] evaM duggata-pahitA, acelagA hoMti te bhave buddhI te khalu asaMtatIe, ghareMti na tu dhammabuddhIe // vR-yadi jIrNa- khaNDitAdibhirvastra prAvRtaiH sAdhavo'celakAstata evaM durgatAzca daridrAH pathikAzcapAnthA durgata-pathikAste'pi acelakA bhavantIti 'te' tava buddhi syAt tatrocyate- 'te khalu' durgatapathikAH 'asattayA' nava-vyUta-sadazakAdInAM vastraNAmasampattyA parijIrNAdIni vAsAMsi dhArayanti, na punardharmabuddhayA, ato bhAvatastadviSayamUrcchApariNAmasyAnivRttatvAnnaite acelakAH; sAdhavastu sati lAbhe mahAdhanAdIni parihRt jIrNa-khaNDitAdIni dharmabuddhayA dhArayantItyato'celA ucyante / yadyevamacelAstataH kim ? ityAha [bhA. 6369 ] Acelakko dhammo, purissa ya pacchimassa ya jinassa / majjhimagANa jinAnaM, hoti acelo sacelo vA / / vR- acelakasya bhAva Acelakyam, tadatrAstIti AcelakyaH, abhrAderAkRtigaNatvAdapratyayaH / evaMvidho dharma pUrvasya ca pazcimasya ca jinasya tIrthe bhavati / madhyamakAnAM tu jinAnAmacelaH sacelo vA bhavati // idameva bhAvayati [bhA. 6370] paDimAe pAutA vA, na'tikkamaMte u majjhimA samaNA / purima-carimANa amahaddhaNA tu bhinnA ime mottuM // vR- 'madhyamAH' madhyamatIrthakarasatkAH sAdhavaH 'pratimayA vA' nagnatayA 'prAvRtA vA' pramANAtirikta mahAmUlyAdibhirvAsobhirAcchAditavapuSo nAtikrAmanti bhAgavatImAjJAmiti gamyate / pUrvacaramANAM tu prathama-pazcimatIrthakarasAdhUnAM 'amahAdhanAni' svalpamUlyAni 'bhinnAni ca' akRtsnAni, pramANopetAnyadazakAni cetyarthaH, paramimAni kAraNAni muktvA // tAnyevAhaAsajja khettakappaM, vAsAvAse abhAvite asahU / kAle addhANammiya, sAgari tene va pAuraNaM // [ bhA. 6371 ] vR- 'kSetrakalpaM' dezavizeSAcAramAsAdyAbhinnAnyapi prAbriyante, yathA sindhuviSaye tAdhzAni prAvRtya hiNDyate / varSAvAse vA varSAkalpaM prAvRtya hiNDayate / 'abhAvitaH ' zaikSaH kRtsnAni prAvRto hiNDate yAvad bhAvito bhavati / asahiSNuH zItamuSNaM vA nAdhisoDhuM zaknoti tataH kRtsnaM prAvRNuyAt / 'kAle vA' pratyUSe bhikSArthaM pravizan prAvRtya nirgcchet| adhvani vA prAvRtA gacchanti / yadi sAgArikapratibaddhapratizraye sthitAstataH prAvRtAH santaH kAyikAdibhuvaM gacchanti / stenA vA pathi vartante tata utkRSTopadhiM skandhe kakSAyAM vA viNTikAM kRtvA upari sarvAGgINaM prAvRtA gacchanti / eteSu kAraNeSu kRtsnasyopadheH prAvaraNaM kartavyam // tathA [bhA. 6372 ] niruvahaya liMgabhede, gurugA kappati tu kAraNajjAe / lanna loya roge, sarIravetAvaDitamAdI // Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 6, mUlaM - 215, [bhA. 6372] 409 vR- nirupahato nAma - nIrogastasya liGgabhedaM kurvatazcaturgurukAH / athavA nirupahataM nAmayathAjAtaliGgaM tasya bhede caturguru // tasya ca liGgabhedasyeme bhedAH [bhA. 6373] khaMdhe duvAra saMjati, garula'ddhaMse ya paTTa liMgaduve / lahugo lahugo lahugA, tisu cauguru dosu mUlaM tu / / vR- skandhe kalpaM karoti mAsalaghu / zIrSadvArikAM karoti mAsalaghu / saMyatIprAvaraNaM karoti caturlaghu / garuDapAkSikaM prAvRNoti, ardhAMsakRtaM karoti, kaTIpaTTakaM badhnantI, eteSu triSvapi caturguru / gRhasthaliGgaM paraliGgaM vA karoti dvayorapi mUlam / dvitIyapade tu-kAraNajAte liGgabhedo'pi kartuM kalpate / kutra ? ityAha-glAnatvaM kasyApi vidyate tasyodvarttanamupavezanamutthApanaM vA kurvan kaTIpaTTakaM badhyAt / locaM vA'nyasya sAdhoH kurvANaH kaTIpaTTakaM baghnAti / " rogi 'tti kasyApi rogiNo'rzAsi lambante dvau bhrAtarau vA zUnau sa kaTIpaTTakaM badhnyAt / "sarIraveyAvaDiyaM" ti mRtasaMyamazarIrasya vaiyAvRtyaM-nIharaNaM kurvan, AdigrahaNAt pratizrayaMpramArjayan alAbUni vA vihAyasi lambamAnaH kaTIpaTTakaM badhnIyAt / / gRhiliGgA-'nyaliGgayorayamapavAdaHasive omoyarie, rAyadduTThe va vAdiduTThe vA / AgADha antraliMgaM, kAlakkhevo va gamaNaM vA // [bhA. 6374] vR-svapakSaprAnte AgADhe azive'nyaliGgaM kRtvA tatraiva kAlakSepaM kurvanti, anyatra vA gacchanti / evaM 'rAjadviSTe' rAjJi sAdhUnAmupari / dveSamApatre, 'vAdidviSTe vA' vAdaparAjite kvApi vAdini vyaparopaNAdikaM kartukAme, evaMvidhe AgADhe kAraNe'nyaliGgam upalakSaNatvAd gRhiliGgaM vA kRtvA kAlakSepo vA gamanaM vA vidheyam / / gatamAcelakyadvAram / athaudhizikadvAramAha [bhA. 6375] AhA adheya kamme, AyAhamme ya attakamme ya / taM puna AhAkammaM, kappati na va kappatI kassa // vR- AdhAkarma adhaHkarma Atmaghnam Atmakarma ceti auddezikasya-sAdhUnuddizya kRtasya bhaktAdazJcatvAri nAmAni / 'tat punaH' AdhAkarma kasya kalpate ? kasya vA na kalpate ? // evaM ziSyeNa pRSTe surirAha [bhA. 6376 ] saMghassoha vibhAe, samaNA-samaNINa kula gaNe saMghe / kaDamiha Thite na kappati, aTThita kappe jamuddissa // vR- asyA vyAkhyA savistaraM tRtIyoddezake kRtA ato'trAkSarArthamAtramucyate - oghato vA vibhAgato vA saGghasya zramaNAnAM zramaNInAM kulasya gaNasya saGghasya vA saGkalpena yad bhaktapAnAdikaM kRtaM tat 'sthitakalpikAnAM' prathama-pazcimasAdhUnAM na klpte| ye punarasthitakalpe sthitAH teSAM yamuddizya kRtaM tasyaivaikasya na kalpate anyeSAM tu kalpate // dvitIyapade tu sthitakalpikAnAmapi kalpate / yata Aha [bhA.6377] Ayarie abhisee, bhikkhummi gilANagammi bhayaNA u / tikkhuttassvipavese, caupariyaTTe tato gahaNaM // vR- AcArye'bhiSeke bhikSau vA glAne saJjAte sati AdhAkarmaNo 'bhajanA' sevanA'pi kriyate / tathA aTavI viprakRSTo'dhvA tasyAM praveze kRte yadi zuddhaM na labhyate tataH trikRtvaH zuddhamanveSitamapi yadi na labdhaM tatazcaturthe parivarte AdhAkarmaNo grahaNaM kAryam // Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 bRhatkalpa-chedasUtram -3-6/215 gatamauddezikadvAram / atha zayyAtarapiNDadvAramAha[bhA.6378] titthaMkarapaDikuTTho, ANA annAta uggamo na sujjhe| avimutti alAghavatA, dullabha sejjA viucchedo|| vR- Adyantavarjemadhyamairvidehajaizca tIrthakarairAdhAkarma kathaJcid bhoktumanujJAtaM na punaH zayyAtarapiNDoatastaiHpratikruSTa iti kRtvA vrjniiyo'ym| "ANa"ttitaMgRhNatA tIrthakRtAmAjJA kRtA na bhavati / "annAya"tti yatra sthitastatraiva bhikSAM gRhNatA ajJAtocchaM sevitaM na syAt / "uggamo na sujjhe"tti AsannAdibhAvataH punaH punastatraiva bhikSA-pAnakAdinimittaM pravizata udgamadoSA na zudhyeyuH / svAdhyAyazravaNAdinA ca prItaH zayyAtaraH kSIrAdi snigdhadravyaM dadAti, taccagRhNatA avimukti gAbhiAvonakRtaH syaat|shyyaatr-ttputr-bhraatRvyaadibhyo bahUpakaraNaMsnigdhAhAraM cagRhNata upakaraNa-zarIrayolAghavaMna syaat| tatraivacAhArAdigRhNataH zayyAtara-vaimanasyAdikaraNAt zayyA durlabhAsyAt, sarvathA tadvyavacchedovA syaat| atsttpinnddovrjniiyH| atha dvitIyapadamAha[bhA.6379] duvihe gelannammiM, nimaMtaNe davvadullabhe asive / omodariyapaose, bhae ya gahaNaM anunnAtaM / / vR- 'dvividhe' AgADhA-'nAgADhe glAnatve zayyAtarapiNDo'pi grAhyaH / tatrAgADhe kSiprameva anAgADhe paJcakaparihANyA mAsalaghuke prApte satIti / 'nimantraNe ca' zayyAnirbandhe sakRt taM gRhItvA punaH punaH prsnggonivaarnniiyH|durlbhec kSIrAdidravye'nyatrAlabhyamAnetathA'zive'vamaudarye rAjapradveSetaskarAdibhayecazayyAtarapiNDasya grahaNamanujJAtam / atra durlabhadravyagrahaNe vidhimAha[bhA.6380] tikkhutto sakkhette, cauddisiMjoyaNammi kddjogii| davvassa ya dullabhatA, sAgArinisevaNA taahe|| vR-trikRtvaH svakSetre catasRSu dikSu sakrozayojane gaveSitasyApighRtAdevyasya yadA durlabhatA bhavati tadA sAgArikapiNDasya niSevaNaM krtvym|| gataM sAgArikapiNDadvAram / atha rAjapiNDadvAramAha[bhA.6381] kerisagutti va rAyA, bhedA piMDassa ke va se dosA / kerisagammiva kajje, kappati kAe va jynnaae|| vR-kIzo'sau rAjA yasya piNDaH parihiyate? iti / ke vA 'tasya' rAjapiNDasya bhedaaH?| ke vA "se" tasya grahaNe doSAH ? / kIze vA kArye rAjapiNDo grahItuM kalpate? / kayA vA yatanayA kalpate? / etAni dvArANi cintanIyAni / / tatra prathamadvAre nirvacanaM tAvadAha[bhA.6382] muie muddhabhisitte, mutito jo hoi jonisuddho u| abhisitto va parehi, sataM va bharaho jahA raayaa| vR-rAjA caturkI-mudito mUrdhAbhiSiktazca 1 mudito namUrdhAbhiSiktaH 2 namudito mUrdhAbhiSiktaH 3na mudito na mUrdhAbhiSiktaH / tatra mudito nAma-yo bhavati yonizuddhaH' zuddhobhayapakSasambhUtaH, yasya mAtA-pitarau rAjavaMzIyAviti bhAvaH / yaH punaH pareNa mukuTabaddhena paTTabaddhena rAjJA prajayA vA rAjye'bhiSiktaH / yo vA 'svayaM' AtmanaivAbhiSik yathA bharato rajA eSa mUrdhAbhiSikta ucyate // eSu vidhimAha [bhA.6383] paDhamaga bhaMge vajo, hotu vamA vA vije tahiM dosA / Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 6, mUlaM-215, [bhA. 6383] 411 sesesu hota'piMDo, jahi dosA te vivajaMti // vR-prathame bhaGge rAjapiNDa: 'vajya: parityaktavyaH, ye 'tatra' rAjapiNDe gRhyamANe doSAste bhavantu vA mA vA tathApi vrjniiyH| zeSeSu' triSu bhaGgeSu apiNDaH' rAjapiNDo na bhavati tathApi yeSu doSA bhavanti 'tAn' dvitIyAdInapi bhaGgAn varjayanti / iyamatara bhAvanA-yaH senApati-mantripurohita-zreSThi-sArthavAhasahito rAjyaM bhuGke tasya piNDo varjanIyaH, anyatra tu bhajaneti / / gataM 'kIzo rAjA?' iti dvAram / atha ke tasya bhedAH?' iti dvAraM cintayannAha[bhA.6384] asaNAIA cauro, vatthe pAde ya kaMbale ceva / pAuMchaNae ya tahA, aTThavidho rAyapiMDo u|| vR-'azanAdayaH' azana-pAna-khAdima-svAdimarUpAye catvAro bhedAH 4 yacca vastra 5 pAtraM kambalaM7 pAdaprojchanakaM rajoharaNaM 8eSo'STavidhorAjapiNDaH ||ath ketasya doSAH?' iti dvAramAha[bhA.6385] aTThaviha rAyapiMDe, annatarAgaMtu jo paDiggAhe / so ANA avatthaM, micchatta virAdhanaM pAve // vR-aSTavidhe rAjapiNDe 'anyatarat' azanAdikaM yaH pratigRhNAti sa sAdhurAjJAbhagamanavasthAM mithyAtvaM virAdhanAMca prApnuyAt // ete cApare doSAH[bhA.6386] Isara-talavara-mAiMehi siTThIhi satthavAhehiM / nitehi atitehi ya, vAghAto hoti bhikkhussa // vR- Izvara-talavara-mADambikaiH zreSThibhiH sArthavAhaizca nirgacchadbhiH 'atiyadbhizca pravizadbhirbhikSobhikSArthaM praviSTasya vyAghAto bhvti|| etadeva vyAcaSTe[bhA.6387] Isara bhoiyamAI, talavarapaTTeNa talavaro hoti| veTTaNabaddho seTThI, paccaMta'hivo u maaddNbii|| vR-IzvaraH 'bhogikAdiH' grAmasvAmiprabhRtika ucyate / yastu parituSTanRpatipradattena sauvarNena talavarapaTTenAGkitazirAH sa talavaro bhavati / zrIdevatAdhyAsitaH paTTo veSTanakamucyate, tad yasya rAjJA'nujJAtaM sa veSTanakabaddhaH zreSThI / yastu 'pratyantAdhipaH' chitramaDambanAyakaH sa maaddmbikH| sArthavAhaH pratIta iti kRtvA na vyaakhyaatH|| [bhA.6388] jA niti iti tA acchao asuttAdi-bhikkhahAnI y| ___ iriyA amaMgalaM ti ya, pellA''hananA iyarahA vaa|| vR-ete IzvarAdayo yAvad nirgacchanti pravizanti ca tAvad asau sAdhuH pratIkSamANa Aste, tata evamAsInasya sUtrArthayorbhekSasya ca prihaannirbhvti| azva-hastyAdisammardainaceyA~ zodhayituM na zaknoti / atha zodhayati tatastairabhighAto bhavati / ko'pi nirgacchan pravizan vA taM sAdhu vilokyAmaGgalamitimanyamAnastenaivAzva-hastyAdinA preraNaMkazAdinA vA''hananaM kuryAt / "itarahA va"tti yadyapi ko'pyamaGgalaM na manyate tathApi janasamparde preraNamAhananaM vA yathAbhAvena bhvet|| [bhA.6389] lobhe esaNaghAte, saMkA tene napuMsa itthI ya / icchaMtamanicchaMte, cAummAsA bhave gurugaa| vR-rAjabhavanapraviSTaH 'lobhe utkRSTadravyalobhavazata eSaNAghAtaM kuryAt / 'steno'yam' ityAdikA ca zaGkA rAjapuruSANAM bhavet / napuMsakaH strayo vA tatra niruddhandriyAH sAdhumupasargayeyuH tatra Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 bRhatkalpa-chedasUtram -3-6/215 cecchato'nicchatazca saMyamavirAdhanAdayo bahavo dossaaH| rAjabhavanaMca pravizataH zuddhazuddhenA'pi catvAro mAsA gurukAH prAyazcittam / / enAmeva gAthAM vyAkhyAnayati[bhA.6390] anatya erisaM dullabhaM tigeNheja'nesaNijjaM pi| aneNAvi avahite, saMkijjati esa teno ti|| vR- antaHpurikAbhirutkRSTaM dravyaM dIyamAnaM dRSTavA 'nAstyanyatrezam, durlabhaM vA' iti lobhavazato'neSaNIyamapi gRhNIyAt / rAjJazca viprakIrNe suvarNAdau dravye'nyenApyapahRte sa eva sAdhuH zaGkayate eSa stena iti|| [bhA.6391] saMkA cAriga core, mUlaM nissNkiymmiannvttttho| paradAri abhimare vA, navamaM nissaMkie dsmN|| vR-cAriko'yaM cauro vA'yaM bhaviSyati iti zaGkAyAM mUlam / nizaGkite'navasthApyam / pAradArikazaGkAyAmabhimarazaGkAyAM ca 'navamam' anvsthaapym| nizaGkite 'dazamaM paaraanycikm| [bhA.6392] alabhaMtA paviyAraM, itthi-napuMsA balA vi gennhejaa| Ayariya kula gaNevA, saMgheva kareja patyAraM // vR-tatra 'pravicAraM' bahirnirgamamalabhamAnAH strI-napuMsakA balAdapi sAdhuM gRhNIyuH / tAn yadi pratisevate tadA cAritravirAdhanA / atha na pratisevate tadA te uDDAhaM kuryu / tataH prAntApanAdayo doSAH / athavA rAjA ruSTa AcAryasya kulasya gaNasya vA saGghasya vA 'prastAraM' vinAzaM kuryAt // [bhA.6393] anne vi hoMti dosA, Ainne gumma rtnnmaadiiyaa| tannissAe paveso, tirikkha manuyA bhave dutttthaa| vR-anye'pitatra praviSTasya doSA bhavanti / tadyathA-ratnAdibhirAkIrNe "gumma"tti gaulmikAH' sthAnapAlAste 'atibhUmipraviSTaH' iti kRtvAtaMsAdhuMgRhNantiprAntApayantivA, evamAdayo dossaaH| athavA 'tannizrayA' tasya-sAdhornizrayAratnAdimoSaNArthastenakAHpravezaMkuryuH / tiryaJcaH' vAnarAdayaH 'manujAzca' mlecchAdayo duSTAstatra rAjabhavane bhaveyuste sAdhorupadravaM kurvIran / enAmeva niyuktigAthAM vyAkhyAti[bhA.6394] Ainne rataNAdI, geNheja sayaM paro va tnnissaa| gommiya gahaNA''haNaNaM, ranno va nivedie jaMtu // vR-ratnAdibhirAkIrNesapraviSTaH svayamevatadranAdikaMgRhNIyAta, parovAtannizrayA gRhnniiyaat| gaulmikAzca grahaNamAhananaM vA kuryuH / rAjJo vAtetaMsAdhuMnivedayanti upaDhaukayantitato nivedite sati 'yat' prAntApanAdikamasau kariSyati tanniSpannaM prAyazcittam // [bhA.6395] cAriya corA'bhimarA, kAmI va visaMti tattha tannIsA / vAnara-taraccha-vagghA, micchAdi narAva ghaatejaa| vR-cArikAzcaurA abhimarAH kAmino vA tatra tasya-sAdhornizrayA pravizeyuH / tathA vAnaratarakSuvyAghrA mlecchAdayo vA narAstatra sAdhuM dhAtayeyuH // atha kIze kArye kalpate? kayA vA yatanayA? iti dvAradvayamAha[bhA.6396] duvihe gelannammI, nimaMtaNe davvadullabhe asive| omoyariya padose, bhae ya gahaNaM anunAyaM // Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 6, mUlaM-215, [bhA. 6397] 413 [bhA.6397] tikkhutto sakkhitte, cauddisiMjoyaNammi kddjogii| . davvassa ya dullabhayA, jayaNAe kappaI tAhe / / vR-gaathaadvyNshyyaatrpinnddvdrssttvym|nvrm AgADhe glAnatvekSiprameva raajpinnddNgRhnnaati| anAgADhe tu trikRtvo mArgayitvA yadA na labhyate tadA paJcakaparihANyA caturgurukaprApto gRhNAti / 'nimantraNetu rAjJA nirbandhena nimantrito bhaNati-yadi bhUyonabhaNasitatogRhNImo vayam naanythaa| avame'zive cAnyatrAlabhyamAne rAjakulaM vA nAzivena gRhItaM tatastatra gRhNAti / rAjadviSTe tu aparasmin rAjJi kumAre vA pradviSTe bodhikamlecchabhaye vA rAjJo gRhAdanirgacchan gRhnniiyaat|| gataM rAjapiNDadvAram / atha kRtikarmadvAramAha[bhA.6398] kitikammaM pi ya duvihaM, abyuTTANaM taheva vNdngN| samaNehi ya samaNIhi ya, jahArihaM hoti kAyavvaM // vR-kRtikarmApi ca dvividham-abhyutthAnaM tathaiva vandanakam / etacca dvividhamapi tRtIyoddezake savistaraM vyaakhyaatm| ubhayamapica zramaNaiHzramaNIbhizca yathAha~' ythaartnaadhikNprsprNkrtvym| tathA zramaNInAmayaM vizeSaH[bhA.6399] savvAhi saMjatIhiM, kitikammaM saMjatANa kAyavvaM / purisuttarito dhammo, savvajinAnaM pi titthmmi|| vR-sarvAbhirapi saMyatIbhizcirapravrajitAbhirapi saMyatAnAM taddanidIkSitAdInAmapi kRtikarma kartavyam / kutaH ? ityAha-'sarvajinAnAmapi sarveSAmapi tIrthakRtAMtIrthe puruSottarodharma iti|| [bhA.6400] tucchattaNeNa gavbo, jAyati na ya saMkate pribhvennN| anno vi hojja doso, thiyaasumaahujjhjjaasu|| vR-striyAH sAdhunA vndymaanaayaastucchtvengrvojaayte|grvitaacsaadhuNpribhvbudhyaapshyti| tataH paribhavena 'na ca' naiva sAdhoH 'zaGkate' bibheti / anyo'pi doSaH strISu 'mAdhuryahAryAsu' mArdavagrAhyAsu vandyamAnAsu bhavati, bhAvasambandha ityarthaH / / [bhA.6401] avi yahu purisapaNIto, dhammo puriso ya rakhiuM stto| logaviruddhaM ceyaM, tamhA samaNANa kAyavvaM // vR-'apica' iti kaarnnaantraabhyuccye| puruSaiH-tIrthakara-gaNadharalakSaNaiH praNItaH puruSapraNIto dharma / puruSa eva ca taM dharmaM rakSituM' pratyanIkAdinopadrUyamANaM pAlayituM zaktaH / lokaviruddhaM ca 'etat puruSeNa striyA vandanam / tasmAt zramaNAnAM tAbhiH krtvym|| gataMkRtikarmadvAram / atha vratadvAramAha[bhA.6402] paMcAyAmo dhammo, purimassa ya pacchimassa ya jinss| majjhimagANa jinAnaM, cAujjAmo bhave dhmmo|| vR-paJca yAmAH-vratAni yatrasapaJcayAmaH, "dIrgha-hasvau mitho vRttau" itiprAkRtalakSaNavazAt cakArasya dIrghatvam / evaMvidho dharma pUrvasya ca pazcimasya ca jinasya / madhyamakAnAM jinAnAM punazcaturyAmo dharmo bhavati, maithunavratasya parigrahavrata evAntarbhAvavivakSaNAt // kuta evam ? iti ced ucyate[bhA.6403] purimANa duvvisojho, carimANaM duranupAlao kappo / Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 bRhatkalpa-chedasUtram - 3-6/215 majjhimagANa jinAnaM, suvisojho suranupAlo ya // vR- pUrveSAM sAdhUnAM durvizodhyaH kalpaH, 'caramANAM' pazcimAnAM duranupAlyaH, madhyamakAnAM tu jinAnAM tIrthe sAdhUnAM suvizodhyaH sukhAnupAlyazca bhavati / iyamatra bhAvanA- pUrve sAdhava RjujaDAH, tataH parigrahavrata evAntarbhAvaM vikSitvA yadi maithunavrataM sAkSAnnopadizyate tataste jaDatayA nedamavabudhyante, yathA-maithunamapi parihartavyam; yadA tu pRthak parisphuTaM maithunaM pratiSidhyate tataH sukhenaiva paryavasyanti pariharanti ca / pazcimAstu vakra-jaDAH, tato maithune sAkSAdapratiSiddhe parigrahAntastadantarbhAvaM jAnanto'pi vakratayA paraparigRhItAyAH strayAH pratisevanAM kurvIran, pRSTathazca bravIran- naiSA'smAkaM parigraha iti / tata eteSAM pUrva-pazcimAnAM paJcayAmo dharmo bhagavatA RSabhasvAminA varddhamAnasvAminA ca sthApitaH / ye tu madhyamAH sAdhavaste Rju -prAjJAH, tataH parigrahe pratiSiddhe prAjJatvenopadezamAtrAdapi azeSaheyopAdeyavizeSAbhyahanapaTIyastayA cintayeyuH - nAparigRhItA strI paribhujyate ato maithunamapi na vartate sevitum; evaM maithunaM parigrahe'ntarbhAvya tathaiva pariharanti tatasteSAM caturyAmo dharmo madhyamajinairukta iti / amumevArthaM samarthayannAha [bhA. 6404] jaDDuttaNeNa haMdiM, Aikkha-vibhAgauvaNatA dukkhaM / suhasamudiya daMtANa va, titikkha anusAsanA dukkhaM // vR- sarveSAM (pUrveSAM ) sAdhUnAM jaDatayA 'handi' ityupapradarzane vastutattvasyAkhyAnaM 'duHkhaM' kRcchreNa, mahatA vacanATopa prayAsena kartuM zakyamityarthaH / evamAkhyAte'pi vastutattve vibhAgaH pArthakyena vyavasthApanaM mahatA kaSTena kartuM shkyte| vibhakte'pi vastutattve upanayaH- hetu dRSTAntaiH pratItAvAropaNaM kartuM duHzakam / te ca prathamatIrthakarasAdhavaH 'sukhasamuditAH' kAlasya snigdhatayA zItoSNAdInAM tathAvidhaduHkhahetUnAmabhAvAt sukhena sampUrNAstataH 'titikSA' parISahAderadhisahanaM teSAM 'duHkha' duSkaram / tathA dAntAH-ekAntenopazAntAste tataH kvacit pramAdaskhalitAdau ziSyamANAnAmanuzAsanA'pi kartuM duHzakA // [bhA. 6405 ] micchattabhAviyANaM, duviyahamatINa vAmasIlANaM / AikkhiuM vibhaiuM, uvaneuM vA vi dukkhaM tu // vR- ye tu caramatIrthakara sAdhavaste prAyeNa mithyAtvabhAvitA durvidagdhamatayo vAmazIlAzca, tatasteSAmapi vastutattvamAkhyAtuM vibhaktumupanetuM vA 'duHkhaM' duHkhataram // [bhA. 6406] dukkhehi bhatthitANaM, tanu-dhitiabalattao ya dutitikkhaM / emeva duranusAsaM, mAnukkaDao ya carimANaM / / vR- tathA kAlasya rUkSatayA 'duHkhaiH' vividhA''dhi-vyAdhiprabhRtibhi zArIra-mAnasaiH 'bharsitAnAm' atyantamupatApitAnAM tanuH zarIraM dhRti-mAnaso'vaSTambhaH tadviSayaM yad abalatvaM-balAbhAvastataH kAraNAd dustitikSaM teSAM parISahAdikaM bhavati / evameva mAnasya - ahaGkArasya upalakSaNatvAt krodhAdezcotkaTatayA duranuzAsaM caramANAM bhavati, utkaTakaSAyatayA duHkhenAnuzAsanAM te prapadyanta ityarthaH / ata eSAM pUrveSAM ca paJcayAmo dharma iti prakramaH // [bhA. 6407] ee caiva ya ThANA, suppanuttaNeNa majjhANaM / suha- duha - ubhayabalANa ya, vimissabhAvA bhave sugamA // vR-'etAnyeva' AkhyAnAdIni sthAnAni madhyamAnAM 'sugamAni' sukarANi bhaveyuriti sambandhaH / - Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 6, mUlaM - 215, [bhA. 6407 ] 415 kutaH ityAha- suprajJa Rjutvena, prAjJatayA RjutayA cetyarthaH, svalpaprayanenaiva prajJApanIyAste, tata AkhyAna-vibhajanopanayanAni sukarANi / "suha-duha" tti kAlasya snigdha-rUkSatayA sukha-duHkhe ubhe api teSAM bhavataH, tathA "ubhayabalANa ya"tti zArIraM mAnasikaM cobhayamapi balaM teSAM bhavati, tata eva sukha-duHkhobhayabalopetAnAM parISahAdikaM sutitikSaM bhavati / "vimissabhAva"tti naikAstenopazAntA na vA utkaTakaSAyAste, tato vimizrabhAvAdanuzAsanamapi sukarameva teSAM bhavati, atazcaturyAmasteSAM dharma iti / / gataM vratadvAram / atha jyeSThadvAramAha [bhA. 6408] puvvataMra sAmaiyaM, jassa kayaM jo vatesu vA tthvio| esa kitikammajeo, na jAti sutato dupakkhe vI // vR- yasya sAmAyikaM 'pUrvataraM' prathamaraM 'kRtam' Aropitam yo vA 'vrateSu' mahAvrateSu prathamaM sthApitaH sa eSa kRtikarmajyeSTho bhaNyate, na punaH 'dvipakSe'pi' saMyatapakSe saMyatIpakSe ca jAtitaHbRhattaraM janmaparyAyamaGgIkRtya zrutataH prabhUtaM zrutamAzritya jyeSTha ihAdhikriyate / iha ca madhyamasAdhUnAM yasya sAmAyikaM pUrvataraM sthApitaM sa jyeSThaH, pUrva-pazcimAnAM tu yasya prathamamupasthApanA kRtA sa jyeSTha iti / / athopasthApanAmeva nirUpayitumAha [bhA. 6409] sA jesi uvaTThavaNA, jehi ya ThANehi purima-carimANaM / paMcAyAme dhamme, AdesatigaM ca me suNasu // vR-sA upasthApanA yeSAM bhavati te vaktavyAH / yeSu vA 'sthAneSu' aparAdhapadeSu pUrva-caramANAM sAdhUnAM paJcayAme dharme sthitAnAmupasthApanA bhavati tAnyapi vaktavyAni / tatra yeSAmupasthApanA te tAvadabhidhIyante, tatrAdezatrayam-daza vA SaD vA catvAro vA upasthApanAyAma bhavanti / taccA''dezatrikaM "me" iti mayA yathAkramaM vakSyamANaM zRNu // [ bhA. 6410 ] tao pAraMciyA vuttA, aNavaTThA ya tinni / daMsaNammiya vaMtammiM carittammiya kevale // vR-ye caturthoddezake 'trayaH' duSTa-pramatta-anyonyaMkurvANAkhyAH pArAJcikA uktAH 3 yeca 'trayaH' sAdharmikA-'nyadhArmikastainyakAri-hastAtAlarUpA anavasthApyAH 6 yena ca 'darzanaM' samyaktvaM 'kevalaM' sampUrNamapi vAntaM 7 yena vA cAritraM 'kevalaM' sampUrNaM mUlaguNavirAdhanayA vAntam 8 // [bhA. 6411] aduvA ciyattakicce, jIvakAe samArabhe / se dasa vutte, jassa uTThAvaNA bhaNiyA // vR- athavA yaH 'tyaktakRtyaH parityaktasakalasaMyamavyApAraH AkuTTikaNA darpeNa vA 'jIvakAyAn' pRthivIkAyAdIn samArabhate 9 yazca 'zaikSaH' abhinavadIkSitaH sa dazamaH 10 uktaH / etad dazakaM mantavyaM yasyopasthApanA prathama caramatIrthakarairbhaNitA / / dvitIyAdezamAhaje ya pAraMciyA vuttA, aNavaTThappA ya je vidU / daMsaNammi ya vaMtammiM carittammi ya kevale // aduvA ciyattaki, jIvakAe samArabhe / sehe chaTTe vutte, jassa uvaTThAvaNA bhaNiyA // [bhA. 6412] [bhA. 6413] vR-ye ca pArAJcikAH sAmAnyata uktAH 1 ye ca vidvAMso anavasthApyAH 2 yena ca darzanaM kevalaM vAntaM 3 yena vA cAritraM kevalaM vAntam / athavA yastyaktakRtyo jIvakAyAn samArabhate 5 yazca Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 bRhatkalpa-chedasUtram -3-6/215 zaikSaH sssstthH6| eteSaTkaM pratipattavyaM yasyopasthApanA dvitIyAdeze bhaNitA // tRtIyAdezamAha[bhA.6414] daMsaNammi yavaMtammi, carittammiya kevle| ciyattakicce sehe ya, uvaTThappA yaAhiyA / kR-darzana kevale' nizeSevAnteyovartate 1 yovAcAritrekevalevAnte2pArAJcikA-'navasthApyayoH atraivAntarbhAvo vivakSitaH,yazca tyaktakRtyaH'SaTkAyavirAdhakaH3yazcazaikSaH4etecatvAraH upasthApyAH' upasthApanAyogyA AkhyAtAH ||ath teSAMmadhyeka upasthApanIyaH? navA? iti cintAyAmidamAha[bhA.6415] kevalagahaNA kasiNaM, jati vamatI saNaM carittaM vaa| to tassa uvaTThavaNA, dese vaMtammi bhayaNA tu|| . vR-darzana-cAritrapadayoryat kevalagrahaNaM kRtaM tata idaM jJApyate-yadi 'kRtsnaM nizeSamapi darzanaM cAritraM vA vamati tatastasyopasthApanA bhavati, 'deze' dezataH punadarzane cAritrevA vAnte 'bhajanA' upasthApanA bhavedvA na vaa||bhjnaamev bhAvayati[bhA.6416] emeva ya kiMci padaM, suyaM va asuyaM va appadoseNaM / avikovito kahito, codiya AuTTa suddhotu // vR-'evameva avimRzya kiJcid' jIvAdikaMsUtrArthaviSayaMvA padaM zrutaMvA'zrutaMvA 'alpadoSeNa' kadAgrahA-'bhinivezAdidoSAbhAvena 'avikovidaH' agItArtha kasyApi purato'nyathA kathayan AcAryAdinA 'mA evaM vitathaprarUpaNAM kArSI' iti noditaH san yadi samyagAvartate tadA sa mithyAduSkRtapradAnamAtreNaiva zuddha iti|| tacca darzanamanAbhogenAbhogena vA vAntaM syAt, tatrAnAbhogena vAnte vidhimAha[bhA.6417] anAbhoeNa micchattaM, sammattaM punraagte| tameva tassa pachittaM,jamaggaM pddivjjii| vR-ekaH zrAddho nihnavAn sAdhuveSadhAriNo dRSTvA yathoktakAriNaH sAdhava ete' itibudhyA teSAM sakAze pravrajitaH / sa cAparaiH sAdhubhirbhaNitaH-kimevaM nihnavAnAM sakAze pravrajitaH? / sa prAha-nAhamenaM vizeSaM jJAtavAn / tataH sa mithyAduSkRtaM kRtvA zuddhadarzananinAM samIpe upsmpnnH| evamanAbhogena darzanaM vamitvA mithyAtvaM gatvA samyaktvaM punarAgatasya tadeva prAyazcittaM yadasau samyagamArga pratipadyate, sa eva ca tasya vrataparyAyaH, na bhUya upasthApanA kartavyA ||aabhogen vAntepunarayaM vidhiH[bhA.6418] Abhogena micchattaM, sammattaM punraagte| jina-therANa ANAe, mUlacchejjaMtu kaare|| vR- yaH punaH 'Abhogena' 'nihavA ete' iti jAnannapi mithyAtvaM saGkAnta iti zeSaH, nihnavAnAmantike pravrajita ityarthaH, sa ca samyaktvamanyena prajJApitaH san 'punar bhUyo'pi yadi AgatastatastaM jina-sthavirANAM tIrthakara-gaNabhRtAmAjJayA mUlacchedyaM prAyazcittaMkArayet, mUlata evopasthApanAM tasya kuryAditi bhAvaH / evaM darzane dezato vAnte upasthApanAbhajanA bhaavitaa| samprati cAritre dezato vAnte tAmeva bhAvayati[bhA.6419] chaNhaM jIvanikAyANaM, aNappajjhotu viraaho| Aloiya-paDikkato, suddho havati sNjo|| vRSaNNAMjIvanikAyAnAM "aNappajjho" 'anAtmavazaH' kSiptacittAdiryadi virAdhako bhavati Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 6, mUlaM - 215, [bhA. 6419 ] tataH 'Alocita-pratikrAntaH' gurUNAmAlocya pradattamidhyAduSkRtaH saMyataH zuddho bhavati // chahaM jIvanikAyANaM, appajjho u virAhato / Aloiya-paDikkato, mUlacchejjaM tu kArae // [bhA. 6420] vRSaNNAM jIvanikAyAnAM "appajjho "tti svavazo yadi darpeNASS kuTTikayA vA virAdhako bhavati tata Alocita-pratikrAntaM taM mUlacchedyaM prAyazcittaM kArayet / vAzabdopAdAnAd yadi tapo'rhaprAyazcittamApannastataH tapo'rhameva dadyAt, tatrApi yad mAsalaghukAdikamApannastadeva dadyAt / atha hInAdikaM dadAti tato doSA bhavantIti darzayati [bhA. 6421] jaM jo u samAvanno, jaM pAuggaM va jassa vatthussa / taM tassa u dAyavvaM, asarisadAne ime dosA // vR- 'yat' tapo'rhaM chedArhaM vA prAyazcittaM yaH samApannaH, yasya vA 'vastunaH' AcAyadirasahiSNu-prabhRtervA 'yat' prAyazcittaM 'prAyogyam' ucitaM tat tasya dAtavyam / athAsadhzam - anucitaM dadAti tata ime doSAH // [bhA. 6422 ]. appacchitte ya pacchittaM, pacchitte atimattayA / dhammassA'' sAyaNA tivvA, maggassa ya virAdhanA // vR- 'aprAyazcitte' anApadyamAne'pi prAyazcitte yaH prAyazcittaM dadAti prApte vA prAyazcitte yaH 'atimAtram' atiriktapramANaM prAyazcittaM dadAti saH 'dharmasya' zrutadharmasya tIvrAmAzAtanAM karoti, 'mArgasya ca ' muktipathasya samyagdarzanAdeH virAdhanAM karoti // kiJca - [bhA. 6423] ussuttaM vavaharaMto, kammaM baMdhati cikkaNaM / saMsAraM ca pavaDDheti, mohanijaM ca kuvvatI // vR- 'utsUtraM ' sUtrottIrNaM rAga-dveSAdinA 'vyavaharan' prAyazcittaM prayacchan 'cikkaNaM' gADhataraM karma badhnAti, saMsAraM ca 'pravarddhayati' prakarSeNa vRddhimantaM karoti, 'mohanIyaM ca ' mithyAtvamohAdirUpaM karoti / idameva savizeSamAha [bhA. 6424] ummaggadesaNAya, maggaM vippaDivAtae / paraM mohena raMjito, mahAmohaM pakuvvatI // vR- 'unmAradazanayA ca' sUtrottIrNaprAyazcittAdimArprarUpaNayA 'mArga' samyagdarzanAdirUpaM vividhaiH prakAraiH pratipAtayati-vyavacchedaM prApayati / tata evaM paramapi mohena raJjayan mahAmohaM prakaroti / tathA ca triMzati mahAmohasthAneSu paThyate - "neyAuyassa maggas, avagArammi vaTTaI / " yata evamato na hInAdhikaM prAyazcittaM dAtavyamiti / / gataM jyeSThadvAram / atha pratikramaNadvAramAha [bhA. 6425] sapaDikkamaNo dhammo, purimassa i pacchimassa ya jinassa / majjhimayANa jinAnaM, kAraNajAe paDikkamaNaM // 417 vR- 'sapratikramaNaH ' ubhayakAlaM SaDvidhAvazyakakaraNayukto dharma pUrvasya pazcimasya ca jinasya tIrthe bhavati, tattIrthasAdhUnAM pramAdabahulatvAt zaThatvAcca / madhyamAnA tu jinAnAM tIrthe 'kAraNajAte' tathAvidhe'parAdhe utpanne sati pratikramaNaM bhavati, tattIrthasAdhUnAmazaThatvAt pramAdarahitatvAcca // athAsyA eva pUrvArddhaM vyAcaSTe - [bhA. 6426] gamanA''gamana viyAre, sAyaM pAo ya purima-carimANaM / 20 27 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 bRhatkalpa-chedasUtram - 3-6/215 niyamena paDikkamaNaM, atiyAro hou vA mA vA / / vR- 'gamanA''gamane' caiyavandanAdikAryeSu pratizrayAd nirgatya hastazatAt parato gatvA bhUyaH pratyAgamane, "viyAre" tti hastazatamadhye'pyuccArAdeH pariSThApane kRte, tathA 'sAyaM' sandhyAyAM 'prAtazca' prabhAte pUrva-caramANAM sAdhUnAmaticAro bhavatu vA mA vA tathApi niyamenaiteSu sthAneSu pratikramaNaM bhavati // paraH prAha [bhA. 6427] aticArassa u asatI, nanu hoti niratyayaM paDikkamaNaM / na bhavati evaM codaga!, tattha imaM hoti nAtaM tu // vR- aticArasya 'asati' abhAve nanu nirarthakaM pratikramaNaM bhavati / sUrirAha-he nodaka ! 'evaM' tvaduktaM pratikramaNasya nirarthakatvaM na bhavati' na ghaTate, kintu sArthakaM pratikramaNam / tatra ca sArthakatve idaM 'jJAtam' udAharaNaM bhavati // [bhA. 6428] sati dose hoagato, jati doso natthi to gato hoti / bitiyassa haNati dosaM, na guNaM dosaM va tadabhAvA // dosaM haMtUNa guNaM, kareti guNameva dosarahite vi / tatiyasamAhikarassa u, rasAtaNaM DiMDiyasutassa // [bhA. 6429] [bhA. 6430] jati doso taM chiMdati, asatI dosammi nijJjaraM kuNaI / kusalatigiccharasAyaNamuvanIyamidaM paDikkamaNaM / / vR- egassa ranno putto aIva vallaho / tena ciMtiyaM-anAgayaM kiMci tahAvihaM rasAyaNaM karAvemi jena me puttassa kayAi rogo na hoi tti / vijjA saddAviyA mama puttassa tigicchaM kareha jena nirao hoi / te bhAMti karemo / rAyA bhaNai kerisANi tumha osahANi ? / ego bhaNai-mama osahamerisaM i. rogo atthi to uvasAmei, aha natthi taM caiva jIvaMtaM mArei / biio bhaNai-mama osahaM jai rogo asthi to uvasAmei, aha natthi to na guNaM na dosaM karei / taio bhaNai jai rogo atthi touvasAmei, aha natthi to vanna rUvajovvaNa-lAvannattAe pariNamai, apuvvoya rogona pAubbhavai / evamAyanniUNa rannA taiyavijreNa kiriyA kAriyA / evamimaM pi paDikkamaNaM jai aiyAradosA atthi to tesiM visohiM kareti, aha natthi aiyAro to cArittaM visuddhaM karei abhinavakammarogassa ya AgamaM niruMbhai // athAkSaragamanikA prathamavaidyasyauSadhena 'sati doSe' rogasambhave upayujyamAnena 'agadaH' nIrogo bhavati, yadi punardoSo nAsti tataH pratyuta 'gadaH' rogo bhavati / dvitIyasya tu vaidyasyaiauSadhaM 'doSaM ' rogaM hanti, 'tadabhAvAt ' doSAbhAvAnna guNaM na vA doSaM karoti / tRtIyasya tu doSaM hatvA guNaM karoti, doSarahite'pi ca 'guNameva' varNAdipuSTayabhinavarogAbhAvAtmakaM karoti / tataH 'tRtIyasamAdhikarasya' tRtIyasya vaidyasya rasAyanaM daNDikasutasya yogyamiti kRtvA rAjJA kAritam / evaM pratikramaNamapi yadi aticAralakSaNo doSo bhavati tatastaM chinatti, atha nAsti doSastato'sati doSe mahatIM karmanirjarAM karoti / evaM 'kuzalacikitsasya' tRtIyavaidyasya rasAyanena 'upanItam' upanayaM prApitamidaM pratikramaNaM mantavyam // gataM pratikramaNadvAram / atha mAsakalpadvAramAhaduvo ya mAsakappo, jinakappe ceva therakappe ya / ekkeko vi yaduviho, aTThiyakappo ya Thiyakappo // [bhA. 6431] vR- dvividho mAsakalpaH, tadyathA-jinakalpe caiva sthavirakalpe ca / punarekaiko dvividhaH Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 6, mUlaM-215, [bhA. 6431 ] asthitakalpaH sthitakalpazca / tatra madhyamasAdhUnAM mAsakalpo'sthitaH, pUrva-pazcimAnAM tu sthitaH / tataH pUrva-pazcimAH sAdhavo niyamAd Rtubaddhe mAsaM mAsena viharanti / madhyamAnAM punaraniyamaH, kadAcid mAsamapUrayitvA'pi nirgacchanti kadAcittuM dezonapUrvakoTImapyekatra kSetre Asate / / gataM mAsakalpadvAram / atha paryuSaNAdvAramAha [ bhA. 6432] 419 pajjosavaNAkappo, hoti Thito aTThito ya therANaM / emeva jinAnaM pi ya, kappo ThitamaTThito hoti // vR- paryuSaNAkalpaH sthavirakalpikAnAM jinakalpikAnAM ca bhavati / tatra sthavirANAM sthito'sthitazca bhavati / evameva jinAnAmapi sthito'sthitazca paryuSaNAkalpaH pratipattavyaH // idameva bhAvayati [ bhA. 6433] cAummAsukkose, sattarirAiMdiyA jahantreNaM / ThitamaTTitamegatare, kAraNavaccAsita'nnayare // vR- utkarSataH paryuSaNAkalpazcaturmAsaM yAvad bhavati, ASADhapUrNimAyAH kArtikapUrNimAM yAvadityarthaH / jaghanyataH punaH saptatirAtrindivAni, bhAdrapadazukla paJcamyAH kArtikapUrNimAM yAvadityarthaH / evaMvidhe paryuSaNAkalpe pUrva-pazcimasAdhavaH sthitAH / madhyamasAdhavaH punarasthitAH / te hi yadi varSArAtro bhavati meghavRSTirityarthaH, tata ekatra kSetre tiSThanti anyathA tu viharanti / pUrvapazcimA api 'anyatarasmin azivAdau kAraNe samutpanne 'ekatarasmin' mAsakalpe paryuSaNAkalpe vA 'vyatyAsitaM ' viparyastamapi kuryu / kimuktaM bhavati ? - azivAdibhi kAraNaiRtubaddhemAsamUnamadhikaMvA tiSTheyuH, varSAsvapi taireva kAraNaizcaturmAsamapUrayitvA'pi nirgacchanti parato vA tatraiva kSetre tiSThanti // idamevAha [bhA. 6434] therANa sattarakhalu, vAsAsu Thito uDDummi mAso u / vaccAsito tu kajje, jinAna niyama'TTha cauro ya // vR- 'sthavirANAM' sthavirakalpikAnAM prathama-pazcimatIrthakarasatkAnAM saptirdinAni khaluzabdo jaghanyata ityasya vizeSasya dyotanArtha, varSAsu paryuSaNAkalpo bhavati / teSAmeva Rtabaddhe mAsamekamekatrAvasthAnarUpo mAsakalpaH sthito bhavati / 'kArye punaH' azivAdI 'vyatyAsitaH' viparyasto'pi bhavati, nAdhikapramANa ityarthaH / 'jinAnAM tu' prathama caramatIrthakarasatkajinakalpikAnAmRtubaddhe niyamAdaSTau mAsakalpA varSAsu catvAro mAsA anyUnAdhikAH sthikalpatayA mantavyAH, nirapavAdAnuSThAnaparatvAdeSAmiti bhAvaH // [bhA. 6435] dosA'sati majjhimagA, acchaMtI jAva puvvakoDI vi / vicaraMti a vAsAsu vi, akaddame pANarahie ya / / vR- ye tu 'madhyamAH' asthitakalpikAH sAdhavaste doSANAm aprItika-pratibandhAdInAM asatiabhAve pUrvakoTImapyekatra kSetre Asate / tathA varSAsvapi 'akardameM' pramlAnacikkhalle prANarahite ca bhUtala jAte sati 'vicaranti viharanti Rtubaddhe'pi yadi aprItikAvagraho vasatevyArghAto vA bhavet // [bhA. 6436 ] bhinnaM pi mAsakappaM, kareMti tanugaM pi kAraNaM pappa / jinakappiyA vi evaM emeva mahAvidehesu // vR- tata evamAdikaM 'tanukamapi' sUkSmamapi kAraNaM prApya mAsakalpaM bhinnamapi kurvanti, apUrayitvA nirgacchantItyarthaH / jinakalpikA api madhyamatIrthakarasatkA evameva mAsakalpe paryuSaNAkalpe ca Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 bRhatkalpa-chedasUtram -3-6/215 asthitAH pratipattavyAH / evameva ca mahAvideheSu ye sthavirakalpikA jinakalpikAzca te'pyasthitakalpikAH prtipttvyaaH|| gataM paryuSaNAkalpadvAram / athaitasmin dazavidhe kalpe yaH pramAdyati tasya doSamabhidhitsurAha[bhA.6437] evaM Thiyammi meraM, aTThiyakappe yajo pmaadeti| so vaTTati pAsatthe, ThANammitagaM vivjejjaa| vR-'evam' anantaroktanItyA yA sthitakalpe'sthitakalpeca maryAdA' sAmAcArI bhaNitAtAM maryAdAM yaH 'pramAdayati' pramAdena parihApayatisaH pArzvasthe' pArzvasthasatkesthAnevartate; tatastakaM vivarjayet, tena saha dAna-grahaNAdikaM sambhogaM na kuryAditi bhAvaH / / kutaH? ityata Aha[bhA.6438] pAsattha saMkiliTuM, ThANaM jina vuttaM therehi y| tArisaMtu gavasaMto, so vihAre na sujjhati // vR- 'pArzvastha pArzvasthasatkaM 'sthAnam' aparAdhapadaM 'saMkliSTam' azuddhaM 'jinaiH' tIrthakaraiH 'sthaviraizca' gautamAdibhiHproktam, tatastAzaMsthAnaM gaveSayan 'saH' yathoktasAcamAcArIparihApayitA vihAre na zudhyati, nAsau saMvignavihArIti bhaavH|| [bhA.6439] pAsattha saMkiliTuM, ThANaM jina vuttaM therehi ya / tArisaMtu vivajeto, so vihAre visujjhti|| vR-pArzvasthaM sthAnaM saMkliSTaM jinaiH sthaviraizca proktam, tatastAzaM sthAnaM vivarjayan 'saH' yathoktasAmAcArIkartA vihAre 'vizudhyati' vizuddho bhavati / yatazcaivamataH[bhA.640] jo kappaThitiM eyaM, saddahamANo kareti saTThANe / tArisaM tu gavesejjA, jato guNANaM na prihaanii|| vR- yaH 'enAm' anantaroktAM kalpasthitiM zraddadhAnaH svasthAne karoti / svasthAnaM nAmasthitakalpe'nuvartamAne sthitakalpasAmAcArIm asthitakalpe punrsthitklpsaamaacaariikroti| 'tAzaM' saMvignavihAriNaM sAdhu 'gaveSayet tena sahaikatra sambhogaM kuryAt, 'yataH' yasmAd 'guNAnAM' mUlaguNottaraguNAnAM parihANirna bhavati // idameva vyaktIkartumAha[bhA.6441] Thiyakappammidasavidhe, ThavaNAkappe ya duvihmnyre| uttaraguNakappammiya, jo sarikappo sa saMbhogo / vR-'sthitakalpe' AcelakyAdau dazavidhe sthApanAkalpe ca' vakSyamANe dvividhAnyatarasmin uttaraguNakalpe ca yaH 'saddakkalpaH' tulyasAmAcArIkaH saH 'sambhogyaH' smbhoktumucitH||atr dazavidhaH sthitakalpo'nantaramevoktaH / sthApanAkalpAdipadAni tu vyAkhyAtukAma Aha[bhA.6442] ThavaNAkappo duviho, akappaThavaNA ya sehaThavaNA y| paDhamo akappieNaM, AhArAdI na ginnhaave|| vR-sthApanAkal dvividhaH-akalpasthApanAkalpaH zaikSasthApanAkalpazca / tatra 'akalpikena' anadhItapiNDaiSaNAdisUtrArthena AhArAdikaM 'na grAhayet' nA''nAyayet, tenAnItaM na kalpata ityarthaH / eSa prathamo'kalpasthApanAkalpa ucyte|| [bhA.6443] aTThArasevapurise, vIsaM itthIo dasa napuMsA ya / dikkheti jo na ete, sehaTThavaNAe so kppo|| Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH 6, mUlaM-215, [bhA. 6443] 421 vR-aSTAdazabhedAH 'puruSe puruSaviSayAH, viMzatiH striyaH, daza napuMsakAH, etAnaSTacatvAriMzatamanalAn zaikSAn yo na dIkSate sa eSa kalpa-kalpavatorabhedAt zaikSasthApanAkalpa ucyate // [bhA.6444] AhAra-uvahi-sejA, uggm-uppaadnesnnaasuddhaa| jo parigiNhati niyayaM, uttaraguNakappio sa khalu // vR-ya AhAropadhi-zayyA udgamotpAdanaiSaNAzuddhAH 'niyataM' nizcitaM parigRhNAti sa khalUttaraguNakalpiko mantavyaH / / eteSu sazakalpena saha kiM kartavyam ? ityAha[bhA.6445] sarikappe sarichaMde, tullacaritte visiTTatarae vaa| sAhUhiM saMthavaM kujA, nANIhi carittaguttehiM / vR-'sahakkalpaH' sthitakalpa-sthApanAkalpAdibhirekakalpavartI saddakchandaH' samAnasAmAcArIkaH 'tulyacArItraH' samAnasAmAyikAdisaMyamaH viziSTatarovA' tIvratarazubhAdhyavasAyavizeSeNotkRSTatareSu saMyamasthAnakaNDakeSu vartamAnaH, IzA ye jJAninazcAritraguptAzca taiH saha 'saMstavaM' paricayamekatra saMvAvAdikaM kuryAt // [bhA.6446] sarikappe sarichaMde, tullacaritte visiTThatarae vA / ____ Adijja bhatta-pAnaM, satena lAbhena vA tusse|| vR-yaH saddakkalpaH saddakchandastulyacAritro viziSTataro vA 'tena' evaMvidhena sAdhunA''nItaM bhakta-pAnamAdadIt, 'svakIyena vA AtmIyenalAbhena tuSyet, hInatarastakaMna gRhnniiyaat||tdevmuktaa chedopasthApanIyakalpasthiti / atha nirvizamAna-nirviSTakAyikakalpasthitidvayaM vivarISurAha[bhA.6447] parihArakappaM pavakkhAmi, pariharaMti jahA viU / AdI majjha'vasAne ya, AnupuTviM jahakkama // vR-parihArakalpaM pravakSyAmi, katham ? ityAha-yathA 'vidvAMsaH' viditapUrvagatazrutarahasyAstaM kalpaM pariharanti' dhaatuunaamnekaarthtvaadaasevnte|kthN punaH vakSyasi ? iti ata Aha-'Adau' taprathamatayA pratipadyamAnAnAM madhye' pratipannAnAm 'avasAne' prastutakalpamAptau yA AnupUrvI' sAmAcAryA paripATi tAM yathAkramaM pravakSyAmIti snnttngkH|| tatra katarasmin tIrthe eSa kalpo bhavati? iti jijJAsAyAmidamAha[bhA.6448] bharaheravesuvAsesu, jatA titthagarA bhve| purimA pacchimA ceva, kappaM deseMti te imaM // vR-bharatairAvateSu varSeSu dazasvapi yadA tRtIya-caturthArakayoH pazcime bhAge pUrva pazcimAzca tIrthakarA bhaveyuH tadA te bhagavantaH 'imaM prastutaM kalpaM 'dizanti' prarUpayanti, arthAdApannammadhyamatIrthakRtAM mahAvideheSu ca nAsti parihArakalpasthitiriti ||aah yadi evaM tataH[bhA.6449] kevaiyaM kAlasaMjogaM, gaccho u anusjjtii| titthayaresu purimesu, tahA pcchimesuy|| vR-kiyantaM kAlasaMyogaMparihArakalpikAnAM gaccha: pUrveSu pazcimeSuca tIrthakareSu anusajati' paramparayA'nuvartate? // evaM ziSyeNa pRSTe sati sUrirAha[bhA.6450] puvvasayasahassAI, purimassa anusjjtii| vIsaggaso ya vAsAI, pacchimassAnusajjatI / / Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 bRhatkalpa-chedasUtram - 3-6/215 vR- pUrvazatasahasrANi 'pUrvasya' RSabhasvAminastIrthe parihArakalpo'nusajati / 'pazcimasya tu' zrIvarddhamAnasvAminastIrthe 'viMzatyagrazaH' katipayaviMsatisaGkhyAparicchinnAni varSANi parihArakalpo'nusajati / tatra RSabhasvAminastIrthe yAni pUrvazatasahasrANyuktAni tAni dezAne dve pUrvakoTI mantavye / katham ? iti ced ucyate-iha pUrvakoTyAyuSo manuSyA janmata Arabhya saJjAtASTavarSA pravrajitAH, teSAM ca navame varSe upasthApanA saJjatA, ekonaviMzativarSaparyAyANAM ca dRSTivAda uddiSTaH, tasya varSeNa yogaH samAptiM nItaH, evaM nava viMzatizca militA ekonatriMzad varSANi bhavanti, etAvatsu varSeSu gateSu RSabhasvAminaH pArzve parihArakalpaM pratipannAH, tata ekonatriMzadvarSanyUnAM pUrvakoTIM parihArakalpe tairanupAlite sati ye'nye teSAM mUle parihArakalpaM pratipradyante te'pyevamevaikonatriMzadvarSanyUnAM pUrvakoTImanupAlayanti, evaM dezone dve pUrvakoTI bhavataH / pazcimasya tu yAni viMzatyagrazo varSANyuktAni tAni dezone dve varSazate bhavataH / / tathA cAhapavvajja aTThavAssa, diTThivAto u vIsahiM / iti ekUNatIsAe, sayamUnaM tu pacchime // pAlaittA sayaM UnaM, vAsANaM te apacchime / kAle desiMti annesiM, iti UnA tu ve satA // [ bhA. 6451] [bhA. 6452] vR- zrIvarddhamAnasvAmikAle varSazatAyuSo manuSyAH, tatra 'aSTavarSasya' janmanaH prabhRti saJjAtavarSASTakasya kasyApi pravrajyA saJjAtA, pUrvoktarItyA ca viMzatyA varSairdRSTivAdo yogataH samarthitaH, tataH zrImanmahAvIrasakAze parihArakalpaM nava janAH pratipadya dezonavarSazatamanupAlayanti ityevamekonatriMzatA varSairUnaM zataM 'pazcime' pazcimatIrthakarakAle bhavati / / tataste varSANAM zatamUnaM taM kalpaM pAlayitvA 'apazcime kAle' nijAyuSaH paryante'nyeSAM taM kalpaM dizanti' prarUpayanti, pravartayantIti bhAvaH / te'pyevamevaikonatriMzadvarSanyUnaM zataM pAlayanti / 'iti' evaM dve zate Une varSANAM bhavata iti // kimarthaM tRtIyA pUrvakoTI tRtIyaM vA varSazataM na bhavati ? ityAha[bhA. 6453] paDivannA jiNiMdassa, pAdamUlammi je viU / ThAvayaMti u te anne, nou ThAvitaThAvagA // vR- jinendrasya pAdamUle ye vidvAMsaH prastutaM kalpaM pratipannAsta evAnyAMstatra kalpe sthApayanti, na tu 'sthApitasthApakAH' jinena sthApitA sthApakA yeSAM te sthApitasthApakAste'muM kalpamanyeSAM na sthApayanti / idamatra hRdayam iyamevAsya kalpasya sthitiryat tIrthakarasamIpe vA'muM pratipadyante, tIrthakarasamIpapratipannasAdhusakAze vA, nA'nyeSAm / atastRtIye pUrvakoTi-varSazate na bhavata iti // atha kI gguNopetA amI bhavanti ? ityAha [bhA. 6454 ] savve carittamaMto ya, daMsaNe pariniTThiyA / navapuvviyA jahanneNaM, ukkosa dasapuvviyA / / paMcavihe vavahAre, kappe ta duvihammiya / dasavihe ya pacchitte, savve te pariniTThiyA / / [ bhA. 6455 ] vR- sarve'pi te bhagavantazcAritravantaH 'darzane ca' samyaktve 'pariniSThitAH' paramakoTimupagatAH jJAnamaGgIkRtya tu navapUrviNo jaghanyena, utkarSataH 'dazapUrviNaH ' kiJcid nyUnadazapUrvadharA mantavyAH / tathA- 'paJcavidhe vyavahAre' Agama zrutA''jJA dhAraNA - jItalakSaNe 'dvividhe ca kalpe' akalpa Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezaka : 6, mUlaM-215, [bhA. 6455 ] 423 sthApanA-zaikSasthApanAkalparUpe jinakalpa-sthavirakalparUpe vA 'dazavidhe ca prAyazcitte' AlocanAdau pArAJcikAnte sarve'pi te 'pariniSThitAH' parijJAyAM parAM niSThAM prAptAH / / appaNo AugaM se, jANittA te mahAmunI / parakkamaM ca bala viriyaM, paccavAte taheva ya // [bhA. 6456 ] vR- Atmana AyuH zeSaM sAtizayazrutopayogena jJAtvA te mahAmunayaH, 'balaM' zArIraM sAmarthyam, 'vIrya' jIvazakti, tadubhayamapi darzitasvaphalaM parAkramaH, etAnyAtmano vijJAyAmuM kalpaM pratipadyante / 'pratyapAyAH' jIvitopadravakAriNo rogAdayastAnapi 'tathaiva' prathamamevAbhogayanti, kiM pratipannAnAM bhaviSyanti ? na vA ? iti / yadi na bhavanti tataH pratipadyante, anyathA tu neti // ApucchiUNa arahaMte, maggaM dekheMti te imaM / [bhA. 6457] pamANANi ya savvAI, abhiggahe ya bahuvihe || vR- 'arhataH ' tIrthakRta ApRcchya te teSAmanujJayA'muM kalpaM pratipadyante / 'teca' tIrthakRtasteSAM prastutakalpasya 'imam' anantarameva vakSyamANaM 'mArga' sAmAcArIM dezayanti / tadyathA pramANAnica sarvANi, abhigrahAMzca bahuvidhAn / etAnyeva vyAcaSTe - [bhA. 6458] gaNovahipamANAI, purisANaM ca jANi tu / davvaM khettaM ca kAMca, bhAvamanne ya pajjave // kR- gaNapramANAnyupadhipramANAni puruSANAM ca pramANAni yAni prastute kalpe jaghanyAdibhedAdanekadhA bhavanti, yacca teSAM 'dravyam' azanAdikaM kalpanIyam, yacca 'kSetraM' mAsakalpaprAyogyaM varSAvAsaprAyogyaM vA, yazcaitayoreva mAsakalpa-varSAvAsayoH pratiniyataH kAlaH, yazca 'bhAvaH' krodhanigrahAdirUpaH, yeca 'anye'pi' niSpratikarmatAdayo lezyA dhyAnAdayo vA paryAyAsteSAM sambhavanti tAn sarvAnapi bhagavantasteSAmupadizanti // [ bhA. 6459] paMcahiM aggaho bhatte, tatthegIe abhiggaho / uvahiNo aggaho dosuM, iyaro ekkatarIya u // - vR- bhakte upalakSaNatvAt nake ca saMsRSTA ' saMsRSTAravyamAdyameSaNAdvayaM varjayitvA paJcabhiH uparitanIbhireSaNAbhi ' Agraha : ' svIkAraH / tatrApi 'ekasyAm' ekatarasyAmabhigrahaH, ekayA kayAcid bhaktamaparayA pAnakamanveSayantItyarthaH / Aha ca bRhadbhASyakRt saMsa mAiyANaM, sattaNhaM esaNANa u / illAhi u dohiM tu, aggaho gaha paMcahiM // tattha vi annayarIe, egIe abhiggahaM tu kAUNaM / ti / upadhiH-vastrAdirUpastasya uddiSTa-prekSA-antarA-ujjhitadharmikAkhyAH pIThikAyAM vyAkhyAtA yAzcatasra eSaNAstatra 'dvayoH' uparitanayoH 'Agraha:' svIkAraH / 'itaraH' abhigrahaH sa ekatarasyAmuparitanyAM bhavati, yadA caturthyA na tadA tRtIyAyAm yadA tRtIyAyAM na tadA caturthyA gRhNantIti bhAvaH // kadA punaste'muM kalpaM pratipadyante ? ityAha [ bhA. 6460 ] airogyammi sUre, kappaM desiMti te imaM / Aloiya-paDikkaMtA, ThAvayaMti tao gaNe || vR- acirodgate sUrye 'te' bhagavantaH kalpamimaM 'dezayanti' svayaM pratipattyA'nyeSAM darzayanti / Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 bRhatkalpa-chedasUtram -3-6/215 tataH 'Alocita-pratikrAntAH' AlocanApradAnapUrvaMpradattamithyAduSkRtAstran gaNAn sthaapynti| teSu ca triSu gaNeSu kiyantaH puruSA bhavanti? ityAha[bhA.6461] sattAvIsa jahanneNaM, ukkoseNa shssso| niggaMthasUrA bhagavaMto, savvaggeNaM viyAhiyA // vR- saptaviMzatipuruSA jaghanyena bhavanti, ekaikasmin gaNe nava janA bhavanti iti bhAvaH / utkarSataH 'sahasrazaH' sahasrasaGkhyAH puruSAbhavanti, zatAgrazogaNAnAmutkarSataH vakSyamANatvAt / evaM te bhagavanto nirgranthasUrAH 'sarvAgreNa' sarvasaGkhyayA vyaakhyaataaH||gnnmnggiikRty pramANamAha[bhA.6462] sayaggaso ya ukkosA, jahantreNa tao gnnaa| gaNoya navato vutto, emetA pddivttito|| vR- 'zatAgrazaH' zatasaGkhyA gaNA utkarSato'mISAM bhavanti, jaghanyena trayo gaNAH / gaNazca 'navakaH' navapuruSamAna uktaH / evametAH 'pratipattayaH' pramANAdiviSayAH prakArA mntvyaaH|| [bhA.6463] egaMkapaTThiyaM kujjA, cattAri prihaarie| __ anuparihArigA ceva, cauro tesiM tthaave|| vR-navAnAM janAnAMmadhyadekaMkalpasthitaM gurukalpaM kuryAt / caturaH parihArikAn kuryAt / teSAM zeSAMzcaturo'nupahArikAn sthApayet / / [bhA.6464] na tesiM jAyatI vigdhaM, jA mAsA dasa aTThaya / na veyaNA na vA''taMko, neva ane uvaddavA / / [bhA.6465] aTThArasasu punesu, hoja ete uvddvaa| UNie UNie yAvi, gaNe merA imA bhave // vR-'teSAm' evaM kalpaMpratipannAnAMnajAyate vighnaH' anyatra saMharaNAdi, yAvad mAsA dazASTau ca, aSTAdaza ityarthaH / na vedanA na vA AtaGkaH naivAnye kecanopadravAH prANavyaparopaNakAriNa upsrgaa| aSTAdazasumAseSu pUrNeSu bhaveyurapi ete upadravAH upadravaizca yadi teSAmeko dvau trayo vA mriyante, athavA teSAM ko'pi sthavirakalpaM jinakalpaM vA gato bhavati, zeSAstu tameva kalpamanupAlayitukAmAstata evamUniteUnitegaNejAteiyaM maryAdA' sAmAcArIbhavati / ihonite Unite iti dviruccAraNaM bhUyo'pyaSTAdazasu mAseSu pUrNeSu eSa eva viciriti jJApanArtham / / [bhA.6466] evaM tu ThAvie kappe, uvasaMpajjati jo thiN| ego duve anegA vA, aviruddhA bhavaMti te|| vR-'evam' anantaroktanItyA kalpesthApitesati yadiekAdayoniyaran, anyatra vA gaccheyuH, tato yastatra upasampadyate sa eko vA dvau vA'neke vA bhaveyuH / tatra yAvadbhi pArihArikagaNa UnastAvatAmupasampadarthamAgatAnAM madhyAd gRhItvA gaNaH puuryte| ye zeSAste pArihArikatapastulanAM kurvntstisstthnti|tecpaarihaarikaiH sArddha tiSThanto'viruddhAbhavanti, pArihArikANAmakalpanIyA na bhavantItyuktaM bhavati / te ca tAvat tiSThanti yAvadanye upasampadarthamupatiSThante / taiH pUrayitvA pRthaggaNaH kriyate // idameva vyAkhyAti[bhA.6467] tatto ya Unae kappe, vasaMpajjati jo thiN| jattiehiM gaNo Uno, tattite tattha pkkhive|| Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 6, mUlaM - 215, [bhA. 6467 ] vR- 'tatazca' pUrvoktakAramAd 'Unake ' eka-dvyAdibhi sAdhUbhirapUrNe kalpe yastatropasampadyate tatrAyaM vidhi-'yAvadbhiH' ekAdisaGkhyAkaiH sa gaNa UnaH 'tAvataH' tAvatsaGkhyAkAneva sAdhUn 'tatra' gaNe 'prakSipet' pravezayet // [bhA. 6468 ] tatto anUnae kappe, uvasaMpajati jo tahiM / uvasaMpajamANaM tu tappamANaM gaNaM kare // vR- atha ko'pyupadravairna kAlagatastata evamanyUnake kalpe ye tatropasampadyante te yadi nava janAH pUrNAstataH pRthag gaNo bhavati / athApUrNAstataH pratIkSApyante yAvadanye upasampadarthamAgacchanti / tatastamupasampadyamAnaM sAdhujanaM mIlayitvA 'tatpramANaM' navapuruSamAnaM gaNaM 'kuryAt' sthApayet // [bhA. 6469 ] pamANaM kappaTThito tattha, vavahAraM vavaharittae / anuparihAriyANaM pi, pamANaM hoti se viU / / vRteSAM pArihArikANAM 'taMtra' kalpe kacit skhalitAdAvApatre 'vyavahAraM' prAyazcittaM 'vyavahartuM' dAtuM kalpasthitaH pramANam, yadasau prAyazcittaM dadAti tat tairvoDhavyamiti bhAvaH / evamanupArihArikANAmapyaparAdhapadamApannAnAM sa eva 'vidvAn' gItArtha prAyazcittadAne pramANam // [bhA. 6470 ] AloyaNa kappaThite, tavamujjANovamaM parivahaMte / anuparihArie govAlae, va nicca ujjuttamAutte // vR- te parihArikA - 'nuparihArikA Alocanam upalakSaNatvAt vandanakaM pratyAkhyAnaM ca kalpasthitasya purataH kurvanti / "tavamujjANovamaM parivahaMte "tti yathA kila kazcidudyAnikAM gata ekAntaratiprasaktaH svacchandasukhaM viharamANa Aste evaM te'pi pArihArikA ekAntasamAdhisindhunimagnamanasastat tapaH 'udyAnopamam' udyAnikAsadRzaM parivahanti, kurvantItyarthaH / anupArihArikAzca catvAro'pi caturNAM parihArikANAM bhikSAdau paryaTatAM pRSThataH sthitA nityam 'udyuktAH' prayatnavanta 'AyuktAzca' uphayuktA hiNDante, yathA gopAlako gavAM pRSThataH sthita udyukta Ayuktazca hiNDate // [bhA. 6471] 425 paDipucchaM vAyaNaM ceva, mottUNaM natthi saMkahA / AlAvo attaniddeso, parihArissa kAraNe // vR- teSAM ca pArihArikAdInAM navAnAmapi janAnAM sUtrArthayoH pratipRcchAM vAcanAM ca muktvA nAstyanyA parasparaM saGkathA / pArihArikasya ca 'kAraNe' utthAna-niSadanAdyazaktirUpe AlApa AtmanirdezarUpo bhavati, yathA- utthAsyAmi, upavekSyAmi, bikSAM hiNDiSye, mAtrakaM prekSiSye ityAdi / [ bhA. 6472] bArasa dasa'TTha dasa aTTha cha cca adveva cha cca cauro ya / uksa - majjhima- jahannagA u vAsA sisira gimhe // vR- parihArikANAM varSA - zizira-grISmarUpe trividhe kAle utkRSTa-madhyama- jaghanyAni tapAMsi bhavanta / tatra varSArAtre utkRSTaM tapo dvAdazam, zizire dazamamutkRSTam, grISyame utkRSTamaSTamam; varSArAtre madhyamaM dazamam, zizire'STamam, grISme SaSTham: varSArAtre jaghanyamaSTamam, zizire SaSTham, grISme catvAri bhaktAni, caturthamityarthaH // [ bhA. 6473 ] AyaMbila bArasamaM, patteyaM parihArigA pariharati / abhigahitaesaNAe, paMcaNha vi egasaMbhogo // Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 bRhatkalpa-chedasUtram -3-6/215 vR- parihArikA utkarSato dvAdazaM tapaH kRtvA AcAmlena pArayanti / te ca parihArikAzcatvAro'pi 'pratyekaM' pRthak pRthak pariharanti, na parasparaM samuddezanAdisambhogaM kurvantItyarthaH / te ca parihArikA abhigRhItayA paJcAnAmuparitanInAmanyataraiSaNayA bhakta pAnaM gRhNanti / ye tu catvAro'nupArihArikA ekazca kalpasthitasteSAM paJcAnAmapyeka eva sambhogaH, te ca pratidivasamAcAmlaM kurvanti / yastu kalpasthitaH sa svayaM na hiNDate, tasya yogyaM bhakta - pAnamanupArihArikA Anayanti / [bhA. 6474 ] parihArio vi chammAse anuparihArio vi chammAsA / kappaTThito vi chammAse ete aTThArasa u mAsA / / vR- parihArikAH prathamataH SaNmAsAn prastutaM tapo vahanti, tato'nuparihArikA api SaNmAsAn vahanti, itaretu teSAmanupArihArikatvaM pratipadyante / tairapi vyUDhe sati kalpasthitaH SaNmAsAn vahati, tataH zeSANAmekaH kalpasthito bhavati ekaH punaranuparihArikatvaM pratipadyate / evamete'thadaza mAsA bhavanti // [bhA. 6475 ] anuparihArigA ceva, je ya te parihArigA / annamannesu ThANesu, aviruddhA bhavaMti te / / - anuparihArikAzcaiva ye cate parihArikAste'nyAnyeSu sthAneSu kAlabhedena parasparamekaikasya vaiyAvRtyaM kurvanto'viruddhA eva bhavanti / / tatazca [bhA. 6476 ] ehiM chahi mAsehiM, nivviTThA bhavaMti te / tato pacchA vavahAraM, paTThavaMti anuparihAriyA // vR- te parihArikAH SaDbhirmAsairgataistapasi vyUDhe sati nirviSTAH' nirviSTakAyikA bhavanti / tataH pazcAdanuparihArikAH 'vyavahAraM' parihAratapasaH samAcAraM 'prasthApayanti' kartuM prArabhante // ehiM chahia mAsehiM, nivviTThA bhavaMti te / vaha kappaTThito pacchA, parihAraM tahAvihaM // [bhA. 6477 ] vR-te'pi SaDbhirmAsairgatairnirviSTA bhavanti / pazcAt kalpasthito'pi tathAvidhaM parihAraM tAvata eva mAsAn vahati // evaM ca[bhA. 6478 ] aTThArasahiM mAsehiM, kappo hoti samAnito / mUlaTThavaNAe samaM chammAsA tu anUnagA // vR- aSTAdazabhirmAsairayaM kalpaH samApito bhavati / katham ? ityAha-"mUlaTThavaNA" ityaadi| mUlasthApanA nAma-yat parihArikAH prathamata idaM tapaH pratipadyante, tasyAM SaNmAsA anyUnAstapo bhavati, evamanupArihArikANAM kalpasthitasya ca mUlasthApanayA 'samaM' tulyaM tapaH pratyekaM jJeyam, SaNmAsAn yAvadityarthaH / evaM tribhi SaTakairaSTAdaza mAsA bhavanti / te ca dvidhA-jinakalpikAH sthavirakalpikAzca / ubhayeSAmapi vyAkhyAnamAha [bhA. 6479 ] evaM samAnie kappe, je tesiM jinakappiyA / tameva kappaM UnA vi, pAlae jAvajIviyaM // vR- 'evam' anantaroktavidhinA'STAdazabhirmAsaiH kalpe samApite sati ye teSAM madhyAd jinakalpikAste tameva kalpamUnA apyaSTAdisaGkhyAkA api yAvajjIvaM pAlayati / / aTThArasehiM putrehiM, mAsehiM therakappiyA / puno gacchaM niyacchaMti, esA tesiM ahAThitI // [bhA. 6480 ] Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddeza : 6, mUlaM - 215, [ bhA. 6480 ] vR- ye sthavirakalpikAste'STAdazabhirmAsaiH pUrNe 'punar' bhUyo'pi gacchaM niyacchanti, AgacchantItyarthaH / eSA teSAM 'yathAsthiti' yathAkalpaH / / atha SaDvidhAyAM kalpasthitau kA kutrAvatarati ? ityAha [bhA. 6481] taiya- cautthA kappA, samoyaraMti tu biyammi kaSpammi / paMcama chaThitIsuM, heTThillANaM samoyAro // vR- 'tRtIya- caturthI' nirvizamanAka-nirviSTakAyikAkhyau kalpau 'dvitIye' chedopasthApanIyanAmni kalpe samavatarataH / tathA sAmAyika-cchedopasthApanIya-nirvizamAnaka-nirviSTakAyikAkhyA AdyAzcatasraH sthitayo'dhastanya ucyante, tAsAMpratyekaM 'paJcama-SaSThasthityoH ' jinakalpa sthavira - kalpasthiti-rUpayoH samavatAro bhavati / / gataM nirvishmaank-nirvissttkaayikklpsthitidvym| atha jinakalpasthitimAha[ bhA. 6482 ] nijutti-mAsakappesu vannito jo kamo u jin2akappe / suya saMghayaNAdIo, so ceva gamo niravaseso / vR- niyukti - paJcakalpastasyAM mAsakalpaprakRte ca yaH kramaH 'jinakalpe' 'jinakalpaviSayaH zrutasaMhananAdiko varNitaH sa eva gamo niravazeSo'tra mantavyaH // sthAnAzUnyArthaM punaridamucyate[ bhA. 6483] gacchammiya nimmAyA, dhIrA jAhe ya muniyaparamatthA / agaha joga abhiggahe, u biMti jinakappiyacaritaM // vR- yadA gacche pravrajyA - zikSApadAdikrameNa 'nirmAtAH' niSpannAH, 'dhIrAH' autpattikyAdibuddhimantaH parISahopasargairakSobhyAvA, 'muNitaparamArthA' 'abhyudyatavihAreNa vihartumavasaraH sAmpratamasmAkam' ityevamavagatArthA, tathA yayoH piNDaiSaNayoH asaMsRSTA-saMsRSTAkhyayoragrahaste parihartavye, yAstu uparitanyaH paJcaiSaNAstAsAm 'abhigrahaH' 'etA eva grahItavyAH' ityevaMrUpaH, tatrApyekadaikatarasyAM 'yogaH' vyApAraH paribhoga ityarthaH / evaM bhAvitamatayo yadA bhavanti tadA jinakalpikacAritram 'upayAnti' pratipadyante // [bhA. 6484 ] dhitibaliyA tavasUrA, niMti ya gacchAto te purisasIhA / bala - variyasaMghayaNA, uvasaggasahA abhIrU ya // 427 vR- dhRti-vajrakuDyavadabhedyaM cittapraNidhAnaM tayA balikAH balavantaH, tathA tapaH-caturthAdikaM paNmAsikAntaM tatra zUrAH samarthA, evaMvidhAH puruSasiMhAste gacchAd nirgacchanti / balaM zArIraM vIryaM - jIvaprabhavaM taddhetuH saMhananam - asthinicayAtmakaM yeSAM te tathA / bala-vIryagrahaNaM ca caturbhaGgIjJApanArtham, sAceyam dhRtimAn nAmaiko na saMhananavAn, saMhananavAn nAmaiko na dhRtimA, eko dhRtimAnapi saMhananavAnapi, eko na dhRtimAna na saMhananavAn / atra tRtIyabhaGgenAdhikAraH / upasargA-divyAdayasteSAM sahAH samyagadhyAsitAraH, tathA 'abhIravaH' parISahebhyo na bibhyati // gatA jinalpasthitiH samprati sthavirakalpasthitimAha , [bhA. 6485 ] saMjamakaraNujjovA, nipphAtaga nANa- daMsaNa caritte / dIhAu vaDhavAso, vasahIdosehi ya vimukkA // vR-saMyamaH paJcAzraviramaNAdirUpaH pRthivyAdirakSArUpo vA saptadazavidhaH, taM kurvanti yathAvat pAlayantIti saMyamakaraNAH, nandyAdidarzanAt kartari anapratyayaH, udyotakAH- tapasA pravacanasyojyAlakAH, tataH saMyamakaraNAzca te udyotakAzceti vizeSaNasamAsaH / yadvA sUtrA 'rthapauruSIkaraNena Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 bRhatkalpa-chedasUtram -3-6/215 saMyamakaraNamudyotayantIti sNymkrnnodyotkaaH|tthaa jJAna-darzana-cAritreSuziSyANAM niSpAdakAsteSAMvAjJAnAdInAmavyavacchittikArakAH, evaMvidhAHsthavirakalpikA bhvntiitishessH|ydaactediirghaayusso jngghaablprikssiinnaashcbhvntitdaavRddhaavaasmdhyaaste|ttraikkssetrevsnto'pi vasatidoSaiH kAlAtikrAntAdibhi cazabdAd AhAropadhidoSaizca vimuktAH' varjitA bhavanti, natairlipyanta ityrthH|| [bhA.6486] mottuM jinakappaThiI, jA merA esa vanniyA heTThA / ___ esA tu dupadajuttA, hoti ThitI therakappassa // vR-jinakalpasthitigrahaNena upalakSaNatvAtsarveSAmapigacchanirgatAnAM sthitiparigRhyate, tatastAM muktvA yA 'adhastAd' asminnevAdhyayane 'maryadA' sthiti 'eSA' anantarameva varNitA; yadvA sAmAyikAdhyayamAdau kRtvA yAvadasminnaivAdhyayane idaM SaDvidhakalpasthitisUtram, atrAntare gacchanirgatasAmAcArImuktvA yA zeSA sAmAcArI varNitA sA 'dvipadayuktA' utsargA-'pavAdapadadvayayuktA sthavirakalpasya sthitirbhavati / / gatA sthavirakalpasthitiH / samprati prastutazAstraktavidhivaparItyakAriNAmapAyAn darzayannAha[bhA.6487] palaMbAdI jAva ThitI, ussagga-'vavAtiyaM kremaanno| avavAte ussaggaM, AsAyaNa diihsNsaarii|| vR- pralambasUtrAdArabhya yAvadidaM SaDvidhakalpasthitisUtraM tAvad ya utsargA-'pavAdavidhi sUtrato'rthatazcoktastatrotsarge prApte ApavAdikI kriyAM kurvANo'pavAde ca prApte utsargakriyAM kurvANo'rhatAmAzAtanAyAM vartate, arhaprajJaptasya dharmasyAzAtanAyAM vartate,AzAtanAyAMca vartamAno dIrghasaMsArIbhavati, tasmAtpralambasUtrAdArabhya SaDvidhakalpasthitisUtraMyAvad utsargeprApte utsargaH kartavyo'pavAde prApte'pavAdavidhiryatanayA krtvyH|| evaMkurvatAM guNamAha[bhA.6488] chavvihakappassa Thiti, nAuM jo sahahe krnnjutto| pavayaNaNihI surakkhito, ih-prbhvvitthrpphldo|| vR- SaDvidhakalpasya' sAmAyikAdirUpasya prastutazAstrarthasarvasvabhUtasya 'sthiti' kalpanIyAcaraNA'kalpanIyavivarjanarUpAM 'jJAtvA' gurUpadezena samyagavagamya yaH 'zraddadhIta' pratItipathamAropayet, na kevalaM zraddadhIta kintu 'karaNayuktaH' yathoktAnuSThAnasampano bhavet, tasyA''tmA evaM samyagjJAnazraddhAna-cAritrasamanvitaH sAkSAt pravacananidhirbhavati, yathA samudro ratnanidhi evamasAvapi jJAnAdiratnamayasya pravacanasya nidhirityarthaH / sa ca pravacananidhi suSTuprayatnenA''tma-saMyamavirAdhanAbhyo rakSitaH san iha-parabhavavistaraphalado bhavati / ihabhavevistareNa cAraNa-vaikriyA''marpoSadhiprabhRtivividhalabdhirUpaMphalaMdadAti, parabhave'pyanuttaravimAnAdyupapAtasukulapratyAyAtiprabhRtikaM vistareNa phalaM prayacchati // athedaM kalpAdhyayanaM kasya na dAtavyam ? ko vA'pAtrAya dadato doSo bhavati? ityata Aha[bhA.6489] bhinnarahasse va nare, nissAkarae vmukkjogiiy| chavihagatiguvilammiM, so saMsAre bhamati dIhe // vR- ihApavAdapadAni rahasyamucyate, bhinna prakAzitamayogyAnAM rahasyaM yena sa bhinnarahasyaH, agItArthAnAmapavAdapadAni kathayatItyarthaH, tatraivaMvidhe nre|tthaa nizrAkaronAma-yaH kiJcidapavAdapadaM labdhvA tadeva nizrAM kRtvA bhaNati-yathA etadevaM karaNIyaM tathA'nyadapyevaM kartavyam, ttr| Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 429 uddezakaH 6, mUlaM-215, [bhA. 6489] tathA muktAH-parityaktA yogAH-jJAna-darzana-cAritra-tapoviSayA vyApArA yena sa muktayogI / Ize'pAtre na dAtavyam / yastu dadAti saH SaDvidhagatigupile' pRthivIkAyAditrasakAyAntaSaTkAyaparibhramaNagahane 'dIrgha' apAre saMsAre bhrAmyati ||ath kIzasya dAtavyam ? ko vA pAtre dadato guNo bhavati? iti ata Aha[bhA.6490] arahassadhArae pArae ya asaDhakaraNe tulAsame smite| kappAnupAlanA dIvaNA ya, ArAdhana chinnsNsaarii|| vR-nAstyaparaMrahasyAntaraM yasmAt tadarahasyam, atIvarahasyacchedazAstrarthatattvamityarthaH, tad yo dhArayati-apAtrebhyo na prayacchati so'rahasyadhArakaH / 'pAragaH' sarvasyApi prArabdhazratasya paragAmI, na pallavagrAhI / 'azaThakaraNo nAma' mAyA-madavipramukto bhUtvA yathoktaM vihitAnuSThAnaM kroti| 'tulAsamonAma' yathA tulA samasthitAna mArgatonavApuratonamati evaMyorAgadveSavimukto mAnA-'pamAna-sukha-duHkhAdiSu samaH sa tulAsama ucyate / "samitaH' paJcabhi samitibhi smaayuktH| evaMvidhaguNopetasyedamadhyayanaMdAtavyam / evaMdadatA kalpasya-bhagavaduktasya zrutadAnavidheranupAlanA kRtA bhavati;athavA kalpe-kalpASAmapi mArgasya prakAzanA kRtAbhavati, yathA'nyairapi evaMguNavate ziSyAya zrutapradAnaM kartavyam; athavA "dIvaNa" tti yo yogyavineyAnAM 'dIpanAm' anAlasyena vyAkhyAnaM karoti tasyedaM dAtavyam; yadi vA dIpanA nAma-utsargayAgyAnAmutsargaM dIpayati, apavAdayogyAnAmapavAdaMdIpayati, ubhayayogyAnAmubhAvapi dIpayati, pramAdinAMvAdoSAndIpayati, apramAdinAM guNAn dIpayati / ya etasyAM kalpAnupAlanAyAM dIpanAyAMca vartate tasya jJAna-darzanacAritramayIjaghanyA madhyamAutkRSTAcA''rAdhanA bhvti| tatazcArAdhanAyAH 'chinnasaMsArI' bhavati saMsArasantatervyavacchedaM karoti / tasyAM ca vyavacchinnAyAM yat tad akSayamavyAbAdhamapunarAvRttikaM upAdeyasthAnaM tat praapnotiiti|| uddezakaH-6samAptaH ukto'nugamaH / samprati nayAH-teca yadyapi zatasaGkhyAstathApi jJAnanaya-kriyAnayadvaye'ntarbhAvyantetatra jnyaannysyaaymbhipraayH-jnyaanmevprdhaanmaihikaa-''mussmikphlpraaptikaarnnm|tthaa ca tadabhiprAyasamarthikeyaM zAstrantaroktA gAthA nAyammi giNhiyavve, agihiyavvammi ceva atthmmi| __ jaiyavvameva ii jo, uvaeso so nao nAma / asyA vyAkhyA-'jJAte' samyak paricchinne 'grahItavye' upAdeye 'agrahItavye' heye cazabdAd upekssnniiyec| evakArastvavadhAraNArthaH, tasya caivaM vyavahitaHprayogaH-jJAtaevagrahItavye'grahItavye upekSaNIyeca, nAjJAte'rthe ehikaamussmikruupe| tatraihiko grahItavyaHstrakvandanAdi, agrahItavyo viSa-zastra-kaNTakAdi, upekSaNIyaH tRnnaadi| AmuSmiko grahItavyaH samyagdarzanAdibaH,grahItavyo mithyAdarzanAdi, upekSaNIyo vivkssyaa'bhyudyaadi| tasminnarthe yatitavyameveti |anusvaarlopaad 'evam' amunA krameNa jJAnapUrvakamaihikA-''muSmikaphalaprAptayarthinA sattvena 'yatitavyaM' pravRttyAdilakSaNaH prayatnaH kArya / itthaM caitadaGgIkartavyam, samyagjJAnamantareNa pravartamAnasya phalavisaMvAdadarzanAt / tathA coktamanyairapi vijJaptiH phaladA puMsAM, na kriyA phaladA mtaa| Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 bRhatkalpa-chedasUtram -3-6/215 mithyAjJAnAt pravRttasya, phlaasNvaaddrshnaat|| tathA''muSmikaphalArthinA'pi jJAna eva yatitavyam, Agame'pitathApratipAdanAt / uktaM paDhamaM nANaM tato dayA, evaM ciTThai svvsNje| annANI kiM kAhI?, kiMvA nAhI ychey-paavgN?|| itazcaitadevamaGgIkartavyam, yasmAt tIrthakara-gaNadharairagItArthAnAM kevalAnAM vihArakriyA'pi nissiddhaa| tathA cAgamaH gIyattho ya vihAro, bIto gIyatthamIsato bhnnito| ___eto taiya vihAro, nANunAo jinvrehiN|| na khalu andhenAndhaH samAkRSyamANaH samyakapanthAnaM pratipadyate ityabhiprAyaH / evaM tAvat kSAyopazamikaM jJAnamadhikRtyoktam, kSAyikamapyaGgIkRtya viziSTaphalasAdhakatvaMtasyaivapratipattavyam, yasmAdarhato'pi bhavAmbhoghiTasthasya dIkSApratipatrasyotkRSTacaraNavato'pina tAvad apavargaprAptirupajAyate yAvad jIvA-'jIvAdyakhilavastuparicchedarUpaM kevalajJanaM notpannamiti / tasmAd jJAnameva pradhAnamaihikA-''muSmikaphalaprAptikAraNamiti sthitam / "iti jo uvaeso so nao nAma" 'iti' evam-uktena prakAreNaya upadezo jJAnaprAdhAnyakhyApanaparaHsanayo nAma, jJAnanaya ityrthH| uktojJAnanayaH / samprati kriyAnayAvasaraH,taddarzanaMcedam-kriyaivaehikA-''muSmikaphalaprAptikAramaM pradhAnam, yuktiyuktatvAt / tathA cAyamapyuktasvarUpAmeva svapakSasiddhaye gAthAmAha-"nAyammi giNhiyavve0" ityAdi / asyAH kriyAnayadarzanAnusAreNa vyAkhyA-jJAte grahItavye'grahItavye cArthe aihkaa-''mussmikphlpraaptyrthinaaytitvymev| yasmAt pravRttyAdilakSaNaprayalavyatirekeNa jJAnavato'pi naabhilssitaarthaavaaptirupjaayte| tathA coktamanyairapi kriyaiva phaladA puMsAM, na jJAnaM phaladaM matam / yataH strI-bhakSyabhogajJo, na jJAnAt sukhito bhavet / / AmuSmikaphalArthinA'pi kriyaiva kartavyA, tathAca bhagavadvacanamapyevameva vyvsthitm|yt uktam ceiya kula gaNa saMghe, AyariyANaMca pavayaNaM sue y| ___ savvesu vi tena kayaM, tava-saMjamamujjamaMtenaM / / itazcaivamaGgIkartavyam, yasmAttIrthakara gaNadharaiH kriyAvikalAnAMjJAnamapiviphalamevoktamAtathAcAgamaH subahu pi sumahIyaM, kiM kAhI crnnvipphiinss?| ___aMdhassa jaha palittA, dIvasayasahassakoDI vi|| zikriyAvikalatvAt tasyetyabhiprAyaH / evaM tAvat kSAyopazamikaM cAritramaGgIkRtyoktam, cAritraM kriyetyanantaratvAt kSAyikamaGgIkRtya viziSTaphalasAdhakatvaM tasyaiva jJeyam, yasmAdahato bhagavataH samutpannakevalajJAnasyApi na tAvad mukyavApti sambhavati yAvadakhilakarmendhanAnalabhUtA hrasvapaJcAkSaroccAraNakAlamAtrA sarvasaMvarUpAcAritrakriyA nAvApyate, tataH kriyaivprdhaanmaihikaa''mussmikphlpraaptikaarnnmiti| "itijouvadesosonaonAma" 'iti evam-uktena prakAreNa ya upadezaH kriyAprAdhAnyakhyApanarapaH sanayo nAma, kriyAnaya ityarthaH / uktaH kriyaanyH|| ityaM jJAna-kriyAnayasvarUpaM zrutvA viditatadabhiprAyo vineyaH saMzayApannaH san Aha-kimatra tattvam ? pakSadvaye'pi yuktismbhvaat| AcArya Aha For Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uddezakaH6, mUlaM-215, [bhA. 6410] 431 savvesi pi nayANaM, bahuvihavattavvayaM nisaamittaa| taMsavvanayavisuddhaM, jaMcaraNa-guNadvito saahuu|| sarveSAmapi mUlanayAnAma apizabdAt tadbhedAnAmapi nayAnAM dravyAstikAdInAm 'bahuvidhavaktavyatA' 'sAmAnyameva, vizeSA eva, ubhayameva vA parasparanirapekSam' ityAdirUpAm, athavA 'nAmAdinayAnAM madhye ko nayaH kaM sAdhumicchati ?' ityAdirUpAM nizamya' zrutvA tat 'sarvanayavizuddhaM sarvanayasammataMvacanam yat 'caraNa-guNasthitaH' cAritra-jJAnasthitaH sAdhuH, yasmAt sarve'pi nayA bhAvanikSepamicchantIti gataM nayadvAram / / ___ nandIsandarmabhUle sudRDhataramahApIThikAsankandhabandhe, tuGgoddezAkhyazAkhe dala-kusumasamaiH sUtra-niyuktivAkyaiH / sAndai bhASyArthasArthAmRtaphalakalite kalpakalpadrume'smi nAkraSTuM SaSThazAkhAphalanivahamasAvakuTIvA'stu TIkA / / muni dIparalasAgareNa saMzodhitA sampAditA bRhatkalpasa sUtrasya (bhadrabAhu svAmi racitA svopajJa niyukti yukta) saMghadAsagaNi viracitaM bhASyaM evaMmalayagiri kSemakIrti AcAryAbhyAM viracitA TIkA prismaaptaa| 35 dvItIyaM chedasUtraM bRhatkalpaM samAptam | atha prazastiHsauvarNA vividhArtharatnakalitA ete SaDuddezakAH, zrIkalpe'rthanidhau matAH sukazalA daurgtyduHkhaaphe| dRSTvA cUrNisubIjakAkSaratatiM kuzyA'tha gurvAjJayA, khAnaM khAnamayI mayA sva-parayorarthe sphuttaarthiikRtaaH| zrIkalpasUtramamRtaM vibudhopayoga yogyaM jraa-mrnndaarunnduHkhhaari| yenoddhRtaM matimathA mathitAcchutAbdheH, zrIbhadrabAhugurave praNato'smi tasmai / yenedaM kalpasUtra kamalamukulavat komalaM maJjalAbhi gobhirdoSApahAmi sphuTaviSayavibhAgasya sandarzikAbhiH / utphulloddezapatraM surasaparimalodgArasAraM vitene, taMnisambandhabandhuMnuta munimadhupAH ! bhAskaraM bhASyakAram // shriiklpaadhyyne'sminntigmbhiiraarthbhaassypriklite|| viSamapadavivaraNakRte, zrIcUrNikRte namaH kRtine // zrutadevatAprasAdAdamadhyayanaM vivRNvatA kuzalam / yadavApi mayA tena, prApnuyAM bodhimhmmlaam| gama-nayagabhIranIrazcitrotsarAga-'pavAdavAdormi / yuktizataratnamyo jainaagmjlnidhirjyti|| zrIjainazAsananabhastalatigmarazmi, shriisdmcaandrkulpdmvikaashkaarii| svajyotirAvRtadigambaraDambaro'bhUt, zrImAna dhanezvaharuguru prathitaH pRthivyAm // Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 bRhatkalpa-chedasUtram -3-6/215 zrImaccaitrapuraikamaNDanamahAvapIrapratiSThAkRtastamAsvaitrapuraprabodhataraNeH shriicaitrgccho'jni| tatra zrIbhavunendrasUrisugurubhUbhUSaNaM bhAsurajyotisadguNaratnarohaNagiri kaalkrmennaabhvt|| tatpAdAmbujamaNDanaM samabhavat pakSadvayIzuddhimAn, niir-kssiirsddkssduussnn-gunntyaag-grhaikvrtH| kAluSyaM ca jaDodbhavaM pariharandUreNa samanmAnasa sthAyI rAjamarAlavad gaNivaraH shriidvebhdrprbhuH| zasyAH ziSyAstrayastatpadasara sirahotsaGgazRGgArabhRGgA, vidhvastAnaGgasaGgAH suvihitavihitottuGgaraNA babhUvuH / tatrAdyaH saccaritrAnumatikRtamati zrIjagacandrasUri, zrImaddevendrasUri srltrlsiccittvRttiddhitiiyH|| tRtIyaziSyAH zrutavArivArdhayaH, parISahAkSomyamanaH smaadhyH| jayanti pUjyA vijayendusUrayaH, paropakArA diguNaudhabhUrayaH / / prauDha manmathapArthivaM trijagatIjaitraM vijityaiyuSAM, yeSAM jainapure pareNa mahasA prakAntakAntostave / sthairya meruragAdhatAMcajaladhi sarvasahatvaM mahI,somaH saumyamaharpati kila mahattejo'kRta praabhRtm| vApaM vApaM pravacanavacobIjarAjI vineya kSetravAte suparimalite zabdAzAstradisAraiH / yaiH kSetrajJaiH zucigurujanAmnAyavAkyasArINIbhiH, siktvA tena sujanahRdayAnandi sajjhAnasasyam / / yairaprataiHzubhamantrajApairvetAlamAdhAya kaliM svvshym| atulyakalyANamayottamArthasatpUruSaH statvadhanairasAdhi / jyotsanAmaJjalayA yayA dhavalitaM vizvambharAmaNDalaM, yA nishessvishessvijnyjntaacetshcmtkaarinnii| tasyAM zrIvijayendusUrisugurorniSkRtrimAyA guNa zreNeH syAd yadi vAstavastavakRtau vijJaH sa vaacaaNpti|| tatpANipaGkajarajaHparipUtazIrSA, ziSyAstaroya dadhati samprati gacchabhAram / zrI vajrasena iti sadgururAdimo'tra, zrIpadmacandrasugurustu tato dvitiiyH|| tArtIyIkasteSAM vineyaparamANuranaNuzAstra'smin / zrItremakIrtisUrirvinirmame vivRtimlpmti|| zrIvikramataH kAmati, nayAnagniguNenduparimate 1332 varSe / jyeSThazvetadazamyAM, samarthitaiSA ca hstaarke|| prathamAdarza likhitA, nayaprabhaprabhRtibhiryatibhireSA |gurutrgurubhktibhrodvhnaadiv nmritshirobhi|| sUtrAdarzeSu yato, bhUyasyo vAcanA vilokyante |vissmaashc bhASyagAthAH, prAyaH svlpaashccuurnnigirH| sUtre vA bhASye vA, yanmatimohAnmayA'nyathA kimapi / likhitaM vA vivRtaM vA, tanmithyA duSkRtaM bhUyAt // Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvabharI vaMdanA jemanA dvArA sUtramAM guMthAyela jinavANIno bhavya vAraso vartamAnakAlIna "AgamasAhityamAM prApta thayo e sarve sUrivara Adi ArSa pUjyazrIonepaMcama gaNadhara zrI sudharmA svAmI | cauda pUrvadhara zrI bhabAhu svAmI daza pUrvadhara zrI zayyabhavasUri (anAmI) sarve zruta sthavara maharSio devavAcaka gaNi zrI zyAmAcArya devardhvigaNi kSamAzramaNa jinabhadra gaNi kSamAzramaNa saMghadAsagaNi siddhasena gaNi jinadAsa gaNi mahattara agatsyasiMha sUri zIlAMkAcArya abhayadevasUri malayagirisUri kSemakIrtisUri haribhadrasUri AryarakSita sUri (?). droNAcArya caMdra sUri vAdivetAla zAMticaMdra sUri malladhArI hemacaMdrasUri zAMticaMdra upAdhyAya dharmasAgara upAdhyAya guNaratnasUrI vijaya vimalagaNi vIrabhadra | | RSipAla | brahmamuni | tilakasUri sUtra-niyukti - bhASya - cUrNi - vRtti-AdinA racayitA anya sarve pUjyazrI vartamAna kAlina Agama sAhitya vArasAne saMzodhana-saMpAdana-lekhana Adi dvArA mudrI/amudrIta svarUpe rajU kartA | sarve zrutAnurAgI pUjya puruSone AnaMda sAgarasUrijI caMdrasAgara sUrijI muni mANeka jina vijayajI punyavijayajI caturavijayajI jaMbu vijayajI amaramunijI kanaiyAlAlajI lAbhasAgarasurijI AcArya tulasI caMpaka sAgarajI smaraNAMjali bAbu dhanapatasiMha paM. becaradAsa 50 jIvarAjabhAI paM. bhagavAnadAsa 50 rUpendrakumAra 50 hIrAlAla zruta prakAzaka sarve saMsthAo Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12) vRtti (45 Agama mULa tathA vivaraNanuM zloka pramANadarzaka koSTaka krama | AgamasUtranAma mUla - vRtti-kartA zloka pramANa zlokapramANa 1. AcAra / 2554 zIlAGkAcArya 12000 2. sUtrakRta 2100 zIlAGkAcArya 12850 3. sthAna 3700 abhadevasUri / 14250 4. samavAya 1667 abhayadevasUri 3575 bhagavatI 15751 abhayadevasUri 18616 6. jJAtAdharmakathA 5450 abhayadevasUri 3800 7. upAsakadazA 812 abhayadevasUri 800 8. |antakRddazA 900 abhayadevasUri 400 9. anuttaropapAtikadazA 192 abhayadevasUri 100 10. praznavyAkaraNa 1300 abhayadevasUri 5630 11. vipAkazruta | 1250 abhayadevasUri 900 12. aupapAtika | 1167 abhayadevasari 3125 13. rAjaprazniya | 2120 malayagirisari 3700 14. | jIvAjIvAbhigama 4700 malayagirisUri 14000 15. prajJApanA 7787 malayagirisUri 16000 16. sUryaprajJapti 2296 | malayagirisUri 9000 17. candraprajJapti 2300 malayagirisUri 9100 18. jambUdvIpaprajJapti 4454 zAnticandraupAdhyAya 18000 19thI nirayAvalikA candrasUri 23. (paJca upAGga) 24. catuHzaraNa 80 vijayavimalayagaNi (?) 200 Atura pratyAkhyAna 100 guNaralasUri (avcuuri)| (?) 150 26. mahApratyAkhyAna 176 |AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 176 |27. bhaktaparijJA 215 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 215 28. tandula vaicArika 500 |vijayavimalagaNi (?) 500 29. saMstAraka 155 guNarala sUri (avacUri) 110 30. gacchAcAra 175 vijayavimalagaNi 1560 31. gaNividyA 105 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 105 1100 600 25. Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [3] krama 375 vyavahAra 22000 AgamasUtranAma .mUla vRtti-kartA * vRtti zloka pramANa zlokapramANa 32. devendrastava 375 |AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) | 33. maraNasamAdhi * 837 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 837 |34. | nizItha 821 | jinadAsagaNi (cUNi) 28000 | saGghadAsagaNi (bhASya) 7500 35. bRhatkalpa 473 | malayagiri+kSemakIrti 42600 | saGghadAsagaNi (bhASya) 7600 373 malayagiri 34000 saGghadAsagaNi (bhASya) 6400 |37. | dazAzrutaskandha 896 - ? - (cUrNi) 2225 38. jItakalpa * 130 siddhasenagaNi (cUrNi) 1000 39. mahAnizItha 4548 40. Avazyaka 130 haribhadrasUri 41. | oghaniyukti ni.1355 | droNAcArya (?)7500 |- | piNDaniyukti hai ni. 835 malayagirisUri 7000 42. | dazavaikAlika 835 haribhadrasUri 7000 43. | uttarAdhyayana 2000 zAMtisUri 16000 44. nandI 700 malayagirisUri 7732 45. | anuyogadvAra 2000 | maladhArIhemacandrasUri 5900 noMdha:(1) 6. 452ma sUtromA vartamAna aNe. 5 1 thI 11 aMgasUtro, 12 thI 23 upAMgasUtro, 24thI33 prakIrNakasUtro 34thI. u8 chedasUtro, 40 thI. 47 mULasUtro, 44-45 cUlikAsUtronA nAme prasiddha che. (2) ukta zloka saMkhyA ame upalabdha mAhitI ane pRSTha saMkhyA AdhAre noMdhela che. je ke te saMkhyA mATe matAMtara to jovA maLe ja che. jemake AcAra sUtramAM 2500, 2554, 2525 evA traNa zloka pramANa jANavA maLela che. Avo mata-bheda anya sUtromAM paNa che. (3) 6. vRtti- 4 noMchate jame 3 saMpAina bhuvanI . te sivAyanI 5 // vRtti-cUrNi sAhitya bhudrita abhudrita avasthAmA 59 che 4. (4) gacchAcAra bhane maraNasamAdhi naviya caMdAvejjhaya bhane vIrastava prakIrNaka bhAve cha. 4 sabhe "AgamasutANi" mAM bhUNa 35 bhane "mAgamahI5"mAM akSaraza: gujarAtI anuvAda rUpe Apela che. temaja nIta jenA vikalpa rUpe che e Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcattvanuM mAdhya ame ''gAmanujJAni''mAM saMpAdIta karyuM che. (5) soya ane vittu e baMne niryukti vikalpe che. je hAla mULasUtra rUpe prasidhdha che. je baMnenI vRtti ame ApI che. temaja temAM mAdhvanI gAthAo paNa samAviSTa thaI che. (6) cAra prISThi sUtro ane mahAnizItha e pAMca AgamanI koI vRtti Adi upalabdha thavAno ullekha maLato nathI. prIja nI saMskRta chAyA upalabdha che tethI mUkI che. nizIya-yaza-nitattva e traNenI vRtti ApI che. jemAM yajJA ane nItattva e baMne upa2vRtti maLatI hovAno ullekha che, paNa ame te meLavI zakyA nathI. jyAre nizItha upara to mAtra vIsamA uddezaHnI ja vRtti no ullekha maLe che. vartamAna kALe 45 AgamamAM upalabdha nirmuttiH A krama niryakti 9. AcAra-niyukti 2. sUtrakRta-niryukti 2. vRtva-nivRtti * 4. vyavahAra-niryukti * 5. dazAzruta0 - niyukti zlokapramANa krama 450 265 [4] - 180 niryukti 6. Avazyaka - niryukti 7. oghaniyukti 8. piNDaniyukti 9. dazavaikAlika niyukti 10. uttarAdhyayana-niryukti zlokapramANa 2500 1355 835 500 noMdha : (1) ahIM Apela zloja pramANa e gAthA saMkhyA nathI. 32 akSarano eka zloka'' e pramANathI noMdhAyela hto pramALa che. (2) * vRddhatva ane vyavahAra e baMne sUtronI nivRtti hAla mAlva mAM bhaLI gaI che. jeno yathAsaMbhava ullekha vRttiAra maharSi e mAdhya uparanI vRttimAM karyo hoya tevuM jovA maLela che. 700 svarUpe sthAna pAmela che tethI tenuM (3) oya ane pinDaniryukti svataMtra mUnaJALa svataMtra saMpAdana bama-41 rUpe thayela che. (temaja A saMpAdanamAM paNa che.) (4) bAkInI cha niryuvijJamAMthI zAzruta nya niyukti upara yU,i ane anya pAMca niryukti uparanI vRtti ame amArA saMpAdanamAM prakAzIta karI che. jyAM A cha niryukti spaSTa alaga joI zakAya che. (5) niryuvijJakartA tarIke madravAdusvAmI no ullekha ja jovA maLe che. Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15) krama ( vartamAna ANe 45bhAgabhabhai Gav bhASyaM ) bhASya zlokapramANa krama bhASya gAthApramANa nizISabhASya 7500 AvazyakabhASya * 483 bRhatkalpabhASya 7600 oghaniyuktibhASya * 322 vyavahArabhASya 6400 piNDaniyuktibhASya * paJcakalpabhASya 3185 dazavakAlikabhASya * 63 jItakalpabhASya 3125 10. | uttarAdhyayanabhASya (?) / 7. 8. 46 noMdha:(1) nizISa , bRhatkalpa bhane vyavahArabhASya na l saGghadAsagaNi jovAnuM ||y che. bhbhaa2|| saMpAnamA nizISa bhASya tenI cUrNi sAthai ane bRhatkalpa tathA vyavahAra bhASya tenI-tenI vRtti sAthe samAviSTa thayuM cha. (2) paJcakalpabhASya sabhA AgamasuttANi bhAga-38 bhaistIta thayu. (3) AvazyakabhASya bhAM. 2prbhaa|| 483 (nyuM bha183 Pu5mULabhASya 3 cha bhane 30000 anya me bhASyanI cha.no samAveza Avazyaka sUtra-saTIkaM mAM karyo che. jo ke vizeSAvavA maNa khUbaja prasidhdha thayuM che paNa te samagra AvazyakasUtra- 652nu bhASya nathI bhane adhya yano anusAra nI. masa maga vRtti nA 2. vivo to Avazyaka bhane jItakalpa meM bane 752 maNe che. no sopasame 438. nathI..] (4) oghaniyukti, piNDaniyukti , dazavaikAlikabhASya no samAveza tenI tenI vRtti bhAM thayo 4 cha. 5 // teno patA vizenI 85 abhIne maNera nathI. [oghaniyukti 652 3000 prabhArI bhASyano lepa 5 vA maNerA cha.] (5) uttarAdhyayanabhASyanI ||thaa niyuktimA maNI gayAnuM saMmAyache (?) (s) l zata aMga - upAMga - prakIrNaka - cUlikA me 35 Agama sUtro 752no ocha mAgano ullekha amArI jANamAM Avela nathI. koIka sthAne sAkSI pATha-Adi sva35 bhASyagAthA sevA bhaNe cha. (7) bhASyakartA tarI mudhya nAma saGghadAsagaNi sevA bhaNe che. tema4 jinabhadragaNi kSamAzramaNa bhane siddhasena gaNi no. 5semaNe . 32Giz bhASyana sal ajJAta ja che. Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [6] krama 7000 - ( vartamAna ANe 45mAgamamA 55 cUrNiH ) cUrNi zlokapramANa| krama | cUrNi zlokapramANa | 1. AcAra-cUrNi 8300 9. dazAzrutaskandhacUrNi / 2225 2. sUtrakRta-cUrNi 9900 10. paJcakalpacUrNi 3275 | 3. |bhagavatI-cUrNi 3114 | 11. | jItakalpacUrNi 1000 4. jIvAbhigama-cUrNi 1500 / 12. AvazyakacUrNi 18500 5. jaMbUdvIpaprajJapti-cUrNi 1879 | 13. | dazavaikAlikacUrNi 6. nizIthacUrNi 28000 | 14. | uttarAdhyayanacUrNi 5850 7. bRhatkalpacUrNi 16000 15.| nandIcUrNi 1500 | 8. vyavahAracUrNi 1200 | 16. | anuyogadAracUrNi / 2265 noMdha:(1) 651 16 cUrNimAMthI nizItha , dazAzrutaskandha, jItakalpa bheja cUrNi amArAmA saMpAdanamAM samAvAI gayela che. (2) AcAra, sUtrakRta, Avazyaka, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, nandI, anuyogadvAra e sAta TU ipUjyapAda AgamoddhAraka zrI e prakAzIta karAvI che. (3) dazavaikAlikanI bhI me cUrNi he agatsyasiMhasUrikRta cha tenuM prAzana pUya zrI punyavijayajIe karAvela che. (4) jaMbUdvIpaprajJapticUrNi vizeDa 145140 praznAyiha muM 43. cha. bhagavatI carNi to bhaNe4 cha, 50 30 zIta nathI. tabha4 vRhatkalpa , vyavahAra, paJcakalpa trastapatosache 55 zIta yayAnuM nathI. (5) cUrNikAra tarI jinadAsagaNimahattaranna ma bhudhyatve saMbhaNAya che. 484 mate. amuka jUnA kartAno spaSTollekha maLato nathI. "mAgama-paMyAMgI" yintyamAmata" 1 vartamAna kALe prApta Agama sAhityanI vicAraNA pachI kharekhara AgamanA pAMca aMgomAM keTaluM ane zuM upalabdha che te jANyA pachI eka prazna thAya ke Agama paMcAMgI | nI vatIyitya cha. aMga-upAMga-prakIrNaka-cUlikA meM u5 mAgamA 52 | bhASya nathI. eTale 35 AgamanuM eka aMga to aprApya ja banyuM. sUtra paratve upalabdha niryukti phakta cha che. eTale 39 AgamonuM eka aMga aprApya ja banyuM. mAta sis bhASya, syAM niyukti mane is cuurnnin| mAmA vartamAna arja suvyavasthita paMcAMgI mAtra Avazyaka sUtra nI gAya. 2 naMdIsUtra mAM paMcAMgIne pahale saMgrahaNI, pratipattiyo varanA cha . Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7] * 45 Agama aMtargata vartamAna kALe upalabdha vibhAgo [sUcanA :- ame saMpAdIta karela gAmanuttALi-saTI mAM bekI naMbaranA pRSTho upara jamaNI bAju bAmasUtra nA nAma pachI aMko Apela che. jemake 1/3/6/2/54 vagere. A aMko te te AgamanA vibhAgIkaraNane jaNAve che. jemake khAvAmAM prathama aMka zrutattvano che tenA vibhAga rUpe bIjo aMka vRttA che tenA peTA vibhAga rUpe trIjo aMka adhyayana no che. tenA peTA vibhAga rUpe cotho aMka uddeza no che. tenA peTA vibhAga rUpe chello aMka mUno che. A mULa gadya ke padya hoI zake. jo gadya hoya to tyAM peregrApha sTAIlathI ke chUTu lakhANa che ane gAthA/padya ne padyanI sTAIlathI II - II goThavela che. pratyeka Agama mATe A rIte ja oblikamAM (/) pachI nA vibhAgane tenA-tenA peTA-peTA vibhAga samajavA. jyAM je-te peTA vibhAga na hoya tyAM (/-) oblika pachI Desa mukIne te vibhAga tyAM nathI tema sucaveluM che.] (1) bAvAra pUnA nAmaka peTA vibhAga bIjA zrutaskandhamAM ja che. (2) mUtrata (3) sthAna (4) samavAya (5) bhagavatI - zrutabdha:/pUnA/gadhyayana/uddeza:/mULa - zrutaskandhaH/adhyayanaM/uddezakaH /mUlaM sthAnaM/adhyayanaM / mUlaM samavAyaH /mUlaM - zatakaM/vargaH-aMtarazatakaM/uddezakaH/mUlaM ahIM zataddanA peTA vibhAgamAM be nAmo che. (1) van: (2) aMtargata kemake zataja 21, 22, 23 mAM zataja nA peTA vibhAganuM nAma var: ja NAvela che. zataja - 32,24,26,36,40nA peTA vibhAgane aMtarazata' athavA zatazataja nAmathI oLakhAAvAya che. (6) jJAtAdharmavA- zrutanya:/van:/adhyayana/mUrta pahelA zrutastabdha mAM adhyayana ja che. bIjA zrutattva no peTAvibhAga yan nAme che ane te vartta nA peTA vibhAgamAM adhyavana che. (7) tapAsavA- gadhyayanaM/mUrta (8) bAbhraMzA van:/gadhyayana/mUrchA (1) banuttaropavAti vA-van:/adhyayana/mUrtta (10) pranarvyAja<-dvAra/adhyayanaM/mUrNa Azrava ane saMvara evA spaSTa be bheda che jene AzravAra ane saMvaradvAra kahyA che. (koIka dar ne badale zrutanya zabda prayoga paNa kare che) (11) viSAzruta-zruta nya:/adhyavana/mUrta (12) saupapAtija- mUrchA (13) rAjapraznIya- mUlaM Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] (14) jIvAjIvAbhigama- * pratipattiH /* uddezakaH / mUlaM A bhAgabhabhAM OM8te tra vibhAgo yache to pala sabhA mATe pratipattiH pachI bheDa peTAvilAgi nodhanIya che. bha pratipatti - 3-bhAM neraiya, tirikkhajoNiya, manuSya, deva mevA yAra peTAvibhAgo thaDe che. tethI tipatti/ (neraiya Adi)/uddezakaH /mUlaM ye rIte spaSTa alaga pADelA che, jeSTha rIte zabhI pratipatti nA uddezakaH nava nathI patra te peTAvibhAga pratipattiH nAbhe 4 che. (15) prajJApanA - padaM / uddezakaH /dvAraM/mUlaM padanA peTA vibhAgabhAMyAM uddezakaH che, jyAM dvAraM che pakSa pada-28nA peTA vibhAgabhAM uddezakaH ane tenA peTA vibhAgamAM dArUM paNa che. (16) sUryaprajJapti - prAbhRtaM / prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM (17) candraprajJapti - prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM khAgama 18-17bhAM prAbhRtaprAbhRta na pratipattiH nAma peTA vibhAga che. pe| uddezakaH Ahi mujaba teno vizeSa vistAra thAyela nathI. (18) jambUdIpaprajJapti - (19) nirayAvalikA - (20) kalpavataMsikA (21) puSpitA adhyayanaM/mUlaM - - (22) puSpacUlikA - adhyayanaM / mUlaM (23) vahidazA - adhyayanaM / mUlaM Agama 18 thI 23 nirayAvalikAdi nAmathI sAdhe bheovA bhaNe che Debhale tene udyAMganA yAMya varga tarI sUtradvAre khojajAvelA che. mAM varga-1, nirayAvalikA, varga-2 kalpavataMsikA... vagere bhAvA ( 24 thI 33) catuH zaraNa (Adi dazepayannA) mUlaM (34) nizItha - uddezakaH /mUlaM (35) bRhatkalpa - uddezakaH / mUlaM (36) vyavahAra uddezakaH /mUlaM dazA / mUlaM (37) dazAzrutaskandha (38) jItakalpa mUlaM ( 39 ) mahAnizItha - adhyayanaM / uddezakaH / mUlaM adhyayanaM / mUlaM - - vakSaskAraH / mUlaM adhyayanaM / mUlaM adhyayanaM / mUlaM - (40) Avazyaka mUlaM (41) ogha / piNDaniyukti (42) dazavaikAlika - adhyayanaM / uddezakaH / mUlaM (43) uttarAdhyayana adhyayanaM // mUlaM (44-45 ) nandI - anuyogadvAra mUlaM - - Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [9] amArA saMpAdIta 45 AgamomAM AvatA mUla no aMka tathA temAM samAviSTa gAthA AgamasUtra mUlaM gAthA krama AgamasUtra mUlaM gAthA krama 9. AcAra 2. sUtrakRta 3. sthAna 4. samavAya 5. bhagavatI 6. jJAtAdharmakathA 7. 8. 9. 10. praznavyAkaraNa 11. vipAkazruta 12. aupapAtika 13. rAjaprazniya 14. jIvAbhigama upAsaka dazA antakRddazA anuttaropapAtika 15. prajJApanA 16. sUryaprajJapti 17. candraprajJapti 18. jambUdIpaprajJapti 19. nirayAvalikA 20. kalpavataMsikA 21. puSpitA 22. puSpacUlikA 23. vahidazA 552 806 1010 383 1087 241 73 62 13 47 47 77 85 398 622 214 218 365 21 5 99 3 5 147 24. 723 25. 169 26. 93 27. 114 28. 57 29. 13 30. 12 31. 4 32. 33. 3 34. 35. 36. 93 37. 38. 14 30 - 231 103 39. 107 40. 131 41. 41. 42. 43. 44. 45. - 1 29 2 1 catuHzaraNa AturapratyAkhyAna mahApratyAkhyAnaM bhaktaparijJA taMdula vaicArika saMstAraka gacchAcAra gaNividyA devendrastava maraNasamAdhi nizISa bRhatkalpa vyavahAra dazAzrutaskandha jItakalpa mahAnizItha Avazyaka oghaniyukti Da dazavaikAlika uttarAdhyayana nandI anuyogadvAra 63 63 71 70 142 142 172 172 161 139 133 133 137 137 82 82 307 307 664 664 1420 215 285 114 56 103 103 8 1528 92 1165 noMdha :- ukta thA saMkhyAno samAveza mUrtta mAM thaI ja jAya che. te mUla sivAyanI alaga gAthA samabhavI nahIM. mUla zabda se sabhI sUtra jane gAthA jane bhATe no khAyelo saMyukta anukrama che. gAthA badhAMja saMpAdanomAM sAmAnya aMka dharAvatI hovAthI teno alaga aMka Apela che. paNa sUtranA vibhAga dareka saMpAdake bhinnabhinna rIte karyA hovAthI ame sUtrAMka judo pADatA nathI. 21 1165 712 712 540 515 1731 1640 168 93 350 141 Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10] -H amArA prakAzano : abhinava hema laghuprakriyA - 1 abhinava hema laghuprakriyA 2 abhinava hema laghuprakriyA - 3 - [1] [2] [3] [4] [5] kRdantamAlA [s] caityavandana parvamAlA * saptAGga vivaraNam saptAGga vivaraNam saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 4- saptAGga vivaraNam - = [9] caityavandana saGgraha - tIrthajinavizeSa [<] caityavandana covizI [9] zatruJjaya bhakti [ AvRtti-do ] [10] abhinava jaina paJcAGga - 2046 [12] [11] abhinava upadeza prAsAda - 1- zrAvaka kartavya - 1 thI 11 abhinava upadeza prAsAda - 2- zrAvaka kartavya - 12 thI 15 abhinava upadeza prAsAda - 3- zrAvaka kartavya - 16 thI 36 navapada - zrIpAla (zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe) [13] * [14] [15] [16] [17] samAdhi maraNa [vidhi - sUtra - pagha- ArAdhanA-maraNabheda-saMgraha] caityavaMdana mALA [779 caityavanaMdanono saMgraha] tatvArtha sUtra prabodhaTIkA [adhyAya-1] tatvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno siddhAcalano sAthI [AvRtti - be] caitya paripATI [18] [19] [20] [21] [22] [23] [24] [25] [Rs] [20] [28] [29] [30] [31] [32] [33] [34] [35] amadAvAda jinamaMdira upAzraya Adi DirekTarI zatruMjaya bhakti [AvRtti - be] zrI navakAramaMtra navalAkha jApa noMdhapothI. zrI cAritra pada eka karoDa jApa noMdhapothI zrI bAravrata pustikA tathA anya niyamo - [AvRtti - cAra] abhinava jaina paMcAMga - 2042 [sarvaprathama 13 vibhAgomAM] zrI jJAnapada pUjA aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharma vidhi zrAvaka aMtima ArAdhanA [AvRtti traNa] vItarAga stuti saMcaya [1151 bhAvavAhI stutio (pUjya AgamoddhAraka zrI nA samudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-1 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-2 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-3 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-4 Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11] [35] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-5 [3] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya[38] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-7 [39] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-8 [40] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-9 [41] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-10 prakAzana 1 thI 41 abhinavazruta prakAzane pragaTa karela che. [42] AyAro [AgamasuttANi-1] paDhamaM aMgasuttaM [43] sUyagaDo [AgamasuttANi-2] bIaM aMgasuttaM [44] ThANaM [AgamasuttANi-3] taiyaM aMgasuttaM [45] samavAo [AgamasuttANi-4] cautthaM aMgasuttaM [46] vivAhapannati [AgamasuttANi-5]] paMcamaM aMgasuttaM [47] nAyAdhammakahAo [AgamasuttANi-6] chaThaM aMgasuttaM [48] uvAsagadasAo [AgamasuttANi-7] sattamaM aMgasuttaM [49] aMtagaDadasAo [AgamasuttANi-8] aTThamaM aMgasuttaM [50] anuttovavAiyadasAo [AgamasuttANi-9] navamaM aMgasuttaM [51] paNhAvAgaraNaM [AgamasuttANi-10] dasamaM aMgasuttaM [52] vivAgasUyaM [AgamasuttANi-11] eksarasamaM aMgasuttaM [53] uvavAiyaM [AgamasuttANi-12] paDhama uvaMgasuttaM [54] rAyappaseNiyaM [AgamasuttANi-13 ] bIaM uvaMgasuttaM [55] jIvAjIvAbhigamaM [AgamasuttANi-14 ] taiyaM uvaMgasuttaM [56] panavaNAsuttaM [AgamasuttANi-15] cautyaM uvaMgasuttaM [57] sUrapannatiH [AgamasuttANi-16 ] paMcamaM uvaMgasuttaM [58] caMdapannattiH [AgamasuttANi-17 ] chaThaM uvaMgasuttaM [59] jaMbUddIvapannati [AgamasuttANi-18] sattama uvaMgasuttaM [60] nirayAvaliyANaM [AgamasuttANi-19] aThThamaM uvaMgasuttaM [61] kappavaDiMsiyANaM [AgamasuttANi-20] navamaM uvaMgasuttaM [62] pupphiyANaM [AgamasuttANi-21 ] dasamaM uvaMgasuttaM [63] pupphacUliyANaM [AgamasuttANi-22] emarasamaM uvaMgasuttaM [64] vaNhidasANaM [AgamasuttANi-23] bArasamaM uvaMgasuttaM [65] causaraNaM [AgamasuttANi-24 ] paDhamaM paINNagaM [66] AurapaccakkhANaM [AgamasuttANi-25] vIaM paINNagaM [67] mahApaccakkhANaM [AgamasuttANi-26] tIiyaM paINNagaM [68] bhattapariNNA [AgamasuttANi-27 ] cautyaM paINNagaM Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12] [69] taMdulaveyAliyaM [AgamasuttANi-28 ] paMcamaM paINNagaM [70] saMthAragaM [AgamasuttANi-29] chaThaM paINNagaM [71] gacchAyAra [AgamasuttANi-30/1] sattamaM paINNagaM-1 [72] caMdAvejjhayaM [AgamasuttANi-30/2 ] sattamaM paINNagaM-2 [73] gaNivijA [AgamasuttANi-31] amaM paINNagaM [74] deviMdatthao [AgamasuttANi-32] navamaM paINNagaM [75] maraNasamAhi [AgamasuttANi-33/1] dasamaM paINNaga-1 [76] vIratthava [AgamasuttANi-33/2 ] dasamaM paINNagaM-2 [77] nisIha [AgamasuttANi-34 ] paDhamaM cheyasuttaM [78] buhatkappo [AgamasuttANi-35 ] bIaM cheyasuttaM [79] vavahAra [AgamasuttANi-36] taiyaM cheyasuttaM [80] dasAsuyakkhadhaM [AgamasuttANi-37 ] cautthaM cheyasuttaM [81] jIyakappo [AgamasuttANi-38/1] paMcamaM cheyasuttaM-1 [82] paMcakappabhAsa [AgamasuttANi-38/2 ] paMcamaM cheyasuttaM-2 [83] mahAnisIhaM [AgamasuttANi-39] chaThu cheyasuttaM [84] AvasassayaM [AgamasuttANi-40] paDhamaM mUlasuttaM [85] ohanijRtti [AgamasuttANi-41/1] bIaM mUlasuttaM-1 [86] piMDaninutti [AgamasuttANi-41/2 ] bIaM mUlasuttaM-2 [87] dasaveyAliyaM [AgamasuttANi-42] taiyaM mulasuttaM [88] utaraljhayaNaM [AgamasuttANi-43 ] cautthaM mUlasuttaM [89] naMdIsUrya [AgamasuttANi-44 ] paDhamA cUliyA [90] anuogadAraM [AgamasuttANi-45 ] bitiyA cUliyA prakAzana 42 thI 90 Agamazrata prakAzane pragaTa karela che. [1] mAyAra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] paheluM aMgasUtra [2] sU43 gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] bIjuM aMgasUtra [4] 49 - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] trIjuM aMgasUtra [4] samavAya - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] cothuM aMgasUtra vivAhapannatti - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-2) pAMcamuM aMgasUtra nAyAdhammakahA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] chachuM aMgasUtra [87] uvAsagadasA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] sAtamuM aMgasUtra [48] saMtasA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] AThamuM aMgasUtra [9] anuttaropapAtikadasA- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] navamuM aMgasUtra [100] pddaavaa||291- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] dazamuM aMgasUtra - [5] [es] Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [101] vivAgasUya - [102] uvavAiya [103] rAyappaseNiya - [104] jIvAjIvAbhigama - [105] pannavaNAsutta [106] sUrapannatti - [107] caMdapannati - [108] jaMbuddIvapakSati - [19] nirayAvaliyA - [110] kappavaDisiyA - [111] pulphiyA - [112] pucUliyA - [113] varNAidasA - [114] causaraNa - [115] AurapaccakkhANa - [11] mahApaccakkhANa - [117] bhattapariNA - [118] taMdulaveyAliya - [119] saMthAraga - [120] gacchAyAra - [121] caMdAveRya - [122] gaNivijjA - [123] deviMdatyao - [124] vIratthava - [125] nisIha - [126] butakappa - [127] vavahAra - [128] dasAsuyabaMdha - [129] jIyakappo - [130] mahAnisIha - [131] Avasaya - [132] onijjutti - [133] piMDanijjutti - [134] dasaveyAliya - [13] gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] [AgamadIpa-4] [AgamadIpa-4] [AgamadIpa-4] AgamadIpa-4] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-5] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] AgamadIpa-7] [AgamadIpa-6] [AgamadIpa-6] AgamadIpa-7] [AgamadIpa-7] agiyAramuM aMgasUtra paheluM upAMgasUtra bIjuM upAMgasUtra trIjuM upAMgasUtra cothuM upAMgasUtra pAcamuM upAMgasUtra chaThThuM upAMgasUtra sAtamuM upAMgasUtra AThamuM upAMgasUtra navamuM upAMgasUtra dazamuM upAMgasUtra agiyAramuM upAMgasUtra bAramuM upAMgasUtra pahelo payajJo bIjo payajJo trIjo payajJo cotho payajJo pAMcamo payajJo chaThTho payajJo sAtamo payajJo-1 sAtamo payajJo-2 AThamo payajJo navamo payajJo dazamo payajJo paheluM chedasUtra bIjuM chedasUtra trIjuM chedasUtra cothuM chedasUtra pAMcamuM chedasUtra chaThThuM chedasUtra paheluM mUlasutra bIjuM mUlasutra-1 bIjuM mUlasutra-2 trIjuM mulasUtra Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda AgamadIpa-7] AgamadIpa-7] [AgamadIpa-7] bIjI cUlikA cothuM mUlasutra pahelI cUlikA prakAzana 91 thI 137 AgamadIpa prakAzane pragaTa karela che. [134] uttara yaza - [935] naMhIsutaM - [137] anuyogadvAra - [138] dIkSA yogAdi vidhi [139] 45 Agama mahApUjana vidhi [140 ] AcArAGgasUtraM saTIkaM [141 ] sUtrakRtAGgasUtraM saTIkaM [142 ] sthAnAGgasUtraM saTIkaM [143 ] samavAyAGgasUtraM saTIkaM [144 ] bhagavatIaGgasUtraM saTIkaM [145 ] jJAtAdharmakathAGgasUtraM saTIkaM [146] upAsakadazAGgasUtraM saTIkaM [147 ] antavRddazAGgasUtraM saTIkaM [148] anuttaropapAtikadazAGgasUtraM saTIkaM [149] praznavyAkaraNAGgasUtraM saTIkaM [150 ] vipAkazrutAGgasUtraM saTIkaM [151] aupapAtikaupAGgasUtraM saTIkaM [152] rAjaprazniyaupAGgasUtraM saTIkaM [153] jIvAjIvAbhigamaupAGgasUtraM saTIkaM [154] prajJApanAupAGgasUtraM saTIkaM [155 ] sUryaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM [156 ] candraprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM [157 ] jambUdvIvaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM [158] nirayAvalikAupAGgasUtraM saTIkaM [159] kalpavataMsikAupAGgasUtraM saTIkaM [160 ] puSpitAupAGgasUtraM saTIkaM [161] puSpacUlikAupAGgasUtraM saTIkaM [162 ] vaNhidasAupAGgasUtraM saTIkaM [163] catuHzaraNaprakIrNakasUtra saTIkaM [164 ] AturapratyAvyAnaprakIrNakasUtraM saTIka [165 ] mahApratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM sacchAyaM [ 166 ] bhaktaparijJAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM - 9 AgamasuttANi saTIkaM -2 AgamasuttANi saTIkaM - 3 AgamasuttANi saTIkaM - 4 AgamasuttANi saTIkaM - 5/6 AgamasuttANi saTIkaM 7 AgamasuttANi saTIkaM-7 AgamasuttANi saTIkaM-7 AgamasuttANi saTIkaM-7 AgamasuttANi saTIkaM-7 AgamasuttANi saTIkaM-8 AgamasuttANi saTIkaM-8 AgamasuttANi saTIkaM 8 AgamasuttANi saTIkaM 9 AgamasuttANi saTIkaM-10/11 AgamasuttANi saTIkaM - 12 AgamasuttANi saTIkaM - 12 AgamasuttANi saTIkaM - 13 AgamasuttANi saTIkaM- 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM- 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM-14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM- 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [167 ] taMdulavaicArika prakIrNakasUtraM saTIkaM [168 ] saMstArakaprakIrNakasUtraM sacchAyaM [ 169 ] gacchAcAraprakIrNakasUtraM saTIkaM [ 170 ] gaNividyAprakIrNakasUtraM sacchAyaM [171] devendrastavaprakIrNakasUtraM sacchAyaM [ 172 ] maraNasamAdhiprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 15-16-17 AgamasuttANi saTIkaM - 18-19-20 Agagama suttANi saTIkaM - 21-22 AgamasuttANi saTIkaM - 23 AgamasuttANi saTIkaM - 23 AgamasuttANi saTIkaM - 23 AgamasuttANi saTIkaM- 24-25 Agama suttAmi saTIka - 26 AgamasuttANi saTIkaM - 26 AgamasuttANi saTIkaM - 27 AgamasuttANi saTIkaM - 28-29 AgamasuttANi saTIkaM - 30 AgamasuttANi saTIkaM - 30 prakAzana 139 thI 185 Agamazruta prakAzane pragaTa karela che. [173 ] nizIthachedasUtraM saTIkaM bRhatkalpaThedasUtraM saTIkaM [174] [15] [175 ] vyavahArachedasUtraM saTIkaM [ 176 ] dazAzrutaskandhachedasUtraM saTIkaM [177] jItakalpachedasUtraM saTIkaM [178 ] mahAnizIthasUtraM ( mUlaM ) [ 179] AvazyakamUlasUtraM saTIkaM [180] oghaniryuktimUlasUtraM saTIkaM [181] piNDaniryuktimUlasUtraM saTIkaM [182] dazavaikAlikamUlasUtraM saTIkaM [183] uttarAdhyayanamUlasUtraM saTIkaM [184] nandI - cUlikAsUtraM saTIkaM [185] anuyogadvAracUlikAsUtraM saTIkaM -: saMparDa sthaNa :'Agama ArAdhanA kendra' zItalanAtha sosAyaTI-vibhAga-1, iseTa naM-13, 4the bhANe zrI naminAtha jaina derAsarajI pAchaLa, nhAI senTara, khAnapura amadAvAda-1 Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [16] "AgamasuttANi-saTIkaM" bhAga 1 thI 30 nuM vivara samAviSTA AgamAH AgamasuttANi bhAga-1 bhAga-2 bhAga-3 bhAga-4 bhAga - 5-6 bhAga-7 bhAga-8 bhAga-9 bhAga - 10-11 bhAga - 12 bhAga- 13 bhAga - 14 AyAra sUtrakRta sthAna samavAya bhagavatI ( aparanAma vyAkhyAprajJapti) | jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, antakRddazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa vipAkazruta, aupapAtika, rAjaprazniya | jIvAjIvAbhigama prajJApanA sUryaprajJapti, candraprajJapti jambUdvIpaprajJapti niravAyalikA, kalpavataMsikA, puSpikA, puSpacUlikA vahidazA, catuHzaraNa, AturapratyAkhyAna, mahApratyAkhyAna, bhaktaparijJA, tandulavaicArika, saMstAraka, gacchAcAra, gaNividyA, devendrastava, maraNasamAdhi bhAga - 15-16-17 / nIzItha bhAga- 18-19-20 bRhatkalpa bhAga - 21-22 vyavahAra bhAga- 23 bhAga - 24-25 bhAga- 26 bhAga- 27 bhAga - 28-29 bhAga - 30 dazAzrutaskandha, jItakalpa, mahanizItha Avazyaka oghaniryukti, piNDaniryukti dazavaikAlika uttarAdhyayana nandI, anuyogadvAra Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rivate & Personal Use Only