Book Title: Agam Suttani Satikam Part 01 Aacharang
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Agam Shrut Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003305/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamasuvANi (saTIkaM) bhAga: - 1 zalpa namo namo nimmala daMsaNarUsa saMzodhaka sampAdakazca mani dIparatnasAgara Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlabrahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmala daMsaNassa zrI AnaMda-kSamA-lalita suzIla sudharmasAgara gurUbhyonamaH Agama suttANi (saTIka) bhAga - 1 AcArAGgasUtram -: saMzodhakaH sampAdakazcaH : muni dIparatnasAgara ravivAra 2056 45- Agama suttANi saTIkaM mUlya rU. 11000/ 5 Agama zruta prakAzana saMparka sthala :" Agama ArAdhanA kendra " zItalanAtha sosAyaTI vibhAga-1, phleTa naM 13, 4 thI maMjhila, vhAyasenTara, ahamadAbAda (gujarAta) khAnapura, tA. 14/4/2000 caitra suda 11 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAgasUtram AcArAGga sUtrasya viSayAnukramaH mUlAGkAH-552, niyukti gAthAH-356 | mUlAGkaH viSayaH | pRSThAGkaH mUlAGkaH viSayaH pRSThAGkaH 251 / 256 prathamaH zrutaskandhaH | 5 | |adhyayanaM-5 lokasAraH 202 adhyayanaM-1 zastraparijJA | 5 -158 uddezakaH-1 ekacaryA 205 1-13 | uddezakaH-1 jIvaastitvaM | 16 |-163 uddezakaH-2 viratamuni 211 -18 | uddezakaH-2 pRthvIkAyaH | 34|-168 uddezakaH-3 aparigrahaH 215 |-31 | uddezakaH-3 apkAyaH 45 -172 | uddezakaH-4 avyakataH 220 -39 | uddezakaH-4 agnikAyaH / 55 |-178/ uddezakaH-5 hradopamaH 227 |-48 | uddezakaH-5 vanaspatikAyaH 62 |-185/ uddezakaH-6 kumArgatyAgaH 233 |-55 | uddezakaH-6 trasakAyaH 72 | | adhyayanaM-6 dhutaM 239 -62 | uddezakaH-7 vAyukAyaH | 79-193| uddezakaH-1 svajana vidhUnanaM / 239 | adhyayanaM-2 lokavijayaH / 86 -197/ udezakaH 2- karma vidhUnanaM 248 -72 | uddezakaH-1 svajanaH | 87|-200/ uddezakaH-3 upakaraNa evaM -77 | uddezakaH-2 adRDhatvam | 117 zarIra-vidhUnanaM -83 | uddezakaH-3 madaniSedhaH | 12/-206] uddezakaH-4 gauravatrika-87 uddezakaH-4 bhogAsakti / 132 vidhUnanaM -97 | uddezakaH-5 lokanizrA | 136/-209/ uddezakaH-5 upasarga-sanmAna- 261 -108| uddezakaH-6 amamatvaM 146 vighUnanaM adhyayanaM-3 zItoSNIyaM | 1550 adhyayanaM-7 vicchedaH -114/ uddezakaH-1 bhAvasuptaH 158/ adhyayanaM-8 vimokSaM 266 |-124| uddezakaH-2 duHkhAnubhavaH | 165/-214 uddezakaH-1 kuzIlaparityAgaH | 272 -133 uddezakaH-3 akriyA | 171/-219/ uddezakaH-2 akalpanIya- | 278 |-138 uddezakaH-4 kaSAyavamanaM 177/ parityAgaH | adhyayanaM-4 samyakatvaM | 181/-223| uddezakaH-3 aGgaceSTAbhASitaH | 281 -142 uddezakaH-1 samyakvAdaH 185/-228 uddezakaH-4 vehAsanAdimaraNaM | 284 -146/ uddezakaH-2 dharmapravAdIparIkSaNaM| 188-230 uddezakaH-5 glAnabhaktaparijJA | 287 -149 uddezakaH-3 niravadyatapaH / 195/-235 uddezakaH-6 iMgitamaraNaM 289 -155/ uddezakaH-4 saMyamapratipAdanaM | 199-239 uddezakaH-7 pAdapopagamana vacanaM vacanaM / maraNaM 293 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaH mUlAGkaH viSayaH | - 264 | uddezakaH-8 uttamamaraNa vidhiH adhyayanaM - 9 upadhAnazrutaM O - 287 | uddezakaH - 1 caryAH - 303 uddezakaH - 2 zayyAH - 317 uddezakaH - 3 parISahaH - 334 | uddezakaH - 4 rogAtaGkaH dvitIyaH zrutaskandhaH cUDA- 9 adhyayanaM -1 piNDaiSaNA -397 ( uddezakA: 1....11) AhAragrahaNa vidhiH evaM niSedhaH, AhArArthe gamana vidhiH, saGghaDI doSa:, pAnakagrahaNa vidhiH, ityAdiH bhojanavidhiH, adhyayanaM - 2 zayyaiSaNA O - 444) (uddezakAH 1.... 3) zayyA vasati grahaNe niSedhaH evaM vidhiH saMstAraka pratimA 10 adhyayanaM -3 IrSyA - 465 ( uddezakAH 1.... .3) vihAra niSedhaH evaM vidhiH, varSAvAsaH, gamanAgamana vidhi niSedhazca, pathinA saha vArtA vidhiH adhyayanaM 4 bhASAjAtaM - 469 uddezakaH 1 vacanavimaktiH - 474 uddezakaH - 2 krodhotpatti varjanaM 10 adhyayanaM - 5 vastraiSaNA - 482 uddezakaH 1 vastragrahaNa vidhiH gyanmandir@kobatirth.org pRSThAGkaH mUlAGkaH viSayaH pRSThAGkaH 295 - 485 uddezaka :- 2 vastradhAraNa vidhiH 408 302 0 adhyayanaM -6 pAtraiSaNA 409 308 - 488 uddezakAH 1....2 410 pAtrasvarUpaM, pAtragrahaNa vidhiH niSedhazca, pAtra paDimA, 313 316 319 325 328|0 328-496 uddezakAH 1.....2 328 pAtra pramArjanA, pAtra parigrahaNam adhyayanaM 7 avagraha pratimA avagraha Adi yAcanAvidhiH evaM avagraha paDimA (7) cUDA-2 saptasaptikA --497 saptaikakaH-1 'sthAnaM' - 498 | saptaikakaH-2 niSIdhikAH - 501 saptaikakaH-3 uccAra prazravaNaM 367 - 504 saptaikakaH-4 zabdaH 368-505 saptaikakaH - 5 rUpaM - 507 saptaikakaH-6 parakriyA - 508 saptaikakaH 7 anyonyakriyA 383 cUDA-3 bhAvanA 385-540 bhagavan mahAvIrasyacyavana, janma, dIkSA Adi varNanam paJca mahAvrata prarUpaNA evaM tasya paJcapaJca bhAvanAyAH nirupaNam 412 413 418 418 419 420 423 426 427 430 430 434 394 444 cUDA-4 vimukti: 395-552 anityabhAvanA, muneH hastyAdi 445 399 upamA, antakRt evaM mokSagAmI muni svarupa darzanam 402 403 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 AcArAGgasUtraM - saTIkaM mUlam + niryukti + vRttiH AcArAGgasUtram Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Arthika anudAtA, -pa.pU. mAlavabhuSaNa tapasvI AcAryadeva zrI navaratnasAgara sUrIzvarajI ma. sA. nI preraNAthI zrI lAlabhAI devacaMda zAha taraphathI - nakala eka. | -pa.pU. saraLa svabhAvI-zrImad bhagavatIsUtra vyAkhyAna paTu AcAryadeva zrI naradevasAgarasUrIzvarajI ma. sA. tathA pUjyazrInA ziSyaratna tapasvI gaNivaryazrI caMdrakIrtisAgarajI ma. sA.nI preraNAthI zrI puruSAdAnIya pArzvanAtha je. mUrti. jaina saMgha, devakInaMdana sosAyaTI, amadAvAda taraphathI nakala eka. -pa.pU. zAsana prabhAvaka-kriyArAgI AcAryadevazrI vijaya cakacaMdra sUrIzvarajI ma. sA.nI preraNAthI eka sahastha taraphathI nakala eka. -pa.pU. sAhityapremI munirAja zrI sarvodaya sAgarajI ma. sA.nI preraNAthI- "acalagacchAdhipati pa.pU. A. bha. zrI guNasAgarasUrIzvarajI ma. sA.nA ziSyaratna pa.pU. munirAja zrI cAritraratnasAgarajI ma. nI 19mI aThThAi nimitte-zrI cAritraratna phA. ce. TrasTa taraphathI nakala eka. -pa.pU, vaiyAvRtyakArikA sAdhvI zrI malayAzrIjI ma. sA.nA ziSyA vyavahAra vicakSaNA pU. sAdhvI zrI hitajJAzrIjI ma. nI preraNAthI jaina | ArAdhanA maMdira- "jJAnakhAtA" taraphathI nakala eka. -pa.pU. saumyamUrti sAdhvIzrI saumyaguNAzrIjI ma.nI preraNAthI pa.pU. gurumAtA-vAtsalyamUrti sA. zrI ratnatrayAzrIjI ma. nI paMcamI punyatithi nimitte zrImatI lIlamabena prANalAla pI. dAmANI taraphathI nakala eka. | -pa.pU. svanAmadhanyA sA. zrI saumyaguNAzrIjI tathA teonA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI-2053nA yazasvI cAturmAsa nimitte zrI pArzvapadmAvatI jaina saMgha, pArUlanagara, amadAvAda taraphathI nakala be. | -pa.pU. ratnatrayArAdhako sAdhvIzrI samyaguNAzrIjI tathA teozrInA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI saMvata 2054nA nirmaLa ArAdhanAmaya cAturmAsanI smRtimAM-ghATaloDiyA (pAvApurI) jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda taraphathI nakala eka. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -pa.pU. sAdhvI zrI ratnatrayAzrIjI ma.nA parama vineyA sA. zrI saumyaguNAzrIjInI preraNAthI teonA saMsArIbhAIzrI indravadanabhAI dAmANInA anumodanIya puruSArthathI "Agama dIpa-saMpuTa"nA badalAmAM prApta rakamamAMthI-nakala cAra. -pa.pU prazamarasanimagnA sAdhvIzrI prazamazIlAzrIjI ma.nI preraNAthIsametazikhara tirthodvArikA pa.pU. sAdhvIzrI raMjanazrIjI ma. sA.nA ziSyA apratima vaiyAvRtyakArikA sA. zrI malayAzrIjI tat ziSyA sA. zrI narendrazrIjI-tata ziSyA sA. zrI praguNAzrIjI ma.nA. AtmazreyArthearihaMta TAvara, jaina saMgha, muMbai taraphathI nakala eka. -pa.pU. AgamoddhAraka AcAryadevazrI nA samudAyavartI pa.pUjya vaiyAvRtyakArikA sA. zrI malayAzrIjI ma.nA ziSyA pU.sA. zrI kaivalyazrIjI ma.nA ziSyA pU. sA. zrI bhavyAnaMdazrIjI ma. sA.nA suziSyA miSTabhASI sAdhvIzrI pUrNaprajJAzrIjI ma. sA. tathA temanA vinita ziSyA sA. zrI pUrNadazitAzrIjI tathA sA. pUrvanaMdItAzrIjInI preraNAthI-sarvodaya pArzvanAtha cerITebala TrasTa, mulunDa muMbaI taraphathI nakala eka. | -pa.pU. vaiyAvRtyakArikA sAdhvIzrI malayAzrIjI ma. nA praziSyA sA. zrI bhavyAnaMdazrIjIma.nA suvinitA sA. zrI kalpaprajJAzrIjI tathA kokIlakaMThI sA. zrI kairavaprajJAzrajI nI preraNAthI -mehula sosAyaTI, ArAdhanAbhavana, subhASanagara, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka -zrI vizAzrImALI tapagacchajJAti-jJAnakhAtuM, jaina pAThazALA, jAmanagara taraphathI nakala be. -zrI maMgaLa pArekhano khAMco-jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda. taraphathI 2054nA cAturmAsa nimitte nakala be. - zrI AkoTA jaina saMgha, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka. -zrImatI nayanAbena ramezacaMdra zAha, vaDodarAnI preraNAthI AgamonA seTanA badalAmAM prApta rakamamAMthI nakala pAMca, zeSa sarve rakama "amArA" Aja paryanta prakAzanonA badalAmAM prApta thayelI che. maleterson sem Chorary.org Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandha :- 1, adhyayanaM - 1, upodghAta : 11911 (mUlam + zrI bhadrabAhusvAmI kRt niryuktiH evaM zrI zilAGkAcArya racita vRttiH yuktaM ) 5 prathamam zrutaskandham pha adhyayanaM -1 zastra parijJA OM namaH sarvajJAya // jayati samastavastuparyAyavicArApAstatIrthikaM, vihitaikaikatIrthanayavAdasamUhavazApratiSThitam bahuvidhabhaGgisiddhisaddhAntavidhUnimalamalImasaM, tIrthamanAdinidhanagatamanupamamAdinataM jinezvaraiH AcArazAstraM suvinizcitaM yathA, jagAda vIro jagate hitAya yaH tathaiva kiJcidgadataH sa eva me, punAtu dhImAn vinayArpitA giraH zastraparijJAvivaraNamatibahugahanaM ca gandhahastikRtam 11311 tasmAt sukhabodhArthaM gRhNAmyahamaJjasA sAram iha hi rAgadveSamohAdyabhibhUtena sarveNApi saMsArijantunA zArIramAnasAnekAtikaTukaduHkhopanipAtapIDitena tadapanayanAya heyopAdeyapadArthaparijJAne yatno vidheyaH, sa ca na viziSTavivekamRte, viziSTavivekazcana prAptAzeSAtizayakalApAptopadezamantareNa, Aptazca rAgadveSamohAdInAM doSANAmAtyantikaprakSayAt, sacArhata eva, ataH prArabhyate'rhadvacanAnuyogaH, saca caturghA, tadyathA - dharmakathAnuyogo gaNitAnuyogo dravyAnuyogazcaraNakaraNAnuyogazceti, tatra dharmakathAnuyoga uttarAdhyayanAdikaH, gaNitAnuyogaH sUryaprajJaptayAdikaH, dravyanuyogaH pUrvvANi sammatyAdikazca, caraNakaraNAnuyogazcAcArAdikaH, sa ca pradhAnatamaH, zeSANAM tadarthatvAt, taduktamcaraNapaDivattihetuM jeNiyare tiNNi anuoga "tti, tathA"caraNapaDivittiheuM ghammakahAkAladikkhamAdIyA // 2 // 11911 namo namo nimmala daMsaNasta paMcama gaNadhara zrI sudharmAsvAmine namaH 1 AcArAGga sUtram sa TI kaM prathamaM aGga sUtram davie daMsaNasohI daMsaNasaddhassa caraNaM tu" gaNadharairapyata eva tasyaivAdau praNayanamakAri, atastatpratipAdakasyAcArAGgasyAnuyogaH samArabhyate, sa ca paramapadaprAptihetutvAtsavighnaH, taduktam 119 11 " zreyAMsi bahuvighnAni bhavanti mahatAmapi azreyasi pravRttAnAM kApi yAnti vinAyakAH" Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/9/-/ tasmAdazeSapratyahopazamanAya maGgalamabhidheyaM, taccAdimadhyAvasAnabhedAtridhA, tatrAdi-maGgalaM 'suyaM me AusaMteNaM bhagavayA evamakkhAya'mityAdi, atraca bhagavadvacanAnuvAdo maGgalam, athavA zrutamitizrutajJAnaM, tacca nandyantaH pAtitvAnmaGgalamiti, etaccAvinenAbhila-SitazAstrArthapAragamanakAraNaM, madhyamaGgalaM lokasArAdhyayanapaJcamoddezakasUtra se jahA keviharaepaDipuNNeciTThai samaMsi bhomme uvasantarae sArakkhamANe'ityAdi, atra ca hradaguNairAcArya guNotkIrtanam, AcAryazca paJcanamaskArAntaHpAtitvAnmaGgalamiti, etaccAbhilaSitazAstrArthasthirIkaraNArtham, avasAnamaGgalaM navamAdhyayane'vasAnasUtram abhinivvuDeamAIAvakahAebhagavaMsamiyAsI' atrAbhinivRtagrahaNaM saMsAramahAtarukandocchedya'vipratipattyA dhyAnakAritvAnmaGgalamiti, etacca ziSyapraziSyasantAnAvyavacchedArthamiti, adhyayanagatasUtramaGgalatvapratipAdenainaivAdhyayanAnAmapi magalatvamuktameveti na pratanyate, sarvameva vA zAstraM maGgaM, jJAnarUpatvAt jJAnasya ca nirjarArthatvAt, nirjarArthatvena ca tasyAvipratipattiH, yduktm||1|| "jaM annANI kammaMkhavei bahuyAhiM vAsakoDIhiM taMnANI tihiM gutto khavei ussAsamitteNaM" maGgalazabdaniruktaMcamAMgAlayatyapanayati bhavAditimaGgalaM, mA bhUdgalo vighnogAlovA nAzaH zAstrasyeti maGgalamityAdi, zeSaM tvaakssepprihaardikmnyto'vseymiti| sAmpratamAcArAnuyogaH prArabhyate -AcArasyAnuyogaH-arthakathanamAcArAnuyogaH, sUtrAdanu-pazcAdarthasya yogo'nuyogaH, sUtrAdhyayanAtpazcAdarthakathanamiti bhAvanA, aNorvA laghIyasaH sUtrasya mahatA'rthena yogo'nuyogaH, sacAmIbhirdArairanugantavyaH, tdythaa||1|| nikkhevegaTTaniruttivihipavittIya keNa vA kassa taddArabheyalakkhaNa tadarihaparisA sa suttattho tatra nikSepo-nAmAdiH saptadhA, nAmasthApane kSuNNe, dravyAnuyogo dvedhA-Agamato noA gamatazca, tatrAgamato jJAtA tatra cAnupayukto, noAgamato jJazarIrabhavyazarIratadvyatirikto'nekadhA, dravyeNa-seTikAdanA dravyasya-AtmaparamANvAderdravyeniSadyAdau vA anuyogo dravyAnuyogaH, kSetrAnuyogaH kSetreNa kSetrasya kSetre vA'nuyogaH kSetrAnuyogaH, evaM kAlena kAlasya kAle vA'nuyogaH kAlAnuyogaH, vacanAnuyoga ekavacanAdinA, bhAvAnuyogI dvedhA Agamato noAgamatazca, tatrAgamato jJAtopayukto, noAgamatastu aupazamikAdibhAvaiH, teSAM cAnu yogo'rthakathanaM bhAvAnuyogaH, zeSamAvazyakAnusAreNa jJeyaM, kevalamihAnuyogasya prastutatvAttasya cAcAryAdhInatvAt kenetidvAraMvivriyate, tathopakramAdInicadvArANipracurataropayogitvAtpradarzyante, tatra keneti kathambhUtena ? yathAbhUtena ca sUriNA vyAkhyA kartavyA tathA pradarzyate // 1 // "desakulajAirUvI saMghayaNI dhiijuo aNAsaMsI avikatthaNo amAI thiraparivADI gahiyavakko" // 2 // jiyapariso jiyaniddo majjhatyo desakAlabhAvannU Asannaladdhapaibho nAnAvihadesabhAsaNNU // 3 // paMcavihe AyAre jutto suttatthatadubhayavihinnU AharaNaheukAranaNayaniuNo gAhaNAkusalo Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-1, upodghAta : // 4 // sasamayaparasamayaviU gaMbhIro dittimaM sivo somo guNasayakalio jutto pavayaNasAraM parikaheu AryadezodbhUtaH sukhAvabodhavacano bhavatItyato dezagrahaNaM, paitRkaM kulamikSvAkvAdi jJAtakulazca yathotkSiptabhAravahanena zrAmyatIti, mAtRkI, jAtistatsaMpanno vinayAdiguNavAn, bhavati, 'yatrAkRtistatraguNAvasantI'tirUpagrahaNaM, saMhananadhRtiyutovyAkhyAnAdiSuna khedameti, anAzaMsI zrotRbhyo navastrAdyAkAGkSati, avikatthanohitamitabhASI, amAyI sarvatra vizvAsyaH, sthiraparipATiH paricitagranthasya sUtrArthagalanAsaMbhavAt, grAhyavAkyaH sarvatrAskhalitAjJaH, jitaparSad AjAdisadasi na kSobhamupayAti, jitanidro'pramattatvAnnidrApramAdinaH ziSyAn sukhenaiva prabodhayati, madhyasthaH ziSyeSusamacittobhavati, dezakAlabhAvajJaH sukhenaiva guNavaddezAdau vihariSyati, Asannalabdhapratibho drAk paravAdyuttaradAnasamartho bhavati, nAnAvidhadezabhASAvidhijJasya nAnAvidhadezajAH ziSyAH vyAkhyAnaMsukhabhavabhotsyante, jJAnAdyAcArapaJcakayuktaH zraddheyavacanobhavati, sUtrArthatadubhayavidhijJa utsargApavAdaprapaJcaMyathAvaddvApayiSyati, hetUdAharaNa-nimittanayaprapaJcajJaHanAkulo hetvAdInAcaSTe, grAhaNAkuzalobahvIbhiryuktibhiH ziSyAnbodhayati, svasamayaparasamayajJaH sukhenaivatatsthApanocchedI kariSyati, gambhIraH khedasahaH, dIptimAn parAdhRSyaH, zivahetutvAt zivaH, tadadhiSThitadeze mA-dhupazamanAtu, saumyaHsarvajananayanamanoramaNIyaH,guNazatakalitaH prazrayAdiguNopetaH, evaMvidhaH sUriH pravacanAnuyoge yogyo bhavati / tasya cAnuyogasya mahApurasyeva catvAryanuyogadvArANi-vyAkhyAGgAni bhavanti, tadyathA - upakramo nikSepo'nugamo nayaH, tatropakramaNamupakramaH upakramyate'nenAsmAdasminniti vopakramaH :-vyAcikhyAsitazAstrasya samIpAnayanamityarthaH, saca zAstrIyalaukikabhedA dvidhA, tatra zAstrIyaH AnupUrvI nAma pramANaM vaktvyatA'rthAdhikAraH samavatArazceti SoDhA, laukiko nAma sthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedAtSodvaiva / nikSepaNamananesmAdisminniti vA nikSepaH, upakramAnItasya vyAcikhyAsitazAstrasya nAmAdinyasanamityarthaH, sa ca trividhaH, tadyathA - oghaniSpanno nAmaniSpannaH sUtrAlApakaniSpannazca, tatraughaniSpanno'GgAdhyayanAdisAmAnyabhi-dhAnanyAsaH, nAmaniSpanna AcArazastraparijJAdi-vizeSAbhidhAnanAmAdinyAsaH, sUtrAlApaka- niSpannazca sUtrAlApakAnAM naamaadinysnmiti| anugamanamanenAsmAda sminniti vA'nugamaH, arthakathanamityarthaH, saca dvidhAniyuktyanugamaH sUtrAnugamazceti, tatra niryuktyagamastrividhaH, tadyathA-nikSepaniyuktyanugamaH upodghAtaniryuktyanugamaH sUtrasparzikaniyuktyanugamazceti, tatra nikSepaniyuktyanugamo nikSepa eva sAmAnyavizeSAbhidhAnayoroghaniSpannanAmaniSpannAbhyAM nikSepAmyAmanugataH sUtrApekSayA vakSyamANalakSaNazceti, upodghAta niryuktayanugamazcAmyAM dvAragAthAmyAmanugantavyaH, tdythaa||1|| 'uddese niddese ya niggame khettakAlapurise ya kAraNapaccayalakkhaNa nae samoyAraNA'numae // 2 // kiM kativihaM kassa kahiM kesu kahaM kecciraM havai kAlaM kai saMtaramavirahiyaM bhavAgarisa phAsaNaniruttI" sUtrasparzikaniyuktayanugamaH sUtrAvayavAnAM nayaiH sAkSepaparihAramarthakathanaM, saca sUtresati Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-19/-/[ni. 1] bhavati, sUtraMcasUtrAnugame, saca sUtroccAraNarUpaH pdccheduupshceti|anntdhrmaadhyaasitNvstvekenaiv dharmeNa nayantiparicchindantIti jJAnavizeSA nayAH, te ca naigamAdayaH sapteti / sAmpratamAcArAGgasyopakramAdInAmanuyogadvArANAM yathAyogakiJcidvibhaNiSurazeSapratyUhopazamanAya maGgalArthaM prekSApUrvakAriNAM ca pravRttyarthaM sambandhAbhidheyaprayojanapratipAdikAM niyuktikAro gAthAmAha - ni. [1] vaMdittu savvasiddhe jiNe a anuogadAyae sabve / AyArassa bhagavao nijRttiM kittaissAmi vR. tatra vanditvA sarvasiddhAn jinAMzceti maGgalavacanam, anuyogadAyakAnityetacca sambandhavacanamapi, AcArasyetyabhidheyavacanaM, niyukti kariSye itiprayojanakathanamititAtparyArthaH, avayavArthastu vanditve ti vadiabhivAdanastutyo rityarthadvayAbhidhAyI dhAtuH, tatrAbhivAdanaM kAyena stutirvAcA,anayozcamanaHpUrvakatvAtkaraNatrayeNApinamaskAraAvedito bhavati, sitaMbhAtameSAmiti siddhAH-prakSINAzeSakarmANaH, sarvecate siddhAzca sarvasiddhAH, sarvagrahaNaM tIrthAtIrthAnantaraparamparAdisiddhapratipAdaka, tAnvanditveti sambandhaH sarvatrayojyaH, rAgadveSajitojinAH-tIrthakRtastAnapi sarvAn atItAnAgatavartamAnasarvakSetragatAniti, anuyogadAyinaH-sudharmasvAmiprabhRtayo yAvadasya bhagavato niyuktikArasya bhadrabAhusvAminazcaturdazapUrvadharasyAcAryo'tastAn sarvAniti, anena cAmnAyakathanena svamanISikAvyudAsaH kRto bhavati, 'vanditve'ti ktvApratyayasyottarakriyAsavyapekSatvAduttara kri yAmAha-'AcArasya' yathArthanAmnaH bhagavata' iti arthadharmaprayatnaguNabhAjastasyaivaMvidhasya, nizcayenArthapratipAdikA yuktirniyuktistAM 'kIrtayiSye' abhidhAsye itiantastattvena niSpannAM niyukti bahistattvena prkaashyissyaamiityrthH|| yathApratijJAtameva bibhaNiSurnikSepArhANi padAni tAvat suhRdbhUtvA''cAryaH saMpiNDya kathayatini. [2] AyAra aMga suyakhaMdha baMbha caraNe taheva satthe ya / __ pariNAe saMNAe nikkhevo taha disANaMca vR.AcAra aGgazrutaskandhabrahmacaraNazastraparijJAsaMjJAdizAmityeteSAM nikSepaH karttavya iti tatrAcArabrahmacaraNazastraparijJAzabdAnAmaniSpanne nikSepedraSTavyAH,aGgazrutaskandhazabdAoghaniSpanne, saMjJAdikzabdau sUtrAlApakaniSpanne nikSepe draSTavyAviti // eteSAM madhye kasya katividho nikSepa ityata Aha - ni. [3] caraNadisAvajANaM nikkhevo caukka oya nAyavyo / caraNaMbhi chavviho khalu sattaviho hoi u disANaM vR.caraNadigvarjAnAMcaturvidho nikSepaH, caraNasya SaDvidhaH, dikzabdasya saptavidho nikSepaH, atra ca kSetrakAlAdikaM yathAsambhavamAyojyam / / nAmAdicatuSTayaM sarvavyApIti darzayitumAhani. [4] jattha yajaM jANijjA nikkhevaM nikkhive niravasesaM / jatthaviya na jANijjA caukka yaM nikkhive tattha vR. 'yatra' caraNadikzabdAdau yaMnikSepa-kSetrakalAdikaMjAnIyAttaM tatra niravazeSaM nikSiped, yatra tu niravazeSaM na jAnIyAdAcArAGgAdau tatrApinAmasthApanAdravyabhAvacatuSkAtmakaM nikSepaM nikSipedityupadeza iti gaathaarthH|| Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-1, upodghAtaH -pradezAntaraprasiddhasyArthasya lAghavamicchatA niyuktikAreNa gAthA'myadhAyini. [5] AyAre aMgaMmi ya puvvuddiTTho cukknikkhevo| navaraMpuNa nANattaM bhAvAyAraMmitaM vocchaM - vR. kSullikAcArakathAyAmAcArasyapUrvoddiSTo nikSepaH aGgasyatucaturaGgAdhyayanaiti, yazcAtra vizeSaH so'midhIyate-'bhAvAcAraviSaya' iti / / yathApratijJAtamAha - ni. [6] tassegaTTha pavattaNa paDhamaMga gaNI taheva primaanne| samoyAre sAro ya sattahi dArehi nANattaM vR. 'tasya' bhAvAcArasyaekArthAbhidhAyinovAcyAH, tathA kenaprakAreNa pravRttiH-pravartanamAcArasyAbhUt taccavAcyaM, tathAprathamAGgatAca vAcyA, tathA gaNI-AcAryastasya katividhaMsthAnamidamiti ca vAcyaM, tathA 'parimANam' iyattA vAcyA, tathA kiM kva samavataratItyetacca vAcyaM, tathA sArazca vAcyaH, ityebhiraiH pUrvasmAdbhAvAcArAdasya bhedo-nAnAtvamiti piNDArthaH // -avayavArthaM tu niyuktikRdevAbhidhAtumAha - ni. [7] AyAro AcAlo AgAlo Agaroya aasaaso| Ayariso aMgati ya AiNNA''jAi AmokkhA vR. Acaryate Asevyata ityAcAraH, sa ca nAmAdicaturddhA, tatra jJazarIrabhavyazarIratad vyatirikto dravyAcAro'nayA gaathyaa'nustvyH||1|| "nAmanadhoyaNavAsaNasikkhAvaNasukaraNAvirohINi davvANi jANi loe davvAyAraM viyANAhi" bhAvAcAro dvidhA-laukiko lokottarazca, tatra laukikaH pASaNDikAdayaH paJcarAtrAdikaM yat kurvanti sa vijJeyo, lokottarastu paJcadhA jJAnAdikaH, tatrajJAnAcAro'STadhA, tadyathA 'kAle viNae bahumANe uvahANe tahA aniNhavaNe vaMjaNaatthatadubhae aTTaviho nANamAyAro' __-darzanAcAro'pyaSTadhaiva, tadyathA-- // 2 // 'nissaMkiyanikkaMkhiya nivvitigicchA amUDhadiTThIya uvavUhathirIkaraNe vacchallapabhAvaNe aTTha' ___ -caaritraacaaro'pyssttdhaiv||3|| 'tinneva ya guttIo paMca samiio aTTha miliyAo pavayaNamAIu imA tAsu Thio caraNasaMpanno' -tapa AcAro dvAdazadhA, tdythaa||4|| anasanamUNoyariyA vittIsaMkhevaNaM rasaccAo kAyakileso saMlINayAya bajjho tavo hoi pAyacchittaM viNao veyAvaccaM taheva sajjhAo jhANaM ussaggoviya abhitarao tavo hoi -vIryAcArastvanekadhA // 1 // Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 AcArAGga sUtram 1/-/1/-/- [ni. 7] // 6 // 'aNigUhiyabalavirio parakkamai jo jahuttamAutto juMja ya jahAthAmaM nAyavvo vIriyAyAro' tatra eSa paJcavidha AcAraH, etatpratipAdakazcAyameva granthavizeSo bhAvAcAraH, evaM sarvatra yojyam / idAnI mAcAlaH, AcAlyateDanenAtiniviDaM karmAdItyAcAlaH, so'pi caturdhA, vyatirikto vAyuH, bhAvAcAlastvayameva jJAnAdiH paJcadhA / idAnImAgAlaH, AgAlAnamAgAlaH samapradezAvastAnaM, so'pi caturdhA, vyatirikta udakAdernimnapradezAvasthAnaM, bhAvAgAlo jJAnAdika eva tasyAtmani rAgAdirahite'vasthAnamitikRtvA / idAnImAkaraH Agatya tasmin kurvantItyAkaraH, nAmAdiH, tatra vyatirikto rajatAdiH, bhAvAkaro'yameva jJAnAdiH, tatpratipAdakazcAyameva grantho, nirjarAdiratnAnAmatra lAbhAt / idAnImAzvAsaH, AzvAsantyasminnityAzcAso nAmAdiH, vyatiriktoyAnapAtradvIpAdiH, bhAvAzvAso jJAnAdireva / idAnImAdarzaH, Addazyate asminnityAdarzo nAmAdiH, vyatiriktodarpaNaH, bhAvAdarza ukta eva, yato'sminnitikarttavyatA dRzyate / idAnImaGgam, ajyate vyaktIkriyate asminnityaGgaM, nAmAdyeva, tatra vyatiriktaM zirobAhlAdi, bhAvAGgamayamevAcAraH idAnImAcIrNam - AsevitaM tacca nAmAdiSoDhA, tatra vyatiriktaM dravyAcIrNaM siMhAdestRNAdiparihAreNa pizitabhakSaNaM, kSetrAcIrNaM vAlhIkeSu saktavaH koGkaNeSu peyA, kAlIcIrNaM tvidaM - saraso caMdaNapaMko agghai sarasA ya gaMdhakAsAI pADalisirIsamalliya piyAi~ kAle nidAhaM mi 11911 bhAvAcIrNaM tu jJAnAdipaJcakaM, tatpratipAdakazcAcA ragranthaH / idAnImAjAtiH, AjAyante tasyAmityAjAtiH, sA'pi caturddhA, vyatiriktA manuSyAdijAtiH, bhAvAjAtistu jJAnA dyAcAraprasUtirayameva grantha iti / idAnImAmokSaH, Amucyante'sminnityAmokSaNaM vA''mokSo, nAmAdiH, tatra vyatirikto nigaDAdeH, bhAvAmokSaH karmASTakodveSTanama zeSametatsAdhakazcAyamevAcAra iti / ete kiJcidvizeSAdekamevArthaM viziSantaH pravarttanta ityekArthikAH zakra purandarAdivat, ekArthAbhidhAyinAM ca chandazcitibandhAnulomyAdipratipattyarthamudraghaTTanam, uktaM casavvesiM AyAro titthassa pavattaNe paDhamayAe / ni. [8] sesAI aMgAI ekkArasa ANupuvvIe vR. sarveSAM tIrthaGkarANAM tIrthapravarttanAdAvAcArArthaH prathamatayA'bhavadbhavati bhaviSyati ca, tataH zeSAGgArtha iti, gaNadharA apyanayaivAnupUrvyA sUtratayA grathnantIti ni. [9] vR. ayamAcAro dvAdazAnAmapyaGgAnAM prathamamaGgamityanUdya kAraNamAha - yato'tra mokSopAyaH-caraNakaraNaM pratipAdyate, eSa ca pravacanasya sAraH pradhAnamokSahetupratipAdanAd, atra ca sthitasya zeSAGgAdhyayanayogyatvAd asya prathamatayopanyAsa iti / / idAnIM gaNidvAraM, sAdhuvargo guNagaNo vA gaNaH so'syAstIti gaNI AcArAyattaM ca gaNitvamiti pradarzayannAha - ni. [10] - idAnIM prathamatve hetumAha - AyAro aMgANaM paDhamaM aMgaM duvAlasaNhaMpi / ittha ya mokkhovAo esa ya sAro pavayaNassa AyArammi ahIe jaM nAo hoi samaNadhammo u / tamhA AyAradharo bhaNNai paDhamaM gaNiTThANaM Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 1, upodghAtaH 11 vR. yasmAdAcArAdhyayanAt kSAntyAdikazcaraNakaraNAtmako vA zramaNadharmmaH parijJAto bhavati, tasmAtsarveSAM gaNitvakAraNAnAmAcAradharatvaM prathamam AdyaM pradhAnaM vA gaNisthAnamiti idAnIM parimANaM-kiM punarasyAdhyayanataH padatazca parimANamityata Ahani. [11] navabaMbhaceramaio aTThArasapayasahassio veo / havai yasa paMcacUlo bahubahutarao payaggeNaM vR. tatrAdhyayanato navabrahmacaryyAbhidhAnAdhyayanAtmako'yaM padato'STAdazapadasahAtmako, 'veda' iti vidantyasmAddheyopAdeyapadArthAniti vedaH- kSAyopazamikabhAvavartyayamAcAraiti / saha paJca bhicUDAbhirvarttata iti sapaJcacUDazca bhavati, uktazeSAnuvAdinI cUDA, tatra prathamA 'piMDesaNa sejiriyAbhAsajjAyA ya vatthapAesA uggahapaDimatti' saptAdhyayanAtmikA, dvitIyA sattasattikkayA, tRtIyA bhAvanA, caturthI vimuktiH, paJcamI nizIthAdhyayanaM, 'bahubahurao padaggeNaM' ti tatra catuzcUlikAtmakadvitIyazrutaskandhaprakSepAdbahuH, nizIthAkhyapaJcamacUlikAprakSepAdbahutaro'nantagamaparyAyAtmAkatayA bahutamazca padAgreNa - padaparimANena bhavatIti idAnImupakramAntargataM samavatAradvAraM, tatraitAzcUDA navasu brahmacaryAdhyayaneSvavatarantIti darzayitumAha - ni. [12] ni. [13] AyAraggANattho baMbhagheresu so samoyarai / so'vi ya satyapariNNAepiMDiattho samoyarai satyapariNNAattho chassuvi kAsu so samoyarai / chajjIvaNiyAattho paMcasuvi vaesa oyarai paMca ya mahavvayAiM samoyaraMte ca savvadavvesuM / savvesiM pajavANaM anaMtabhAgammi oyarai ni. [14] vR. uttAnArthAH, navaram 'AcArAgrANi' cUlikAH dravyANi-dharmAstikAyAdIni paryAyA agurulaghvAdayaH teSAmanantabhAge vratAnAmavatAra iti ni. [15] -kathaM punarmahAvratAnAM sarvadravyeSvavatAra iti ?, tadAha'chajjIvaNiyA paDhame bIe carime ya savvadavvAiM / sesA mahavvayA khalu tadekka deseNa davvANaM 'chajjIvaNiyA' ityAdispaSTA / kathaM punarmahAvratAnAM sarvadravyeSvavatAro na sarvaparyAyASviti ucyate, yenAbhiprAyeNa coditavAMstamAviSkartumAha 11911 // 2 // // 3 // Ple * nanu savvaNabhapaesANaMtaguNaM paDhamasaMjamaTThANaM chavvihaparivuDDhIe chaTTANAsaMkhayA seDhI anne ke pajAyA ? jeNuvattA carittavisayammi tatto'taguNA jesiM tamaNaMkabhAgammi kevalagammatta te maI te ya ke tadabbhahiyA ? evaMpi hoja tullA nANaMtaguNattaNaM juttaM Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 AcArAGga sUtram 9/19/-1-[ni.15] // 4 // seDhIsunANadasaNapajjAyA teNa tappamANesA iha puNa carittamettovaogiyo teNa te thovA vR.ayamAsAmartholezataH-nanvityasUyAyAM, saMyamasthAnAnyasaMkhyAtAnitAvadbhavanti, teSAM yajjadhanyaM tadavibhAgapalicchedena budhdhA khaNDyamAnaM paryAyairanantAvibhAgapalicchedAtmakaM bhavati, tacca paryAyasaMkhyayA nirdiSTaM sarvAkAzapradezasaMkhyAyA anantaguNaM, sarvanamaHpradezavargIkRtapramANamityarthaH, tato dvitIyAdisthAnairasaMkhyAtagacchagatairanantabhAgAdikayA vRdhyA SaTsthAnakAnAmasaMkhyeyasthAnagatA zreNirbhavati, evaM caikamapi sthAnaM sarvaparyAyAnvitaM na zakyate paricchettuM, kiM punaH sarvANyapItyataH ke'nye paryAyAH? yessaamnntbhaagevrtaanivrterniti|syaanmtiH,anye kevalagamyA iti, idamaktaM bhavati-kevalagamyAprajJApanIya- payyAryANAmapi tatra prakSepAbahutvam, evamapi jJAnejJeyayostulyatvAttulyA eva nAnantaguNA ti / atrAcArya Aha-yA'sau saMyamasthAnazreNinirUpitAsA sarvAcAritrapayyAryenidarzana-paryAyasahitaiH paripUrNA tapramANAsarvakAzapradezAnantaguNA, iha punshcaaritrmaatropyogi-tvaatpryaayaanntbhaagvRttitvmitydossH| -idAnIMsAradvAraM, kaH kasya sAra ityAhani. [16] aMgANaM kiM sAro? AyAro tassa havai kiM sAro? / ___ anuogattho sAro tassaviyaparUvaNA sAro vR. spaSTA, kevalamanuyogArtho-vyAkhyAnabhUto'rthastasya prarUpaNA-yathAsvaM viniyoga iti| anyacca ni. [17] sAroparUvaNAe caraNa tassaviya hoi nivvANaM / nivvANassa u sAro avvAbAhaM jiNA biMti vR. spssttaiv|idaaniiN zrutaskandhapadayo mAdinikSepAdikaMpUrvavadvidheyaM, bhAvenacehAdhikAraH, bhAvazrutaskandhazca brahmacaryAtmaka ityato brahmacaraNazabdau nikSeptavyAvityAhani. [18] baMbhammI ya caukkaM ThavaNAe hoi bNbhnnuppttii| __sattaNhaM vaNNANaM navaNha vaNNaMtarANaMca vR. tatrabrahmanAmAdicaturddhA, tatranAmabrahma brahmetyabhidhAnam, asadbhAvasthApanA akSAdau sadbhAvasthApanAprativiziSTayajJopavItAdyAkRtimRlepyAdaudravye,athavA sthApanAyAMvyAkhyAyamAnAyaM brAhmaNotpattirvaktavyA, tatprasaGgenacasaptAnAM varNAnAM nvaanaaNcvrnnaantraannaamutpttibhnnniiyeti| yathApratijJAtamAhani. [19] ekA maNussajAI rajjuppattIi do kayA usbhe| tiNNeva sippavaNie sAvagadhammammi cattAri vR. yAvannAbheyo bhagavAnnAdyApi rAjalakSmImadhyAste, tAvadekaiva manuSyajAtiH, tasyaiva rAjyotpattaubhagavantamevAzritya ye sthitAstekSatriyAH,zeSAzcazocanAdrodanAccazUdrAH,punaragnyutpattAvayaskAradizilpavANijyavRttayA vezanAdvaizyAH,bhagavato jJAnotpattau bharatakAkaNIlAJchanAcchrAvakA eva brAhmaNA jajJire, ete zuddhAyazcAnye gAthAntaritagAthayA prdrshyissynte|| -sAmprataM varNavarNAntaraniSparaniSpannaM saMkhyAnamAha Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-1, upodghAtaH ni. [20] saMjoge solasagaMsattaya vaNNA u navaya aNtrinno| ee dovi vigappA ThavaNA baMbhassa nAyavvA vR. saMyogena SoDaza varNAH samutpannAH, tatra sapta varNA nava tu varNAntarANi, etacca varNavarNAntaravikalpadvayaM sthApanAbrahmeti jJAtavyam / / . ____-sAmprataM pUrvasUcitaM varNatrayamAha-yadi vA prAguddiSTAn sapta varNAnAha -- ni. [21] pagaI calakkagAnaMtare yate huMti sattavaNNA u / AnaMtaresucaramovaNNokhalu hoi nAyavyo vR. prakRtayazcataH-brAhmaNakSatriyavaizyazUdrAkhyA AsAmeva catasRNAmanantarayogena pratyekaM varNatrayotpattiH, tadyathA-dvijena kSatriyayoSitojAtaHpradhAnakSatriyaH saMkarakSatriyovA, evaM kSatriyeNa vaizyayoSito vaizyena zUdrAH pradhAnasaMkarabhedau vaktavyAvityevaM saptavarNA bhavanti, anantareSu bhavA AnantarAsteSu yogeSu caramavarNavyapadezo bhavati-brAhmaNena kSatriyAyAH kSatriyo bhavatItyAdi, sa casvasthAne pradhAno bhavatItibhAvaH / / idAnIM varNAntarANAM navAnAM nAmAnyAhani. [22] abadugganisAyA ya ajogavaM mAgahAyasUyA y| khattAya videhAviya caMDajAlA navamagA huMti vR.ambaSTha ugraH niSAdaH ayogavaMmAgadhaH sUtaH kSattA videhaH cANDAlazceti // kathamete bhavantItyAhani. [23] egaMtarie iNamo aMbaTTho ceva hoi uggoy| viiyaMtarianisAo parAsaraM taM ca puNa vege ni. [24] paDilome sahAI ajogavaMmAgahoya sUo a| egaMtarie khattA vedehAceva nAyavvA ni. [25] bitiyaMtare niyamA caNDAlo so'vi hoi naayvyo| anulome paDilome evaM eebhave bheyA -AAsAmartho yantrakAdavaseyaH, taccedam - brahmapuruSaH vaizyA strI ambaSThaH kSatriyaH puruSaH zUdrI strI ugraH brAhmaNaH puruSaH zUdrI strI niSAdaH parAsarovA zUdraH puruSaH vaizyA strI ayogavam vaizyapuruSaH kSatriyA strI mAgadhaH kSatriyaH puruSaH brAhmastrI sUtaH zUdraH puruSaH kSatriyA strI kSattA vaizyapuruSaH brAhmastrI zUdrapuruSaH brAhmastrI cANDAla: vaidehaH Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 9/-19/-/- [ni. 26] -etAni nava varNAntarANi, idAnIM varNAntarANAM saMyogotpattimAha - ni. [26] uggeNaM khattAe sovAgo veNavo videheNaM / ___ aMbaTThIe suddIya bukkaso jo nisAeNaM ni. [27] sUeNa nisAIe kukkarao sovi hoi naavvvo| eso bIo bheo caubviho hoi nAyavvo -anayorapyartho yantrakAdavaseyaH, taccedam / ugrapuruSaH | videhaH puruSaH / niSAda puruSaH | zUdra puruSaH kSattA strI kSattA strI ambaSThI strI zUdrI strI vA | niSAdastrI | zvapAkaH / vaiNavaH bukkasaH kukkurakaH / __-gataM sthApanAbrahma, idAnIM dravyabrahmapratipAdanAya Aha - ni. [28] davvaM sarIrabhavio annANI vatthisaMjamoceva / bhAve u vasthisaMjama nAyavvo saMjamo ceva vR. jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM zAkyaparivrAjakAdInAmajJAnAnugatacetasAM vastinirodhamAtraM vidhavAproSitabhartRkAdInAMcakulavyavasthArthaM kAritAnumatiyuktaM dravyabrahma, bhAvabrahmatu sAdhUnAMvastisaMyamaH, aSTAdazabhedarUpo'pyayaM saMyama eva, saptadazavidhasaMyamAbhinnarupatvAdasyeti, assttaadshbhedaastvmii--"divyaatkaamrtisukhaatrividhNtrividhenvirtiritinvkm|audaarikaadpi tathA tadbrahmASTAdazavikalpam ||crnnnikssepaarthmaah - ni. [29] caraNaMmi hoi chakkaM gaimAhAroguNo va crnnNc| khaittamijaMmi khitte kAle kAlo jahiM jAo vR. caraNaM nAmAdiSoDhA, vyatiriktaM dravyacaraNaM tridhA bhavati-gatibhakSaNaguNabhedAt, tatra gaticaraNaM gamanameva, AhAracaraNaM modakAdeH, guNacaraNaM dvidhA-laukikaM lokottaraM ca, laukikaM yat dravyArthaM hastizikSAdikaM vaidyakAdikaM vA zikSante, lokottaraM sAdhUnAmanupayuktacaraNamudAyinRpamArakAdervA, kSetracaraNaM yasmin kSetre gatyAhArAdi caryyate vyAkhyAyate vA, zabdasAmAnyAntarbhAvAdvA zAlikSetrAdicaraNamiti, kAle'pyevameva // bhAvAcaraNamAhani. [30] bhAve gaimAhAro guNo guNavao pasatyamapasatthA / guNacaraNe pasatyeNa baMbhacerA nava havaMti vR. bhAvacaraNamapi gatyAhAraguNabhedAt tridhA, tatra gaticaraNaM sAdhorupayuktasya yugamAtradattadRSTeaTegacchataH, bhakSaNacaraNamapi zuddhaM piNDamupabhuJAnasya, guNacaraNamaprazastaM mithyA dRSTInAM samyag dRSTInAmapi sanidAnaM, prazastaM teSAmeva karmodveSTanArthaM mUlottaraguNakalApaviSayam, ihacAnenaivAdhikAro, yatonavApyadhyayanAni mUlottaraguNasthApakAni nirjarArthamunazIlyanteeteSAM cAnvArthAbhidhAnani darzayitumAha - ni. [31] satthapariNNA logavijao ya sIosaNijja sammattaM / taha logasAranAmaMdhuyaM taha mahApariNNA ya Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 1, upodghAtaH ni. [32] aTThamae ya vimokkho uvahANasuyaM ca navamagaM bhaNiyaM / icceso AyAro AyAraggANi sesANi // vR. spaSTe, kevalamityeSa navAdhyayanarupa AcAro, dvitIyazrutaskandhAdhyayanAni tu zeSANiAcArAgrANIti // sAmpratamupakra mAntargato'rthAdhikAro dvedhA-adhyayanArthAdhikAra uddezArthAdhikArazca tatrAdyamAha - ni. [33] jiasaMjabho a logo jaha bajjhai jaha ya taM pajahiyavvaM / suhadukkhatitikkhAviya sammattaM logasAro ya nissaMgayA ya chaTTe mohasamutthA parIsahuvasaggA / nijANaM aTThamae navame ya jiNeNa evaM ti ni. [34] vR. tatra zastraparijJAyAmayamarthAdhikAro - 'jiyasaMjamo' tti jIveSu saMyamo jIvasaMyamaHteSu hiMsAdiparihAraH, sa ca jIvAstitvaparijJAne sati bhavatyato jIvAstitvaviratipratipAdanamatrArthAdhikAraH / lokavijaye tu 'logo jaha bajjhai jaha ya taM pajahiyavvaM 'ti, vijitabhAvalokena sayamasthitena loko yathA badhyate aSTivadhena karmaNA yathA ca tatprahAtavyaM tathA jJAtavyamityayamarthAdhikAraH / tRtIye tvayam-saMyamasthitena jitakaSAyeNAnukUlapratikUlopasarganipAte / sukhaduHkhatitikSA vidheyeti / caturthe tvayam prAktanAdhyayanArthasaMpannena tApasAdikaSTatapaHsevinAmaSTaguNaizvaryamudvIkSyApi dRDhasamyaktvena bhavitavyamiti / paJcame tvayam-caturadhyayanArthasthitenAsAraparityAgena lokasAraratnatrayodyuktena bhAvyamiti / SaSThe tvayam prAguktaguNayuktena nisaGgatAyuktenApratibaddhena bhavitavyam / saptame tvayam - saMyamAdiguNayuktasya kadAcinmohasamutthAH parISahA upasargA vA prAdurbhaveyuste samyak soDhavyAH / aSTame tvayam-niryANamantakriyA sA sarvaguNayuktena samyagvidheyeti / navame tvayam-aSTAdhyayanapratipAdito'rthaH samyagevaM varddhamAnasvAminA vihita iti, taThapradarzanaM ca zeSasAdhUnAmutsAhArthaM, taduktam I 11911 "titthayaro caunANI suramahio sijjhiyavyadhuvaMni aNigUhiyabalaviriosavvatthAmesu ujjamai' "kiM puNa avasesihiM dukkhakkhayakAraNA suvihiehiM hoMti na ujjamiyavvaM sapaccavAyaMmi mANusse" - sAmpratamuddezArthadhikAraH zastraparijJAyA ayamjIvo chakkAyaparuvaNA ya tesiM vahe ya baMdhotti / viraIe ahigAro satyaparinnAe nAyavvo // 2 // 15 ni. [35] vR. tatra prathamoddezake sAmAnyena jIvAstitvaM pratipAdyaM, zeSeSu tu SaTsu vizeSeNa pRthivI kAyAdyastitvamiti, sarveSAM cAvasAne bandhaviratipratipAdanamiti, etaccAnte upAttatvApratyeka muddezArthaSu yojanIyaM, prathamoddezake jIvastadbandhe bandho viratizcetyevamiti / / tatra zastra - parijJeti dvipadaM nAma, zastrasya nikSepamAha - ni. [36] davvaM satyaggivisannehaMbilakhAraloNamAIyaM / bhAvo ya duppautto vAyA kAo aviraI yA Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 AcArAGga sUtram 1/-19/-/- [ni.37] vR. zastrasya nikSeponAmAdizcaturddhA, vyatiriktadravyazastraMkhanAdyagniviSasnehAmlakSAra lavaNAdikaM, mAvazastraM duSprayukto bhAvaH-antaHkaraNaM tathA vAkkAyAvaviratizceti, jIvopaghA takAritvAditibhAvaH / / parijJApi caturddhatyAhani. [37] davvaMjANaNa paJcakkhANe davie sarIra uvgrnne| bhAvapariNNA jANaNa paccakkhANaMca bhAveNaM vR. tatra dravyaparijJA dvidhA-jJaparijJA pratyAkhyAnaparijJA ca, jJaparijJA AgamanogamabhedAt dvidhA, agamato jJAtA'nupayuktaH, noAgamatastridhA, tatra vyatiriktA dravyaparijJA yo yadravyaM jAnIte sacittAdi sA paricchedyadravyaprAdhAnyAt dravyaparikSeti, pratyAkhyAnaparijJA'pyevameva, tatra vyatiriktadravyapratyAkhyAnaparijJA dehopakaraNaparijJAnam, upakaraNaMcarajoharaNAdi, sAdhakatamatvAt, bhAvaparijJApi dvidhaiva-jJaparijJA pratyAkhyAnaparijJA ca, tatrAgamato jJAtopayuktazca, noAgamatastivadamevAdhyayanaMjJAnakriyArUpaM, nozabdasyamizravAcitvAt, pratyAkhyAnabhAvaparijJApi tathaiva,AgamataH pUrvavat, noAgamatastuprANAtipAtanivRttirUpAmanovAkkAyakRtakAritAnumatibhedAtmikA jnyeyeti| gato nAmAniSpanno nikSepaH, sAmpratamAcArAdipradAnasya sukhapratipattaye dRSTAntopanyAsena vidhirAkhyayAte yathAkazcidrAjAabhinavanagaranivezecchayAbhUkhaNDAnivibhajya samatayAprakRtibhyo dattavAn, tathAkacavarApanayanezalyoddhAre bhUsthirIkaraNepakveSTakApIThaprAsAdaracaneralAdhupAdAne copadezaMdattavAn, tAzcaprakRtayasyadupadezAnusAreNa tathaiva kRtvAyathA'bhipretAn bhogAn bubhujire, ayamatrArthopanayaH-rAjasazena sUriNA prakRtisazasya ziSyagaNasya bhUkhaNDasazaH saMyamo mithyAtvakacavarAdyapanIya sarvopAdhizuddhasyAropaNIyaH, taM ca sAmAyikasaMyamaM sthirIkRtya paveSTikApIThatulyAnivratAnyAropaNIyAni, tataHprAsAdakalpo'yamAcAro vidheyaH tatrasthazcAzeSazAstrAdiralAnyAdatte, nirvANabhAka bhavati / sAmprataM satrAnugame'skhalitAdigaNalakSaNopetaM sUtramu-cAraNIyaM, lakSaNaM tvidam-appaggaMthamahatthaM battIsAdosavirahiyaM jNc| lakkhaNajuttaM adhyayanaM-1 uddezakaH-1'bhU. (1) suyaM me AusaM! teNaM bhagavayA evamakkhAyaM-ihamegesiM no saNNA bhavai / vR. suttaM aTThahi ya guNehiM uvaveyaM // 1 // ityAdi, taccedaM sUtram - 'suyaM ma AusaM! teNaM bhagavayAevamakkhAyaM-ihamegesinosaNNA bhavati' asyasaMhitAdikrameNa vyAkhyA-saMhitoccAritaiva, padacchedastvayam-zrutaM mayA AyuSyaman ! tena bhagavatA evamAkhyAtam-iha ekeSAM no saMjJA bhavati ekaM tiGantaM zeSANi subantAni, gataH sapadacchedaH sUtrAnugamaH, sAdyaMtaM sUtrapadArthaH samunnIyatebhagavAn sudharmasvAmIjaMbUnAmnaidamAcaSTe yathA-'zrutam' AkarNitamavagatamavadhAritamitiyAvad, anenasvamanISikAvyudAso, mayetisAkSAnapunaH pAramparyeNa AyuSpatri'tijAtyAdiguNasaMbhave'pi dIrghAyuSkatvaguNopAdAnaM dIrghAyuravicchedena ziSyopadezapradAyako yathA syAt, ihAcArasya vyAcikhyAsitatvAttadarthasya ca tIrthakRtapramItatvAditi sAmarthyaprApitaM teneti tIrthakaramAha, yadi vA - AmRzatA bhagavatpAdAravindam, anena vinaya Avedito bhavati, AvasatA vA tadantika ityanena gurukulavAsaH kartavya ityAveditaM bhavati, etantrArthadvayaM 'AmusaMteNa AvanaMteNe' Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 1, uddezaka : 9 tyetatpAThAntaramAzrityAvagantamiti, 'bhagavate 'ti bhagaH - aizvaryyAdiSaDarthAtmakaH so'syAstIti bhagavAn tena, 'eva'miti vakSyamANavidhinA 'AkhyAta' mityanena kRtakatvavyudAsenArtharUpatayA Agamasya nityatvamAha, 'ihe' ti kSetre pravacane AcAre zastraparijJAyAM vA AkhyAtamitisaMbandho, yadi vA 'ihe 'ti saMsAre 'ekeSAM' jJAnAvaraNIyAvRtAnAM prANinAM 'no saMjJA bhavati' saMjJAnaM saMjJA smRtiravabodha ityanarthAntaraM, sA no jAyata ityarthaH, uktaH padArtha, padavigrahasya tu sAmAsikamdAbhAvAdaprakaTanam / idAnIM cAlanA-nanu cAkArAdikapratiSedhakaladhurAzabdasaMbhave sati kimarthaM nozabdena pratiSedhaH iti ?, atra pratyavasthA, satyameva, kiMtu prekSApUrvakAratiyA nozabdopAdAnaM, sA ceyam anyena pratiSedhena sarvaniSedhaH syAd, yazcana ghaTo'ghaTa iti cokte sarvAtmanA ghaTaniSedhaH, sa ca neSyate, yataH prajJApanAyAM daza saMjJAH sarvaprANinAmamihitAstasAM sarvAsAM pratiSedhaH prApnotItikRtvA, tAzcemAH 17 "kaI NaM bhaMte ! saNNAo pannattAo ?, goyamA dasa saNNAoM pannattAo, taMjahA - AhArasaNNA bhayasaNNA mehuNasaNNA pariggahasaNNA kohasaNNA mANasaNNA mAyAsaNNA lobhasaNA ohasaNNA logasaNNa"tti, AsAM ca pratiSedhe spaSTo doSaH, ato nozabdena pratiSedhanamakAri, yato'yaM sarvaniSedhavAcI dezaniSedhavAcI ca, tathAhi - noghaTa ityukte yathA ghaTAbhAvamAtraM pratIyate, tathA prakaraNAdiprasaktasya vidhAnaM, sa punarvidhIyamAnaH pratiSedhyAkvavogrIvAdiH pratiSedhyAdanyo vA paTAdiH pratIyata iti, tathA coktam, 11911 ""pratiSedhayati samastaM prasaktamarthaM ca jagati nozabdaH sa punastadavayavo vA tasmAdarthAntaraM vA syAd" iti, evamihApi na sarvasaMjJAniSedaH, apitu viziSTasaMjJAniSedho, yayA''tmAdipadArthasvarUpaM gatyAgatyAdikaM jJAyate tasyA niSedha iti / sAmprataM niryuktikRtsUtrAvayavanikSepArthamAhani. [38] davve saccittAI bhAve'nubhavaNajANaNA saNNA / ti hoi jANaNA puNa anubhavaNA kammasaMjutA vR. saMjJA nAmAdibhedAccaturddhA, nAmasthApane kSuNNe, jJazarIrabhavyazarIravyatiriktA sacittAcittamizrabhedAtridhA, sacittena hastAdidravyeNa pAnabhojanadisaMjJA acittena dhvajAdinA mizreNa pradIpAdinA saMjJAnaM saMjJA avagama itikRtvA, bhAvasaMjJA punardvidhA - anubhavanasaMjJA jJAnasaMjJA ca, tatrAlpavyAkhyeyatvAttAvat jJAnasaMjJA darzayati- 'mai hoi jANaNA puNa' tti mananaM matiH-avabodhaH sA ca matijJAnAdiH paJcadhA, tatra kevalasaMjJA kSAyikI zeSAstu kSAyopazamikyaH, anubhavanasaMjJA tu svakRtakarmodayAdisamutthA jantorjAyate, sA ca SoDazabhedeti darzayati ni. [39] AhAra bhaya pariggaha mehuNa sukha dukkha moha vitigicchA / koha mAna mAya lohe soge loge ya dhammohe vR. AhArAbhilASa AhArasaMjJA, sA ca taijasazarIranAmakarmmodayAdasAtodayAcca bhavati, bhayasaMjJA trAsarUpA, parigrahasaMjJA mUrchArUpA, maithunasaMjJAstrayAdivedodayarUpA, etAzca mohanIyodayAt, sukhaduHkhasaMjJe sAtAsAtAnubhavarUpe vedanIyodayaje, mohasaMjJA mithyAdarzana rUpA mohodayAt, 12 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/1/1/1 [ni. 39] vicikitsAsaMjJA cittaviplutirUpA mohodayAt jJAnAvaraNIyodayAcca, krodha saMjJA aprItirUpA, mAnasaMjJA garvarUpA, mAyAsaMjJA vakratArUpA, lobhasaMjJA gRddhirUpA, zoka-saMjJA vipralApavaimanasyarUpA, etA mohodayajAH, lokasaMjJA svacchandaghaTitavikalparUpA laukikAcaritA, yathA- na santyanapatyasya lokAH, zvAno yakSAH, viprA devA, kAkAH pitAmahAH, barhiNAM pakSavAtena garbhaityevamAdikA jJAnAvaraNakSayopazamAnmohodayAcca bhavati, dharmmasaMjJA kSaNAdyAsevanarUpA mohanIyakSayopazamAjjAyate, etAzcAvizeSopAdAnAtpaJcendriyANAM samyagmithyAdhzAM draSTavyAH, odhasaMjJA tu avyaktopayogarUpA vallivitAnArohaNAdiliGgA jJAnAvaraNIyAlpakSayopazamasamutthA draSTavyeti / iha punarjJAnasaMjJayASdhikArI, yataH sUtre saiva niSiddhA 'iha ekeSAM no saMjJA jJAnam-avabodho bhavatI 'ti / pratiSiddhajJAnavizeSAvagamArthamAha sUtram - 'bhU. (2) taMjahA- puratthimAo vA disAo Agao ahamaMsi, dAhiNAo vA disAo Agao ahamaMsi, paccatthimAo vA disAo Agao ahamaMsi, uttarAo vA disAo Agao ahamaMsi, uDDhAo vA disAo Agao ahamaMsi, ahodisAo vA Agao ahamaMsi, anoyarIo vA disAo aNudisAo vA Agao ahamaMsi, evamegesiM no nAyaM bhavati / vR. "taMjahetyAdi no nnAyaM bhavatIti yAvat" tadyatheti pratijJAtArthodAharaNaM, 'purAtthimAu' tti prAkRta zailyA mAgadhadezIbhASAnuvRttyA pUrvasyA dizo'bhidhAyakAt puratthimazabdAtpaJcamyantAttasA nirdezaH, vAzabda uttarapakSApekSayA vikalpArthaH, yathA loke bhoktavyaM vA zayitavyaM veti, evaM pUrvasyA vA dakSiNasyA veti / dezatIti dikU, atisRjati vyapadizati dravyaM dravyabhAgaM veti bhAvaH / / tAM niyuktikRnnikSeptumAhani. [40] 18 nAmaM ThavaNA davi khitte tAve ya paNNavaga bhAve // esa disAnikkhevo sattaviho hoi nAyavvo // vR. nAmasthApanAdravyakSetratApaprajJApakabhAvarUpaH saptadhA dignikSepo jJAtavyaH tatra saci ttAderdravyasya digityabhidhAnaM nAmadika, citralikhitajambUdvIpAderdigvibhAgasthApanaM sthApanAdik - dravyadignikSepArthamAha ni. [41] bR. dravyadig dvedhA- Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA'nupayukto, noAgamato jJazarIrabhavyazarIravyatiriktA tviyam-trayodazapradezikaM dravyAmAzritya yA pravRttA, khaluravadhAraNe, trayodazapradezikameva dik, na punarddazapradezikaM yat kaizciduktamiti, pradezAH paramANa vastairniSpAditaM kAryadravyaM tAvatsveva kSetrapradezeSvagADhaM jaghanyaM dravyamAzritya dazadigvibhAgaparikalpanAto dravyadigiyamiti / tatsthApanA (2) / tribAhukaM navapradezikamabhilikhya catasRSu dikSvekaikagRhavRddhiH kAryA // kSetradizamAha - ni. [ 42 ] - tassapaesiyaM khalu tAvaiesuM bhave paesesuM / jaM davvaM ogADhaM jahaNNayaM taM dasadisAgaM / / apaeso ruyago tiriyaM loyassa majjhayAraMmi / esa pabhavo disANaM eseva bhave aNudisANaM // bR. tiryaglokamadhye ratnaprabhApRthivyA upari bahumadhyadeze mervvantadva sarvvakSullakapratarI Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH- 1, adhyayanaM-1,uddezaka: tayoruparitanasyacatvAraHpradezAgostanAkArasaMsthAnAadhastanasyApi catvArastathAbhUtA evetyeSo'TAkAzapradezAtmakazcaturo rucako dizAmanudizAMca, prabhava-utpattisthAnamiti / sthApanA (3) / -AsAmabhidhAnAnyAhani. [43] iMdaggeI jammA ya neruti vAruNIya vAyavvA / somAIsANAvi ya vimalA ya tamA ya boddhvvaa|| vR.AsAmAjhundrI vijayadvArAnusAreNazeSAHpradakSiNataH saptAvaseyAH, UrdhvaM vimalA tamA boddhavyA iti / / AsAmeva svarUpanirUpaNAyAha - ni. [44] dupaesAi duruttara egapaesA anuttarA ceva / cauro cauro ya disA caurAi anuttarA duNNi / / vR. catasromahAdizodvipradezAdyA dvidvipradezottaravRddhAH, vidizazcata ekapradezaracanAtmikAH anuttarA' vRddhirahitAH, U dhodigdvayaM tvanuttarameva catuSpradezAdiracanAtmakam / / kiJca ni. [45] aMto sAIAo bAhira pAse apjjvsiaao| savvAnaMtapaesA savvA ya bhavaMti kddjummaa|| sarvA'pyantaH-madhye sAdikA rucakAdyA itikRtvA bahizca alokAkAzAzrayaNAdaparyavasitAH, 'sarvAzca' dazApyantapradezAtmikA bhavanti, 'savvA ya havaMti kaDajumma'tti sarvAsAM dizAMpratyekaMye pradezAstecatuSkakenApahiyamANAzcatuSkAvazeSA bhavantItikRtvA, tatpradezAtmikAzca diza AgamasaMjJayA kaDajummattizabdenAbhidhIyante, tathA cAgamaH-"kai NaM bhaMte ! jummA pannattA?, goyamA ! cattAri jummA pannattA, taMjahA-kajajumme teue dAvarajumme kalioe / se keNadveNaM bhaMte ! evaM vuccai ?, goyamA! jeNaM rAsI cau kvagAvahAreNa avahIramANe avahIramANe caupajjavasiesiyA, seNaMkaDajumme, evaM tipajjavasieteue, dupajjavasiedAvarajumme, egapajjavasie klioe"tti|| punarapyAsAM saMsthAnamAha-- ni. [46] sagaDDadIsaMThiAo mahAdisAo havaMti cttaari| muttAvalI yacaurI do ceva havaMti ruygnibhaa|| vR. mahAdizazcatamro'pizakaTorddhisaMsthAnAH, vidizazcamuktAvalinibhAH, urdhAdhodigdvayaM ruckaakaarmiti|| tApadizamAha - ni. [47] jassa jao Aicco udei sA tassa hoi puvvdisaa| __ jatto aatthamei uM avaradisA sA u nAyavvA // ni. [48] dAhiNapAsaMmiya dAhiNA disA uttarA u vAmeNaM / eyA cattAri disA tAvakhitte u akkhaayaa|| 1. tApayatIti tApaH-AdityaH, tadAzritA dik tApadik zeSaM sugamaM, kevalaM dakSiNapAdivyapadezaH pUrvAbhimukhasyeti / drssttvyH|| tApadigaGgIkaraNenAnyo'pi vyapadezo bhavatIti prasaGgata Aha - ni. [49] je maMdarassa puvveNa maNussA dAhiNeNa avareNa / je Avi uttareNaM savvesiM uttaro merU / Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 AcArAGga sUtram 9/-19/1/2 [ni. 50] ni. [50] savvesiM uttareNaM merU lavaNo yahoi daahinno| puvveNaM uDheIavareNaM atthamai suuro|| vR. ye 'mandarasya' meroH pUrveNa manuSyAH kSetradigaGgIkaraNena, rucakApekSaM pUrvAdidiktvaM veditavyaM, teSAmuttaromerudakSiNena lavaNaititApadigaGgIkaraNena,zeSaM spssttm||prjnyaapkdishmaah ni. [51] jattha ya jo paNNavao kassavi sAhai disAsuya nimittN| jattomuhoya ThAIsA pUvvApacchao avraa|| vR. prajJApako yatra kvacit sthitaH dizAM balAtkasyacinimittaM kathayati sa yada bhimukha stiSThati sA pUrvA, pRSThatazcApareti, nimittakathanaM copalakSaNamanyo'pi vyAkhyAtA grAhya iti|| -zeSadik sAdhanArthamAha - ni. [52] dAhiNapAsaMbhi u dAhiNA disA uttarA u vAmeNaM / eyAsimantareNaM aNNA cattAri vidisaao| ni. [53] eyAsiM ceva aTThaNhamaMtarA aThTha huNtiannnnaao| solasa sarIraussayabAhallA savvatiriyadisA / / ni. [54] heTThA pAyatalANaM ahodisA sIsauvarimA uDDhA / __ eyA aTThArasavI paNNavagadisA muNeyavvA // ni. [55] evaM pakappiANaMdasaNha aTThaNha ceva ya disANaM / nAmAiMducchAmI jahakkama aanupubiie|| ni. [56] puvvA ya puvvadakkhiNa dakkhiNa taha dakkhiNAvarA cev| avarAya avarauttara uttara pubbuttraacev|| ni. [57] sAmutthANI kavilA khelijjA khalu taheva ahidhmmaa| pariyAdhammA ya tahA saavittiipnnnnvittiiy|| ni. [58] heTThA neraiyANaM ahodisA uvarimA u devANaM / eyAiM nAmAiMpaNNavagassA disANaM tu|| vR. etAH sapta gAthAH kaNThyAH , navaraM dvitIyagAthAyAM sarvatiryagdizAM bAhalyaM-piNDaH zarIrocchrayapramANamiti // sAmpratamAsAM saMsthAnamAhani. [59] solasa tiriyadisAo sagaDuddhIsaMThiyA muNeyavvA / do mallagamUlAo uDDhe aaheviya disaao| vR. SoDazApi tiryag dizaH zakaTorddhisaMsthAnA boddhavyAH, prajJApakapradeze saGkaTA bahirvizAlAH, nArakadevAkhye dve eva urdhAdhogAminyau zarAvAkAre bhavataH, yataHziromUle pAdamUle csvlptvaanmllkbunaakaaregcchntyaucvishaalebhvtiti|aasaaNsrvaasaaNtaatpryNytrkaadvseyN, taccedam ||bhaavdigniruupnnaarthmaah - ni. [60] maNuyA tiriyA kAyA taha'ggabIyA caukkagA curo| devA neraiyA vAaTThArasa hoti bhaavdisaa|| vR.manuSyAzcaturbhedAstadyathA-sammUrchanajAH karmabhUmijAakarmabhUmijAHantaradvIpajAzceti, Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-1, uddezaka: tathA tiryaJco dvIndriyAstrIndriyAzcaturindriyAH paJcendriyAzceti caturddhA, kAyAH pRthivyaptejovAyavazcatvAraH, tathA'gramUlaskandhaparvabIjAzcatvAra eva, eteSoDazadevanArakaprakSepAdaSTAdaza, ebhibhavirbhavanAjIvovyapadizyata iti bhaavdigssttaadshbhedeti||atrcsaamaanydiggrhnne'piysyaaN dizi jIvAnAmavigAnena gatyAgatI spaSTe sarvatra sambhavatastayaivehAdhikAra iti tAmeva niyuktikRtsAkSAddarzayati, bhAvAdikcAvinAbhAvinI sAmarthyAdadhikRtaiva, yatastadarthamanyA dizazcintyanta ityata Aha - ni. [61] pannavagadisaTThArasa bhAvadisAo'vitattiyA ceva / ikvikaM viMdhejA havaMti atttthaars'dvaaraa|| ni. [62] paNNavagadisAe puNaahigAro ettha hoi naayvyo| jIvANa puggalANa ya eyAsu gayAgaI asthi / / vR. prajJApakApekSayAaSTAdazabhedA dizaH, atraca bhAvadizo'pi tAvapramANAeva pratyeka sambhavantItyataH ekaikAM prajJApakadizaMbhAvadigaSTAdazakena vindhayet' tADayed, ato'STAdazASTAdazakAH, tecasaMkhyAtrINizatAnicaturvizatyadhikAnibhavantIti, etaccopalakSaNaMtApadigAdAvapi yathAsambhavamAyojanIyamiti / kSetradizi tu catasRSveva mahAdikSu sambhavo na vidigAdiSu, tAsAmekapradezikatvAccatuSpradezikatvAccetigAthAdvayArthaH ||ayNcdiksNyogklaapH 'aNNayarIo disAo Agao ahamaMsI'tyanena parigRhItaH, sUtrAvayavArthazcAyam-iha dig grahaNAt prajJApakadizazcatamra, pUrvAdikAUvadhiodizaucaparigRhyante, bhAvadizastvaSTAdazApi, anudig grahaNAttuprajJApakavidizo dvAdazeti,tatrAsaMjJinAMnaiSo'vabodho'sti, saMjJinAmapi keSAJcidbhavati kaMSAJcinneti, yathA'hamamuSyA dizaH samAgata iheti / 'evemegesiM No NAyaM bhavaitti' "eva' mityanena prakAreNa, prativiziSTaSTadigvidigAgamanaM naikeSAM viditaM bhavatItyetadupasaMhAravAkyam, etadeva niyuktikRdAhani. [63] kesiMci nANasaNNA asthi kesiMci natthi jiivaannN| ko'haM paraMmi loe AsI kayarA disAo vaa?|| keSAJcijjIvAnAM jJAnAvaraNIyakSayopazamavatAMjJAnasaMjJA'sti, keSAJcittu tadAvRttimitAM nbhvtiiti|yaagbhuutaa saMjJAna bhavatitAMdarzayati-ko'haMparasmin 'loke janmanimanuSyAdirAsam, anena bhAvadig gRhItA, katarasyA vA dizaH samAyAta ityanena tu prajJApakadigupAtteti, yathA kazcinmadirAmadaghUrNitalolalocano'vyaktamanovijJAnorathyAmArganipatitasyacchAkRSTazvagaNApalihyamAnavadanogRhamAnItomadAtyayenajAnAti kuto'hamAgata iti, tathAprakRtomanuSyAdirapIti gAthArthaH / na kevalameSaiva saMjJA nAsti aparA'pi nAstIti sUtrakR dAha - mU. (3) asthi me AyA uvavAie, natthi me AyA uvavAie, ke ahaMAsI? ke vAio cue iha peccA bhavissAmi? vR. 'asti' vidyate 'mame'tyanena SaSThantena zarIraM nirdizati, mamAsya zarIrakasyAdhiSThAtA, atati-gacchati satatagatipravRtta AtmA-jIvo'stIti, kiMbhUtaH ? - aupapAtikaH' upapAtaHprAdurbhAvojanmAjanmatarasaMkrAntiH, upapAtebhavaaupapAtika iti, anena saMsAriNaH svarUpaMdarzayati, Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 AcArAGga sUtram 9/19/1/3 sa evaMbhUta AtmA mamAsti nAstIti ca evaMbhUtA saMjJA keSAJcidajJAnAvaSTabdhacetasAM na jAyata iti tathA 'ko'haM' nArakatiryagmanuSyAdiH pUrvajanmanyAsaM?, ko vA devAdiH 'ito' manuSyAderjanmaH 'cyuto' vinaSTaH 'iha' saMsAre 'pretya' janmAntare 'bhaviSyAmi' utpatsye iti, eSAca saMjJAna bhavatIti / / iha ca yadyapi sarvatra bhAvadizA'dhikAraH prajJApakadizA ca, tathApi pUrvasUtre saakssaatprjnyaapkdigupaattaa'trtubhaavdigityvgntvym| nanucAtrasaMsAriNAM digvidigAgamanAdijA viziSTA saMjJA niSidhyate na sAmAnyasaMjJeti, etacca saMjJinI dharmiNyAtmani siddhe sati bhavati, 'sati dharmiNi dharmAzcintyanta' iti vacanAt, sa ca pratyakSAdipramANagocarAtItatvAddurupapAdaH, tathAhi - nAsAvadhyakSeNArthasAkSAtkAriNA viSayIkriyate, tasyAtIndriyatvAd, atIndriyatvaM ca svabhAvaviprakRSTatvAd, atIndriyatvAdeva ca tadavyabhicArikAryAdiliGgasambandhagrahaNAsambhavAt nApyanumAnena, tasyApratyakSatve tat sAmAnyagrahaNazaktyanupapatteH nApyupamAnena, AgamasyApi vivakSAyAMpratipAdyamAnAyAmanumAnAntabhIvAdanyatracabAhye'rthesambandhAbhAvAdapramANatvaM,pramANatve vAparasparavirodhitvAnnApyAgamena, tamantareNApisakalArthopatte pyarthApatyA, tadevaMpramANapaJcakAtItatvAtSaSThapramANaviSayatvAdabhAva evaatmnH| prayogazcAyam-nAstyAtmA pramANapaJcakaviSayAtItatvAt, kharaviSANavaditi, tadabhAveca viziSTasaMjJApratiSedhAbhAvasambhavenutthAnameva sUtrasyeti, etatsarvamanupAsitagurorvacaH, tathAhi - pratyakSa evAtmA, tadguNasya jJAnasya svasaMvitsiddhatvAt, svasaMviniSThAzca viSayavyavasthitayo, ghaTapaTAdInAmapirUpAdiguNapratyakSatvAdevAdhyakSatvamiti, maraNAbhAvaprasaGgAcca nabhUtaguNazcaitanyamAzaGkanIyaM, teSAM sadA sannidhAnasambhavAditi, heyopAdeyaparihAropAdAnapravRttezcAnumAnena parAtmani siddhirbhavatIti, evamanayaivadizopamAnAdikamapisvadhiyA svaviSaye yathAsambhavamAyojyaM, kevalaM maunIndreNAnenaivAgamena viziSTasaMjJAniSedhadvAreNAhamiti cAtmollekhenAtmasadbhAvaH pratipAditaH, zeSAgamAnAM cAnAptapraNItatvAdaprANANyameveti / atra cAstyAtmetyanena kriyAvAdinaH saprabhedA nAstItyanena cAkriyAvAdina etadantaHpAtitvAccAjJAnikavainayikAzca saprabhedAupakSiptAH, tecAmI // 1 // 'asiyasayaM kiriyANaM akiriyavAINa hoi culsiiii| annANiya sattaTThI veNaiyANaMca bttiisaa||" tatra jIvAjIvAzravabandhapuNyapApasaMvaranirjarAmokSAkhyA nava padArthAH svaparabhedAbhyAM nityAnityavikalpadvayena ca kAlaniyatisvabhAvezvarAtmAzrayaNAdazItyuttaraM bhedazataM bhavati kriyAvAdinAm, ete cAstitvavAdino'bhidhIyante, iyamatra bhAvanA-asti jIvaH svato nityaH kAlataH 1 asti jIvaH svato'nityaH kAlataH 2 asti jIvaH parato nityaH kAlataH 3 asti jIvaH parato'nityaHkAlataH 4 ityevaMkAlenacatvArobhedAlabdhAH, evaM niyatisvabhAvezvarAtmabhirapyekaikena catvArazcatvAro vikalpAlabhyante, etecapaJcacatuSkakAviMzatirbhavati, iyaMcajIvapadArthena labdhA, evamajIvAdayo'pyaSTau pratyekaM viMzatibhedA bhavanti, tatazca nava viMzatayaH zatamazItyuttaraM bhavati 180 / tatra svata iti svenaiva rUpeNa jIvo'sti, naparopAdhyapekSayA / hrasvatvadIrghatve iva, nityaH-zAzvato na kSaNikaH, pUrvottarakAlayoravasthitatvAt, kAlata iti kAla eva vizvasya sthityutpattipralayakAraNam / uktaM ca Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 1, uddezaka : 9 - 11911 "kAlaH pacati bhUtAni kAlaH saMharate prajAH / kAlaH supteSu jAgartti, kAlo hi duratikramaH // " sa cAtIndriyo yugapaccirakSiprakriyAbhivyaGgayo himoSNavarSAvyavasthAhetuH kSaNalavamuhUrtayAmAhorAtramAsartuayanasaMvatsarayugakalpapalyo pama-sAgaropamotsarpiNyavasarpiNIpulaparAvarttItAnAgatavarttamAnasarvAddhAdivyavahArUpaH 1 | dvitIyavikalpe tu kAlAdevAtmano'stitvamabhyupeyaM, kiM tvanityo'sAviti vizeSo'yaM pUrvavikalpAta 2 / tRtIyAvikalpe tu parata evAstitvamabhyupagamyate, kathaM punaH parato'stitvamAtmano'bhyupeyate ?, nanvetatprasiddhameva sarvapadArthAnAM parapadArthasvarUpApekSayA svarUpaparicchedo, yathA dIrghatvApekSayA hrasvatvaparicchedo hrasvatvApekSayA ca dIrghatvasyeti, evameva cAnAtmanaH stambhakumbhAdIn samIkSya tadvayatirikte vastunyAtmabuddhiH pravarttata iti, ato yadAtmanaH svarUpaM tatparata evAvadhAryyate na svata iti 3 / caturthavikaspo'pi prAgvaditi catvAro vikalpAH 4 / tathA'nye niyatita evAtmanaH svarUpamavadhArayanti, kA punariyaM niyatiriti, ucyate, padArthAnAmavazyaMtayA yadyathAbhavane prayajokakartrI niyatiH, uktaM ca ||1||"praaptvyo niyatibalAzrayeNa yo'rthaH so'vazyaM bhavati nRNAM zubho'zubho vA / bhUtAnAM mahati kRte'pi hi prayale, nAbhAvyaM bhavati na bhAvino'sti nAzaH // " iMyaM ca maskariparivrANmatAnusAriNI prAyaH iti / apare punaH svabhAvAdeva saMsAravyavasthAmabhyupayanti, kaH punarayaM svabhAvaH ?, vastunaH svata eva tathApariNatibhAvaH svabhAvaH, uktaMca11911 'kaH kaSTakAnAM prakaroti taikSNyaM, vicitrabhAvaM mRgapakSiNAM ca / // 2 // 23 svabhAvataH sarvvamidaM pravRttaM, na kAmacAro'sti kutaH prayatnaH ? // svabhAvataH pravRttAnAM, nivRttAnAM svabhAvataH / nAhaM karteti bhUtAnAM ya pazyanti sa pazyati // // 3 // kenAJjitAni nayanAni mRgAGganAnAM, ko'laGkaroti rucirAGgaruhAnmayUrAn / kazcotpaleSu dalasannicayaM karoti, ko vA dadhAti vinayaM kulajeSu puMssu ? // " tathA'nye'bhidadhate- samastametajIvAdIzvarATprasUtaM, tasmAdeva svarUpa'vatiSThate, kaH punarayamIzvaraH ?, aNimAdyaizvaryayogAdIzvaraH uktaM ca 11911 , "ajJo janturanIzaH syAdAtmanaH sukhaduHkhayoH / Izvaraprerito gacchecchUbhraM vA svargameva vA // " tathA'nye bruvate na jIvAdayaH padArthAH kAlAdibhyaH svarUpaM pratipadyante, kiM tarhi ?, AtmanI, ca punarayamAtmA ?, AtmAdvaitavAdinAM vizvapariNatirUpaH, uktaJca 11911 "eka eva hi bhUtAtmA bhUte bhUte vyavasthitaH / ekadhA bahudhA caiva dRzyate jalacandravat // " 1 tathA - "puruSa evedaM sarvaM yadbhUtaM yacca bhAvya" mityAdi / evamastyajIvaH, svataH nityaH kAlata ityevaM sarvatra yojyam // tathA akriyAvAdino - nAstitvavAdinaH, teSAmapi jIvAjIvAzravabandhasaMvara Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 AcArAGga sUtram 1/-19/1/3 nirjarAmokSAkhyAH sapta padArthAH svaparabhedadvayena tathA kAlayaddacchAniyatisvabhAvezvarAtmabhiH SaDbhizcintyamAnA-zcaturazItivikalpA bhavanti, tadyathA-nAstijIvaH svataHkAlataH nAstijIvaH parataH kAlata iti kAlena dvau labdhau, evaM yaddacchAniyatyAdiSvapi dvau dvau bhedau pratyekaM bhavataH, sarve'pi jIvapadArthe dvAdaza bhavanti, evamajIvAdiSvapi pratyekaM dvAdazaite, sapta dvAdazakAzcaturazItiriti 84 |aymtraarthH-naastijiivH svataH kAlata iti, iha padArthAnAM lakSaNena sattA nizcIyate kAryato vA ?, na cAtmana- stAgasti kiJcillakSaNaM yena sattAM pratipadyemahi, nApi kAryyamaNUnAmiva mahIdhrAhi sambhavati, yacca lakSaNakAryAbhyAM nAbhigamyate vastu tannAstyeva, viyadindIvaravat tasmAnnAsyAtmeti / dvitIyavikalpo'pi yacca svato nAtmAnaM bibharti gaganAravindAdikaMtatparato'pi nAstyeva, athavA sarvapadArthAnAmeva parabhAgAdarzanAtsarvAig bhAgasUkSmatvAccobhayAnupalabdheH sarvAnupalabdhito nAstitvamadhyavasIyate, uktaMca-- "yAvadRzyaM parastAvadbhAgaH sa ca na dRzyate' ityAdi, tathA yaddacchAto'pi nAstitvamAtmanaH, kA punaryaddacchA // 1 // anabhisandhipUrvakA'rthaprAptiryadRcchA, "atakkitopasthitameva sarvaM, citraM janAnAM sukhaduHkhajAtam / kAkasya tAlena yathA'bhidhAto, na buddhipUrvo'tra vRthaa'bhimaanH|| // 2 // satyaM pizAcAH smavane vasAmo, bheriM karAgrairapina spshaamH| yahacchayA siddhati lokayAtrA, bherI pizAcAH paritADayanti // " yathA kAkatAlIyamabuddhipUrvakaM, na kAkasya buddhirasti-mayi tAlaM patiSyati, nApi tAlasyAbhiprAyaH-kAkopari patiSyAmi, atha catattathaiva bhavati, evamanyadapyatarkitopanatamajAkRpANIyamAturabheSajIyamandhakaNTakIyamityAdi draSTavyam, evaMsarvaMjAtijarAmaraNAdikaM loke yAdRcchikaM kAkatAlIyAdikalpamavaseyamiti / evaM niyatisvabhAvezvarAtmabhirapyAtmA niraakttrvyH|| tathA'jJAnikAnAM saptaSaSTirbhedAH, te cAmI-jIvAdayo nava padArthA utpattizca dazamI sat asad sadasat avaktavyaH sadavaktavyaH asadavaktavyaH sadasadavaktvya ityetaiH saptabhiHprakArairvijJAtuM na zakyante na ca vijJAtaiH prayojanamasti, bhAvanA ceyam-san jIva iti ko vetti ? kiM vA tena jJAtena?, asan jIva iti ko jAnAti ? kiM vA tena jJAtenetyAdi, evamajIvAdiSvapi pratyeka sapta vikalpAH, nava saptakAsatriSaSTiH, amI cAnye catvArastriSaSTimadhye prakSipyante, tadyathA-satI bhAvotpattiritiko jAnAti? kiM vA'nayA jJAtayA? evamasatI sadasatI avaktavyA bhAvottapattiritiko vetti? kiMvA'nayAjJAtayeti, zeSavikalpatrayamutpattyuttarakAlaMpadArthAvayavApekSamato'tra na sambhavatIti noktam, etaccatuSTayaprakSepAtsaptaSaSTirbhavanti / tatra san jIva iti ko vetti ? ityasyAyamarthaH-kasyacidviziSTaM jJAnamasti yo'tIndriyAn jIvAdInavabhotsyate, na ca taitiH kiJcitphalamasti, tathAhi-yadi nityaH sarvagato mUrto jJAnAdiguNopeta etadguNavyatirikto vA? tataH katamasya puruSArthasya siddhiriti, tasmAdajJAnameva zreyaH |apic-tulye'pypraadheakaamkrnne loke svalpo doSo, lokottare'pi AkuTTikAnAbhogasahasAkArAdiSu kSullakabhikSusthaviropAdhyAyasUrINAM yathAkramamuttarottaraM prAyazcittamityevamanyeSvapi vikalpeSvAyojyam // tathA vainayikAnAM dvAtriMzabhedAH, te cAnena vidhinA bhAvanIyAH-suranRpayatijJAtisthavirAdhamamA Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayana,uddezaka 25 tRpitRSvaSTasumanovAkkAyapradAnacatuvidhAvanayakaraNAt, tadyathA-davAnA vinayaMkarotimanasAvAcA kAyena tathA dezakAlopapannena dAnenetyevamAdi / ete ca vinayAdeva svargApavargamArgamabhyupayanti, nIcairvRttyanutsekalakSaNo vinayaH, sarvatra caivaMvidhena vinayena devAdiSUpatiSThamAnaH svargApavargabhAg bhavati, uktNc||1|| "viNayA nANaM nANAo daMsaNaM daMsaNAhi caraNaM ca / caraNAhiMto mokkho mokkhe sokkhaM aNAbAhaM / / " __ atra ca kriyAvAdinAmastitve satyapi keSAJcitsarvagato nityo'nityaH kartA'kartA mUrto'mUrtaH zyAmAkataNDulamAtro'GguSThaparvamAtrI dIpazikhopamo hRdayAdhiSThAna ityAdikaH, asti caupapAtikazca, akriyAvAdinAM tvAtmaiva na vidyate, kutaH punaraupapAtikatvam ?, ajJAnikAstu nAtmAnaMprativipratipadyante, kintu tajjJAAnamakiJcitkarameSAmiti, vainayikAnAmapinAtmA'stitve vipratipattiH, kintvanyanmokSasAdhanaM vinayAdhte na sambhavatIti pratipannAH / tatrAnena sAmAnyAtmAstitvapratipAdanenAkriyAvAdino nirastA draSTavyAH, AtmAstitvAnabhyupagame c||1|| "zAstA zAstraM ziSyaH prayojanaM vacanahetudRSTAntAH / santi na zUnyaM bruvatastadabhAvAccApramANaM syAt / / // 2 // pratiSedhRpratiSedhau stazcecchUnyaM kathaM bhavetsarvam ? / tadabhAvena tu siddhA apratiSiddhA jgtyrthaaH||" evaM zeSANAmapyatraiva yathAsambhavaM niraakrnnmuprekssymiti||gtmaanussnggikN, prakRtamanuyite -tatreha 'evamegesiMno nAyaMbhavaI' ityanena keSAJcideva saMjJAniSedhAtkeSAJcittubhavatItyuktaMbhavati, tatra sAmAnyasaMjJAyAH pratiprANi siddhatvAttatkA-raNaparijJAnasyacehAkiJcitkaratvAdviziSTasaMjJAyAstu keSAJcideva bhAvAt tasyAzca bhavAntaragAmyAtma- spaSTapratipAdane sopayogitvAd sAmAnyasaMjJAkAraNapratipAdanamanAdhtya viziSTasaMjJAyAH kAraNaM sUtrakRzayitumAha - mU. (4) se jaMpuNa jANejjA saha saMmaiyAe paravAgaraNeNaM annesiM aMtie vA socA taMjahA-purasthimAo vA disAo Agao ahamaMsi jAva annayarIo disAo anudisAo vA Agao ahamaMsi, evamegesiM jaM nAyaM bhavati-asthi me AyA uvavAie, jo imAo (disAo) anudisAo vA anusaMcarai, savvAo disAo anudisAo, so'hN|| vR. 'se jaM puNa jANejjatti sUtraM yAvat so'ha miti 'se' iti nirdezo mAgadhazailyA prathamaikavacanAntaH, saityanena ca yaH prAgnirdiSTo jJAtA viziSTakSayopazamAdimAnsapratyavamRzyate, yadityanenApiyaprAgnirdiSTaMdigvidigAgamanaM, tathAko'hamabhUvamatItajanmanidevonArakastiryagyono manuSyo vA ? strI pumAnnapuMsako vA?, ko vA'muto manuSyajanmanaH prabhraSTo'haM pretya devAdirbhaviSyAmItyetatparAmRzyate, 'jAnIyAd' avagacched, idamuktaM bhavati-na kazcidanAdau saMsRtau paryaTannasumAn digAgamanAdikaMjAnIyAt, yaH punarjAnIyAtsa evaM saha sammaiyAe'tti sahazabdaH sambandhavAcI, saditiprazaMsAyAM, matiH-jJAnam, ayamatravAkyArthaH-AtmanA sahasadAyAsanmatirvartate tayA sanmatyA kazcijjAnIte, sahazabdavizeSaNAcca sadA''tmasvabhAvatvaM materAveditaM bhavati, na punaryathA vaizeSikANAMvyatiriktA satI smvaayvRttyaa''tmnismveteti|ydi vA sammaie'tti Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/9/9/4 svakIyayA matyA svamatyeti, tatra bhinnamapyazvAdikaM svakIyaM dRSTamataH sahazabdavizeSaNaM, sahazabdazcAsamasta iti, satyapi cAtmanaH sadA matisannidhAne prabalajJAnAvaraNAvRtatvAnna sadA viziSTo'vabodha iti, sA punaH sanmatiH svamatirvA avadhimanaHparyAyakevalajJAnajAtismaraNabhedAccaturvidhAjJeyA, tatrAvadhimanaHparyAyakevalAnAMsvarUpamanyatra visteraNoktaM, jAtismaraNaM tvAbhinibodhikavizeSaH, tadevaM caturvidhayA matyA''tmanaH kazcidviziSTadiggatyAgatI jAnAti, kazcicca paraH-tIrthakRtsarvajJaH, tasyaiva paramArthataH parazabdavAcyatvAtparatvaM, tasya tena vA vyAkaraNam-upadezastena jIvAMstabhedAMzca-pRthivyAdIntadgatyAgatIcajAnAti, aparaH punaH 'anyeSAM' tIrthakaravyatiriktAnAmatizayajJAninAmantikezrutvAjAnAtIti, yacca jAnAtitatsUtrAvayavenadarzayati-tadyathApUrvasyA diza Agato'hamasmi, evaM dakSiNasyAH pazcimAyAH uttarasyA Urdhvadizo'dhodazo'nyatarasyA dizo'nudizo vA''gato'hamasmItyevamekeSAM viziSTakSayopazamAdimatAM tIrthakarAnyAtizayajJAnibodhitAnAM ca jJAnaM bhavati, tathA prativiziSTadigAgamanaparijJAnAnantarameSAmetadapi jJAnaM bhavatiyathA asti me'sya zarIra kasyAdhiSThAtA jJAnadarzanopayogalakSaNa 'upapAduko' bhavAntarasaMkrAtibhAga asarvagato bhoktA mUrtirahito'vinAzI zarIramAtravyApItyAdiguNavAnAtmeti / sa ca dravyakaSAyayogopayogajJAnadarzanacAritravIryAtmabhedAdaSTadhA, tatropayogAtmanA bAhulyenehAdhikAraH, zeSAstutadaMzatayopayujyanta iti upanyastAH / tathA asti camamAtmA, yo'muSyA dizo'nudizazca sakAzAd 'anusaJcarati' gatiprAyogyakarmopAdAnAdanupazcAt saJcaratyanusaJcarati, pAThAntaraM vA 'aNusaMsaraitti digvidizAM gamanaM bhAvadigAgamanaM vA smaratItyarthaH |saamprtNsuutraavyven pUrvasUtroktamevArthamupasaMharati-sarvasyAdizaH sarvasyAzcAnudizo yaAgato'nusaJcarati anusaMsmaratIti vAsaH 'aha' mityAtmollekhaH, ahaMpratyayagrAhyatvAdAtmanaH, anena pUrvAdyAH prajJApakadizaH sarvA gRhItAH bhAvadizazceti / imamevA) niyuktikRddarzayitumanA gAthAtritayamAhani. [64] jANai sayaM maIe annesiM vAvi antie socA / jANagajaNapaNNavio jIvaMtaha jIvakAe vA // ni. [65] ittha ya saha saMmaiatti jaM eaMtattha jANaNA hoii| ohImaNapaJcanANakevale jAisaraNe y|| ni. [66] paravai vAgaraNaM puNa jiNavAgaraNaM jiNA paraM natthi / aNNesiM socaMtiya jiNehi savvo paro annnno|| vR. kazcidanAdisaMsRtau paryaTannavadhyAdikayA caturvidhayA svakIyayA matyA jAnAti / anAnupUrvInyAyaprakaTanArthaM pazcAdupAttamapyamanyeSAmityetatpadaM tAvadAcaSTe - 'anyeSAM vA' atizayajJAninAmantikezrutvAjAnAti, tathA 'jANagajaNapaNNavio' ityanenaparavyAkaraNamupAttaM, tenAyamoM-jJApakaH-tIrthakRttaprajJApitazcajAnAti, yajjAnAtitatsvataeva darzayati-sAmAnyato 'jIva'miti, anena cAdhikRtoddezakasyArthAdhikAramAha, tathA 'jIvakAyAMzca' pRthvIkAyAdIn ityanena cottareSAM SaNNAmapyuddezakAnAM yathAkramamadhikArArthamAheti, atra ca 'saha sammaie'tti Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-1, uddezakaH1 27 sUtreyatpadaMtatrajANaNatti jJAnamupAttaM bhavati, matijJAne' mananaMmatiritikRtvA, tacca kiMbhUtamiti darzayati- 'avadhimanaHparyAyakevalajAtismaraNarUpaM miti, tatrAvadhijJAnI saMkhyeyAnasaMkhyeyAnvA bhavAnjAnAti, evaMmanaHparyAyajJAnyapi, kevalI tu niyamato'nantAna, jAtismaraNastu niyamataH saMkhyeyA niti, zeSaM spaSTam / atra ca sahasammatyAdiparijJAne sukhapratipattyarthaM trayo dRSTAntAH pradarzayante,tadyathA vasantapure nagare jitazatrU rAjA, dhAraNI nAma mahAdevI, tayorddharmArucyabhidhAnaH sutaH, sa ca rAjA'nyadA tApasatvena pravrajitumicchurddharmaruciM rAjye sthApayitumudyataH, tenacajananI pRSThAkimiti tAtorAjyazriyaMtyajati?,tayoktam-kimanayAcapalayAnArakAdisakaladuHkhahetubhUtayA svargApavargamArgArgalayAavazyamapAyinyAparamArthata ihaloke'pyabhimAnamAtraphalayetyatovihAyainAM sakalasukhasAdhanaM dharmaM kartumudyataH, dharmarucistadAkaryokatavAn-yadyevaM kimahaM tAtasyAniSTo ? yenaivaMbhUtAMsakaladoSAzrayiNIM mayi niyojayati, sakalakalyANahetorddharmAtpracyAvayatItyabhidhAya pitrA'nujJAtastena saha tApasAzramamagAt, tatra ca sakalAstApasakriyA yathoktAH pAlayannAste, anyadA'mAvAsyAyAH pUrvAhne kenacittApaseno STam-yathA bhobhoH tApasAH! zvo'nAkuTTibhavitA, ato'dyaiva samitkusumakuzakandaphalamUlAdhAharaNaM kuruta, etaccAkarNya dharmarucinAjanakaH pRSTaHtAta! keyamanAkuTTiriti, tenoktam-putra ! kandaphalAdInAmacchedanaM, taddhayamAvAsyAdike viziSTe parvadivasena vartate, sAvadyatvAcchedanAdikriyAyAH,zrutvAcaitadasAvacintayat-yadisarvadA'nAkuTTiH syAcchobhanaM bhaved, evamadhyavasAyinastasyAmAvAsyAyAM tapovanAsannapathena gacchatAM sAdhUnAM darzanamabhUt, te ca tenAbhihitAH-kimadya bhavatAmanAkuTTirna saJjAtA? yenATavI prasthitAH, tairapyabhihitam-'yathA'smAkaMyAvajjIvamanAkuTTi'rityabhidhAyAtikrAntAH sAdhvaH, tasya catadAkaNryehApohavimarzena jAtismaraNamutpannaM-yathA'haMjanmAntarepravrajyAMkRtvAdevalokasukhamanubhUyehAgata iti, evaM tena viziSTadigAgamanaM svamatyA-jAtismaraNarUpayA vijJAtaM, pratyekabuddhazcajAtaH, evamanye'pi valkalacIrizreyAMsaprabhRtayo'tra yojyA iti| paravyAkaraNetvidamudAharaNam-gautamasvAminA bhagavAnvarddhamAnasvAmIpRSTo-bhagavan! kimiti me kevalajJAnaM notpadyate?, bhagavatA vyAkRtaM-bho gautama ! bhavato'tIva mamopari sneho'sti, tadvazAttenoktam- 'bhagavannevamevaM, kiMnimittaH punarasau mama bhagavadupari snehaH?, tato bhagavatA tasya bahuSu bhavAntareSu pUrvasambandhaH samAveditaH 'cirasaMsiTTho'si me paricio'si me goyame tyevamAdi, tacca tIrthakRdvayAkaraNamAkarNya gautamasvAmino vishissttdigaagmnaadivijnyaanmbhuuditi|anyshrvnne tvidamudAharaNam-mallisvAminASaNNAM rAjaputrANA-mudvAhArthamAgatAnAmavadhijJAnena tatpratibodhanArthaM yathAjanmAntare sahitairevapravajyAkRtA, yathA catatphalaM devaloke jayantAbhidhAnavimAne'nubhUtaM tathA''khyAtaM, taccAkarNya te laghukarmatvApratibuddhA viziSTadigAgamanavijJAnaM ca saJjAtaM, uktaMca // 1 // kiM tha tayaM pamhuTuMja ca tayA bho! jayaMtapavaraMbhi / vucchA samayanibaddhaM devA! taM saMbharaha jAtiM / / iti gaathaatrytaatpyyaarrthH| sAmprataM prakRtamanuyite-yo hi so'hamityanenAhaGkArajJAne Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " AcArAGga sUtram 1/-19/1/4 [ni. 64-66] nAmollekhena pUvadidiza AgatamAtmAnamavicchainnasaMtatipatitaM dravyArthatayA nityaM paryAyArthatayA tvanityaM jAnAti sa paramArthataH AtmavAdIti sUtrakRddarzayati mU. (1) se AyAvAdI loyAvadA kammAvAdI kiriyaavaadii| vR. 'sa' iti yo bhrAntaH pUrvaM nArakartiyagnarAmarAdyAsu bhAvadikSu pUrvAdyAsucaprajJApakadikSu akSaNikAma dilakSaNopetamAtmAnamavaiti, saitthaMbhUtaH 'AtmavAdI'tiAtmAnaMvadituMzIlamasyeti, yaH punarevaMbhUtamAtmAnaM nAbhyupagacchati so'nAtmavAdI nAstika ityarthaH / yo'pi sarvavyApinaM nityaM kSaNika vA''tmAnamabhyupaiti so'pyanAtmavAdyeva, yataH sarvavyApino niSkriyatvAdbhavAntarasaMkrAntirna syAt, sarvathA nityatve'pi 'apracyutAnutpannasthiraikasvabhAvaM nityamitikRtvA maraNAbhAvena bhavAntarasaMkrAntirevana syAtsarvathA kSaNikatve'pi nirmUlavinAzAtso'hamityanena pUrvottarAnusandhAnaM na syAt / ya eva cAtmavAdI sa eva paramArthato lokavAdI, yato lokayatIti lokaH-prANigaNasataMvadituMzIlamasyeti, anenacAtmAdvaitavAdinirAsenAtmabahutvamuktaM, yadivA 'lokApAtI ti lokaH-caturdazarajvAtmakaH prANigaNo vA, tatrApatituM zIlamasyeti, anena ca viziSTAkAzakhaNDasya lokasaMjJA''veditA, tatra ca jIvAstikAyasya sambhavena jIvAnAM gamanAgamanamAveditaM bhavati, ya eva ca digAdigamanaparijJAnenAtmavAdI lokavAdI ca saMvRttaH, sa evAsumAn 'karmavAdI' karmajJAnA- varaNIyAdi tadvadituM zIlamasya, yato hi prANino mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogaiH pUrvaMgatyAdiyogyAnikarmANyAdadate, pazcAttAsutAsuvirUparUpAsu yoniSUtpadyante, karma ca prakRtisthityanubhAvapradezAtmakamavaseyamitianena ca kAlayadRcchAniyatIzvarAtmavAdino nirastA draSTavyAH / tathA ya eva karmavAdI sa eva kriyAvAdI, yataH karma yoganimittaM badhyate, yogazca vyApAraH, saca kriyArUpaH, ataH karmaNaH kAryabhUtasya vadanAttatkAraNabhUtAyAH kriyAyA apyasAvevaparamArthato vAdIti, kriyAyAzca karmanimittatvaM prasiddhamAgame, sa cAyamAgamaH-"jAva NaM bhaMte ! esa jIve sayA samiyaM eyai veyai calati phaMdati ghaTTati tippati jAvataMtaMbhAvaMpariNamatitAvaMcaNaMaTThavihabaMdhaevAsattavihabaMdhaevAchavvihabaMdhaevAegavihabaMdhae vA no NaM abaMdhae"tti, evaM ca kRtvA ca eva karmavAdI sa eva kriyAvAdIti, anena ca sAMkhyAbhimatamAtmano'kriyAvAditvaM nirastaM bhavati / / sAmprataMpUrvoktAM kriyAmAtmapariNatirUpAMviziSTakAlAbhidhAyinA tipratyayenAbhidadhadahaMpratyayasAdhyasyAtmanastadbhava evAvadhimanaHparyAyakevalajJAnajAtismaraNavyatirekeNaiva trikAlasaMsparzinA matijJAnena sadbhAvAvagamaMdarzayitumAha mU. (6) akarissaMca'haM, kAravesuMca'haM, karao Avi samaNunne bhavissAmi / vR. iha bhUtavartamAnabhaviSyatkAlApekSayA kRtakAritAnumatibhirnava vikalpAH saMbhavanti, tecAmI-ahamakArSamacIkaramahaM kurvantamanyamanvanujJAsiSamahaMkaromikArayAmyanujAnAmyahamiti kariSyAmyahaMkArayiSyAmyahaMkurvantamanyamanujJAsyAmyahamiti, eteSAMcamadhye AdyantausUtreNaivopAttau, tadupAdAnAccatanmadhyapAtinAM sarveSAMgrahaNam, asyaivArthasyAviSkaraNAya dvitIyo vikalpaH 'kAravesuM ca'haMmitisUtreNopAttaH, etecacakAradvayopAdAnAdapizabdopAdAnAcca manovAkkAyazcintyamAnAH saptaviMzatirbhedA bhavanti, ayamatra bhAvArthaH-akArSamahamityatrAhimityanenAtmollekhinA Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-1, uddezaka: viziSTakriyApariNatirUpa AtmA'bhihitaH, tatazcAryabhAvArtho bhavati-saevAhaM yena mayA'sya dehAdeH pUrvaMyauvanAvasthAyAmindriyavazagenaviSayaviSamohitAndhacetasA tattadakAyyAnuSThAnaparAyaNenA''nukUlyamanuSThitam, uktNc||1|| "vihavAvalevanaDiehiM jAiM kiirNtijovvnnmennN| vayapariNAme sariyAi~ tAI hiyae khuddukkNti||" ___ tathA acIkaramaha'mityanena paro'kAryAdau pravarttamAno mayA pravRtti kAritaH, tathA kurvantamanyamanujJAtavAnityevaM kRtakAritAnumatibhibhUtakAlAbhidhAnaM, tathA 'karomI' tyAdinA vacanatrikeNa vartamAnakAlollekhaH, tathA kariSyAmi kArayiSyAmi kurvato'nyAn prati samanujJAparAyaNo bhaviSyAmItyanAgatakAlollekhaH, anena ca kAlatrayasaMsparzenadehendriyAtiriktasyAtmano bhUtavartamAnabhaviSyatkAlapariNatirUpasyAstitvAvagatirAveditA bhavati, sAcanaikAntakSaNikanityavAdinAMsambhavatItyato'nena te nirastAH, kriyApariNAmenAtmanaH pariNAmitvAbhyupagamAditi, etadanusAreNaiva sambhavAnumAnAdatItAnAgatayorapi bhvyoraatmaastitvmvseym| yadivAanena kriyAprabandhapratipAdanena karmaNa upAdAnabhUtAyAH kriyAyAH svarUpamAyeveditamiti // atha kimetAvatya eva kriyA utAnyA api santIti, etA evetyAhama. (7) eyAvaMti savvAvaMti logaMsi kammasamAraMbhA parijANiyavvA bhvNti| vR. etAvantaH sarve'pi loke' prANisaGghAte 'karmasamArambhAH' kriyAvizeSA ye prAguktAH atItAnAgatavartamAnabhedena kRtakAritAnumatibhizca azeSakriyAnuyAyinA ca karotinA sarveSAM saGgahAditi, etAvanta eva parijJAtavyA bhavanti nAnya iti / parijJA ca jJapratyAkhyAnabhedAdvidhA, tatrajJaparijJayA''tmanobandhasyacAstitvametAvadbhireva sarvaiH karmasamArambhaijJatibhavati, pratyAkhyAnaparijJayA ca sarve pApopAdAnahetavaH karmasamArambhAH pratyAkhyAtavyA iti / iyatA sAmAnyena jIvAstitvaMprasAdhitamadhunA tasyaivAtmanodigAdibhramaNahetUpadarzanapurassaramapAyAnpradarzitumAhayadivA yastAvadAtmakarmAdivAdI sa digAdibhramaNAnmokSya itarasya tu vipAkAn darzayitumAha mU. (8) apariNNAyakammA khaluayaMpurisejoimAo disAoanudisAoanusaMcarai, savvAo disAo savvAo anudisAo saaheti| vR. yo'yaM puri zayanAtpUrNaH sukhaduHkhAnAM vA puruSo-janturmanuSyo vA, prAdhAnyAcca puruSasyopAdAnam, upalakSaNaMcaitat, sarvo'picaturgatyApanaHprANI gRhyate, dizo'nudizovA'nusaJcarati, saH aparijJAtakarmA aparijJAtaMkamaninetyaparijJAtakam, khaluravadhAraNeaparijJAtakarmaiva digAdau bhrAmyati netara iti, upalakSaNa caitad, aparijJAtAtmAparijJAtakriyazceti, yazcAparijJAtakamA sa sarvA dizaH sarvAzcAnudizaH 'sAheti' svayaMkRtena karmaNA sahAnusaJcarati, sarvagrahaNaM sarvAsAM prajJApakadizAM bhAvadizAMcopasaGgahArtham / sa yadApnoti tadarzayati mU. (9) anegarUvAo joNIo saMdhei, virUvarUve phAse paDisaMvedei / vR.anekaMsaMkaTavikaTAdikaMrUpaMyAsAMtAstathA, yauti-mizrIbhavatyaudArikAdizarIravargaNApudgalairasumAn yAsutAyonayaH-prANinAmutpattisthAnAni,anekarUpatvaMcAsAMsaMvRtavivRtobhayazItoSNobhayarUpatayA yadivA caturazItilakSabhaidena, te cAmI caturazItirlakSAH Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 11911 // 2 // 119 11 // 2 // // 3 // // 4 // // 5 // // 2 // // 3 // etAzcAnekarUpA yonIrdigAdiSu paryaTantraparijJAtakarmA'sumAn 'saMdhei' tti sandhayati - sandhi karotyAtmanA, sahAvicchedena saMghaTTayatItyarthaH, 'saMdhAvai' tti vA pAThAntaraM, 'sandhAvati' paunaHpunyena tAsu gacchatItyarthaH, tatsandhAne ca yadanubhavati taddarzayati-virUpa-bIbhatsamamanojJaM rUpaM svarUpaM yeSAM sparzAnAM duHkhopanipAtAnAM te tathA, sparzAzritA duHkhopanipAtAH sparzA ityuktAH, 'tAtsthyAttadvayapadeza' itikRtvA, upalakSaNaM caitanmAnasyo'pi vedanA grAhyAH, atastAnevambhUtAn sparzAn 'pratisaMvedayati' anubhavati, pratigrahaNApratyekaM zArIrAnmAnasAMzca duHkhopanipAtAnubhavatItyuktaM bhavati, sparzagrahaNaM ceha sarvasaMsArAntarvarttijIvarAzisaGagrahArthaM, sparzanendriyasya sarvajIvavyApitvAd, atredamapi vaktavyaM-sarvAnvirUparUpAn rasagandharUpazabdAn pratisaMvedayatIti, virUparUpatvaM ca sparzAnAM kAryabhUtAnAM vicitrakarmodayAtkAraNabhUtAdbhavatIti veditavyaM, vicitrakarmodayAccAparijJAtakarmA saMsArI sparzAdInvirUparUpAMsteSu teSu yonyantareSu vipAkataH parisaMvedayatIti, Aha ca"taiH karmabhiH sa jIvo vivazaH saMsAracakra mupayAti / dravyakSetrAddhAbhAvabhintramAvarttate bahuzaH // - 11911 narakeSu devayoniSu tiryagyoniSu ca manujayoniSu ca / paryaTati ghaTIyantravadAtmA bibhraccharIrANi // satatAnubaddhamuktaM duHkhaM narakeSu tIvrapariNAmam / tiryakSu bhakSutRDvadhA diduHkhaM sukhaM cAlpam // sukhaduHkhe manujAnAM manaHzarIrAzraye bahuvikalpe / sakhameva hi devAnAM daHkhaM svalpaM ca manasi bhavama // // 4 // AcArAGga sUtram 1/-/1/1/9 'puDhavIjalajalaNamAruya ekke kke satta satta lakkhAo / vaNa patteya aNaMte dasa coddasa joNilakkhAo / / vigaliMdiesu do do cauro cauro ya nArayasuresuM / tiriesu huMti cauro coddasa lakkhA ya maNuesu // -tathA zubhAzubhabhedena yonInAmanekarUpatvaM gAthAbhiH pradarzyate - 'sIyAdI joNIo caurAsItI ya sayasahassAiM / asubhAo ya subhAo tattha subhAo imA jANa // assaMkhAumaNussA rAIsara saMkhamAdiAUNaM / titthagaranAmagottaM savvasuhaM hoi nAyavvaM // tatthavi ya jAisaMpannatAdi sesAu huti asubhAo / devesu kivvisAdI sesAo huMti u subhAo / / paMciMdiyatiriesuM hayagayarayaNe havaMti u subhAo / sAo a subhAo subhavaNNegiMdiyAdIyA // deviMdacakka vaTTittaNAI mottuM ca titthagarabhAvaM / anagArabhAvitAviya sesA u anaMtaso pattA / / Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 9, // 5 // // 6 // karmAnubhAvaduHkhita evaM mohAndhakAragahanavati / andha iva durgamArge bhramati hi saMsArakAntAre // duHkhapratikriyArthaM sukhAbhilASAcca punarapi tu jIvaH / prANivadhAdIn doSAnadhitiSThati mohasaMchannaH // baghnAti tato bahuvidhamanyatpunarapi navaM subahu karma / tenAtha pacyate punaragneragniM pravizyeva // evaM karmANi punaH punaH sa baghnaMstathaiva muJcaMzca / sukhakAmo bahuduHkhaM saMsAramanAdikaM bhramati // evaM bhramataH saMsArasAgare durlabhaM manuSyatvam / saMsAramahattvAdhArmikatvaduSkarmmabAhulyaiH // Aryo dezaH kularUpasampadAyuzca dIrghamArogyam / yatisaMsargaH zraddhA dharmmazravaNaM ca matitaikSNyam // etAni durlabhAni prAptavato'pi dRDhamohanIyasya / kupathAkule'rhadukto'tidurlabho jagati sanmArgaH / / " yadi vA yo'yaM puruSaH sarvA dizo 'nudizazcanusaJcarati tathA'nekarUpA yonIH sandhAvati virUparUpAMzca sparzAn pratisaMvedayati, saH 'avijJAtakarmA' avijJAtam - aviditaM kam-kriyA vyApAro manovAkkAyalakSaNaH, akArSamahaM karomi kariSyAmItyevaMrUpaH jIvopamardAtmakatvena bandhahetuH sAvadyo yena so'yamavijJAtakarmA, avijJAtakarmatvena ca tatra tatra karmaNi jIvopamardAdike pravarttate yena yenAsyASTavidhakarmmabandho bhavati, tadudayAccAnekarUpa- yonyanusandhAnaM virUparUpasparzAnubhavazca bhavatIti // yadyevaM tataH kimityata Aha 11011 // 8 // // 9 // 119011 uddezaka: 1 // 11 // 31 mU. (10) tattha khalu bhagavatA pariNNA paveiA / vR. 'tatra' karmaNi vyApAre akArSamahaM karomi kariSyAmItyAtmapariNatisvabhAvatayA manovAkkAyavyApArarUpe 'bhagavatA' vIravarddhamAnasvAminA parijJAnaM parijJA sA prakarSeNa prazastA''dau vAveditA praveditA, etacca sudharmmasvAmI jambUsvAminAmne kathayati sA ca dvidhA - jJaparijJA pratyAkhyAnaparijJAca, tatra jJaparijJayA sAvadyavyApAreNa bandho bhavatItyevaM bhagavatA parijJA praveditA, pratyAkhyAnaparijJayA ca sAvadyayogA bandhahetavaH pratyAkhyeyA ityevaMrUpA ceti // amumevArthaM niyuktikRdAhani. [ 67 ] tattha akAri karissaMti baMdhaciMtA kayA puNo hoi / sahasammaiyA jANai koi puNa hetujuttIe // vR. 'tatra' karmaNi kriyAvizeSe, kimbhUta ityAha- 'akAri karissaMti' akArIti kRtavAn karissanti-kariSyAmIti anenAtItAnAgatopAdAnena tanmadhyavartino varttamAnasya kAritAnumatyozcopasaGgahAnnavApi bhedA AtmapariNAmatvena yogarUpA upAttA draSTavyAH, tatrAnenAtmapariNAmarUpeNa kriyAvizeSeNa 'bandhacintA kRtA bhavati' bandhasyopAdAnamupAttaM bhavati, 'karmayoganimittaM badhyate' iti vacanAt, etacca kazcijjAnAti AtmanA saha yA sanmatiH svamatirvA avadhimanaHparyAya Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/1/1/10 [ni. 67] kevalajAtismaraNarUpA tayA jAnAti, kazcicca pakSadharmAnvayavyatirekalakSaNayA hetuyuktayeti / atha kimarthamasau kaTukavipAkeSu karmAzravahetubhUteSu kriyAvizeSeSu pravartata ityAha - mU. (11) imassa ceva jIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe jAImaraNamoyaNAe dukkhpddidhaayheuN| vR. tatra jIvitamiti-jIvantyanenAyuHkarmaNeti jIvitaM-prANadhAraNam, tacca pratiprANi svasaMviditamitikRtvA pratyakSAsannavAcinedamA nirdizati, cazabdo vakSyamANajAtyAdisamuccayArthaH, evakAro'vadhAraNe, asyaivajIvitasyArthe pariphalgusArasya taDillatAvilasitacaJcalasyabAhvapAyasya dIrghasukhArthaMkriyAsupravartate, tathAhi-jIviSyAmyahamarogaH sukhena bhogAn bhokSyetatovyAdhyapanayanArthaM snehApAnalavakapizitabhakSaNAdiSu kriyAsu pravartate, tathA'lpasya sukhasya kRte abhi mAnagrahAkulitacetAbahvArambhaparigrahAdbahvazubhaM karmAdatte, uktaM ca - ||1||"dve vAsasI pravarayoSidapAyazuddhA, zayyA''sanaM karivarasturago ratho vaa| kAle bhiSagniyamitAzanapAnamAtrA, rAjJaH parAkyamiva sarvamavehi zeSam // // 2 // puSTayarthamannamihayatprataNidhiprayogaiH, saMtrAsadoSakaluSo nRpatistu bhungkte| yanirbhayaH prazamasaukhyaratizca bhaikSaM, tat svAdutAM bhRzamupaiti na pArthivAnnam / / // 3 // bhRtyeSu mantriSu suteSumanorameSu, kAntAsu vA mdhumdaangkuritekssnnaasu| vizrambhametina kadAcidapi kSitIzaH, sarvAbhizaGkitamateH katarattu saukhym||" tadevamanavabuddhataruNakizalayapalAzacaJcalajIvitaratayaHkarmAzraveSujIvitopamardAdirUpeSu pravartante, tathA'syaiva jIvitasya parivandanamAnanapUjanArthaM hiMsAdiSu pravartante, tatra 'parivandanaM' saMstavaH prazaMsA tadarthamAceSTate, tathAhi-ahaMmayUrAdipizitAzanAdvalI tejasAdedIpyamAno devakumAra iva lokAnAM prazaMsAspadaM bhaviSyAmIti 'mAnanam' abhyutthAnAsanadAnAJjalipragrahAdirUpaM tadarthaM vAceSTamAnaH karmAcinoti tathA pUjanaM pUjA-draviNavastrAnnapAnasatkArapraNAmasevAvizeSarUpaMtadarthaM ca pravarttamAnaH kriyAsu karmAzravairAtmAnaM sambhAvayati, tathAhi - 'vIrabhogyA vasundhare'ti matvA parAkramate, daNDabhayAca sarvA prajA bibhyatIti daNDayati, ityevaM rAjJAmanyeSAmapi yathAsambhavamAyojanIyam, atra ca vandanAdInAM dvandvasamAsaM kRtvA tAdarthya caturthI vidheyA, parivandamAnanapUjanAyajIvitasyakarmAzraveSupravartantaiti samudAyArthaH / na kevalaMparivandanAdyarthameva karmAdatte, anyArthamapyAdatta iti darzayati-jAtizcamaraNaM ca mocanaM ca jAtimaraNamocanamiti samAhAradvandvAttAdayaM caturthI, etadarthaM ca prANinaH kriyAsu pravarttamAnAH karmAdadate, tatra jAtyarthaM krauzcArivandanAdikAH kriyA vidhatte, tathAyAnyAnkAmAnbrAhmaNAdibhyodadAtitAMstAnanyajanmani punarjAto bhokSyate, tathA manunA'pyuktam - "vAridastRptimApnoti, sukhamakSayamannadaH / tilapradaH prjaamissttaamaayusskmbhyprdH|| atra caikamevasubhASitam- 'abhayapradAn miti tuSamadhye kaNikAvaditi, evamAdikumArgopadezAddhiMsAdau pravRttiM vidadhAti / tathA maraNArthamapi pitRpiNDadAnAdiSu kriyAsu pravartate, yadivA mamAnena sambandhI vyApAditastasya vairaniyyArtanArthaM vadhabandhAdau pravartate, yadivA maraNanivRttyarthamA- tmano durgAdhupayAcitamajAdinA baliM vidhatte yazodhara iva piSTamayakukkuTena, Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-1, uddezakaH1 tathA muktyarthamajJA- nAvRtacetasaH pazcAgnitapo'nuSThAnAdikeSu prANyupamaIkAriSu pravarttamAnAH karmAdadate, yadivA jAtimaraNayorvimocanAya hiMsAdikAH kriyAH kurvate / 'jAimaraNabhoyaNAe'tti vA pAThAntaraM, tatra bhojanArthaM kRSyAdikarmasu pravartamAnA vasudhAjalajvalanapavanavanaspatidvitricatuSpaJcendriyavyApattaye vyApriyanta iti / tathA duHkhapratighAtamurarIkRtyAtmaparitrANArthamArambhAnAsevante, tathAhi-vyAdhi-vedanA" lAvakapizitamadirAdyAsevante, tathA vanaspatimUlatvakpatraniryAsAdisiddhazatapA- kAditailArthamagnyAdisamArambheNa pApaM kurvanti svataH kArayantyanyaiH kurvato'nyAnsamanujAnata ityevamatItAnAgatakAlayorapi manovAkkAyayogaiH karmAdAnaM vidadhatItyAyojanIyam / tathA duHkhapratidhAtArthamevasukhotpattyarthaMca kalatraputragRhopaskarAdhAdadate, tallAbhapAlanArthaM ca tAsu tAsu kriyAsu pravarttamAnAH pApakarmAsevanta iti, uktNc||7|| "Adau pratiSThA'dhigame prayAso, dAreSu pazcAdgRhiNaH sutessu| kartuM punasteSu guNaprakarSa, ceSTA taduccaiHpadalaGghanAya // " / tadevaMbhataiH kriyAvizeSaiH karmopAdAya nAnAdizvanasaJcaranti anekarUpAsa ca yoniSa sandhAvanti virUparUpAMzca sparzAnpratisaMvedayanti, ityetajjJAjAtvA kriyAvizeSanivRttirvidheyeti / / etAvanta eva ca kriyAvizeSA iti darzayitumAha - mU. (12) eyAvaMti savvAvaMti logaMsi kammasamAraMbhA parijANiyavvA bhvNti| vR. "eAvantI savvAvantIti etau dvau zabdau mAgadhadezIbhASAprasiddhayA tAvantaH sarve'pItyetatparyAyau, etAvanta eva sarvasmin, 'loke' dharmAdharmAstikAyAvacchinne nabhaHkhaNDe ye pUrva pratipAditAH 'karmasamArammAH' kriyAvizeSAH, naitebhyo'dhikAH kecana santItyevaMparijJAtavyA bhavanti, sarveSAM pUrvatropAdAnAditI bhAvaH tathAhi-AtmaparobhayaihikAmuSmikAtItAnAgatavartamAnakAlatakAritAnumatibhirArambhAH kriyante, tecasarve'piprAgupAttAyathAsambhavamAyojyA iti / / evaM sAmAnyena jIvAstitvaM prasAdya tadupamarddakAriNAM ca kriyAvizeSANAM bandhahetutvaM pradopasaMhAradvAreNa viratiM pratipAdayannAha - mU. (13) jassete logaMsi kammasamAraMbhA pariNNAyA bhavaMti se hu muNI pariNNAyakamme ttibemi / / vR. bhagavAn samastavastuvedI kevalajJAnena sAkSAdupalabhyaivamAha - 'yasya' mumukSoH 'ete' pUrvoktAH 'karmasamArambhAH' kriyAvizeSAH karmaNo vA-jJAnAvaraNIyAdyaSTaprakArasya samArambhAupAdAnahetavasteca kriyAvizeSAeva, pari-samantAtjJAtAH-paricchinnAH karmabandhahetutvena bhavanti, huravadhAraNe, manutemanyatevAjagatastrikAlAvasthAmiti muniH sa eva muni parijJayAparijJAtakarmA pratyAkhyAnaparijJayA ca pratyAkhyAtakarbandhahetubhUtasamastamanovAkkAyavyApAra iti, anena ca mokSAGgabhUte jJAnakriye upAtte bhavato, nahyAbhyAM vinA mokSo bhavati, yata uktam- "jJAnakriyAbhyAM mokSa" iti / itizabda etAvAnayamAtmapadArthavicAraH karmabandhahetuvicArazca sakaloddezakena parisamApita itipradarzakaH, yadivA 'iti' etadahaM bravIbhi yatprAgukta yacca vakSye tatsarvaM bhagavadantike sAkSAt zrutvA // adhyayanaM-1, uddezakaH-1 samApta H [113 Jain on International Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 adhyayanaM -1, uddezaka :- 2 uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIyaH prastUyate - asya cAyamabhisambandhaH-prathamoddezake sAmAnyena jIvAstitvaM prasAdhitam, idAnIM tasyaivekendriyAdipRthivyAdyastitvapratipipAdayiSayA''ha-yadivA prAk parijJAtakarmatvaM munitavakAraNamupAdezi, yaH punaraparijJAtakarmatvAnmunirna bhavati-viratiM na pratipadyate sa pRthivyAdiSu bambhramIti, atha ka ete pRthivyAdaya ityatastadvizeSAstitvajJApanArthamidamupakramyata iti / anenAbhisambandhenAyAtasyAsyoddezakasya catvAryanuvogadvArANi vAcyAni, yAvannAmaniSpanne nikSepe pRthivyuddezaka iti, tatroddezakasya nikakSepAderanyatra pratipAditatvAnneha pradarzyate, pRthivyAstu yannikSepAdi sambhavati tanniryuktikRddarzayitumAhapuDhavIe nikkhevo parUvaNAlakkhaNaM parImANaM / bhoga satthaM veyaNAya vahaNA nivattI ya // ni. [ 68 ] vR. prAg jIvoddezake jIvasya prarUpaNA kiM na kRtetyetacca nAzaGkanIyaM, yato jIvasAmAnyasya vizeSAdhAratvAt vizeSasya ca pRthivyAdirUpatvAt sAmAnyajIvasya copabhogAderasambhavAt pRthivyAdicarccayaiva tasya cintitatvAditi / tatra pRthivyA nAmAdinikSepo vaktvyaH, prarUpaNAsUkSmabAdarAdibhedA, lakSaNaM sAkArAnAkAropayogakAyayogAdikaM parimANaM saMvarttitalokapratarAsaMkhyeyabhAgamAtrAdikam, upabhogaH-zayanAsanacaGakramaNAdikaH, zastraM- snehAmla kSArAdi, vedanAsvazarIrAvyakta-cetanAnurUpA sukhaduHkhAnubhavasvabhAvA, vadhaH kRtakAritAnumatibhirupamarddanAdikaH, nivRtti:- apramattasya manovAkkAyaguptayA'nupamaddaketi samAsArthaH / vyAsArthaM tu niryuktikRdyathAkramamAha - ni. [ 69 ] AcArAGga sUtram 1/-/1/2/ nAmaMThavaNApuDhavI davvapuDhavI ya bhAvapuDhavI ya / eso khalu puDhavIe nikkhevo cauviho hoi // vR. spaSTA, nAmasthApane kSuNNatvAdanAddatyAhani. [ 70] davvaM sarIrabhavio bhAveNa ya hoi puDhavijIvo u / jo puDhavinAmagoyaM kammaM veei so jIvo // vR. davyapRthivI Agamuto noAgamatazca, Agamato jJAtA tatra cAnupayuktaH, noAgamatastu pRthivIpadArthajJasya zarIraM jIvopetaM tathA pRthivIpadArthajJatvena bhavyo- bAlAdistAbhyAM vinirmukto dravyApRthivIjIvaH- ekabhaviko baddhAyuSko'bhimukhanAmagotrazca, bhAvapRthivIjIvaH punaryaH pRthivInAmAdikarmodIrNaM vedayati / gataM nikSepadvAraM, sAmprataM prarUpaNAdvAram ni. [71] duvihAya puDhavijIvA suhumA taha bAyarA ya logaMmi / suhumA ya savvaloe do ceva ya bAyaravihANA / / vR. pRthivIjIvA dvividhAH sUkSmA bAdarAzca, sUkSmanAmakarmodayAt sUkSmAH, vAdaranAmakarmodayAt bAdarAH, karmodayajanite evaiSAM sUkSmabAdaratve na tvApekSike badarAmalakayoriva / / tatra sUkSmAH samudgakaparyAptaprakSiptagandhAvayavavat sarvalokavyApinaH, bAdarAstu mUlabhedAdvividhA ityAha Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayanaM- 9, uddezaka: 2 duvihA bAyarapuDhavI samAsao saNhapuDhavi kharapuDhavI / sahAya paMcavaNNA avarA chattIsaivihANA / / ni. [73] vR. samAsataH' saMkSepAdvividhA bAdarapRthivI zlakSNabAdarapRthivI kharabAdarapRthivIca, tatra zlakSNabAdarapRthivI kRSNanIlalohitapIta zuklabhedAtpaJcadhA, iha ca guNabhedAdguNibhedo'bhyupagantavyaH, kharabAdarapRthivyAstavanye'pi SaT triMzadvizeSabhedAH sambhavantIti / / tAnAhapuDhavIya sakkarA vAlugA ya uvale silA ya loNUse / aya taMba taua sIsaga ruppa suvaNNe ya vaire ya // hariyAle hiMgulae maNosilA sAsagaMjaNa pavAle / abmapaDalambhavAlua bAyarakAe maNivihANA / / gomejjae ya ruyage aMko phalihe ya lohiyakkhe ya / ni. [74] ni. [ 75 ] ni. [ 76 ] vR. atra ca prathamagAthayA pRthivyAdayazcaturddaza bhedAH parigRhItAH, dvitIyagAthayA tvaSTau haritAlAdayaH, tRtIyagAthayA daza gomedakAdayaH, turyagAthayA catvArazcandrakAntAdayaH / atra ca pUrvagAthAdvayena sAmAnyapRthivIbhedAH pradarzitAH, uttaragAthAdvayena maNibhedAH pradarzitAH, etAH spaSTa iti kRtvA na vivRtAH / evaM sUkSmavAdarabhedAn pratipAdya punarvarNAdibhedena pRthivIbhedAn darzayitumAha ni. [77] vaNNarasagaMdhaphAse joNippamuhA bhavaMti saMkhejjA / zrutaskandhaH - 1, ni. [ 72 ] maragaya masAragalle bhuyamoyaga iMdanIle ya // caMdappaha verulie jalakaMte ceva sUrakante ya / ee kharapuDhavIe nAma chattIsayaM hoi // - 35 gAi sahassAiM huMti vihANaMbhi ikkikke // vR. tatra varNAH zuklAdayaH paJca rasAstiktAdayaH paJca gandhau surabhidurabhI sparzAH mRdukarkazAdayaH aSTau tatra varNAdike ekaikasmin, 'yonipramukhA' yoniprabhRtayaH saMkha ayeyA bhedA bhavanti, saMravyeyasyAnekarUpatvAdviziSTasaMkhyArthamAha- anekAni sahANi ekaikasmin varNAdike 'vidhAne' bhede bhavanti, yonito guNatazca bhedAnAmiti / etacca saptayonilakSapramANatvAt pRthivyA evaM sambhAvanIyamiti / uktaM ca prajJApanAyAm-'"tattha NaM je te pajjattagA eesi NaM vaNNAdeseNaM gaMdhAdeseNaM rasAdeseNaM phAsAdeseNaM sahassAggaso vihANAiM saMkhejjAI joNipamuhasayasahassAiM pajjattayanissAe apajjattayA vakka maMti, taM jatthego tattha niyamA asaMkhejjA, se ttaM kharabAyarapuDhavikAiyA" iha ca saMvRtayonayaH pRthivIkAyikA uktAH, sA punaH sacitA acitA mizrA vA, tathA punazca zItA uSNA zItoSNA vetyevamAdikA draSTavyeti // etadeva bhUyo niryuktikRt spaSTataramAha - ni. [ 78 ] quimi ya ikki ke gaMdhami rasaMbhi taha ya phAsaMbhi / nANattI kAyavvA vihANae hoi ikkikkaM / / vR. varNAdike ekaikasmin 'vidhAne' bhede sahAgrazo nAnAtvaM vidheyaM, tathAhi kRSNo varNa iti sAmAnyaM tasya ca bhramarAGgArakokilagavalakajjalAdiSu prakarSAprakarSavizeSAbhedaH kRSNaH kRSNataraH kRSNatama ityAdi, evaM nIlAdiSvapyAyojyaM, tathA rasagandhasparzeSu sarvatra pRthivIbhedA vAcyAH, tathA varNAdInAM parasparasaMyogAddhUsara kesarakarburAdivarNAntarotpattirevamutprekSya varNAdInAM Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 AcArAGga sUtram 9/19/2/- [ni.78] pratyekaMprakarSAprakarSatayAparasparAnuvedhena ca bahavo bhedA vaacyaaH||punrpi paryAptakAdibhedAbhedamAha ni. [79] je bAyare vihANA pajjattA tattiA apjjttaa| suhamAvi huMti duvihA panjatA ceva apjjttaa| vR. yAni bAdarapRthivIkAye 'vidhAnAni' bhedAH pratipAditAstAni yAvanti paryAptakAnAM tAvantye- vAparyAptakAnAmapi, atra ca bhedAnAM tulyatvaM draSTavyaM na tu jIvAnAM, yata ekaparyAptakAzrayeNAsaMkhyeyAaparyAptakA bhvnti| sUkSmA api paryAptakAparyAptakabhedena dvidhAeva, kintuaparyAptakanizrayA paryAptakAH samutpadyante, yatra caiko'paryAptakastatra niyamAdasaMkhyeyAH paryAptakAH syuH / paryAptistu // 1 // 'aahaarsriirindiyuusaasvomnno'hinivvttii| hoti jato daliyAo karaNaM paisA u pjjttii||" janturutpadyamAnaH pudgalopAdAnena karaNaM nivartayati tena ca karaNavizeSeNAhAramavagRhya pRthag khalarasAdibhAvena pariNatiM nayati sa tAvaraNavizeSa AhAraparyAptizabdenocyate, evaM zeSaparyAptayo'pivAcyAH, tatraikendriyANAmAhArazarIrendriyocchAvasAbhidhAnAzcatamro bhavanti, etAzcAntarmuhUrtenajanturAdatte, anAptaparyAptiraparyAptako'vAptaparyAptistuparyAptaka iti, atracapRthivyeva kAyo yeSAmiti vigrahaH // yathA sUkSmabAdarAdayo bhedAH siddhayanti tathA prasiddhabhedenodAharaNena darzayitumAhani. [80] rukkhANaM gucchANaM gummANa layANa vallivalayANaM / jaha dIsainANattaM puDhavIkAe tahA jANa // vR. yathA vanaspatervRkSAdibhedena spaSTaM nAnAtvamupalabhyate, tathApRthivIkAyike'pi jAnIhi, tatra vRkSAH-cUtAdayo gucchAvRntAkIsallakIkapAsyAdayaH, gulmAni-navamAlikAkoraNTakAdIni, latAH-putrAgAzokalatAdyAH, vallayaH-trapuSIvAluGkIkozAtakyAdyAH, valayAni-ketakIkadalyAdIni // punarapi vanaspatibhedaddaSTAntena pRthivyA bhedamAha - ni. [81] osahi taNa sevAle paNagavihANeya kaMda mUle y| jahadIsai nANattaM puDhavIkAetahA jANa // vR. yathA hi vanaspatikAyasyaoSadhyAdiko bheda evaMpRthivyAapidraSTavyaH, tatraoSadhyaHzAlyAdyAH, tRNAni-darbhAdIni, sevAlaM-jaloparimalarUpaM,panakaH-kASThAdAvullIvizeSaH paJcavarNaH, kandaH-sUraNakandAdiH, mUlam ushiiraadiiti||etecsuukssmtvaanaikdvyaadikaaHsmuplbhynte, yatsaMkhyAstUpalammayante taddazayitumAha - ni. [82] ikkassa duNha tiNha va saMkhijANavana pAsiuM skkaa| dIsaMti sarIrAiM puDhavijiyANaM asaMkhANaM / / vR. spaSTA ||kthNpunridmvgntvyym?, santipRthivIkAyikA iti, ucyate, tadadhiSThitazarIropalabdheH adhiSThAtari pratItirgavAzvAdAviva iti, etaddarzayitumAha - ni. [83] eehi sarIre hiM paJcakkhaM te parUviyA huMti / sesA ANAgijjhA cakkhuphAsaMna jaMiMti // Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-1, uddezaka:ra 37 vR. 'ebhiH' asaMkhyeyatayopalabhyamAnaiH pRthivIzarkarAdibhinnaiH zarIraistezarIriNaHzarIradvAreNa 'pratyakSaMsAkSAt 'prarUpitAH' khyApitA bhavanti, zeSAstu sUkSmA AjJAgrAhyA evadraSTavyAH, yataste cakSusparza nAgacchanti, sparzazabdo viSayArthaH / / prarUpaNAdvArAnantaraM lakSaNadvAramAhani. [84] uvaogajoga anjhavasANe maisuyaacakhudaMse y| aTTha vihodayalesA sannussAse kasAyA y|| vR. tatra pRthivIkAyAdInA styAnardhajayA dyA ca yAvatI copayogazaktiravyaktA jJAnadarzanarUpetyevamAtmaka upayogolakSaNaM, tathAyogaH-kAyAkhyaeka eva, audArikatanmizrakArmaNA sako vRddhayaSTikalpo jantoH sakarmakasyAlambanAya vyApriyate, tathA adhyavasAyAH-sUkSmA AtmanaHpariNAmavizeSAH,tecalakSaNam,avyaktacaitanyapuruSamanaHsamudbhUtacintAvizeSAivAnabhilakSyAste'bhigantavyAH, tathA sAkAropayogAntaHpAtimatizrutAjJAnasamanvitAH pRthivIkAyika bauddhavyAH,tathA sparzanendriyeNAcakSurdarzanAnugatAboddhavyAH, tathA jJAnAvaraNIyAdyavidhakarmodayabhA jastAvadvandhamAjazva,tathAlezyA-adhyavasAyavizeSarUpAH kRSNanIlakApotatejasyazcatatAbhira nugatAH, tathA dazavidhasaMjJAnugatAH, tAzca AhArAdikAH prAguktA eva, tathA sUkSmocchA-saniHzvAsAnugatAH, uktaMca"puDhavikAiyANaMbhaMte! jIvAANavantivApANavanti vAUsasantivAnIsasaMtivA?, goyamA! avirahiyaM satayaMceva ANavantivApANavanti vA UsasantivA nIsasantivA" kaSAyA api sUkSmAH krodhAdayaH / evametAni jIvalakSaNAnyupayogAdIni kaSAyaparyavasAnAni pRthivIkAyikeSu sambhavantIti, tatazcaivaMvidhajIvalakSaNakalApasamanugatatvAt manuSyavatsacitta pRthivIti / nanuca tadidamasiddhamasiddhenasAdhyate, tathAhi-naghupayogAdIni lakSaNAnipRthivIkAye vyaktAni samupalakSyante, satyametad, avyaktAni tu vidyante, yathA kasyacitpuMsaH hRtpUrakavyaH timizramadirAti- pAnapittodayAkulIkRtAntaHkaraNavizeSasyAvyaktA cetanA, na caitAvata tasyAcidrUpatA, evama- traapyvyktcetnaasmbhvo'bhyupgntvyH| nanu cAtrocchAsAdikama vyaktacetanAliGgamasti, na ceha tathAvidhaM kiJciccetanAliGgamasti, naitadevam, ihApi samAnajAtIyalatodbhedAdikamarzomAMsAGakuravaccetanAcihnamastyeva, avyaktacetanAnAM hi sambhAvitaikacetanAliGgAnAM vanaspatInAmiva cetanA'bhyupagantavyeti, vanaspatezca caitanyaM viziSTartupuSpaphalapradatvena spaSTaM sAdhayiSyateca, tato'vyaktopayogAdilakSaNasadbhAvAt sacitA pRthivIti sthitam / / nanu cAramalatAdeH kaThinapudgalAtmikAyAH kathaM cetanatvamityata Ahani. [85] aTThI jahA sarIraMmi aNugayaM ceyaNaM kharaM dihU~ / evaM jIvANugayaM puDhavisarIraM kharaM hoi / / vR. yathA'sthi zarIrAnugataM sacetanaM kharaM dRSTam, evaM jIvAnugataM pRthivIzarIramapIti / / sAmprataM lakSaNadvArAnantaraM parimANadvAramAha - ni. [86] je bAyarapajjattA payarassa asNkhbhaagmittaate| sesA tinnivi rAsI vIsuMloyA asNkhijaa|| vR. tatrapRthivIkAyikAzcaturdA, tadyathA-bAdarAH paryAptAaparyAptAzcatathAsUkSmAaparyAptAH paryAptAzca, tatrayebAdarAH paryAptakAstesaMvartitalokapratarAsaMkhyeyabhAgamAtravartipradezarAzipramANA Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 AcArAGga sUtram 9/19/2/- [ni. 86] bhavanti,zeSAstutrayo'pirAzayaH pratyekamasaMkhyeyAnAMlokAnAmAkAzapradezarAzipramANAbhavanti, yathAnirdiSTakrameNacaite yathottaraMbahutarAH, yata uktam- "savvatthovA bAdarapuDhavikAiyApajjattA, bAdarapuDhavikAiyA apajjattA asaMkhenaguNA,suhumapuDhavikAiyA apajjattA asaMkhejjaguNA suhumapuDhavikAiyA pajjattA asaMkhejjaguNA" / / prakArAntareNApi rAzittasyasya parimANaM darzayitumAha ni. [87] pattheNa va kuDaveNa vajaha koi miNijja svvdhnnaaii| evaM mavijjamANA havaMti loyA asaMkhijjA // vR. yathA prasthAdinA kazcitsarvadhAnyAni minuyAd, evamasadbhAvaprajJApanAGgIkaraNAllokaM kuDavIkRtyAjaghanyotkRSTAvagAhanAnpRthivIkAyikajIvAnyadiminotitato'saMkhyeyAnlokAn pRthivIkAyikAH puurynti||punrpi prakArAntareNa parimANamAha - ni. [88] logAgAsapaese ikkikkaM nikkhive puddhvijiivN| evaM mavijamANA havaMti loA asaMkhijjA / / vR. spaSTA / / sAmprataM kAlataHpramANa nirdidikSuH kSetrakAlayoH sUkSmabAdaratvamAhani. [89] niuNo u hoi kAlo tatto niuNayarayaM havai khittaM / aMgulaseDhImitte osppinniio|asNkhijjaa / vR. 'nipuNaH sUkSmaH kAlaH' samayAtmakaH, tato'pisUkSmataraM kSetraM bhavati, yato'GgulIzreNimAtrakSetrapradezAnAM samayApahAreNAsaMkhyeyA utsarpiNyavasarpiNyo'pakrAmantItyataH kAlAt kSetraM suukssmtrm||prstutN kAlataH parimANaM darzayitumAha - ni. [90] aNusamayaM ca paveso nikkhmnnNcevpuddhvijiivaannN| kAe kAyaTThiiyA cauro loyA asaMkhijjA / / vR. tatrajIvAH pRthivIkAye'nusamayaMpravizantiniSkAmanti ca, ekasmin, samaye kiyatA niSkramaH pravezazca 1-2, tathA vivakSiteca samaye kiyantaH pRthivIkAyapariNatAH sambhavanti 3, tathA kiyatI ca kAyasthiti 4 rityete catvAro vikalpAH kAlato'bhidhIyante, tatrAsaMkhyeyalokAkAzapradezaparimANAH samayenotpadyante vinazyanti ca, pRthivItvena pariNatA apyasaMkhyeyalokAkAzapradezapramANAH, tathA kAyasthitirapi mRtvA mRtvA'saMkhyeyalokAkazapradeza-parimANaM kAlaM tatra tatrotpadyanta iti, evaM kSetrakAlAbhyAM parimANaM pratipAdya parasparAvagAhapratipipAdayiSayA''hani. [91] bAyarapuDhavikkAiyapajjatto annmnmogaaddho| sesA ogAhaMte suhumA puNa svvlogNmi|| vR. bAdarapRthivIkAyikaH paryApto yasminnAkAzakhaNDe avagADhaH tasminnevAkAzakhaNDe'parasyApi bAdarapRthivIkAyikasya zarIramavAgADhamiti, zeSAstu aparyAptakAH paryAptakanizrayA samutpadyamAnA anantaraprakriyayA paryAptakAvagADhAkAzapradezAvagADhAH, sUkSmAH punaH sarvasminnapi loke'vagADhA iti||upbhogdvaarmaahni. [92] caMkamaNe yaTThANe nisIyaNa tuyaTTaNe ykykrnne| uccAre pAsavaNe uvagaraNANaMca nikkhivnne|| Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH- 1, adhyayanaM-1, uddezaka:2 ni. [93] AlevaNa paharaNa bhUsaNe ya kayavikkae kisIe y| bhaMDANaMpi ya karaNe uvabhogavihImaNussANaM / / vR. caGkramaNorddhavasthAna niSIdanatvagvartanakRtakaputrakakaraNauccAraprazravaNa upakaraNanikSepaAlepanapraharaNabhUSaNakrayavikrayakRSIkaraNabhaNDakaghaTTanAdiSUpabhogavidhirmanuSyANAM pRthivIkAyena bhavatIti / / yadyevaM tataH kimityata Aha - ni. [94] eehiM kAraNehiM hiMsaMti puDhavikAie jIve / sAyaM gavesamANA parassa dukkhaM udIraMti // vR.ebhizcaGkramaNAdibhiH kAraNaiH pRthivIjIvAn hiMsanti, kimarthamitidarzayati-"sAtaM' sukhamAtmano'nveSayantaH paraduHkhAnyajAnAnAH katipayadivasaramaNIyabhogAzAkarSitasamastendriyagrAmA vimUDhacetasa iti, parasya' pRthivyAzritajanturAzeH 'duHkham' asAtalakSaNaMtadudIrayantiutpAdayantIti, anena bhUdAnajanitaH zubhaphalodayaH pratyukta iti ||adhunaashstrdvaar-shsyte'neneti zastraM, tacca dvidhA-dravyazastrabhAvazastraMca, dravyazastramapi samAsavibhAgabhedAdvidhaiva, tatra samAsadravyazastrapratipAdanAyAha - ni. [95] halakuliyAvisakuddAlAlittayamigasiMgakaTThamaggI y| uccAre pAsavaNe eyaM tu samAsao satthaM / / / vR.tatra halakulikaviSakuddAlAlitrakamRgazRGgakASThAgnyucAraprazravaNAdikametat samAsataH' saMkSepato dravyazastram / / vibhAgadravyazastrapratipAdanAyAha -- ni. [96] kiMcI sakAyasatthaM kiMcI parakAya tadubhayaM kiMci / eyaM tu davvasatthaM bhAve aasaMjamo satthaM / / vR. kiJcitsvakAyazastraM pRthivyevapRthivyAH, kiJcitparakAyazastramudakAdi, tadubhayaM kiJciditibhUdakaM militaMbhuva iti| taccasarvamapi dravyazastraM, bhAvepunaH 'asaMyamaH' duSprayuktA manovAkkAyAH zastramiti // vedanAdvAramAha - ni. [97] pAyaccheyaNa bheyaNa jaMghoru taheva aNguvNgesuN| jaha huMti narA duhiyA puDhavikkAe tahA jANa / / vR. yathA pAdAdikeSvaGgapratyaGgeSuchedanabhedAdikayA kriyayA narAduHkhitAtathApRthivIkAye'pi vedanAMjAnIhi ||ydypi pAdazirogrIvAdInyaGgAni pRthivIkAyikAnAMna santi tathApitacchedanAnurUpA . vedanA'styeveti darzayitumAha - ni. [98] natthi ya si aMguvaMgA tayANurUvA ya veyaNA tesiM / kesiMci udIraMtI kesiMca'tivAyae pANe / / vR. pUrvArddha gatArthaM, keSAJcitpRthivIkAyikAnAM tadArambhiNaH puruSA vedanAmudIrayanti, keSAJcittu prANAnapyatipAtayeyuriti |tthaa hi bhagavatyAM dRSTAnta upAtto yathA-caturantacakravarttino gandhapeSikA yauvanavartinI balavatI ArdrAmalakapramANaM sacittapRthivIgolakamekaviMzatikRtvo gandhapaTTakekaThinazilAputrakeNa piMSyAt, tatasteSAMpRthivIjIvAnAMkazcitsaGghaTTitaH kazcitparitApitaH kazcidvyApAdito'paraH kila tena zilAputrakeNa na spRSTo'pIti / / vadhadvAramAha - Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/1/2/- [ni. 99] ni. [99] pavayaMti ya anagArA na ya tehi guNehi jehi angaaraa| puDhaviM vihiMsamANA na hu te vAyAhi anagArA // vR. iha hyeke kutIrthikA yativeSamAsthAya evaM ca pravadanti-vayam 'anagArAH' pravrajitAH, na ca 'teSu guNeSu' niravadyAnuSThAnarUpeSu pravarttante, yeSvanagArAH, yathA cAnagAraguNeSu na pravarttante taddarzayati-yataste'harnizaMpRthivIjantuvipattikAriNoddazyantegudapANipAdaprakSAlanArtham, anyathApi nirlepanirgandhatvaM kartuM zakyam, atazca yatiguNakalApazUnyA na vAGgamAtreNayuktinirapekSeNAnagAratvaM bibhratIti, anena prayogaH sUcitaH, tatra gAthApUrvArddhana pratijJA, pazcArddhana hetuH, uttaragAthArddhana sAdharmyadRSTAntaH, sacAyaMprayogaH-kutIrthikA yatyabhimAnavAdino'piyatiguNeSunapravartantepRthivIhiMsApravRttatvAd, iha ye ye pRthivIhiMsApravRttAste te yatiguNeSu na pravartante, gRhasthavat / / sAmprataM dRSTAntagarbha nigamanamAha - ni. [100] anagAravAiNo puDhavihiMsagA nigguNA agArisamA / niddosatti ya mailA viraidugaMchAi mailatarA / / vR. anagAravAdino' vayaM yataya iti vadanazIlAH pRthivIkAyavihiMsakAssanto nirguNA yato'taH 'agArisamA' gRhasthatulyA bhavanti, abhyuccayamAha-sacetanApRthivItyevaMjJAnarahitatvena tatsamArambhavartinaH sadoSA api santo vayaM nirdoSA ityevaM manyamAnAH svadoSaprekSAvimukhatvAt, 'malinAH' kaluSitahRdayAH, punazcAtipragalbhatayA sAdhujanAzritAvA niravadyAnuSThAnAtmikAyAvirateH "jugupsayA' nindayA malinatarA bhavanti, anayA ca sAdhunindayA'nantasaMsAritvaM pradarzitaM bhvtiiti|| ___ etacca gAthAdvayaM sUtropAttArthAnusAryapi vadhadvArAvasare niyuktikRtA'bhihitaM, tasya svayaMmevopAttatvena tadvayAkhyAnasya nyAyyatvAta, taccedaMsUtram 'lajjamANApuDho pAsaaNagArAmotti ege pavayamANe' tyAdi / / ayaM ca vadhaH kRtakAritAnumatibhirbhavatIti tadarthAhani. [101] keI sayaM vahaMtI keI annehi u vhaaviNtii| keI aNumannaMtI puDhavikAyaM vhemaannaa|| vR. spaSTA, tadvadhe anyeSAmapi tadAzritAnAM vadho bhavatIti darzayitumAha - ni. [102] jo puDhavi samAraMbhai anne'vi ya so samArabhai kaae| aniyAe aniyAe disse yatahA adisse y|| vR. yaH pRthvIkArya samArabhate' vyApAdayatisaH 'anyAnapi' apkAyadvIndriyAdIn 'samArabhate' vyApAdayati udumburavaTaphalabhakSaNapravRttaH tatphalAntaHpraviSThatrasajantubhakSaNavaditi, tathA 'aNiyAe ya niyAItti akAraNena kAraNena ca, yadivA'saGkalpena saGkalpena ca pRthivIjantUn samArabhate tadArambhavAMzca 'dRzyAn' dardurAdIn 'adRzyAn' panakAdIn 'samArabhatte' vyApAdayatItyarthaH / etadeva spaSTataramAha - ni. [103] puDhaviM samArabhatAM haNaMti tannissi e ya bhujiive| suhame ya bAyare ya pajjatte yA apjtte|| vR. spaSTA, atra ca sUkSmANAM vadhaH pariNAmAzuddhatvAttadviSayanivRttyabhAvena draSTavya iti // viratidvAramAha - Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-1, uddezakara ni. [104] evaM viyANiUNaM puDhavIe nikkhivaMtije dNddN| tiviheNa savvakAlaM maNeNa vaayaaekaaennN|| vR. "evamityuktaprakArAnusAreNapRthivIjIvAn vijJAyatadvadhaMbandhaMca vijJAya pRthivIto nikSipantiyedaNDaM-pRthivIsamArambhAdvayuparamanti,teIdRkSAanagArAbhavantItyuttaragAthAyAMvakSayati, 'trividhene ti kRtakAritAnumatibhiH 'sarvakAlaM' yAvajjIvamapi manasA vAcA kAyeneti // anagArabhavane uktazeSamAha - ni. [105] guttA guttIhi savvAhiM samiyA samiIhiM saMjayA / jayamANagA suvihiyA erisayA huNtianngaaraa|| vR. tisRbhirmanovAkkAyaguptibhirguptAH, tathA paJcabhirIsimityAdibhissamitAH, samyakutthAnazayanacaGamaNAdikriyAsuyatAHsaMyatAH yatamAnAH' sarvatra prayatnakAriNaH,zobhanaMvihitaMsamyagdarzanAdyanuSThAnaM yeSAM te tathA, te IdRkSA anagArA bhavanti, na tu pUrvoktaguNAH pRthivIkAyasamArambhiNaH zAkyAdaya iti / / gato nAmaniSpanno nikSepaH, adhunA sUtrAnugame'skhalitAdiguNopeta sUtramuccAryate, taccedaM sUtram - mU. (14) aTTe loe parijuNNe dussaMbohe avijANae,assiM loe pavvahie tattha tattha puDho pAsa AturA pritaati| vR. asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantarasUtre parijJAtakarmA munirabhavatItyuktaM, yastvaparijJAtakarmAsabhAvArtobhavatIti, tathA''disUtreNa sahasambandhaH-sudharmasvAmIjambUnAmneidamAcaSTe - 'zrutaM mayA' kiM tacchrutaM? pUrvoddezakArthaM pradazyedamapIti, 'aTTe' ityAdi, paramparasambandhastu 'iha egesiM no sannA bhavatI'tyuktaM, kathanaM punaH saMjJA na bhavatIti, AtatvAt, tadAha - 'aTTe'ityAdi, aato nAmAdizcaturddhA, nAmasthApane kSuNNe, jJazarIrabhavyazarIravyatirikto noAgamato dravyAtaH zakaTAdicakrANAmuddhimUle vA yo lohamayaH paTTo dIyate sa dravyAtaH, bhAvArtastu dvidhA-Agamato noAgamatazca, tatrAgamato jJAtA-AtaMpadArthajJastatracopayukto, noAgamatastuaudayikabhAvavartI rAgadveSagrahaparigRhItAntarAtmA priyaviprayogAdiduHkhasaGkaTanimagnobhAvArtaitivyapadizyate, athavA zabdAdiviSayeSu viSavipAkasaddazeSu tadAkAzitvAddhitAhitavicArazUnyamanA bhAvAtaH karmopacinoti, yata uktam - "soiMdiyavasaTTe NaM bhaMte ! jIve kiM baMdhai ? kiM ciNAi ? kiM uvaciNAi?, goyamA! aTTha kammapagaDIo siDhilabaMdhaNabaddhAodhaNiyabaMdhaNabaddhAopakarei, jAva aNAdiyaM ca NaM aNavadaggaM dIhamaddhaM cAurantasaMsArakantAramaNupariyaTTaI" evaM sparzanAdiSvapyAyojanIyam, evaM krodhamAnamAyAlobhadarzanamohanIyacAritramohanIyAdibhirbhAvArtAH saMsAriNo jIvA iti, uktaM ca -- // 1 // "rAgaddIsakasAehiM, iMdiehi ya pnychiN| duhA vA mohaNijjeNa, aTTA saMsAriNo jiyA / / " yadivA jJAnAvaraNIyAdinA zubhAzubhenASTaprakAreNa karmaNA''rttaH,kaHpunarevaMdhiityatrAhalokayatIti lokaH-ekadvitricatuSpaJcendriyajIvarAzirityarthaH, atra lokazabdasyaM nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhavabhAvaparyAyabhedAdaSTadhA nikSepaMpradAprazastabhAvodayavartinAlokenehAdhikAro Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-19/2/14 vAcyaH, yasmAdyAvAnAtaH sasarvo'pipariyUno nAmaparipelavo nissAraHaupazamikAdiprazastabhAvahIno'vyabhicArimokSasAdhanahIno veti, saca dvidhA-dravyabhAvabhedAt, tatra sacitadravyaparighuno jIrNazarIraH sthavirakaH jIrNavRkSo vA, acittadravyapariyUno jIrNapaTAdiH, bhAvaparidhUna audayikabhavodayAprazastajJAnAdibhAvavikalaH, kathaM vikalaH?,anantaguNaparihANyA, tathAhipaJcacatustridvayekendriyAH kramazojJAnavikalAH,tatra sarvanikRSTajJAnAH sUkSmAnigodAparyAptakAH prathamasamayotpannA iti, uktNc||1|| "sarvanikRSTo jIvasya dRSTa upayoga eSa vIreNa / sUkSmanigodAparyAptakAnAM sa ca bhavati vijnyeyH|| // 2 // tasmAtprabhRti jJAnavivRddhidRSTA jinena jIvAnAm / labdhinimittaiH karaNaiH kAyendriyavAGmano'gbhiH // " saca viSayakaSAyAtaH prazastajJAnaghUnaH kimavastho bhavatItidarzayati- 'dussaMbodha' iti, duHkhena sambodhyate-dharmacaraNapratipattiM kAryata iti dussambodho, metAryavaditi, yadivA dussambodho yo bodhayitumazakyo brahmadattavat, kimityevam?, yataH 'aviyANae'tti viziSTAvabodharahitaH, sa caivaMvidhaH kiM vidadhyAdityAha - 'asmin' pRthivIkAyaloke 'pravyathite' prakarSeNa vyathite, sarvasyArambhasya tadAzrayatvAditi prakarSArthaH, tattatprayojanatayA khananAdibhiH pIDite nAnAvidhazastrAbhIte vA vyartha bhayacalanayo'ritikRtvAvyathitaMbhItamiti, tatthatatthe ti teSuteSu kRSikhananagRhakaraNAdiSu 'pRthag' vibhinneSu kAryeSUtpaneSu pazye ti vineyasya lokAkAryapravRttiHpradIte, siddhAntazailyAekAdeze'piprAkRtibahAdezobhavatIti, 'AturA' viSayakaSAyAdibhiH 'asmin' pRthivIkAye viSayabhUte sAmarthyAt pRthivIkAyaM paritApayanti' pari-samantAttApayanti-pIDayantItyarthaH, bahuvacananirdezastutadArambhiNAMbahutvaM gamayati, yadivA-lokazabdaH pratyekamabhisambadhyate, kazazcilloko vissykssaayaadibhiraalo'prstu kAyaparijIrNaH kazciduHkhasambodhaH tathA'paro viziSTajJAnarahitaH, ete sarve'pyAturA viSayajIrNadehAdibhiH sukhApta'smin-pRthivIkAyaloke viSayabhUtepRthivIkAyanAnAvidhairupAyaiH 'paritApayanti' pari-samantAttApayanti-pIDayantItisUtrArthaH nanucaikadevatAvizeSAvasthitApRthivItizakyaMpratipattuMnapunarasaMkhyeyajIvasaGghAtarUpetyetatparihatukAma Aha mU. (15) saMti pANA puDho siyA lajjamANA puDho pAsa aNagArA motti ege pavayamANA jamiNaM viruvaruvehiM satthehiMpuDhavikammasamAraMbheNaMpuDhavisatyaM samAraMbhemANAaNegaruve pANe vihiMsai vR. 'santi vidyante prANAH' satvAH pRthag' pRthagbhAvena, aGgulAsaMkhyeyabhAgasvadehAvagAhanayA pRthivyAzritAH sitAvA-sambaddhA ityarthaH, anenaitatkathayati-naikadevatA pRthivI, apitu pratyekazarIrapRthivIkAyAtmiketi, tadevaM sacetanatvamanekajIvAdhiSThitatvaM ca pRthivyA AviSkRtaM bhavatIti / etacca jJAtvA tadArambhanivRttAn darzayitumAha - 'lajjamANA puDho pAsa'tti, lajjA dvidhAlaukikI lokottarAca, tatralaukikI, snuSAsubhaTAdeH zvazurasaGgrAmaviSayA, lokottarA saptadazaprakAraH saMyamaH, taduktam - "lajjA dayA saMjama baMbhacera'mityAdi, lajjamAnAH-saMyamAnuSThAnaparAH, yadivApRthivI- kAyasamArambharUpAdasaMyamAnuSThAnallajjamAnAH 'pRthagiti pratyakSajJAninaH Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-1, uddezaka:2 43 parokSajJAninazca, atastAn lajjamAnAn pazyetyanena ziSyasya kuzalAnuSThAnapravRttiviSayaH pradarzito bhvtiiti|kutiirthkaast-vnythaavaadino'nythaakaarinnitidrshyitumaah-'anngaaraa' ityAdi, navidyate'gAraM-gRhameSAmitya-nagArA-yatayaH smo vayamityevaM prakarSeNavadantaHpravadanta iti, "eke' zAkyAdayo grAhyAH, te ca vayameva janturakSaNaparAH kSapitakaSAyAjJAnatimirA 'iti' evamAdi pratijJAmAtramanarthakamAraTanti, yathA kazcidatyantazucirvodrazcatuHSaSTimRttikAsnAyI gozavasyAzucitayAparityAgaMvidhAyapunaH karmakaravAkyAcAsthipizitasnAyvAderyathAsvamupayogArthaM saGgahaM kAritavAn, tathAcatenazucyabhimAnamudvahatA'pikiMtasyaparityaktam!, evamete'pizAkyAdayo'nagAravAdamudvahanti, nacAnagAraguNeSumanAgapipravartante, nacagRhasthacaryAM manAgapyatilamayantIti darzayati-'yad' yasmAd 'ima miti sarvajanapratyakSaM pRthivIkArya 'virUparUpaiH' nAnAprakAraiH 'zastraiH' halakuddAla- khanitrAdibhiH pRthivyAzrayaM karma-kriyAM samAramamANA vihiMsanti, tathA'nena ca pRthivIkarmasamArambheNa pRthivIzastraM 'samArabhamANo' vyApArayan pRthivIkArya nAnAvidhaiH zastraivyAdiyan 'anekarUpAn' tadAzritAnudakavanaspatyAdIn vividhaM hinasti, nAnAvidhairupAyaiApAiyatItyarthaH, evaM zAkyAdInAM pArthivajantuvairiNAmayatitvaM pratipAdya sAmprataM sukhAbhilASitayA kRtakAritAnumatibhirmano- vAkkAyalakSaNAM pravRttiM darzayitumAha mU. (16) tatttha khalu bhagavayA pariNNA paveiyA, imassa cevajIviyassa parivaMdaNamANagapUyaNAe jAimaraNoyaNAe dukakhapaDighAyaheuMsa sayameva puDhavisatthaM samAraMbhai aNNehiM vA puDhavisatthaM samAraMbhAvei aNNe vA puDhavisatthaM samAraMbhaMte smnnujaanni| vR. tatra pRthivIkAyasamArambhe khaluzabdo vAkyAlaGkAre 'bhagavatA' zrIvarddhamAnasvAminA parijJAnaM parijJA sA pravediteti, idamuktaM bhavati-bhagavatedamAkhyAtaM-yathaibhirvakSyamANaiH kAraNaiH kRtakAritAnumatibhiH sukhaiSiNaHpRthivIkAyaMsamArabhante, tAnicAmUni-asyaivajIvitasyaparipelavasyaparivandanamAnanapUjanArthaM, tathA jAtimaraNamocanArthaMduHkhapratighAtahetuMcasasukhalipsurduHkhadviT svayamAtmanaivapRthivIzastraMsamArabhate, tathA'nyaizca pRthivIzastraMsamArambhayati, pRthivIzastraMsamArabhamANAnanyAMzca sa eva samanujAnIte, evamatItAnAgatAbhyAM mnovaakkaay-krmbhiraayojniiym| tadevaM pravRttamateryadbhavati tadarzayitumAha - mU. (17) taM se ahiAe taM se abohIe se taM saMbunjhamANe AyANIyaM samuTThAya socA khalu bhagavao aNagArANaMihamegesiMNAtaM bhavati-esa khalu gaMthe esa khalu mohe esa khalu mAre esa khalu narae iccatthaM gaDDhie loe jamiNaM virUvarUvehiM satyehiM puDhavikammasamAraMbheNa puDhavisatthaM samAraMbhamANe aNNe aNegarUve pANe vihiMsai, se bebhi appege aMdhamabbhe appege aMdhamacche appege pAyamabbhe appege pAyamacche appege gupphamabbhe appegegupphamaccheappegejaMghamabbhe 2 appege jANumabbhe 2 appege Urumabbhe2 appege kaDimabbhe 2 appege nAbhimabbhe 2 appege udaramabbhe 2 appege pAsamabbhe 2 appege piTumabbhe 2 appege uramabbhe 2 appege hiyayamabbhe 2 appege thaNamabbhe 2 appege khaMdhamanbhe 2 appege bAhumabbhe 2 appege hatthamanbhe 2 appege aMgulimabbhe 2 appegenahamabbhe 2 appege gIvamanbhe 2 appege haNumabbhe 2 appege hoTTamabbhe 2 appege daMtamanbhe 2 aNe jiSmamabbhe 2 appege tAlumabbhe 2 appegegalamabbhe 2 appege gaMDamabbhe 2 appegekaNNamabbhe 2 appegenAsamabbhe For PL Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtram 1/11/2/17 2 appege acchimabme 2 appege bhamuhamabbhe 2 appege niDAlamabbhe 2 appege sIsamabme 2 appege saMpasArae appege uddavae, ityaM satyaM samAraMbhamANassa icchete AraMbhA apariNNAtA bhvNti| vR. 'taM se ahiyAe taM se abohIe' tat pRthivIkAyasamArambhaNaM se' tasya kRtakAritAnumatibhiH pRthvIzastraMsamArabhamANasyAgAminI kAle ahitAyabhavati, tadevacAbodhilabhAyeti, na hi prANigaNopamardanapravRttAnAmaNIyasA'pi hitenA''yatyAM yogo bhavatItyuktaM bhavati, yaH punarbhagavataH sakAzAttacchiSyAnagAribhyo vA vijJAya pRthvIsamArambhaM pApAtmakaM bhAvayati sa evaM manyata ityAha- seta'mityAdi, saH'jJAtapRthivIjIvatvena viditaparamArthaH 'taM' pRthvIzastrasamArambhamahitaM samyagavabudhyamAnaH 'AdAnIya grAhyaM samyagdarzanAdi samyagutthAya-abhyupagamya, kena pratyayeneti darzayati-'zrutvA' avagamya sAkSAdbhagavato'nagArANAMvA samIpe, tataH iha' manuSyajanmani "ekeSAM' pratibuddhatattvAnAM sAdhUnAM jJAtaM bhavatIti, yat jJAtaM bhavati taddarzayitumAha - 'ese'tyAdi, eSa pRthvIzastrasamArambhaH khaluravadhAraNe kAraNe kAryopacAraM kRtvA 'naDvalodakaM pAdaroga' itinyAyanaiSaevagranthaH-aSTaprakArakarmabandhaH, tathaiSa evapRthvIsamArambhomohahetutvAnmohaHkarmabandha- vizeSo darzanacAritrabhedo'STAviMzatividhaH, tathaiva eva maraNahetutvAnmAraHAyuSkakarmakSayalakSaNaH, tathaiSa eva narakahetutvAnarakaH-sImantakAdibhUbhAgaH, anena cAsAtAvedanIyamupAttaM bhavati, kathaM punarekaprANivyApAdanapravRttAvaSTavidhakarmabandhaM karotIti, ucyate mAryamANajantujJAnAvarodhitvAtjJAnAvaraNIya banAtyevamanyatarApyAyojanIyamiti,anyadapiteSAM jJAtaM bhavatIti darzayitumAha 'iccasthamityAdi, 'ityevamartham' AhArabhUSaNopakaraNArthaM tathA parivandanamAnanapUjanArthaM duHkhapratighAtAhetuMca gRddho' mUrchito 'lokaH' prANigaNaH, evaMvidhe'pyatiduritanicayavipAkaphale pRthvIkAyasamArambheajJAnavazAnmUrchitastavetadvidhattaiti darzayati-'yad yasmAd 'ima pRthvIkArya virUparUpaiH zastraiH pRthvIkarma samArabhamANo hinasti, pRthivIkAyasamArambheNa ca pRthivyeva zastraM svakAyAdeH pRthivyA vA zastraM halakuddAlAdi tatsamArabhate, pRthivIzastraM samArabhamANazcAnyAnanekarUpAn 'prANino' dvIndriyAdInvividhaM hinastIti / syAdArekA, yehi na pazyanti na zrRNvanti na jighranti na gacchanti kathaM punaste vedanAmanubhavantIti grahItavyam ? amuSyArthasya prasiddhaye dRSTAntamAha-'se bebhI' tyAdi, so'haM pRSTo bhavatA pRthivIkAyavedanAM bravImi, athavA "se' iti tacchabdArthevartate, yattvayA pRSTastadahaMbravImi,apizabdoyathAnAmazabdArthe, yathAnAmakazcijAtyandho badhiro mUkaH kuSThI paGguH anabhinivRttapANyAdyavayavavibhAgo mRgAputravat pUrvakRtAzubhakarmodayAddhitAhitaprAptiparihAravimukho'tikaruNAM dazAM prAptaH, tamevaMvidhamandhA- diguNopetaM kazcitkuntAgreNa 'abbe itiAbhindyAttathA'paraH kazcidandhamAcchindyAt, sacabhidyamanAdyavasthAyAM na pazyati na zrRNoti mUkatvAnoccai rAraTIti, kimetAvatA tasya vedanA'bhAvo jIvAbhAvo vA zakyo vijJAtum?,evaMpRthivIjIvAapyavyaktacetanAjAtyandhabadhiramUkapavAAdiguNopetapuruSavaditiyathA vA paJcendriyANAM parispaSTacetanAnAM 'appege pAyamabme' iti yathA nAma kazcitpAdamAbhindyAdAcchindyAvetyevaM gulphAdiSvapyAyojanIyamiti darzayati, evaM jaGghAjAnUrukaTInAbhyudarapArzvapRSThaurohRdayastanaskandhabAhuhastAGgulinakhagrIvAha nukauSThadantajihvAtAlugalagamDa Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 1, uddezaka : 2 karNanAsikAkSibhUlalATaziraHprabhRtiSvavayaveSu bhidyamAneSu chidyamAneSu vA / vedanotpattirlakSyate, evameSAmutkaTamohAjJAnabhAjAM styAnarthyAdyudayAdavyaktacetanAnAmavyaktaiva vedanA bhavatIti grAhyam atraiva dRSTAntAntaraM darzayitumAha- 'appege saMpamArae appege uddavae' yathA nAma kazcit 'sam' ekIbhAvena prakarSeNa prANAnAM mAraNam-avyaktvApAdanaM kasyacitta kuryAt mUrcchAmApAdayedityarthaH, tathA'vasthaM ca yathA nAma kazcidapadrApayet prANebhyo vyaparopayet na cAsau tAM vedanAM sphuTamanubhavati, asti cAvyaktA tasyAsau vedaneti, evaM pRthivIjIvAnAmapi draSTavyamiti / pRthivIkAyikAnAM jIvatvaM prasAdhya tathA nAnAvidhazastrasaMpAte vedanAM cAvirbhAvya adhunA tadvadhe bandhaM darzayitumAha - 45 mU. (18) ettha satthaM asamArabhamANassa iccete AraMbhA pariNNAtA bhavaMti, taM pariNNAya mehAvI neva sayaM puDhavisatthaM samAraMbhejjA nevannehiM puDhavisatthaM samAraMbhAvejjA nevaNNe puDhavisatthaM samAraMbhaMte samaNujANejjA, jassete puDhavikammasamAraMbhA pariNNAtA bhavaMti se hu muNI pariNNAtakammetti bebi / vR. 'a' pRthivIkAye 'zastraM' dravyabhAvabhinnaM, tatra dravyazastraM svakAyaparakAyobhayarUpaM, bhAvazastraM tvasaMyamo duSpraNihitamanovAkkAyalakSaNaH, etadvividhamapi zastraM samArabhamANesyeti ete' khananakRSyAdyAtmakAH samArambhAH bandhahetutvena 'aparijJAtA' aviditA bhavanti, etadviparItasya parijJAtA bhavantIti darzayitumAha- 'etthe' tyAdi 'atra' pRthivIkAye dvividhamapi zastram 'asamArabhamANasya' avyApArayata iti, 'ete' prAguktAH karmasamArambhAH 'parijJAtA' viditA bhavanti, anena ca viratyadhikAraH pratipAdito bhavatIti, tAmeva viratiM svanAmagrAhamAha - 'ta' mityAdi, taM pRthivIkAyasamArambhe bandhaM parijJAya asamArambhe vA'bandhamiti 'meghAvI' kuzalaH etat kuryAditi darzayati-naiva pRthivIzastraM dravyabhAvabhinnaM samArabheta, nApitadviSayo'nyaiH samArambhaH kArayitavyaH na cAnyAn pRthivIzastraM samArabhamANAn samanujAnIyAt iti, evaM manovAkkAyakarmabhiratItAnAgatakAlayorapyAyojanIyamiti, tatazcaivaM kRtanivRttirasau muniriti vyapadizyate, na zeSa iti darzayannupasaJjihIrSurAha - 'yasya' viditapRthivIjIvavedanAsvarUpasya, 'ete' pRthivIviSayAH karmmasamArambhAH khananakRSyAdyAtmakAH karmabandhahetutvena parijJAtA bhavanti jJaparijJayA tathA pratyAkhyAnaparijJayA ca parihRtA bhavanti, huravadhAraNe, sa eva munirddhividhayA'pi parijJayA parijJAtaM karmasAvadyAnuSThAnamaSTaprakAraM vA karma yena sa parijJAtakarmA, nAparaH zAkyAdiH, bravImi pUrvavaditi // adhyayanaM -1, uddezakaH -2 samApta : -: adhyayana-1 - uddezakaH-3 : vR. gataH pRthivyuddezakaH, sAmpratapkAyoddezakaH samArabhyate, asye cAyamabhisambandhaH - ihAnantaroddezake pRthivIkAyajIvAH pratipAditAstadvadhe bandho viratizca, sAmprataM kramAyAtasyApkAyasya jIvatvaM tadvadhe bandho viratizca pratipAdyate iti, anena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasya catvAryanuyogadvArANi vAcyAni, tatra nAmaniSpanne nikSepe apkAyoddezakaH, tatra pRthivIkAyajIvasvarUpa samadhigataye yAni nava nikSepAdIni dvArANyuktAni, apkAye'pi tAnyeva samAnatayA'tideSTukAmaHkAnicidvizeSAbhidhitsayoddhartukAmazca niyuktikAro gAthAmAha -- Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-19/3/- [ni. 106] ni. [106] Aussavi dArAItAI jAiM havaMti puddhviie| nANattI u vihANe parimANuvabhogasatthe y|| vR. apkAyasyApi tAnyeva dvArANi bhavanti yAni pRthivyAH pratipAditAnIti, nAnAtvaM' bhedarUpaMvidhAnaparimANopabhogazastraviSavaMdraSTavyaM, cazabdAllakSaNaviSayaMca,tuzabdo'vadhAraNArthaH, etadgatameva nAnAtvaM naanygtmiti||ttr vidhAnaM-prarUpaNA, tadgataM nAnAtvaM pradarzayitumAhani. [107] duvihAu AujIvA suhumA taha bAyarA ya logaMbhi / suhumA ya savvaloe paMceva ya bAyaravihANA // vR. spaSTA / / tatra paJca bAdaravidhAnAni darzayitumAha - ni. [108] suddhodae ya ussA himeya mahiyA ya hrtnnuucev| bAyara AuvihANA paMcavihA vaNiyA ee|| vR. 'zuddhodakaM' taDAgasamudranadIdrahAvaTAdigatamavazyAyAdirahitamiti, 'avazyAyo" rajanyAM yaslehaH patati, himaM tu zizirasamaye zItapudgalasampajilameva kaThinIbhUtamiti, garbhamAsAdiSu sAyaMprAtarvAdhUmikApAtomahiketyucyate, varSAzaratkAlayorharitAGkuramastakasthito jalabindubhUmisnehasamparkodbhUto haratanuzabdenAbhidhIyate, evamete paJca bAdarApkAyavidhayo vyAvarNitA / nanucaprajJApanAyAMvAdarApkAyabhedA bahavaH paripaThitAH,tadyathA-karakazItoSNakSArakSatrakaTvamlalavaNavaruNakAlodapuSkarakSIradhRtekSurasAdayaH, kathaM punasteSAmatra saGgahaH?, ucyate, karakastAvatkaThinatvAddhimAntaH-pAtI, zeSAstusparzarasasthAnavarNamAtrabhinnatvAnazuddhodakamativartante, yadyevaM prajJApanAyAMkimartho'parabhedAnAMpAThaH?, ucyate, strIbAlamandapuddhayAdipratipattyarthamiti, ihApikasmAnatadarthaM pAThaH?, ucyate, prajJApanAdhyayanamupAGgatvAdAeM, tatrayuktaH sakalabhedopanyAsaH stryAdyanugrahAya, niryuktayastu sUtrArthaM piNDIkurvantyaH pravartanta itya-doSaH / ta ete bAdarApkAyAH samAsatodvedhAH-paryAptakA aparyAptakAzca, tatrAparyAptakAvarNAdInasamprAptAH,paryAptakAstuvarNagandharasasparzA dezaiH sahAgrazobhidyante, tatazca saGkhyeyAni yonipramukhAni zatasahasrANi bhavantibhedAnAmityavagantavyaM saMvRtayonayazcaite, sAca yoniH sacittAcittamizrabhedAt tridhA, punacca zItoSNobhayabhedAnnividhaiva, evaM gaNyamAnAH yonInAM sapta lakSA bhvntiiti|| prarUpaNAnantaraM parimANadvAramAha - ni. [109] je bAyarapajjattA payarassa asNkhbhaagmittaate| sesA tinnivi rAsI vIsuM logA asNkhijjaa| vR. ye bAdarApkAyaparyAptakAste saMvartitalokapratarAsaGkhayeyabhAgapradezarAziparimANAH, zeSAstu trayo'pi rAzayo 'viSvak' pRthagasaGkhayeyayalokAkAzapradezarAziparimANA iti, vizeSazcAyam bAdarapRthivIkAyaparyAptakebhyo bAdarApkAyaparyAptakA asaGkhyeyaguNAHbAdarapRthvIkAyAparyAptakebhyo bAdarApkAyikAparyAptakA asaMkhyeyaguNAH sUkSmapRthivIkAyAparyAptakabhyaH sUkSmApkAyAparyAptakA vizeSAdhikAH / sUkSmapRthvIkAyaparyAptakebhyaH sUkSmA kAyaparyAptA vishessaadhikaaH|| sAmprataM parimANadvArAnantaraMcazabdasUcitaM lakSaNadvAramAha -- Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM -1, uddezakaH3 ni. [110] jaha hatthissa sarIraM kalalAvatthassa ahunnovvnss| hoi udagaMDagassa ya esuvamA savvajIvANaM / / vR. athavA para AkSipati-nApkAyo jIvaH, tallakSaNAyogAt praznavaNAdivadityasya hetorasiddhatodbhAvanArthaM dRSTAntadvAreNa lakSaNamAha-jahetyAdi, yathA hastinaH zarIraM kalalAvasthAyAmadhunotpannasya dravaM cetanaM ca dRSTam, evamapkAyo'pIti, yathA vA udakapradhAnamaNDakamudakANDakamadhunotpannamityarthaH, tanmadhyavyavasthitaM rasamAtramasaJAtAvayavamanabhivyaktacacvAdripavibhAgaMcetanAvadddaSTam, eSAevopamAakAyajIvAnAmapIti, hastizarIrakalalagrahaNaM ca mahAkAyatvAttadbahu bhavattItyataH sukhena pratipadyate, adhunopapannagrahaNaM saptAhaparigrahArthaM, yataH saptAhameva kalalaM bhavati, paratastvarbudAdi, aNDake'pyudakagrahaNamevamarthameva,prayogazcAyam-sacetanA ApaH zastrAnupahatatve sati dravatvAt, hastizarIropAdAnabhUtakalalavat vizeSaNopAdAnApazravaNAdivyudAsaH, tathA sAtmakaM toyam, anupahatadravatvAd, aNDakamadhyasthitaka- lalavaditi, tathA ApojIvazarIrAraNi, chedyatvAdbhedyatvAdutkSepyatvAdbhojyatvAdbhogyatvAtpreyatvAdrasanIyatvAt sparzanIyatvAt dRzyatvAdravyatvAd evaM sarve'pizarIradharmA hetutvenopanyasanIyAH, gaganavarjabhUtadharmAzca rUpavattvAkAravattvAdayaH, sarvatra cAyaM dRSTAntaH-sAsnAviSANAdisaGghatavaditi, nanu ca rUpavattvAkAravattvAdayo bhUtadharmAH paramANuSvapi dRSTA ityanaikAntikatA, naitadevaM, yadatra chedyatvAdihetutvenopanyastaMtatsarvamindriyavyavahArAnupAti, nacatathAparamANavaH, ataH prakaraNAdatIndriyaparamANuvyavacchedaH, yadivA naivAsau vipakSaH, sarvasyapudgaladravyasya dravyazarIrAbhyupagamAt, jIvasahitAsahitatvaM tu vizeSaH uktNc||1|| "taNavo'NaDabhAtivigAra muttajAittao'NilaMtA u / satyAsatthahayAo nijjiivsjiivruuvaao|" evaM zarIratve siddhe sati pramANaM-sacetanA himAdayaH, kacit apkAyatvAd, itarodakavat iti, tathA sacetanA ApaH, kvacitkhAtabhUmisvAbhAvikasambhavatvAd, darduravat, athavA sacetanA antarikSodbhavAApaH, svAbhAvikavyomasambhUtasampAtitvAt, matsyavat, ataeteevaMvidhalakSaNabhAktvA / jIvA / bhavantyapkAyAH / / sAmpratamupabhogadvAramAhani. [111] nhANe piaNe taha dhoaNe ya bhattakaraNe sa see / Aussa u paribhogo gamaNAgamaNe ya jIvANaM // vR. snAnapAnadhAvanabhaktakaraNasekayAnapAtroDupagamanAgamanAdirupabhogaH / tatazca tatparibhogAbhilASiNo jIvA etAni kAraNAnyuddizyApkAyavadhe pravartanta iti pradarzayitumAha - ni. [112] eehiM kAraNehiM hiMsaMtI AukAie jIve / sAyaM gavesamANA parassa dukkhaM udIraMti / / vR. 'ebhiH' snAnAvagAhanAdikaiH kAraNairupasthitaiH viSayaviSamohitAtmAno niSkaruNA apkAyikAnjIvAn 'hiMsanti' vyApAdayanti, kimarthamityAha- 'sAtaM' sukhaMtadAtmanaH 'anveSayantaH' prArthayantaH hitAhitavicArazUnyamanasaH katipayadivasasthAyiramyayauvanadapadhmiAtacetasaH santaH sadvivekarahitA tathA vivekajanasaMsargavikalAH parasya' abAderjantugaNasya 'duHkham' asAtalakSaNaM Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 AcArAGga sUtram 1/-/9/3/- [ni. 112] tad 'udIrayanti' asAtavedanIyamutpAdayantItyarthaH, uktNc||1|| "ekaM hi cakSuramalaM sahajo vivekasvadbhireva saha saMvasatirdvitIyam / etaddvayaM bhuvina yasya sa tattvato'ndhastasyApamArgacalane khalu ko'praadhH?|| -idAnIM zastradvAramucyateni. [113] ussiMcaNagAlaNadhovaNe ya uvagaraNamattabhaMDe y| bAyaraAukkAe eyaM tu samAsao satthaM // vR. zastraMdravyabhAvabhedAdvidhA-dravyazastramapi samAsavibhAgabhedAt dvidhaiva, tatrasamAsato dravyazastramidam-Urddha secanamutsecanaM-kUpAdeH kozAdinotkSepaNamityarthaH, 'gAlanaM' ghanamasRNavastrAnteina dhAvanaM vastrAdhupakaraNacarmakozakaTAhAdibhaNDakaviSayam, evamAdikaMbAdarApkAye 'etat pUrvoktaM 'samAsataH' sAmAnyena zastraM, tuzabdo vibhAgApekSayA vishessnnaarthH|| vibhAgata: stitvadamni. [114] kiMcI sakAya satthaM kiMcI parakAya tadubhayaM kiMci / eyaMta davvasatthaM bhAve ya asaMjamo satyaM // vR. kiJcit svakAyazastraM nAdeyaM taDAgasya, kiJcitparakAyazastraM mRttikAsnehakSArAdi, kiJciccobhayaMudakamizrAmRttikodakasyeti, bhAvazastramasaMyamaH pramattasya duSpraNihitamanovAkAyalakSaNa iti ||shessdvaaraanni pRthivIkAyavanetavyAni iti darzayitumAhani. [115] sesAI dArAitAiMjAiMhavaMti puddhviie| evaM Auddese nijuttI kittiyA esA // vR. 'zeSANI' tyuktazeSANi nikSepavedanAvadhanivRttirUpANi, tAnyevAtrApi draSTavyAni yAni pRthivyAM bhavantIti, 'evam' uktaprakAreNApkAyoddezake 'niyuktiH' nizcayenArthaghaTanA 'kIrtitA' pradarzitA bhavatIti ||saamprtNsuutraanugme'skhlitaadigunnopetNsuutrmuccaarnniiyN, taccedam mU. (19) se bemi jahA anagAre ujjukaDe niyAyapaDivaNNe amAyaM kuvvamANe viyAhie vR. 'se bemI'tyAdi asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake parisamAptisUtre 'pRthivIkAyasamArambhavyAvRtto muni rityuktaM, na caitAvatA sampUrNo munirbhavati, yathA ca bhavati tathA darzayati, tathA''disUtreNAyaM sambandhaH-sudharmasvAmI idamAha-zrutaM mayA bhagavadantike yat prAk pratipAditamanyaccedamityevaM paramparasUtrasambandho'pi prAgvadvAcyaH / sezabdastacchabdArtho, sa yathA pRthivIkAyasamArambhavyAvRttyuttarakAlaM sampUrNAnagAravyapadezabhAga bhavati tadahaM bravImi, apiHsamuccaye, sa yathA vA'nagAro na bhavati, tathA ca bravImi 'aNagArA motti ege payavamANe'tyAdineti, navidyateagAraM-gRhamasyetyanagAraH,ihaca yatyAdizabdavyudAsenAnagAra-zabdopAdAnenaitadAcaSTe-gRhaparityAgaH pradhAnaM munitvakAraNaM, tadAzrayatvAtsAvadyAnuSThAnasya, niravadyAnuSThAyI ca muniritidarzayati-ujjukaDe'ttiR juH-akuTilaH saMyamoduSpraNihitamanovAkkAyanirodhaHsarvasattvasaMrakSaNapravRttatvAddayaikarUpaH, sarvatrAkuTilagatiritiyAvat, yadivA mokSasthAnagamana-rjuzreNipratipatti sarvasaMvarasaMyamAt, kAraNekAryopacAraMkRtvA saMyama evasaptadazaprakAra R juHtaMkarotItiRjukRta, RjukArItyarthaH / anena cedamuktaM bhavati-azeSasaMyamAnuSThAyI sampUrNo'nagAraH, evaMvidhazceSg bhavatIti darzayati-niyAgapaDivanne'tti, yajanaM tyAgaH niyato nizcito Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-1, uddezaka:3 vAyAgoniyAgo-mokSamArgaH, saGgatArthatvAddhAtoH samyagjJAnadarzanacAritrAtmatayA gataM saGgatamiti, taM niyAgaM-samyagdarzanajJAnacAritrAtmakaM mokSamArgaM pratipanno niyAga pratipannaH, pAThAntaraM vA 'nikAyapratipanno' nirgataH kAyaH-audArikAdirayasmAdyasminvAsati sanikAyo-mokSastaMpratipanno nikAyapratipannoH, tatkAraNasya samyagdarzanAdeH svazaktyA'nuSThAnAt, svazaktyA'nuSThAnaM cAmAyAvino bhavatItidarzayati- 'amAyaMkuvvamANe'ttimAyA-sarvatra svavIryanigahanaM, na mAyA amAyA tAM kurvANaH, anigUhitabalavIryaH saMyamAnuSThAne parAkramamANo'nagAro vyAkhyAta iti, anena ca tajjAtIyopAdAnAdazesu kaSAyApagamo'pi draSTavya iti, uktaMca- "sohI yaujjuyabhUyassa, dhammo suddhassa ciTThi"tti // tadevamasAvuddhRtasakalamAyAvallIvitAnaH kiM kuryAdityAha mU. (20) jAe saddhAe nikkhaMto tameva anupAlijjA, viyahittA visottiyaM / vR. 'yayA zraddhayA' pravarddhamAnasaMyamasthAnakaNDakarUpayA 'niSkrAntaH' pravrajyAM gRhItavAn 'tAmeva' zraddhAmazrAnto yAvajjIvam 'anupAlayed' rakSedityarthaH,pravrajyAkAlecaprAyazaHpravRddhapariNAma eva pravrajati, pazazcAttu saMyamazreNI pratipanno varddhamAnapariNAmo vA hIyamAnapariNAmo vA avasthitapariNAmo veti, tatra vRddhikAlo hAnikAlo vA samayAdyutkarSeNAntarmohUrtikaH, nAtaH paraM saGklezavizudhdhaddhe bhavataH, uktNc||1|| "nAntarmuhUrttakAlamativRtya zakyaM hi jagati saGkaleSTum / nApi vizoddhaM zakyaM pratyakSo hyAtmanaH so'rthaH / / // 2 // upayogadvayaparivRttiH sA nirhetukA svabhAvatvAt / AtmapratyakSo hi svabhAvo vyarthA'tra hetuuktiH||" avasthitakAlazca dvayovRddhihAnilakSaNayoryavamadhyavajramadhyayorapTau samayAH, tata urddhavamavazyaM pAtAt, ayaM ca vRddhihAnyavasthitarUpaH pariNAmaH kevalinAM nizcayena gamyo na chadmasthAnAmiti / yadyapica pravrajyAbhigamottarakAlaM zrutasAgaramavagAhamAnaH saMvegavairAgyabhAvanAbhAvitAntarAtmA kazcitpravarddhamAnameva pariNAmaM bhajate, tathA coktam - // 1 // "jaha jaha suyamavagAhai aisayarasapasarasaMjuyamauvvaM / taha taha palhAi muNI nvnvsNvegsddhaae||" / tathApi stoka eva tAddak bahavazca paripatanti ato'bhidhIyate 'tAmevAnupAlayedi'ti, kathaMpunaH kRtvA zraddhAmanupAlayedityAha- 'vijahe'tyAdi, vihAya' parityajya vinotasikAM'zaGkA, sAca dvidhA-sarvazaGkAdezazaGakAca, tatra sarvazaGkA kimasti Aheto mArgonaveti, dezazaGkA tu kiM vidyante apkAyAdayo jIvAH?, vizeSyapravacane'bhihitatvAt spaSTacetanAtmaliGgAbhAvAna vidyante iti vA, ityevamAdikAmArekAM vihAya sampUrNAnanagAraguNAn pAlayet, yadivA visrotAMsi dravyabhAvabhedAt dvidhA-tatra dravyavisrotAMsi nadyAdistrotasAM pratIpagamanAni, bhAvavisrotAMsi tu mokSaM pratisamyagdarzanAdisrotasA prasthitAnAM virupANi pratikUlAni gamanAni bhAvavisrotAMsi, tAni vihAya sampUrNAnagAraguNabhAg bhavati, zraddhAM vA'nupAlayediti, pAThAntaraM vA 'vijahittA puvvasaMjoga' pUrvasaMyogaH-mAtApitrAdibhiH, asya copalakSaNArthatvAtpazcAtsaMyogo'pizvazurAdikRto Jaltreducation International Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 AcArAGga sUtram 1/-/9/3/20 grAhyastaM vihAya' tyaktvA zraddhAmanupAlayedi timIlanIyaMtatrayasyAyamupadezodIyate yathA 'vihAya visrotAMsi tadanuzraddhAnupAlanaM kAryaM sa evAbhidhIyate-na kevalaM bhavAnevApUrvamidamanuSThAnamevaMvidhaM kariSyati, kiM tvanyairapi mahAsattvaiH kRtapUrvamiti darzayitumAha mU. (21) paNayA vIrA mhaaviihiN| vR. 'praNatAH' prahvAH 'vIrAH' parISahopasargakaSAyasenAvijayAtvIthiH-panthAH mahAMzcAsau vIthizca mahAvIthiH-samyagdarzanAdirUpo mokSamArgo jinendracandrAdibhiH satpuruSaiH prahataH, taM prati pahvAH-vIryavantaH saMyamAnuSThAnaM kurvanti, tatazcottamapuruSaprahato'yaM mArga iti pradarzya tajjanitamArgavinambhovineyaH saMyamAnuSThAnesukhenaiva prvrttyissyte||updeshaantrmaah-lokNcetyaadi, athavA yadyapi bhavato matirna kramate'pkAyajIvaviSaye, asaMskRtatvAt, yathApi bhagavadajJeyamiti zraddhAtavyamityAha mU. (22) logaM ca ANAe abhisameccA akuobhayaM / vR.atrAdhikRtatvAdapkAyaloko lokazabdenAbhidhIyate, tamakAyalokaM cazabdAdanyAMzca padArthAn 'AjJayA' maunIndravacanenAbhimukhyena samyagitvA-jJAtvA, yathA'pyakAyAdayo jIvAH, ityevAmavagamya na vidyate kutazciddhetoH kenApiprakAreNajantUnAM bhayaM yasmAtso'yamakutobhayaHsaMyamastamanupAlayediti sambandhaH, yadvA akutobhayaH' apkAyaloko, yato'sau na kutazcidbhayamicchati, maraNabhIrutvAt, tamAzayA'bhisametyAnupAlayed-rakSedityarthaH // apkAyalokamAjJayiAabhisametya yatkarttavyaM tadAha -- mU. (23) se bemi neva sayaM logaM abbhAikkhijjA Neva attANaM abbhAikkhijjA, je loyaM abbhAikkhai se attANaM abbhAikkhai, je atthANaM abbhAikkhai se loyaM abbhaaikkhi| vR. so'haM bravImi, sezabdasya yuSmadarthatvAttvAM vA bravImi, na 'svayam' AtmanA 'lokaH' akAyaloko'bhyAkhyAtavyaH, abhyAkhyAnaM nAmAsadabhiyogaH, yathA'cauraM cauramityAha, iha tu jIvA na bhavantyApaH, kevalamupakaraNamAtraM, ghRtatailAdivat, eSo'sadabhiyogaH, hastyAdInAmapi jIvAnAmupakaraNatvAt, syAdArekA-nanvetadevAbhyAkhyAnaM yadajIvAnAMjIvatvApAdanaM, naitadasti, prasAdhitamapAMprAksacetanatvaMyathA hi asya zarIrasyAhaMpratyAdibhirhetubhiradhiSThAtA''tmAvyatiriktaH prAk prasAdhita evamapkAyo'pyavyaktacetanayA sacetana iti prAk prasAdhitaH, na ca prasAdhitasyAbhyAkhyAnaM nyAyyam / athApi syAd, Atmano'pi zarIrAdhiSThAturabhyAkhyAnaM karttavyaM, na ca takriyamANaM ghaTAmiyattIti darzayati 'neva attANaM abbhAikkhejjA' naiva 'AtmAnaM' zarIrAdhiSThAtAramahaMpratyayasiddhaMjJAnAbhinnaguNaM pratyakSaM pratyAcakSIta' aphnuviit| nanu caitadevakathamavasIyate-zarIrAdhiSThAtA-''tmA'stIti, ucyate, vismaraNazIlo devAnAM priya uktamapi bhANayati, tathAhi-AhRtamidaM zarIraM kenacidabhisandhimatakapharudhirAGgopAGgAdipariNateH, annAdivat tathotsRSTamapi kenacidabhisandhimataiva, AhRtatvAd, annamalavaditi, tathA na jJAnopalabdhipUrvakaH parispando bhrAntirUpaH, parispandatvAt, tvadIyavacanaparispandavat tathA vidyamAnAdhiSThAtRvyApArabhAJjIndriyANi, karaNatvAt, dAtrAdivat, evaMkutaLamArgAnusArihetumAlocchedaH syAdvAdaparazunA kAryaH, ataevaMvidhopapattisamadhigatamAtmAnaM Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-1, uddezaka:3 zubhAzubhaphalabhAjaM na pratyAcakSIta, evaM ca sati yo hyajJaH kutakatimiropahatajJAnacakSurapkAyalokamabhyAkhyAti-pratyAcaSTe sa sarvapramANasiddhamAtmAnamabhyA- khyAti, yazcAtmAnamabhyAkhyAti-nAsmyahaM, sa sAmarthyAdapkAyalokamabhyAkhyAti, yato hyAtmani pANyAdyavayavopetazarIrAdhiSThAyini praspaSTaliGga'myAkhyAte satyavyaktacetanAliGgo'kAyalokastena sutarAmabhyAkhyAtaH / / evamanekadoSopapattiM viditvA nAyamapkAyaloko'bhyAkhyAtavya ityAlocya sAdhavo nApkAyaviSayamArambhaM kurvantIti, zAkyAdayastvanyathopasthiti iti darzayitumAha mU. (24) lajamANA puDho pAsa-aNagArA mo tti ege pavayamANA jamiNaM viruvaruvehi satyehiM udayakammasamAraMbheNaMudayasatyaM samAraMbhamANe aNegaruvepANe vihiMsai / tatthakhalu bhagavatA pariNNA paveditA / imassa ceva jIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe jAimaraNamoyaNAe dukkhapaDighAyaheuM se sayameva udayasatyaM samArabhati aNNehiM vA udayasatyaM samAraMbhAveti anne udayasatthaM samAraMbhaMte smnnujaannti|tNseahiyaaetNse abohiie| setaMsaMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAya socA bhagavao anagArANaM aMtie ihamegesiM nAyaM bhavati-esa khalu gaMthe esa khalu mohe esakhalumAreesakhalunarae, iccatyaMgaDDhieloejamiNaM viruvaruvehiM satyehiM udayakammasamArambheNaM udayasatthaM samAraMbhamANe anne aNegaruve pANe vihiMsai / sebemisaMtipANA udayanissiyA jIvA anege| vR. 'lajjamAnAH' svakIyaMpravrajyAbhAsaMkurvANAH yadivAsAvadyAnuSThAnenalajjamAnAH-lajjAM kurvANAH 'pRthag'vibhinnAH zAkyolUka kaNabhukka pilAdiziSyAH, pazyeti ziSyacodanA, avivakSitakarmakA api akarmakA bhavanti, yathA-pazya mRgo dhAvatIti, dvitIyArthe vA prathamA subyatyayena draSTavyA, tatazcAyamarthaH-zAkyAdIn gRhItapravrajyAnapi sAvadyAnuSThAnaratAn pRthagvibhinnAn pazya, kiM tairasadAcaritaM? yenaivaM pradarzyanta iti darzayati-anagArA vayamityeke zAkyAdayaH pravadanto 'yadidaM' yadatat, kAkvA darzayati-"virUparUpaiH' utsecanAgnividhyApanAdizastraiH svakAyaparakAya-bhedabhinnairudakakarmasamArabhante, udakakarmasamArambheNa ca udakezastraMudakamevavAzastraMsamArabhante, taccasamArabhamANo'nekarUpAnvanaspatidvIndriyAdInvividha hinasti, tatra khalu bhagavatA parijJA praveditA, yathA asyaivajIvitavyasya paravandanamAnanapUjanArthaM jAtimaraNamocanArthaM duHkhapratidhAtahetuM yat karoti taddarzayati-sa svayamevodakazastraM samArabhate anyaizcodakazastraMsamArambhayatianyAMcodakazastraMsamArabhamANAnsamanujAnIte, taccodakasamArambhaNaM tasyAhitAyabhavati, tathA tadevAbodhilAbhAyabhavati,saetatsambudhyamAnaAdAnIyaM-samyagdarzanAdi samyagutthAya-abhyupagamya zrutvA bhagavato'nagArANAM vA'ntike ihaikeSAMsAdhUnAM yat jJAtaM bhavati taddarzayati ___ 'eSaH' apkAyasamArambho grantha eSa khalu moha eSa khalu mAra eSa khalu naraka ityevamarthaM gRddholoko yadidaM viruparUpaiH zastraiH udakakarmasamArambheNodakazastraMsamArabhamANo'nyAnanekarUpAn prANino vividhaM hinastItyetatyAgvatvyAkhyeyaM, punarapyAha - 'sevemI' tyAdi, sezabda Atmanirdeze, so'hamevapulabdhAnekApkAyatattvRttAnto bravImi-'santi' vidyante prANina udakanizritAHpUtarakamatsyAdayo yAnudakArampapravRtto hanyAditi, athavA'paraH sambandhaHprAguktamudakazastraM Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-19/3/24 samArabhamANo'nyAnapyanekarUpAnjantUna vividhaM hinastIti, tatkathametacchakyamabhyupagantumityata Aha-santi pANA' ityAdi pUrvavat, kiyantaH punasta iti darzayati-"jIvA aNegA' punajIvopAdAna- mudakAzritaprabhUtajIvabhedajJApanArthaM, tatazcedamuktaM bhavati-ekaikasmin jIvabhede udakAzritA 'aneke' asaMkhyeyAH prANino bhavanti, evaM cApkAyaviSayArambhabhAjaH puruSAste tanizcitaprabhutasattvavyApattikAriNo draSTavyAH // zAkyAdayastUdakAzritAneva dvIndriyAdIn jIvAnicchanti nodakamityetadeva darzayati mU. (25) ihaM ca khalu bho! anagArANaM udayajIvA viyAhiyA satthaM ca itthaM aNuvIipAsA vR. khaluzabdo'vadhAraNe 'ihaiva' jJAtaputrIye pravacane dvAdazAGge gaNipiTake 'anagArANAM' sAdhUnAm 'udakajIvA' udakarUpA jIvAzcazbdAttadAzritAzca pUtarakachedanakaloddaNakabhramaraka matsyAdayojIvAvyAkhyAtAH,avadAraNaphalaMca naanyessaamudkruupaajiivaaHprtipaaditaaH||ydyevmudkmev jIvAstato'vazyaM tatparibhoge sati prANAtipAtabhAjaH sAdhava iti, atrocyate, naitadevaM, yato vayaM trividhamakAyamAcakSmahe-sacittaM mizramacittaM ca, tatra yo'citto'pkAyastenopayogavidhiH sAdhUnAM, netarAbhyAM, kathaM punarasau bhavatyacittaH? kiM svabhAvAdevAhozvicchtrasambandhAt ?, ubhayathA'pIti, tatra yaH svabhAvAdevAcittIbhavati na bAhyazastrasamparkAt, tamacittaM jAnAnA api kevalamanaH paryAyAvadhizrutajJAnino na paribhuJjate, anavasthAprasaGgabhIrutayA, yato nuzrUyate-bhagavatA kila zrIvarddhamAnasvAminA vimalasalilasamullasattaraGgaHzaivalapaTalAsAdirahito mahAdraho vyapagatA-zeSajalajantuko'cittavAriparipUrNaH svaziSyANAMtRDvAdhiitAnAmapipAnAya nAnujajJe, tathA acittatilazakaTasthaNDilaparibhogAnujJA cAnavasthAdoSasaMrakSaNAya bhagavatA na kRteti, zrutajJAnaprAmANyajJApanArthaMca, tathAhi-sAmAnyazrutajJAnIbAhyendhanasampakAruSitasvarupamevAcittamiti vyavaharatijalaM, napunarniribandhanameveti, atoyabAhyazastrasampatpiriNAmAntarApannaM varNAdi-bhistardicittaM sAdhuparibhogAya kalpate, kiM punastacchastramityat Aha zasyante-hiMsyante'nena prANina itizastraM, taccotsecanagAlanaupakaraNadhavanAdisvakAyAdi cavarNAdyApattayo vA pUrvAvasthAvilakSaNAHzastraM, tathAhi-agnipudgalAnugatatvAdISatpiGgalaMjalaM bhavatyuSNaM gandhato'pi dhUmagandhi rasato virasaM sparzata uSNaM taccovRttatridaNDam evaMvidhAvasthaM yadi tataH kalpate, nAnyathA, tathA kacavarakarISagomUtroSAdIndhanasambandhAt stokamadhyabahubhedAt, stokastokeprakSipatItyAdicaturbhaGgikAbhAvanA kAryA, evametatrividhaMzastraM, cazabdo'vadhAraNArthaH, anyatamazastrasamparka vidhvastameva grAhya, nAnyatheti, "ettha'tti etasmin apkAye prastute 'anuvicintya' vicArya idamasya zastramityevaM grAhyaM, 'pazye' tyanena ziSyasya codaneti / tadevaM nAnAvidhaM zastrama-kAyasyAtIti pratipAditam etadeva darzayati mU. (26) puDho satthaM pveiyN| vR. puDho satthaM paveditaM' 'pRthag' vibhinnamutsecanAdikaMzastraM praveditam' AkhyAtaMbhagavatA, pAThAntaraMvA 'puDho'pAsaM paveditaM' evaMpRthagvibhinnalakSaNenazastreNapariNAmita-mudakagrahaNamapAzaM praveditam-AkhyAtaM bhagavatA, apAzaH-abandhanaM zastrapariNAmitodakagrahaNamabandhamAkhyAtamitiyAvad / / evaMtAvatsAdhUnAMsacittamizrApkAyaparityAgenAcittapayasAparibhogaHpratipAditaH. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-1, uddezaka:3 yepunaHzAkyAdayo'pkAyopabhogapravRttAste niyamataevApkAryavihiMsanti, tadAzritAMzcAnyAniti, tatra na kevalaM prANAtipAtApattireva teSAM kimanyaditya Aha - mU. (27) aduvA adinnaadaannN| vR. 'athave ti pakSAntaropanyAsadvAreNAbhyuccayopadarzanArthaH,azastropahatApkAyopabhogakAriNAMna kevalaMprANAtipAtaH, apitvadattAdAnamapi tatteSAM, yato yairapkAyajantubhiryAni zarIrANi nirvatitAni tairadattAni te tAnyupabhuJjate, yathA kazcit pumAn sacitazAkyabhikSukazarIrakAt khaNDamutkRtya gRhNIyAd, adattaM, hi tasya tat , paraparigRhItatvAt, parakIyagavAdyAdAnavat, evaM tAnizarIrANyabjIvaparigRhItAnigRhNato'dattAdAnamavazyambhAvi, svAmyanujJAnAbhAvAditi, nanu yasya tattaDAgakUpAdi tenAnujJAtaM sakRttatpaya iti, tatazca nAdattAdAnaM, svAminA'nujJAtatvAt, parAnujJAtapazvAdidhAtavat, nanvedapi sAdhyAvasthamevopanyastaM, yataH pazurapi zarIrapradAnavimukha evabhinnAryamaryAdairuccairAraTanvizasyate, tatazca kathamiva nAdattAdAnasyAt ?, na cAnyadIyasyAnyaH svAmI dRSTaH paramArthacintAyA, nanvevamazeSalokaprasiddhagodAnAdivyavahArastruTyati, truTyatu nAmaivaMvidhaH pApasambandhaH, taddhi deyaM yadduHkhitaM svayaM na bhavati dAsIbalIvardAdivat, na cAnyeSAM duHkhotpatteH kAraNaM halakhaGgAdivat, etadvyatiriktaM dAtRparigRhItrorekAntata evopakArakaM deyaM pratijAnate jinendramatAvalambinaH, uktNc||1|| "yat svayamaduHkhitaM syAnna ca paraduHkhe nimittabhUtamapi / kevalamupagrahakaraM dharmakRte tdbhveddeym||" iti, tasmAdavasthitametat-teSAM tadadattAdAnamapIti / / sAmpratametaddoSadvayaM svasiddhAmAbhyupagamadvAreNa paraH parijihIrAha - mU. (28) kappaiNe kappai Ne pAuM, aduvA vibhuusaae| vR.azastropahatodakArambhiNo hi coditAH santa evamAhuH-yathA naitat svamanISikAtaH samArambhayAmo vayaM, kiM tvAgame nirjIvatvenAniSiddhatvAt 'kalpate' yujyate 'naH' asmAkaM pAtum' abhyavahartumiti, vIpsayA ca nAnAvidhaprayojanaviSaya upabhogo'bhyanujJAto bhavati, tathAhiAjIvikabhasmannAyyAdayovadanti-pAtumasmAkaMkalpatena snAtuMvAriNA, zAkyaparivrAjakAdayastu snAnapAnAvagAhanAdi sarvaM kalpate iti prabhASante, etadeva svanAmagrAhaM darzayati-athavodakaM vibhUSArthamanujJAtaMnaH samaye, vibhUSA-karacaraNapAyUpasthamukhaprakSAlanAdikA vastrabhaNDakAdiprakSAlanAtmikA vA, evaM snAnAdizaucAnuSThAyinAM nAsti kazciddoSa iti / evaM te pariphalguvacasaH parivrAjakAdayo nijarAddhAntopanyAsena mugdhamatInvimohyaM kiM kurvantItyAha - mU. (29) puDho satthehiM viudRnti| vR. 'pRthag' vibhinnalakSaNaiH nAnArUpairutsecanAdizastrai anagArAyamANAH 'viuddanti'tti apkAyajIvAnjIvanAdvyAvarttayanti-vyaparopayantItyarthaH, yadivA pRthagvibhinnaiH zastrairapkAyikAnvividhaM kuTTanti-chindantItyarthaH, kuTTerdhAtoH chedanArthatvAt // adhunaiSAmAgamAnusAriNAmAgamAsAra-tvapratipAdanAyAha - mU. (30) ettha'vi tesiM no nikrnnaae| Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 AcArAGga sUtram 1/-/1/3/30 vR. 'etasminnapi ' prastute svAgamAnusAreNAbhyupagame sati 'kappaiNe kappai Ne pAuM, aduvA vibhUsAe 'tti evaMrupasteSAmayamAgamo yaddhalAdapkAyaparibhoge te pravRttAH sa syAdvAdayuktibhirabhyAhataH san 'no nikaraNAe' ttino nizcayaM karttuM samartho bhavati, na kevalaM teSAM yuktayo na nizcayAyAlam, api tvAgamo'pItyapizabdaH, kathaM punastadAgamo nizcayAya nAlamiti, atrocyate, evaM praSTavyAH - ko'yamAgamo nAma ? yadAdezAtkalpate bhavatAmapkAyarambhaH, ta AhuH prativiziSThAnupurvIvinyastavarNapadavAkyasaGghAta AptapraNIta AgamaH, nityo'kartRko vA ?, tatazcaivamabhyupagate yo yena pratipanna AptaH sa nirAkarttavyaH, anApto'sau apkAyajIvaparijJAnAt tadvadhAnujJAnAdvA bhavAniva jIvatvaM cApAM prAk prasAdhitameva, tatastatpraNItAgamo'pi saddharmmacodanAyAmapramANam, anAptapraNItatvAd, rathyApuruSavAkyavat, atha nityo'kartRkaH samayo'bhyupagamyate tato nityatvaM duSpratipAdaM, yataH zakyate vaktuM bhavadabhyupagataH samayaH sakartRko varNapadavAkyAtmakatvAt, vidhipratiSedhAtmakatvAt, ubhayasammatasakartRkagranthasandarbhavaditi, abhyupagamya vA brUmaH apramANamasau, nityatvAdAkAzavat, yacca pramANaM tadanityaM dRSTaM pratyakSAdivaditi, tathA vibhUSAsUtrAvayave'pi pRSTA na pratyuttaradAne kSamAH, yatiyogyaM snAnaM na bhavati, kAmAGgatvAt, maNDanavat, kAmAGgatA ca sarvajanaprasiddhA, tathA coktam - 11911 snAnaM madadarppakaraM, kAmAGgaM prathamaM smRtam / tasmAtkAmaM parityajya, naiva snAnti dame ratAH // " zaucArtho'pi na puSkalo, vAriNA bAhyamalApanayanamAtratvAt, na hyantarvyavasthitakarmamalakSAlanasamarthaM vAri dhSTaM, tasmAccharIravAGgamanasAmakuzalapravRttinirodho bhAvazaucameva karmakSayAyAlaM, tacca vArisAdhyaM na bhavati, kutaH ?, anvayavyatirekasamadhigamyatvAtsarvabhAvAnAM, na hi matsyAdaya. tatra sthitA matsyAditvakarmakSayabhAktvenAbhyupagamyante, vinA ca vAriNA maharSayo vicitratapobhiH karmma kSapayantIti, ataH sthitametat-tatsamayo na nizcayAya prabhavatIti // tadevaM niHsapatnamapAM jIvatvaM pratipAdya taThapravRttinivRttivikalpaphaLapradarzanadvAreNopasaMjihIrSuH sakalamuddezArthamAha mU. (31) ettha satthaM samArabhamANassa iccee AraMbhA apariNNAyA bhavaMti, ettha satyaM asamArabhamANassa iccete AraMbhA pariNNAyA bhavaMti, taM pariNNAyA mehAvI neva sayaM dayasatyaM samArambhejjA nevaNNehiM udayasatthaM samAraMbhAvejjA udayasatyaM samAraMbhaMte'vi anne na samaNujANejjA, jassete udayasatthasamAraMbhA pariNNAyA bhavaMti se hu muNI pariNNAtakamme tti bemi // vR 'etasmin ' apkAye 'zastraM' dravyabhAvarUpaM samArabhamANasyetyete samArambhA bandhakAraNatvenAparijJAtA bhavanti, atraivApkAye zastramasamArabhamANasyetyete ArambhA jJaparijJayA parijJAtA bhavanti pratyAkhyAnaparijJayA ca parihRtA bhavanti, tAmeva pratyAkhyAnaparijJAM vizeSato jJaparijJApUrvikAM darzayati-'tad'udarakArambhaNaMbandhAyetyevaM parijJAya meghAvI maryAdAvyavasthito naiva svayamudakazastraM samArabheta, naivAnyairudakazastraM samArambhayet, naivAnyAnudakazastraM samArabhamANAnsamanujAnIyAt, yasyaite udakazastrasamArambhAH dvidhA parijJAtA bhavanti sa eva muniH parijJAtakarmA bhavati / bravImIti pUrvavad // adhyayanaM-1, uddezakaH-3 samApta : Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM. 1, uddezakaH-4 - adhyayanaM-1, uddezakaH-4:vR. uktastRtIyoddezakaH, sAmprataM caturtha Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaHihAnantaroddezake munitvapratipattaye apkAyaH pratipAditaH, tadadhunA tadarthameva kramAyAtastejaskAyapratipAdanAyA-yamuddezakaH samArambhayate tasya copakramAdIni catvAryanuyogadvArANivAcyAni tAvadyAvannAmaniSpanne nikSepe tejauddezaka iti nAma, tatra tejaso nikSepAdIni dvArANi vAcyAni, atra ca pRthivIvikalpa-tulyatvAt keSAJcidatidezo dvArANAmapareSAM tadvilakSaNatvAt apodvAra ityetat dvayamurarIkRtya niryuktakRd, gAthAmAhani. [116] teussavi dArAiM tAIjAI havaMti puddhviie| nANattI u vihANe parimANunabhogasatthe y|| vR. 'tejaso'pi' agnerapi dvArANi' nikSepAdIni yAni pRthivyAH samadhigame'bhihitAni tAnyeva vAcyAni, apavAdadarzayitumAha- 'nAnAtvaM' bhedovidhAnaparimANopabhogazastreSu, turavadhAraNe, vidhAnAdiSveva ca nAnAtvaM nAnyatreti, cazabdAllakSaNadvAraparigrahaH / / yathApratijJAtanirvahaNArtha-mAdidvAravyAcikhyAsayA''ha - ni. [117] duvihA ya teujIvA suhumA taha bAyarA ya logaMbhi / suhumA ya savvaloe paMceva ya bAyaravihANA // __ vR. spaSTA / / vAdarapaJcabhedapratipAdanAthAha - ni. [118] iMgAla agaNi accI jAlA taha mummure ya boddhavve / bAyarateuvihANA paMcavihA vaNNiyA ee|| vR. dagghendhano vigatadhUmajvAlo'GgAraH-, indhanasthaH ploSakriyAviziSTarUpaH tathA vidyudulkA'zanisaGgharSasamutthitaH sUryamaNisaMsRtAdirUpazcAgniH, dAhyapratibaddhojvAlAvizeSo'ciH, jvAlA chinnamUlA'naGgArapratibaddhA, praviralagnikaNAnuviddhaM bhasma murmuraH, ete bAdarA agnibhedAH paJca bhavantIti / eteca bAdarAgnayaH svasthAnAGgIkaraNAnma-nuSyakSetre'rddhatRtIyeSu dvIpasamudreSvavyAdhAtena paJcadazasu karmabhUmiSu vyAdhAte sati paJcasu videheSu, nAnyatra, upapAtAGakhyekaraNena lokAsaGgayeyabhAgavartinaH, tathA cAgamaH-"uvavAeNaM dosu uDDhakavADesu tiriyaloyataTTe ya" asyAyamarthaH-arddhatRtIyadvIpasamudrabAhalye pUrvAparadikSaNottarasvayambhUramaNa- paryantAyate uvidholokapramANe kapATe tayoH praviSTA bAdarAgniSUtpadyamAnakAstadvayapadezaM labhante, tathA 'tiriyaloyataTTeya'ttitiryaglokasthAlakeca vyavasthito bAdarAgniSUtpadyamAnobAdarAgnivyapadezabhAg bhavati / anye tu vyAcakSate-tayostiSThatIti tasthaH, tiryaglokazcAsau tatsthazca tiryaglokatatsthaH, tatra ca sthita utpitsurbAdarAgnivyapadezamAsAdayati, asmiMzca vyAkhyAne kapATAntargata evagRhyate, sa ca dvayorUz2avakapATayorityanenaivopAtta iti tadvayAkhyAnAbhiprAyaM na vidmaH / kapATasthApanA ceyam / samudghAtena sarvalokavartinaH, te ca pRthivyAdayo mAraNAntikasamudghAtena samavahatA vAdarAgniSUtpadyamAnAstadvayapadezabhAjaH sarvalokavyApino bhavanti, yatraca vAdarAH paryAptakAstatraiva bAdarAaparyAptakAH, tannizrayA teSAmutpadyamAnatvAta, tadevaM sUkSmA bAdarAzca paryAptakAparyAptakabhedena pratyekaM dvidhAbhavanti ete ca varNagandharasaspazadizaiH sahasrAgrazobhidyamAnAH saGghayayonipramukhazata Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/1/4/- [ni. 118] sahasrabhedaparimANA bhavanti, tatraiSAM saMvRtA yoniruSNA ca sacittAcittamizrabhedAt tridhA, sapta caiSAM yonilakSA bhvnti|| sAmprataM cazabdasamuccitaM lakSaNadvAramAhani. [119] jaha dehappariNAmo rattiM khajjoyagassa sA uvmaa| jariyassa yajaha umhA taovamA teujiivaannN|| vR. 'yatheti dRSTAntopanyAsArthaH 'dehapariNAmaH' prativiziSTA zarIrazaktiH 'rAtrA viti viziSTakAlanirdezaH khadyotaka' iti prANivizeSaparigrahaH, yathA tasyAsau dehapariNAmojIvaprayoganivRttazaktirAvizcakAsti,evamaGgArAdInAmapiprati vishissttaaprkaashaadishktinumiiytejiivpryogvishessaavirbhaaviteti|ythaavaa-jvrossmaa jIvaprayogaMnAtivartate, jIvAdhiSThi-tazarIrakAnupAtyeva bhavati, eSaivopamA''gneyajantUnAM, naca mRtA jcariNaH kvacidupalabhyante, evamanvayavyatirekAbhyAmagneH sacittatAmuktakagranthopapattimukhenapratipAditA, sampratiprayogamAropyate ayamevArtha:jIvazarIrANyaGgArAdayaH, chedyatvAdihetugaNAnvitatvAt, sAsnAvipANAdisaGghAtavat, tathA AtmasaMyogAvibhUto'GgArAdInAM prakAzapariNAmaH, zarIrasthatvAt, khadyotakadehapariNAmavat, tathA AtmasamprayogapUrvako'GgArAdInAmUSmA,zarIrasthatvAta, jvaroSmavata, nacAdityAdibhiranekAntaH, sarveSAmAtmaprayogapUrvakaM yata uSNapariNAmabhAktvaM tasmAnnAnekAntaH, tathA sacetanaM tejo, yathAyogyAhAropAdAnena vRddhivizeSatadvikAratvattvAt, puruSavat, evamAdinAlakSaNenAgneyAjantavo nizceyA iti|| uktaM lakSaNadgAraM, tadanantaraM parimANadvAramAha - ni. [120] je bAyarapajjattA paliassa asaMkhabhAgamittA u / sesA tiNNivi rAsI vIsuM logA asaMkhijA // vR. ye bAdaraparyAptAnalajIvAH kSetrapalyopamAsaGghayeyabhAgamAtravartipradezarAziparimANAH bhavanti, te punarbAdarapRthivIkAyaparyAptakebhyo'saGkhayeyaguNahInAH, zeSAyo'pi rAzayaH pRthvIkAyavadbhAvanIyAH, kintu bAdarapRthivIkAyAparyAptakebhyo bAdarAgnyaparyAptakA asaMkhyeyaguNahInAH sUkSmapRthivIkAyAparyAptakebhyaH sUkSmAgneyAparyAptakA vizeSahInAH sUkSmapRthivIkAyaparyAptakebhyaH, sUkSmAgneyaparyAptakA vizeSahInA iti // sAmpratamupabhogadvAramAha - ni. [121] dahaNe payAvaNa pagAsaNe ya seNa ya bhattakaraNe ya bAyarateukkAe uvabhogaguNA mnnussaannN|| vR. dahanaM-zarIrAdyavayavasya vAtAdyapanayanArthaM prakRSTaM tApaM pratApanaM-zItApanodAya prakAzakaraNamudyotakaraNaM-pradIpAdinAbhaktakaraNam-odanAdirandhanaMkhedojvaravisUcikAdInAm, ityevamAdiSvanekaprayojaneSUpasthiteSu manuSyANAM bAdaratejaskAyaviSayA upabhogarUpA guNA upabhogaguNA bhavantIti / tadevamevamAdibhiH kAraNaiH samupasthitaiH satatamArambhapravRttA gRhiNo yatyAbhAsA vA sukhaiSiNastejaskayajantUn hiMsantIti darzayitumAha - ni. [122] eehiM kAraNehiM hiMsaMtI teukAie jIve / sAyaM gavesamANA parassa dukkhaM udIraMti // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57 zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM -1, uddezaka:4 vR. etaiH' dahanAdibhiH kAraNaistejaskAyikAnjIvAn 'hiMsantI'ti saGghaTTanaparitApanApadrAvaNAni kurvanti 'sAtaM' sukhaM tadAtmano'nviSyantaH parasya' bAdarAgnikAyasya duHkham, 'udIrayanti' utpAdayantIti / / sAmprataMzastradvAraM, tacca dravyabhAvazastrabhedAt dvidhA, dravyazastramapi samAsavibhAgabhedAt dvidhaiva, tatra samAsato dravyazaztrapratipAdanAyAha - ni. [123] puDhavI AukkAe ullA ya vaNassaI tasA pANA / . bAyarateukkAe eyaM tu samAsao satthaM // vR. 'pRthivI' dhUliH apkAyazca Ardrazca vanaspatiH trasAzca prANinaH, etadvAdaratejaskAyajantUnAM 'samAsataH' sAmAnyena shtrmiti||vibhaagto dravyazastramAha -- ni. [124] kiMcI sakAyasatyaM kiMcI parakAya tadubhayaM kiNcii| eyaMtu davvasatthaM bhAve ya asaMjamo satyaM // vR. kiJcicchastraM svakAya eva-agnikAya eva agnikAyasya, tadyathA-tArNo'gniH pArNAgneH zastramiti, kiJcicca parakAyazastram-udakAdi, ubhayazastraM punaH-tuSakarISAdivyatimizro'-gniraparAgneH, tuzabdobhAvazastrapekSayA vizeSaNArthaH, 'etattu' pUrvoktaM samAsavibhAgarUpaM pRthivI-svakAyAdi drvyshstrmiti| bhAvazastraM darzayati-bhAvezastram asaMyamo-duSpraNihitamanovAkkAyalakSaNa iti / / uktavyatiriktadvArAtidezadvAreNopasaJjihIrSurniyuktikRdAha - ni. [125] sesAI dArAI tAiM jAI havaMti puddhviie| evaM teuddese nijuttI kittiyA esA / / vR. uktazeSANi dvArANi tAnyeva yAni pRthivyuddezake'bhihitAni 'evam' uktaprakAreNa tejaskAyAbhidhAnoddezake niyuktiH 'kIrttitA' vyAvarNitA bhavatIti / sAmprata sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM, taccedam - mU. (32) se bebhi neva saya logaM abbhAikkhejA neva attANaM abbhAikkhejA, je loyaM abbhAikkhai se atthANaM abbhAikkhai, je attANaM abbhAikkhai se loyaM abbhaaikkhi| vR. asya ca sambandhaH prAgvadvAcya iti, yena mayA sAmAnyAtmapadArthapRthivyapkAyajIvapravibhAgavyavarNanamakAri sa evAhamavyavacchinnajJAnapravAhastejo jIvasvarUpopalambhasamupajanitajinavacanasammado bravIbhi, kiM punastaditi darzayati naive'tyAdi, iha hi prakaraNasambandhAllokazabdenAgnikAyaloko'bhidhitsitaH, atastamagnilokaM jIvatvena naiva 'svayam' AtmanA'bhyAcakSIta-naivApa8vItetyarthaH, etadabhyAkhyAne hyAtmano'pijJAnAdiguNakalApAnumitasyAbhyAkhyAna- mavApnoti, atha ca prAk prasAdhitatvAdabhaayAkhyAnaM naivAtmano nyAyyam, evaM tejaskAyasyApi prasAdhitatvAt abhyAkhyAnaM kriyamANaM na yuktipathamavatarati, evaM cAsya yuktyAgamabalaprasiddhasyAbhyAkhyAne kriyamANe satyAtmano'pyahaMpratyayasiddhasyAbhyAkhyAnaM bhavataHprAptam / evamastviti cet, tanneti darzayati - 'neva attANaM abbhAikkhejjA' naivAtmAnaMzarIrAdhiSThAtAraM jJAnaguNaM pratyAtmasaMvedyaM pratyAcakSIta, tasya zarIrAdhiSThAtRtvena AhRtamidaM zarIraM kenacidabhisandhimatA, tathA vyaktamidaM zarIraM kenacidabhisandhimataivetyevamAdibhirhetubhiH prasAdhitatvAt, na ca prasAdhitaprasAdhanaM piSTapeSaNavat vidvajjanamanAMsi raJjayati, evaM ca Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 AcArAGga sUtram 1/-/9/4/32 satyAtmavaprasAdhitamagnilokaMyaH pratyAcakSIta so'tisAhasikaAtmAnamamyAkhyAti-nirAkaroti, yazcAtmAbhyAkhyAna pravRtta :sa sadaivAgnilokamabhyAkhyAti, sAmAnyapUrvakatvAdvizeSANAM, sati hyAtmasAmAnyepRthivyAdyAtmavibhAgaH siddhayatinAnyathA, sAmAnyasya vizeSavyApakatvAt, vyApakavinivRttIcavyApyasyApyavazyaMbhAvinIvinivRttiritikRtvA / evamayamagnilokaH sAmAnyAtmavannAbhyAkhyAtavya iti pradarzitam, adhunA'gnijIvapratipattau satyAM tadviSayasamArambhakaTukaphalaparihAropanyAsAya sUtramAha - mU. (33) je dIhalogasatthassa kheyaNNe se asatthassa kheyaNNe je asatthassa kheyaNNe se dIhalogasatthassa kheynnnne| vR. 'ya' itimumukSudIrghaloko-vanaspatiryasmAdasau kAyasthityA parimANena zarIrocchrayeNa cazeSaikendriyebhyodI?vartate, tathAhi-kAyasthityA tAvat 'vaNassaikAieNaM bhaMte? vaNassaikAiettikAlaokevaccirahoi?,goyamA! anaMtakAlaM anaMtAoussappiNi-avasappiNio khettaoanaMtAloyAasaMkhejjA poggalapariyaTTA, teNaMpuggalapariyaTTA AvaliyAeasaMkhejjaibhAge' parimANatastupaDuppannavaNassaikAiyANaMbhaMte! kevatikAlassa nillevaNAsiyA?, goyamA! paDuppannavaNassaikAiyANaM nasthi nillevaNA' tathA zarIrocchyAJca dI? vanaspatiH 'vaNassaikAiyANaM bhaMte ! mahAliyA sarIrogAhaNA paNNattA?, goyamA sAiregaMjoyaNasahassaM sarIrogAhaNA' na tathA'nyeSAmekendriyANAm, ataHsthitametat-sarvathA dIrghalokovanaspatiriti, asyaca zastramagniH, yasmAtsa hi pravRddhajvAlAkalApAkulaH sakalatarugaNapradhvaMsanAya prabhavati, ato'sau tadutsAdakatvAcchaMstraM, nanuca sarvalokaprasiddhayA kasmAdagnireva noktaH?, kiMvA prayojanamurarIkRtyoktaM dIrghalokazastramiti, atrocyate, prekSApUrvakAritayA, na nirabhiprAyametatkRtamiti, yasmAdaya-mutpAdyamAnojvAlyamAno vA havyavAhaHsamastabhUtagrAmaghAtAya pravartate, vanaspatidAhapravRttastubahuvidhasattvasaMhativinAzakArI vizeSataH syAt, yatovanaspatau kRmipipIlikAbhramarakapotazvApadAdayaH sambhavanti, tathA pRthivyapitarukoTaravyavasthitA syAt, Apa'pyavazyAyarUpAH, vAyurapISaccajalasvabhAvakomalakizalayAnusArIsambhAvyate, tadevamagnisa-mArambhapravRttaetAvato jIvAnnAzayati, asyArthasya sUcanAya dIrghalokazastragrahaNamakarot sUtrakAra iti, tathA coktam // 1 // "jAyateyaM na icchanti, paavgNjlitte| tikkhamannayaraMsatthaM, savvao'vidurAsayaM // // 2 // pAINaM paDiNaM vAvi, uDDhaM annudisaamvi| ahe dAhiNao vAvi, dahe uttara o'viy|| bhUyANamesamAdhAo, havvavAho na sNso| taMpaIvapayAvaTThA, saMjao kiMci nArabhe // " athavAbAdaratejaskAyAH paryAptakAHstokA,zeSAH pRthivyAdayojIvakAyA bahavaH, bhavasthitirapi trINyahorAtrANi svalpa itareSAM pRthivyabvAyuvanaspatInAM yathAkramaM dvAviMzatisaptatridazavarSasahasraparimANAdIrghAavaseyA iti, ato dIrghalokaH-pRthivyAdistasyazastram-agnikAyastasya 'kSetrajJo nipuNaH agnikAryavarNAditojAnAtItyarthaH, 'khedajJovA' khedaH-tadvyApAraHsarvasattvAnAM // 3 // Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-1, uddezaka:4 dahanAtmakaH pAkAdyanekazaktikalApopacitaH pravaramaNiriva jAjvalyamAno labdhAgnivyapadezaH yatInAmanArambhaNIyaH,tamevaMvidhaMkhedam-agnivyApAraMjAnAtItikhedajJaH,atoyaevadIrghalokazastrasya khedajJaH sa eva 'azastrasya' saptadazabhedasya saMyamasya khedajJaH, saMyamo hi na kaJcijjIvaM vyApAdayatiato'zastram, evamanenasaMyamenasarvasattvAbhayapradAyinA'-nuSThIyamAnenAgnijIvaviSayaHsamArambhaHzakyaH parihartuMpRthivyAdikAyasamArambhazcetyevamasau saMyamenipuNamatirbhavati, tatazca nipuNamatitvAdviditaparamArtho'gnisamArambhAdvayAvRtya saMyamAnuSThAne pravartate / idAnIM gatapratyAgatalakSaNenAvinAbhAvitvapradarzanAvarthaviparyayeNasUtrAvayaparAmarzakaroti- 'jeasatthasse' tyAdi, yazcAzastre-saMyamenipuNaHsakhaludIrghalokazastrasya-agneH kSetrajJaHkhedajJovA, saMyamapUrvakaM hyagniviSayakhedajJatvam, agniviSayakhedajJatApUrvakaM ca saMyamAnuSThAnam, anyathA tadasambhava evetyetadgatapratyAgataphalamAvi vitaM bhavati / / kaiH punaridamevamupalabdhamityata Aha - 'vIrehi'tyAdi, athavA sadvaktRprasiddhau satyAM vAkyaprasiddhirbhavatItyata upadizyate mU. (34) vIrehiM evaM abhibhUya diTuM, saMjaehiM sayA jattehiM sayA appamattehiM / vR. ghanaghAtikarmasaGghAtavidAraNAnantaraprAptAtulakevalazriyA virAjanta iti vIrAHtIrthakarAntaivIrairarthato dRSTametadgaNadharaizca sUtrato'gnizastraM dRSTam azastraM saMyamasvarUpaMceti / kiM punaranuSThAyedaMtairupalabdhamiti, atrocyate, abhibhUyeti abhinavonAmAdizcaturddhA, dravyAbhibhavoripusenAdiparAjayaHAdityatejasA vAcandragrahanakSatrAditejo'bhibhavaH,bhAvAbhibhavastuparISahopasargAnIkajJAnadarzanAvaraNamohAntarAyakarmanirdalanaM, parISahopasargAdisenAvijayAdvimalaM caraNaM caraNazuddharjJAnAvaraNAdikarmakSayaH, tatkSayAnivaraNamapratihatamazeSajJeyagrAhikevalajJA-namupajAyate, idamuktaM bhavati-parISahopasargajJAnadarzanAvaraNIyamohAntarAyANyabhibhUya kevalamutpAdya tairuplbdhmiti|ythaabhuutaistairidmuplbdhNtdrshyti-sNjehiN samyagyatAH saMyatAHprANAtipAtAdibhyastaiH, tathA sadA sarvakAlaMcaraNapratipattaumUlottaraguNabhedAyAMniraticAratvA-dyalavantastaiH, tathA 'sadA' sarvakAlaM na vidyate pramAdo-madyaviSayakaSAyavikathAnidrAkhyo yeSAM te'pramattAstaiH, evaMbhUtairmahAvIraiH kevalajJAnacakSuSedaM dIrghalokazastram azastraM ca saMyamo dRSTam-upalabdhamiti / atra ca yalagrahaNAdIryAsamityAdayo guNA gRhyante, apramAdagrahaNAttu madyAdinivRttiriti / tadevametapradhAnapuruSapratipAditamagnizastramapAyadarzanAdapramattaiH sAdhubhiH parihAryamiti / / evaM pratyakSIkRtAnekadoSajAlamapyagnizastramupabhogalobhApramAdavazagA ye na pariharanti tAnuddizya vipAkadarzanAyAha mU. (35) je pamatte guNaTThIe se hu daMDetti pavuccai / vR.yo hipramattobhavati madyaviSayAdipramAdairasaMyato 'guNArthI' randhanapacanaprakAzAtApanAdyagniguNaprayojanavAn sa duSpraNihitamanovAkkAyo'gnizastrasamArambhakatayA prANinAM daNDahetutvAddaNDaH prakarSeNocyateprocyate, AyughRtAdivyapa dezavaditi // yatazcaivaM tataH kiM karttavyamityata Aha - mU. (36) taMpariNNAya mehAvI iyANiM nojamahaM puvamakAsI pmaaennN| vR. 'tam' agnikAyasamArambhaMdaNDaphalaMparijJAya-jJaparijJApratyAkhyAnaparijJAbhyAM meghAvI' Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/1/4/36 maryAdAvyavasthito vakSyamANaprakAreNa vyavacchedamAtmAnyAcinotIti / tameva prakAraM darzayitumAha - 'iyANI' tyAdi, yamahamagnisamArambhaM viSayapramAdenAkulIkRtAntaHkaraNaH san pUrvamakArSatamidAnIM jinavacanopalabdhAgnisamArambhadaNDatattvaH no karomIti / / 60 anyetvanyathAvAdino'nyathAkAriNa iti darzayitumAha - mU. (37) lajjamANA puDho pAsa-anagArA motti ege pavadamANA jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM agaNikammasamArambheNaM agaNisatthaM samAramabhamANe anne aNegarUve pANe vihiMsaMti / tattha khalu bhagavatA pariNNA paveditA, imassa ceva jIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe jAimaraNamoyaNAe dukkhapaDidhAyaheuM se sayameva agaNisatthaM samArabhai aNNehiM vA agaNisatyaM samAraMbhAvei anne vA agaNisatthaM samArabhamANe samaNujjANai, taM se ahiyAe taM se abohiyAe se taM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAya soccA bhagavao anagArANaM ihamegesiM nAyaM bhavati - esa khalu gaMthe esa khalu mohe sa khalu mAre esa khalu narae, iJcatthaM gaDDhie loe jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM agaNikammasamAraMbhamANe anne aNegarUve pANe vihiMsai / vR. asya granthasyoktArthasyAyamartho lezataH pradarzyate - 'lajjamAnAH ' svAgamoktAnuSThAnaM kurvANAM sAvadhAnuSThAnena vA lajjA kurvANAH 'pRthag' vibhinnAH zAkyAdayaH 'pazye 'ti saMyamAnuSThAne sthirIkaraNArthaM ziSyasya codanA, anagArA vayamityeke pravadamAnAH, kiM tairvirUpamAcaritaM yenaivaM pradarzyanta iti darzayati-yadidaM virUparUpaiH zastrairagnikarmasamArambheNa agnizastraM samArabhamANaH sannanyAnanekarUpAn prANino vihinasti, tatra khalu bhagavatA parijJA praveditA, yathA'syaiva pariphalgujIvitasya parivandanamAnanapUjanArthaM jAtimaraNamocanArthaM duHkhapratighAtahetuM yatkaroti taddarzayati- 'sa' parivandanAdyarthI svataevAgnizastraM samArabhate tathA anyaizcAgnizastraM samArambhayati tathA'nyAMzca agnizastraM samArabhamANAn samanujAnIte, taccAgneH samArambhaNaM 'se' tasya sukhalipsoramutrAnyatra cAhitAya bhavati, tathA tadeva ca tasyAbodhilAbhAya bhavati, 'sa' iti yasyai tadasadAcaraNaM pradarzitaM sa tu ziSyasatvagnisamArambhaNaM pApAyetyevaM sambudhyamAna 'AdAnIyaM' grAhyaM samyagdarzanAdi 'samyagutthAya' abhyupagamya zrutvA bhagavadantike' nagArANAM vA ihaikeSAM sAdhUnAM jJAtaM bhavati, kim ?, taddarzayati- 'eSa' agnisamArambhaH granthaH - karmahetutvAd eSa eva moha eSa evamAra eSa eva narakastaddhetutvAditi bhAvaH ityevamarthaM ca gRddho loko yatkaroti taddarzayati-yadidaM virUparUpaiH zastrairagnikarma samArabhate tadArambheNa cAgnizastraM samArabhate taccAraMbhamANo'nyAnanekarUpAna praNino vihinastIti // kathaM punaragnisamArambhapravRttA nAnAvidhAn prANino vihiMsantIti darzayitumAhamU. (38) se bemi-saMti pANA puDhavInissiyA taNanissiyA pattanissiyA kaTThanissiyA gomayanissiyA kayavaranissiyA, saMti saMpAtimA pANA Ahacca saMpayaMti, agaNiM ca khalu puTThA ege saMghAyamAvajjaMti, je tatthaM saMghAyamAvajjaMti te tattha pariyAvajjuMti, je tattha pariyAvajjaMti te tattha uddAyaMti / - vR. tadahaM bravImi yathA nAnAvidhajIvahiMsanamagnikAyasamArambheNa bhavatIti / yathApratijJAtArthaM darzayati - 'santi' vidyante 'prANA' jantavaH, pRthivIkAyanizritAH pRthivIkAyatvena pariNatA Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-1, uddezaka:4 ityarthaH, tadAzritA vA kRmikunthupipIlikAgaNDUpadAhimaNDUkavRzcikakarkaTakAdayaH, tathA vRkSagulmalatA- vitAnAdayaH, tathA tRNapatranizritAH pataGgelikAdayaH, tathA kASThanizritAdhuNoddehikApi-pIlikA'NDAdayaH, gomayanizritAH-kunthupanakAdayaH, kacavaraH-patratRNadhUlisamudAyastanizritAH kRmikITapataGgAdayaH / tathA santi vidyantesampatitumuplutyotplutya gantumAgantuM vA zIlaM yeSAM te sampAtinaH prANino-jIvA makSikAbhramarapataGgamazakapakSivAtAdayaH, ete ca sampAtinaH 'Ahatya' upetya svata eva, yadivA atyarthaMkadAcidvA agnizikhAyAM sampatanti c| tadevaM pRthivyAdinizritAnAMjIvAnAM yadbhavati tadarzayitumAha 'agaNiM ce'tyAdi, randhanapacanatApanAdyagniguNArthibhiravazyamagnisamArambho vidheyaH, tatsamArambhe ca pRthivyAdinizritAnAM jIvAnAmetA vakSyamANA avasthA bhavanti, chAndasatvAt, tRtIyArthe dvitIyA, tatazcAyamarthaH-agninA spRSTAH'chuptAekekecana saGghAtam-adhikaMgAtrasaGkocanaM mayUrapicchavadApadyante, cazabdasyAdhikyArthatvAt, khaluzabdo'vadhAraNe, agnerevAyaMpratAponAparasyeti, yadivA saptamyarthe dvitIyA spRSTazabdazca patitavacanaH, tatazcAyamartho bhavati-agnAveva spRSTAH-patitA "eke zalabhAdayaH 'saGghAtaM' samekIbhAvenAdhikaM gAtrasaGkocanam, 'Apadyante' prApnuvanti, ye ca 'tatra' agnau patitAH saGghAtamApadyante te prANinaH 'tatra' agnau paryApadyante, paryApattiH-sammUrchanam, USmAbhibhUtA mUrchAmApadyante ityarthaH / atha kimarthaM sUtrakRtA vibhaktipariNAmo'kArIti, ucyate, mAgadhadezIsamanuvRtteH vyAkhyAvikalpapradarzanArthaM vA, adhyAhArAdayo'pi vyAkhyAGgAnItyanena ziSyo jJApito bhavati / atha ke punaste'dhyAhArAdaya iti?,ucyante, adhyAhAro vipariNAmo vyavahita-kalpanA guNakalpanA lakSaNAvAkyabhedazceti, iha ca dvitIyAvibhaktaiH saptamIpariNAmaH kRta iti / ye ca 'tatra' agnau paryApadyante te prANinaH kRmipipIlikAbhramarana-kulAdayastatrAgnAvapadrAvanti-prANAnmuJcantItyarthaH, tadevamagnisamArambhe sati na kevalamagnijantUnAM vinAzaH kiM tvanyeSAmapi pRthivItRNapatrakASThagomayakacavarAzritAnAM sampAtinAM ca vyApattirava-zyambhAvinIti, ata eva ca bhagavatyAM bhagavatoktam-"do purisA sarisavayAannamannehiM saddhiM agaNikAyaM samAraMbhaMti, tatthaNaMege puriseagaNikAyaM samujjAleti, ege vijjhaveti, tattha NaM ke purise mahAkammayarAe ? ke purise appakammayarAe ?, goyamA ! je ujjAleti se mahAkammayarAe, je vijjhaveti se appakammayarAe" // tadevaM prabhUtasattvopamardanakaramagnyArambhaM vijJAya manovAkkAyaiH kRtakAritAnumatibhizca tatparihAraH kArya iti darzayitumAha mU. (39) ettha satthaM asamAraMbhamANassa icchete AraMbhA pariNNAyA bhavaMti, taMpariNNAya mehAvI nevasayaMagaNisatyaM samAraMbhe neva'nnehiM agaNisatthaMsamAraMbhAvejA agaNisatthaMsamAraMbhamANe anne na samaNujANejA, jassete agaNikammasamAraMbhA pariNNAyA bhavaMti sehumuNI pariNNAyakamme tti bemi // vR. 'atra' agnikAye 'zastraM' svakAyaparakAyabhedabhinnaM 'samArabhabhANasya' vyApArayata ityete ArambhAH pacanapAcanAdayovandhahetutvenAparijJAtA bhavanti, tathAatraivAgnikAyezastramasamArabhamaNarayaite ArambhAH parijJAtA bhavanti, yasyaite agnikAyasamArambhA jJaparijJayA jJAtA bhavanti Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 AcArAGga sUtram 1/-19/4/39 pratyAkhyAnaparijJayAcaparihatAbhavantisaevamuniH paramArthataH parijJAtakammetibravImItipUrvavat adhyayanaM-1; uddezakaH-4 samApta : ___-adhyayanaM-1 uddezakaH5:vR. uktazcaturthoddezakaH, sAmprataM paJcamaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaHihAnantaroddezake tejaskAyaHpratipAditaH,tadanantaramavikalasusAdhuguNapratipattayekramAyAtavAyukAyapratipAdanAvasare vanaspatikAyajIvasvarUpamAvirbhAvyate, kiM punaH kramollaGghanakAraNamiti, ucyate, eSahivAyuracAkSuSatvAhuHzraddhAnaH,ataHsamadhigatAzeSapRthivyAyekendriyaprANigaNasvarUpaH ziSyaH" sukhameva vAyujIvasvarUpaM pratipatsyate, sa eva ca kramo yena ziSyAH jIvAditattvaMprati protsahante yathAvapratipattumiti, vanaspatikAyastu samastalokapratyakSaparisphuTajIvaliGgakalApopetaH, ataH sa eva tAvapratipAdyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsya catvAryanuyogadvArANi vAcyAni yAvannAmaniSpannenikSepevanaspatyuddezakaH, tatravanaspateH svabhedakalApapratipAdanAyapUrvaprasiddhArthAtidezadvAreNa niyuktikRdAhani. [126] puDhavIeje dArA vaNasaikAe'vi huMti te cev| nANattI u vihANe parimANuvabhogasatthe y|| vR. yAnipRthavIkAyasamadhigatayedvArANyuktAnitAnyevavanaspatau draSTavyAni, nAnAtvaMtu prarUpaNAparimANopabhogazastreSu cazabdAlakSaNe ca draSTavyamiti // tatrAdau prarUpaNAsvarUpanipinAyAhani. [127] duviha vaNassaijIvA suhumA taha vAyarA ya logNmi| suhumA ya savvakroe do ceva ya bAyaravihANA / / vR. vanaspatayo dvividhAH-sUkSmAbAdarazca, sUkSmAH sarvalokApannAzcakSurNAhyAzcana bhavantyerakAkArA eva, bAdarANAM punarte vidhaane||ke punaste bAdaravidhAne ityata Ahani. [128] patteyA sAhAraNa bAyarajIvA samAsao duvihA / bArasaviha'NegavihA samAsao chavvihA huNti|| vR.bAdarAH samAsataH dvividhAH-pratyekAHsAdhAraNAzca, tatra patrapuSpamUlaphalaskandhAdIn prati pratyeko jIvo yeSAM tepratyekajIvAH, sAdhAraNAstuparasparAnuviddhAnantajIvasaGghAtarUpazarIrAvasthAnAH, tatra pratyekazarIrA dvAdazavidhAnAH, sAdhAraNAstvanekabhedAH, sarve'pyete samAsataH SoDhA pratyetatyAH ||ttr pratyekatarudvAdazabhedapratyAyanAyAhani. [129] rukkhA gucchA gummA layA ya vallI ya pavvagA cev| taNavalayahariyaosahijalaruhakahaNA yavoddhavvA / / vR. vRzcayanta iti vRkSAH, te dvividhAH- ekAsthikA bahuvIjakAca, tatraikAsthikAHpicumandAkozamvazAlAGkollapIluzallakyAdayaH, bahubIjakAstu-udumbarakapityAstikatindukabilvAmalakapanasadADimamAtuliGgAdayaH, gucchAstu-vRntAkIkapAsIjapAADhakItulasI-- kusumbharIpiSpalInIlyAdayaH, gulmAni tu-navamAlikAseriyakakoraNTakabandhujIvakabANa Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-1, uddezaka:5 62 karavIrasinduvAravicakilajAtiyUthikAdayaH, latAstu-padmanAgAzokacampakacUtavAsantIatimuktakakundalatAdyAH, vallayastu-kuSmANDIkAliGgItrapuSItumbIvAluGkIelAlukIpaTolyAdayaH, parvagAH punaH-ikSuvIraNazuNThazaravetrazataparvavaMzanalaveNukAdayaH, tRNAni tu-zvetikAkuzadarbhaparvakArjuna-surabhikuruvindAdIni, valayAni ca-tAlatamAlatakkalIzAlasarakAlekatakIkadalIkandalyAdIni, haritAni-tandulIyakAdhUyAruhavastulabadarakamAjArapAdikAcillIpAlakyAdIni, auSadhyastu-zAlIvrIhigodhUmayavakalamamasUratilamudgamASaniSpAvakulatthAtasIkusumbhakodravakaGgavAdayaH,jalaruhA-udakAvakapanakazaivalakalambukApAvakakazekarukautpalapa hmakumudanalinapuNDarIkAdayaH, kuhuNAstu-bhUmisphoTakAbhidhAnAH AyakAyakuhuNakuNDukoddehalikAzalAkAsappacchatrAdayaH, eSAM hi pratyekajIvAnAM vRkSANAM mUlaskandhakandatvakazAlapravAlAdiSvasaMkhyeyAH pratyekaMjIvAH, patrANa puSpANi caikajIvAni mantavyAni, sAdhAraNAstvanekavidhAH, tadyathA-lohInihustubhAyikAazvakarNIsiMhakarNIzRGgaberamAlukAmUlakakRSNakandasUraNakandakAkolIkSIrakAkolIprabhRtayaH / / 'sarve'pyete saMkSepAt SoDhA bhavantI'tyuktaM, ke punaste bhedA ityAhani. [130] aggabIyA mUlabIyA khaMdhabIyA ceva porabIyA ya / bIyaruhA samucchima samAsao vaNasaIjIvA / / vR. tatra koriNTakAdayo'grabIjAH, kadalyAdayo mUlabIjAH, nihuzallakkayaraNikAdayaH skandha-bIjAH, ikSuvaMzavetrAdayaH parvabIjAH,bIjaruhAHzAlivrIhyAdayaH, sammUcchanajAH padminIzRGgATaka-pAThazaivalAdayaH, evamete samAsAttarujIvAH SoDhA kathitAH, nAnyesantItipratipattavyaM kiMlakSaNAH punaH pratyekataravo bhavantItyata Ahani. [131] jaha sagalasarisavANaM silesamissANa vattiyA vttttii| patteyasarIrANaM taha huMti sriisNghaayaa|| vR. yatheti dRSTAntopanyAsArthaH yathA sakalasarSapANAM zleSayatIti zleSa:-sarjarasAdistena mizritAnAM 'varttitA' valitA varttiH tasyAM ca vartI pratyekapradezAH krameNa siddhArthakAH sthitAH, nAnyo'nyAnuvedhena, cUrNitAstukadAcidanyo'nyAnuvedhabhAjo'pisyurityataH sakalagrahaNaM, yathA'sau vartistathA pratyekataruzarIrasaGghAtaH, yathA ca sarSapAstathA tadadhiSThAyino jIvAH, yathA zleSavimizritAstathA rAgadveSapracitakarmapugadgalodayamizritAHjIvAH, pazcimA?nagAthAyAupanyastadaSTAntena saha sAmyaM pratipAditaM, tatheti zabdopAdAnAditi / / asminnevArthe daSTAntantraramAhani. [132] jaha vA tilasakkuliyA bahuehiM tilehiM meliyA sNtii| patteyasarIrANaM taha huMti sriirsNghaayaa| vR. yathA vA tilazaSkulikA-tilapradhAnA piSTamayapolikA bahubhistilairniSpAditA satI bhavati, tathA pratyekazarIrANAM tarUNAM zarIrasaGghAtA bhavantIti draSTavyamiti // sAmprataM pratyekazarIrajIvAnAmekAnekAdhiSThitatvapratipipAdayiSayA''hani. [133] nANAvihasaMThANAM dIsaMtI egajIviyA pttaa| khaMdhAvi egajIvA tAlasaralanAlierINaM // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 AcArAGga sUtram 1/-/9/5/- [ni. 133] vR. nAnAvidhaM-bhinna saMsthAnaM yeSAM tAni nAnAvidhasaMsthAnAni patrANi yAni caivaMbhUtAni dRzyante tAnyekajIvAdhiSThitAnyavagantavyAni, tathA skandhA apyekajIvAdhiSThitAstAlasaralanAlikeryAdInAM, nAtrAnekajIvAdhiSThitatvaM sambhavatIti, avaziSTAnAM tvanekajIvAdhiSThitatvaM sAmarthyAtpratipAditaM bhavati / / sAmprataM pratyekatarujIvarAziparimANAbhidhitsyA''ha-- ni. [134] patteyA pajjattA seDhIe asNkhbhaagmittaate| logAsaMkhappajjattagANa saahaarnnaanntaa| vR. pratyekatarujIvAH paryAptakAH saMvartitacaturastrIkRtalokazreNyasaMkhyeyabhAgavatyAkAzapradezarAzitulyapramANAH, ete ca punarbAdaratejaskAyaparyAptakArAzerasaGkhyeyaguNAH, ye punaraparyAptakAH pratyekatarujantavaH te hyasaGghayeyAnAM lokAnAM yAvantaH pradezAstAvanta iti, ete'pyaparyAptakA bAdaratejaskAyajIvarAzerasaGkhayeyaguNAH, sUkSmAstu vanaspatayaH pratyekazarIriNaH paryAptakA aparyAptakA vAna santyeva, sAdhAraNAstvanantA iti vizeSAnupAdAnAt ?, sAdhAraNAH sUkSmabAdaraparyAptakAparyAptakabhedena caturvidhA api pRthak pRthaganantAnAM lokAnAM yAvantaH pradezAstAvantaiti, ayaMtuvizeSaH-sAdhAraNabAdaraparyAptakebhyobAdarAaparyAptakAasaMkhyeyaguNAH bAdarAparyAptakebhyaH sUkSmAH aparyAptakA asaGkhyeyaguNA- stebhyo'pi sUkSmAH paryAptakAH asaGghayeyaguNA iti // sampratyeSAM taruNAM yo jIvatvaM necchati taM prati jIvatvapratipAdanecchayA niyuktikRdAhani. [135] eehiM sarIrehiM paccakkhaM te parUviyA jiivaa| . sesA ANAgijjhA cakkhuNA je na diisNti|| vR. 'etaiH' pUrvapratipAditaistaruzarIraiH pratyakSapramANaviSayaiH 'pratyakSaM sAkSAt 'te' vanaspatijIvAH 'prarUpitAH' prasAdhitAH, tathAhi-nahyetAni zarIrANijIvavyApAramantareNaivaMvidhAkArabhAJji bhavanti, tathAca prayogaH-jIvazarIrANivRkSAH, akSAdhupalabdhibhAvAt, pANyAdisaGghAtavat, tathA kadAcitsacittAapivRkSAH,jIvazarIratvAt, pANyAdisaGghAtavadeva,tathAmandavijJAnasukhAdimantastaravaH, avyaktacetanAnugatatvAt, suptAdipuruSavat, tathA coktam // 7 // "vRkSAdayo'kSAdhupalabdhibhAvAtpaNyAdisaGghAtavadeva dehaaH| tadvatsajIvA api dehatAyAH, suptAdivat jJAnasukhAdimantaH" 'zeSA'iti sUkSmAste ca cakSuSA nopalabhyanta ityAjJayA grAhyA iti, AjJA ca bhagavadvacanamavitathamaraktadviSTapraNItamiti shrddhaatvymiti||saamprtNsaadhaarnnlkssnnmbhidhitsuraahni. [136] sAhAraNamAhAro sAhAraNa ANapANagahaNaM ca / sAhAraNajIvANaM sAhAraNalakkhaNaM evN|| vR. samAnam-ekaM dhAraNam-aGgIkaraNaM zarIrAhArAderyeSAM te sAdhAraNAH teSAM sAdhAraNAnAm-anantakAyAnAMjIvAnAM sAdhAraNa sAmAnyamekamAhAragrahaNaMtathA prANApAnagrahaNaM casAdhAraNameva,etatsAdhAraNalakSaNam, etaduktaM bhavati ekasminnAhAritavati sarve'pyAhAritavantastathaikasminnucchusite niHzvasite vA sarve'pyucchRsitA niHzvasitA veti|| amumevArthe spaSTayitumAha Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 1, uddezaka: 5 ni. [137] egassa u jaMgahaNaM bahUNaM sAhAraNANa te ceva / jaM bahuyANaM gahaNaM samAsao taMpi egassa / / vR. eko yaducchvAsaniH zvazvAsayogyapudgalopAdAnaM vidhatte bahUnAmapi sAdhAraNajIvAnAM tadeva bhavati, tathA yacca bahavo grahaNamakarSurekasyApi tadeveti / / atha ye bIjAprarohanti vanaspatayasteSAM kathamAvirbhAva ityata Ahani. [138 ] bhU bIe jIva vakka mai so va anno vA / jo'vi ya mUle jIvo so cciya patte paDhamayAe / vR. atra bhUtazabdo'vasthAvacanaH, yonyavasthe bIje yonipariNAmamajahatItyarthaH, bIjasya hi dvividhAvasthA-yonyavasthA ayonyavasthAca, yadA yonyavasthAM na jahAti bIjamujjhitaM ca jantunA tadA yonibhUtamucyate, yonistu jantorutpattisthAnamavinaSTamiti, tasmin bIje yonibhUte jIvo 'vyutkrAmati' utpadyate, sa eva pUrvako bIjajIvonyo vA''gatya tatrotpadyate, etaduktaM bhavati - yadA jIvenAyuSaH kSayAdvIjaparityAgaH kRto bhavati, tasya ca yadA bIjasya kSityudakAdisaMyogastadA kadAcitsa eva prAktanojIvastatrAgatya pariNamate kadAcidanya iti, yazca mUlatayA jIvaH pariNamate sa eva prathamapatratayA'pIti, ekajIvakartRke mUlapatre itiyAvat, prathamapatrakaM ca yA'sau bIjasya samucchUnAvasthA bhUjalakAlApekSA saivocyata iti, niyamapradarzanametat, zeSaM tu kizalayAdi sakalaM na mUlajIvapariNAmAvirbhAvitamevetyavagantavyamiti / / yata uktam - " savvo'vi kisalao khalu uggamamANo anantao bhaNio" ityAdi / tathA'paraM sAdhAraNalakSaNamabhidhitsurAha - ni. [139] cakkAgaM bhajamANassa gaMThI cuNNaghaNo bhave / puDhavisarisabheeNaM anaMtajIvaM viyANehi // vR. yasya mUlakandatvakpatrapuSpaphalAderbhajyamAnasya cakrakaM bhavati, cakrAkAraH samacchedo bhaGgo bhavatItiyAvat, yasya ca granthiH - parva bhaGgasthAnaM vA 'cUrNena' rajasA 'ghano' vyApto bhavati, yo vA bhidyamAno vanaspatiH pRthivIsadRzena bhedena kedAroparizuSkatarikAvat puTabhedena bhidyate, tamanantakAryaM vijAnIhi / / tathA lakSaNAntaramAha ni. [140] - 65 gUDhasirAgaM pattaM sacchIraM jaM ca hoi nicchIraM / paNa saMdhiya anaMtajIvaM viyANAhi / / vR. . spaSTArthA / / evaM sAdhAraNajIvAn lakSaNataH pratipAdya samprati nAmagrAhamanantAn vanaspatIn darzayitumAha ni. [141 ] sevAlakatthabhANiyaavae paNae ya kiMnae ya haDhe / ee anaMtajIvA bhaNiyA anne anegavihA / / 15 vR. sevAlakatthabhANikA'vakapanakakiNvahaThAdayo'nantajIvA gaditA anekaprakArAzcAnye'pItthamavagantavyA iti / / samprati pratyekatarUNAmekAdijIvaparigRhItazarIra 6zyatvaM pratipipAdayiSayAha - ni. [142 ] egassa duNha tiNha va saMkhijjANa va tahA asaMkhANaM / patteyasarIrANaM dIsaMti sarIrasaMghAyA // Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/1/5/- [ ni. 142 ] vR. ekajIvaparigRhItazarIraM tAlasaralanAlikeryAdiskandhaH, sa ca cakSurgrAhyaH, tathA bisamRNAlakarNikAkuNakakaTAhAnAmekajIvaparigRhItattvaM cakSurdRzyatvaM ca, dvitrisaGghayeyAsaGghayeyajIvaparigRhItatvamapyevaM dRzyatayA bhAvanIyamiti / kimanantAmapyevaM ?, netyata Ahani. [143] ikkassa duNha tiNha va saMkhijANa va na pAsiuM sakkA / dIsaMti sarIrAI nioyajIvANa'naMtANaM // 66 vR. naikAdInAmasaGkhyeyAvasAnAnAmanantarujIvAnAM zarIrANyupalabhyante, kutaH ?, abhAvAt, nokAdijIvaparigRhItAnyanantAnAM zarIrANi santi, anantajIvapiNDatvAdeva, kathaM tarhyapalabhyAste bhavantIti darzayati-zyante zarIrANi bAdaranigodAnAmanantajIvAnAM sUkSmanigodAnAM tu nopalabhyante, anantajIvasaGghAtatve satyapyatisUkSmatvAditi bhAvaH, nigodAstu niyamata evAnantajIvasaGghAtA bhavantIti, uktaM ca 11911 - "golA ya asaMkhejjA huMti nioA asaGkhyA gole / ekkko ya nioe anaMtajIvo muNeyavvo / " evaM vanaspatInAM vRkSAdipratyekAdibhedAttathA varNagandharasasparzabhedAt sahasrAgrazo vidhAnAni saGghayeyAni yonipramukhAni zatasahasrANi bhedAnAmavaseyAnIti, tathAhi - vanaspatInAM saMvRtA yoniH, sAca sattAcittamizrabhedAt tridhA, tathA zItoSNamizrabhedAcca, tathA pratyekatarUNAM daza lakSA yonibhedAnAM, sAdhAraNAnAM ca caturdaza, kulakoTInAM dvayorapi paJcaviMzatikoTizatasahasrANIti // uktaM vidhAnadvAram, idAnIM parimANamabhighIyate tatra prathamaM sUkSmAnantajIvAnAM darzayitumAha - ni. [144 ] pattheNa va kuDaveNa va jaha koi miNijja savvadhannAI / evaM mavijamANA havaMti loyA anaMtA u // vR. prasthakuDavAdinA yathA kazcitsarvadhAnyAni pramiNuyAt, mitvA cAnyatra prakSiped, evaM yadi nAma kazcitsAdhAraNajIvarAzi lokakuDavena mitvA'nyatra prakSipet tata evaM mIyamAnA anantA lokA bhavantIti / idAnIM bAdaranigodaparimANAbhidhitsayA''ha ni. [145 ] je bAyarapajattA parassa asaMkhabhAgamittA te / sesA asaMkhaloyA tinnivi sAhAraNANaMtA / / vR. ye paryAptakabAdaranigodAste saMvarttitacaturazrIkRtasakalalokapratarAsaGghayeyabhAgavarttipradezarAziparimANA bhavanti, ete punaH pratyekazarIrabAdaravanaspatiparyAptakajIvebhyo'saGkhayeyaguNAH, zeSAyo'pi rAzayaH pratyekamasaGghayeyalokAkAzapradezaparimANAH, ke punaH iti ?, ucyante, aparyAptakabAdaranigodA aparyAptakasUkSmanigodAH paryAptakasUkSmanigodAH, ete ca kramazo bahutarakA draSTavyA iti, sAdhAraNajIvAstebhyo'nantaguNAH, etacca jIvaparimANaM, prAktanaM tu rAzicatuSTayaM nigodaparimANamiti / / parimANadvArAnantaramupabhogadvAramabhidhitsurAha - AhAre uvagaraNe sayaNAsaNa jANa juggakaraNe ya / ni. [ 146 ] AvaraNa paharaNesu a satthavihANesu a bahusuM // -- vR. AhAraH-phalapatrakizalayamUlakandatvagAdinirvatyaH, upakaraNaM vyajanakaTakakavalakArgalAdi, zayanaM - khaTvAphalakAdi, Asanam - AsandakAdi, yAnaM zibikAdi, Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 1, uddezaka: 5 67 yugyaM - gantrikAdi, AvaraNam - phalakAdi, praharaNaM - lakuTamusuNDyAdi, zaztravidhAnAni ca bahUni tannirvatyAni, zaradAtrakhaGgakSurikAdigaNDopayogitvAditi // tathA'paro'pi paribhogavidhiH, taddarzanAyAha - ni. [147 ] Aujja kaTThakamme gaMdhaMge vattha malla joe ya / jhAvaNaviyAvaNesu a tillavihANe a ujjoe / / vR. AtodyAni - paTahamerIvaMzavINAjhalaryAdIni, kASThakarmma-pratimAstambhadvArazAkhAdi, gandhAGgAni - bAlakapriya - patrakadamanakatvakkandanozIradevadArvAdIni, vastrANi - valkalakArpAsamayAdIni, mAlyayogA-navamAlikAbakulacampakapunnAgAzokamAlatIvicAkilAdayaH, dhmApanaM - dAho bhasmasAtkaraNamindhanaiH, vitApanaM- zItAbhyardditasya zItApanayanAya kASThaprajvAlanAt, tailavidhAnaMtilAtasIsarSapeGgudIjyotiSmatIkaraJjAdibhiH, udyoto- varttitRNacUDAkASThAdibhiriti // evametAnyupabhogasthAnAni pratipAdya tadupasajihIrSarAha - ni. [148 ] eehiM kAraNehiM hiMsaMti vaNassaI bahU jIve / sAyaM gavesamANA parassa dukkhaM udIraMti // vR. 'etaiH' gAthAdvayopAttaiH 'kAraNaiH'prayojanaiH 'hiMsanti' vyApAdayanti pratyekasAdhAraNavanaspatijIvAn bahUn vanaspatisamArambhiNaH puruSAH, kiMbhUtAsta iti darzayati- 'sAtaM' sukhaM tadanveSiNaH 'parasya' vanaspatyAdyekendriyAdeH 'duHkhaM' bAdhAmutpAdayanti / sAmprataM zastramucyatetacca dvidhA-dravyabhAvabhedAt, dravyazastramapi samAsavibhAgabhedAt dvidhaiva tatra samAsadravyazastrAbhidhitsayA''ha - ni. [149] kappaNikuhANiasiyagadattiyakuddAlavAsiparasU a / satthaM vaNarasaIe hatthA pAyA muhaM aggI || vR. kalpyate-chidyate yayA sA kalpanI zastravizeSaH, kuThArI prasiddhaiva, asiyagaM-dAtraM, dAtrikA-prasiddhA, kuddAlakavAsiparazavazca, ete vanaspateH zastraM, tathA hastapAdamukhAgnayazca ityetatsA- mAnyazastramiti / vibhAgazastrabhidhitsayA''ha - ni. [150 ] kiMcI sakAyasatthaM kiMcI parakAya tadubhayaM kiMci / eyaM tu davvasatthaM bhAve ya asaMjamo satthaM // vR. kiJcit svakAya zastraM- lakuTAdi kiJcicca parakAyazastraM-pASANAgnyAdi tathobhayazastraMdAtradAtrikAkuThArAdi, etad dravyazastraM, bhAvazastraM punarasaMyamaH duSpraNihitamanovAkkAyalakSaNa iti // ni. [151] sesAI dArAI tAI jAI havaMti puDhavIe / evaM vaNassaIe nijuttI kittiyA esA / / vR. uktavyatiriktazeSANi tAnyeva dvArANi yAni pRthivyAmabhihitAni tatastadvArAbhidhAnAdvanaspatau niryuktiH 'kIrttitA' AvarNiteti / sAmprataM sUtrAnugame askhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM taccedama sakalaniryuktarthaparisamAptipracikaTayiSayA''ha Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-19/4/40 mU. (40) taM no karissAmi samuTThAe, mattA maiNaM, abhayaM vidittA, taM je no karae, esovarae, etyovarae, esaanagAretti pvuccii|| vR. asya cAnantaparamparAdisUtraiH sambandhaH prAgvadvAcyaH, uktaM prAk 'sAtAnveSiNo hi vanaspatijantUnAM duHkhamudIrayanti, tatazca tanmUlameva duHkhagahane saMsArasAgare bhramyanti sattvAH' ityevaMviditakaTukavipAkaH samastavanaspatisattvaviSayavimardanivRttimAtyantikImAtmapidarzayannAha'tat vanaspatInAMduHkhamahaMdhrapratyapAyonakariSye, yadivAtadduHkhotpattinimittabhUtaMvanaspatAvArambhachedanabhedanAdirUpaMnokariSye manovAkkAyaiH, tathA'parairnakArayiSye, tathA kurvatazcAnyAnAnumaMsye, kiM kRtveti darzayati-sarvajJopadiSTamArgAnusRtyA samyakpravrajyotthAnenotthAya samutthAya, pravrajyAM pratipadyetyarthaH,tadevaMvarjitasakalasAvadyArambhakalApaHsaMstadvanaspatiduHkhaMtadArambhaMvAnokariSyAmIti, anena ca saMyamakriyA darzitA, naca kriyAtaeva mokSAvAptiH, kiMtarhi ?, jJAnakriyAbhyAM, tduktm||1|| "nANaM kiriyArahiyaM kiriyAmettaM ya do'viegantA / nasamatthA dAuMje jmmmrnndukkhdaahaaii||" yata evamato viziSTamokSakAraNabhUtajJAnapratipipAdayiSayA''ha - 'mattA maima' matvAjJAtvA avabudhya yathAvat jIvAn, matirasyAstIti matimAn matimAnevopadezA) bhavatItyatastadvAreNaivaziSyAmantraNaMhematimAn! pravrajyAMpratipadyajIvAdipadArthAMzca jJAtvAmokSamavAnpotIti, samyagjJAnapUrvikAhi kriyAphalavatIti darzitaM bhvti|punrtraivaah-'abhyN vidittA' avidyamAnaM bhayamasminsatvAnAmityabhayaH-saMyama;, sa ca saptadazavidhAnastaM cAbhayaM-sarvabhUtaparipAlanAtmakaM saMsArasAgarAnirvAhakaM viditvA vanaspatyArambhAnivRttirvidheyeti / etadeva darzayitumAha - 'taM je no karae' ityAdi, 'taM' vanaspatyArambha' 'yo' viditatadArambhakaTukavipAkaH no kuryAta, tasya prativiziSTeTaphalAvAptirnAnyasyAndhamUDhyA pravarttamAnasya,abhilaSitaviprakRSTasthAnaprAptipravRttAndhakriyAvyAghAtavaditimantavyaM, jJAnamapikriyAhInaMnamokSAya, gRhAntardahyamAnaninakSupagucakSurtAnavaditi, evaMjJAtvA'bhyupetya catatparihAraH kartavyaitidarzitaM bhvti|evN yaH samyagjJAnapUrvikAM nivRttiM karoti sa eva samastArammanivRtta iti darzayati 'esovarae'ttieSa eva sarvasmAdArambhAvanaspativiSayAduparatoyoyathAvatjJAtvA''rambha na karotIti, sapunarevaMvidhanivRttimAkkiM zAkyAdiSvapi sambhavatyutehaiva pravacana iti darzayati'etthovaraetti etasminneva jainendre pravacane paramArthata uparato nAnyatra, yathApratijJAtaniravadyAnuSThAyitvAduparatavyapadezabhAg bhavati na zeSAH zAkyAdayaH, tadviparItatvAd, eSa eva ca sampUrNAnagAravyapadezamazruteiti darzayati- 'esaaNagArettipavuccaI "eSaH' atikrAntasUtrArthavyavasthito'vidyamAnAgAro'nagAraHprakarSeNa ucyateprocyate iti, kiMkRtaHprakarSaH?,anagAravyapadezakAraNabhUtaguNakalApasambhandakRtaHprakarSaH, itizabdo'nagAravyapadeza-kAraNaparisamAptidyotI, etAvadanagAralakSaNaMnAnyaditi,yepunaHprojjhitapAramArthikAnagAraguNAHzabdAdInviSayAnaGgIkRtya pravartantetetunApekSantevanaspatInjIvAn, yatobhUyAMsaHzabdAdayoguNA vanaspatibhyaevaniSpadyante, zabdAdiguNeSveva vartamAnA rAgadveSaviSamaviSavighUrNamAnalolalocanA narakAdicaturvidhagatyantaHpAtino boddhavyAH, tadantaHpAtina eva cazabdAdiviSa-yAbhiSvaGgiNo bhvntiiti|| asyArthasya prasiddhaye gatapratyAgatalakSaNamitaretarAvadhAraNaphalaM sUtramAha Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH -1, adhyayanaM-1, uddezaka.5 mU. (41) je guNe se AvaTe je AvaTTe se guNe / vR.yo 'guNaH' zabdAdikaH sa AvataH, Avartante-paribhramanti prANino yatra sa AvataHsaMsAraH,ihacakAraNameva kAryatvenavyapadizyateyathAnaDvalodakaMpAdarogaH, evaMyaetezabdAdayo guNAH saAvarttaH, tatkAraNatvAt, athavaikavacanopAdAnApuruSo'bhisambadhyate, yaHzabdAdiguNe vartate sa Avarte vartate, yazcAvarte vartate sa guNe vartata iti, atra kazciccodyacaJcurAha-yo guNeSu ktatasaAvartevartataiti sAdhu, yaH punarAvartevartatenAsau niyamataevaguNeSuktate,yasmAtsAdhavo vartanta Avartena guNeSu tadetatkathamiti, atrocyate, satyam, Avarte yatayo vartante na guNeSu, kinturAgadveSapUrvakaMguNeSuvartanamihAdhikriyate, taccasAdhUnAMnasambhavati,tadabhAvAt, Avarto'pi saMsaraNarUpoduHkhAtmakonasambhavati, sAmAnyatastusaMsArAntaHpAtitvaMsAmAnyazabdAdiguNopalabdhizca sambhavatyevAto nopalabdhiH pratiSidhyate, rAgapariNAmo dveSapariNAmo vA yastatra sa pratiSidhyate, tathA coktam - "kaNNasokkhehiM saddehiM pemmaMnAbhinivesae" ityAdi, tthaa||9|| "nazakyaM rUpamadraSTuM ckssurgocrmaagtm| rAgadveSautu yau tatra, tau budhaH privrjyet||" kathaMpunarguNabhUyastvaMvanaspatibhyaitipradazyati veNuvINApaTahamukundAdInAmAtodyavizeSANAM vanaspaterutpattiH, tatazca manoharAH zabdA niSpadyante, prAdhAnyamatra vanaspatervivakSitaM, anyathA tu tantrIcarmapANyAdisaMyogAcchabdaniSpattiriti, rUpaM punaH kASThakarmastrIpratimAdiSu gRhatoraNavedikAstambhAdiSu ca carramaNIyaM, gandhA api hi karpUrapATalAlavalIlavaGgaketakIsarasabhandanAgurukakkolakelAjAtiphalapatrikAkesaramAMsItvakpatrAdInAMsurabhayogandhendriyAhlAdakAriNaH prAdurbhavanti, rasAstu bisamRNAlamUlakandapuSpaphalapatrakaNTakamaJjarItvagaGkurakisalayAravindakesarAdInAM jihvendriyaprahlAdinoniSpadyanteatibahavaiti,tathAsparzAH padminIpatrakamaladalamRNAlavalkaladukUlazATakopadhAnatUlikapracchAdanapaTAdInAM sparzanendriyasukhAH prAduSSayanti, evameteSu vanaspatiniSpanneSu zabdAdiguNeSu yo vartate sa Avarte vartate, yazca AvartavartI sa rAgadveSAtmakatvAt guNeSuvartataiti, scaavlonaamaadibhedaaccturddhaa,naamsthaapnekssunnnne,drvyaavtH svAmitvakaraNAdhikaraNeSu yathAsambhavaM yojyaH, svAmitve nadyAdInAM kvAvimAgejalaparibhramaNaM dravyasyAvataH, dravyANAM vA haMsakAraNDavacakravAkAdInAMvyomnikrIDatAmAvartanAdAvartaH, karaNe tutenaivajaladravyeNabhramatA yadanyadAvartate tRNakaliJcAdisadravyeNAvarttaH, tathAtrapusIsakaloharajatasuvarNairAvaryamAnairyadanyattadantaHpAtyAvartyatasadravyairAvartataiti, adhikaraNavivakSAyAmekasmin, jaladravye AvartastathArajatasuvarNarItikAtrapusIsakeSvekasthIkRteSubahuSudravyeSvAvarttaH, bhAvAvarto nAmAnyo'nyabhAvasaGkAntiH, audayikabhAvodayAdvA narakAdigaticatuSTaye'sumAnAvartate, iha cbhaavaavrtenaadhikaaronshessairiti||athyetegunnaaHsNsaaraavrtkaarnnbhuutaaH zabdAdayovanaspaterabhinirvRttAste kiM niyatidigdezabhAjaH uta sarvadikSu ityata Aha mU. (42) uDDhaM ahaM tiriyaM pAINaM pAsamANe rUvAiM pAsati, suNamANe saddAiM suNeti, uDDhaM ahaM pAINaM mucchamANe ruvesu mucchati, saddesuAvi / vR. prajJApakadigaGgIkaraNAdUrddhavadigvyavasthitaM rUpaguNaM pazyati prAsAdatalahamyArdiSu, For Private Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 AcArAGga sUtram 1/-/1/5/42 'adha'mityavAGadhastAgirizikharaprAsAdAdhirUDho'dhovyavasthitaMrUpaguNaMpazyati, adhaHzabdArthe avAGityayaM vartate, gRhabhittyAdivyavasthitaM rUpaguNaM tiryak pazyati, tiryakzabdena cAtra dizo'nudizazca parigRhyante, tAzcemAH- 'prAcIna mitipUrvA dig, etaccopalakSaNam anyAapyetadAdyAstiyagdizodraSTavyA iti, etAsudikSupazyan, cakSurjJAnapariNatorUpAdidravyANicakSurgrAhyatayApariNatAni pazyati-upalabhata ityarthaH, tathA tAsu ca zRNvan zRNoti zabdAnupayuktaH zrotreNa nAnyatheti // atropalabdhimAtrapratipAditaM nacopalabdhimAtrAtsaMsAraprapAtaH, kintuyadi mUrchA rUpAdiSukaroti, tato'sya bandha iti darzayitamAha - 'uDDha'mityAdi punarujhdAvadecchasimba-dhAnarthamupAdAnaM, mUrchan rUpeSumUrchati, rAgapariNAmaMyAnjya te rUpAdiSvityarthaH, evaMzabdeSvapimUrchati, apizabda: sambhAvanAyAM samuccaye vA, rUpazabdaviSayagrahaNAcca zeSA api gandharasasparzA gRhItA bhavanti, 'ekagrahaNe tajjAtIyAnAM grahaNAda, AdyantagrahaNAdvA tnmdhygrhnnmvseymiti|| evaM viSayalokamAkhyAya vivakSitamAha - mU. (43) esa loe viyAhie ettha agutte annaannaae| vR. 'eSa' iti rUparasagandhasparzazabdaviSayAkhyo loko vyAkhyAta;, lokyateparicchidyate itikRtvA, etasmiMzca prastute zabdAdiguNaloke'gupto yo manovAkkAyaiH manasA dveSTi rajyate vA vAcA prArthanaM zabdAdInAM karoti kAyena zabdAdiviSayadezamabhisarpati, evaM yo hyagupto bhavati so'nAjJAyAM vartate, na bhagavatpraNItavacanAnusArItiyAvaditi // evaM-guNazca yatkuryAttadAha mU. (44) puNo puNo guNAsAe vNksmaayaare| vR. tatazcAsAvakRcchabdAdiguNalubdho na zaknotyAtmAnaM zabdAdigRddhernivartayitum, anivartamAnazcapunaH punarguNAsvAdo bhavati, kriyAsAtatyena zabdAdiguNAnAsvAdayatItyarthaH, tathA ca yAdRzobhavatitaddarzayati-vakraH-asaMyamaH kuTilonarakAdigatyAbhimukhyapravaNatvAt, samAcaraNaM samAcAraH-anuSThAnaM, vakraHsamAcAro yasyAsau vakrasamAcAraH, asaMyamAnuSThAyItyarthaH,avazyameva zabdAdiviSayAbhilASI bhUtopamaIkArItyato vakrasamAcAraH, prAk zabdAdiviSayala vasamAsvAdanAdgRddhaH punarAtmAnamAcArayitumasamarthatvAdapathaayAmraphalabhojirAjvadvinAzamAzu saMzrayata iti|| evaM cAsau nitarAM jitaH zabdAdiviSayasamAsvAdanAt 'khaMtaputtovva' idamAcaratimU. (45) pmtte'gaarmaavse| vR. pramatto viSayaviSamUrchitaH 'agAraM' gRhamAvasati, yo'pi dravyaliGgasamanvitaH zabdAdiviSayapramAdavAnasAvapi viratirUpabhAvaliGgarahitatvAt gRhastha eveti||anytiirthikaaH punaH sarvadA sarvathA'nyathAvAdino'nyathAkAriNa iti darzayitumAha - mU. (46) lajjamANA puDho pAsa, aNagArA motti ege pavadamANA jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM vaNassaikammasamAraMbheNaM vaNassaisatthaM samArabhamANA anne anegarUve pANe vihiMsaMti, tattha khalu bhagavayA pariNNA paveditA, imassa ceva jIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe jAtImaraNamoyaNAe dukkhapaDidhAyaheuse sayameva vaNassaisatthaMsamAraMbhai annehiMvA vaNassaisatthaM samAraMbhAvei anne vA vaNassaisatthaM samArabhamANe samaNujANai, taM se ahiyAetaM se abohIe, se Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 1, uddezaka :- 5 taM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAe soccA bhagavao anagArANaM vA aMtie ihamegesiM nAyaM bhavatiesa khalu gaMthe esa khalu mohe esa khalu mAre esa khalu narae, iccatthaM gaDDhie loe, jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM vaNassaikammasamAraMbheNaM vaNassaisatthaM samAraMbhamANe anne anegarUve pANe vihiMsaMti / 71 vR. prAgvat jJeyaM, navaraM vanaspatyAlApo vidheya iti / / sAmprataM vanaspatijIvAstitve liGgamAha mU. (47) se bemi imaMpi jAidhammayaM eyaMpi jAidhammayaM imaMpi vuDDhidhammayaM eyaMpi vuDDhidhammayaM imaMpi cittamaMtayaM eyaMpi cittamaMtayaM imaMpi chiNNaM milAi eyaMpi chiNNaM milAi imaMpi AhAragaM eyaMpiAhAragaMimaMpi aNiccayaM eyaMpi aNiccayaM imaMpi asAsayaM eyaMpi asAsayaM imaMpi caovacaiyaM eyaMpi caovacaiyaM imaMpi vipariNAmadhammayaM eyaMpi vipariNAmadhammayaM / vR. so'hamupalabdhatattvo bravImi, athavA vanaspaticaitanyaM pratyakSapramANasamadhigamyamAnasvarUpaM yattadahaM bravImi yathApratijJAtamarthaM darzayati - 'imaMpi jAidhammayaM 'ti ihopadezadAnAya sUtrArambhastadyogyazca puruSo bhavatyatasyasya sAmathyerna sannihitatvAttaccharIraM pratyakSAsannavAcinedamA parAmRzati, idamapi-manuSyazarIraM, jananaM jAtirutpattistaddharmakam, etadapi vanaspatizarIraM taddharmmakaMtatsvabhAvameva, itipUrvako'pizabdaH sarvatra yathAzabdArthe dvitIyastu samuccaye vyAkhyeyaH, tatazcAyamarthaH yathA manuSyazarIraM bAlakumArayuvavRddhatApariNAmavizeSavat, cetanAvatsadAdhiSThitaM praspaSTacetanA- kamupalabhyate, tathedamapi vanaspatizarIraM, yato jAtaH ketakatarubalako yuvA vRddhazca saMvRtta iti, atastulyatvAdetadapi jAtidharmakaM, na ca kazcidvizeSo'sti, yena satyapi jAtidharmatve manuSyAdizarIrameva sacetanaM na vanaspatizarIramiti, nanu ca jAtidharmatvaM kezanakhadantAdiSvapyasti, avyabhicAri ca lakSaNaM bhavatyasti ca vyabhicAraH tasmAdayuktaM kalpayituM jAtidharmatvaM jIvaliGgamiti, ucyate, satyamasti jananamAtraM, kintu manuSyazarIraprasiddhabAlakumArakAdyavasthAnAmasambhavaH kezAdiSvasti sphuTaH, tasmAdavasamaJjasametad, api ca- kezanakhaM cetanAvatpadArthAdhiSThitazarIrasthaM jAtamityucyate, varddhate iti vA, na punastvayaivaM taravo'pi cetanAvatpadArthAdhArasthA iSyante, tvanmate bhuvo'cetanatvAttasmAdayuktimiti / athavA jAtidharmatvAdIni samuditAni sUtroktAnyeka eva hetu:, na pRthak hetutA, na ca samudAyahetuH kezAdiSvasti tasmAdadoSa iti / tathA yathedaM manuSyazarIrakamanavarataM bAlakumArAdyavasthAvizeSairvarddhate, tathaitadapi vanaspatizarIramaGakurakizalayazAkhAprazAkhAdibhirvizeSairvarddhata iti, tathA yathedaM manuSyazarIraM cittavadevaM vanaspatizarIramapi cittavat, katham ?, cetayati yena taccitaM jJAnaM, tatazca yathA manuSyazarIraM jJAnenAgatamevaM vanaspatizarIramapi, yato dhAtrIprapunnATAdInAM svApavibodhasadbhAvaH tathA'dhonikhAtadraviNarAzeH svapraroheNAveSTanaM prAvRDjaladharaninAdaziziravAyusaMsparzAdaGakurobhedaH, tathA madamadanasaGgaskhaladgatividhUrNamAnalolalocanavilA sinIsannapurasukumAracaraNatADanAdazokataroH pallavakusumodgamaH, tathA subhisurAgaNDuSasekAdvakulasya spRSTaprarohikAdInAM ca hastAdisaMsparzAtsaGkocAdikA parisphuTA kriyApalabdhiH, na caitadabhihitatarusambandhi kriyAjAlaM jJAnamantareNa ghaTate tasmAtsiddhaM cittavattvaM vanaspateH iti / tathA yathedaM chinnaM mlAyati tathaitadapi chinnaMglAyati, manuSyazarIraM hi hastAdi chinnaM mlAyati zuSyati, tathA taruzarI ramapi pallavaphalakusumAdi chinnaM zoSamupagacchat dRSTaM, na cAcetanAnAmayaM dharmma iti / tathA yathedaM manuSyazarIraM stanakSIra Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/1/5/47 vyaJjanaudanAdyAhArAbhyavahArAdAhArakaM tathaitadapi vanaspatizarIraM bhUjalAdyAhArAbhyavahArakaM, na caitadAhArakatvamacetanAnAMhaSTama, atstdbhaavaatscetntvmiti|tthaaythedNmnussyshriirmnitykNn sarvadA'vasthAyi tathaitadapi vanaspatizarIramanityaM niyatAyuSkatvAt, tathAhi- asya daza varSasahasrANi utkRssttmaayuH| tathA yathedaM manuSyazarIramazAzvataM-pratikSaNamAvIcImaraNena maraNAt tathaitadapi vnsptishriirmiti|tthaa yathedamiSTAniSTAhArAdiprAptayA cayApacayikaM vRddhihAnyAtmakaMtathaitadapi iti / tathA yathedaM manuSyazarIraM vividhapariNAmaH-tattadrogasamparkAt pANDutvodaravRddhizophakRzatvAGguli - nAsikApravezAdirUpo bAlAdirUpo vA, tathA rasAyanasnehAdhupayogAdviziSTakAntibalopacayAdirUpovipariNAmaHtaddharmakaM-tatsvabhAvakaM tathaitadapivanaspatizarIraM tathAvidharogodbhavAtpuSpa- patraphalatvagAdyanyathAbhavanAt tathA viziSTadauhadapradAnena puSpaphalAdhupacayAdvipariNAmadharmakam / evamanantaroktadharmakalApasadbhAvAdasaMzayaM gRhANaitat . sacetanAstarava iti / evaM vanaspatezcaitanyaM pradarzya tadArambhe bandhaM tatparihArarUpaviratyAsevanenaca munitvaM pratipAdayannupasaJjihIrSurAha ____ mU. (48) ettha satthaM samArabhamANassa icchete AraMbhA apariNNAtA bhavaMti, ettha satthaM asamArabhamANassa iccete AraMbhA pariNNAyA bhavaMti, taM pariNNAya mehAvI neva sayaMvaNassaisatthaM samAraMbhejA nevannehiM vaNassaisatthaM samAraMbhAjA nevanne vaNassaisatthaM samAraMbhaMte samaNujANejA, jassete vaNassatisatthasamAraMbhA pariNNAyA bhavaMti se hu muNI pariNNAyakamme tti bebhi // vR. "etasmin' vanaspatau zastraM dravyabhAvAkhyamArabhamANasyetyete ArambhA aparijJAtAapratyAkhyAtA bhavanti, etasmiMzca vanaspatI zastramasamArabhamANasyetyete ArambhAH parijJAtAHpratyAkhyAtA bhavatitapUrvavacarcaH, yAvat sa eva muniH parijJAtakarmeti bravImi pUrvavaditi / adhyayanaM-1, uddezakaH-5, samAptaH - adhyayana-1, uddezakaH-6:uktaH paJcamoddezakaH, sAmprataM SaSThaH samArabhyate-asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake vanaspatikAyaHpratipAditaH, tadanantaraMca trasakAyasyAgame paripaThitatvAttatsvarUpAdhigamAyAyamuddezakaH samArabhyate, tasya copakramAdIni catvAryanuyogadvArANivAcyAni, yAvannAmaniSpanne nikSepe trasakAyoddezakaH, tatratrasakAyasya pUrvaprasiddhadvArakramAtidezAya tadvibhinnalakSaNadvArAbhidhAnAya ca niyuktikRdAha - ni. [152] tasakAe dArAI tAI jAI havaMti puddhviie| nANattI u vihANe parimANuvabhogasatthe y|| vR. trasyantIti trasAsteSAM kAyastrasakAyastasmiMstAnyeva dvArANi bhavanti yAni pRthivyAM pratipAditAni, nAnAtvaM tu vidhAnaparimANopabhogazastradvAreSu, cazabdAllakSaNeca pratipattavyamiti tatra vidhAnadvAramAhani. [153] duvihA khalu tasajIvA ladvitasA ceva gaitasA ceva / ___ laddhIya teuvAU teNa'higAro ihaM natthi // Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-1, uddezaka:6 73 vR. 'dvividhA' dvibhedAH, khaluravadhAraNe, trasatvaM prati dvibhedatvameva, trasanAt-spandanAt trasAH, jIvanAyANadhAraNAjIvAH, vasA evajIvAstrasajIvAH, labdhivasA gatitrasAzca, labdhyA tejovAyU trasau, labdhistacchaktimAtraM, labdhitrasAbhyAmihAdhikAro nAsti, tejaso'bhihitatvAdvAyozcA--bhidhAsyamAnatvAd, ataH sAmathyArdagatitrasA evaadhikriynte| ke punaste kiyo~dA vetyata Ahani. [154] neraiyatiriyamaNuyA surA ya gaio caubvihA ceva / pajjattA'pajjattA neraiyAI anaayvvaa|| nArakA-ratnaprabhAdimahAtamaHpRthvIparyantanarakAvAsinaH saptabhedAH, tiryaJco'pi dvitricatuSpaJcendriyAH, manuSyAH sammUrchanajAH garbhavyutkrAntayazca, surA bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikAH, etegatitrasAzcaturvidhAH, nAmakarmodayAbhinivRttagatilAbhAdgatitrasatvam, ete ca nArakAdayaH paryAptAparyAptabhedena dvividhA jJAtavyAH, tatra paryAptiH pUrvoktaiva SoDhA, tayA yathAsambhavaMniSpannAH paryAptAH, tdvipriitaastvpryaaptkaaantrmuhurttkaalmiti||idaaniimuttrbhedaanaah ni. [155] tivihA tivihA joNI aNddaapoaajraauaacev| beiMdiya teindiya cauro paMciMdiyA ceva ||daarN / / vR.atrahizItoSNamizrabhedAttathA sacitAcittamizrabhedAttathAsaMvRtavivRtatadubhayabhedAttathA strIpuMnapuMsakabhedAcetyAdIni bahUni yonInAM trikANi sambhavanti, teSAM sarveSAM saGgahArthaM trividhA trividheti vIpsAnirdezaH, tatra nArakANAmAdyAsutisRSubhUmiSuzItaivayoniH caturthyAmuparitananarakeSu zItA aghastananarakeSUSNA paJcamISaSThIsaptamISUSNaiva netare, garbhavyutkrAntikatiryaGmanuSyANAmazeSadevAnAMcazItoSNA yonirnetare, dvitricatuHpaJcendriyasaMmUrchanajatiryaGmanuSyANAM trividhA'pi yoniHzItA uSNAzItoSNAceti, tathAnArakadevAnAmacittAnetare, dvIndriyAdisammUrchanajapaJcendriyatiryamanuSyANAM trividhA'pi yoniH sacittAcittA mizrAca, garbhavyutkrAntikatiryamanuSyANAM mizrA yonirnetare, tathAdevanArakANAMsaMvRtAyonirnetare, dvitricaturindriyasammUrchanajapa-cendriyatiryamanuSyANAM vivRtA yonirnetare, garbhavyutkrAntikatiryagmanuSyANAM saMvRtavivRtA yonirnetare, tathA nArakA napuMsakayoneya eva, tiryaJcastrividhAH-strIpuMnapuMsakayonayo'pi, manuSyA apyevaM traividhyabhAjaH, devAH strIpuMyonaya eva, tathA'paraM manuSyayonestraividhyaM, tadyathA-kUrmonnatA, tasyAMcAhatcakravartyA disatpuruSANAmutpattiH, tathA zaGakhAvartA, sAca strIratnasyaiva, tasyAMcaprANinAM sambhavo'stina niSpattiH, tathA vaMzIpatrA, sAcaprAkRtajanasyeti, tathA'paraMtraividhyaM niyuktikRddarzayati-tadyathAaNDajAH potajAH jarAyujAzceti, tatrANDajAH pakSyAdayaH, potajAH valgulIgajakalabhakAdayaH, jarAyujA gomahiSImanuSyAdayaH, tathA dvitricatuHpaJcendriyabhedAcca bhidyante, evametetrasAstrividhayonyAdibhedena prarUpitAH, etadyonisaGgrAhiNyau ca gaathe||1|| 'puDhavidagaagaNimAruyapatteyanioyajIvajoNINaM / sattaga sattaga sattagasattaga dasa codasaya lkkhaa| // 2 // vigaliMdiesu do do cauro cauroya nArayasuresu / tiriyANa honti cauro coddasa maNuANa lkkhaaii|' Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 AcArAGga sUtram 1/-/1/6/- [ni. 155] -evamete caturazItiyonilakSA bhavanti, tathA kulprimaannN||1|| 'kulakoDisayasahassA battIsar3hanava ya paNavIsA / egidiybitiiNdiycuridiyhriykaayaannN|| // 2 // addhatterasa bArasa dasa dasa navaceva koddilkkhaaii| jalayarapakhicauppayaurabhuyaparisappajIvANaM / / // 3 // paNuvIsaM chavvIsaMca sayasahassAiM naarysuraannN| bArasa ya sayasahassA kulakoDINaM maNussANaM // // 4 // egA koDAkoDI sattAnautiM ca syshssaaii| paJcAsaMca sahassA kulakoDINaM muNeyavvA / / aGkato'pi 197500000000000 sakalakulasaGgraho'yaMboddhavya iti||uktaaN prarUpaNA, tadanantaraM lakSaNadvAramAhani. [156] daMsaNanANacaritte cariyAcarie adAnalAbhe a| uvabhogabhogavIriya iMdiyAvisae ya laddhI y|| ni. [157]uvaogajogaajjhavasANe vIsuMca laddhi odaGgayA(NaM udyaa)| aTThavihodaya lesA sannusAse kasAe a|| vR. 'darzana' sAmAnyopalabdhirUpaM cakSuracakSuravadhikevalAkhyaM, matyAdIni jJAnAni svaparaparicchedino jIvasya pariNAmAH jJAnAvaraNavigamavyaktAstattvArthaparicchedAH, sAmAyikacchedopasthApyaparihAravizuddhisUkSmasamparAyayathAkhyAtAni cAritraM, cAritrAcAritraM dezaviratiH sthUlaprANAtipAtAdinivRttilakSaNaMzrAvakANAM, tathA dAnalAbhabhogopabhogavIryazrotracakSurdhANarasanasparzanAkhyAH daza labdhayaH jIvadravyAvyabhicAriNyo lakSaNaM bhavanti, tathopayogaH-sAkAro'nAkArazcASTacaturbhedaH, yogo manovAkkAyAkhyastridhA, adhyavasAyAzcAnekavidhAH sUkSmAH manaHpariNAmasamutthAH, viSvag-pRthaglabdhInAmudayAH-prAdurbhAvAH kSIramadhvAnavAdayaH, jJAnAvaraNAdhantarAyAvasAnakarmASTakasya svazaktipariNAma udayaH, lezyAH-kRSNAdibhedAazubhAH zubhAzca kaSAyayogapariNAmavizeSasamutthAH,saMjJAstvAhArabhayaparigrahamaithunAkhyAH, athavAdazabhedAH-anantaroktAzcataH krodhAdyAzca catamrastathaudhasaMjJA lokasaMjJA ca, ucchvAsaniHzvAsau prANApAnau, kaSAyAH kaSaHsaMsAra-stasyAyAHkrodhAdayo'nantAnubandhyAdibhedAt SoDazavidhAH / etAni gAthAdvayopanyastAni dvIndriyA- dInAM lakSaNAni yathAsambhavamavagantavyAnIti, na caivaMvidhalakSaNakalApasamuccayo ghaTAdiSvasti, tasmAttatrAcaitanyamadhyavasyanti vidvaaNsH|| __ abhihitalakSaNakalApopasaJjihIrSayA tathA parimANa-pratipAdanArthaM gAthAmAha - ni. [158] lakkhaNamevaM ceva u payarassa asaMkhabhAgamittAu / nikkhamaNe ya pavese egAIyAvi emeva // vR.tuzabdaH paryAptivacanaH, dvIndriyAdijIvAnAM lakSaNaM-liGgametAvadeva darzanAdi paripUrNa, naato'nyddhikmstiiti|primaannNpunH kSetrataH saMvarttitalokapratarAsaGkhayeyabhAgavarttipradezarAziparimANAsakAyaparyAptakA;, etecabAdaratejaskAyaparyAptakebhyo'saGkhyeyaguNAH, trasakAyaparyAptakebhyasa Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 1, uddezaka 6 - 75 kAyikAparyAptakAH asaGkhayeyaguNAH, tathA kAlataH pratyutpannatrasakAyikAH sAgaropamalakSaNapRthaktvasamayarAziparimANA jaghanyapade, utkRSTapade'pi sAgaropamalakSapRthaktvaparimANA eveti, tathA cAgamaH- "paDuppannatasakAiyA kevatikAlassa nillevA siyA ?, goyamA ! jahannapae sAgarovamasayasahassapuhuttassa ukkosapade'vi sAgarovamasayasahassapuhuttassa" / udvarttanopapAtau gAthAzakalenAbhidadhAti-niSkramaNam - udvarttanaM pravezaH- upapAtaH jaghanyenaiko dvau trayo vA utkRSTatastu 'evamete 'ti pratarasyAsaGghayeyabhAgapradezaparimANA evetyarthaH // sAmpratamavirahitapravezanirgamAnyAM parimANavizeSamAha - nikkhamapavesakAlo samayAI ittha AvalIbhAgo / aMtomuhutta' viraho udahisahassAhie donni / dAraM || ni. [159] vR. jaghanyena avirahitA saMtatA traseSu utpattirniSkramo vA jIvAnAmekaM samayaM dvautrIn vetyAdi, utkRSTenAtrAvalikA'saGghayeyabhAgamAtraM kAlaM satatameva niSkramaH pravezovA, ekajIvAGgIkaraNenAvirahazcintyate gAthApazcimArddhena avirahaH sAtatyenAvasthAnam, ekajIvo hi trasabhAvena jaghanyato'ntarmuhUrtamAsitvA punaH pRthivyAdyekendriyaSUtpadyateprakarSeNAdhikaM sAgaropamasahasrayaM ca trasabhAvenAvatiSThate santatamiti / uktaM pramANadvAraM, ni. [160 ] vR. mAMsacarmakezaromanakhapicchadantasnAyvasthiviSANAdibhisajIvasambandhibhirUpabhogo bhavati, zastraMra punaH 'zastrAdikamiti' (zastraM) khaGgatomarakSurikAdi tadAdiryasya jalAnalAdestacchAdikamanekavidhaM-svakAyaparakAyobhayadravyabhAvabhedabhinnamanekaprakAraM trasakAyasyeti, vedanA cAtra prasaGgenocyate-sA ca zarIrasamutthA manaH samutthA ca dvidhA yathAsambhavaM tatrAdyA zalyazalAkAdibhedajanitA, itarA priyaviprayogApriyasamprayogAdikRtA, bahuvidhA ca jvarAtIsArakAsazvAsabhagandarazirorogazUlagudakIlakAdisamutthA tIvreti / / punapyupabhogaprapaJcAbhidhitsayA''ha - maMsassa kei aTThA ke cammassa kei romANaM / picchANaM pucchANaM daMtANa'TThA vahijjati // keI vahati aTThA ke aNaTThA pasaMgadoseNaM / kammapasaMgapasattA baMghati vahaMti mAraMti // ni. [161] ni. [162 ] vR.mAMsArthaM mRgazUrakAdayo vadhyante, carmArthaM citrakAdayaH, romArthaM mUSiikAdayaH, picchArthaM mayUragRddhakapiJcarudukAdayaH pucchArthaM camaryAdayaH, dantArthaM vAraNavarAhAdayaH vadhyanta iti sarvatra sambadhyate iti / / tatra kecana pUrvoktaprayojanamuddizyaghnanti, kecittu, prayojanamantareNApi krIDayA ghnAnti tathA pare prasaGgadoSAt mRgalakSakSipteSule lukAdinA tadantarAlavyavasthitA aneke kapotakapiJjalazukasArikAdayo hanyante, tathA karma-kRSyAdyanekaprakAraM tasya prasaGgaH - anuSThAnaM tatra prasaktAHsanniSThAH santasakAyikAn, bahUn baghnanti rajvAdinA, ghnanti - kazalakuTAdibhiH tADayanti, mArayantiprANairviyojayantIti / / evaM vidhAnAdidvArakalApamupavarNya sakalaniryuktyarthopasaMhArAyAha sAmpratamupabhogazaztravedanAdvAratrayapratipAdanAyAhamaMsAIparibhogo satthaM satthAiyaM aNegavihaM / sArIramANasA veyaNA ya duvihA bahuvihA ya / / dAraM // - Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 AcArAGgasUtram 9/19/6/-[ni. 163] ni. [163] sesaaiNdaaraaitaaiNjaaiNhvNtipuddhviie| evaMtasakAyamI nijjuttI kittiyA esA // vR. uktavyatiriktAni zeSANi dvArANi tAnyeva vAcyAni yAni pRthvIsvarUpasamadhigame nirupitAni,ataevamazeSadvArAbhidhAnAtrasakAyeniyuktiHkIrtitaiSAsakalAbhavatItyavagantavyeti sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM, taccedam mU. (49) se bemi saMtime tasA pANA, taMjahA-aMDyA poyayA jarAuA rasayA saMseyayA saMmucchimA ubbhiyayA uvavAiyA, esa saMsAretti pvuccii| vR. asya cAnantaraparamparAdisUtrasambandhaH prAgvadvAcyaH, so'haM bravImi yena mayA bhagavadvadanAravindavinisRtArthajAtAvadhAraNAtyathAvadupalabdhatattvamiti, santi vidyantetrasyantIti trasAH-prANino dvIndriyAdayaH, te ca kiyabhedAH kiMprakArAzceti darzayati - 'tadyatheti vAkyopanyAsArthaH, yadivA tat' prakArAntaramarthatoyathAbhagavatA'bhihittaMtathA'haMbhaNAAmIti, aNDAjAtAH amDajAH-pakSigRhakokilAdayaH, potA eva jAyante potajAH 'anyeSvapi dRzyate iti janerDapratyayaH,tecahastivalgulIcarmajalUkAdayaH, jarAyuveSTitAjAyanta itijarAyujAH, pUrvavat DapratyayaH, gomahiSyajAvikamanuSyAdayaH, rasAjjAtArasajAH-takAranAladadhitImanAdiSupAyukRmyAkRtayo'tisUkSmAbhavanti, saMsvedAjjAtAH saMsvedajAH-matkuNayUkAzatapadikAdayaH, sammurchanAjAtAH sammUrchanajAH-zalabhapipIlikAmakSikAzAlikAdayaH, udbhedanamubhittatojAtAudbhijAH, pRSodarAditvAddalopaH,pataGgakhaJjarITapArIplavAdayaH, upapAtAjAtA upapAtajAH,athavA upapAte bhavA aupapAtikAH-devA nArakAca, evamaSTavidhaM janma yathAsambhavaM saMsAriNo nAtivartante, etadeva zAstrAntare trividhamupanyastaM "sammUrchanagarbhopapAtA janma" rasasvedajodbhijjAnAM sampUrchanajAntaH pAtitvAt aNDajapotajajarAyujAnAMgarbhajAntaHpAtitvAt devanArakANAmaupapAtikAntaHpAtitvAt iti trividhNjnmeti,ihcaattvidhNsottrbhedtvaaditi| evametasminnaSTavidhejanmanisarvetrasajantavaH saMsAriNo nipatanti, naitadvayatirekeNAnye santi, ete cASTavidhayonibhAjo'pi sarvalokapratItA bAlAGganAdijanapratyakSapramANasamadhigamyAH, santica anenazabdenatraikAlikamastitvaMpratipAdyate trasAnAM, nakadAcidetairvirahitaHsaMsAraHsambhavatIti, etadevadarzayati-'esasaMsArottipavuccati' eSaH-amDajAdiprANikalApaH saMsAraHprocyate, nAto'nyastrasAnAmutpattiprakAro'stItyuktaMbhavati kasya punaratrASTavidhabhUtagrAme utpattirbhavatItyAhamU. (50) mNdssaaviyaanno| vR. mando dvidhA-dravyabhAvabhedAt, tatra dravyamando'tisthUlo'tikRzovA, bhAvamando'pyanupacitabuddhirbAlaH kuzAstravAsitabuddhirvA, ayamapisadbuddherabhAvAdvAla eva, ihabhAvamandenAdhikAraH, 'mandasyeti bAlasyAviziSTabuddheH ata eva avijAnatahitAhitaprAptiparihArazUnyamanasaH ityeSo'nantaroktaH saMsAro bhavatIti // yadyevaMtataH kimityAha mU. (51) nijjhAittA paDilehittA patteyaM parinivvANaM savvesiM pANANaM savvesiM bhUyANaM savvesi jIvANaM savvesiM sattANaM assAyaM aparinivvANaM mahabmayaM dukkhaM-tibebhi, tasaMti pANA padiso disAsu y|| Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-1, uddezaka:6 | 33 vR.evamimaMtrasakAyamAgopAlAGganAdiprasiddhaM nizcayenadhyAtvA nidhyAryacintayitvetyarthaH, kvaaprtyysyottrkriyaapeksstvaadbrviibhiityuttrkriyaasrvtryojniiyeti|puurvNcmnsaa''locy tataH pratyupekSaNaM bhavatIti darzayati- 'paDilehetta'ttipratyupekSya-dRSTavA yathAva-dulabhyetyarthaH, kiM taditidarzayati-'pratyeka mityekamekaMtrasakAyaMprati parinirvANaM-sukhaMpratyeka-sukhabhAjaH sarve'pi prANinaH, nAnyadIyamanyaupabhuGkesukhamityarthaH, eSacasarvaprANidharmaiti darzayati-sarveSAMprANinAMdvitricaturindriyANAM, tathA sarveSAM bhUtAnAM pratyekasAdhAraNasUkSma-bAdaraparyAptakAparyAptakataruNAmiti, tathA sarveSAM jIvAnAM-garbhavyutkrAntikasammUrchana- jaupapAtikapaJcendriyANAM, tathA sarveSAMsattvAnAM-pRthivyAghekendriyANAmiti, ihacaprANAdizabdAnAMyadyapiparamArthato'bhedastathApi uktanyAyena bhedo draSTavyaH, uktNc||7|| 'prANA dvitricatuH proktA;, bhUtAstu taravaH smRtAH / jIvAH paJcendriyAH proktAH, zeSAH sattvA udiiritaaH||" iti, yadivAzabdavyutpattidvAreNa samabhirUDhanayamatena bhedo draSTavyaH, tadyathA-satataprANadhAraNAyANAH kAlatrayabhavanAd bhUtAH trikAlajIvanAt jIvAH sadA'stitvAtsattvA iti, tadevaM vicintyapratyupekSyacayathAsarveSAMjIvAnAMpratyekaMparinirvANaM sukhaMtathApratyekamasAtam-aparinirvANaM mahAbhayaMduHkhamahaMbravImi, tatraduHkhayatItiduHkhaM,tadviziSyate-kiMviziSTam?-'asAtam' asadvedyakA~zavipAkajamityarthaH, tathA 'aparinirvANa miti samantAt sukhaM parinirvANaM na parinivaNimaparinirvANaM samantAt zarIramanaHpIDAkaramityarthaH, tathA 'mahAbhaya'miti mahacca tadbhayaMca mahAbhayaM, nAtaHparamanyadbhayamastItimahAbhayaM, tathAhi-sarve'pizArIrAnmAnasAccaduHkhAdudvijante prANinaiti, itishbdevmrthe,evmhNbrviimismyguplbdhtttvoypraaguktmiti|etccbrviimiityaah-'tsNtii tyAdi,evaMvidhenacaasAtAdivizeSaNaviziSTenaduHkhenAbhibhUtAsyanti-udvijanti prANA itiprANinaH, kutaHpunarudvijantIti darzayati-pragatA dikpradigvidikityarthaH, tataHpradizaH sakAzAdudvijanti, tathA prAcyAdiSucadikSuvyavasthitAstrasyanti, etAzcaprajJApakavidhivibhaktA dizo'nudizazcA gRhyante, jIvavyavasthAnazravaNAt, tatazcAyamarthaH pratipAdito bhavati kAkvAna kAciddiganudigvA yasyAM na santi trasAH trasyanti vA na yasyAM sthitAH kozikArakITavat, kozikA- rakITohi sarvadigbhyo'nudigbhyazca vibhyadAtmasaMrakSaNArthaM veSTanaM karoti zarIrasyeti, bhAvadigapi na kAcittAddazyasti yasyAM vartamAno janturna trasyeta, zArIramAnasAbhyAM duHkhAbhyAM sarvatra narakAdiSu jaMghanyante prANino'tastrAsaparigatamanasaH sarvadA'vagantavyAH // evaM sarvatra dikSvanudikSucatrasAHsantItigRhNImaH, digvidigvyavasthitAstrasAstrasyantItyuktaM, kutaHpunastrasyanti?-yasmAttadArambhavadbhiste vyApAdyante, kiM punaH kAraNaM?, tetAnArambhanta ityata Aha - mU. (52) tattha tattha puDho pAsa AturA paritAvaMti, saMti pANA puDho siyaa|| vR. 'tatratatra' teSuteSukAraNeSUtpanneSuvakSyamANeSuarcAjinazoNitAdiSucapRthagvibhineSu prayojaneSu, pazyeti ziSya codanA, kiM tatpazyeti darzayati - mAMsabhakSaNAdigRddhA AturAHasvasthamanasaH pari-samantAttApayanti-pIDayanti nAnAvidhavedanotpAdanena prANivyApAdanena vA tadArambhiNastrasAniti, yena kenacidArambheNaprANinAMsantApanaM bhavatItidarzayannAha-'saMtI'tyAdi, Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/1/6/52 'santi' vidyante prAyaH sarvatraiva prANAH prANinaH 'pRthak' vibhinnAH dvitricatuHpaJcendriyAH 'zritAH ' pRthivyAdizritAH, etacca jJAtvA niravadyAnuSThAyinA bhavitavyamityabhiprAyaH / / anye punaranyathA- vAdino'nyathAkAriNa iti darzayannAha - mU. (53) lajjamANA puDho pAsa aNagArA motti ege pavayamANA jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM tasakAyasamAraMbheNa tasakAyasatthaM samArabhamANA anne anegarUve pANe vihiMsati, tattha khalu bhagavayA pariNNA paveiyA, imassa ceva jIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe jAImaraNamoyamAe dukkhapaDidhAyaheuM se sayameva tasakAyasatthaM samArabhati aNNehiM vA tasakAyasatthaM samAraMbhAvei anne vA tasakAyasatthaM samArabhamANe samaNujANai, taM se ahiyAe taM se abohIe, se taM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAya soccA bhagavao anagArANaM aMtie ihamegesiM nAyaM bhavati-esa khalu gaMthe esa khalu mohe esa khalu mAre esa khalu Narae, iccatthaM gaDDhie loe jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM tasakAyasamAraMbheNa tasakAyasatthaM samAraMbhamANe anne aNegaruve pANe vihiMsati / 78 vR pUrvavat vyAkhyeyaM yAvat 'anne anegarUve pANe vihiMsai 'tti / / yAni kAnicitkAraNAnyuddizya trasavadhaH kriyate tAni darzayitumAha mU. (54) se bebhi appege accAe haNaMti, appege ajiNAe vahaMti, appege maMsAe vahaMti, appege soNiyAe vahati, evaM hiyayAe pittAe basAe picchAe pucchAe vAlAe siMgAe visANAe daMtAe dADhAe nahAe nhAruNIe aTThIe aTThimiMjAe aTThAe aNaTThAe, appege hiMsiMsu metti vA vahaMti appege hiMsaMti metti vA vahaMti appege hiMsissaMti metti vA vahaMti / / vR. tadahaM bravImi yadarthaM prANinastadArambhapravRttaivyArpAdyanta iti, apyeke'cayai ghnAnti, apiruttarApekSayA samuccayArthaH, 'eke' kecana tadarthitvenAturAH, arcyate'sAvAhArAlaGkAravidhAnairityarcA-dehastadarthaM vyApAdayanti, tathAhi lakSaNavatpuruSamakSatamavyaGgaM vyApAdya taccharIreNa vidyAmantrasAdhanAni kurvvanti upayAcitaM vA yacchanti durgAdInAmagrataH, athavA viSaM yena bhakSitaM sahastinaM mArayitvA taccharIre prakSipyate pazazcAdviSaM jIryati, tathA ajinArtha-citrakavyAghrAarAdIn vyApAdayanti, evaM mAMsazoNitahRdayapittavasApicchapucchavAlazRGgaviSANadantadaMSTrAnakhasnAyvasthyasthimiJjAdiSvapi vAcyaM, mAMsArthaM sUkarAdayaH, trizUlAlekhArthaM zoNitaM gRhNanti, hRdayAni sAdhakA gRhItvA mathnanti, pittArthaM mayUrAdayaH, vasArthaM vyAghramakaravarAhAdayaH, picchArthaM mayUragRdhrAdayaH, pucchArthaM rojhAdayaH, vAlArthaM camaryAdayaH zRGgArthaM rurukhaGgAdayaH, tatkila zRGgaM pavitramiti yAjJikA gRhNanti, viSANArthaM hastyAdayaH, dantArthaM zrRMgAlAdayaH timirApahatvAttaddantAnAM daMSTrAMrthaM varahAdayaH, nakhArthaM vyAghrAdayaH snAyvarthaM gomahiSyAdayaH, asthyarthaM zaGkhazuktyAdayaH, asthimiJjArthaM mahiSavarAhAdayaH, evameke yathopadiSTaprayojanakalApApekSayA ghnanti, apare tu kRkalAsagRhakokilAdIn vinA prayojanena vyApAdayanti, anye punaH 'hiMsisu metti' hiMsitavAneSo'smatsvajanAnsiMhaH sarpo'rirvA'to ghnanti mama vA pIDAM kRtavanta ityato hanti, tathA anye varttamAnakAla eva hinasti asmAn siMho'nyo veti ghnanti, tathA'nye'smAnayaM hiMsiSyatItyanAgatameva sarpAdikaM vyApAdayanti evamaneka prayojanopanyAsena hananaM trasaviSayaM pradarzya uddezakArthamupasaJjihIrSurAha mU. (55) ettha satthaM samArabhamANassa iccete AraMbhA apariNNAyA bhavaMti, ettha satthaM asamArabhamANassa iccete AraMbhA pariNNAyA bhavanti, taM pariNNAya mehAvI neva sayaM tasa kAyasatthaM Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM. 1, uddezaka:6 79 samAraMbhejAneva'nnehitasakAyasatthaM samAraMbhAvejAneva'NNetasakAyasatyaM samAraMbhaMtesamaNujANejjA, jassete tasakAyasamAraMbhA pariNNAyA bhavaMti se hu muNI pariNNAyakamme ttibemi // vR. prAgvadvAcyaM, yAvatsa eva munisakAyasamArambhaviratatvAt parijJAtakarmatvApratyAkhyAtapApakarmatvAditi bravImi bhagavataH trilokabandhoH paramakevalAlokasAkSAtkRtasakalabhuvanaprapaJcasyopadezAditi / / adhyayana-1 - uddezakaH-6 samAptaH -: adhyayana-1 - uddezakaH-7:uktaH SaSThoddezaka;, sAmprataM saptamaH samArabhyate, asyacAyamabhisambandhaH-abhinavadharmANAM duHzraddhAnatvAdalpaparibhogatvAdutkamAyAtasyoktazeSasya vAyoH svarUpanirUpaNArthamidamupakramyatetadanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyopakramAdInicatvAryanuyogadvArANivAcyAniyAvannAmaniSpanne nikSepevAyUddezaka iti, tatra vAyoH svarUpanirUpaNAyakaticidvArAtidezaga niyuktikRdgAthAmAha ni. [164] vAussa'vi dArAI tAiMjAiMhavaMti puddhviie| nANattI u vihANe primaannuvbhogstthey|| vR. vAtIti vAyustasyavAyorapi tAnyeva dvArANiyAnipRthivyAM pratipAditAni, nAnAtvaMbhedaH, taccavidhAnaparimANopabhogazastreSu, cazabdAllakSaNeca drssttvymiti|ttrvidhaanprtipaadnaayaah ni. [165] duvihA u vAujIvA suhumA taha bAyarA u logNmi| suhumA ya savvaloe paMceva ya baayrvihaannaa|| vR. vAyureva jIvA vAyujIvAH, teca dvidhAH-sUkSmabAdaranAmakarmodayAt sUkSmA bAdarAzca, tatra sUkSmAH sakalalokavyApitayAavatiSThante, dattakapATasakalavAtAyanadvAragehAnta mavatvyAptayA sthitAH, bAdarabhedAstu paJcaivAnantaragAthayA vakSyamANA iti / / bAdarabhedapratipAdanAyAha ni. [166] ukkaliyA maMDaliyA guMjA ghaNavAya suddhavAyA ya / bAyaravAuvihANAM paMcavihA vaNNiyA ee|| vR. sthitvA sthitvotkalikAbhiryovAti sa utkalikAvAtaH,maNDalikAvAtastuvAtolIrUpaH, guJjA-bhambhA tadvatguJjanyovAtisaguJjAvAtaH, ghanavAto'tyantaghanaH pRthivyAdyAdhAratayA vyavasthito himapaTalakalpo, mandastimitaH zItakAlAdiSu zuddhavAtaH, ye tvanye prajJApanAdau prAcyAdivAtA abhihitAsteSAmeSveva yathAyogatarbhAvo draSTavya ti, evamityete bAdaravAyuvidhAnAni-bhedAH 'paJcavidhAH' paJcaprakArA vyAvarNitA iti||lkssnndvaaraabhidhitsyaa''hni. [167] jaha devassa sarIraM aMtaddhANaM va aNjnnaaiisuN| eovama Aeso vaae'sNte'viruuvNbhi|| vR. yathA devasya zarIraM cakSuSA'nupalabhyamAnamapi vidyate cetanAvaccAdhyavasIyate, devAH svazaktiprabhAvAttathAbhUtaM rUpaM kurvanti yaccakSuSA nopalabhyate, na caitadvaktuM zakyate-nAstyacetanaM ceti, tadvadvAyurapi cakSuSo viSayo na bhavati, asti ca cittavAMzceti, yathA vA'ntardhAnamaJjanavidyAmantrairbhavati manuSyANAM, na ca nAstitvamacetanatvaM ceti, etadupamAno vAyAvapi bhavati Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtram 1/-19/7/- [ni. 167] 'Adezo' vyapadezo'satyapi rUpa iti, atra cAsacchabdo nAbhAvavacanaH, kiM tvasadrUpaM vAyoriti cakSurgAhyaM tadrUpaM na bhavati, sUkSmapariNAmAt, paramANoriva, rUparasasparzAtmakazca vAyuriSyate, na yathA'nyeSAM vAyuH sparzavAneveti, prayogArthazcagAthayA pradarzitaH, prayogazcAyaM-cetanAvAn vAyuH, aparapreritatiryaganiyamitagatimattvAt, gavAzvAdivat, tiryageva gamana neyamAbhAvAt aniyamitavizeSaNopAdAnAccaparamANunA'nekAntikAsaMbhavaH, tasya niyamitagatimattvAt, jIvapudgalayoH 'anuzreNigati' ritivacanAt, evameSavAyuH-ghanazuddhavAtAdibhedo'zastropahatazcetanAvAnavagantavya iti||primaanndvaarmaah - ni. [168] je bAyarapajjattA pyrssasNkhbhaagmittaate|| sesA tinnivirAsI vIsaMlogA asNkhijaa|| (dAeM) vR. yebAdaraparyAptakAvAyavastesaMvartitalokapratarAsaGkhayeyabhAgavartipradezarAziparimANAH, zeSAstrayo'pi rAzayo viSvakpRthagasaGkhayeyalokAkAzapradezaparimANA bhavanti, vizeSazcAyamatrAvagantavyaH-bAdarApkAyaparyAptakebhyobAdaravAyuparyAptakAasaGkhyeyaguNAH bAdarApkAyAparyAptakebhyo bAdaravAyukAyAparyAptakA asaGkhayeyaguNAH sUkSmA kAyAparyAptakebhyaH sUkSmavAyvaparyAptakA vizeSAdhikAH sUkSmA kAyaparyAptakebhyaH sUkSmavAyuparyAptakA vishessaadhikaaH||upbhogdvaarmaah - ni. [169] viyaNadhamaNAbhidhAraNa ussiMcaNaphusaNaANupANU a| bAyaravAukkAe uvabhogaguNA mnnussaannN|| vR. vyajanabhastrAdhmAtAbhidhAraNosiJjanaphUtkAraprANApAnAdibhirbAdaravAyukAyena upabhoga evgunnupbhoggunnomnussyaannaamiti||shstrdvaaraabhidhitsyaa''h, tatrazastraMdravyabhAvabhedAdvividhaM, dravyazastrAbhidhitsayA''hani. [170] viaNe a tAlAvaMTe suppasiyapatta celakaNNe ya / abhidhAraNA ya bAhiM gaMdhaggI vaaussthaaii|| vR.vyajana-tAlavRntaM sUrpasitapatracelakarNAdayaH dravyazastramiti, tatra sitamiti cAmaraM, prasvinIyadvahiravatiSThatevAtAgamanamArgesA'bhidhAraNA,tathA gandhA; candanozIrAdInAMagniAlA pratApazca,tathA pratipakSavAtazcazItoSNAdikaH,pratipakSavAyugrahaNenasvakAyAdizastraMsUcitamiti, evaM bhAvazastramapi duSpraNihitamanovAkAyalakSaNamavagantavyamiti // ___ adhunA sakalaniyuktyarthopa-saJjihIrSurAha - ni. [171] sesAiMdArAraM tAiMjAiM havaMti puddhviie| evaM vAuddese nijuttI kittiyA esaa|| ___ vR. 'zeSANi' uktavyatiriktAnitAnyeva dvArANipRthivIsamadhigame yAnyabhihitAnIti, evaM sakaladvArakalApavyAvarNanAd vAyukAyoddezake niyuktiH kIrtitaiSA'vagantavyeti // gato nAmAniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM, taccedam -'pahU ejassa duguMchaNAe'tti, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake paryantasUtre trasakAyaparijJAnaM tadArambhavarjanaMcamunitvakAraNamabhihitam, ihApitadeva dvayaMvAyukAyaviSayaM munitvakAraNamevocyate, tathA paramparasUtrasambandhaH 'ihamegesiM no nAyaM bhavaitti, kiM tat jJAtaM bhavati ?, 'pahu ejassa duguMchaNAe'tti, Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-1, uddezaka:7 81 tathA AdisUtrasambandhazca suyaM me AusaMteNa' mityAdi, kiMtat zrutaM?, yAgupadiSTaM, tathaitacca mU. (56) pahU ejassa duguNchnnaae| vR. 'dugujchaNa'tti jugupsA prabhavatIti prabhuH-samarthaH yogyo vA, kasya vastunaH samartha iti?, ejUkampane ejatItyejovAyuHkampanazIlatvAttasyaijasya jugupsA-nindA tadAsevanaparihAro nivRttiritiyAvat, tasyA-tadviSaye prabhurbhavati, vAyukAyasamArambhanivRttau zakto bhavatItiyAvat, pAThAntaraM vA 'pahUya egassaMduguMchaNAe' udrekAvasthAvarttinaikena guNena sparzAkhyenopalakSitaityekovAyustasyaikasya ekaguNopalakSitasya vAyorjugupsAyAM prabhuH, cazabdAt zraddhAne ca prabhurbhavatIti, arthAt yadi zraddhAya jIvatayA jugupsate ttH|| yo'sau vAyukAyasamArambhanivRttau prabhuruktastaM darzayati mU. (57) AyaMkadaMsI ahiyaMti naccA, je ajjhatthaM jANai se bahiyA jANai, je bahiyA jANai se ajjhatthaM jANai, eyaM tulamannesi / / vR. 'taki kRcchrajIvana' ityAtaGkanamAtaGka:-kRcchrajIvanaM-duHkhaM, tacca dvividha-zArIraMmAnasaM ca, tatrAdyaM kaNTakakSArazastragaNDalUtAdisamutthaM, mAnasaM priyaviprayogApriyasamprayogopsitAlAbhadAridyadaurmanasyAdikRtam, etadubhayamAtaGkaH, enamAtatapazyatitacchIlazcetyAtakadarzI, avazyametadubhayamapi duHkhamApatati mayyanivRttavAyukAyasamArambhe, tatazcaitadvAyukAyasamArambhaNamAtaGkahetubhUtamahitamiti jJAtvaitasmAnnivarttane prabhurbhavatIti / yadivA''taGko dvedhAdravyabhAvabhedAt, tatra dravyAtaGke idamudAharaNam - // 1 // _ 'jaMbuddIve dIve bharahe vAsaMmi asthi supasiddhaM / bahunayaraguNasamiddhaM rAyagihaM nAma nayaraMti / / // 2 // tatthAsi garuyadariyArimaddaNo bhuyaNaniggayapayAvo / abhigayajIvajIvo rAyA nAmeNa jiysttuu|| // 3 // anavarayagaruyasaMvegabhAvio dhammaghosapAmUle / so annaya kayAI pamAiNaM pAsae sehu~ / / // 4 // coijjaMtamabhikkhaM avarAhaM taM puNo'vi kuNamANaM / tassa hiyaTuM rAyA sesANa ya rkkhnnttttaae| // 5 // AyAriyANuNNAe ANAvai soi niyayapurisehiM / tivbukkaDadavvehiM saMdhiyapuvvaM tahiM khAraM / / // 6 // pakkhitto jattha naro navaraM godohamettakAleNaM / nijiNNamaMsasoNiya aTThiyasesattaNamuveiNa / / // 7 // do tAhe puvvamae purise ANAvae tahiM raayaa| egaM gihatthavesaMbIyaMpAsaMDiNevatthaM // // 8 // puvvaM ciya sikkhavie te purise pucchae tahiM raayaa| ko avarAho esiM? bhaNaMti ANaM aikkamai // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 // 9 // AcArAGga sUtram 1/-19/7/57 pAsaMDio jahutte na vaTTai attaNo ya AyAre / pakkhivaha khAramajjhe khaittA godohmettss| // 10 // dahNa'hivasese te purisealiyarosarattaccho / sehaM AloyaMto rAyA to bhaNai AyariyaM // // 11 // tumhavi ko'vipamAdI? sAsemi taMpi natthi bhaNai gurU / jai hohI to sAhe tumhe cciya tassa jANihiha / / // 12 // seho gae nivaMbhI bhaNaI te sAhuNo u Na puNatti / hohaM pamAyasIlo tumhaM saraNAgao dhaNiyaM // // 13 // jai puNa hojja pamAo puNo mamaM saDDhabhAvarahiyassa / tumha guNehiM suvihiya! to sAvagarakkhasA mucce| // 14 // AyaMkabhaoviggo tAhe so niccaujjuo jaao| koviyamatI ya samae raNNA marisAvio pacchA / / // 15 // davvAyaMkAdaMsI attANaM savvahA niyattei / ahiyAraMbhAu sayA jaha sIso dhammadhosassa // bhAvAtaGkAdarzItunarakatiryaGmanuSyAmarabhaveSu priyaviprayogAdizArImAnasAtaGkabhItyA na pravartate vAyusamArambhe, apitvahitametadvAyusamArambhaNamitimatvA pariharati, atoyaAtaGkadarzI bhavati vimalavivekabhAvAt sa vAyusamArambhasya jugupsAyAMprabhuH, hitAhitaprApti-parihArAnuSThAnapravRtteH, tdnyaivNvidhpurussvditi|vaayukaaysmaarmbhnivRtteH kAraNamAha-'jeajjhatya'mityAdi, AtmAnamadhikRtya yadvartate tadadhyAtma, tacca sukhaduHkhAdi, tadyojAnAti-avabudhyatesvarUpato'vagacchatItyarthaH, sa bahirapi prANigaNaM vAyukAyAdikaM jAnAti, yathaiSo'pi hi sukhAbhilASI duHkhAccodvijate, yathA mayi duHkhamApatitamatikaTukamasadvedyakarmodayAdazubhaphalaM svAnubhavasiddhaM evaM yo vetti svAtmani sukhaM ca sadvedyakarmodayAt zubhaphalamevaM ca yo'vagacchati sa khalvadhyAtma jAnAti, evaM ca yo'dhyAtmavedI sa bahirvyavasthitavAyukAyAdiprANigaNasyApi nAnAvidhopakramajanitaM svaparasamatthaM ca zarIramanaHsamAzrayaM duHkhaM sukhaM vA vetti, svapratyakSatayA paratrApyanumIyate, yasya punaH svAtmanyeva vijJAnamevaMvidhaM na samasti kutastasya bAhirvyavasthitavAyukAyAdiSvapekSA?, yazca bahirjAnAti so'dhyAtmaM yathAvadavaiti, itretraavybhicaaraaditi| parAtmaparijJAnAcca yadvidheyaMtaddarzayitumAha-"eyaMtulamannesi'mityAdi, etAMtulAMyathoktalakSaNAm anveSayed-gaveSayediti, kA punarasau tulA?, yathA''tmAnaM sarvathA sukhAbhilASitayA rakSasi tathA'paramapirakSa, yathA paraMtathA''tmAnamityetAMtulAMtulitasvaparasukhaduHkhAnubhavo'nveSayedevaM kuryAdityarthaH, uktaMca-- // 1 // "kaTTeNa kaMTaeNa va pAe viddhassa veynnttttss| jaha hoi anivvANI savvattha jiesutaM jANa // " // 2 // (tathA) "mariSyAmIti yad duHkhaM, puruSosyopajAyate / zakyastenAnumAnena, paro'pi parirakSitum // " Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 1, uddezakaH 7 83 atazca yathA'bhihitatulAtulitasvaparA narAH sthAvarajaGgamajantusaGghAtarakSaNAyaiva pravarttante, kathamiti darzayati mU. (58) iha saMtigayA daviyA nAvakaMkhaMti jIviuM // vR. 'iha' etasmin dayaikarase jinapravacane zamanaM zAntiH - upazamaH prazamasaMveganirvedAnukampAstikyAbhivyaktilakSaNasamyagdarzanajJAnacaraNakalApaH zAntirucyate, nirAbAdhamokSAkhyazAntiprAptikAraNatvAt, tAmevaMvidhAM zAntiM gatAH - prAptAH zAntigatAH, zAntau vA sthitAH zAntigatAH, dravikA nAma rAgadveSavinirmuktAH, dravaH-saMyamaH saptadazavidhAnaH karmmakAThinyadravaNakAritvAd-vilayahetutvAt sa yeSAM vidyate te dravikAH, nAvakAGkSanti na vAJchanti nAbhilaSantItyarthaH, kiM nAvakAGkSanti ? - 'jIvituM' prANAn dhArayituM, kenopAyena jIvituM nAbhikAGkSanti ?, vAyujIvopamardanenetyarthaH, zeSapRthivyAdijIvakAyasaMrakSaNaM tu pUrvoktameva, samudAyArthastavyam-ihaiva jaine pravacane yaH saMyamastadvayavasthitA evonmUlitAtituGgaH rAgadveSadrumAH parabhUtopamardaniSpannasukhajIvikAnirabhilASAH sAdhavo, nAnyatra, evaMvidhakriyAvabodhAbhAvAditi // evaM vyavasthite sati - mU. (59) lajjamANe puDho pAsa aNagArA motti ege pavayamANA jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM vAukammasamAraMbheNaM vAusatthaM samAraMbhamANe anne anegarUve pANe vihiMsati / tattha khalu bhagavayA pariNNA paveiyA / imassa ceva jIviyassa parivaMdaNamANaNApUyaNAe jAImaraNamoyaNAe dukkhapaDidhAyaheuM se sayameva vAusatthaM samArabhati annehiM vA vAusatthaM samAraMbhAvei anne vAusatthe samAraMbhaMte samanujANati, taM se ahiyAe taM se abohIe, se taM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAe soccA bhagavao anagArANaM aMtie ihamegesiM nAyaM bhavati- esa khalu gaMthe esa khalu mohe esa khalu mAre esa khalu nirae, iccatthaM gaDDhie loe jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM vAukammasamAraMbheNaM vAusatthaM samAraMbhamANe anne anegarUve pANe vihiMsati // mU. (60) se bemi saMti saMpAimA pANA Ahacca saMpayaMti ya pharisaM ca khalu puTThA ege saMghAyamAvajjaMti, je tattha saMdhAyamAvajjraMti te tattha pariNAvajraMti, je tattha pariyAvajraMti te tattha uddAyaMti, ettha satthaM samArabhamANassa iccete AraMbhA apariNNAyA bhavaMti, ettha satthaM asamArabhamANassa iccete AraMbhA pariNNAyA bhavaMti, taM pariNNAya mehAvI neva sayaM vAusatthaM samAraMbhejjAM neva'nnehiM vAusatthaM samAraMbhAvejjA neva'nne vAusatthaM samAraMbhaMte samanujANejjA, jassete vAusatthasamAraMbhA pariNNAyA bhavaMti se hu muNI pariNNAyakambhe ttibemi // vR. pUrvavanneyaM // samprati SaDjIvanikAyaviSayavadhakAriNAmapAyadidarzayiSayA tannivRttikAriNAM ca sampUrNamunibhAvapradarzanAya sUtrANi prakamyante - mU. (6) etthaMpi jANe uvAdIyamANA, je AyAre na ramaMti, AraMbhamANA vinayaM vayaMti, chaMdovaNIyA ajjhovavaNNA, AraMbhasattA pakaraMti saMgaM // vR. etasminnapi prastute vAyukAye, apizabdAt pRthivyAdiSu ca samAzritamArambhaM ye kurvvanti te upAdIyante - karmmaNA badhyanta ityarthaH, ekasmin jIvanikAye vadhapravRttaH zeSanikAyavadhajanitena karmaNA badhyate, kimiti ? - yatona hyekajIvanikAyaviSaya ArambhaH zeSajIvanikAyopamardantareNa Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/1/7/61 kartuMzakyataityatastavamevaMjAnIhi, zroturanenaparAmarzaH,atracadvitIyArtheprathamA, tatazcaivamanvayo lagayitavyaH-pRthivyAghArambhiNaH zeSakAyArambhakarmaNA upAdIyamAnAn jAnIhi, ke punaH pRthivyAdyArambhiNaH zeSakAyArambhakarmaNopAdIyante? iti, Aha -- 'je AyAre na ramaMti' ye hyaviditaparamArthAjJAnadarzanacaraNatapovIryAkhyepaJcaprakArAcAre naramante'nadhRtikunti, tadadhRtyA ca pRthivyAghArambhiNaH, tAn karmabhirupAdIyamAnAn jAnIhi, ke punarAcAre na ramante ?, zAkyAdigambarapAvasthAdayaH / kimiti?, yataAha-'AraMbhamANAvinayaM vayaMti' ArambhamANAapipRthivyAdInjIvAn vinayaMsaMyamameva bhASante, karmASTakavinayanAdvinayaH-saMyamaH,zAkyAdayo hi vayamapi vinayavyavasthitA ityevaM bhASante, na pRthivyAdijIvAbhyupagamaM kurvanti, tadabhyupagame vA tadAzritArambhitvAt jJAnAdyAcAravikalatvena naTazIlA iti / kiM punaH kAraNaM?, yenaivaMte duSTazIlA api vinayavyavasthitamAtmAnaM bhASante ityata Aha - 'chandovaNIyA ajjhovavaNNA' chandaH-svAbhiprAyaH icchAmAtramanAlocitapUrvAparaM viSayAbhilASo vA, tena chandasA upanItA:-prApitA ArambhamArgamavinItA api vinayaM bhASante, adhikamatyarthamupapannA tacittAstadAtmakAH adhyupapatrAHviSayaparibhogAyattajIvitAityarthaH,yaevaM viSayAzAkarSitacetasastekiMkuryurityAha-'AraMbhasattA pakaraMtisaMga ArambhaNamArambhaH-sAvadyAnuSThAnaMtasminsaktAH-tatparAHprakarSeNakunti, sajyante yena saMsArejIvAHsasaGgaHaSTavidhaMkane viSayasovAtaMsaGgaprakRrvanti,saGgAccapunarapisaMsAraH, AjavaMjavIbhAvarUpaH, evaMprakAramapAyamavApnoti SaDjIvanikAyaghAtakArIti / / atha yo nivRttastadArambhAtsa kiMviziSTaye bhavatItya Aha mU. (62) sevasumaMsavvasamaNNAgayapaNNANeNaMappANeNaMakaraNijaMpAvaMkagmaMnoaNNesiM, taM pariNNAya mehAvI neva sayaM chajjIvanikAyasatyaM samAraMbhejA neva'nnehiM chajjIvanikAyasatyaM samAraMbhAvejjA neva'NNe chajjIvanikAyasatyaM samAraMbhaMte samanujANejjA, jassete chajjIvikAyasatyasamAraMbhA pariNNAyA bhavaMti se hu muNI pariNNAyakamme tibemi|| vR. se itipRthivyuddezakAghabhihitanivRttiguNabhAkSaDjIvanikAyahanananikRto vasumAn vasUnidravyabhAvabhedAdvidhAdravyavasUni-marakatendranIlajrAdInibhAvavasUni-samyaktvAdInitAniyasya yasminvA santi sa vasumAn dravyavAnityarthaH, iha ca bhAvavasubhirvasamuttvamaGgIkriyate, prajJAyante, yaistAniprajJAnAni yathAvasthitaviSayagrAhINijJAnAnisarvANisamanvAgatAniprajJAnAniyasyAtmanaH sa sarvasamanvAgataprajJAnaH-sarvAvabodhavizeSAnugataH sarvendriyajJAnaiH paTubhiryathAvasthitaviSayagrAhibhiraviparItairanugataitiyAvat,tenasarvasamanvAgataprajJAnenAtmanA,athavAsarveSudravyaparyAyeSu samyaganugataM prajJAnaM yasyAtmanaH sa sarvamanvAgataprajJAna AtmA, bhagavadvacanaprAmANyAdevametta dravyaparyAyajAtaM nAnyatheti sAmAnyavizeSaparicchedAnizcitAzeSajJeyaprapaJcasvarUpaH sarvasamanvAgataprajJAna Atmetyucyate, athavA-zubhAzubhaphalasakalakalAparijJAnAnnarakatiryaknarAmaramo. kSasukhasvarUpaparijJAnAccAparituSyannanaikAntikAdiguNayuktesaMsArasukhemokSAnunamAviSkurvan sarvasamanvAgataprajJAna AtmA'bhidhIyate, tenaivNvidhenaatmnaa| ___ 'akaraNIyam' akartavyamihaparalokaviruddhatvAdakAryamiti matvA nAnveSayet-na Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-1,uddezaka:7 tadupAdAnAya yalaM kuryAdityarthaH, kiM punaH tadakaraNIyaM nAnveSaNIyamiti?, ucyate, 'pApaM karma' adhaHpatanakAritvAtpApaMkriyataitikarma, taccASTAdazavighaMprANAtipAtamRSAvAdAdattAdAnamaithunaparigrahakodhamAnamAyAlobhapremadveSakalahAmyAkhyAnapaizUnyaparaparivAdAratyaratimAyAmRSAmithyAdarzanazalyAkhyamiti, evametat pApamaSTAdazabhedaM nAnveSayet-na kuryAt svayaM na cAnyaM kArayet na kurvANamanyamanumodeta / etadevAha - 'taM pariNNAya mehAvI'tyAdi 'tat' pApamaSTAdazaprakAraMpariHsamantAtjJAtvAmedhAvI-maryAdAvAnnaivasvayaMSaDjIvanikAyazastrasvakAyaparakAyAdibhedaMsamArabheta naivAnyaiH samArambhayet nacAnyAnsamArabhamANAn samanujAnIyAt, evaM yasyaite suparIkSyakAriNaH SaDjIvanikAyazastrasamArambhAH tadviSiyAH pApakarmavizeSAH parijJAtA jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA ca, sa eva muniH pratyAkhyAtakarmatvAt-pratyAkhyAtAzeSapApAgamatvAt, tadanyaivaMvidhapuruSavaditi / itizabdo'dhyanaparisamAptipradarzanAya, bravImIti sudharmasvAmyAha svamanISikAvyAvRttaye, bhagavato'panItaghanaghAtikarmacatuSTayasyasamAsAditAzeSapadArthAvirbhAvakadivyajJAnasya praNatAzeSagIrvANAdhipatezcatastriMzadatizayasamanvitasya zrIvarddhamAnasvAmina updeshaatsrvmetdaakhyaatNydtikraantNmyeti|uktHsuutraanugmH nikssepshcssuutrsprshniyuktiH| adhanana-1, uddezakaH-7 samAptaH sampratinayAnaigamAdayaH,tecAnyatrasuvicAritAH, saGakSepatastusarve'pietedveSA bhavanti, jJAnanayAzcaraNanayAzca, tatra jJAnanayA jJAnameva pradhAnaM mokSasAdhanamityadhyavasyanti, hitAhitaprAptiparihArakAritvAt jJAnasya, tatpUrvakasakaladuHkhaprahANAccajJAnamevana tukriyA, caraNanayAstu caraNasyaprAdhAnyabhidadhati,anvayavyatirekasamadhigamyatvAtsakalapadArthAnAM, tathAhi-satyapijJAne sakalavastugrAhiNisamullasitenacaraNamantareNa bhavadhAraNIyakarmocchedaH, tadanucchedAccamokSAlAbhaH, tasmAtrajJAnaMpradhAnaM, caraNepunaHsatisarvamUlottaraguNAkhyeghAtikarmocchedaH, taducchedAt, kevalAvabodhaprAptiH, tatazcayathAkhyAtacAritravahijvAlAkalApapratApitasakalakarmakandocchedaH,taducchedAdavyAbAdhasukhalakSaNamokSAvAptiriti, tasmAcaraNaM pradhAnamityadhyavasyAmaH / atrocyate, ubhayamapyetanmithyAdarzanaM, yata uktm||1|| "hayaM nANaM kiyAhINaM, hayA annANao kiyaa| pAsaMto paMgulo daDDho, dhAvamANoya aNgho||" tadevaMsarve'pinayAH parasparanirapekSAmithyAtvarUpatayAnasamyagbhAvamanubhavanti,samuditAstu yathAvasthitArthapratipAdanena samyaktvaM bhavanti, yata uktm||1|| "evaM sabvevinayA micchAdiTThI spkkhpddibddhaa| aNNoNNaNissiyA puNa havaMtite caiva smmttN||" tasmAdubhayaM parasparasApekSamokSaprAptaye alaM, na pratyekaM jJAnaMcaraNaM ceti, nirdoSaH khalveSa pakSa iti vyvsthitN| tathA cobhypraadhaanydidrshyissyaah|| savvesipi nayANaMbahuvidhaktavvayaM nisaamettaa| taM savvanayavisuddhaMjaMcaraNaguNaTThio saahuu|| caraNaM ca guNazca caraNaguNau tayoH sthitazcaraNaguNasthitaH, guNazabdopAdAnAt jJAnameva Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 AcArAGga sUtram 1/-/1/7/parigRhyate, yato na kadAcidAtmano guNinastena jJAnAsyena guNena viyogo'sti, tato'sau sahabhAvI guNaH, ato bahuvidhavaktavyaM nayamArgamavadhAryApi saGakSepAt jJAnAcaraNayoreva sthAtavyamiti nizcayo viduSAM na cAbhilaSitaprAptiH kevalena caraNena jJAnahInatvAt, andhagamikriyAprativiziSTapradezaprAptivat, na ca jJAnamAtreNAbhISTaprAptiH, kriyAhInatvAt, cakSurjJAnasamanvitapahnupuruSaardhadagdhanagaramadhyAvasthitayathAvasthitadarzijJAnavat tasmAdubhayaM pradhAnaM, nagaradAhinirgame pnggvndhsNyogkriyaajnyaanvt| evabhidamAcArAGgasandohabhUtaM prathamAdhyayanaM SaDjIvanikAyasvarUparakSaNopAyagarbhamAdimadhyAvasAneSu dayaikarasamekAntahitApattikAri mumukSuNA yadA'dhItaM bhavati sUtrataH zikSaNArthatazcAvadhRtaM bhavati zraddhAnasaMvegAbhyAM ca yathAvadAtmIkRtaM bhavati tato'sya mahAvratAropaNamupasthApanaM parIkSya nizIthAdyabhihitakrameNasacittapRthivImadhyagamanAdinA zraddadhAnasya sarvaM yathAvidhi kAryam / kaH punarupasthApane vidhiriti ?, atrocyate, zobhaneSu tithikaraNanakSatramuhUrteSu dravyakSetrabhAveSu ca bhagavatAM pratikRtIrabhivandya pravarddhamAnAbhiH stutibhiH atha pAdapatitotthitaH sUriH saha zikSakeNa mahAvratAropaNapratyayaM kAyotsargamutsAryaikaikaM mahAvratamAdita Arabhya triruccArayed yAvannizibhuktiviratiravikalA triruccAritA, - pazcAdidaM triruccaritavyam -' icceiyAiM paMca mahavvayAiM rAibhoyaNaveramaNachaThThAI attahiyaThThayAe upasaMpacittA NaM viharAmi' pazcAdvandanakaM dattvotthito'bhidhatte avanatAGgayaSTi:'saMdizata kiM bhaNAmI 'ti ?, sUriH pratyAha- 'vanditvA'bhidhatsve' tyevamukto'bhivandyotthito bhaNati' yuSmAbhirmama mahAvratAnyAropitAni icchAmyunuziSTi' miti, AcAryo'pi praNigadati - 'nistArakapArago bhavAcAryaguNairvarddhasva' vacanaviratisamanantaraM ca surabhivAsacUrNamuSTiM ziSyasya zirasi kirati, pazcAdvandanakaM dattvA pradakSiNIkarotyAcAryaM namaskAramAvarttayan, punarapi vandate, tathaiva ca karoti sakalakriyAnuSThAnam, evaM tripradakSiNIkRtya viramati ziSyaH, zeSAH sAdhavazcAsya mUrdhni yugapadvAsamuSTiM vimuJcanti surabhiparimalAMyatijanasulabhakesarANivA, pazcAtkAritakAryotsargaH sUrirabhidaghAti- gaNastava koTikaH sthAnIyaM kulaM vairAkhyA zAkhA amukAbhidhAna AcAryaupAdhyAyazca, sAdhvyAH pravarttinI tRtIyoddeSTavyA, yathA''sannaM copasthApyamAnA ratnAdhikA bhavanti, pazcAdAcAmlaM nirvikRtikaM vA svagacchasantatisamAyAtamAcarantIti / evametadadhyayanamAdimadhyAntakalyANakalApayogi bhavyajanatAmanaHsamAdhAnAdhAyi priyaviprayogAdiduHkhAvarttabahulakaSAyajhaSAdikulAkulaviSamasaMsRtisarittAraNasamarthamamaladayaikarasamasakRdabhyasitavyaM mumukSuNeti // adhyayanaM -1 - samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA zIlAGkAcArya viracitA prathamazrutaskandhe prathama madhyayanaTIkA parisamAptA / adhyayanaM - 2 - lokavijayaH namaH zrIvarddhamAnAya, varddhamAnAya paryayaiH / uktAcAraprapaJcAya, niSprapaJcAya tAyine // 11911 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 2, upodghAta : // 2 // 87 zastraparijJAvivaraNamatigahanamitIva kila vRtaM pUjyaiH / zrIgandhahastimizrarvivRNomi tato'hamavaziSTam / / vR. uktaM prathamAdhyayanaM, sAmprataM dvitIyamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH- iha hi mithyAtvopazamakSayakSayopazamAnyatarAvAptasamyagdarzanajJAnakAryasyAtyantikaikAntAnAbAdhaparamAnanda svatattvasukhAnAvaraNajJAnAdarzanalakSaNalakSitamokSakAraNasyAzravanirodhanirjarArUpasya mUlottaraguNabhedabhinnasya cAritrasyAparAzeSavratavRtikalpaniSpAditiniSpratyUhasakalaprANigaNasaGghaTTanaparitApanApadrAvaNanivRttirUpasya saMsiddhaye maraNAbhAvaprasaGgAdabhUtaguNAtmadharmmajJAnopalabdherbArhaspatyamatanirAsena sAmAnyato jIvAstitvaM pratipAdya vizeSatazca bauddhAdimatinirAsenaikendriyAvanivajAnanalapavanavanaspatibhedAMzca jIvAn prakaTayya yathAkramaM samAnajAtIyAzmalatAdyubhedadarzanAdarzomAMsAGkuravat avikRtabhUmikhananopalabdhermmaNDUkavat viziSTAhAropacayApacayazarIrAbhivRddhikSayAnvayavyatirekagaterarbhakazarIravat aparapreritApratihitAniyatatira zcInagamanAdgavAzvAdivat sAlaktakanUpurAlaGkArakAminIcaraNatADanavikAradhigateH kAmukavadityAdibhiH prayogaiH tathoccaiH zira udghATya sUkSmabAdaradvitricatuSpaJcendriyasaMjJItaraparyAptaka aparyAptakabhedAMzca pradarzya zastraM ca svakAyaparakAyabhedabhinnaM tadvadhe bandhaM viratiM ca pratipAdya punarapi tadeva cAritraM yathA sampUrNabhAvamanubhavati tathA'nenAdhyayanenopadizyate, -tathAhi-adhigatazastraparijJAsUtrArthasya tatpratipAditaikendriyapRthivIkAyAdi zraddadhAnasya samyak tadrakSApariNAmavataH sarvopAdhizuddhasya tadyogyatayA''ropitapaJcamahAvratabhArasya sAdhAryathA rAgAdikaSAyalokasya zabdAdiviSayalokasya vA vijayo bhavati tathA'nenAdhyayanena pratipAdyate / tathA ca niryuktikAreNAdhyayanArthAdhikAraH zastraparijJAyAM prAgniradezi - "loo jaha bajjhai jahaya taM vijahiyavvaM''ti, ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi bhavanti / tatra sUtrArthakathanamanuyogaH, tasya dvArANi upAyA vyAkhyAGgAnItyarthaH, tAni copakramAdIni, tatropakramo dvedhA - zAstrAnugataH zAstrIyaH lokAnugato laukika iti, nikSepastridhAodhanAmasUtrAlApakaniSpannabhedAt, anugamo dvedhA sUtrAnugamo niryuktyanugamazca, nayA-naigamAdayaH / tatra zAstrIyopakramAntargato'rthAdhikAro dvedhA - adhyayanArthAdhikAra uddezArthIdhikArazca, tatrAdhyayanArthAdhikAro'dhyayanasambandhe zastraparijJAyAM prAgeva niradezi, uddezArthAdhikAraM tu svayameva niryuktikAraH pracikaTayiSurAha - -: adhyayanaM-2, uddezakaH-1 : ni. [163 ] sayaNeya adaDhattaM bIyagaMmi mANo a atthasAro a / bhogesu loganissAi loge amamijayA ceva // vR.tatra prathamoddezakArthAdhikAraH 'svajane' mAtApitrAdike abhiSvaGgo'dhigatasUtrArthena na kArya ityadhyAhAraH, tathA ca sUtram- 'mAyA me piyA me' ityAdi 1, 'adaDhattaM bIyagaMmi' tti dvitIya uddezake addaDhatvaM saMyame na kAryamiti zeSaH, viSayakaSAyAdau cAddaDhatvaM kAryamiti, vakSyati ca 'araiM AuTTe mehAvI' 2, tRtIya uddezake 'mAno a atthasAro atti jAtyAdyupetena sAdhunA karmma vazAdvicitratAmavagamya sarvamadasthAnAnAM mAno na kAryaH, Aha ca - ' ke goAvAdI ? ke - Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/2/1/- [ ni. 163 ] mANAvAdI'tyAdi, arthasArasya ca nissAratA varNyate, tathA ca - 'tiviheNa jA'vi se tattha mattA appA vA bahugAve 'tyAdi 3, caturthe tu 'bhogesu' tti bhogeSvabhiSvaGgo na kArya iti zeSaH, yato bhogi nAmapAyAn vakSyati, sUtraM ca - 'thIhiM loe pavvahie' 4, paJcame tu 'loganissAe 'tti tyaktasvajanadhanamAnabhogenApi sAdhunA saMyamadehapratipAlanAya svArthArambhapravRttalokanizrayA viharttavyamiti zeSaH, tathA ca sUtram - 'samuTThie anagAre' ityAdi jAva parivvae' 5, SaSThoddezake tu - 'loe amamijjayA ceva' lokanizrayA'pi viharatA sAdhunA tasmin loke pUrvAparasaMstute'saMstute ca na mamatvaM kAryaM, paGkajavattadAdhArasvabhAvAnabhiSvaGgiNA bhAvyamiti, tathA ca sUtram - je mamAIyamaI jahAti se jahAti mamAtiyaM' gAthAtAtparyArthaH // nAmaniSpanne tu nikSepe lokavijaya iti dvipadaM nAma, tatra lokavijayayornikSepaH kAryaH, sUtrAlApakaniSpanne ca nikSepe yAni nikSepArhANi sUtrapadAni teSAM ca nikSepaH kAryaH, sUtrapadopanyastamUlazabdasya ca kaSAyAbhidhAyakatvAt kaSAyAzca nikSeptavyAH, tadevaM nAmaniSpannaM bhaviSyatsUtrAlApakaniSpannanikSepopakSiptaM sAmarthyAyAtaM ca yannikSeptavyaM tanniyuktikAro gAthayA sapiNDyA''caSTe - 88 ni. [164 ] logassa ya vijayassa ya guNassa mUlassa taha ya ThANassa / nikkhevo kAyavvo jaMmUlAgaM ca saMsAro // vR. kaNThyA, kevalaM 'jaMmUlAgaM ca saMsAra' iti yanmUlakaH saMsArastasya ca nikSepaH kAryaH, tacca mUlaM kaSAyAH, yataH nArakartiryagnarAmaragatiskandhasya garbhaniSekakalalArbudamAMsapezyA dijanmajarAmaraNazAkhasya dAridyAdyanekavyasanopanipAtapatragahanasya priyaviprayogApriyasamprayogArthanAzAne kavyAdhizatapuSpopacitasya zArIramAnasopacitavrataraduHkhopanipAtaphalasya saMsAratarormUlam - AdyaM kAraNaM kaSAyAH kaSaH - saMsArastasyA''yA itikRtvA // tadevaM yAnyatra nAmaniSpanne yAni ca sUtrAlApakaniSpanne nikSeptavyapadAni sambhavanti tAni niyuktikAraH suhRdbhUtvA vivekanAsscaSTe - ni. [165] logotti ya vijaatti ya ajjhayaNe lakkhaNaM tu nipphaNNaM / mUlaM ThANaMtiya suttAlAve ya niSkaNNaM // vR. kaNThyA, tatra 'yathoddezastathA nirdeza' iti nyAyAllokavijayayornikSepamAha - ni. [166 ] logassa ya nikkhevo aTTaviho chavviho u vijayassa / bhAve kasAyalogo ahigAro tassa vijaeNaM // vR. tatra lokyata iti lokaH, 'lokR darzana' ityasmAddhAtoH 'akartari ca kArake saMjJAyA miti dhaJ, sa ca dharmmAdharmmAstikAyavyavacchinnamazeSadravyAdhAraM vaizAkhasthAnasthakaTinyastakarayugmapuruSopalakSitamAkAzakhaNDaM paJcAstikAyAtmako veti, tasya nikSepo'STadhA - nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhavabhAvaparyavabhedAt, 'chavviho u vijayassa' tti vijayaH abhibhavaH parAbhavaH parAjaya iti paryAyAH, tasya nikSepaH SaDvidho vakSyate, tatrASTaprakAre loke yenAtrAdhikArastamAha- 'bhAve kasAyalogo' tti bhAvalokenAtrAdhikAraH, sa ca bhAvaH SaTprakAra audayikAdiH, tatrApyaudayikabhAvakaSAyalokenAdhikAraH, tanmUlatvAt saMsArasya, yadyevaM tataH kimata Aha- 'ahigAro tassa vijaeNaM' ti adhikAro - vyApAraH, tasya audayikabhAvakaSAyalokasya Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH- 1, adhyayanaM-2, uddezaka: 'vijayena' parAjayeneti gAthArthaH / tatra loko'STadhA nikSepArthaM prAgupAdezi vijayazca SoDhA, tannikSepArthamAha - ni. [167] logo bhaNio davvaM khittaM kAlo abhaavvijo| bhava logo bhAvavijao pagayaMjaha vajjhaI logo|| tatralokazcaturvizatistavevistarato'bhihitaH, nanuca keyaMvAcoyuktiH? 'lokazcaturvizatistave'bhihita' iti, kimatrAnupapannam?, ucyate, iha hyapUrvakaraNaprakamAdhirUDhakSapakazreNidhyAnAgnidagdhaghAtikarmendhanenotpannanirAvaraNajJAnena vipacyamAnatIrthakaranAmAvirbhUtacatustriMzadatizayopetena zrIvarddhamAnasvAminA heyopAdeyArthAvirbhAvanAya sadevamanujAyAM pariSadyAcArArthobabhASe, gaNadharaizcamahAmatibhiracintyazaktyupetairgautamAdibhiHpravacanArthamazeSAsumadupakArAyasaevAcArAGgatayAdahabhe, AvazyakAntarbhUtazcaturvizatistavastvArAtIyakAlabhAvinA bhadrabAhusvAminA'kAri, tatazcAyuktaH pUrvakAlabhAvinyAcArAGgevyAkhyAyamAnepazcAtkAla-bhAvinA caturvizatistavenAtideza iti kazcit sukumAramatiH, atrAha-naiSa doSo, yato bhadrabAhusvAminA'yamatidezo'bhyadhAyi, sacapUrvamAvazyakaniyukti vidhAyapazcAdAcArAGganiyukti cakre, tathA coktam - "Avassayassa dasakAliyassa taha uttarajjhamAyAre"tti sUktam / vijayasya tu nikSepaM nAmasthApanekSuNNatvAdanAdhtya dravyAdikamAha-'davva'mityAdinA, dravyavijayovyatiriktodravyeNa dravyAt dravye vA vijayaH kaTutiktakaSAyAdinA zleSmAdenRpatimallAdervA, kSetravijayaH SaTkhaNDabharatAderyasmin vA kSetre vijayaH prarUpyate, kAlavijaya iti kAlena vijayo yathA SaSTibhirvarSasahairbharatena jitaM bharataM, kAlasya prAdhAnyAt, bhRtakakarmaNi vA mAso'nena jita iti, yasmin vA kAle vijayo vyAkhyAyata iti, bhAvavijaya audayikAderbhAvasya bhAvAntareNa aupazamikAdinA vijyH| tadevaM lokavijayayoH svarUpamupadarya prakRtopayogyAha-'bhave'tyAdi, atra hi bhavalokagrahaNena bhAvaloka evAbhihitaH,chandobhaGgabhItyAhRsva evopAdAyi, tathAcAvAci * "bhAve kasAyalogo ahigAro tassa vijaeNaM'ti, tasya audayikabhAvakaSAyalokasya aupazamikAdibhAvalokena vijayo yata etadatra prakRtam, idamatra hRdayam-aSTavidhalokaSavidhavijayayoH prAgvyAvarNitasvarUpayorbhAvalokabhAvavijayAbhyAmatropayoga iti, yathA cASTaprakAreNa karmaNA lokaH-prANigaNo badhyate, bandhasyopalakSaNatvAdyathA ca mucyata ityetadapyatrAdhyayane prakRtimiti gaathaarthH| tenaiva bhAvalokavijayena kiM phalamityAha - ni. [169] vijio kasAyalogo seyaM khu tao niyattiuM hoi| kAmaniyattamaI khalu saMsArA muccaI khippaM // vR.vijitaH' parAjitaH, ko'sau?-kaSAyalokaH audayikabhAvakaSAyaloka itiyAvat, vijitakaSAyalokaH san kimavApnotItyAha-saMsArAnmucyate kSipram, atastasmAnivartituMzreyaH, khurvAkyAlaGkAre avadhAraNevA, nivartituM zreya eva, kiM kaSAyalokAdeva nivRttaH saMsArAnmucyate AhozvidanyasmAdapi pApopAdAnahetoriti darzayati - 'kAme'tyAdi gAthArddha sugamam / gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAlApakaniSpannanikSepAvasaraH, sa ca sUtre sati bhavati, Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 AcArAGga sUtram 1/-/2/2/- [ni.168] tatrAskhalitAdiguNopetaM sUtrAnugame sUtramuccArayitavyaM, taccedam - 'je guNe se mulaTThANeje mUlaTThANe se guNe' ityaadi| asya ca nikSepaniyuktyanugamena pratipadaM nikSepaH kriyate, tatra guNasya paJcadazadhAnikSepaHni. [169] dabbe khitte kAle phala paJjava gaNaNa karaNa abbhAse / guNaaguNe aguNaguNe bhava sIlaguNe ya bhAvaguNe / / vR.nAmaguNaHsthApanAguNaH dravyaguNaH kSetraguNaH kAlaguNaH phalaguNaH paryavaguNaH gaNanAguNaH karaNaguNaH abhyAsaguNaH guNAguNaH aguNaguNaH bhavaguNaH zIlaguNaH bhAvaguNazceti gAthAsamA - sArthaH // tadevaM sUtrAnugamena sUtre samuccarite nikSepaniyuktyanugamena tadavayave nikSipte satyupodghAtaniryukteravasaraH,sAca uddese'tyAdinA dvaargaathaadvyenaanugntvyaa| sAmprataMsUtrasparzikaniryukteravasaraH, tatrApi sugamanAmasthApanAvyudAsena dravyAdikamAha - ni. [170] davvaguNo davvaM ciya guNANa jaMtaMmi saMbhavo hoi| saccitteaccittemIsaMmiya hoi davvaMbhi / / vR.tatra dravyaguNo nAma dravyameva, kimati?, guNAnAM yato guNini tAdAtmayena sambhavAt (vaH), nanucadravyaguNayorlakSaNavidhAnabhedAbhedaH, tathAhi-dravyalakSaNaM guNaparyAyavaddavyaM, vidhAnamapidhamadhikiAzajIvapudgalAdikamiti, guNalakSaNaM-dravyAzrayiNaH sahavarttino nirguNA guNA iti, vidhAnamapi-jJAnecchAdveSarUparasagandhasparzAdayaH svagatabhedabhinnA iti, naiSa doSo, yato dravye sacittAcittamizrabhedabhinnesaguNastAdAsyenasthitaH, tatrAcittadravyaM dvidhA-arUpirUpicatatrArUpidravyaM tridhA-dharmAdharmAkAzabhedabhinnaM, tacca gatisthityavagAhadAnalakSaNaM, guNo'pyasyAmUrtatvAgurulaghuparyAyalakSaNaH, tatrAmUrttatvaMtrayasyApi svaMrUpaMnabhedena vyavasthitam, agurulaghuparyAyo'pi, tatparyAyatvAdeva, mRdo mRtpiNDasthAsakozakuzUlaparyAyavat, rUpidravyamapi skandhataddezapradezaparamANubhedaM, tasya ca rUpAdayo guNAH abhedena vyavasthitAH, bhedenAnupalabdheH, saMyogavibhAgAbhAvAt, svAtmavat / tathA sacittamapyupayogalakSaNalakSitaM jIvadravyaM, na ca tasmAdbhinnA jJAnAdayo guNAH, tadbhede jIvasyAcetanatvaprasaGgAt, tatsambandhAdbhaviSyatIti cet, anupAsitaguroridaMvaco, yato na hi svato'satI zaktiHkartumanyenapAryate, na hyandhaHpradIpazatasambandhe'pi rUpAvalokanAyAlamiti / anayaiva dizA mizradravye'pyekatvasaMyojanAsvabuddhayAkAryetigAthArthaH tadevaM dravyaguNayorekAntenaikatve pratipAdite satyAha ziSyaH-tatkimidAnImabhedo'stu?, naitadapyasti, yataH sarvathA'bhede'bhyupagamyamAne satyekenaivendriyeNa guNAntarasyApyupalabdheraparendriyavaiphalyaM syAt tathAhi - cUtaphalarUpAdau cakSurAdhupalabhyamAne rUpAdyAtmabhUtAvayavidravyAvyatiriktarasAderapyupalabdhiH syAd rUpAdisvarUpavad, evaM hyabhedaH syAd-yadi rUpAdau samupalabhyamAne'nye'pi samupalabhyerana, anyathA viruddhadharmAdhyAsAbhidheran ghttpttvditi| tadevaM bhedAbhedopapattibhirvyAkulitamatiH ziSyaH pRcchati-ubhayathA'pi doSApattidarzanAtkathaM gRhNImaH?, AcArya Aha-ata eva bhedAbhedo'stu, tatrAbhedapakSe dravyaM guNo bhedapakSe tubhAvo guNa iti, tathAhi-guNaguNinoH paryAyaparyAyiNoH sAmAnyavizeSayoravayavAvayavinorbhedAbhedavyavasthAnenaivAtmabhAvasadbhAvAt, Aha hi Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 91 - zrutaskandhaH-1, adhyayanaM 2, uddezaka: // 1 // "davvaMpajjavavijuyaM davvaviuttA ya pajjavA ntthi| uppAyaTTiibhaMgA haMdi daviyalakkhaNaM evaM // // 2 // nayAstava syAtpadalAJchitA ime, rasopaviddhA iva lohaghAtavaH / __ bhavantyabhipretaphalA yatastato, bhavantamAryAH praNatA hitaissinnH||" ityAdisvayUthyairatrabahuvijRmbhitamityalaM vistareNa |etdevniyuktikaarH samastadravyapradhAne jIvadravye guNabhedena vyavasthitamAhani. [171] saMkuciyaviyasiyattaM eso jIvassa hoi jiivgunno| pUrei haMdi logNbhuppesttnngunnennN|| vR.jIvo hi sayogivIryasad dravyatayA pradezasaMhAravisargAbhyAmAdhAravazAt pradIpavat saGkucati vikasati ca, eSa jIvasyAtmabhUto guNo, bhedaM vinA'pi SaSThayupalabdheH, tadyathA-rAhoH ziraH zilAputrakasya zarIramiti, tadbhava eva vA saptasamudghAtavazAt saGkucativikasati ca, samyak-samantataH ut-prAbalyena hananam-itazcetazcAtmapradezAnAM prakSepaNaM samudghAtaH, sa ca kaSAyavedanAmAraNAntikavaikriyataijasAhArakakevalisamudghAtabhedAt saptadhA, tatra kaSAyasamudghAto'nantAnubandhiikrodhAdhupahatacetasa AtmapradezAnAmitazcetazca prakSepaH, ityevaM tIvrataravedanopahatasyApi vedanAsamudghAtaH, mAraNAntikasamudghAto hi mumUrSorasumata AditsitotpattipradezeAlokAntAdAtmapradezAnAMbhUyo bhUyaHprakSepasaMhArAviti, vaikriyasamudghAto vaikriyalabdhimato vaikriyotpAdanAya bahirAtmapradezaprakSepaH, taijasasamudghAtastaijasazarIranimittaM tejolezyAlabdhimatastejolezyAprakSepAvasare iti, AhArakasamudghAtazcaturdazapUrvavida AhArakalabdhimataH kacitsandehApagamanAya tIrthaGkarAntikagamanArthamAhArakazarIraM samupAdAtuM bahirAtmapradezaprakSepaH, kevalisamudghAtaM tu samastalokavyApitayA'ntarnItAnyasamudghAtaM niyuktikAraH svata evAcaSTe- 'pUrayati' vyApnotihandItyupapradarzane, kim? -'lokaM caturdazarajjvAtmakamAkAzakhaNDaM, kuto?,bahupradezaguNatvAt, tathAhi-utpannadivyajJAnaAyuSo'lpatvamavadhArya vedanIyasya ca prAcuryaM daNDAdikrameNa lokapramANatvAdAtmapradezAnAM lokamApUrayati, taduktam - "daMDa kavADe maMthaMtare ya'tti gAthArthaH ||gto dravyaguNaH, kSetrAdikamAhani. [172] devakuru susamasusamA siddhI nibbhaya dugAdiyA cev| kala bhoaNuju vaMke jIvamajIve ya bhaavNmi|| vR.kSetraguNaH devakurvAdiH, kAlaguNesuSamasuSamAdiH, phalaguNesiddhiH paryavaguNenirbhajanA, gaNanAguNedvikAdi, karaNaguNekalAkauzalyam, abhyAsaguNebhojanAdi,guNAguNeRjutA,aguNaguNe vakratA, bhavaguNazIlaguNayorbhAvaguNArthamupAttenajIvagrahaNena gatArthatvAdgAthAyAMpRthaganupAdAnaM, bhavaguNo jIvasya nArakAdirbhavaH, zIlaguNojIvaH kSAntyAdhupeto, bhAvaguNojIvAjIvayoH, iti saMyojyaikaiko vyAkhyAyate - tatra devakuruttarakuruharivarSaramyakahaimavatahairaNyavataSaTpaJcAzadantaradvIpakAkarmabhUmInAmayaM guNo, yaduta tatratyamanujA devakumAropamAH sadAvasthitayauvanA nirupakramAyuSomanojJazabdAdiviSayopabhoginaHsvabhAvamAIvArjavaprakRtibhadrakaguNAsannadevalokagatayazca bhavanti / kAlaguNo'pi bharatairAvatayostisRSvapyekAntasuSamAdiSu samAsu sa eva Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/2/1/- [ni. 172] sadAvasthitayauvanAdiriti / phalameva guNaH phalaguNaH, phalaM ca kriyAyA bhavati, tasyAzca kriyAyAH samyagdarzanajJAnacAritrahitAyA aihikAmuSmikArthaM pravRttAyA anAtyantiko'naikAntiko bhavan phalaguNo'pyaguNa eva bhavati, samyagdarzanajJAnacAritrakriyAyAstvaikAntikAtyantikAnAbAdhasukhAkhyasiddhiphalaguNo'vApyate, etaduktaM bhavati - samyagdarzanAdikaiva kriyA siddhiphalaguNena phalavatI, aparA tu sAMsArikasukhaphalAbhAsa eva, phalAdhyAropAnniSphaletyarthaH / paryAyaguNo nAma dravyasyAvasthAvizeSaH paryAyaH sa eva guNaH paryAyaguNaH, guNaparyAyayornayavAdAntareNAbhedAbhyupagamAt, sa ca nirmajanArUpo, nizcitA bhajanA nirbhajanA - nizcito bhAga ityarthaH, tathAhi - skandha dravyaM dezapradezena bhidyamAnaM paramANvantaM bhedaM dadAti, paramANurapyekaguNakRSNadviguNakRSNAdinA anantazo'pi bhidyamAno bhedadAyIti / gaNanAguNo nAma dvikAdikaH, tena ca sumahato'pi rAzergaNanAguNeneyattA'vadhAryate / karaNaguNo nAmakalAkauzalaM, tathAhi udakAdau karaNapATavArthaM gAtrotkSepAdikAM kriyAM kurvanti / abhyAsaguNo nAma bhojanAdiviSayaH, tadyathA-tadaharjAtabAlako'pi bhavAntarAbhyAsAt stanAdikaM mukha eva prakSipati uparataruditazca bhavati, yadivA'bhyAsavazAt santamase'pikavalAdermukhavivaraprakSepAdvayA (po vyA)kulitacetaso'pi catudagdAtrakaNDUyanamiti / guNAguNonAmaguNaeva kasyacidaguNatvena vipariNamate, yathA''rjavopetasyarjutvAkhyo guNo mAyAvinaH pratyaguNo bhavati, uktaMca - " zAThyaM DrImati gaNyate vratarucau dambhaH zucau kaitavaM, zUre nirghRNatA Rjau vimatitA dainyaM priyAbhASiNi / tejasvinyavaliptatA mukharatA vaktaryazaktiH sthire, tatko nAma guNo bhavet sa viduSAM yo durjanairnAGkitaH ? aguNaguNo nAmAguNa eva ca kasyacit guNatvena vipariNamate, saca vakraviSayo, yathA gaurgaliraJjAtakiNaskandho gogaNasya madhye sukhenaivAste, tathA ca - 11911 92 " guNAnAmeva daurjanyAddhari dhuryo niyujyate / asaJjAtakiNaskandhaH, sukhaM jIvati gaurgaliH // " bhavaguNo nAma bhavanti - utpadyante teSu teSu sthAneSviti nArakAdirbhavaH, tatra tasya vA guNo bhavaguNaH, saca jIvaviSayaH, tadyathA - nArakAstIvrataravedanAsahiSNavastila-zazcichannasandhAnino'vadhimantazca bhavaguNAdeva bhavanti, tiryaJcazca sadasadvivekavikalA api santo gaganagamanalabdhimanto, gavAdInAM ca tRNAdikamapyazanaM zubhAnubhAvenApadyate, manujAnAM cAzeSakarmmakSayo, devAnAM ca sarvazubhAnubhAvo bhavaguNAdeveti / zIlaguNo nAma parairAkruzyamAno'pi zIlaguNAdeva na krodhavazo bhavati, athavA zabdAdike zobhane azobhane vA svabhAvAdeva viditavedyavanmAdhyasthyamavalambate / bhAvaguNo nAma bhAvAH - audayikAdayasteSAM guNo bhAvaguNaH, saca jIvAjIvaviSayaH, tatra jIvaviSayaaudayikAdiH SoDhA, tatraudayikaH prazasto'prazastazca tIrthakarAhArakazarIrAdi prazastaH, aprazastastu zabdAdiviSayopabhogahAsyaratyaratItyAdiH, aupazamika upazamazreNyantargatAyuSkakSayAnuttaravimAnaprAptilakSaNastathA satkarmmAnudayalakSaNazceti, kSAyikabhAvaguNazcaturddhA, tadyathA kSINasaptakasya punarmithyAtvAgamanaM 1 kSINamohanIyasyAvazyaMbhAvizeSaghAtikarmmakSayaH 2 kSINaghAtikarmmaNo'nAvaraNajJAnadarzanAvirbhAvaH 3 apagatAzeSakarmmaNo'punarbhavastathA Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-2, uddezaka: ''tyantikaikAntikAnAbAdhaparamAnandalakSaNasukhAvApti4zceti, kSAyopazamikaHkSAyopazamikadarzanAdyavAptiriti, pAriNAmiko bhavyatvAdiriti, sAnnipAtikastavaudayikAdipaJcabhAvasamakAlaniSpAditaH, tadyathA-manuSyagatyudayAdaudayikaH sampUrNapaJcendriyatvAvApteHkSAyopazamikaH darzanasaptakakSayAtkSAyikaHcAritramohanIyopazamadaupazamikaH bhavyatvAtpAriNAmikaiti, ukto jIvabhAvaguNaH / sAmpratamajIvabhAvaguNaH, sa caudayikapAriNAmikayoreva sambhavati, nAnyeSAM, tatraudayikastAvaudayebhavaaudayikaH,sacAjIvAzrayo'nayA vivakSayA, yaduta-kAzcitprakRtayaH pudgalavipAkinya eva bhavanti, kAH punastAH?, ucyante, audArikAdIni zarIrANi paJcaSaT saMsthAnAnitrINyaGgopAGgAniSaTsaMhananAnivarNapaJcakaMgandhadvayaMpaJcarasAaSTau sparzAagurulaghunAma upaghAtanAmaparAghAtanAmaudyotanAmaAtapanAmanirmANanAmapratyekanAmasAdhAraNanAmasthiranAma asthiranAma zubhanAma azubhanAma, etAH sarvA api pudgalavipAkinyaH, satyapijIvasambandhitve pudgalavipAkitvAdAsAmiti, pAriNAmiko'jIvaguNastu dvedhA - anAdipAriNAmikaH sAdipAriNAmikazceti, tatrAnAdipAriNAmiko dharmAdharmAkAzAnAM gatisthityavagAhalakSaNaH, sAdipAriNAmikastvaprendradhanurAdInAM paramANUnAM ca varNAdiguNAntarApattiriti gAthA tAtpayArthaH ||ukto guNo, mUla nikSepArthamAhani. [173] mUle chakkaM dave odaiuvaesa AimUlaM ca / khitte kAle mUlaM bhAve mUlaM bhvetivihN|| vR.mUlasyaSoDhA nikSepo, nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvabhedAt, nAmasthApanegatArthe, dravyamUlaM jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaMtridhA-audayikamUlamupadezamUlamAdimUlaMceti, tatraudayikadravyamUlaM vRkSAdInAM mUlatvena pariNatAni yAni dravyANi, upadezamUlaM yacikitsako rogapratighAtasamarthaM mUlamupadizatyAturAyeti, taccapippalImUlAdikaM, AdimUlaMnAmayavRkSAdimUlotpattAvAdyaMkAraNaM, tadyatsthAvaranAmagotraprakRtipratyayAnmUlanivartanottaraprakRtipratyayAccamUlamutpadyate, etaduktaMbhavati -teSAmaudArikazarItvemUlanivartakAnAMpudgalAnAmudayiSyatAMkAma'NaMzarIramAdhaMkAraNaM, kSetramUlaM yasmin kSetre mUlamutpadyatevyAkhyAyatevA, evaMkAlamUlamapi, yAvantaM vA kAlaMmUlamAste, bhAvamUlaM tu vidheti gAthArthaH / tathAhini. [174] odAiyaM uvadiTThA AitigaMmUla bhAva odiaN| __ Ayario uvadiTThAviNayakasAyAdio aaii| vR. bhAvamUlaM trividham - audayikabhAvamUlam upadeSTa mUlam AdimUlaM ceti, tatraudayikamAvamUlaMvanaspatikAyamUlatvamanubhavannAmagotrakarmodayAtmUlajIvaeva, upadeSTa bhAvamUlaM tvAcAryaupadeSTA yaiH karmabhiHprANinomUlatvenotpadyante,teSAmapimokSasaMsArayorvAyadAdibhAvamUlaM tasya copadeSTetyetadeva darzayati - "viNayakasAio AI tatra mokSasyAdimUlaM jJAnadarzanacAritratapaaupacArikarUpaH paJcadhA vinayaH, tanmUlatvAnmokSAvApteH, tathA cAha* // 1 // "vinayA nANaMNanaNAudaMsaNaMdasaNAhi crnnNtu| caraNAhito mokkho mukkhe sukkhaM annaabaahN|| // 2 // vinayaphalaM zuzrUSA guruzuzrUSAphalaM zruta jnyaanm| jJAnasya phalaM viratirviratiphalaM caashrvnirodhH| Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 AcArAGga sUtram 1/-/2/1/- [ni. 175] // 3 // saMvaraphalaM tapobalamatha tapaso nirjarA phalaM dRSTam / tasmAkriyAnivRttiH kriyaanivRtteryogitvm|| // 4 // yoganirodhAd bhavasantatikSayaH santatikSayAnmokSaH / tasmAtkalyANAnAM sarveSAM bhAjanaM vinyH||" ityAdi saMsArasya tvAdimUlaM viSayakaSAyA iti ||muulmuktmidaaniiN sthAnasya paJcadazadhA nikSepamAhani. [175] nAmaMThavaNAdavie khittaddhA uDDha uvaraI vshii| saMjama paggaha johe ayala gaNaNa saMghaNA bhaave|| vR.tatradravyasthAnaM jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyANAM sacittAcittamizrANAM sthAnamAzrayaH, kSetrasthAnaM bharatAdi udhistiryaglokAditi, yatra vA kSetre sthAnaM vyAkhyAyate, addhAkAlaH tatsthAnaM dvidhA-kAyasthitibhavasthitibhedAt, tatra kAyasthitiH pRthivyaptejovAyUnAmasaGkhyeyA utsarpiNyavasarpiNyaH, vanaspatestu tA evAnantAH, vikalendriyANAmasaGghayeyA varSasahAmrAH paJcendriyatiryagmanujAnAM saptASTau vA bhavAH / bhavasthitistu vAyUdakavanaspatipRthivInAM trisaptadazadvAviMzativarSasahAtmikA, tejasastrINyahorAtrANi, dvIndriyANAM zaGkhAdInAM dvAdaza varSANi, trIndriyANAM pipIlikAdInAmekonapaJcAzadahorAtrANi, caturindriyANAM bhramarAdInAM SaNmAsAH, paJcendriyatiryagmanuSyANAM trINi palyopamAni, devAnAMnArakANAMcakAyasthiterabhAvAdbhavasthitiH trayastriMzatsAgaropamANIti, iyamutkRSTA dvirUpApi, jaghanyA tu sarveSAmantarmuhUrtAtmikA, navaraM devanArakayordaza varSahasrANIti, athavA addhAsthAnaM-samayAvalikAmuhUrtAhorAtrapakSamAsavayanasaMvatsarayugapalyopamasAgaropamotsarpiNyavasarpiNIpudgalaparAvartAtItAnAgatasarvAddhArUpamiti / urddhavasthAnaM tu kAyotsargAdikam, asyopalakSaNatvAniSaNNAdyapi gRhyte| uparatiH-viratiH, tatsthAnaMdezesarvatraca zrAvakasAdhuviSayaM vasatisthAnaMyoyatragrAmagRhAdau vasati / saMyamasthAnaM saMyamaH-sAmAyikacchedopasthApanIyaparihAravizuddhisUkSmasamparAyayathAkhyAtarUpaH, tasya paJcavidhasyApyasaGkhyeyAni saMyamasthAnAni, kiyadasaGkhayamiti cet atIndriyatvAdarthasya na sAkSAnirdeSTuM zakyate, AgamAnusAropamayA tUcyate-ihaikasamayena sUkSmAgnijIvA asaGkhayeyalokAkAzapradezapramANA utpadyante, tebhyo'gnikAyatvena pariNatA asaGkhyeyaguNAH tato'pi tatkAyasthitirasaGkhyeyaguNAH, tato'pyanubhAgabandhAdhyavasAyasthAnAnyasaGkhayeyaguNAni, saMyamasthAnAnyapyetAvantyeveti sAmAnyataH, vizeSatastUcyatesAmAyikacchedopasthApanIyaparihAravizuddhInAM pratyekamasaGkhyeyalokAkAzapradezatulyAni saMyamasthAnAni, sUkSmasamparAyasya tvAntarmuhUrtikatvAdantarmuhUrtasamayatulyAnyasaGkhyeyAni saMyamasthAnAni, yathAkhyAtasyatvekamevAjaghanyotkRSTaM saMyamasthAnam, athavA saMyamazreNyantargatAAne saMyamasthAnAni grAhyANi, sA cAnena krameNa bhavati, tadyathA-anantacAritraparyAyaniSpAditamekaM saMyamasthAnam, asaGkhayeyasaMyamasthAnanirvartitaM kaNDakaM, taizcAsaGkhayeyairjanitaM SaTsthAnakaM, tadasaGkhayeyAtmikA shrenniiti| pragraharathAnaMtuprakarSaNagRhyatevaco'syetipragrahaH grAhyavAkyonAyakaityarthaH,sacalaukiko Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH- 1, adhyayanaM-2, uddezakaH1 lokottarazca, tasya sthAnaM pragrahasthAnaM, laukikaM tAvatpaJcavidhaM, tadyathA-rAjA yuvarAjo mahattaraH amAtyaH kumArazceti, lokottaramapi paJcavidhaM, tadyathA-AcAryopAdhyAyapravRttisthaviragaNAvacchedakabhedAditi / yodhasthAnaM paJcadhA, tadyathA-AlIDhapratyAlIDhavaizAkhamaNDalasamapAda bhedAt / acalasthAnaM tu caturddhA-sAdisaparyavasAnAdibhedAt, tadyathA-sAdisaparyavasAnaM paramANvAderdravyasyaikapradezAdAvavasthAnaM / jaghanyata ekaM samayamutkRSTatazcAsaGghayeyakAlamiti, sAdyaparyavasAnaM siddhAnAM bhaviSyadaddhArUpam, anAdisaparyavasAnamatItAddhArUpasya zailesyavasthAntyasamaye kArmaNataijasazarIrabhavyatvAnAM ceti, anAdyaparyavasAnaM dhamAdhamAkAzAnAmiti gaNanAsthAnamekadvayAdikaM shiirssprhelikaapryntN|sndhaansthaanNdvidhaa-drvytobhaavtshc, punarapyekaikaM dvidhA-chinnAcchinnabhedAt, tatra dravyacchinnasandhAnaM kaJcukAdeH, acchinnasandhAnaM tu pakSmotpadyamAnatantvAderiti, bhAvasandhAnamapiprazastAprazastabhedAtdvedhA, tatraprazastAcchinnamAvasandhAnamupazamakSapakazreNyAmArohato jantorapUrvasaMyamasthAnAnyacchinnAnyeva bhavanti, zreNivyatirekeNa vA pravarddhamAnakaNDakasyeti, chinnaprazastabhAvasandhAnaM punaraupazamikAdibhAvAdaudayikAdibhAvAntaragatasya punarapizuddhapariNAmavataH tatraiva gamanam, aprazastAcchinnabhAvasandhAnamupazamazreNyAH pratipatato'vizuddhayamAnapariNAmasyAnantAnubandhimithyAtvodayaM yAvat, upazamazreNimantareNApi kaSAyavazAtbandhAdhyavasAyasthAnAnyuttarottarANyavagAhamAnasyavAiti, aprazastacchinnabhAvasandhAnaM punaraudayikabhAvAdaupazamikAdibhAvAntarasaGakAntau satyAM punastatraiva gamanamiti / iha dvAradvayaM yogapadyena vyAkhyAtaM, tatra sandhAnasthAnaM drvyvissymitrttubhaavvissymityuktNsthaanm||athvaa bhAvasthAnaM kaSAyANAM yat sthAnaM tadiha parigRhyate, teSAmeva jetavyatvenAdhikRtatvAt, teSAM kiM sthAnaM?, yadAzritya ca te bhavanti, zabdAdiviSayAnAzritya ca te bhavantIti taddarzayatini. [176] paMcasu kAmaguNesuya sddpphrisrsruuvgNdhesuN| jassa kasAyA vaTuMtimUlaTThANaMtu saMsAre // vR. tatrecchAnagarUpaH kAmastasya guNA yAnAzrityAsau cetaso vikAramAdarzayati, te ca zabdasparzararUpagandhAsteSu paJcasvapivyasteSusamasteSuvA viSayabhUteSu yasya' jantorviSaya-sukhapipAsonmukhasyAparamArthadarzinaH saMsArAbhiSvaGgiNorAgadveSatimiropaplutahaTermanojJetara-viSayopalabdhau satyAM kaSAyA 'vartante' prAdurbhavanti, tanmUlazca saMsArapAdapaH prAdurbhavatItyataH zabdAdiviSayodamuta(tAH) kaSAyAH "saMsAre' saMsAraviSayaM mUlasthAnameveti, etaduktaM bhavati-rAgAdyupahatacetAH paramArthamajAnAno'tatsvabhAve'pi tatsvabhAvAropaNenAndhAdapyandhatamaH kAmI modate, yata aah||1|| "zyaM vastu paraM na pazyati jagatyandhaH puro'vasthitaM, rAgAndhastu yadasti tatpariharan yannAsti tat pshyti| / kundendiivrpuurnncndrklshshriimlltaapllvaanaarossyaashuciraashissupriytmaagaatressuynmodte|| dveSaM vA karkazabdAdau vrajatIti, tatazca manojJetarazabdAdiviSayAH kaSAyANAM mUlasthAnaM, te ca saMsArasyeti gAthAtAtparyArthaH / / yadi nAma zabdAdiviSayAH kaSAyAH kathaM tebhyaH saMsAra iti?, ucyate, yataH karmasthiteH kaSAyA mUlaM, sA'pi saMsArasya, saMsAriNazyAvazyaMbhAvinaH kaSAyA iti, etadevAha - Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 AcArAGga sUtram 1/-/2/1/- [ni. 177] ni. [177] jaha savvapAyavANaM bhUmI paiTTiyAI mUlAI / iya kammapAyavANaM saMsArapaiTThiyA mUlA // vR. yathA sarvapAdapAnAM bhUmau pratiSThitAni mUlAni, evaM karmapAdapAnAM saMsAre kaSAyarUpANi mUlAni pratiSThitAnIti gAthArthaH / / nanu ca kathametacchraddheyaM-karmmaNaH kaSAyA mUlamiti ?, ucyate, yato mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetavaH, tathA cAgama; - "jIve NaM bhaMte! katihi ThANehiM NANAvaraNijjaM kammaM baMdhai ?, goyamA ! dohiM ThANehiM, taMjahArAgeNa va doseNa va / rAge duvihemAyA lobhe ya, dose duvihe - kohe ya mANe y| eehiM cauhiM ThANehiM vIriovagRhiehiM nANAvaraNijjaM kammaM baMdhai" evamaSTAnAmapi karmmaNAM yojyamiti / te ca kaSAyA mohanIyAntaHpAtino'STaprakArasya ca karmmaNaH kAraNaM, mohanIyaM kAmaguNAnAM ca (iti) darzayati - aTThavihakammarukkhA savve te mohaNijjamUlAgA / kAmaguNamUlagaM vA tammUlAgaM ca saMsAro // ni. [178 ] vR. yadavAdi prAk - 'iya kammapAyavANaM' tatra katiprakArAH te karmmapAdapAH kiMkAraNA zceti?, ucyate-aSTavidhakarmmavRkSAH, te sarve'pi mohanIyamUlAH, na kevalaM kaSAyAH, kAmaguNA api mohanIyamUlAH yasmAdvedodayAt kAmAH, vedazca mohanIyAntaHpAtItyatastanmohanIyaM mUlamAdyaM kAraNaM yasya saMsArasya sa tathA iti gAthArthaH / tadevaM pAramparyeNa saMsArakaSAyakAmAnAM kAraNa- tvAnmohanIyaM pradhAnabhAvamanubhavati, tatkSaye cAvazyambhAvI karmmakSayaH, tathA cAbhANi - "jeha matthayasUIe, hayae hammae talo / tahA kammANi hammaMti, mohaNije khayaM gae' 11911 - tacca dvidhA-darzanacAritramohanIyabhedAt, etadevAha - duviho a hoi moho daMsaNamoho carittamoho a / ni. [179] kAmA carittamoho teNahigAro ihaM sutte // vR. mohanIyaM karmma dvedhA bhavati, darzanamohanIyaM cAritramohanIyaM ceti, bandhahetorthaividhyAt, tathAhi - arhatsiddhacaityatapaH zrutagurusAdhusaGghapratyanIkatayA darzanamohanIyaM karmma baghnAti, yena cAsAvanantarasaMsArasamudrAntaH pAtyevAvatiSThate, tathA tIvrakaSAyabahurAgadveSamohAbhibhUtaH san dezasarvaviratyupaghAti cAritramohanIyaM karmma baghnAti, tatra midhyAtvasamyagmithyAtvasamyaktvabhedAtredhA darzanamohanIyaM, tathA SoDazakaSAyanavanokaSAyabhedAccAritramohanIyaM paJcaviMzatidhA, tatra kAmAH zabdAdayaH paJca cAritramohaH, tena cAtra sUtre'dhikAro, yataH kaSAyANAM sthAnamatra prakRtaM tacca zabdAdikapaJcaguNAtmakamiti gAthArthaH / / tatra cAritramohanIyottaraprakRtistrIpuMnapuMsakavedahAsyaratilobhAzritakAmAzrayiNaH kaSAyAH saMsAramUlasya ca karmmaNaH pradhAnaM kAraNamiti pracakaTayiSurAhani. [180 ] saMsArassa u mUlaM kammaM tassavi huMti ya kasAyA / te sayaNapesa atthAiesu ajjhatyao a ThiA // vR. 'saMsArasya' nArakatiryagnarAmaragatisaMsRtirUpasya (mUlaM) kAraNamaSTaprakAraM karmma, tasyApi karmmaNaH-krodhAdayonimittaMbhavanti / teSAM ca pratipAditazabdAdisthAnAnAM pracurasthAnatvapratipAdanAya punarapi sthAnavizeSaM gAthAzakalenAha - svajanaH pUrvAparasaMstuto mAtApitRzvazurAdikaH preSyobhRtyAdirartho - dhanadhAnyakupya- vAsturatnabhedarUpaH te svajanAdayaH kRtadvandvA AdiryeSAM mitrAdInAM Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-2, uddezaka: 97 teSu sthitAH kaSAyA viSayarUpatayA, adhyAtmani ca viSayirUpatayA prasannacandraikendriyAdInAmiti gAthArthaH / tadevaM kaSAyasthAna-pradarzanena sUtrapadopAttaM sthAnaM parisamApya teSAmeva kaSAyANAM sUtramUlapadopAttAnAM jetavyatvAdhikRtAnAM nikSepamAhani. [181] nAmaMThavaNAdavie uppattI paccae ya aaeso| rasabhAvakasAe yA teNa ya kohAiyA curo|| vR.yathAbhUtArthanirapekSamabhidhAnamAtraM nAma, sadbhAvasadbhAvarUpA pratikRtiH, sthApanA, kRtabhImabhrakuTyutkaTalalATa(paTa)ghaTitatrizUlaraktAsyanayanasandaSTAdharaspandamAnasvedasalilacitrapustAdyakSavarATakAdigateti, dravyakaSAyAjJazarIrabhavyazarIrAbhyAMvyatiriktAHkarmadravyakaSAyA nokarmedravyakaSAyAzceti, tatrAditsitAttAnudIrNodIrNAH pudgaladravyAprAdhAnyAtkarmadravya-kaSAyAH, nokarmedravyakaSAyAstubibhItakAdayaH, utpattikaSAyAH zarIropadhikSetravAstusthANvAdayoyadAzritya teSAmutpattiH, tathA coktam - // 1 // kiM etto kaTTayaraMjaM mUDho thANuammi aavddio| thANussa tassa rUsaina appaNo duppaogassa" pratyayakaSAyAH kaSAyANAM ye pratyayAH-yAni bandhakAraNAni, te ceha manojJetarabhedAH zabdAdayaH, ata evotpattipratyayoH kAryakAraNagato bhedaH, AdezakaSAyAH kRtimakRtabhRkuTIbhaGgAdayaH, rasatorasakaSAyaH kaTutiktakaSAyapaJcakAntargataH,bhAvakaSAyAH zarIropadhikSetravAstusvajanapreSyArcAdinimittAvibhUtAH zabdAdikAmaguNa- kAraNakAryabhUtakaSAyakarmodayAtmapariNAmavizeSAH krodhamAnamAyAlobhAH, te caikaikazo'nantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasaJjavalanabhedena bhidyamAnAH SoDazavidhA bhavanti, teSAM ca svarUpAnubandhaphalAni gAthAbhirabhidhIyante, taashcemaaH||5|| "jalareNupuDhavipavvayarAIsariso caubviho koho / tiNisalayAkaTThaTThiyaselatthaMbhovamo maanno|| // 2 // mAyAvalehigomuttimeMDhasiMgaghaNavaMsamUlasamA / lobho hliddkddmkhNjnnkimiraaysaamaanno|| // 3 // pakkhacaumAsavaccharajAvajjIvANugAmiNo kmso| devanaratiriyanArayagaisAhaNaheyavo bhaNiyA / " eSAMcanAmAdhaSTavidhakaSAyanikSepANAMkatamonayaHkamicchatItyetadabhidhIyate-tatranaigamasya sAmAnyavizeSarUpatvAnnaikagamatvAcca tadabhiprAyeNa sarve'pi sAdhavo nAmAdayaH, saGgavyavahArau tu kaSAyasambandhAbhAvAdAdezasamutpattInecchataH,RjusUtrastuvartamAnArthaniSThatvAdA-dezamutpattisthApanA necchati, zabdastu nAmno'pikathaJcidbhAvAntarbhAvAnnAmabhAvAvicchatIti gaathaataatpryaarthH||tdevN kaSAyAH karmakAraNetvenoktAH, tadapi saMsArasya, sa ca katividha iti darzayatini. [182] davve khitte kAle bhavasaMsAre abhaavsNsaare| paMcaviho saMsAro jatthete saMsaraMti jiaa|| Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/2/1/- [ni. 182] vR. dravyasaMsAro vyatirikto dravyasaMsRtirUpaH, kSetrasaMsAro yeSu kSetreSu dravyANi saMsaranti, kAlasaMsAraH yasmin kAla iti, nArakatiryagnarAmaragaticaturvidhAnapUrvyadayAdbhavAntarasaGakmaNaM bhavasaMsAraH, bhAvasaMsArastu saMsRtisvabhAva audayikAdibhAvapariNatirUpaH, tatraca prakRtisthityanubhAgapradezabandhAnAM pradezavipAkAnubhavanam evaM dravyAdikaH paJcavidhaH saMsAraH, athavA dravyAdikazcaturthAsaMsAraH, tadyathA-azvAddhastinaMgrAmAnagaraMvasantAdgrISmaMaudayikAdaupa-zamikamiti gaathaarthH|| tasmiMzca saMsAre karmavazagAH prANinaH saMsarantItyataH karmanidarzanArthamAha ni. [183] nAmaMThavaNAkammaM davvakammaM pogkmmNc| samudAniriyAvahiyaM AhAkammaM tavokammaM // ni. [184] kiikamma bhAvakammaMdasaviha kamma samAsao hoi| aTTha viheNa u kammeNa etya hoi ahigaaro|| vR. nAmakarma karmArthazUnyabhidhAnamAtraM, sthApanAkarma pustapatrAdau karmavargaNAnAM sadbhAvAsadbhAvarUpAsthApanA, dravyakarmavyatiriktidvidhA-dravyakarmanodravyakarmaca,tatradravyakarma karmavargaNAntaHpAtinaH pudgalAH bandhayogyA vadhyamAnA baddhAzcAnudIrNA iti, nodravyakarma kRSIbalAdikarma / atha karmavargaNAntaHpAtinaH pudgalA dravyakarmetyavAci, kAH punastA vargaNA iti saGkIttaryante?, iha vargaNAH sAmAnyena caturvidhAH-dravyakSetrakAlabhAvabhedAt, tatra dravyata ekadvayAdisaGkhayeyAsaDkhyeyAnantapradezikAH kSetrato'vagADhadravyaikadvayAdisaGkhayeyAsaGghayeyapradezAtmikAHkAlata ekadvayAdisaGkhyeyAsaGkhakyeyasamayasthitikAH bhAvato rUparasagandhasparzasvagatabhedAtmikAH sAmAnyataH, -vizeSatastUcyante-tatra paramANUnAmekA vargaNA, evamekaikaparamANUpacayAt saGghayeyapradezikAnAM skandhAnAM saGkhayeyAH asaGkhayeyapradezikAnAmasaGkhayeyAH, etAzcaudArikAdipariNAmAgrahaNayogyAH, anantapradezikAnAmapyanantA agrahaNayogyAH, tA ullaGghaya audArikagrahaNayogyAstvanantAnantapradezikAH khalvanantA eva bhavanti, tatrAyogyotkRSTavargaNAyAM rUpe prakSipte audArikazarIragrahaNayogyA jaghanyA vargaNA bhavati, punarekaikapradezavRddhayA pravarddhamAnA audArikayogyotkRSTavargaNA yAvadanantA bhavanti, athajaghanyotkRSTayoH ko vizeSaH?,jaghanyAt utkRSTA vizeSAdhikAH, vizeSastvasyA evaudArikajaghanyavargaNAyA anantabhAgaH, tasya cAnantaparamANumayatvAdekaikottarapradezopacaye satyapyaudArikayogyavargaNAnAM jaghanyotkRSTamadhyavartinInAmAnantyaM, tataaudArikayogyotkRSTavargaNAyAMrUpaprakSepeNAyogyavargaNAjaghanyA bhavanti, etA apyekaikapradezavRddhayotkRSTAntA anantA bhavanti, jaghanyotkRSTavargaNAnAM ko vizeSaH ?, jaghanyAbhyo'saGkhyeyaguNA utkRSTAH, tAzca bahupradezatvAdatisUkSmapariNAmatvAccaudArikasyAnanta evAgrahaNayogyA bhavanti, alpa-pradezatvAbAdarapariNAmatvAcca vaikriyasyApIti, atraca yathA yathApradezopacayastathAtathA vizrasApariNAmavazAdvargaNAnAM sUkSmataratvamavaseyam / etadevotkRSTopari rUpaprakSepayogyAyogyAdikaM vaikriyazarIravargaNAnAMjaghanyotkRSTavizeSalakSaNaMcAvaseyaM, tathA vaikriyAhArakAntarala-varlsayogyavargaNAnAM Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-2, uddezaka:9 jaghanyotkRSTavizeSAsaGgakhyeyaguNatvamiti, punarapyayogyavargaNopari rUpaprakSepAt jaghanyAhArakazarIyogyavargaNA bhavanti, tAzca pradezavRddhayA varddhamAnA utkRSTAM yAvadanantA bhavanti, atha jaghanyotkRSTayoH kiyadantaramiti? ucyate, jaghanyAbhya utkRSTa vizeSAdhikAH ko vizeSa iticet ?, jaghanyavargaNAyA evAnantabhAgaH, tasyApyanantaparamANutvAdAhArakazarIrayogyavargaNAnAM pradezottaravRddhAnAmAnantyamitibhAvanA, tasyAmevotkRSTavargaNAyAMrUpeprakSiptejaghanyA AhArakAgrahaNayogyavargaNAH, tataH pradezavRddhayA varddhamAnA utkRSTAM yAvadanantA eva AhArakasya sUkSmatvAd bahupradezatvAccAyogyA eva bhavanti, bAdaratvAdalpapradezavRddhayA varddhamAnA utkRSTAM yAvadanantA evaAhArakasya sUkSmatvAdbahupradezatvAccAyogyAeva bhavanti, bAdaratvAdalpapradezatvAccataijasasyeti, jaghanyotkRSTayoH kiyadantaramiti ? ucyate, jaghanyAbhya utkRSTA anangataguNAH, kena guNakAra- Neti cet, abhavyebhyo'nantaguNAH siddhAnAmantabhAga iti, tadupari rUpe prakSipte taijasazarIravargaNAjaghanyAH, etAapipradezavRddhayA varddhamAnA utkRSTAMyAvadanantA bhavanti, atha jaghanyotkRSTayoH kiyadantaraM ?, jaghanyAbhya utkRSTA vizeSastu jaghanyavargaNAnantabhAgaH, tasyApyanantapradezatvAjaghanyotkRSTAntarAlavargaNAnAmAnantyaM bhavati, taijasotkRSTavargaNopari rUpe prakSipte satyagrahaNavargaNA bhavanti, evamekAdivRddhayotkRSTAntA anantAH, tAzcAtisUkSmatvAd bahupradezatvAcca taijasasyAgrahaNayogyAH, bAdaratvAt alpapradezatvAcca bhASAdravyasyApIti, jaghanyotkRSTayoranantaguNatvena vizeSo, guNakArazcAbhavyebhyo'nantaguNaH siddhAnAmanantabhAgaiti, tasyAmayogyotkRSTavargaNAyAM rUpe prakSipte jaghanyA bhASAdravyavargaNA bhavati, tasyAzca pradezavRddhayA utkRSTavargaNAparyantAmyanantAni sthAnAni bhavanti, jaghanyotkRSTayorvizeSo jaghanyavargaNAnantabhAgAdhikotkRSTavargaNA bhavati, atrApyananta-bhAgasyAnantaparamANvAtmakatvAdbhASAdravyayogyavargaNAnAmAnantyamavaseyaM, tadanenaikAdipradeza- vRddhiprakrameNAyogyavargaNAnAM jaghanyotkRSTAdikaM jJAtavyaM, navaraM jaghanyotkRSTayorbhedo'yam - abhavyAnantaraguNaH siddhAnantabhAgAtmakaH, tAsAM ca pUrvahetukadambakAdeva bhASAdravyAnApanadravya- yorayogyatvamavaseyam, ayogyotkRSTavargaNAyAMrUpe prakSipteAnApAnavargaNAjaghanyA, tato rUpottaravRddhayotkRSTavargaNAntA anantA bhavanti, jaghanyAtautkRSTA jaghanyAnantabhAgAdhikA, tadupari rUpottaravRddhayA jaghanyotkRSTabhedenAgrahaNavargaNA, vizeSastvabhavyebhyo'nantaguNaH siddhAnAmanantabhAgaH, punarapyayogyotkRSTavargaNopari pradezAdivRddhayA jaghanyotkRSTabhedA manodravyavargaNA, jaghanya vargaNAnantabhAgo vizeSaH,punarapi pradezottarakrameNAgrahaNavargaNA, vizeSazcAbhavyAnantaguNAdikaH, tAzca pradezabahutvAdatisUkSmatvAcca manodravyAyogyAH,alpapradezatvAd,bAdaratvAcca kArmaNasyApi, tadupari rUpe prakSipte jaghanyAH kArmaNazarIravargaNAH, punarapyekaikapradezavRddhayA varddhamAnA utkRSTA yAvadanantA bhavanti, atha jaghanyotkRSTayoH kaH prativizeSa iti ?, ucyate, jaghanyavargaNAnantabhAgAdhikotkRSTavargaNA,sacAnantabhAgo'nantAnantaparamANvAtmako'taevAnantabhedabhinnAH karmedravyavargaNA evaM bhavanti, AbhizcAtra prayojanaM, dravyakarmaNo vyAcikhyAsitatvAditi / zeSA api vargaNAH kramAyAtAH vineyajanAnugrahArthaM vyutpAdyante-punarapyutkRSTakarmavargaNopari rUpAdiprakSepeNa Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/1/1/- [ni. 184] jaghanyotkRSTabhedabhinnA dhruvavargaNAH, jaghanyAbhya utkRSTadhaH sarvvajIvebhyo'nantaguNAH, tadupari rUpaprakSepA- dikrameNAnantA eva jaghanyotkRSTabhedA adhruvavargaNAH, adhruvatvAdadhruvAH, pAkSikasadbhAvAdadhruvatvaM, jaghanyotkRSTabhedo'nantarokta eva, tadutkRSTopari rUpAdipravRddhayA jaghanyotkRSTabhedA anantA eva zUnyA vargaNA bhavanti, jaghanyotkRSTavizeSaH pUrvavat, tAsAM saMsAre'pyabhAvAt zUnyavargaNA ityabhidhAnam, etaduktaM bhavati adhruvavargaNopari pradezavRddhayA'nantA api na sambhavantIti prathamA zUnyavargaNA, tadupari rUpAdivRddhayA jaghanyotkRSTabhedAH pratyekazarIravargaNA bhavanti, jaghanyAtaH kSetrapalyopamA saGghayeyabhAgapradezaguNotkRSTatha, tadupari rUpottarAdivRddhayA jaghanyotkRSTabhedA anantA eva zUnyavargaNA bhavanti, jaghanyavargaNAta utkRSTadha tvasamayeyabhAgapradezaguNA, tadasaGghayeyabhAgo'pyasaGkhyeyalokAtmakaiti dvitIyA zUnyavargaNA, tadupari rUpAdivRddhayAbAdaranigodazarIravargaNA jaghanyAtaH kSetrapalyopamAsaGghayeyabhAgapradeguNotkRSTatha, tadupari rUpAdivRddhayA jaghanyotkRSTabhedA tRtIyA zUnyavargaNA, utkRSTA jaghanyAto'saGkhyeyaguNA, ko guNakAra iti ?, ucyate, aGgulAsaGghayeyabhAgapradezarAzerAvalikAkAlAsaGghayeyabhAgasamayapramANakRtapaunaHpunyavargamUlasyAsaGghayeyabhAgapradezapramANa iti, tadupari rUpottaravRddhayA jaghanyotkRSTabhedA caturthI zUnyavargaNA, jaghanyAta utkRSTA caturastrIkRtalokasyAsaGkhyeyAH zreNyaH, tAzca pratarAsaGghayeyabhAgatulyA iti, tadupari rUpAdivRddhayA jaghanyotkRSTabhedA mahAskandhavargaNA, jaghanyAta utkRSTA kSetrapalyopamasyAsaGghayeyaguNA saMkhyeyaguNA veti / uktAH samAsato vargaNAH, vizeSArthinA tu karmaprakRtiravalokanIyeti / sAmprataM prayogakarma, vIryAntarAyakSayopazamAvirbhUtavIryeNAtmanA prakarSeNa yujyata iti prayogaH, 100 sacamanovAkkAyalakSaNaH paJcadazadhA, kathamiti ?, ucyate, tatra manoyogaH satyAsatyamizrAnubhayarUpazcaturddhA, evaM vAgyogo'pi kAya yogaH saptadhA - audArikaudArikamizravaikriyavaikriyamizrAhArakAhArakamizrakArmaNayogabhedAt, tatra manoyogo manaH paryAptayA paryAptasya manuSyAdeH, dAgyogo'pi dvIndriyAdInAm, audArikayogastiryagmanujayoH zarIrapayaptirUddharvaM, tadAratastu mizraH, kevalinovA samudghAtagatasya dvitIyaSaSThasaptamasamayeSu, vaikriyakAyayogo devanArakabAdaravAyUnAm, anyasya vA vaikriyalabdhimataH, tanmizrastu devanArakayorutpattisamaye'nyasya vA vaikriyaMnirvartayataH, AhArakakAyayogazcaturdazapUrvavida AhArakazarIrasthasya, tanmizrastu nirvarttanAkAle, kArmaNayogo vigrahagatau kevalisamudghAte vA tRtIyacaturthapaJmasamayeSviti / tadanena paJcadazavidhenApi yogenAtmA'STau pradezAn vihAyottaptabhAjanodakavadudvarttamAnaiH sarvairevAtmapradezairAtmapradezAvaSTabdhAkAzadezasthaM kArmaNazarIrayogyaM karmadalikaM yad badhnAti taThaprayogakarmetyucyate, uktaM ca"jAva NaM esa jIve eyai veyai calai phaMdaItyAdi tAva NaM aTThavihabaMdhae vA sattavihabaMdhae vA chavvihabaMdhae vA egavihabaMdhae vA no NaM abaMdhae" / - samudAnakarmasampUrvAdAGpUrvvAcca dadAtermyuDantAt pRSodarAdipAThena AkArasyokArAdezena rUpaM bhavati, tatra prayogakarmaNaikarUpatayA gRhItAnAM karmavargaNAnAM samyagmUlottaraprakRtisthityanubhAvapradezabandhabhedenAG maryAdayA dezabandho jJAnAvaraNIyAdiH, uttaraprakRtibandhastUcyateuttaraprakRtibandho jJAnAvaraNIyaM paJcadhA - matizrutAvadhimanaHparyAyakevalAvaraNabhedAt, tatra Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 2, uddezaka: 1 kevalAvArakaM sarvaghAti zeSANi tu dezasarvaghAtInyapi, darzanAvaraNIyaM navadhA- nidrApaJcakadarzanacatuSTabhedAt, tatra nidrApaJcakaM prAptadarzanalabdhyupayogopaghAtakAri, darzanacatuSTayaMtudarzanalabdhiprAptereva, atrApi kevaladarzanAvaraNaM sarvaghAti zeSANi tu dezataH * vedanIyaM dvidhA - sAtAsAtabhedAt, mohanIyaM dvidhA-darzanacAritrabhedAt, tatra darzanamohanIyaM trighAmithyAtvAdibhedAt, bandhatastvekavidhaM cAritramohanIyaM SoDazakaSAyanavanIkaSAyabhedAtpaJcaviMzatividham, atrApi mithyAtvaM sajjavalanavarjA dvAdaza kaSAyAzca sarvvaghAtinyaH, zeSAstu dezaghAtinya iti, AyuSkaM caturddhA-nArakAdibhedAt, nAma dvicatvAriMzadbhedaM gatyAdibhedAt, trinavatibhedaM cottarottaraprakRtibhedAt, gatizcaturddhA jAtirekendriyAdibhedAtpaJcadhA zarIrANi audArikAdibhedAtpaJcadhA audArikavaikriyAhArakabhedAdaGgopAGgaMtridhA nirmANanAma sarvvajIvazarIrAvayavaniSpAdakamekadhA bandhananAma audArikAdikarmmavargaNaikatvApAdakaM paJcadhA saGghAtanA - maudArikAdikarmmavargaNAracanAvizeSasaMsthApakaM paJcadhA saMsthAnanAma samacaturasrAdi SoDhA saMhanananAma vajraRSabhanArAcAdi SoDhaiva sparzo'STadhA rasaH paJcadhA gandho dvidhA varNaH paJcadhA AnupUrvI nArakAdizcaturddhA vihAyogatiH prazastaprazastabhedAt dvidhA aguralaghUpaghAtaparAghAtAtApodyotocchvAsa pratyekasAdhAraNatrasasthAvarazubhAzubhasubhagadurbhagasusvaraduHsva rasUkSmabAdaraparyAptakAparyAptakasthirAsthirAdeyAnAdeyayazaH kIrttiayazaH kIrttitIrthakaranAmAni pratyekamekavidhAnIti, gotramuJccanIcabhedAt dvidhA, antarAyaM dAnalAbhabhogopabhogavIryabhedAt paJcadhetyuktaH prakRtibandho, bandhakAraNAni tu gAthAbhirucyante - 11911 // 2 // // 3 // // 4 // // 5 // // 6 // // 7 // // 8 // // 9 // "paMDiNIyamaMtarAiya uvadhAe tappaosa ninhavaNe / AvaraNadugaM bandhai bhUo aJccAsaNAe ya // bhUyANukaMpavayajogaujjuo khaMtidANagurubhatto / bandhai bhUo sAyaM vivarIe bandhaI iyaraM // arahaMtasiddhaceiyatavasu agurusAdhusaMghapaDiNIo / baMdhai daMsaNamohaM anaMtasaMsArio jeNaM // tivvakasAo bahumohapariNato rAgadosasaMjutto / baMdhai carittamohaM duvihaMpi carittaguNaghAI // micchaddiTThI mahAraMbhapariggaho tivvalobha nissIlo / niraAuyaM nibaMdhai pAvamatI roddapariNAmo // ummaggadesao maggaNAsao gUDhahiyaya mAillo / saDhasIlo sa sasallo tiriAuM baMdhaI jIvo // pagatIe~ taNukasAo dAnarao sIlasaMjamavihUNo / majjhimaguNehi jutto maNuyAuM bandhaI jIvo // aNuvvaya mahavvaehi ya bAlatavo'kAmanijjarAe ya / devAuyaM nibaMdhai sammaddiTThI u jo jIvo // maNavayaNakAyavaMko mAillo gAravehi paDibaddho / asubhaM baMdhai nAmaM tappaDipakkhehi subhanAmaM // 101 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 AcArAGga sUtram 9/-/2/9/- [ni. 184] // 10 // arihaMtAdisu bhatto suttaruI payaNumANa gunnpehii| bandhai uccAgoyaM vivarIe baMdhaI iyrN|| // 11 // pANavahAdIsurato jinnpuuyaamokkhmggvigghyro| ___ ajei aMtarAyaNa naiijeNicchiyaM lAbhaM / " sthitibandho mUlottaraprakRtInAmutkRSTajaghanyabhedaH,tatrotkRSTomUlaprakRtInAMjJAnAvaraNIya darzanAvaraNIyavedanIyAntarAyANAM triMzatsAgaropamakoTIkoTyaH, yasya ca yAvatyaH koTIkoTyaH sthitistasya tAvantyeva varSazatAnyabAdhA, tadupari pradezato vipAkato vA anubhavaH, etadeva pratikarmasthitayojanIyaM, saptatimrmohanIyasya, nAmagotrayovizattiH,trayastriMzatsAgaropamANyAyuSaH puurvkottiitribhaago'baadhaa|jghnyojnyaandrshnaavrnnmohniiyaantraayaannaamntrmuhuurt, nAmagotrayoraSTau muhUrtAH, vedanIyasya dvAdaza, AyuSaH kSullakabhavaH, scaanaapaansptdshbhaagH| ___ sAmpratametadeva bandhadvayamuttaraprakRtInAmucyate-tatrotkRSTo matizazrutAvadhimanaHparyAyakevalAvaraNanidrApaJcakacakSurdarzanAdicatuSkAsadvedyadAnAdyantarAyapaJcakabhedAnAM viMzateruttaraprakRtInAM triMzatsAgaropamakoTIkoTyaH, strIvedasAtavedanIyamanujagatyAnupUrvINAM catasRNAMpaJcadaza, mithyAtvasyaudhikamohanIyavat, kaSAyaSoDazakasyacatvAriMzatkoTIkoTyaH, napuMsakavedAratizokabhayajugupsAnarakatiryaggatyekendriyapaJcendriyajAtyaudArikavaikriya zarIratadaGgopAGgadvayataijasakArmaNahuNDasaMsthAnAntayasaMhananavarNagandharasasparzanarakatiryagAnupUrvIaguruladhUpaghAtaparAghAtocchvAsAtapodyotAprazastavihAyogatitrasasthAvarabAdaraparyAptakapratyekAsthirAzubhadurbhagaduHsvarAnAdeyAyazaHkIrtinirmANanIcairgotrarUpANAM tricatvAriMzata uttaraprakRtinAM viMzatiH, puMvedahAsyaratidevagatyAnupUrvIdvayAdyasaMsthAnasaMhananaprazasta vihAyogatisthira- zubhasubhagasusvarAdeyayazaHkIttyuccairgotrarUpANAM paJcadazAnAmuttaraprakRtInAM daza, nyagrodhasaMsthAna- dvitIyasaMhananayorvAdaza tRtIyasaMsthAnanArAcasaMhananayozcaturdaza kubjasaMsthAnArdhanArAcasaMhananayoH SoDaza vAmanasaMsthAnakIlikAsaMhananadvitricaturindriya jAtisUkSmAparyAptakasAdhAraNAnAmaSTAnAmuttaraprakRtInAmaSTAdaza, AhArakatadaGgopAGgatIrthakaranAmnAM sAgaropamakoTIkoTirminnAntarmuhUrtamabAdhA, devanArakAyuSoraudhikavat, tiryagmanuSyAyuSaH palyopamatrayaM pUrvakoTitribhAgo'bAdhA, ukta utkRSTaH sthitibandho, jaghanya ucyate-matyAdipaJcakacakSurdarzanAdyAvaraNacatuSkasaJjavalanalobhadAnAdyantarAyapaJcakabhedAnAM paJcadazAnAmantarmuhUrtamantarmuhUrtamevAbAdhA, nidrApaJcakAsAtAvedanIyAnAMpaNNAMsAgaropamasya trayaHsaptabhAgAHpalyopamAsaGkhayeyabhAganyUnAH, sAtAvedanIyasya dvAdaza muhUrtA antarmuhUrtamabAdhA, mithyAtvasya sAgaropamaM palyopamasaGkhayeyabhAganyanam, AdhakaSAyadvAdazakasya catvAraHsaptabhAgAHsAgaropamasyapalyopamAsaGkhayeyabhAganyanAH, saavalanakrodhasya mAsadvayaM, mAnasya mAsaH, tadarthaM mAyAyAH, puMvedasyASTau saMvatsarAH, sarvatrAntamuhUrtamabAdhA, zeSanokaSAyamanuSyatiryaggatipaJcendriyajAtyaudArikatadaGgopAGgataijasakArmaNaSaTsaMsthAnasaMhananavarNanagandharasasparzatiryagmanujAnupUrvIagurulaghUpaghAtaparAghAtocchvAsAtapodyotaprazastAprazastavihAyogatiyazaHkIrtivarjatrasAdiviMzatikanirmANanIcairgotradeva Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 2, uddezakaH 1 gatyAnupUrvIdvayanarakagatyAnupUrvI dvayavaikri yazarIratadaGgopAGgarUpAmaNAmaSTaSaSTayuttaraprakRsAgaropamasya dvau saptabhAgau palyopamAsaGkhyeyabhAganyUnI antarmuhUrttamabAdhA, vaikriyaSaTkasya tu sAgaropamasahasya dvau saptabhAgI palyopamAsaGghayeyabhAgAnyUnAvantarmuhUrttamabAdhA, AhArakatadaGgopAGgatIrthakaranAmnAM sAgaropamakoTIkoTirbhinnAntarmuhUrtamabAdhA, nanu cotkRSTo'pyetAvanmAtra evAbhihitastaH ko'nayorbheda iti ?, ucyate, utkRSTAt, saGghayeyaguNahIno jaghanya iti, yazaH kIrtyaccairgotrayoraSTamuhUrttAnyantarmuhUrtamabAdhA, devanArakAyuSordaza varSasahAmrANyantarmuhUrtamabAdhA, tiryagmanujAyuSoH kSullakabhavo'ntarmuhUrtamabAdheti, bandhanasaGghAtayoraudArikAdizarIrasahacaritatvAttadgata evotkRSTajaghanyabhedo'vagantavya iti / uktaH sthitibandhaH, anubhAvabandhastUcyate tatra zubhAzubhAnAM karmaprakRtInAM prayoga-karmaNopAttAnAM prakRtisthitipradezarUpANAM tIvramandAnubhAvatayA'nubhavanamanubhAvaH, sa caikadvitricatuHsthAnabhedenAnugantavyaH, tatrAzubhaprakRtInAM kozAtakIrasasamakvadhyamAnArddhatribhAgapAdAvazeSatulyatayA tIvrAnubhAvo'vagantavyo mandAnubhAvastu jAtirasaikadvitricaturguNodakaprakSepAsvAdatulyatayeti, zubhAnAM tu kSIrekSurasadRSTAntaH pUrvavadyojanIyaH, atra ca kozAtakI kSusAdAvudakabindvAdiprakSepAt vyatyayAdvA bhedAnAmAnantyamavaseyamiti / atra cAyUMSi bhavavipAkIni AnupUrvyaH kSetravipAkinyaH zarIrasaMsthAnAGgopAGgasaGghAtasaMhananavarNagandharasasparzAgurulaghUpaghAtaparA ghAta`dyotAtapanirmANapratyekasAdhAraNasthirAsthirazubhAzubharUpAH pudgalavipAkinyaH, zeSAstu jJAnAvaraNAdikA jIvavipAkinya ityukto'nubhAvabandhaH / pradezabandhastvekavidhAdibandhakApekSayA bhavati, tatra yadaikavidhaM baghnAti tadA prayogakarmaNaikasamayopAttAH pudgalA sAtAvedanIyabhAvena vipariNamante SaDvidhabandhakasya vAyumahanIyavaH SoDhA, saptavidhabandhakasya saptadhA, aSTavidhabandhakasyASTadheti, tatrAdyasamayaprayogAttAH pudgalAH samudAnena dvitIyAdisamayeSvalpa bahupradezatayA'nena krameNa vyavasthApayatitatrAyuSaH stokAH pudgalAH, tadvizeSAdhikAH pratyekaM nAmagotrayoH, parasparaM tulyAH, tadvizeSAdhikAH pratyekaM jJAnadarzanAvaraNAntarAyANAM, tebhyo vizeSAdhikA mohanIye / nanu ca tebhyo vizeSAdhiikA ityatra nirddhAraNe paJcamI, sA ca "paJcamI vibhakte" ityanena sUtreNa vidhIyate, asyacAyamarthovibhAgo vibhaktaM tatra paJcamI vidhIyamAnA yatrAtyantavibhAgastatraiva bhavati, yathA mAthurebhyaH pATaliputrakA abhirUpatarAH, iha ca karmmapudgalAnAM sarvadaikatvaM, tathAvasthAnAmeva ca buddhayA bahupradezAdiguNena pRthakkaraNaM cikIrSitaM, tatra SaSThI saptamI vA nyAyyA, tadyathA- gavAM goSu vA kRSNA sampannakSIratameti, naiSa doSo, yatrAvadhyavadhimatoH sAmAnyavAcI zabdaH prayujyate tatraiva SaSThIsaptamyau, "yatazca nirddhAraNamityanena sUtreNa vidhIyete, yathA gavAM kRSNA sampannakSIratamA, manuSyeSu pATaliputrakAH ADhyatarAH, karmmavargaNApudgalAnAM vedanIye bahutarA iti, yatra punarvizeSavAcI zabdo'vadhitvenopAdIyate tatra paJcamyeva, yathA khaNDamuNDazabala- zAbaleyadhavaladhAvaleyavyaktibhyaH kRSNA sampannakSIratameti, ato nAtra vibhAgaH kAraNamavibhAgo vA, yato mAthurapATaliputrakAdivibhAgena vibhaktAnAmapi sAmAnyamanuSyAdizabdoccAraNe SaSThIsaptamyau bhavato, yatra tu punarmmAthurAdivizeSo'vadhitvenopAdIyate tatra kAryavazAdekasthAnAmapi paJcamyeva, tadiha satyapi 103 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 AcArAGga sUtram 1/-/2/1/- [ni. 184] karmavargaNAnAmekatvetadvizeSasyAvadhitvenopAdAnAtpaJcamyevanyAcyeti, tadvizeSAdhikA vedanIye uktaHpradezabandhaH smudaankaapiiti|saamprtmiiryaapthikN, "IragatipreraNayoH" asmAdbhAve Nyat, IraNamIryA tasyAH panthAIryApathastatrabhavamIryApathikaM, kazcaryAyAH panthA bhavati?, yadAzritA sA bhavatIti?, etacca vyutpattinimittaM yatastiSThato'pi tadbhavati, pravRttinimittaM tu sthityabhAvaH, taccopazAntakSINamohasayogakevalinAMbhavati, sayogakevalino'pi hi tiSThato'pi sUkSmagAtrasaJcArA bhavanti, uktaMca- "kevalI NaM bhaMte ! assiM samayaMsi jesu AgAsapadese hatthaM vA pAyaM vA ogAhittA NaM paDisAharejjA, pabhUNaM bhaMte! kevalI tesucevAgAsapadesesupaDisAharittae?, no iNaDhe samaDhe, kahaM ?, kevalissaNaM calAiM sarIrovagaraNAI bhavaMti, calovagaraNattAe kevalI no saJcAeti tesu cevAgAsapadesesu hatthaM vA pAyaM vA paDisAharittae" tadevaM sUkSmataragAtrasaJcArarUpeNa yogena yatkarmabadhyate tadIyyArpathikam-IpribhavaM, IyahitukamityarthaH, tacca dvisamayasthitikam-ekasmin samaye baddhaM dvitIye veditaM, tRtIyasamaye tadapekSayA cAkarmateti, kathamiti ?, ucyate, yatastatprakRtitaH sAtAvedanIyamakaSAyatvAt sthityabhAvena badhyamAnameva parizaTati, anubhAvato'nuttaropapAtikasukhAtizAyipradezataHsthUlarUkSazuklAdibahupradezamiti, uktNc||1|| "appaM bAyaramauyaM bahuMca lukkhaM ca sukkilaM ceva / maMdaM mahavvataMtiya sAtAbahulaM ca taM kammaM // alpaMsthititaH sthiterevAbhAvAt, bAdaraMpariNAmato'nubhAvatomRdvanubhAvaM, bahucabahupradezaiH, rUkSaMsparzato, varNena zuklaM, mandaM lepataH, sthUlacUrNamuSTimRSTakuDyApatitalepavatmahAvyayamekasamayenaiva sarvApagamAt, saataabhulmnuttroppaatiksukhaatishaayiiti|uktmiiryaapthikm, adhunAAdhAkarma, yadAdhAya-nimittatvenAzritya pUrvoktamaSTaprakAramapi karma badhyate tadAdhAkarmeti, tacca zabdasparzarasarUpagandhAdikamiti, tathAhi-zabdAdikAmaguNaviSayabhiSvaGgavAn sukhalipsurmohopahatacetAH paramArthAsukhamayeSvapi sukhAdhyAropaM vidadhAti, taduktam - ||1||"duHkhaatmkessu viSayeSu sukhAbhimAnaH, saukhyAtmakeSu niyamAdiSu duHkhabuddhiH / utkIrNavarNapadapaGkirivAnyarUpA, sArUpyameti vipriitgtipryogaat||" etaduktaMbhavati-karmanimittabhUtA manojJetarazabdAdayaevAdhAkarmetyucyante iti|tpHkrm tasyaivASTaprakArasya karmaNobaddhaspRSTanidhattanikAcitAvasthasyApi nirjarAhetubhUtaMbAhyAbhyantarabhedena dvAdazaprakAraMtapaHkarmetyucyate / kRtikarmatasyaiva krmnno'pynkaarkmrhtsiddhaacaaryopaadhyaayvissyaavnaamaadiruupmiti|bhaavkrmaa punarabAdhAmullaGghaya svodayenodIraNAkaraNena vodIrNAH pudgalAH pradezavipAkAbhyAM bhavakSetrapudgalajIveSvanubhAvaM dadato bhAvakarmazabdenocyanta iti / tadevaM nAmAdinikSepeNa dazadhA karmoktam, iha tu samudAnakarmopAttenASTavidhakarmaNA'dhikAra iti gAthAzakalena darzayati--aTTaviheNa0 gAthArddhakaNThayamiti gAthAdvayaparamArthaH // tadevaM sUtrAnugamena sUtre samuccArite nikSepaniyuktyanugamana pratipadaM nikSipte nAmAdinikSepeca vyAkhyAte satyuttarakAlaM sUtraM vivriyate mU. (63) je guNe se mUlaTThANe, je mUlaTThANe se guNe / iti se guNaThI mahayA pariyAveNaM puNo puNo vase pamatte-mAyA me piyA me bhajjA me puttA me dhUA meNhusA me sahisayaNasaMgaMthasaMthuA Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 zrutaskandhaH- 1, adhyayanaM-2, uddezaka: me vivittuvagaraNaparivaTTaNabhoyaNacchAyaNaM me / iccatyaMgaDDhie loeaho yarAoya paritappamANe kAlAkAlasamuTThAI saMjogaTThI aTThAlobhI AlupesahasAkAre viniviThThacatte, etya satye puNo puNo, appaM ca khalu AuyaM ihamegesiMmANa vANaM taMjahA // vR asya cAnantaraparamparAdisUtraiH sambandho vAcyaH, tatrAnantarasUtrasambandhaH-se hu muNI pariNNAyakamme'ti, sa muniH parijJAtakA bhavati yasyaitadguNamUlAdikamadhigataM bhavati, paramparasUtrasambandhastu sejaMpuNajANijjAsahasaMmuiyAeparavAgaraNeNaMannesivAsoccA svasammatyA paravyAkaraNena tIrthakaropadezAdanyebhyo vA''cAryAdibhyaH zrutvA jAnIyAt-paricchindyAta, kiM tadityucyate- 'jeguNe semUlaThThANe',AdisUtrasambandhastu suyaM meAusaMteNaMbhagavayAevamakkhAyaM' kiM tat zrutaM bhavatA yadbhagavatA yAyuSmatA''khyAtamiti?, ucyate, je guNe se mUlaTThANe', 'ya' itisarvanAmaprathamAntaMmAgadhadezIvacanatvAdekArAntaMsAmAnyoddezArthAbhidhAyIti, guNyate-bhidyate vizeSyate'nena dravyamiti guNaH, sa ceha zabdarUparasagandhasparzAdikaH, "sa' iti sarvanAma prathamAntamuddiSTanirdezArthAbhidhAyIti, ___'mUla miti nimittaM kAraNaM pratyaya iti paryAyAH, tiSThantyasminiti sthAnaM, mUlasya sthAnaM mUlasthAnaM, vyavacchedaphalatvAdvAkyAnA mitinyAyAtyaevazabdAdikaH kAmaguNasaevasaMsArasyanArakatiryagnarAmarasaMsRtilakSaNasya yanmUlaM kAraNaM kaSAyAsteSAM sthAnam-Azrayo vartate, yasmAnmanojJetarazabdAdhupalabdhau kaSAyodayaH, tato'pi saMsAra iti, athavA mUlamiti-kAraNaM, taccASTaprakArakarma, tasya sthAnam-AzrayaH kAmaguNaiti,athavAmUlaM-mohanIyaMtabhedovAkAmastasya sthAnaM zabdAdiko viSayaguNaH,athavA mUlaM-zabdAdiko viSayaguNastasya sthAnamiSTAniSTaviSayaguNabhedena vyavasthito guNarUpaH saMsAra eva, AtmA vA zabdAdhupayogAnanyatvAd guNaH, athavA mUlaM-saMsArastasya zabdAdayaH sthAnaM kaSAyA vA, guNo'pi zabdAdikaH kaSAyapariNato vA''tmeti, yadivA mUlaM saMsArasya zabdAdikaSAyapariNataH sannAtmA tasya sthAnaM zabdAdikaM, guNo'pyasAveveti, tatazca sarvathA ya eva guNaH sa eva mUlasthAnaM vartate nanu ca vartanakriyAyAH sUtre'nupAdAnAt kathaM prakSepa iti ?, ucyate, yatra hi kAcidvizeSakriyA naivopAdAyi tatra sAmAnyakriyAmasti bhavati vidyate vartata ityAdikAmupAdAya vAkyaM parisamApyate, evamanyatrApi draSTavyamiti / athavA mUlamityAcaM pradhAnaM vA, sthAnamita kAraNaM, mUlaM ca tatkAraNaM ceti vigRhya karmadhArayaH, tatazcaya eva zabdAdiko guNaH saevamUlasthAnaMsaMsArasyaAdhepradhAnavAkAraNamiti, zeSaM puurvvditi| sAmpratamanayoreva guNamUlasthAnayorniyamyaniyAmakabhAvaM darzayaMstadupAttAnAM viSayakaSAyAdInAMvIjAGkuranyAyenaMparasparataH kAryakAraNabhAvaMsUtreNaivadarzayati-'jemUlaTThANeseguNe'tti, yadeva saMsAramUlAnAM karmamUlAnAM vA kaSAyANAM sthAnam-AzrayaH zabdAdiko guNo'pyasAveya, athavAkaSAyamUlAnAMzabdAdInAMyat sthAnaM karmasaMsArovA tattatsvabhAvApatteHguNo'pyasAveveti, athavA zabdAdikaSAyapariNAmamUlasya saMsArasya karmaNo vA yat sthAna-mohanIyaM karma zabdAdikaSAyapariNatovA''tmatetadguNAvApteHguNo'pyasAveva, yadivA-saMsArakaSAyamUlasyAtmano yat sthAnaM-viSayAbhiSvaGgo'sAvapizabdAdiviSayatvAd guNarUpaeveti |atrc viSayopAdAnena Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/2/1/63 viSayiNo'pyAkSepAt sUcanArthatvAcca sUtrasyetyevamapi draSTavyaM - yo guNe guNeSu vA varttate sa mUlasthAne mUsthAneSu vA varttate, yo mUlasthAnAdau varttate sa eva guNAdau vartata iti, ya eva jantuH zabdAdike prAgavyAvarNitasvarUpe guNe varttate sa eva saMsAramUlakaSAyAdisthAnAdau varttate, etadeva dvitIyasUtrApekSayA vyatyayena prAgvadAyojyam, anantagamaparyAyatvAt sUtrasyaivamapi draSTavyaM - yoguNaH sa eva mUlaM sa eva ca sthAnaM, yanmUlaM tadeva guNaH sthAnamapi tadeva, yat sthAnaM tadeva guNo mUlamapi tadevati, yo guNaH zabdAdiko'sAveva saMsArasya kaSAyakAraNatvAnmUlaM sthAnamapyasAveva ityevamanyeSvapi vikalpeSu yojyaM, viSayanirdeze ca viSayyapyAkSipto, yo guNe varttate sa mUle sthAne cetyevaM sarvvatraM draSTavyam, 106 iha ca sarvvajJapraNItatvAdanantArthatA sUtrasyAvagantavyA, tathAhi - mUlamaMtra kaSAyAdikamupanyastaM kaSAyAzca krodhAdayazcatvAraH krodho'pyanantAnubandhyAdibhedena caturddhA, anantAnubandhino'pyasaGkhyelokAkAzapradezapramANAni bandhAdhyavasAyasthAnAnyanantAzca tatparyayAsteSAM ca pratyekaM sthAnaguNanirUpaNenAntArthatA sUtrasya sampadyate sA ca chadmasthena sarvAyuSA'pyaviSayatvAdanantatvA) ccAzakyA darzayituM, digdarzanaM tu kRtamevAto'nayA dizA kuzAgrIyazemuSyA guNamUlasthAnAnAM parasparataH kAryakAraNabhAvaH saMyojanA ca kAryeti / tadevaM ya eva guNaH sa eva mUlasthAnaM yadeva mUlasthAnaM sa eva guNa ityuktaM, tataH kimityata Aha- 'iti se guNaTThI mahayA' ityAdi, itirhetau yasmAcchabdAdiguNaparIta AtmA kaSAyamUlasthAne varttate, sarvo'pi ca prANI 'guNArthI' guNaprayojanI guNanurAgItyatasteSAM guNAnAmaprAptau prAptinAze vA kAGkSAzokAbhyAM sa prANI 'mahatA' aparimitenapari - samantAttApaH paritApastena-zArIramAnasasvabhAvena duHkhenAbhibhUtaH san paunaHpunyena teSu teSu sthAneSu 'vaset' tiSThedutpadyeta, kimbhUtaH san ? - pramattaH / pramAdazca rAgadveSAtmako, dveSazca prAyo na rAgamRte, rAgo'pyutpatterA rabhyAnAdibhavAbhyAsAnmAtApitrAdiviSayo bhavatIti darzayati- 'mAyA me' ityAdi, tatra mAtRviSayo rAgaH saMsArasvabhAvAdupakArakartRtvAdvopajAyate, rAge ca sati madIyA mAtA kSutpipAsAdikAM vedanAM mA prApadityataH kRSivANijyasevAdikAM prANyupaghAtarUpAM kriyAmArabhate, tadupaghAtakAriNi vA tasyAM vA' kAryapravRttAyAM dveSa upajAyate, tadyathA - anantavIryaprasaktAyAM reNukAyAM rAmasyeti, evaM pitA me, pitRnimittaM rAgadveSau bhavato, yathA rAmeNa pitari rAgAttadupahantari ca dveSAt saptakRtvaH kSatriyA vyApAhitAH, subhUmenApi trisaptakRtvo brAhmaNA iti, bhaginInimittena ca klezamanubhavati prANI, tathA bhAryAnimittaM rAgadveSodbhavaH, tadyathA - cANAkyena bhaginIbhaginIpatyAdyavajJAtayA bhAryayA coditena nandAntikaM dravyArthamupagetana kopAnnandakulaM kSayaM ninye, tathA putrA me na jIvantIti Arambhe pravarttate, evaM duhitA me duHkhinIti rAgadveSopahatacetAH paramArthamajAnAnastattadvidhatte yena aihikAmuSmikAn apAyAn avApnoti, tadyathA - jarAsandho jAmAtari kaMse vyApAdite svabalAvalepAdapasRtavAsudevapadAnusArI sabalavAhanaH kSayamagAt - snuSA mena jIvantItyArambhAdI pravarttate, 'sakhisvajanasaMgranthasaMstutA meM sakhA-mitraM svajana:pitRvyAdiH saMgranthaHsvajanasyApi svajanaH pitRvyaputrazAlAdiH saMstuto bhUyo bhUyo darzanena paricitaH, athavA pUrvasaMstuto mAtApitrAdirabhihitaH pazcAtsaMstutaH zAlakAdiH sa iha grAhyaH, sa ca me duHkhita 1 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-2, uddezaka: 107 iti paritapyate, vivaktaM zobhanaM pracuraM vA upakaraNaM-hastyazvarathAsanamaJcakAdi parivartanaMdviguNatriguNAdibhedabhinnaM tadeva, bhojanaM-modakAdi AcchAdanapaTTayugmAdi tacca me bhaviSyati naSTaM vaa| 'iccatya'miti ityevamarthaMgRddholokaH teSvevamAtApitrAdirAgAdinimittasthAneSvAmaraNaMpramatto mamedamahamasya svAmI poSako vetyevaM mohitamanA vaset' tiSThediti, uktNc||1|| "putrA me bhrAtA me svajanA me gRhakalatravargo me| iti kRtamemezabdaM pazumiva mRtyurjanaM harita / / // 2 // putrakalatraparigrahamamatvadoSairnaro vrajati nAzam / kRmika iva kozakAraH parigrahAduHkhamApnoti // " -amumevArthaM niyuktikAro gAthAdvayenAhani [185] saMsAraM chettumaNo kammaM unmUlae tdttttaae| __ummUlijja kasAyA tamhA u caijja synnaaii|| ni [186] mAyA metti piyA me bhagiNI bhAyA ya puttadArA me| atyaMmiceva giddhA jammaNamaraNANi paavNti| vR 'saMsAraM' nArakatiryagnarAmaralakSaNaM mAtApitRbhAryAdisnehalakSaNaM vA 'chettumanA' unmumUlayiSuraSTaprakAraM karmonmUlayet, tadunmUlanArthaM ca tatkAraNabhUtAn kaSAyAnunmUlayet, kaSAyApagamanAya ca mAtApitrAdigataM snehaM jahyAt, yasmAnmAtApitrAdisaMyogobhilASiNo'rtheratnanakupyAdike gRddhAH-adhyupapannA janmajarAmaraNAdikAni duHkhAnyasubhRtaH prApnuvantIti gAthAddhayArthaH / / tadevaM kaSAyendriyapramatto mAtApitAdharthamarthopArjanarakSaNatatparo duHkhameva kevalamanubhavatItyAha-'aho' ityAdi, ahazca sampUrNa rAtriMca, cazabdAtpakSamAsaMca, nivRttazubhAdhyavasAyaH pari-samantAttapyamAnaH paritapyamAnaH san tiSThati, tdythaa||1|| "kaiyA vaccai sattho ? kiM bhaNDaM kattha kittiyA bhuumii| ko kayavikkayakAlonivvisai kiM kahiM keNa?" ityAdi, sa ca paritapyamAnaH kimbhUto bhavatItyAha - 'kAle tyAdi, kAlaH-kartavyAvasarastadviparIto'kAlaH samyagutthAtum abhyudyantuMzIlamasyetisamutthAyItipadArthaH,vAkyArthastukAle kartavyAvasare akAlena tadviparyAsena samuttiSThate-abhyudyatamanuSThAnaM karoti tacchIlazceti, kartavyAvasare na karotyanyadA ca vidaghAtIti, tathA vA kAle karotyevamalakAle'pIti, yathA vA'navasare na karotyevamavasare'pIti, anyamanaskatvAdapagatakAlAkAlaviveka iti bhAvanA, yathA pradyotena mRgApatirapagatarbhatRkAsatIgrahaNakAlamatibAhya kRtaprAkArAdirakSA jighRkSiteti, yastu punaH samyakkAlotthAyI bhavati sa yathAkAlaM parasparAnAbAdhayA sarvAH kriyAH karotIti, tduktm||1|| "mAsairaSTabhiraddA ca, pUrveNa vayasA''yuSA / tat karttavyaM manuSyeNa, yenAnte sukhamedhate // " dharmAnuSThAnasya ca na kazcidakAlo mRtyoriveti / kimarthaM punaH kAlAkAlasamutthAyI bhavatItyAha- "saMjogaTThI' saMyujyate saMyojanaMvA saMyogo'rthaH-prayojanaM saMyogArthaH so'syAstIti Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . AcArAGga sUtram 1/-/2/1/63 [ni. 186 ] saMyogArthI, tatra dhanadhAnyahiraNyadvipadacatuSpadarAjyabhAryAdiH saMyogastenArthI-taprayojanI, athavA zabdAdiviSayaH saMyogo mAtApitrAdibhirvA tenArthI kAlAkAlasamutthAyI bhavatIti / kiM ca'aThThAlobhI' artho-ratnakupyAdistatra A - samantAllobho'rthAlobhaH sa vidyate yasyetyasAvapi kAlAkAlasamutthAyI bhavati, mammaNavaNigvat, tathAhi asAvatikrAntArthopArjanasamarthayauvanavayA jalasthalapathapreSitanAnAdezabhANDabhRtabohitthagantrIkoSTramaNDalikAsambhRtasambhAro'pi prAvRSisaptarAtrAvacchinnamuzalapramANajaladhArAvarSaniruddhasakalaprANigaNasaJcAramanorathAyAM mahAnadI jalapUrAnItakASThAni jighRkSurupabhogadharmmAvasare nivRttAparAzeSazubhapariNAmaH kevalamarthopArjanapravRtta iti uktaM ca 11911 108 "ukkhaNai khaNi nihaNai ratiM na suati diyAvi ya sasaMko / liMpai Thaei sayayaM laMchiyapaDilaMchiyaM kuNai // bhujasu na tAva rikko jemeuM naviya ajja majjIhaM / naviya vasIhAmi ghare kAyavvamigaM bahuM ajaM // " punarapi lobhino'zubhavyApArAnAha- 'Alupe' A-samantAlumpatItyAlumpaH, sa hilobhAbhibhUtAntaHkaraNo'pagatasakalakarttavyAkarttavyaviveko'rthalobhaikada tadaSTiraihikAmuSmikavipAkakAriNIrnirlAJchanagalakarttanacauryAdikAH kriyAH karoti, anyacca - 'sahasakkAre' karaNaMkAraH, asamIkSitapUrvAparadoSaM sahasA karaNaM sahasAkAra; sa vidyate yasyetyarza Adibhyo'c, athavA chAndasatvAtkarttaryeva dhaJ, karotIti kAraH, tathAhi - lobhatimirAcchAditardRSTirarthaikamanAH zakuntavaccharAghAtamanAlocya pizitAbhilASitayA sandhicchedanAdito vinazyati, lobhAbhibhUto hyarthaikadRSTistanmanAstadarthopayukto'rthameva pazyati nApAyAn, Ahaca- 'viNiviTThacitte' vividhamanekadhA niviSTaM-sthitamavasADhamarthopArjunopAye mAtApitrAdyabhiSvaGge vA zabdAdiviSayopabhoge vA cittam- antaHkaraNaM yasya sa tathA, pAThAntaraM vA 'viNiviTThaciTTe' tti, vizeSeNa niviSTA kAyavAgmanasAM parispadAtmikA'rthopArjjanopAyAdau ceSTA yasya sa viniviSTaceSTaH / tadevaM mAtApitrAdisaMyogArthI arthAlobhI AlumpaH sahasAkAroviniviSTacitto viniviSTaceSthe vA kimbhUto bhavatItyAha - 'ittha' ityAdi, 'atra' asminmAtApitrAdau zabdAdiviSayasaMyoge vA viniviSTacittaH san pRthivIkAyAdijantUnAM yacchastram - upaghAtakAri tatra punaH punaH pravartte, evaM paunaHpunyena zastre pravRtto bhavati yadi pRthivIkAyAdijantUnAmupaghAte varte, tathAhi - 'zasu hiMsAyA' mityasmAcchasyate hiMsyata iti karaNe TranvihitaH, taJcca svakAyaparakAyAdibhedabhinnamiti / pAThAntaraM vA 'etya satte puNo puNo,' 'atra mAtApitRzabdAdisaMyoge lobhArthI san 'sakto' gRddhaH adhyupapannaH paunaHpunyena viniviSTaceSTa AlumpakaH sahasAkAraH kAlAkAlasamutthAyI vA bhavatIti / etacca sAmpratekSiNAmapi yujyeta yadyajarAmaratvaM dIrghAyuSkaM vA syAt, taccobhayamapi nAstItyAha - 'appaM ca' ityAdi, alpastokaM cazabdo'dhikavacanaH, khaluravadhAraNe, Ayuriti bhavasthitihetavaH karmmapudgalAH 'ihe' ti saMsAre manuSyabhave vA 'ekeSAM keSAJcideva 'mAnavAnAM' manujAnAmiti padArthaH, vAkyArthastu-iha asmin saMsAre keSAJcinmanujAnAM kSullakabhavopalakSitAntarmuhUrttamAtramalpaM - stokamAyurbhavati, cazabdA // 2 // Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, adhyayanaM-1, uddezaka 109 duttarottarasamayAdivRddhayA palyopamatrayAvasAne'pyAyuSi khaluzabdasyAvadhAraNArthatvAtsaMyamajIvitamalpameveti,tathAhi-antarmuhUrtAdArabhyadezonapUrvakoTiMyAvatsaMyamAyuSkaM,taccAlpamevete, athavA tripalyomapasthitikamapyAyuralpameva, yatastadapyantarmuhUrtamapahAya sarvamapavartate, uktaMca "addhAjogukkose baMdhittA bhogbhuumiesulhuN| savvappajIviyaM vajjaittu uvvaTTiyA donnhN||" asyA ayamarthaH-utkRSTe yoge-bandhAdhyavasAyasthAne AyuSo yo bandhakAlo'ddhA utkRSTa eva taM baddhavA, kva? - 'bhogabhUmikeSu' devakurbAdijeSu, tasya kSiprameva sarvAlpamAyurvajayitvA 'dvayoH' tiryagmanuSyayorapravRttikA-apavartanaM bhavati, etaccAparyAptakAntarmuhUrtAntardraSTavyaM, tata uurdhvmnpvrtnmeveti|saamaanyenvaa''yuH sopakramAyuSAMsopakramanirupakramAyuSAM nirupakrama, yadAhyasumAnsvAyuSastribhAgetribhAgatribhAgevAjaghanyataekena dvAbhyAMvotkRSTataH saptabhirabhirvA varSairantarmuhUrtapramANena kAlenAtmapradezaracanAnADikAntarvatina AyuSkakarmavargaNApudgalAn prayatnavizeSeNa vidhatte tadA nirupakramAyurbhavatIti, anyadA tu sopakramAyuSka iti, upakramacopakramaNa-kAraNairbhavati, tAni caamuuni||1|| 'daMDakasasastharajjU aggI udagapaDaNaM visaM vaalaa| sIuNhaM arai bhayaMkhuhA pisA yavAhIya // 2 // muttapurIsanirohe jiNNAjiNNeya bhoyaNe bhuso| ghaMsaNagholaNapIlaNa Aussa uvakkamA ete (uktaMca-) // 1 // "svato'nyata itastato'bhimukhadhAvamAnApadAmaho nipuNatA nRNAM kSaNamapIha yjjiivyte| mukhe phalamatikSudhA sarasamalpamAyojitaM, kiyacciramacarvitaM dazanasaGkaTe sthAsyati? // 2 // ucchvAsAvadhayaH prANAH, sacocchvAsaH samIraNaH / samIraNAcalaM nAnyat, kSaNamapyAyuramdamutam ityaadi| ye'pi dIrghAyuSkasthitikA upakramaNakAraNAbhAve AyuHsthitimanubhavanti te'pi maraNAdapyadhikAMjarAbhibhUtavigrahA jaghanyatamAmavasthAmanubhavantIti tadyathetyAdinA darzayati __ mU. (64) soyapariNANehiM parihAyamANehiM cakkhupariNANehiM parihAyamANehiM ghANapariNANehi parihAyamANehiM rasaNApariNNANehiM parihAyamANehiM phAsapariNNANehiM parihAyamANehiM abhikaMtaMca khalu vayaMsa pehAe tao se egadA muuddhbhaavNjnnyNti| vR zRNoti bhASApariNatAn pudgalAniti zrotraM, tacca kadambapuSpAkAraMdravyato bhAvato bhASAdravyagrahaNalabdhyupayogasvabhAvamiti, tena zrotreNa pariH-samantA ghaTapaTazabdAdiviSayANi jJAnAni parijJAnAni taiHzrotraparijJAnarjarAprabhAvAtparihIyamAnaiH sadmistato'sau-prANI ekadA' vRddhAvasthAyAM rogodayAvasarevA mUDhabhAvaM mUDhatAMkartavyAkartavyAjJatAmindriyapATavAbhAvAdAtmano janayati, hitAhitaprAptiparihAravivekazUnyatAmApadyata ityarthaH, janayantIti caikavacanAvasare Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 AcArAGgasUtram 1/-/2/1/64 'tijAtiko bhavantI'tibahuvacanamakAri, athavA tAnivAzrotravijJAnAniparikSIyamANAnyAtmanaH sadasadvivekavikalatAmApAdayantIti, zrotrAdivijJAnAnAMcatRtIyAprathamArthesubyatyayena draSTavyeti, evaM cakSurAdivijJAneSvapi yojyam, atra ca karaNatvAdindriyANAmevaM sarvatra draSTavyaM-zrotreNAtmano vijJAnAni cakSuSA''tmano vijJAnAnIti, nanu ca tAnyeva draSTakra Ni kuto na bhavanti?, ucyate azakyamevaM vijJAtuM, tadvinAze tadupalabdhArthasmRtyabhAvAta, dRzyate ca hyaSIkopaghAte'pi tadupalabdhArthasmaraNaM, tadyathA dhavalagRhAntarvartipuruSapaJcavAtAyanopalabdhArthasya tadanyatarasthagane'pi tadupapattiriti, tathAhi ahamanena zrotreNa cakSuSA vA mandamarthamupalabhe, anena ca sphuTataramiti spaSTaiva karaNatvAvagatirakSANAM, yadyevamanyAnyapikaraNAnisanti tAni kiMnopAttAni?,kAnipustAni?, ucyante, vAkyANipAdapAyUpasthamanAMsi vacanAdAnaviharaNotsargAnandasaGkalpavyApArANi, tatazcaiteSAmAtmopakArakatvena karaNatvaM, karaNatvAdindriyatvamiti, evaM caikAdazendriyasadmAvesati paJcAnAmevopAdAnaM kimarthamiti, AhAcAryo-naiSa doSaH, iha hyAtmano vijJAnotpattau yat prakRSTamupakArakaMtadeva karaNatvAdindriyam, etAnituvAkpANyAdIninaivAtmano'nanyasAdhAraNatayA karaNatvena vyApriyante,athayAMkAJcana kriyAmupAdAya karaNatvamucyateevaMtarhibhUdarAderapyutkSepAdisambhavAtkaraNatvaM syAt, kiM ca-indriyANAM svaviSaye niyatatvAt nAnyendriyakAryamanyadindriyaM kartumalaM, tathAhi-cakSureva rUpAvalokanAyAlaM na tadabhAve zrotrAdIni, yastu rasAdhupalambhe zItaspazadirapyupalambhaH sasarvavyApitvAtsparzanendriyasyetyanAzaGkanIyam, ihatupunaH pANicchede'pi tatkAryasyAdAnalakSaNasya dazanAdinA'pi nirvatyamAnatvAdyatkiJcidetat, manasastu sarvendriyopakArakatvAdantaH karaNatvamiSyata eva, tasya ca bAhyendriyavijJAnoghAtenaiva gatArthatvAnna pRthagupAdAnamiti, pratyekopAdAnaMcakramotpattivijJAnopalakSaNArtha, tathAhi-yenaivendriyeNa sahamanaH saMyujyatetadevAtmIyaviSayaguNagrahaNAyapravartatenetaraditi,nanuca dIrghazaSkulIbhakSaNAdaupaJcAnAmapi vijJAnAnAM yaugapadyenopalabdhiranubhUyate, naitadasti, kevalino'pi dvAvupayogI na staH, AstAM tAvadArAtIyabhAgadarzinaH paJcopayogA iti, etaccAnyatra nyakSeNa pratipAditamiti neha pratApayate, yastu yaugapadyenAnubhavAbhAsaH sa drAgavRttitvAnmanaso bhavatIti, uktNc||9||"aatmaa sahaiti manasA mana indriyeNa, svArthena cendriyamiti krama eSa shiighrH| yogo'yameva manasaH kimagamyamasti?, yasminmano vrajati tatra gato'yamAtmA" iha cAyamAtgendriyalabdhimAn AditsitajanmotpattidezesamayenAhAraparyApti nivartayati, tadanantaramantarmuhUrtena zarIraparyAptiM, tato'pIndriyaparyAptitAvataiva kAlena, tAnicapaJcendriyANisparzanarasanaghrANacakSuHzrotrANIti, tAnyapi dravyabhAvabhedAt pratyekaM dvividhAnIti, tatra dravyendriyaM nirvRtyupakaraNabhedAt dvidhA, nivRttirapyAntarabAhAmedAt dvidhaivanirvatyata iti nirvRttiH, kena ni vatyate?,karmaNA, tatrotsedhAGgulAsaGghayeyabhAgapramitAnAMzuddhAnAmAtmapradezAnAMpratiniyatacakSurAdIndriyasaMsthAnenAvasthitA yA vRttirabhyantarA nivRttiH, teSvevAtmapradezeSvindriyavyapadezabhAkyaH pratiniyatasaMsthAno nirmANanAmnA pudlavipAkinA varddhakisaMsthAnIyena AracitaH karNazaSkulyAdivizeSaH aGgopAGganAmnAca niSpAditaiti bAhyAnivRtiH, tasyAeva nirvRttordvirUpAyAH ___ Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 111 zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-2, uddezaka: yenopakAraH kriyate tadupakaraNaM, taccendriyakAryasamarthaM, satyAmapi nirvRttAvanupahatAyAM masUrAkRtirUpAyAM tasyopaghAtAnna pazyati, tadapi nivRttivad dvidhA, tatrAbhyantaramakSNastAvat kRSNazulkamaNDalaM bAhyamapi patrapakSmadvayAdi, evaM zeSeSvapyAyojanIyamiti bhAvendriyamapi labdhyupayogabhedAt dvidhA, tatra labdhinidarzanAvaraNIyakSayopazamarUpA yatsannidhAnAdAtmA dravyendriyanirvRttiprati vyApriyate, tannimittaAtmano manassAcivyAdarthagrahaNaM prati vyApAra upayoga iti, tadatra satyAM labdhau nivRttyupakaraNopayogAH, satyAM ca nirvRttAvupakaraNopayogau, satyupakaraNa upayoga iti, eteSAM ca zrotrAdInAM kadambakamasUrakalambukApuSpakSurapranAnAsaMsthAnatA'vagantavyeti, viSayazca zrotrendriyasyadvAdazabhyoyojanebhyaAgataM zabdaM gRhNAti cakSurapyekaviMzatiSu lakSeSu sAtirekeSu vyavasthitaM prakAzakaM prakAzyaM tu sAtirekayojanalakSasthitaM rUpaM gRhyAti, zeSANitu navabhyo yojanebhya AgataM svaviSayaM gRhNAnti, jaghanyatastvakulAsaGkhyeyabhAgaviSayatvaM sarveSAm, atraca soyapariNNANehiM parihAyamANehI'tyAdi ya utpattiM prati vyatyenendiyANAmupanyAsaH sa evamarthaM draSTavyaH-iha saMjJinaH paJcendriyasya upadezadAnenAdhikRtatvAdupadezazcazrotrendriyaviSayaitikRtvAtatparyAptau casarvendriyaparyAptiHsUcitA bhavati / zrotrAdivijJAnAni ca vayo'tikrame parihIyante, tadevAha-'abhikaMta'mityAdi, athavA zrotrAdivijJAnairapacitaiH karaNabhUtaiH sadbhiH 'abhikaMtaMcakhaluvayaMsapehAe' tatraprANinAMkAlakatA zarIrAvasthA yauvanAdirvayaH tajjarAmabhi mRtyuM vA krAntamabhikrAntam, iha hi catvAri vayAMsikumArayauvanamadhyamavRddhatvAni, uktNc||1|| "prathame vayasi nAdhItaM, dvitIye nArjitaM dhanam / tRtIye na tapastaptaM, caturthe kiM kariSyati?" tatrAdyavayodvayAtikrame jarAbhimukhamabhikrAntaM vayo bhavati, anyathA vA trINi vayAMsikaumArayauvanasthaviratvabhedAd, uktNc||1|| __ "pitA rakSati kaumAre, bhartA rakSati yauvane / putrAzca sthAvire bhAve, na strI svAtantryamarhati" anyathA vA trINi vayAMsi, bAlamadhyavRddhatvabhedAta, uktNc||1|| ASoDazAmavedbAlo, yAvatjhIrAnavartakaH / madhyamaH saptatiM yAvatparato vRddha ucyate" eteSu vayassu sarveSvapi yopacayavatyavasthA tAmatikrAnto'tikrAntavayA ityucyate, caH samuccaye, na kevalaM zrotracakSurghANarasanasparzanavijJAnevyastasamastairdezataHsarvato vAparihIyamANairvA mauDhyamApadyate, vayazcAtikrAntaM prekSya' paryAlocya 'sa' iti prANI khaluriti vizeSaNe vizeSeNaatyarthaM mauDhyamApadyata iti, Aha ca-'tato se' ityAdi, 'tata' iti tasmadindriyavijJAnApaghayAdvayo'tikramaNAdvA sa iti prANI 'ekadeti vRddhAvasthAyAM mUDhabhAvo mUDhatvaM-kiMkartavyatAbhAvamAtmano janayati, athavA 'se'tasyAsubhRtaH zrotrAdivijJAnAni parihIyamANAni mUDhabhAvaM janayantIti / / sa evaM vArdhakye mUDhasvabhAvaH sanprAyeNa lokAvagIto bhavatItyAhamU. (65) jehiM vA saddhiM saMvasati te viNaM egadA niyagA puliM parivayaMti. so'vi te Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 AcArAGga sUtram 1/-/2/1/65 niyae pacchA parivaejjA, nAlaM te tava tANAe vA saraNAe vA, tumaMpi tesiM nAlaM tANAe vA saraNAe vA, se na hAsAya na kiDDAe na ratIe na vibhUsAe vR vAzabdaH pakSAntaradyotakaH, AstAM tAvadaparo loko 'yaiH' putrakalatrAdibhiH 'sArddha' sahasaMvasati,taeva bhAryAputrAdayoNamitivAkyAlaGkAre ekade'tivRddhavasthAyAM niyagA' AtmIyA ye tena samarthAvasthAM pUrvameva poSitAH te taM 'parivadaMti' pari-samantAdvadanti-yathA'yaM na mriyate nApi maJcakaM dadAti, yadivA parivadanti-paribhavantItyuktaM bhavati, athavA kimanena vRddhenetyevaM parivadanti, na kevalameSAM, tasyAtmApitasyAmavasthAyAmavagIto bhavatIti, Aha c||1|| "valisantatamasthizeSitaM, zithilasnAyudhRtaM kaDevaram / svayameva pumAn jugupsate, kimukAntA kamanIyavigrahA?" gopAlabAlAGganAdInAMcadRSTAntadvAreNopanyasto'rthobuddhimadhitiSThatItyatastadAvirbhAvanAya kathAnakam-kauzAmbyAMnagaryAMarthavAnbahuputrodhanonAmasArthavAhaH, tena caikAkinAnAnAvidhairUpAye svApateyamupArjitaM, taccAzeSaduHkhitabandhujanasvajanamitrakalatraputrAdibhogyatAM ninye, tato'sau kAlaparipAkavazAdavRddhabhAvamupagataH san putreSu samyakpAlanopacitakalAkuzaleSu smstkaarycintaabhaarNnicikssep|te'pivymnenedshiimvsthaaNniitaaH sarvajanAgresarA vihitAitikRtopakArAH santa kulaputratAmavalambamAnAH svataH kvacit kAryavyAsaGgAt svabhAryAbhistamakalpaM vRddhaM pratyajajAgaran, tA apyudvartanasnAnabhojanAdinA yathAkAlamakSuNNaM vihitavatyaH / tato gacchatsu divaseSuvarddhamAneSuputrabhANDeSuprauDhIbhavatsubhartRSujaravRddhecavivazakaraNaparicAresarvAGgakampini galadazeSazrotasi sati zanaiH zanairucitamupacAraM zithilatAM ninyuH, ___asAvapi mandapratijAgaraNatayA cittAbhimAnena vizrasayA ca sutarAM duHkhasAgarAvagADhaH san putrebhyaH snuSAkSuNNAnyAcacakSe, tAzca svabhartRbhizcekhidyamAnAH sutarAmupacAraM parihRtavatyaH, sarvAzca paryAlocyaikavAkyatayA svabhartRnabhihitavatyaH-kriyamANe'pyayaM pratijAgaraNe vRddhabhAvAdviparItabuddhitayA'pAte, yadibhavatAmapyasmAkamuparyavimmastato'nyena vizvasanIyena nirupayata, te'pi tathaiva cakruH, tAstu tasminavasare sarvA api sarvANi kAryANi yathA'vasaraM vihitavatyaH, asAvapi putraiH pRSTaH pUrvavirukSitacetAstathaiva tA apavadati, naitA mama kiJcitsamyak kurvanti, taistu pratyayikavacanAdavagatatattvairyathA'yamupacaryamANo'pi vArdhakyAdrorudyate, ttstairpyvdhiirito'nyessaampiythaavsretmnnddnsvbhaavvtaamaacckssire|tto'sauputrairvdhiiritH snuSAbhiH paribhUtaH parijanenAvagItovAmAtreNApi kenacidapyananuvatyamAnaH sukhiteSuduHkhitaH kaSTatarAmAyuH zeSAmavasthAmanubhavatIti / evamanyo'pi jarAbhibhUtavigrahastRNakubjIkaraNe'pyasamarthaH san kAryaikaniSThalokAtparibhavamApnotIti, aah||1|| "gAtraM saGkucitaM gativiMgahalitA dantAzca nAzaM gatA, dRSTibhraMzyati rUpameva hasate vakra claalaayte| vAkyaM naiva karoti bAndhavajanaH patnI na zuzrUSate, dhikkaSTaM jarayA'bhibhUtapuruSaM putro'pyavajJAyate" ityAdi / tadevaM jarAbhibhUtaM nijAH parivadanti, asAvapi paribhUyamAnastadviraktacetA Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-2, uddezakaH1 113 stadapavAdAanAyAcaSTe, Aha ca-'so vA' ityAdi, vAzabdaH pUrvApekSayA pakSAntaraM darzayati, te vA nijAstaM parivadanti, sa vA jarAjarjaritadehastAnijAnanekadoSodghaTTanatayA parivadet-ninded, athavA khidyamAnArthatayA tAnasAvavagAyati-paribhavatItyarthaH / ye'pipUrvakRtadharmavazAttaM vRddhaM na parivadanti te'pi tadduHkhApanayanasamarthA na bhavanti, Aha ca-'nAla'mityAdinAlaM na samarthAH teputrakalatrAdayaH, taveti pratyakSabhAvamupagataM vRddhamAha, trANAya zaraNAya veti, tatrApattaraNasamarthaM trANamucyate, yathA mahAzrotobhiruhyamAnaH sukarNadhArAdhiSThitaM plavamAsAdyastarapatIti, zaraNaM punaryadavaSTambhAnnirbhayaiH sthIyate taducyate, tatpunardurgaMparvataH puruSoveti, etaduktaMbhavati-jarAbhibhUtasya na kazcit trANAya zaraNAya vA, tvamapi teSAM nAlaM trANAya zaraNAya veti, uktaM c||1|| "janmajarAmaraNabhayairabhidrute vyAdhivedanAgraste jinavaravacanAdanyatra nAsti zaraNaM kvacilloke" ityAdi, sa tu tasyAmavasthAyAM kimbhUto bhavatItyAha-'se na hassAe' ityAdi, 'sa' jarAjIrNavigraho na hAsyAyabhavati, tasyaiva hasanIyatvAt na parAn hasituMyogyo bhavatItyarthaH, sa ca samakSa parokSaM vA evamabhidhIyate janaiH-kiM kilAsya hasitena hAsyAspadasyeti, na ca krIDAyai-na calaGghanavalganAsphoTanakrIDAnAMyogyo'saubhavati, nApiratyai bhavati, ratirihaviSayagatA gRhyate, sA punarlalanAvagUhanAdikA, tathAbhUto'pyavajugUhiSuH strIbhirabhidhIyate-na lajjate bhavAnna pazyati AtmAnaM nAvalokayati ziraH palitabhasmAvaguNDitaM mAM duhitRbhUtamevaM guhitumicchasItyAdivacasAmAspadatvAnna ratyai bhavati, na vibhUSAyai, yato vibhUSito'pi pratatacarmavalIkaH sa naiva zobhate, uktNc||1|| "na vibhUSaNamasya yujyate, na ca hAsye kuta eva vibhrmH?| atha teSu ca vartate jano, dhruvamAyAti parAM viDambanAma // 2 // jaMjaM karei taM taM na sohae jovvaNe atikkte| purisassa mahiliyAi va ekkaM dhammaM pamuttUNaM" -gatamaprazastaM mUlasthAnaM, sAmprataM prazastamucyate mU (66) iccevaM samuTThie ahovihArAe aMtaraM ca khalu imaM sapehAe dhIre muhuttamavi no pamAyae vao acceti jovvaNaM ca / vR athavA yata evaM te suhRdo nAlaMtrANAya zaraNAya vA ataH kiM vidadhyAdityAha-'iccheva' mityAdi, 'itiH' upapradarzane, aprazastamUlaguNasthAne vartamAnojarAbhibhUto na hAsyAyana krIDAyai na ratyai na vibhUSAyai pratyekaM ca zubhAzubhakarmaphalaM prANinAmityevaM matvA samutthitaH-samyagutthitaH zastraparijJoktaM mUlaguNasthAnamadhitiSThan aho-ityAzcarye viharaNaM vihAraH AzcaryabhUto vihAro ahovihAro-yathoktasaMyamAnuSThAnaM tasmai ahovihArAyotthitaH san kSaNamapinopramAdayedityuttareNa saNTaGkaH, kiMca-'aMtaraMce'tyAdi, antaramityavasaraH, taccAryakSetrasukulotpattibodhilAbhasarvAtyAdikaM, caH samuccaye, khaluravadhAraNe, 'ima'mityanenedamAha-vineyastapaHsaMyamAdAvavasIdan pratyakSabhAvApannamAryakSetrAdikamantaramavasaramupadayAbhidhIyatetavAyamevambhUto'vasaro'nAdau saMsAre punaratIva sudurlabhaeveti, atastamavasaraM 'saMprekSya'paryAlocyadhIraH sanmuhUrtamapyayekaMno 'pramAdayet' pramAdavazago Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/2/1/66 bhUyAditi, samprekSyetyatra anusvAralopazchAndasatvAditi, anyadapyalAkSaNikamevaMjAtIyamasmAdeva hetoravagantavyamiti, AntarmauhUrttikatvAcca chAdmasthikopayogasya muhUrttamityuktam, anyathA samayamapyekaM na pramAdayediti vAcyaM, taduktam 11911 114 // 2 // samprApya mAnuSatvaM saMsArAsAratAM ca vijJAya / he jIva ! kiM pramAdAnna ceSTase zAntaye satatam ? nanu punaridamatidurlabhamagAdhasaMsArajaladhivibhraSTam / mAnuSyaM khadyotakataDillatAvilasitapratimam " ityAdi, kimarthaM ca no pramAdayedityAha - 'vayo accei' tti, vayaH kumArAdi atyeti-atIva eti-yAdi atyeti, anyacca - 'jovvaNaM vatti atyetyanuvartate, yauvanaM vA'tyeti- atikrAmati, vayograhaNenaiva yauvanasya gatatvAttadupAdAnaM prAdhAnyakhyApanArthaM, dharmmArthakAmAnAM tannibandhanatvAtsarvavayasAM yauvanaM sAdhIyaH, tadapi tvaritaM yAtIti, uktaM ca 11911 "naivegasamaM cavalaM ca jIviyaM jovvaNaM ca kusumasamaM / sokkhaM ca jaM aNicaM tiNNivi turamANabhojAI " tadevaM matvA ahovihArAyotthAnaM zreya iti / / ye punaH saMsArAbhiSvaGgiNo'saMyamajIvitameva bahu manyante te kiMbhUtA bhavatItyAha mU (67) jIvie iha je pamattA se haMtA chettA bhettA luMpittA viluMpittA uddavittA uttAsaittA, akaDaM karissAmitti maNNamANe, jehiM vA saddhiM saMvasai te vA NaM egayA niyagA taM puvvi poseMti, so vA te niyage pacchA posijjA, nAlaM te tava tANAe vA saraNAe vA, tumaMpi tesiM nAlaM tANAe vA saraNAe vA / vR ye tu vayo'tikramaNaM nAvagacchanti, te 'ihe' tyasminnasaMyamajIvite 'pramattAH' adhyupapannA viSayakaSAyeSu pramAdyanti,pramattAzcaharnizaM paritapyamAnAH kAlAkAlasamutthAyinaH santaH sattvopaghAtakAriNIH kriyAH samArambhata iti, Aha ca-' se haMtA' ityAdi, 'se' ityaprazastaguNa- mUlasthAnavAnviSayAbhilASI pramattaH san sthAvarajaGgamAnAmasumatAM hantA bhavatIti, atra ca bahuvacanaprakrame'pi jAtyapekSayaikavacananirddeza iti, tathA chettA karNanAsikAdInAM bhettA zironayanodarAdInAM lumpayitA granthicchedAdibhiH vilumpayitA grAmaghAtAdibhiH apadrAvayitA prANavyaparopako viSazastrAdibhiH avadrApayitA vA, utrAsako loSTaprakSepAdibhiH / sa kimarthaM hananAdikAH kriyAH karotItyAha'akaDaM' ityAdi, akRtamiti, yadanyena nAnuSThitaM tadahaM kariSyAmItyevaM manyamAno'rthopArjanAya hananAdiSu pravarttate / sa evaM krUrakarmmAtizayakArI samudralaGghanAdikAH kriyAH kurvannapyalAbhodayAdapagatasarvvasvaH kiMbhUto bhavatItyAha "jehiM vA' ityAdi, vAzabdo bhinnakramaH pakSAntaradyotakaH 'yaiH ' mAtApitRsvajanAdibhiH sArddha saMvasatyasau ta eva vA'Na' miti vAkyAlaGkAre 'ekade' tyarthanAzAdyApadi zaizave vA 'nijAH ' AtmIyA bAndhavAH suhyado vA 'puvvi' pUrvameva 'taM' sarvopAyakSINaM poSayanti sa vA prApteSTamano rathalAbhaH saMstAnnijAn pazcAt 'poSayed' arthadAnAdinA sanmAnayediti / te ca poSakAH poSyA vA tava Apadgatasya na trANAya bhavantItyAha - 'nAlaM' ityAdi, 'te' nijA mAtApitrAdayaH, Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 2, uddezaka : 1 115 tavetyupadezaviSayApanna ucyate, 'trANAya' ApadrakSaNArthaM 'zaraNAya' nirbhayasthityarthaM 'nAlaM' na samarthAH, tvamapi teSAM trANazaraNe karttuM nAlamiti // tadevaM tAvatsvajano na trANAya bhavatItyetatpratipAditaM, artho'pi mahattA klezenopAtto rakSitazca na trANAya bhavatItyetpratipipAdayiSurAha mU (68) uvAIyaseseNa vA saMnihisaMnicao kijaI ihamegesiM asaMjayANa bhoyaNAe, tao se egayA rogasamuppAyA samuppajjraMti, jehiM vA saddhiM saMvasai te vA NaM egayA niyagA taM puvvi pariharaMti, so vA te niyage pacchA pariharijjA, nAlaM te tava tANAe vA saraNAe vA, tumaMpi tesiM nAlaM tANAe vA saraNAe vA / vR 'upAdite' ti 'adbhakSaNe' ityetasmAdupapUrvvAnniSThApratyayaH, tatra 'bahulaMchandasI' tIDAgamaH, upAditam - upabhuktaM, tasya zeSamupabhuktaroSaM, tena vA, vAzabdAdanupabhuktazeSeNa vA sannidhAnaMsannidhistasya saMnicayaH sannidhisannicayaH, athavA samyag nidhIyate-avasthApyata upabhogAya yo'rthaH sa sannidhistasya sannicayaH prAcuryyamupabhogyadravyanicaya ityarthaH, sa 'iha' asminsaMsAre 'ekeSAm' asaMyatAnAM saMyatAbhAsAnAM vA keSAJcid 'bhojanAya upabhogArthaM kriyate' vidhIyata iti, asAvapi yadarthamanuSThito'ntarAyodayAttatsaMpattaye na prabhavatItyAha 'tao se' ityAdi, 'tato' dravyasannidhisannicayAduttarakAlamupabhogAvasare 'se' tasya bubhukSoH 'ekade'ti dravyakSetrakAlabhAvanimittAvirbhAvitavedanIyakamrmmodaye 'rogasamutpAdAH'jvarAdiprAdurbhAvAH 'samutpadyanta' ityAvirbhavanti / sa ca taiH kuSTharAjayakSmAdibhirabhibhUtaH sanmagnanAsiko galatpANipAdo'vicchedapravRttazvAsAkulaH kiMbhUto bhavati ityAha- 'jehiM' ityAdi, 'yaiH 'mAtApitrAdibhirnijaiH sArddhasaMvasati ta eva vA nijAH 'ekadA ' rogotpattikAle pUrvameva taM pariharanti, sa vA tAnnijAnpazcAtparibhavotthApitavivekaH 'pariharet' tyajet, tannirapekSaH seDukavat syAdityarthaH, te ca svajanAdayo rogotpattikAle pariharanto'pariharanto vA na trANAya bhavantIti darzayati 'nAla' mityAdi, pUrvavad, rogAdyabhibhUtAntaHkaraNena cApagatatrANena ca kimAlambya samyakkaraNena rogavedanAH soDhavyAH ? ityAha mU (69) jANittu dukkhaM patteyaM sAya / - vR jJAtvA pratyekaM prANinAM duHkhaM tadviparItaM sAtaM vA' dInamanaskena jvarAdivedanotpattikAle svakRtakarmmaphalamavazyamanubhavanIyamiti matvA na vaiklavyaM kAryamiti, uktaM c||1|| "saha kalevara ! duHkhamacintayan, svavazatA hi punastava durlabhA / bahutaraM ca sahiSyasi jIva he!, paravazo na ca tatra guNo'sti te ' yAvacca zrotrAdibhirvijJAnaiH parihIyamAnaiH jarAjIrNaM na nijAH parivadanti yAvaccAnukampayA na poSayanti rogAbhibhUtaM ca na pariharanti tAvadAtmArtho'nuSTheya ityetaddarzayati "1 mU ( 70 ) anAbhaktaM ca khalu vayaM sNpehaae| vR cazabda Adhikye khaluzabdaH punararthe pUrvamabhikrAntaM vayaH samIkSya mUDhabhAvaM vrajatIti pratipAditam, anabhikrAntaM ca punarvayaH saMprekSya "AyaTuM maNuvAsejjAsi' ityuttareNa sambandhaH, 'AtmArtham' AtmahitaM 'samanuvAsayet' kuryAdityarthaH / kimanatikrAntavayasaivAtmahitamanuSTheyamutAnyenApi iti ?, pareNApi labdhavasareNAtmahitamanuSTheyamityetaddarzayati Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 AcArAGgasUtram 1/-/2/1/71 mU (71) khaNaMjANAhi pNddie| vRkSaNaH-avasarodharmAnuSThAnasya,sacAryakSetrasukulotpattyAdikaH, parivAdapoSaNaparihAradoSaduSTAnAMjarAbAlabhAvarogANAmabhAvasati,taMkSaNaM 'jAnIhi' avagaccha paNDita' aatmjny!| athavA'vasIdan ziSyaHprotsAhyate-he anatikrAntayauvana! parivAdAdidoSatrayAspRSTa! paNDita! dravyakSetrakAlabhAvabhedabhinnaM 'kSaNam' avasaramevaMvidhaM 'jAnIhi avabudhyasva, tathAhi-dravyakSaNo dravyAtmako'vasarojaGgamatvapaJcendriyatvaviziSTajAtikularUpabalArogyAyuSkAdikomanuSyabhAvaH saMsArottaraNasamarthacAritrAvAptiyogyastvAyA'vAptaH, sa cAnAdau saMsAre paryaTato'sumato durApo bhavati, anyatra tu naitaccAritramavApyate, tathAhi-devanArakabhavayoH samyakatvazrutasAmAyike eva, tiryakSucakasyaciddezaviratireveti / kSetrakSaNaH kSetrAtmako'vasaroyasmin kSetre cAritramavApyate, tatrasarvaviratisAmAyikasyAdholaukikagrAmasamanvitaMtiryakSetrameva, tatrApyarddhatRtIyadvIpasamudrAH, tatrApipaJcadazasukarmabhUmiSu, tatrApibharatakSetramapekSyaarddharSAiivazeSujanapadeSvityAdikaH kSetrakSaNaHkSetrarUpo'vasaro'dhigantavyaH, anyasmiMzca kSetra Aye eva sAmAyike / kAlakSaNastu kAlarUpaH kSaNo'vasaraH,sacAvasarpiNyAMtisUSusamAsusuSamaduSSamAduSSamasuSamAduSSamAkhyAsuutsarpiNyAM tu tRtIyacaturthArakayoH sarvaviratisAmAyikasya bhavati, etacca pratipadyamAnakaM pratyabhyadhAyi, pUrvapratipannAstu sarvatra tiryagUdhioloke sarvAsu ca samAsu drssttvyaaH,| ___bhAvakSaNastu dvedhA-karmabhAvakSaNo nokarmabhAvakSaNazca, tatra karmabhAvakSaNaH karmaNAmupazamakSayopazamakSayAnyatarAvAptAvavasaraucyate, ttropshmshrennyaaNcaaritrmohniiyupshmite'ntmbho'huurtik aupazamikazcAritrakSaNo bhavati, tasyaiva mohanIyasya kssyennaantmbhohuurtik eva chadmasthayathAkhyAtacAritrakSaNobhavati,kSayopazamenatukSAyopazamikacAritrAvasaraH,sacotkRSTato dezonAMpUrvakoTiMyAvadavagantavyaH,samyakatvakSaNastvajaghanyotkRSTasthitAvAyuSovartamAnasya,zeSANAM tukarmApalyopamAsaGkhayeyabhAganyUnAntaHsAgaropamakoTikoTIsthitikasyajantorbhavati, sacAnena krameNeti, granthikasattvebhyo'bhavyebhyo'nantaguNayAzuddhayAvizuddhayamAnomatizrutavibhaGgAnyatarasAkAropayuktaHzuddhalezyAtrikAntataralezyo'zubhakarmaprakRtInAMcatuHsthAnikaMrasaMdvisthAnikatAmApAdayan zubhAnAM ca dvisthAnikaM catuHsthAnikatAM nayan bajaMzca dhruvaprakRtIH parivartamAnAzca bhavaprAyogyAbadhnanniti, dhruvakarmaprakRtayazcemAH-paJcadhAjJAnAvaraNIyaMnavadhAdarzanAvaraNIyaMmithyAtvaMkaSAyaSoDazakaM bhayaMjugupsAtaijasakArmaNazarIrevarNagandharasasparzAgurulaghUpadhAtanirmANanAmAni paJcadhA'ntarAyaH, etAH saptacatvAriMzad dhruvaprakRtayaH, AsAM sarvadA badhyamAnatvAt, manuSyatirazcoranyataraH prathama samyakatvamutpAdayanetA ekaviMzatiH parivarttamAnA badhnAti, tadyathA-devagatyAnupUrvIdvayapaJcendriyajAtivaikriyazarIrAGgopAGgadvayasamacaturasaMsthAnaparAdhAtocchasaprazastavihAyogatiprazastatrasAdidazakasAtAvedanIyoccairgotrarUpA iti, devanArakAstu manuSyagatyAnupUrvIdvayaudArikadvayaprathamasaMhananasahitAnizubhAni badhnanti, tamatamAnArakAstutiryaggatyAnupUrvIdvayanIce!trasahitAnIti, tadadhyavasAyopapatraHsannAyuSkamabadhnanyathApravRttena karaNena granthimAsAdyApUrvakaraNena bhittvA mithyAtvasyAntarakaraNaMvidhAyAnivRttikaraNenasamyakatvamavApnoti,tataUvameNakSIyamANe Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 2, uddezaka : 1 karmmaNi pravarddhamAneSu kaNDakeSu dezaviratyAderavasara iti nokarmmabhAvakSaNastvAlasyamohAvarNavAdastambhAdyabhAve samyakatvAdyavAptyavasara iti, AlasyAdibhistUpahato labdhvA'pi saMsAralaGghanakSamaM manuSyabhavaM bodhyAdikaM nApnotIti, uktaM ca 11911 117 "Alassamoha'vannA thaMbhA kohA pamAya kiviNattA / bhayasogA annANA vikkheva kuUhalA ramaNA eehiM kAraNehiM laddhUNaM sudullahaMpi mANussaM / na lahai suiM hiariM saMsAruttAraNiM jIvo' "" tadevaM caturvidho'pi kSaNa uktaH, tadyathA- dravyakSaNojaGgamatvAdiviziSTaMmanuSyajanma kSetrakSaNa AryakSetraM kAlakSaNo dharmmacaraNakAlo bhAvakSaNaH kSayopazamAdirUpaH / ityevaMbhUtamavasaramavApyAtmArthaM samanuvAsayedityuttareNa sambandhaH / kiMca mU (72) jAva soyapariNNANA aparihINA nettapariNNANA aparihINA ghANapariNNANA aparihINA jIhapariNNANA phari iceehiM virUvarUvehiM paNNANehiM aparihINehiM AyaTuM saMmaM samaNuvAsijjAsi - tibemi // vR yAvadasya vizarAroH kAyApazadasya zrotravijJAnAni jarasA rogeNa vA aparihInAni bhavanti, evaM netraghrANarasanasparzavijJAnAni na viSayagrahaNasvabhAvatayA mAndyaM pratipadyante, ityetaiH 'virUparUpaiH 'iSTAniSTarUpatayA nAnArUpaiH 'prajJAnaiH' prakRSTairjJAnairaparikSIyamANaiH sadmiH kiM kuryAd ? ityAha-'AyaTTaM' ityAdi, Atmano'rtha AtmArthaH, sa ca jJAnadarzanacAritrAtmakaH, anyastavanartha eva, athavA''tmane hitaM - prayojanamAtmArthaM, tacca cAritrAnuSThAnameva, athavA AyataH - aparyavasAnAnmokSa eva, sacAsAvarthazcAyatArtho'tastaM, yadi vA''yatto - mokSaH arthaH- prayojanaMyasya darzanAditrayasya tattathA 'samanuvAsayet' iti 'vasa nivAse' ityetasmAddhetumaNNijantAlliTsap saM- samyag yathoktAnuSThAnena anu-pazcAdanabhikrAntaM vayaH saMprekSya kSaNam-avasaraM pratipadya zrotrAdivijJAnAnAM vA prahINatAmadhigamya tata AtmArthaM 'samanuvAsayeH' Atmani vidadhyAH / athavA 'arthavazAd vibhaktipuruSapariNAma' itikRtvA tena vA AtmArthena jJAnadarzanacAritrAtmakenAtmAnaM 'samanuvAsayed bhAvayedraJjayet, AyatArthaM vA mokSAkhyaM samyag apunarAgamanenAnviti yathoktAnuSThAnAtpazcAdAtmanA 'samanuvAsayed adhiSThApayed / 'itiH' parisamAptau bravImIti sudharmasvAmI jambUsvAminamidamAha, yadbhagavatA zrIvarddhamAnasvAminA'rthato'bhyadhAyi tadevAhaM sUtrAtmanA vacmi adhyayanaM - 1, uddezakaH 1 samApta : // 2 // -: adhyayana - 2, uddezaka :- 2 uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIyasya vyAkhyA pratanyate, asya cAyamabhisambandhaH, iha viSayakaSAyamAtApitrAdilokavijayena mokSAvAptihetubhUtaM cAritraM yathA sampUrNabhAvamanubhavatyevaMrUpo'dhyayanArthAdhikAraH prAGnaradezi, tatra mAtApitrAdilokavijayena rogajarAdhanabhibhUtacetasA''tmArtha:- saMyamo'manuSTheya ityetatprathamoddezake'bhihitam ihApi tasminneva saMyame varttamAnasya kadAcinmohanIyodayAdaratiH syAd, ajJAnakarmmalobhodayAdvA'dhyAtmadoSeNa saMyame Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/2/2/73 na dRDhatvaM bhavedityato'ratyAdivyudAsena yathA saMyame dRDhatvaM bhavati tathA'nena pratipAdyate, athavA yathAprakAraM karmmApahIyate tathA asminnadhyayane pratipAdyate ityadhyanArthAdhikAre'bhyadhAyi, tacca kathaM kSIyata ityAha mU (73) araI AuTTe se mehAvI, khaNaMsi mukke| bR asya cAnantarasUtreNa sambandho vAcyaH, sa cAyam- 'AyaTTaM samaNuvAsejjAsi' AtmArthaM saMyamaM samyaktayAkuryAt, tatrakadAcidaratyudmavo bhavettadarthamAha-'araiM' ityAdi paramparasUtrasambandhastu 'khaNaM jANAhi paMDie' kSaNaM cAritrAvasaramavApyAratiM na kuryAdityAha - 'araI' ityAdi, AdisUtrasambandhastu 'suaM me AusaMtegaM bhagavayA evamakkhAyaM' kiM tacchrutamityAha-'araI AuTTe se mehAvI' ramaNaM ratistadabhAvo'ratistAM paJcavidhAcAraviSayAM mohodayAt kaSAyAbhiSvaGgajanitAM mAtApitRkalatrAdyutthApitAM 'sa' ityaratimAn 'medhAvI' viditAsArasaMsArasvabhAvaH san Avartteta apavartteta nivarttayedityuktaM bhavati, saMyame cAratirna viSayAbhiSvaGgaratimRte kaNDarIkasyevetyata idamuktaM bhavati-viSayAbhiSvaGgeratiM nivartteta, nivarttanaM caivamupajAyate yadi dazavidhacakravAlasAmAcArIviSayA ratirutpadyate pauNDarIkasyeveti, tatazcedamuktaM bhavati-saMyame ratiM kurvvIta, tadvihitaratestu na kiJcidbAdhAyai, nApIhAparasukhottarabuddhiriti, Aha ca // 1 ||kssititlshynN vA prAntamaikSAzanaM vA, sahajaparibhavo vA nIcadurbhASitaM vA / mahati phalavizeSe nityamabhyudyatAnAM, na manasi na zarIre duHkhamutpAdayanti taNasaMthAranisaNNo'vi munivaro bhaThThArAgamayamoho / // 2 // jaM pAvai muttisuhaM taM katto cakkavaTTIvi ? ityAdi ca / atra hi cAritramohanIyakSayopazamAdavAptacAritrasya punarapi tadudayAdavadidhAviSoranena sUtreNopadezo dIyate taccAvadhAvanaM saMyamAt yairhetubhirbhavati tAnniyuktikA gAthayA''caSTeni [197 ] 118 biiuddese adaDho u saMjame koi huja araIe / annANakammalobhAiehiM ajjhatthadosehiM // vR iha hi prathamoddezake bahvayo niyuktigAthA asmiMstivayamevaiketyato mandabuddheH syAdArekA yathA iyamapi tatratyaivetyato vineyasukhapratipattyarthaM dvitIyoddezakagrahaNamiti, kazcitkaNDarIkadezIyaH 'saMyame' saptadazabhedabhinne 'adhDha : ' zithilo mohanIyodayAdaratyudmavAdmavet, mohanIyodayo'pyAdhyAtmikairdoSairbhavet, te cAdhyAtmadoSA ajJAnalobhAdayaH, AdizabdAdicchAmadanakAmAnAM parigraho, mohasyajJAnalobhakAmAdyAtmakatvAtteSAM cAdhyAtmikatvAditi gAthArthaH // nanu cAratimato medhAvino'nena sUtreNopadezo dIyate yathA-saMyamAratimapavartteta, medhAvI cAtra viditasaMsArasvabhAvo vivakSito, yazcaivaMbhUtonAsAvaratimAn tadvAMzcetra viditavedya ityanayoH sahAnavasthAnalakSaNena virodhena virodhAcchAyAtapayoriva naikatrAvasthAnam, uktaM ca 11911 " tajjJAnameva na bhavati yasminnudite vibhAti rAgagaNaH / tamasaH kuto'sti zaktirdinakarakiraNAgrataH sthAtum?" ityAdi, yo jJAnI mohopahatacetAH sa viSayAbhiSvaGgAtsaMyame sarvadvandvapratyanIke ratyabhAvaM vidadhyAd, Aha ca Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-2, uddezaka:2 119 tAra // 1 // ajJAnAndhAzcaTulavanitApAGgavikSepitAste, kAme sakti dadhati vibhavAbhogatuGgArjane vaa| vidvaccittaM bhavati hi mahanmokSamArgekatAnaM, nAlpaskandhe viTapini kaSatyasabhittiM gajendraH " netanmRSyAmahe, yato hyavAptacAritrasyAyamupadezo ditsitaH, cAritrAvAptizca na jJAnamRte, tatkAryatvAccAritrasya, naca jJAnAratyorvirodhaH, apituratyaratyoH, tatazcasaMyamagatA ratirevAratyA bAdhyate na jJAnam, ato jJAnino'pi cAritramohanIyodayAtsaMyame syAdevAratiH, yato jJAnamapyajJAnasyaiva bAdhakaM, na saMyamArateH, tathA coktm||1|| jJAnaM bhUri yathArthavastuviSayaM svasya dviSo bAdhakaM, rAgArAtizamAya hetumaparaM yukate na kartR svayam / dIpo yattamasi vyanakti kimu no rUpaM sa evekSatAM, sarvaH svaM viSayaM prasAdhayati hi prAsaGgiko'nyo vidhiH" tathedamapibhavatona karNavivaramagAdyathA-'balavAnindriyagrAmaH, paNDito'pyatramuhyatI'tyato yatkiJcidetat, athavA nAratyApanna evaivamucyate, api tvayamupadezo medhAvI saMyamaviSaye mA vidhAdaratimiti / saMyamAratinivRttazca san kaM guNamavApnotItyAha-'khaNaMsi mukke' paramaniruddhaH kAlaH kSaNaHjaratpazATikApATanadRSTAntasamayaprasAdhitaH tatra mukto vibhaktipariNAmAdvAkSaNenaaSTaprakAreNa karmaNA saMsArabandhanairvA viSayAbhiSvaGgasnehAdibhirmukto bharatavaditi, ye punaranupadezavartinaH kaNDarIkAdyAste caturgatikasaMsArantarvartinoduHkhasAgaramadhivasantItyAhaca mU (74) aNANAya puTThAvi ege niyaTTati, maMdA moheNa pAuDA, apariggahA bhavissAmo samuTThAya laddhe kAme abhigAhai, aNANAe muNiNo paDilehaMti, ittha mohe puNo puNo sannA no havvAe no paaraae| vR AjJApyata ityAjJA-hitAhitaprAptiparihArarUpatayA sarvajJopadezastadviparyayo'nAjJA tayA anAjJayA satyA 'spRSTAH' parISahopasargaH,apizabdaH sammAvanAyAM saca bhinnakramonivartanta ityasmAdanantaraMdraSTavyaH, 'eke mohanIyodayAtkaNDarIkAdayona sarvesaMyamAtsamastadvandvopazamarUpAt nivartante apIti, sambhAvyata etanmohodayasyetyapizabdArthaH, kiMbhUtAH santo nivartanta ityAha'mandA' jaDAapagatakartavyAkarttavyavivekAH, kuta evaMbhUtA?, yato mohena prAvRtA' mohaH-ajJAnaM mithyAtvamohanIyaM vA tena prAvRtA-guNDitAH, uktNc||1|| "ajJAnaM khalu kaSTaM krodhAdibhyo'pisarvapApebhyaH / artha hitamahitaM vA na vetti yenAvRto lokaH" ityAdi, tadevamavAptacAritro'pi karmodayAtparISahodaye'GgIkRtaliGgaHpazcAdmAvatAmAlambata ityuktam / apare tu svaruciviracitavRttayo nAnAvidhairupAyairlokAdarthaM jighRkSavaH kila vayaM saMsArodvignA mumukSavasteSu teSu ArambhaviSayAbhiSvaGgeSu pravantata iti darzayati-'apariggahA;' ityAdi, pariH-samantAtmanovAkkAyakarmabhirgRhyata itiparigrahaH sayeSAMnAstItyaparigrahA evaMbhUtA vayaM bhaviSyAma iti zAkyAdimatAnusAriNaH svayUthyA vA 'samutthAya' cIvarAdigrahaNaM pratipadya, Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 AcArAGgasUtram 1/-/2/2/74 tatolabdhAnkAmAn 'abhigAhante' sevante, tivyatyayena caikavacanamiti, atra cAntyavratopAdAnAt zeSANyapi grAhyANi, ahiMsakA vayaM bhaviSyAmaevamamRSAvAdina ityaadypyaayojym|tdevN zailUSA ivAnyathAvAdino'nyathAkAriNaH kAmArthameva tAMstAn pravrajyAvizeSAnbibhrati, uktNc||1|| "svecchAviracitazAstraiHpravajyAveSadhAribhiH kSudraiH / nAnAvidhairupAyeranAthavanmuSyate lokaH" ityAdi / tadevaM pravrajyAveSadhAriNo labdhAnkAmAnavagAhantetallAbhArthaMcatadupAyeSu pravartante ityAha- aNANAe' ityAdi, 'anAjJayA' svairiNyA buddhayA 'munaya' iti muniveSaviDambinaH kAmopAyAn 'pratyupekSante' kAmopAyArambheSupaunaHpunyenalagantIti, Ahaca-'ettha' ityAdi, 'atra' asmin viSayAbhiSvaGgAjJAnamaye bhAvamohe paunaHpunyena 'sannAH' viSaNNA nimagnAH paGkAvamagnA nAgA ivAtmanamAkraSTuM nAlamiti, Ahaca-'no havvAe no pArAe' yo himadhyemahAnadIpUraM nimagno bhavatyasau nArAtIyatIrAya nApi pAremahAnadIpUramiti, evamatrApi kutazcinnimitAttyaktagRhagRhiNIputradhanadhAnyahiraNyaralakupyadAsAdivibhava AkiJcanyaM pratijJAyArAtIyatIradezyAdgRhavAsasAkhyAnnirgataHsanno havvAettibhavati, punarapi vAntabhogAbhilASitayA yathoktasaMyamAbhAvena takriyAyA viphalatvAt no pArAe tti bhavati, ubhayato muktabandhanA muktolIvobhayabhraSTo na grahastho nApi pravrajita ityuktaM bhavati, uktNc||1|| "indriyANi na guptAni, lAlitAnina cecchyaa| mAnuSyaM durlabhaM prApya, na bhuktaM nApi zoSitam " iti / ye punaraprazastatinivRttAH prazastaratimadhizayAnAste kiMbhUtA bhavantItyAhamU (75) vimuttA hu te jaNA je jaNA pAragAmiNo, lobhamalobheNa duguMchamANe laddhe kAme naabhigaahi| vR vividham-anekaprakAraM dravyato dhanasvajanAnuSaGgAdmadmAvato viSayakaSAyAdibhyo'nusamayaM mucyamAnA evabhAvini bhUtavadupacArAnmuktA vimuktAH tejanA ye janAH sarvasvajanabhUtA nirmamatvAH pAragAmino bhavanti, pAro-mokSaH saMsArArNavataTavRttitvAttatkAraNAni jJAnadarzanacAritrANyapi pAra iti, bhavati hi tAdAttAcchabdhaM yathA tandulAn varSati parjanyaH, atastatpAraMjJAnadarzanacAritrAkhyaM gantuMzIlaM yeSAM te pAragAminaH, te muktA bhavantItipUrveNa sambandhakathaM punaH sampUrNapAragAmitvaM bhavatItyAha - 'lobhaM' ityAdi, iha hi lobhaH sarvasaGgAnAM dustyajo bhavati, tathAhi-kSapakazreNyantargatasyApagatAzeSakaSAyasyApikhaNDazaHkSipyamANo'pyanubadhyata iti, atastaM lobha, tadvipakSaNaalobhena 'jugupsamAno' nindanpariharan kiM karotItyAha-laddhe' ityAdi, labdhAn' prAptanicchAmadanarUpAn kAmAna 'nAbhigAhate' na sevate, yo hi zarIrAdAvapi nivRttalobhaH sa kAmAbhiSvaGgavAnna bhavati, brahmadattAmantritacitravaditi, pradhAnAntyalobhaparityAgenacopasarjanAdhastanaparityAgodraSTavyaH, tadyathAkrodhaM kSAntyA jugupsamAno mAnaM mAIvena mAyAmArjavenetyAdyapyAyojyaM, lobhopAdAnaM tu sarvakaSAyapradhAnyakhyApanArthamupAdade, tathAhi-tatpravRttaH sAdhyAsAdhyavivekavikalaH kAryAkAryavicArarahitaH sannarthakadattaSTiH pApopAdAnamAsthAya sarvAH kriyAH adhitiSThatIti, taduktam Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-2, uddezaka:2 // 1 // "dhAvei rohaNaM tarai sAyaraMbhamai girinniguNjesuN| mArei baMdhavaMpihupuriso jo hoi dhaNaluddho // 2 // aDai bahuM vahai bharaM sahai chuhaM pAvamAyarai dhittttho| kulasIlajAipaccayadhiiMca lobhaduo cayai " ityAdi, tadevaMkutazcinimittAtsahApilobhAdinA niSkramyapunarlobhAdiparityAgaH kAryaH, anyastu lobhaM vinApi pravrajyAMpratipadyata iti darzayati mU (76) viNAittu lobhaM nikkhamma esa akamme jANai pAsai, paDilehAe nAvakaMkhai, esaaNagAriti pavuccai, ahoyarAoparitappamANe kAlAkAlasamuTThAisaMjogaTThIaTThAlobhI Alupe sahassAbAre viNiviTThacitte itya satthe puNo puNo se Ayabale se nAibale se mittabale se piJcabale se devabale se rAyabale se corabale se atihibale se kiviNabale se samaNabale, iceehiM virUvarUvehiM kajehiM daMDasamAyANaM saMpehAe bhayAkajjai, pAvamukkhuttimantramANe, aduvA AsaMsAe vR kazcidmaratAdiniHzeSatolobhApagamAdvinApilobhaM niSkamya' pravrajyAMpratipadya, pAThAntaraM vA 'viNaittu lobha' saJjavalanasaMjJakamapi lobhaM 'vinIya' nirmUlato'panIya eSa evaMbhUtaH san 'akarmA' apagataghAtikarmacatuSTayAvibhUtAnAvaraNajJAno vizeSatojAnAti sAmAnyataH pazyati, etaduktaM bhavati-evaMbhUto lobho yena tatkSaye mohanIyakSaye cAvazyaM ghAtikarmakSayastasmiMzca nirAvaraNajJAnasadmAvastato'pi bhavopagrAhikapigama ityato lobhApagame akarmetyuktam / yatazcaivambhUtolobhodurantastaddhAnaucAvazyakarmakSayastataH kiMkartavyamityAha- paDilehAe' ityAdi, pratyupekSaNayA-guNadoSaparyAlocanayopapannaH sannathavA lobhavipAkaM pratyupekSya-paryAlocya tadabhAve guNaMca lobhaM 'nAvakAGkSati'nAbhilaSatIti, yazcAjJAnopahatAntaHkaraNo'prazastamUlaguNasthAnavartI viSayakaSAyAdhupapannastasyapUrvoktaM viparItatayAsarvaMsaMtiSThate, tathAhi-alobhalobhenajugupsamAno labdhAnkAmAnavagAhate, lobhamanapanIya niSkramya punarapilobhaikamanAH sakAnajAnAtinApi pazyati, apazyaMzcApratyupekSaNayA'bhikAGkSati __ yacca prathamoddezake'prazastamUlaguNasthAnamavAcitacca vAcyamiti, Aha ca-'ahoyarAo' ityAdi, ahorAtraMparitapyamAnaH kAlAkAlasamutthAyIsaMyogArthI arthAlobhIAlumpaH sahasAkAro viniviSTacittaHatra-zastro pRthivIkAyAdhupaghAtakAriNi paunaHpunyena vrtte|kiNc-seaayble; AtmAnobalaM-zaktyupacayaAtmabalaM tanme bhAvItikRtvA nAnAvidhairupAyerAtmapuSTayetAstAH kriyAH aihikAmuSmikopaghAtakAriNIrvidhatte, tathAhi mAMsena puSyatemAMsa mitikRtvApaJcendriyaghAtAdAvapi pravartate, aparAzca lumpanAdikAH sUtreNaivAbhihitAH, evaM ca 'jJAtibalaM' svajanabalaM me bhAvIti, tathA tanmitrabalaM me bhaviSyati yenAhamApadaM sukhenaiva nistariSyAmi, totyabalaM bhaviSyatIti bastAdikamupahanti, tadvA devabalaM bhAvIti pacanapAcanAdikAH kriyA vidhatte, rAjabalaM vA me bhaviSyatIti rAjAnamupacarati, cauragrAme vA vasati caurabhAgaM vA prApsyAmIti caurAnupacarati, atithibalaM vA me bhaviSyatItyatithInupacarati, atithirhi niHspRho'bhidhIyate iti, uktNc||1|| "tithiparvotsvAH sarve, tyaktA yena mahAtmanA / atithiM taM vijAnIyAccheSamabhyAgataM viduH" Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 AcArAGga sUtram 1/-/2/2/76 etaduktaM bhavati tadvalArthamapi prANiSu daNDo na nikSeptavyaH iti, evaM kRpaNazramaNArthamapi vAcyamiti, evaM pUrvoktaiH 'virUparUpeH' nAnAprakAraiH piNDadAnAdibhiH kAryaiH 'daNDasamAdAna' miti daNDayante - vyApAdyante prANino yena sa daNDastasya samyagAdAnaM-grahaNaM samAdAnaM, tadAtmabalAdikaM mama nAbhaviSyat yadyahametannAkariSyamityevaM 'saMprekSayA' paryAlocanayA evaM saMprekSya vA bhayAt kriyate, evaM tAvadihabhavamAzritya daNDasamAdAnakAraNamupanyastam, AmuSmikArthamapi paramArthajAnAnairdaNDasamAdAnaM kriyata iti darzayati- 'pAvamokkho' tti ityAdi, pAtayati pAsayatIti vA pApaM tasmAnmokSaH pApamokSaH, 'iti' hetau, yasmAtsa mama bhavISyatIti manyamAnaH daNDasamAdAnAya pravarttata iti, tathAhi hutabhuji SaDjIvopaghAtakAriNi zastre nAnAvidhopAyaprANyupaghAtAttapAvavidhvaMsanAya pippalazamIsamittilAjyAdikaM zaThavyudrAhitamatayo juhvati, tathA pitRpiNDadAnAdI bastAdimAMsopaskRtabhojanAdikaM dvijAtibhya upakalpayanti tadyuktazeSAnujJAtaM svato'pi bhuJjate, tadevaM nAnAvidhairupAyairajJAnopahatabuddhayaH pApamokSArthaM daNDopAdAnena tAstAH kriyAH prANyupaghAtakAriNIH samArabhamANAH anekabhavazatakoTIdumrmmocamaghamevopAdadata iti / kiJca 'aduvA' ityAdi, pApamokSa iti manyamAno daNDamAdatta ityuktam, athavA AzaMsanam AzaMsA - aprAptaprApaNAbhilASastadarthaM daNDasamAdAnamAdatte, tathAhi mamaitat parutparAri vA pretya vopasthAsyate ityAzaMsayA kriyAsu pravarttate, rAjAnaM vA'rthAzAvimohitamanA avalagati, uktaM ca ||1||"aaraadhy bhUpatimavApya tato dhanAni, mokSyAmahe kila vayaM satataM sukhAni / ityAzayA dhanavimohitamAnasAnAM, kAlaH prayAti maraNAvadhireva puMsAma ehi gaccha patottiSTha, vada maunaM samAcara / ityAdyAzAgrahagrastaiH krIDanti dhanino'rthibhiH" // 2 // " ityAdi / tadevaM jJAtvA kiM karttavyamityAha mU (77) taM pariNNAya mehAvI neva sayataM eehiM kajjehiM daMDaM samAraMbhijjA neva annaM eehiM kajjehiM daMDaM samAraMbhAvijjA eehiM kajjehiM daMDaM samAraMbhataMpi annaM na samaNujANijjA, esa magge AriehiM paveie, jahettha kusale novaliMpijjAsi-ttibemi // vR ' taditi sarvanAma prakrAntaparAmarzi, 'tat' zastraparijJoktaM svakAyaparakAyadibhedabhinnaM zastram, iha vA yaduktam aprazastaguNamUlasthAnaM-viSayakaSAyamAtApitrAdikaM, tathA kAlAkAlasamutthanakSaNaparijJAnazrotrAdivijJAnaprahANAdikaM tathA''tmabalAdhAnAdyarthaM ca daNDasamAdAnaMjJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA pariharet 'medhAvI' maryAdAvarttI, jJAtaheyopAdeyaH san kiM kuryAdityAha-'neva sayaM' ityAdi, naiva 'svayam' AtmanA etaiH - AtmabalAdhAnAdikaiH 'kAryeH' karttavyaiH samupasthitaiH sadmiH 'daNDaM' sattvopaghAtaM samArabhet, nApyanyamaparamebhiH kAryaurhisAnRtAdikaM daNDaM samArambhayet, tathA samArabhamANamapyaparaM yogatrikeNa na samanujJApayed eSa copadezastIrthakRdmirabhihita ityetat sudharmmasvAmI jambUsvAminamAheti darzayati- 'esa' ityAdi, 'eSa' iti jJAnAdiyukto bhAvamArgo yogatrikakaraNatrikeNa daNDasamAdAnaparihAralakSaNo vA 'AryeH' ArAghAtAH sarvahayadharmebhya ityAryAH saMsArArNavataTavarttinaH kSINaghAtikarmmAzAH saMsArodaravivaravarttibhAvavidaH tIrthakRtastaiH 'prakarSeNa' sadevamanujAyAM parSadi sarvasvabhASAnugAminyA vAcA Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-2, uddezaka:ra yogapadyAzeSasaMzIticchecyA prakarSeNa veditaH-kathitaH pratipAdita itiyAvat, evambhUtaM ca mArge jJAtvA kiMkartavyamityAha-'jahatthe'; ityAdi, teSuteSvAtmabalopadhAnAdikeSukAryeSusamupasthiteSu satsu daNDasamupAdAnAdikaMpariharan 'kuzalo' nipuNaH avagatatattvo yathaitasmin daNDasamupAdAne svamAtmAnaM 'nopalimpayeH' natatrasaMzleSaM kuryAiti, vibhaktipariNAmAdvA etena daNDasamupAdAnajanitakarmaNAyathAnopalipyase tathA sarveH prakAraiH kuryaastvm| itizabdaH parisamAptau, bravImIti puurvvt|| adhyayanaM-2 uddezakaH 2 samAptaH adhyayanaM-2, uddezakaH-3:vR ukto dvitIyoddezakaH, sAmprataM tRtIya Arabhyate, asya cAyamAbhisambandhaHihAnantaroddezake saMyamedRDhatvaM kAryamasaMyamecAdaDhatvamuktaM, taccobhayamapikaSAyavyudAsena sampadyate, tatrApi mAna utpatterArabhya uccairgotrotthApitaH syAt atastadvayudAsArthamidamabhidhIyate / asya cAnantarasUtreNa sambandhaH- 'jahettha kusale novaliMpejjAsi' kuzalo nipuNaHsannasminuccairgotrabhimAne yathA''tmAnaM nopalimpayestathA vidadhyAstvaM, kiMmatvA?, ityatastadabhidhIyate mU (78) se asaiM uccAgoe asaiMnIAgoe, no hINe no airitte, no'pIhae, iya saMkhAya ko goyAvAI ko mANAvAI?, kasi vA ege gijjhA, tamhA no harise no kuppe, bhUehiM jANa paDileha saayN| vR 'seasaiMuccAgoeasaiMnIAgoetti 'sa' iti sasAryasumAn 'asakRd' anekazaH uccairgotremAnasatkArarhe, utpannaitizeSaH,tathAasakRnnIcairgotresarvalokAvagIte, paunaHpunyenotpanna iti, tathAhi-nIcairgotrodayAdanantamapi kAlaM tiryakSvAste, tatra ca paryaTan dvinavatinAmottaraprakRtisatkarmA saMstathAvidhAdhyavasAyopapatraH AhArakazarIratatsaGghAtabandhanAGgopAGgadevagatyAnupUrvIdvayanarakagatyAnupUrvIdvayavaikriyacatuSTayarUpAetAdvAdazakarmaprakRtInilepyAzItisatkarmA tejovAyuSUtpannaH san manujagatyAnupUrvIdvayamapi nirlepya tata uccairgotramudvalayati palyopamAsaMkhyeyabhAgena, atastejovAyuSvAdya eva bhaGgakaH, tadyathA-nIcairgotrasya bandha udayo'pi tasyaiva satkamrtA'pIti, tato'pyuvRttasyAparaikendriyagatasyAyameva bhaGgaH, traseSvapyaparyAptakAvasthAyAmayameva, anirlepite tUccairgotre dvitIyacaturtho bhaGgau, tadyathA-nIcairgotrasya bandha udayo'pi tasyaiva satkarmatA tUbhayarUpasyaiveti dvitIyaH, tathA uccairgotrasya bandho nIcasyodayaH satkarmatA tUbhayarUpasyeti caturthaH, zeSAstu catvArona santyeva, tiryasUccairgotrasyodayAbhAvAditibhAvaH, tadevamuccairgotrodvalanena kalaMkalIbhAvamApanno'nantaM kAlamekendriyeSvAste, anudvalitevAtiyavAste'nantAutsarpiNyavasarpiNIH,AvalikAkAlAsaGkhyeyabhAgasamayasaMkhyAn pudgalaparAvaniti, kIzaH punaH pudgalaparAvarta iti? ucyate, yadaudArikavaikriyataijasabhASAnApAnamanaHkarmasaptakena saMsArodaravivaravartinaH pudgalAH AtmasAtpariNAmitAbhavanti tadApudgalaparAvartaityeke, anyetudravyakSetrakAlabhAvabhedAccaturdA varNayanti, pratyekamasAvapi bAdarasUkSmabhedAt dvaividhyamanubhavati, tatra dravyato bAdaro yadaudArikavaikriyataijasakArmaNacatuSTayena sarvapudgalA gRhItvojjhitAstadA bhavati, sUkSmaH Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 AcArAGgasUtram 1/-2/3/78 punaryadaikazarIreNasarvapudgalAHsparzitA bhavantitadAdraSTavyaH 1,kSetratobAdaroyadAkramokramAbhyAM priyamANena sarve lokAkAzapradezAHspRSTA bhavanti tadA vijJeyaH, sUkSmastutadA vijJeyo yadaikasmin vivakSitAkAzakhaNDake mRtaH punaryadA tasyAnantarapradezavRddhayA sarvaMlokAkAzaM vyApnotadA grAhyaH 2, kAlato bAdaro yadotsarpiNyavasarpiNIsamayAH kramokramAbhyAM priyamANenAliGgitA bhavanti tadA vijJeyaH, sUkSmastUtsarpiNIprathamasamayAdArabhya krameNasarvasamayAmriyamANenayadAchuptA bhavanti tadA'vagantavyo 3, bhAvato bAdalo yadA'DanubhAgabandhAdhyavasAyasthAnAni kramokramAbhyAM niyamANenavyAptAni bhavantitadA'bhidhIyate, anubhAgabandhAdhyavasAyapramANaMtusaMyamasthAnAvasare prAgevAbhyadhAyIti, sUkSmastujaghanyAnubhAgabandhAdhyavasAyasthAnAdArabhyayadAsarveSvapikrameNamRto bhavati tadA'vaseya iti / tadevaM kalaMkalIbhAvamApanno'nyo vA nIcairgotrodayAdanantamapi kAlaM tiryakSvAste, manuSyeSvati tadudayAdevacAvagIteSu sthAneSUtpadyate, tathA kalaMkalIsattvo'pi dvIndiyAdiSUtpannaH san prathamasamaye evaM paryAtyuttarakAlaM voccairgotraMbaddhA manuSyeSvasakRduccairgotramAskandati, tatra kadAcittatRtIyamaGgakasthaH paJcamabhaGgopapanno vA bhavati, tAvimau-nIcairgotraM banAtyuccairgotrasyodayaHsatkarmatAtUmayasyatRtIyaH,paJcamastUccairgotraMbadhnAtitasyaivodayaHsatkarmatA tUbhayasya, SaSThasaptamabhaGgau tUparatabandhasya bhavataH, aviSayatvAnna tAbhyAmihAdhikAraH, tau cemaubandhoparameuccairgotrodayaH satkarmatAtUbhayasyetiSaSThaH, saptamastuzailezyavasthAyAMdvicaramasamaye nIcairgotrekSapiteuccairgotrodayastasyaivasatkarmAteti, tadevamuccAvaceSugotreSuasakRdutpadyamAnenAsumatA paJcabhaGgakAntarvartinAna mAno vidheyo nApi diinteti| tayozcauccAvacayoH gotrayorbandhAdhyavasAyasthAnakaNDakAni tulyAnItyAha-'no hINe no airitte' yAvantyuccairgotre'nubhAvabandhAdhyavasAyasthAnakaNDakAninIcairgotre'pitAvantyeva, tAni ca sarvANyapvasumatA'nAdisaMsAra bhUyo bhUyaH sparzitAni, tata uccairgotrakaNDakArthatayA'subhRnna hIno nApyatiriktaH, evaM nIcairgotrakaNDakArthatayA'pIti / nAgArjunIyAstu paThanti-"egamege khalu jIve aIaddhAe asaI uccAgoe asaMI nIAgoe, kaMDagaTThayAe no hINe no airite" ekaiko jIvaH khaluzabdo vAkyAlaGkAre atIte kAle'sakRduccAvaceSu gotreSUtpannaH, sa coctAvacAnubhAgakaNDakApekSayA na hIno nApyatirikta iti, tathAhi-uccairgotrakaNDakebhya ekamavikebhyo'nekabhavikebhyo vA nIcairgotrakaNDakAni na hInAni nApyatiriktAnItyato'vagamyotkarSapakarSoM na vidheyau, asya copalakSaNArthatvAt sarveSvapi madasthAneSvetadAyojyaM / yatazcocAvaceSu sthAneSukarmavazAdutpadyante, balarUpalAbhAdimadasthAnAnAMcAsamaJjasatAmavagamya kiM kartavyamityAha-'no'pIhae' apiH sambhAvane sa ca bhinnakramo, jAtyAdInAM madasthAnAnAmanyatamadapi no 'IhatApi' nAbhilaSedapiathavA no spRhayet-nAvakAGkSaditi / tatra yadhuccAvaceSu sthAneSvasakRdutpanno'sumAMstataH kimityAha 'iya saMkhAya' ityAdi, itirupapradarzane iti' etatpUrvoktanItyocAvacasthAnotpAdAdikaM 'parisaMkhAya' jJAtvA ko gotravAdI bhaved ?' yathAmamoccairgotraMsarvalokamAnanIyaMnAparasyetyevaMvAdI kobuddhimAn bhavet?, tathAhi-mayA'nyaizcajantubhiH sarvAyapisthAnAnyanekazaHprAptapUrvANIti, tathoccairgotranimittamAnavAdI vAko bhavet ?,na kazcitsaMsArasvarUpaparicchedItyarthaH, kiMca-'kaMsi Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-2, uddezaka:3 125 vA ege gijjhe' anekazo'nekasmin sthAne'nubhUte sati tanmadhye kasminvA ekasmintruccairgotrAdike'navasthitasthAnakerAgAdivirahAdekaH kathaMgRdhyet?,tAtparyam-AsevAMviditakarmapariNAmo vidadhyAt, yujyeta gAddharyaM yadi tatsthAna prAptapUrvaM nAbhaviSyat, taccAnekazaH prAptapUrvam, atastallAmAlAmayoH notkarSapakarSoM vidheyAviti, Aha ca-'tamhA' ityAdi, yato'nAdau saMsAre paryaTatA'sumatA'daSTAyattAnyasakRduccAvacAni sthAnAnyanubhUtAni tasmAtkathaJciduccAvacAdikaM madasthAnamavApya 'paNDito heyopAdeyatattvajJo na hRSyet' na harSaM vidadhyAd, uktNc||1|| "sarvasukhAnyapi bahuzaH prAptAnyaTatAmayA'tra sNsaare| uccaiHsthAnAni tathA tenana me vismayasteSu // 2 // jai so'vi nijaramao paDisiddho aTmANamahaNehiM / avasesa mayaTThANa parihariavvA payatteNaM" / nApyavagItasthAnAvAptau vaimanasyaM vidadhyAda, Aha ca-'no kuppe' adRSTavazAttathAbhUtalokAsammataMjAtikularUpabalalAbhAdikamadhamamavApya nakupyet nakrodhaM kuryAta, kataranIcasthAnaM zabdAdikaMvA duHkhaM mayA nAnubhUtamityevamavagamya nodvegavazagena bhAvyam, uktNc||1|| "avmaanaatpribhrNshaadvdhbndhdhnkssyaat| prAptA rogAzca zokAzca, jAtyantarazateSvapi // 2 // saMteya avimhaiuM asoiuM paMDieNaya asNte| sakkA hudumovamiahiaeNa hiaMdharaMteNa // 3 // hoUNa cakkavaTTI puhaivaI vimlpNddrcchtto| soceva nAma bhujjo aNAhasAlAlao hoi" ekasmin vAjanmani nAnAbhUtAvasthA uccAvacAH krmvshto'nubhuuvti|tdevmuccniicgotrnirviklpmnaaH anyadapi avikalpena kiM kuryAdityAha-'bhUehiM' ityAdi, bhavanti bhaviSyantyabhUvanniticabhUtAni-asubhRtasteSu 'pratyupekSya' paryAlocya vicArya kuzAgrIyayA zemuSyA jAnIhi-avagaccha, kiM jAnIhi ? - 'sAtaM' sukhaM tadviparItamasAtamapi jAnIhi, kiM ca kAraNaM sAtAsAtayoH? etajjAnIhi, kiMcAbhilaSantyavigAnena prANina iti, atra jIvajantuprANyAdizabdAnupayogalakSaNadravyasya mukhyAn vAcakAnvihAya sattAvAcino bhUtazabdasyopAdAnenedamAvirbhAvayati-yathA'yamupayogalakSaNapadArtho'vazyaMsattAM bibharti, sAtAbhilASyasAtaMcajugupsate, sAtAbhilASazca zubhaprakRtitvAd ato'parAsAmapi zubhaprakRtInAmupalakSaNametadavaseyam, ataH zubhanAmagotrAyurAdhAH karmaprakRtIranudhAvatyazubhAzcajugupsate srvo'pipraannii| evaMcavyavasthite sati kiM vidheyamityAha mU (79) samie eyANupassI, taMjahA-andhattaM bahirattaM mUyattaM kANataM kuMTataM khujjattaM vaDabhattaMsAmattaMsabalataMsaha pamAeNaManegarUvAojoNIosaMdhAyaivirUvarUve phAse parisaMveyai vR athavAbhUteSu zubhAzubharUpaM karmapratyupekSya yatteSAmapriyaMtana vidadhyAt ityayamupadezo, nAgArjunIyAstupaThanti "puriseNaMkhaludukkhuvveasuhesae" 'puruSo jIvaHNamiti vAkyAlaGkAre 'khaluH' avadhAraNeduHkhAtudvego yasya saduHkhodvegaH, sukhasyaiSakaH sukhaiSakaH, yAjakAditvAtsamA Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 AcArAGga sUtram 1/-/2/3/79 sazchAndasatvAdvA, duHkhodvegazcAsausukhaiSakaJcaduHkhodvegasukhaiSakaH, sarvo'piprANIduHkhodvegasukhaiSaka eva bhavatyato jIvaprarUpaNaM kArya, taccAvanivanapavanAnalavanaspatisUkSmabAdaravikala-paJcendriyasaMjJItaraparyAptakAparyAptakarUpaMzastraparijJAyAmakAryeva,teSAMcaduHkhaparijihIrpUNAMsukhalipsUnAmAtmaupamyamAcaratA tadupamardakAni hiMsAdisthAnAni pariharatA''tmA paJcamahAvrateSvA-stheyaH, tatparipAlanArthaM cottaraguNA apyanuzIlanIyAH, tadarthamupadizyate-'samie eyANupassI' paJcabhiH samitibhiH samitaH san etat-zubhAzubhaMkarmavakSyamANaMcAndhatvAdikaMdraSTuMzIlaMyasyetyetadanudarzI bhUteSusAtaMjAnIhItisaNTaGkaH, tatra samiti riti iNgatA; vityasmAtsampUrvAktinantAdmavati, sAcapaJcadhA, tadyathA-IbhiASaNA''dAnanikSepotsargarUpAH, tatrairyAsamitiH prANavyaparopaNavrataparipAlanAya, bhASAsamitirasadabhidhAnaniyamasaMsiddhaye, eSaNAsamitirasteyavrataparipAlanAya, zeSadvayaM tu samastavrataprakRSTasyAhiMsAvratasya saMsiddhaye vyApriyate iti, tadevaM paJcamahAvratopapetastadvavRttikalpasamitibhiH samitaH san bhAvata etatasAtAdikamanupazya'ti, athavA yadanudaya'sau bhavati tadyathetyAdinA sUtreNaiva darzayati andhatvamityAdinAyAvat virUparUpephAse parisaMveeI' saMsArodare paryaTana prANI andhatvAdikA avasthA bahuzaH parisaMvedayate, sa cAndho dravyato bhAvatazca, tatraikendriyadvIndriyatrIndriyA dravyabhAvAndhAH,caturindriyAdayastumithyAdaSTayomAvAnyAH, uktNc||1|| "ekaM hi cakSuramalaM sahajo vivekastadvadmireva saha saMvasatirdvitIyam / etadvayaM bhuvina yasya sa tattvato'ndhastasyApamArgacalane khalu ko'parAdhaH?" samyagdRSTayastUpahatanayanA dravyAndhA, taevAnandhAnadravyatonaca bhAvataH, tadevamandhatvaM dravyabhAvabhinnamekAntena duHkha jananamavApnotIti, uktNc||1|| "jIvanneva mRto'ndho ysmaatsrvkriyaasuprtntrH| nityAstamitadivAkarastamo'ndhakArArNavanimagnaH // 2 // lokadvayavyasanavahnividIpitAGgamandhaM samIkSya kRpaNaM pryssttineym| ko nodvijeta bhayakRjjananAdivogrAtkRSNAhinaikanicitAdiva cAndhagartAt ?" evaMbadhiratvamapyadaSTavazAdanekazaH parisaMvedayate,tadAvRtazcasadasadvivekavikalatvAdaihikAmuSmikeSTaphalakriyAnuSThAnazUnyatAM bibhartiiti, uktaMca // 1 // "dharmazrutizravaNamaGgalavarjito hi, lokazrutizravaNasaMvyavahArabAhyaH / kiMjIvatIha badhiro? bhuviyasya zabdAH, svapnopalabdhadhananiSphalatAM prayAnti? // 2 // svakalatrabAlaputrakamadhuravacaHzravaNabAhyakaraNasya / badhirasyajIvitaM kiM jIvanmRtakAkRtidharasya? " -evaMmUkatvamapyekAntena duHkhAvahaM parisaMvedayate, uktNc||9|| "duHkhakaramakIrtikaraM mUkatvaM sarvalokaparibhUtam / pratyAdezaM mUDhAH karmakRtaM kiM na pazyanti?" tathA kANatvamapyevaMrUpamiti, Aha ca Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH- 1, adhyayanaM-2, uddezaka-3 127 // 1 // kANo nimagnaviSamonnatadaSTirekaH, zakto virAgajanane jnnaaturaannaam| yo naiva kasyacidupaiti manaHpriyatvamAlekhyakamalikhito'pi kimusvarUpaH? evaM 'kuNTatvaM' pANivakratvAdikaM 'kubjatvaM' vAmanalakSaNaM 'vaDabhatvaM vinirgatapRSThIvaDabhalakSaNaM 'zyAmatvaM' kRSNAlakSaNaM 'zabalatvaM' zvitralakSaNaM sahajaM pazcAdmAvi vA karmavazago bhUrizo duHkharAzidezIyaM parisaMvedayate / kiM ca-saha 'pramAdena' viSayakrIDAbhiSvaGgarUpeNa zreyasyanudyamAtmakena 'anekarUpAH' saGkaTavikaTazItoSNAdibhedabhinnA yonIH 'saMdadhAti saMghatte caturazItiyonilakSa- sambandhAvicchedaM vidadhAtIti bhAvaH, samyag dhAvatIti vA, tAsu tAsvAyuSkabandhottarakAlaMgacchatItyarthaH, tAsucanAnAprakArAsuyoniSu virUparUpAn nAnAprakArAn 'sparzAn' duHkhAnubhavAn parisaMvedayate, anubhvtiityrthH||tdevmuccairgotrotthaapitmaanophtcetaa nIcairgotravihitadInabhAvo vA'ndhabadhirabhUyaMvAgataHsannAvabudhyate karttavyaMna jAnAtikarmavipAkaM nAvagacchati saMsArapasadatAM nAvadhArayati hitAhite na gaNayati aucityamityanavagatatattvo mUDhastatraivoccairgotrAdike viparyAsamupaiti, Aha ca mU. (80) se abujjhamANe haovahaejAImaraNaManupariyaTTamANe, jIviyaMpuDhopiyaMihamegesiM mANavANaM khittavatthumamAyamANANaM, ArattaMvirattaMmaNikuMDalaMsaha hiraNNeNa itthiyAo parigijjhati tatthevarattA, na ittha tavo vA damo vA niyamo vA dissai, saMpuNNaM bAle jIviukAme lAlappamANe mUDhe vippriyaasmuvei| vR. 'se' ityuccairgotrAbhimAnI andhabadhirAdibhAvasaMvedako vA karmavipAkamanavabudhyamAno hatopahato bhavati, nAnAvyAdhisadmAvakSatazarIratvAddhataH samastalokaparibhUtatvAdupahataH, athavoccairgotragarvAdhmAtatyaktocitavidheyavidvajjanavadanasamudbhUtazabdAyazaHpaTahahatatvAddhataH abhimAnotpAditAnekabhavakoTinIcairgotrodayAdupahataH, mUDho viparyAsamupaitItyuttareNa sambandhaH, tathA jAtizcamaraNaMca samAhAradvandvastad 'anuparivarttamAnaH' punarjanma punarmaraNamityevamarahaTTaghaTIyantranyAyena saMsArodare vivartamAnaH, AvIcImaraNAdvA pratikSaNaM janmavinAzAvanubhavan duHkhasAgarAvagADho vizarAruNyapi nityatAkRtamatiH hite'pyahitAdhyavasAyo viparyAsamupaiti, Aha ca-'jIvitam' AyuSkAnuparamalakSaNamasaMyamajIvitaMvA _ 'pRthag' iti pratyekaM pratiprANi 'priyaM' dayitaM vallabham 'ihe'ti asmin saMsAre 'ekeSAm' avidyopahatacetasAM mAnavAnAmiti, upalakSaNArthatvAt prANinAM, tathAhi-dIrghajIvanArthaM tAstA rasAyanAdikAH kriyAH sattvopaghAtakAriNIH kurvate, tathA kSetraM' zAlikSetrAdi vAstu' dhavalagRhAdi mamaidamityevamAcaratAMsatAMtatkSetrAdikaMpreyo bhavati, kiMca-'Araktam ISadraktavastrAdi viraktaM; vigatarAgaM vividharAgaM vA 'maNiH' iti ratlavaiDUryendranIlAdikuNDalaM' karNAbharaNaM hiraNyena saha strIH parigRhya tatraiva' kSetravAstvAraktaviraktavastramaNikuNDalastryAdo 'raktA' gRddhA adhyupapannA mUDhA viparyAsamupayAnti, vadantica-nAtra 'tapovA' anazanAdilakSaNaM 'damovA' indriyanoindriyopazamalakSaNo 'niyamo vA' ahiMsAvratalakSaNaH phalavAn dRzyate, tathAhi-taponiyamopapetasyApi kAyaklezabhogAdivaJcanAM vihAya nAnyatphalamupalabhyate, janmAntare bhaviSyatIti cedvyudgrAhata Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 AcArAGga sUtram 1/-/2/3/80 syollApaH, kiMca-dRSTahAniradaSTakalpanAcapApIyasIti,tadevaMsAmpratekSI bhogasaGgavihitaikapuruSArthabuddhiH sampUrNa yathAvasarasampAditaviSayopabhogaM ___'bAlaH' ajJaH 'jIvitukAmaH' AyuSkAnubhavanamabhilaSan 'lAlapyamAnaH' bhogArthamatyarthaM lapan vAgdaNDaM karoti, tadyathA-atra tapo damo niyamo vA phalavAna dRzyata ityevamarthaM bruvan mUDhaH abudhyamAno hatopahato jAtimaraNamanuparivarttamAno jIvitakSetrastyAdilobhaparimohitamanAH 'viparyAsamupaiti tatve'tattvAbhinivezamatattvecatattvAbhinivezaM hite'hitabuddhimityevaMsarvatra viparyayaM vidadhAti, uktNc||1|| "dArAH paribhavakArA bandhujano bandhanaM viSaM viSayAH / ___ ko'yaMjanasya moho?, ye ripavasteSu suhRdAzA" ityaadi||yepunrunmjjshubhkrmaapaaditaadhyvsaaypurskRtmokssaastekiNbhuutaa bhavantItyAhamU. (81) iNameva nAvakaMkhaMti, je jnnaadhuvcaarinno| jAImaraNaM parinnAya, care saMkamaNe dddhe|| vR. iNameva' ityAdi, idamevapUrvoktaMsampUrNajIvitaM kSetrAGganAparibhogAdikaMvA 'nAvakAGkSati' nAbhilaSanti, yejanA 'dhruvacAriNo' dhruvo-mokSastatkAraNaMca jJAnAdi dhruvaM tadAcarituM zIlaM yeSAM te tathA, dhUtacAriNo vA dhunAtIti dhUtaM cAritraM taccAriNa iti / kiM ca-'jAI' ityAdi, jAtizca maraNaMcasamAhAradvandvaH tat parijJAya' paricchidya jJAtvA 'caret' udyukto bhaveta, ka ?-"saGkamaNe' saGkamyate'neneti saGkamaNaM-cAritraMtatra 'dRDho' vizrotasikArahitaH parISahopasaggaiH niSprakampovA yadi vA azaGkamanAH san saMyamaMcara, na vidyate zaGkA yasya manasastadazaGkam azaGkhamano yasyAsAvazaGkamanAH-tapodamaniyamaniSphalatvAzaGkArahita AstikyamatyupapetastapodamAdau pravarteta, yatastadvAn rAjarAjAdInAM puujaaprshNsaaho bhavati, na caupazamikasukhAvAptaphalasya tapasvinaH samastadvandvavIyaso'satyapi paraloke kiJcit sUyate, uktNc||1|| "saMdigdhe'pi pare loke, tyAjyamevAzubhaM budhaiH / yadi nAsti tataH kiM syAdasticennAstiko hataH" ityAdi / tasmAtsvAyatte saMyamasukhe dRDhena bhAvyaM, nacaitadmAvanIyaM yathA-parutparAri vRddhAvasthAyAM vA dharma kariSyAmIti, mU. (82) natthi kAlassa nAgamo, savve pANA piyAuyA, suhasAyA dukkhapaDikUlA appiyavahApiyajIviNojIviukAmA, savvesiMjIviyaMpiyaM, taMparigijjhadupayaMcauppayaMabhimuMjiyA NaM saMsiMciyA NaM tiviheNa jA'vi se tattha mattA bhavai appA vA bahuyA vA, se tattha gaDDie ciTThai, bhoaNAe, tao se egayA vivihaM parisiTuM saMbhUyaM mahovagaraNaM bhavai, taMpi se egayA dAyAyAvA vibhayanti, adattahArovA se avaharati, rAyANovAse vilupaMti, nassai vA se vinassai vAse, agAradAheNa vA se Dajjhai iya, se parassaTThAe kUrAiMkammAIbAle pakuvvamANe teNa dukkheNa saMmUDhe vippariyAsamuvei, muNiNA hu evaM paveiyaM, aNohaMtarA ee no ya ohaMtarittae, atIraMgamA ee no yatIraMgamittae, apAraMgamA ee no ya pAraMgamittae, AyANijjaM ca AyAya taMmi ThANe na ciTThai, vitahaM pappa'kheyanne taMmiThANamaMmi citttthi| Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-2, uddezaka:3 129 vR. yataH- 'natthi' ityAdi, 'nAsti' na vidyate 'kAlasya' mRtyoranAgamaH-anAgamanamanavasara itiyAvata, tathAhi-sopakramAyuSo'sumato na kAcitsA'vasthA yasyAM kApAvakAntarvartI janturjatugolaka iva na vilIyeta iti, uktNc||1|| "zizumazizuMkaThoramakaThoramapaNDitamapica paNDitaM, dhIramadhIraM mAninamamAninamapaguNamapi ca bahuguNam / __yatimayati prakAzamavalInamacetanamatha sacetanaM, nizi divase'pi sAndhyasamaye'pi vinazyati ko'pi kathamapi" tadevaM sarvaMkaSatvaM mRtyoravadhAryAhiMsAdiSudattAvadhAnena bhAvyaM, kimiti?, yataH-'savve pANA piyAuyA' prANazabdenAtrAbhedopacArAttadvanta evagRhyante, sarveprANino-jantavaH 'priyAyuSaH' priyamAyuryeSAM te tathA, nanu ca siddhaivyabhicAro, na hi te priyAyuSastadabhAvAt, naiSa doSo, yato mukhyajIvAdizabdavyudAsena prANazabdasyopacaritasya grahaNaM saMsAraprANyupalakSaNA-rthamiti yatkiJcidetat, pAThAntaraM vA 'savve pANA piyAyayA' AyataH-AtmA'nAdyanantatvAt sa priyo yeSAM te tathA, sarve'piprANinaH priyAtmAnaH / priyAtmatA ca sukhaduHkhaprAptiparihAratayA bhavatIti Aha ca-'suhasAyA dukkhaDikUlA' sukham-AnandarUpamAsvAdayantIti sukhAsvAdAH-sukhabhoginaH sukhaiSiNaityuktaMbhavati, duHkham-asAtaMtapratikUlayantItiduHkhapratikUlAH-duHkhadveSiNaityuktaM bhavati, tathA apriyavadhA' apriyaM-duHkhakAraNaMtatghnatyapriyavadhAH, tathApi 'piyajIviNo' priyaMdayitaM jIvitam-AyuSkamasaMyamajIvitaM yeSAM te tathA, 'jIviukAmA' yata eva priyajIvino'ta eva dIrdhakAlaM jIvitukAmAH- dIrdhakAlamAyuSkAbhilASiNo duHkhAbhibhUtA apyantyAM dazAmApannA jIvitumevAbhilaSanti, uktaM ca- / // 1 // "ramai vihavI visese ThitimittaM thevavittharo mhii| maggai sarIramahaNo rogI jIe cciya kayattho" __ tadevaM sarvo'piprANI sukhajIvitAbhilASI, tacca nArambhamRte, asAvapiprANyupaghAtakArI, prANinAM ca jIvitamatyarthaM dayitamityato bhUyo bhUyastadevopadizyata ityAha-'savvesiM' ityAdi, sarveSAmavigAnena 'jIvitam' asaMyamajIvitaM priyaM' dayitaM, yadyevaM tataH kimityata Aha-'taM parigijjha' tad-asaMyamajIvitaM parigRhya'; Azritya, kiM kurvantItyAha- 'dupayaM' ityAdi, 'dvipadaM' dAsIkamakarAdi catuSpadaM gavAzvAdi abhiyujya' yojayitvAabhiyogaMgrAhayitvAvyApArayitvetyuktaM bhavati, tataH kimityataAha-'saMsiMciyANaM' ityAdi, priyajIvitArthamarthAbhivRddhayedvipadacatuSpadAdivyApAreNa saMsicya' arthanicayaM saMvardhya 'trividhena' yogatrikakaraNatrikeNa yApi kAcidalpA paramArthacintAyAM bahyayapiphalgudezyA 'se' tasyArthArambhiNaH sAcArthamAtrA 'tatra' iti dvipadAdyArambhe 'mAtrA' iti sopaskAratvAtsUtrANAM arthamAtrA-alpatA 'bhavati' sattAM bibharti, kiMbhUtA?, sA sUtreNaiva kathayati-alpA vA bahvI vA, alpabahutvaM cApekSikamataH sarvA'pyalpA sarvA'pi bahvI 'sa' ityarthavAn 'tatra' tasminnarthe 'gRddhaH' adhyupapannastiSThati, nAlocayatyarthasyopArjanaklezaM na gaNayati rakSaNaparizramaM na vivecayati taralatAM nAvadhArayati phalgutAm, uktNc||1|| kRmikulacitaM lAlAklinnaM vigandhi jugupsitaM, nirupamarasaprItyA khAdannarAsthi nirAmiSam / Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 AcArAGga sUtram 1/-/2/3/82 surapatimapi zvA pArzvasthaM sazaGkitamIkSate, na hi gaNayati kSudro lokaH parigrahaphalgutAm " ityAdi, sa ca kimarthamarthamarthayata ityata Aha-'bhoyaNAe' bhojanam-upabhogastasmai arthamarthayate, tadarthI ca kriyAsu pravartate, kriyAvatazca kiM bhavatItyAha-'tao se' ityAdi, tataH 'se' tasyAvalaganAdikAH kriyAH kurvataH 'ekadA' lAbhAntarAyakarmakSayopazame vividhaM nAnAprakAraM 'pariziSTaM' prabhUtvAdyuktoddharitaM 'sammUtaM;' samyakaparipAlanAya bhUtaM-saMvRttaM, kiM tat ?, mahacca tatparibhogAGgatvAdupakaraNaM ca mahopakaraNaM-dravyanicaya ityarthaH, sa kadAcillAbhodaye bhavati, asAvapyantarAyodayAna tasyopabhogAyetyAha-'taMpi se' ityAdi, tadapi samudrottaraNarohaNakhananabilapravezarasendramardanarAjAvalaganakRSIvalAdikAbhiH kriyAbhiH svaparopatApakAriNIbhiH svopabhogAyopArjitaM sat se' tasyArthopArjanopAyaklezakAriNaH 'ekadA' bhAgyakSaye 'dAyAdAH' pitRpiNaDodakadAnayogyAH 'vibhajante' vilumpanti, 'adattahArovA' dasyurvA apaharati, rAjAno vA 'vilumpanti' avacchindanti 'nazyati vA' svata evATavItaH 'se'tasya 'vinazyati vA' jIrNabhAvApatteH 'agAradAhena vA' gRhadAhena vA dahyate, kiyanti vA kAraNAnyarthanAze vakSyante ityupasaMharati-'iti' evaM bahubhiH prakArairupArjito'pyoM nAzamupaiti, naivopArjayiturupatiSThata ityupadizyate, saHarthasyotpAdayitAparasmai-anyasmaiarthAya-prayojanAyaanyaprayojanakRte 'krarANi' galakartanAdIni 'karmANi' anuSThAnAni 'bAlaH' ajJaH 'prakurvANaH' vidadhAnaH 'tena' karmavipAkApAditena 'duHkhena' asAtodayena (saM) mUDhaH' apagatavivekaH 'viparyAsamupaiti' apagatasadasadvivekatvAtkAryamakAryaM manyate vyatyayaM ceti, uktNc||1|| "raagdvessaabhibhuuttvaatkaaryaakaarypraamukhH| eSa mUDha iti jJeyo, viparItavidhAyakaH" __ tadevaM mauDhyAndhatamasAcchAditAlokapathAH sukhArthino duHkhamRcchandi jantava iti jJAtvA sarvajJavacanapradIpamazeSapadArthasvarUpAvirbhAvakamAlalambire munayaH,adazcamayAna svamanISikayocyate sudharmasvAmIjambUsvAminamAha, yadi svamanISikayAnocyatekautastatyaMta_damityataAha-'muNiNA' ityAdi, manute jagatastrikAlAvasthAmiti muniH-tIrthakRttena 'etad' asakRduccairgotrabhavanAdikaM prakarSeNAdau vA sarvasvabhASAnugAminyA vAcAveditaM-kathitaM vakSyamANaMca praveditaM, kiM tadityAha'aNehaM' ityAdi, ogho dvidhAdravyabhAvabhedAt, dravyaudho nadIpUrAdiko bhAvaudyo'STaprakAraM karma saMsAro vA, tena hi prANyanantamapi kAlamuhyate, tamodhaM jJAnadarzanatacAritrabohitthasthA tarantItyoghantarA na oghantarA anoghantarAH, taratezchAndasatvAt khaza, khittvAnmumAgamaH, ete kutIrthikAH pArarzvasthAdayo vA jJAnAdiyAnavikalAH yadyapi te'pyoghataraNAyodyatAstathApi samyagupAyAbhAvAt na oghataraNasamarthA bhavantIti Aha ca 'no ya ohaM tarittae' 'na ca' naivodha-bhAvaudha tarituM samarthAH, saMsAraughataraNapratyalA na bhavantItyarthaH, tathA atIraMgamA' ityAdi tIraM gacchantIti tIraGgamAH pUrvavat khazpratyayAdikaM, na tIraGgamAatIraGgamAH etiitipratyakSabhAvamApannAnkutIrthikAdIndarzayati, nacatetIragamanAyodyatA api tIraM gantumalaM sarvajJopadiSTasanmArgAbhAvAditi bhAvaH, tathA 'apAraMgamA' ityAdi, pAraH-taTaH Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-2, uddezaka:3 . 131 parakUlaM tadgacchantIti pAraGgamAnapAraGgamA apAraGgamAH 'eta' iti pUrvoktAH, pAragatopadezAbhAvAdapAraGgatA iti bhAvanIyaM, na ca te pAragatopadezamRte pAragamanAyodyatA api pAraM gantumalam, athavA gamanaMgamaH pArasyapArevAgamaH pAragamaH, sUtre tvanusvAro'lAkSaNiko, napAragamo'pAragamastasmAapAragamAya, asamarthasamAso'yaM, tenAyamarthaH-pAragamanAyatena bhavantItyuktaMbhavati, tatazcAnantamapi kAlaM saMsArAntarvartina evAsate, yadyapi pAragamanAyodyamayanti tathApi te sarvajJopadezavikalAHsvaruciviracitazAstrapravRttayo naivasaMsArapAraMgantumalam, atha tIrapArayoH ko vizeSa iti, ucyate, tIraMmohanIyakSayaH pAraMzeSadhAtikSayaH,athavA tIraMghAticatuSTayApagamaH pAraM bhavopagrAhyabhAva ityarthaH, syAt-kathamoghatArI kutIrthAdiko na bhavati tIrapAragAmI cetyAha'AyANijaM' ityAdi, AdIyante-gRhyantesarvabhAvAanenetyAdAnIyaM-zrutaMtadAdAyataduktetasmin saMyamasthAnena tiSThati, __ yadi vA-AdAnIyam-AdAtavyaM bhogAGgaM dvipadacatuSpadadhanadhAnyahiraNyAdi tadAdAyagRhItvA, athavA-mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogairAdAnIyaM-kAdAya, kiMbhUto bhavatItyAha'tasmin' jJAnAdimaye mokSamArge samyagupadeze vA prazastaguNasthAne na tiSThatinAtmAnaM vidhatte, na kevalaM sarvajJopadezasthAnenatiSThativiparyayAnuSThAyIca bhavatItidarzayati-'vitahaM' ityAdi, vitathamasadbhUtaMdurgatihetuMtattathAbhUtamupadezaMprApyAkhedajJaH akuzalaH khedajJo vA'saMyamasthAne tasmizca sAmpratekSyAcarita upadiSTe vA tiSThati, tatraivAsaMyamasthAne'dhyupapanno bhavatItiyAvat, athavA vitathamiti AdAnIyabhogAGgavyatiriktaM saMyamasthAnaM tayApya khedajJo-nipuNastasmin sthAne AdAnIyasyahantRNi tiSThati, sarvajJAjJAyAmAtmAnaMvyavasthApayantItyarthaH / ayaMcopadezo'navagatatattvasya vineyasya yathopadezaMpravarttamAnasya dIyate, yastvavagataheyopAdeyavizeSaH sa yathAvasaraM yathAvidheyaM svata eva vidhatta ityAha ca mU. (83) uddeso pAsagassa natthi, bAle puNa nihe kAmasamaNunne asamiyadukkhe dukkhI dukkhANameva AvaDhe annupriytttti-ttibemi|| vR.uddizyateityuddezaH-upadezaH sadasatkarttavyAdezaH sapazyatItipazyaHsaevapazyakastasya na vidyate, svata eva viditavedyatvAttasya, athavA pazyatIti pazyakaH-sarvajJastadupadezavartI vA tasya uddizyata ityuddezo-nArakAdivyapadezaH uccAvacagotrAdivyapadezo vA sa tasya na vidyate, tasya drAgeva mokSagamanAditibhAvaH, kaH punaryathopadezakArI na bhavatItyAha-'bAle' ityAdi, bAlo nAmarAgAdimohitaH,sapunaH kaSAyaiH karmabhiH parISahopasarganihanyata iti nihaH, nipUrvAddhanteH karmaNi DaH,athavA snihyata iti snihaH-snehavAmrAgItyarthaH, ataevAha-'kAmasamaNune' kAmAHicchAmadanarUpAH samyagmanojJAyasyasatathA, athavA saha manohavartata iti samanojJo, gamakatvAtsApekSasyApi samAsaH, kAmaiH saha manojJaH kAmasamanojJo, yadivA kAmAn samyaganu-pazcAt snehAnubandhAjjAnAti sevata iti kAmasamanujJaH, evaMbhUtazca kiMbhUto bhavatItyAha 'asamiyadukkhe' azamitam-anupazamitaM viSayAbhiSvaGgakaSAyotthaM duHkhaM yena sa tathA, yata evAzamitaduHkho'ta eva duHkhI zArIramAnasAbhyAM duHkhAbhyAM, tatra zArIraM kaNTakazastragaNDalUtA- disamutthaM mAnasaM priyaviprayogApriyasaMprayogepsitAlAbhadAridyadaurbhAgyadaurmanasyakRtaMtadvirUpamapiduHkhaMvidyateyasyAsau Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 AcArAGgasUtram 1/-/2/3/83 duHkhI, evaMbhUtazca san kimavApnotItyAha-'dukkhANaM' ityAdi, duHkhAnAM-zArIramAnasAnAmAvatapaunaHpunyabhavanamanuparivartate, duHkhAvartAvamagno baMbhramyata ityrthH,| itiH parisamAptau, bravImIti puurvvt|| adhyayanaM-2 uddezakaH-3samAptaH adhyayanaH2, uddezakaH4:mU. (84)tao se egayA rogasamuppAyA samuppajaMti, jehiM vAsaddhiM saMvasaitevaNaMegayA niyayA pubbiM parivayaMti, so vAte niyage pacchA parivaijjA, nAlaMtetava tANAevA saraNAevA, tumaMpi tesiM nAlaM tANAe vA saraNAe vA, jANitu dukkhaM patteyaM sAyaM, bhogA me va anusoyanti ihamegesiM maannvaannN| vR.uktastRtIyoddezakaH, sAmprataM caturthasya vyAkhyA prastUyate-bhogeSvanabhiSaktena bhAvyaM, yatobhoginAmapAyAdayante (iti) prAguktaM,tecAmI-'taoseegayA' ityAdi, anantarasUtrasambandhaH 'dukkhIdukkhANameva AvarlDaaNupariyaTTaI ti, tAnicAmUniduHkhAni taose' ityAdi, paramparasUtrasambandhastu'bAlepuNanihekAmamasamaNuNNe',tecakAmAduHkhAtmakAeva,tatra cAsaktasyadhAtukSayabhagandarAdayorogAH samutpadyanteityato'padizyate-'tata'itikAmAnuSaGgAt karmopacayastato'pi paJcatvaM tasmAdapi narakabhavo narakAniSekakalalArbudapezIvyUha- garbhaprasavAditisya ca rogAH prAduSyanti, se' tasya kAmAnuSaktamanasaH 'ekade'tyasAtA-vedanIyavipAkodaye rogasamutpAdA' iti rogANAM-ziro'tizUlAdInAM samutpAdAH-prAdurbhAvAH samutpadyante' prAdurbhavanti, tasyAM ca rogAvasthAyAMkiMbhUtobhavatyasAvityataAha-jehiM' ityAdi, yairvA sArddhamasausaMvasati,taevaikadA nijAH pUrvaM parivadanti, savA tAnijAn pazcAtparivadeva, nAlaM te; tava trANAya vA zaraNAya vA, tvamapiteSAM nAlaMtrANAyavAzaraNAyavA, itijJAtvA duHkhaMpratyekaMsAtaMcasvakRtakarmaphalamujaH sarve'pi prANina iti matvA rogotpattau nadaurmanasyaMbhAvanIyaM, na bhogAHzocanIyA iti, Ahaca-"bhogAme ityAdi, bhogAH-zabdarUparasagandhasparzaviSayAbhilASAstAnevAnuzocayanti-kathamasyAmapyavasthAyAM vayaM bhogAn mukhamahe ?, evaMbhUtA vA'smAkaM dazA'bhUyena manojJA apiviSayA upanatA nopbhogaayeti|iidkssshcaadhyvsaayH keSAJcideva bhavatItyAha-'ihamegesiM' ityAdi, iha saMsAreekeSAmanavagataviSayavipAkAnAMbrahmadattAdInAMmAnavAnAmevaMbhUto'dhyavasAyo bhavati, nasarveSAM, sanatkumArAdinAvyabhicArAt, tathAhi brahmadattomAraNAntikarogavedanAbhibhUtaH santApAtizayAt spRzantIM praNayinImiva vizvAsabhUmI mUrchA bahumanyamAnaH tathA hastIkRto vihastatayA viSayIkRto vaiSamyeNa gocarIkRto glAnyA dRSTo duHkhAsikayA kroDIkRto kAlena pIDitaHpIDAbhirnirUpitoniyatyAAditsitodaivena antike'ntyocchvAsasya mukhe mahApravAsasya dvAridIrghanidrAyA jihvAgrejIvitezasya vartamAno viralovAcivihvalovapuSipracuraHpralApejito jRmmabhikAbhirityevaMbhUtAmavasthAmanubhavannapi mahAmohodayAt bhogAMzcikATiSuH pArvopaviSTAM bhAryAmanavaratavedanAvezavigaladazruraktanayanAM kurumati ! kurumatItyevaM tAM vyAharanadhaH saptamI narakapRthvImagAt, tatrApi tIvrataravedanAbhibhUtopya vagaNayya vedanAM tAmeva kurumatIM vyAharatItyevaMbhUto mogAbhiSvaGgo dustyajo bhavati keSAJcit, napunaranyeSAM mahApuruSANAmudArasattvAnAm Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 2, uddezaka - 4 133 Atmano'nyaccharIramityevamavagatatattvAnAM sanatkumArAdInAmiva yathoktarogavedanAsaddmAve satyapi mayaivaitatkRtaM soDhavyamapi mayaivetyevaM jAtanizcAyAnAM karmmakSapaNodyatAnAM na manasaH pIDotpadyate iti uktaM ca 11911 "upto yaH svata eva mohasalilo janmAlavAlo'zubho, rAgadveSakaSAyasantatimahAnirvighnabIjastvayA / rogairaGkurito vipatakusamitaH karmmadrumaH sAmprataM, soDhA no yadi samyageSa phalito duHkhairaghogAmibhiH // 2 // punarapi sahanIyo duHkhapAkastvA'yaM, na khalu bhavati nAzaH karmmaNA saMcitAnAm / iti saha gaNayitvA yadyadAyAti samyag, sadasaditi viveko'nyatra bhUyaH kutastyaH ?" api ca-bhogAnAM pradhAnaM kAraNamartho'tastasvarUpameva nirdidikSurAha mU. (85) tiviheNa jA'vi se tattha mattA bhavai appA vA bahugA vA, se tattha gaDDie ciTThai, bhoyaNAe, tao se egayA viparisiddhaM saMbhUyaM mahovagaraNaM bhavai, taMpi se egayA dAyAyA vibhayaMti, adattahAro vA se harati, rAyANo vA se viluMpaMti, nassai vA se viNassai vA se, agAraDAheNa vA se Dajjhai iya, se parassa aTThAe kUrANi kammANi bAle pakuvvamANe teNa dukkheNa mUDhe vippariyAsamuvei / vR. trividhena yA'pi tasya tatrArthamAtrA bhavati alpA vA bahvI vA, sa tasyAmarthamAtrAyAM gRddhastiSThati, sA ca bhojanAya kila bhaviSyati, tatastasyaikadA vipariziSTaM sambhUtaM mahopakaraNaM bhavati, tadapi 'se' tasyaikadA dAyAdA vibhajante, adattahAro vA tasya harati, rAjAno vA vilumpanti, nazyati vA vinazyati vA, agAradAhena vA dahyate iti, sa parasmai arthAya krUrANi karmANi bAlaH prakurvANastena duHkhena mUDho viparyAsamupaiti etacca prAgeva vyAkhyAtamiti neha pratAyate // tadevaM duHkhavipAkAn bhogAn pratipAdya yat kartavyaM tadupadizatItyAha mU. (86) AsaM ca chandaM ca vigiMca dhIre !, tumaM ceva taM sallamAhaTTu jeNa siyA teNa no siyA, iNameva nAvabujjhati je janA mohapAuDA, thIbhi loe pavvahie, te bho ! vayaMti eyAiM AyayaNAI, se dukkhAe mohAe mArAe naragAe naragatirikkhAe, sayayaM mUDhe dhammaM nAbhijANai, uAhu vIre, appamAo mahAmohe, alaM kusalassa pamAeNaM, saMtimaraNaM saMpehAe bheuradhammaM saMpehAe, nAlaM pAsa alaM te eehiM / vR. 'AzAM' bhogAkAGkSAM, caH samuccaye, chandanaM chandaH- parAnuvRttyA bhogAbhiprAyastaM ca, cazabdaH pUrvApekSayA samuccayArthaH, tAvAzAchandau 'vevizva' pRthakkuru tyaja 'dhIra !' dhIH- buddhistayA rAjata iti, bhogAzAchandAparityAge ca duHkhameva kevalaM na tavyAptiriti, Ahaca- 'tumaM ceva' ityAdi, vineya upadezagocarApanna AtmA vA upadizyate-tvameva tadmogAzA dikaM zalyamAhRtya svIkRtya paramazubhamAdatse, na tu punarupabhogaM, yato bhogopabhogo yairevArthAdyupAyairbhavati taireva na bhavatItyAha'jesiA teNa nosiyA' yenaivArthopArjanAdinA bhogopabhogaH syAt tenaiva vicitratvAtkarmmapariNaterna syAd, athavA yena kenaciddhetunA karmmabandhaH syAttanna kuryAt, tatra na vartetetyarthaH, yadivA yenaiva rAjyopabhogAdinA karmmabandhoyenavA nirgranthatvAdinAmokSaH 'syAd' bhavettenaiva tathAbhUtapariNAmavazAnna Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 AcArAGga sUtram 1/-/2/4/86 syAditi / etaccAnubhavAvadhAritamapi mohAbhibhUtA nAvagacchantItyAha- 'iNameva' ityAdi, idameva hetuvaicitryaM 'na budhyante' na saMjAnate, ke ? - ye janA maunIndropadezavikalA mohena-ajJAnena mithyAtvodayena vA prAvRtAH - chAditAstattvaviparyastamatayo mohanIyodayAdbhavanti / mohanIyasya ca tadbhedakAmAnAM ca striyo garIyaH kAraNamitidarzayati-'thIbhi'ityAdi, strIbhiH - aGganAbhirbhUtkSepAdivibhramairasaulaukaH AzAcchandAbhibhUtAtmA krUrakarmmAvidhAyI narakavipAkaphalaM zalyamAhRtya tatphalamabudhyamAnomohAcchAditAntarAtmA prakarSeNa vyathitaH parAjito vazIkRta itiyAvat, na kevalaM svato vinaSTAH, aparAnapi asakRdupadezadAnena vinAzayantItyAha- 'te bho !' ityAdi, 'te' strIbhiH pravyathitA bho ! ityAmantraNe etadvadantiyathaitAni stryAdIni 'AyatanAni' upabhogAspadabhUtAni varttante, etaizca vinA zarIrasthitireva na bhavatIti / etacca pravyathanamupadezadAnaM vA teSAmapAyAya syAdityAha - 'se' ityAdi, teSAM 'se' ityetat pravyathanamAyatanabhaNanaM vA 'duHkhAya' bhavati-zArIramAnasAsAta vedanIyodayAya jAyate, kiM ca'mohAe' mohanIyakarbandhanAya ajJAnAya veti, tathA 'mArAe' maraNAya, tato'pi 'naragAe' narakAya narakagamanArthaM, punarapi 'naragatirikkhAe' tato'pi narakAdudhdhR ttya tirazcayetatprabhavati, tiryagyonyarthaM tat strIpravyathanaM bhogAyatanavadanaM vA sarvatra sambandhanIyaM / sa evamaGganApAGgavilokanAkSiptastAsu tAsu yoniSu paryaTannAtmahitaM na jAnAtItyAha 'sayayaM' ityAdi, satatam - anavarataM duHkhAbhibhUto mUDho 'dharmma' kSAntyAdilakSaNaM durgatiprasRtiniSedhakaM na jAnAti' na vetti / etacca tIrthakRdAheti darzayati- 'udAhu' ityAdi, ut prAbalyenAha udAha-uktavAn, ko'sau ? - vIraH - apagatasaMsArabhayastIrthakRdityarthaH, kimuktavAn ?, tadeva pUrvoktaM vAcA darzayati- 'apramAdaH' karttavyaH, kA ? - 'mahAmohe' aGganAbhiSvaGga eva, mahAmohakAraNatvAnmahAmohaH, tatra pramAdavatA na bhAvyam / Aha ca- 'alam' ityAdi, 'alaM' paryApta- kasya? 'kuzalasya' nipuNasya sUkSmekSiNaH, kenAlaM ? - madyaviSayakaSAyanidrAvikathArUpeNa paJcavidhenApi pramAdena, yataH pramAdo duHkhAdyabhigamanAyokta iti / syAt kimAlambya pramAdenAlamiti ucyate- 'santi' ityAdi, zamanaM zAntiH - azeSakarmmApagamo'to mokSa eva zAntiriti, mriyante prANinaH paunaHpunyena yatra caturgatike saMsAre samaraNaH saMsAraH zAntizca maraNaM ca zAntimaraNaM, samAhAradvandvastat 'saMprekSya' paryAlocya, pramAdavataH saMsArAnuparamastatparityAgAcca mokSa ityetadvicAryeti hRdayaM, sa vA kuzalaH prekSya viSayakaSAyapramAdaM na vidadhyAd, athavA zAntyA - upazamena maraNaM-maraNAvadhiM yAvat tiSThato yatphalaM bhavati tatparyAlocya pramAdaM na kuryAditi / kiM ca- 'bheura' ityAdi, pramAdohi viSayakaSAyAbhiSvaGgarUpaH zarIrAdhiSThAnaH, tacca zarIraM bhiduradharmma, svata eva bhidyata iti bhiduraM sa eva dharmmaH svabhAvo yasya tadmiduradharme etat 'samIkSya' paryAlocya pramAdaM na kuryAditi sambandhaH, ete ca bhogA bhujyamAnA api na tRptaye bhavantItyAha- 'nAlaM' ityAdi, 'nAlaM' na samarthA abhilASocchittaye yatheSTAvAptAvapi bhogAH etat 'pazya' jAnIhi, ato'laM tava kuzala! 'ebhiH'pramAdamayairduHkhakAraNasvabhAvairviSayairupabhogairiti, na caite bahuzo'pyupabhujyamAnA upazamaM vidadhatIti, uktaM ca 119 11 " yalloke vrIhiyavaM, hiraNyaM pazavaH striyaH / nAlamekasya tatsarvamiti matvA zamaM kuru Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-2, uddezaka:4 135 // 2 // upabhogopAyaparo vAJchati yaH zamayituM viSayatRSNAm / dhAvatyAkramitumasau, puro'parAhne nijacchAyAm" tadevaM bhogalipsUnAM tatprAptAvaprAptau ca duHkhameveti darzayati mU. (87) eyaMpassamuNI! mahabbhayaM, nAivAija kaMcaNaM, esavIre pasaMsie, je nanivijai AyANAe, na me dei na kuppijjA thovaM laddhaM na khisae, paDisehio pariNamijA, eyaM moNaM samaNuvAsijjAsi-ttibemi // vR. etat pratyakSamevabhogAzAmahAjvaragRhItAnAMkAmadazAvasthAtmakaMmahadmayaM bhayahetutvAt duHkhameva mahAbhayaM, tacca maraNakAraNamiti mahadityucyate, etat mune! 'pazya' samyagaihikAmuSmikApAyApAdakatvena jAnIhItyuktaM bhavati / yadyevaMtatkiM kuryAdityAha-'nAivAeja' ityAdi, yato bhogAbhilaSaNaM mahamayamatastadarthaM 'nAtipAtayet' na vyatheta 'kaJcana' kamapijIvamiti, asya ca zeSavratopalakSaNArthatvAnna pratArayet kaJcanetyAdyapyAyojyaM / bhoganirIhaH prANAtipAtAdivratArUDhazca kaMguNamavApnotItyAha-'esa' ityAdi, 'eSa' itibhogAzAcchandavivecako'pramAdIpaJcamahAvratabhArArohaNonnAmitaskandho vIraH karmavidAraNAt 'prazaMsitaH stuto devarAjAdibhiH, ka eSa vIro nAma? yo'bhiSTrayata ityata Aha-'je' ityAdi, yo 'nanirvidyate; na khidyatena jugupsate, kasmai ? - 'AdAnAya' AdIyate gRhyate'vApyate AtmasvatatvamazeSAvArakakarmakSayAvirbhUtasamastavastugrAhijJAnA (nA)bAdhasukharUpaM yena tadAdAnaM-saMyamAnuSThAnaM tasmai na jugupsate, tadvA kurvan sikatAkavalacarvaNadezIyaM kvacidalAbhAdau na khedamupayAtIti, Aha-'na me' ityAdi, mamAyaM gRhasthaH sambhRtasaMbhAro'pyupasthite'pi dAnAvasare na dadAtItikRtvA 'na kupyet' na krodhavazago bhUyAd, bhAvanIyaM ca-mamaivaiSA karmapariNatirityalAbhodayo'yam, anenacAlAbhena karmakSayAyodyatasyametatkSapaNasamarthatapobhAvItinakiJcisUyate, athApi kathaJcit stokaMprAntaMvA labheta tadapi na nindedityAha-'thovaM' ityAdi, 'stokam' aparyApta 'laTuM lahadhvAna nindedAtAraMdattaMvA, tathAhi-katicitsikthAnayanebravIti-siddha odanobhikSAmAnaya lavaNAhArovAasmAkaMnAstItyanaMdadasvetyevaMatyudvRttacchAtravanna viddhyaat| kiMca-paDisehio ityAdi, pratiSiddhaH' aditsitastasmAdevapradezAt pariNamet nivarteta, kSaNamapinatiSThenna daurmanasyaM vidadhyAnna ruNTannapagacchet na tAM sImantinIpavaded-dhirakte gRhavAsamiti, uktNc||1|| "diTThA'si kaserumaI! aNubhUyAsi kaserumai ! pIyaM ciya te pANiyayaM vari tuha nAma na daMsaNaM" ityAdi / paThyate ca-'paDilAbhio pariNamejA" pratilAbhitaH-prAptabhikSAdilAbhaH san pariNamet, noccAvacAlApaiH tatraivasaMstavaMvidadhyAd, vaitAlikavaddAtAraMnoprAsayediti / upasaMharannAha"eyaM' ityAdi, etat pravrajyAnirvedarUpaM adAnAkopanastokAjugupsanaM pratiSiddhanivarttanaM muneridaM monaM-munibhirmumukSubhirAcaritaM tvamapyavAptAnekabhavakoTidurApasaMyamaH san 'samanuvAsayeH' samyag vidhatsvAnupAlayeti vineyopadeza AtmAnuzAsanaM vA / itiH parisamAptau, bravImi pUrvavat // adhyayanaM-2, uddezakaH-4 samAptaH Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 AcArAGga sUtram 1/-/2/5/88 adhyayanaM-2 uddezakaH5:vR.uktazcaturthoddezakaH, sAmprataM paJcamasya vyAkhyA pratanyate, tasya cAyamabhisambandhaH, iha bhogAn parityajya lokanizrayA saMyamadehapratipAlanArthaM viharttavyamityuktaM tadatra pratipAdyate, iha hi saMsArodvegavatA parityakabhogAbhilASeNa mumukSuNotkSiptapaJcamahAvratabhAreNa niravadyAnuSThAnavidhAyinA dIrghasaMyamayAtrArthaM dehaparipAlanAya lokanizrayA viharttavyaM, nirAzrayasya hi kuto dehasAdhanAni?, tadabhAve dharmazceti, uktaM hi||1|| "dharmaMcarataH sAdhorloke nizrAvadAni paJcApi / rAjA gRhapatiraparaH SaTakAyA gaNazarIre ca" sAdhanAni ca vastrapAtrAnnAsanazayanAdIni, tatrApi prAyaH pratidinamupayogitvAdAhAro garIyAniti, sacalokAdanveSTavyo, lokazcanAnAvidhairupAyairAtmIyaputrakalatrAdyarthaMArambhepravRttaH, tatra sAdhunA saMyamadehanimittaM vRttiranveSaNIyeti darzayati mU. (88) jamiNaM virUvarUvehiM satthehiM logassa kammasamAraMbhA kajaMti, taMjahA-appaNo se puttANaMdhUyANaMsuNhANaM nAINaMdhAINaM rAINaMdAsANaMdAsINaM kammakarANaM kammakarINaM AesAe puDhopaheNAe sAmAsAe pAyarAsAe, saMnihisaMnicao kajjai, ihamegesiM mANavANaM bhoynnaae| vR. 'yaiH' aviditavedyaiH 'ida'miti sukhaduHkhaprAptiparihAratvamuddizya 'virUparUpaiH' nAnAprakArasvarUpaiH zastraiH' prANyupadhAtakAribhirdravyabhAvabhedabhinnaiH 'lokAya' zarIraputraduhitRsnuSAjJAtyAdyarthaM karmaNAM-sukhaduHkhaprASThiparihArakriyANAM kAyikAdhikaraNikAprAdoSikApAritApanikAprANAtipAtarUpANAM kRSivANijyAdirUpANAMvA, samArammaitimadhyagrahaNAbahuvacananirdezAcca saMrambhArambhayorapyupAdAnaM, tenAyamarthaH-zarIrakalatrAdyarthasaMrambhasamArambhArambhAH kriyante' anuSThIyante, tatra saMrambha iSTAniSTaprAptiparihArAya prANAtipAtAdisaGkalpAvezaH, tatsAdhanasannipAtakAyavAgvyApArajanitaparitApanAdilakSaNaH samArambhaH, daNDatrayavyApArApAditacikIrSitaprANAtipAtAdikriyAnivRttirArambhaH, karmaNovA-aSTaprakArasyasamArambhA-upArjanopAyAH kriyanta iti, lokasyeti catuthyartheSaSThI, sA'pitAdarthya, kaH punarasau loko? yadarthaM saMrambhasamArambhArambhAH kriyantaityAha __ "taMjahAappaNo se' ityAdi, yadivA lokasya tRtIyArthe SaSThI, yaditi hetau, yasmAllokena nAnAvidhaiH zastraiH karmasamArambhAH kriyanta ityatastasmin loke sAdhuvRttimanveSayet, yadarthaM ca lokena karmasamArambhAH kriyante tadyathetyAdinA darzayati-taMjahA appaNo se' ityAdi, 'tadyathe' tyupapradarzanArtho, noktamAtramevAnyadapyevaMjAtIyakaMmitrAdikaMdraSTavyaM, 'se' tasyArambhAripsorya AtmA-zarIraM tasmai arthaM tadarthaM karmasamArambhAH-pAkAdayaH kriyante, nanu ca lokArthamArambhAH kriyantaitiprAgabhihitaM, nacazarIraMloko bhavati, naitadasti,yataH paramArthadazAMjJAnadarzanacAritrAtmakamAtmatattvaM vihAyAnyatsarvaM zarIrAdyapi parAkyameva, tathAhibAhyasya paudgalikasyAcetanasya karmaNo vipAkabhUtAni paJcApi zarIrANItyataH zarIrAtmA'pi lokazabdAbhidheya iti, tadevaM kazciccharIranimittaM kArabhate, parastu putrebhyo duhitRbhyaH snuSAH-vadhvastAbhyo jJAtayaHpUrvAparasambaddhAH svajanAH tebhyo dhAtrIbhyo rAjabhyo dAsebhyodAsIbhyaH karmakarebhyaH karmakarIbhyaH Adizyate parijanoyasminnAgate tadAtitheyAyetyAdezaH-prAghUrNakastadarthaM karmasamArambhAH kriyanta iti sambandhaH, Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-2, uddezakaH5 137 tathA 'puDho paheNAe' ityAdi, pRthak pRthak putrAdibhyaH praheNakArthaM tathA 'sAmAsAe'tti zyAmA-rajanI tasyAmazanaM zyAmAzaH tadarthaM, tathA 'pAyarAsAe'tti prAtarazanaM prAtarAzastasmai, karmasamArambhAH kriyantaiti sAmAnyenoktAvapi vizeSArthamAha-'sannihi' ityAdi,samyagnidhIyata iti sannidhiH-vinAzidravyANAMdadhyodanAdInAMsaMsthApanaM, tathAsamyanizcayenacIyataitisannicayaHavinAzidravyANAM abhayAsitAmRdvIkAdInAM saGgahaH, sannidhizca sannicayazca sannidhisanicayaM, dhanadhAnyahiraNyAdInA kriyata iti / sa ca kimarthamityAha-'iha' ityAdi, 'ihe ti manuSyaloke 'ekeSA'mihalokekRtaparamArthabuddhInAM mAnavAnAM manuSyANAM bhojanAya' upbhogaarthmiti|tdevN virUparUpaiHzastrairAtmaputrAdyarthaM karmasamArambhapravRtteloke pRthakpraheNakAya zyAmAzAya prAtarAzAya keSAJcinmAnavAnAM bhojanArthaM sannidhisannicayakaraNodyate sati sAdhunA kiM kartavyamityAha mU. (89) samuTThie anagAre Arie Ariyapanne AriyadaMsI ayaMsaMdhitti adakkhu, se nAIe nAiyAvae na samanujANai, savvAmagaMdhaM parinAya nirAmagaMdho privve| vR. samyak satataM saGgataM vA saMyamAnuSThAnenotthitaH samutthito, nAnAvidhazastrakarmasamArambhoparata ityarthaH, na vidyate'gAraM-gRhamasyetyanagAraH,putraduhitRsnuSAjJAtidhAtryAdirahitaityarthaH, so'nagAraH ArAdhAtaH sarvaheyadharmebhyaH ityAryaH-cAritrArhaH, AryA prajJAyasyAsAvAryaprajJaH, zrutavizeSitazemuSIka ityarthaH,Arya-praguNaMnyAyopapatraM pazyatitacchIlazcetyAryadarzIpRthakpraheNakazyAmAzanAdisaGkalparahita ityarthaH, 'ayaMsaMdhIti' sandhAnasandhIyatevA'sAvitisandhirayaMsandhiryasya sAdhorasAvayaMsandhiH, chAndasatvAdvibhaktaralugityayaMsandhiH-yathAkAlamanuSThAnavidhAyI yo yasya vartamAnaH kAlaH karttavyatayopasthitastatkaraNatayA tameva sandhatta iti, etaduktaM bhavati-sarvAH kriyAH pratyupekSaNopayogasvAdhyAyabhikSAcaryApratikramaNAdikAH asapalA anyo'nyAbAdhayA AtmIyakarttavyakAle karotItyarthaH, itiH hetau, yasmAdyathAkAlAnuSThAnavidhAyItasmAdasAveva paramArthaM pazyatItyAha____ 'adakkhu'tti, tivyatyayena ekavacanAvasare bahuvacanamakAri, tatazcAyamarthaH-yo hyArya AryaprajJa AryadarzI kAlajJazca sa eva paramArthamadrAkSInApara iti, pAThAntaraM vA 'ayaMsaMdhimadakkhu' 'ayam' anantaravizeSaNaviziSTaH sAdhuH 'sandhi' kartavyakAlam 'adrAkSId' dRSTavAn, etaduktaM bhavati-yaH parasparAbAdhayAhitAhitaprAptiparihArarUpatayA vidheyAvasaraM vettividhattecasa paramArthaM jJAtavAniti, athavA bhAvasandhiH- jJAnadarzanacAritrANAmabhivRddhiH sa ca zarIramRte na bhavati, tadapi nopaSTambhakakAraNamantareNa, tasya ca sAvadhasya parihAraH kartavya ityata Aha- 'se nAIe' ityAdi, 'sa' bhikSustadvA'kalpyaM nAdadIta nagRhNIyAnApyaparamAdApayet-grAhayet, nApyaparamaneSaNIyamAdadAnaM samanujAnIyAdapi, athavA saiGgAlaM sadhUmaM vA nAdyAt-na bhakSayennAparamAdayedadantaM vAna samanujAnIyAditi, Aha-'savvAmagaMdha' ityAti, AmaMcagandhazca AmagandhaM samAhAradvandvaH, sarvaM ca tadAmagandhaM ca sarvAmagandhaM, sarvazabdaH prakArakAtsarye'tra gRhyate na dravyakAtsarye, AmamaparizuddhaM, gandhagrahaNena tu pUtigRhyate, nanu ca pUtidravyasyApyazuddhatvAt AmazabdenaivopAdAnAkimakimarthaM bhedenopAdAnamiti? ___ satyam, azuddhasAmAnyAdgRhyate, kiMtupUtigrahaNenedhAkAdyavizuddhakoTirupAttA,tasyAzca For al Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/2/5/89 gurutaratvAtprAdhAnyakhyApanArthaM punarupAdAnAM, tatazcAyamarthaH- gandhagrahaNenAdhAkarmma 1 auddezikatrikaM 2 pUtikarmma 3 mizrarajAtaM 4 bAdaraprAbhRtikA 5 adhyavapUraka 6 zcaite SaDudgamadoSA avizuddhakovyantargatA gRhItAH, zeSAstu vizuddhakovyantarbhUtA AmagrahaNenopAttA draSTavyA iti, sarvazabdasya ca prakArakAtsnUryAbhidhAyakatvAd yena kenacit prakAreNa Amam- aparizurddhaM pUti vA bhavati tatsava jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA 'nirAmagandhaH' nirgatAvAmagandhau yasmAtsa tathA 'parivrajet' mokSamArge jJAnadarzanacAritrAkhye pariH samantAdgRcchet saMyamAnuSThAnaM samyaganupAlayeditiyAvat / AmagrahaNena pratiSiddhe'pi krItakRte tathApyalpasattvAnAM vizuddhakoTyAlambanatayA mA bhUttatra pravRttirastadeva nAmagrAhaM pratiSiSedhiSurAha 138 mU. (90) adissamANe kayavikyesu, se na kiNe na kiNAvae kiNaMtaM, na samaNujANai, sebhikkhU kA bAla mAyantre kheyantre khaNayanne viNayanne sasamayaparasamayanne bhAvanne pariggahaM amamAyamANe kAlANuTThAI apaDiNNe // vR. krayazca vikrayazca krayavikrayau tayora 6zyamAnaH kIddazazca tayoradhzyamAno bhavati ?, yatastayornimittabhUtadravyAmAvAdakiJcano'thavA krayavikrayayoradizyamAnaH - anapadizyamAnaH, kazca tayoranapadizyamAno bhavati ?, yaH krItakRtAparibhogI bhavatIti Aha ca- 'seNa kiNe' ityAdi, 'sa' mumukSurakiJcano dharmopakaraNamapi na krINIyAt svato nApyapareNa krApayet krINantamapi na samanujAnIyAd, athavA nirAmagandhaH parivrajedityatrAmagrahaNena hananakoTitrikaM gandhagrahaNena pacanakoTitrikaM krayaNakoTitrikaM tu punaH svarUpeNaivopAttam, ato navakoTiparizuddhamAhAraM vigatAGgAradhUmaM bhuJjIta, etadguNaviziSTazca kiMbhUto bhavatItyAha - 'se bhikkhU kAlanne' kAlaHkarttavyAvasarastaM jAnAtIti kAlajJaH - viditavedyaH, ka tathA 'bAlanne' balajJaH balaM jAnAtIti balajJaH, chAndasatvAddIrghatvaM, AtmabalaM sAmarthya jAnAtIti yathAzaktyanuSThAnavidhAyI, anigUhitabalavIrya ityarthaH, tathA 'mAyanne' yAvadravyopayogitA mAtrA tAM jAnAtIti tajjJaH, tathA 'kheyanne' khedaHabhyAsastena jAnAtIti khedajJaH athavA khedaH -zramaH saMsAraparyaTanajanitastaM jAnAtIti, uktaMca "jarAmaraNadaurgatyavyAdhayavastAvadAsatAm / 11911 manye janmaiva dhIrasya, bhUyo bhUyastrapAkaram // " ityAdi, athavA 'kSetrajJaH' saMsaktaviruddhadravyaMparihAryakulAdikSetrasvarUpaparicchedakaH, tathA 'khaNayanno' kSaNa eva kSaNakaH - avasaro bhikSArthamupasarpaNAdikastaM jAnAtIti tathA 'viNayanne' vinayo-jJAnadarzanacAritraupacArikarUpastaM jAnAtIti, tathA 'sasamayaparasamayanne' svasamayaparasamayI jAnAtIti, svasamayajJo gocarapradezAdI pRSTaH san sukhenaiva bhikSAdoSAnAcaSTe, tadyathASoDazodgamadoSAH, te cAmI - AdhAkarmma 1 auddezikaM 2 pUtikarmma 3 mizrajAtaM 4 sthApanA 5 prAbhRtikA 6 prakAzakaraNaM 7 krItaM 8 udyatakaM 9 parivarttitaM 10 abhyAhataM 11 udbhinnaM 12 mAlApahRtaM 13 AcchedyaM 14 anisRSTaM 15 adhyavapUrakazceti 16 / SoDazotpAdanadoSAH, te cAmI - dhAtrIpiNDaH 1 dUtIpiNDaH 2 nimittapiNDaH 3 AjIvapiNDaH 4 vanIpakapiNDaH 5 cikitsApiNDaH 6 krodhapiNDaH 7 mAnapiNDaH 8 mAyApiNDaH 9 lobhapiNDaH 10 pUrvasaMstavapiNDaH 11 pazcAtsaMstavapiNDaH 12 vidyApiNDaH 13 mantrapiNDaH 14 cUrNayogapiNDaH 15 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 2, uddezaka: 5 139 mUlakarmmapiNDazceti 16 / tathA dazaiSaNAdoSAH, te cAmI - zaGkita 1 prakSita 2 nikSipta 3 pihita 4 saMhRta 5 dAyako 6 nmizrA 7 pariNata 8 lipto 9 jjhita 10 doSAH / eSAM codgamadoSA dAtRkRtA eva bhavanti, utpAdanAdoSAstu sAdhujanitAH, eSaNAdoSAzcobhayotpAditA iti / tathA parasamayajJo grISmamadhyAhnatIvratarataraNika-ranikarAvalIDhagalatsvedabindukaH klinnavapuSkaH sAdhuH kenacid dhigjAtidezyenAbhihitaH kimiti bhavatAM sarvajanAcIrNaM snAnaM na sammatamiti ?, sa Aha-prAyaH sarveSAmeva yatInAM kAmAGgatvAjjalasnAnaM pratiSiddhaM, tathA cArSam - "snAnaM madadarppakaraM, kAmAGgaM prathamaM smRtam / tasmAtkAmaM parityajya, naiva snAnti dame ratAH // " 11911 ityAdi, tadevamubhayajJastadviSaye prazne uttaradAnakuzalo bhavati, tathA 'bhAvanne' bhAvaHcittAbhiprAyo dAtuH zroturvA taM jAnAtIti bhAvajJaH, kiM ca - 'pariggahaM amamAyamANe' parigRhyata iti parigrahaH-saMyamAtiriktamupakaraNAdiH tamamamIkurvan - asvIkurvan manasA'pyanAdadAna itiyAvat, sa evaMvidho bhikSuH kAlajJo balajJo mAtrajJaH kSetrajJaH khedajJo kSaNajJaH vinayajJaH samayajJo bhAvajJaH parigrahamamamIkurvANazca kiMbhUto bhavatItyAha - 'kAlAnuTThAI' yadyasmin kAle karttavyaM tattasminnevAnuSThAtuM zIlamasyeti kAlAnuSThAyI - kAlAnatipAtakarttavyodyato, nanu cAsyArthasya 'se bhikkhU kAlanne' ityanenaiva gatArthatvAt kimarthaM punarabhidhIyate iti ?, naiSa doSaH, tatra hi jJaparijJaiva kevalA'bhihitA, karttavyakAlaM jAnAti, iha punarAsevanAparijJA karttavyakAle kAryaM vidhatta iti / kiMca- 'apaDiNNe' nAsya pratijJA vidyate ityapratijJaH, pratijJA ca kaSAyodayAdAvirasti, tadyathA-krodhodayAt skandAcAryeNa svaziSyayantrapIlanavyatikaramAlokya sabalavAhanarAjadhAnIsamanvitapurohitopari vinAzapratijJA'kAri, tathA mAnodayAt bAhubalinA pratijJA vyadhAyi-kathamahaM zizUn svabhrAtRRnutpannanirAvaraNajJAnAMzchadmasthaH sandrakSyAmIti ?, tathA mAyodayAt mallisvAmijIvena yathA'parayativipralambhanaM bhavati tathA pratyAkhyAnaparijJA jagRhe, tathA lobhodayAccAviditaparamArthAH sAmpratekSiNo yatyAbhAsA mAsakSapaNAdikA api pratijJAH kurvate, athavA apratijJaH- anidAnoM vasudevavat saMyamAnuSThAnaM kurvan nidAnaM na karotIti, athavA gocarAdau praviSTaH sannAhArAdikaM mamaivaitadmaviSyatItyevaM pratijJAM na karotItyapratijJo, yadivA syAdvAdapradhAnatvAnma- nIndragamasyaikapakSAvadhAraNaM pratijJA tadrahito'pratijJaH, tathAhi - maithunaviSayaM vihAyAnyatra na kvacinniyamavatI pratijJA vidheyA, yata uktam 11911 "na ya kiMci anunnAyaM paDisiddhaM vAvi jiNavaridehiM / mottuM mehuNabhAvaM na taM viNA rAgadosehiM (tathA) 'dosA jeNa nirujjhaMti jeNa jijjhaMti puvvakammAI / so so mukkhovAo, rogAvatthAsu samaNaM va je jattiyA u heu bhavassa te ceva tattiyA mukkhe / gaNaNAiyA loyA duhavi punnA bhave tullA // 2 // // 3 // Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 AcArAGga sUtram 1/-/2/5/90 " ityAdi / 'ayaMsandhItyArabhya kAle anuTThAi' tti yAvadetebhyaH sUtrebhya ekAdaza piNDaiSaNA niryUDhA iti / evaM tarhyapratijJa ityanena sUtreNedamApannaM - na kvacatkenacitpratijJA vidheyA, pratipAditAzcAgame nAnAvidhA abhigrahavizeSAH, tatazca pUrvottaravyAhatiriva lakSyata ityata AhamU. (91) duhao chettA niyAi, vatthaM paDiggahaM kaMbalaM pAyapuMchaNaM uggahaNaM ca kaDAsaNaM eesa ceva jANijjA / vR. 'dvidhe 'ti rAgeNa dveSeNa vA yA pratijJA tAM chittvA nizcayena niyataM vA yAti niyAti jJAnadarzanacAritrAkhye mokSamArge saMyamAnuSThAne vA bhikSAdyarthaM vA, etaduktaM bhavati-rAgadveSau chittvApratijJA guNavatI, vyatyaye vyatyayaiti, sa evambhUto bhikSuH kAlajJo balajJoyAvadvidhAchindankiM kuryAdityAha'vatthaM paDigganaM tyAdi yAvat eesu ceva jANejjA' eteSu putrAdyarthamArambhapravRtteSu sannidhisannicayakaraNodyateSu jAnIyAt-zuddhAzuddhatayA paricchindyAt, paricchedazcaivamAtmakaH - zuddha gRhNIyAdazuddhaM parihareditiyAtava, kiM tadvijAnIyAt ? - vastraM vastragrahaNena vastraiSaNA sUcitA, tathA patadgrahaMpAtram, etadgrahaNena ca pAtraiSaNA sUcitA, kambalamityanenA''vikaH pAtraniryogaH kalpazca gRhyate, pAdapuJchanakamityanena ca rajoharaNamiti, ebhizca sUtrairoghopadhiraupagrahikazca sUcitaH, tathaitebhya eva vastraiSaNA pAtraiSaNA ca niryUDhA, tathA avagRhyata ityavagrahaH, sa ca paJcadhA - devendrAvagrahaH 1 rAjAvagrahaH 2 gRhapatyavagrahaH 3 zayyAtarAvagrahaH 4 sAdharmikAvagrahazceti, anena cAvagrahapratimAH sarvAH sUcitAH, ata evAsau niryUDhA, avagrahakalpikazcAsminneva sUtre kalpyate, tathA kaTAsanaM, kaTagrahaNena saMstAro gRhyate, AsanahagrahaNena cAsandakAdiviSTaramiti, Asyate - sthIyate asminniti vA''sanaM zayyA, tatazca AsanagrahaNena zayyA sUcitA, ata eva nivyUDheti / etAni ca sarvANyapi vastrAdInyAhArAdIni caiteSu svArambhapravRtteSu gRhastheSu jAnIyAt, sarvAmagandhaM parijJAya nirAmagandho yathA bhavati tathA parivrajeriti bhAvArthaH / eteSu ca svArambhapravRtteSu gRhastheSu parivrajan yAvallAbhaM gRhNIyAduta kazcinniyamo 'pyastItyAha mU. (92) laddhe AhAre anagAro mAyaM jANijjA, se jaheyaM bhagavayA paveIyaM, lAbhutti na majjijjA, alAbhutti na soijjA, bahupi laddhuM na nihe, pariggahAo appANaM avasakkinA / bR. 'labdhe' prApte satyAhAre, AhAragrahaNaM copalakSaNArtham anyasminnapi vastrauSadhAdike 'anagAraH' bhikSuH 'mAtrAM jAnIyAt' yAvanmAtreNa gRhItena gRhasthaH punarArambhe na pravarttate yAvanmAtreNa cAtmano vivakSitakAryaniSpattirbhavati tathA bhUtAM mAtrAmavagacchediti bhAvaH, etacca svamanISikayA nocyata ityata Aha- 'se jaheyaM' ityAdi, tadyathA - idamuddezakAderArabhyAnantarasUtraM yAvadbhagavatAaizvaryAdiguNasamanvitenArddhamAgadhayA bhASayA sarvasvabhASAnugatayA sadevamanujAyAM pariSadi kevalajJAnacakSuSA'valokya 'praveditaM ' pratipAditaM sudharmAsvAmI jambUsvAmine idamAcaSTe / kiM cAnyat-'lAbho'tti ityAdi, lAbho vastrAhArAdermama saMvRtta ityato'ho ! ahaM labdhimAnityevaM madaM na vidadhyAt, na ca tadabhAve zokAbhibhUto vimanasko bhUyAditi, Aha ca- 'alAbho' tti ityAdi, alAbhe sati zokaM na kuryAt, kathaM ? - dhigmAM mandabhAgyo'haM yena sarvadAnAdyatAdapi dAturna labhe'hamiti, api tu tayorlAbhAlAbhayormAdhyasthyaM bhAvanIyamiti, uktaM ca Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 141 zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-2, uddezaka:5 // 1 // "lamyate labhyate sAdhu, sAdhureva na lbhyte| alabdhetapaso buddhilabdhetuprANadhAraNam" ityAdi, tadevaM piNDapAtravastrANAmeSaNAHpratipAditAH,sAmprataMsannidhipratiSedhaM kurvanAha'bahupI'tyAdi, bahuMpi' bahvapilabdhvA na nihettina sthApayet nasannidhiM kuryAt, stokaMtAvanna sanidhIyataeva, bahvapinasannidadhyAdityapizabdArthaH,nakevalamAhArasannidhiMnakuryAd, aparamapi vastrapAtrAdikaMsaMyamopakaraNAtiriktanavibhRyAditi, Aha-'pari' ityAdi, parigRhyataitiparigrahodharmopakaraNAtiriktamupakaraNaMtasmAdAtmAnamapaSvaSked-apasarpayed, athavA saMyamopakaraNamapi mUrchayA parigraho bhavati, 'mUcchA parigrahaH' itivacanAt, tata AtmAnaM parigrahAdapasarpayanupakaraNe turagavat mUrchA na kuryAt, nanu ca yaH kazciddharmopakaraNAdyapi parigraho, na sa cittakAluSyamRte bhavati, tathAhi-AtmIyopakAriNi rAga upaghAtakAriNi ca dveSaH, tataH parigrahe sati rAgadveSo nai diSThau tAbhyAMcakarmabandhaH, tataH kathaM na parigraho dharmopakaraNam ?, uktNc||1||mmaahmiti caiSayAvadabhimAnadAhajvaraH, kRtAntamukhameva tAvaditi na prazAntyunnayaH yazaHsukhapipAsitairayamasAvanarthottaraiH, parairapasadaH kuto'pi kathamapyapAkRSyate / naiSa doSaH, na hi dharmopakaraNe mamedamiti sAdhUnAM parigrahAgrahayogo'sti, tathA hyAgamaH"aviappaNo'videhami, nAyaraMtimamAiuM",yadihaparigRhItaMkarmabandhAyopakalpatesaparigraho, yattu punaH karmanirjaraNArthaM prabhavati tatparigraha evana bhavatIti / Aha ca mU. (93) annahA NaM pAsae pariharijjA, esa magge AyariehiM paveie, jahitya kusale novliNpijjaasi-ttibemi|| vRNamiti vAkyAlaGkAre, anyathe'tyanyena prakAreNapazyakaH sanparigrahaM pariharet, yathA hiaviditaparamArthA gRhasthAHsukhasAdhanAyaparigrahaMpazyantinatathAsAdhuH, tathAhiayamasyAzayaHAcAryasatkamidamupakaraNaM na mameti, rAgadveSa mUlatvAt parigrahAgrahayogo'tra niSedhyo, na dharmopakaraNaM, tena vinA saMsArArNavapArAgamanAditi, uktNc||1|| "sAdhyaM yathA kathaJcit svalpaM kAryaM mahacca na ttheti| plavanamRte na hi zakyaM pAraM gantuMsamudrasya" atracAhatAbhArboTikaiH sahamahAnvivAdo'stItyato vivakSitamarthatIrthakarAbhiprAyeNApi sisAdhayiSurAha-esamagge ityAdi, dharmopakaraNaMnaparigrahAyetyeSaH-anantaroktomArga:ArAdyAtAH sarvahayadharmebhya ityAryAH-tIrthakRtastaiH 'praveditaH' kathito, natuyathA boTikaiH puNDikA taTTikA lambaNikAazvAvAladhivAlAdisvaruciviracitomArgaiti,navAyathA maudgalisvAtiputrAbhyAM zauddhodanidhvajIkRtya prakAzitaH,ityanayA dishaaanye'piprihaaryaaiti|ih tusvazAstragauravamutpAdayitumAryeH pravedita ityuktam, asmizcAryapravedite mArge prayalavatA bhAvyamiti, Aha ca'jahettha' ityAdi, labdhvA karmabhUmi mokSapAdapabIjabhUtAMcabodhiM sarvasaMvaracAritraca prApya tathA vidheyaM tathA 'kuzalo' viditavedyaH 'atra' asminnAryapravedite mArge AtmAnaM pApena karmaNA nopalimpayet iti| evaMcopalimpanaM bhavati yadi yathoktAnuSThAna vidhAyitvaMna bhavati, satAMcAyaM panthA yaduta-yatsvayaM pratijJAtaM tadantyocchAsaMyAvadvidheyamiti, uktaMca Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 AcArAGga sUtram 1/-/2/5/93 // 1 // " lajjAM guNaudhajananIM jananImivAryAmatyantazuddhahadayAmanuvarttamAnAH / tejasvinaH sukhamasUnapi santyajanti, satyasthitivyasanino na punaH pratijJAm " itizabdo'dhikArasamAptyartho, 'bravImi' iti so'haM bravImi yena mayA bhagavatpAdAravindamupAsatA azrAvIti / parigrahAdAtmAnamapasarpayedityuktaM tacca na nidAnocchedamantareNa, nidAnaM ca zabdAdipaJcaguNAnugAminaH kAmAH, teSAM cocchedo'sukaro, yata Aha mU. (94) kAmA duratikamA, jIviyaM duSpaDivUhagaM, kAmakAmI khalu ayaM purise, se soyai jUrai tippai paritappar3a vR. kAmAdvividhAH - icchAkAmA madanakAmAzca tatrecchAkAmA mohanIyabhedahAsyaratyudmavAH, madanakAmA api mohanIyabhedavedodayAt prAduSSyanti, tatazca dvirUpANAmapi kAmAnAM mohanIyaM kAraNa, tatasadmAve ca na kAmoccheda ityato duHkhenAtikramaH - atilaGghanaM vinAzo yeSAM te tathA, tatazcedamuktaM bhavati na tatra pramAdavatA bhAvyaM / na kevalamatra jIvite'pi na pramAdavatA bhAvyamiti, Aha ca-'jIviyaM' ityAdi, jIvitam - AyuSkaM tat kSINaM sat 'duSpratibRMhaNIyaM' durabhAvArthe, naiva vRddhiM nIyate itiyAvat, athavA jIvitaM saMyamajIvitaM taduSpratibRMhaNIyaM, kAmAnuSaktajanAntarvarttinA duHkhena vRddhiM nIyate, duHkhena niSpratyUhaH saMyamaH pratipAlyate iti, uktaM ca 119 11 "AgAse gaMgasouvva, paDisouvva duttaro / bAhAhiM ceva gaMbhIro, tariavvo mahoahI vAlugAkavalo ceva, nirAsAe hu saMjamo / javA lohamayA ceva, cAveyavvA sudukkaraM " ityAdi, yena cAbhiprAyeNa kAmA duratikramA iti prAgabhyadhAyi tamabhiprAyamAviSkurvannAha'kAmakAmI' ityAdi, kAmAn kAmayitum abhilaSituM zIlamasyeti kAmakAmI 'khaluH' vAkyAlaGkAre 'ayam' ityadhyakSaH 'puruSaH' jantuH / yastvevaMvidho'viratacetAH kAmakAmI sa nAnAvidhAn zArIramAnasAn duHkhavizeSAnanubhavatIti darzayati- 'se soyaI' tyAdi, 'sa' iti kAmakAmI IpsitasyArthasyAprAptau tadviyoge ca smRtyanuSaGgaH zokastamanubhavati athavA zocata iti kAmamahAjvaragRhItaH san pralapatIti, uktaM ca 119 11 // 2 // "gate premAbandhe praNayabahumAne ca galite, nivRtte sadbhAve jana iva jane gacchati puraH / tamuprekSyotprekSya priyasakhi ! gatAMstAMzca divasAn, na jAne ko heturdalati zatadhA yanna hRdayam ? ityAdi zocate, tathA 'jUrai' tti hRdayena khidyate, tadyathA "" // 1 // "prathamataramathedaM cintanIyaM tavAsIdbahujanadayitena prema kRtvA janena / hRtahRdaya ! nirAza ! klibasaMtapyase kiM ?, na hi jaDagatatoye setubandhAH kriyante" ityevamAdi, tathA 'tippai 'tti 'tipR tepR prakSaraNArthau' tepate kSarati saJcalati maryAdAto bhrazyati nirmaryAdo bhavatItiyAvat, tathA zArIramAnasairduHkhaiH pIDyate, tathA pariH samantAdbahirantazca tapyate paritapyate, pazcAttApaM vA karoti, yatheSTe putrakalatrAdau kopAt kvacidgate sa mayA nAnuvarttita Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 2, uddezaka:5 143 iti paritapyate, sarvANi caitAni zocanAdIni viSayaviSAvaSTabdhAntaHkaraNAnAM duHkhAvasthAsaMsUcakAni, athavA zocata iti yauvanadhanamadamohAbhibhUtamAnaso viruddhAni niSevya punarvayaHpariNAmena mRtyukAlopasthAnena vA mohApagame sati kiM mayA mandabhAgyena pUrvamazeSaziSTAcIrNaH sugatimanaikaheturdurgatidvAraparighe dharmmo nAcIrNaH ? ityevaM zocata iti, uktaM ca"bhavitrIM bhUtAnAM pariNatimanAlocya niyatAM, purA yadyat kiJcidvihitamazubhaM yauvanamadAt / punaH pratyAsanne mahati paralokaikagamane, tadevaikaM puMsAM vyathayati jarAjIrNavapuSAm " -tathA jUratItyAdInyapi svabuddhayA yojanIyAni, uktaM ca 119 11 // 1 // saguNamapaguNaM vA kurvatA kAryajAtaM pariNatiravadhAryA yatnataH paNDitena / atirabhasakRtAnAM karmmaNAmAvipatterbhavati hRdayadAhI zalyatulyo vipAkaH // ityAdi // kaH punarevaM na zocata ityAha 119 11 mU. (95) AyayacakkhU logavipassI logassa aho bhAgaM jANai uDDhaM bhAgaM jANai tiriyaM bhAgaM jANai, gaDhie loe anupariyaTTamANe, saMdhiM viittA iha macciehiM, esa vIre pasaMsie je baddhe paDimoyae jahA aMto tahA bAhiM jahA bAhiM tahA aMto, aMto aMto pUi dehaMtarANi pAsai puDhovi saMvatAiM paMDie paDilehAe / vR.AyataM-dIrghamaihikAmuSmikApAyadarzicakSuH- jJAnaM yasya sa AyatacakSuH, kaH punarityevaMbhUto bhavati ? yaH kAmAnekAntenAnarthabhUyiSThAn parityajya zamasukhamanubhavati, kiM ca- 'logavipassI' lokaM viSayAnuSaGgAvezAptaduHkhAtizayaM tathA tyaktakAmAvAptaprazamasukhaM vividhaM duSTaM zIlamasyeti lokavidarzI, athavA lokasya UrddhAdhastiryagabhAgagatikAraNAyuSkasukhaduHkhavizeSAn pazyatIti, etaddarzayati- 'logassa' ityAdi, lokasya dharmAdharmAstikAyAvacchinnAkAzakhaNDasyAdhobhAgaM jAnAtIti-svarUpato'vagacchati, idamuktaM bhavati yena karmmaNA tatrotpadyante' sumantaH yA k tatra sukhaduHkhavipAko bhavati taM jAnAti, evamUrddhatiryagbhAgayorapi vAcyaM, yadivA lokavidarzItikAmArthamarthopArjanaprasaktaM gRddhamadhyupapannaM lokaM pazyatIti / etadeva darzayitumAha-'gaDhie' ityAdi, ayaM hi loko 'gRddhaH' adhyupapannaH kAmAnuSaGge tadupAye vA tatraivAnuparivarttamAno bhUyo bhUyastadevAcaraMstajjanitena vA karmmaNA saMsAracakre 'nuparivartamAnaH paryaTannAyatacakSuSo gocarIbhavan kAmAbhilASanivarttanAya na prabhavati ?, yadivA kAmagRddhAn saMsAre'nuparivarttamAnAnasumataH pazyetyevamupadezaH / apica-'saMdhi' ityAdi, iha 'martyeSu' manujeSu yo jJAnAdiko bhAvasandhiH, sa ca martyeSveva sampUrNo bhavatIti martyagrahaNam, atastaM viditvA yo viSayakaSAyAdIn parityajati sa eva vIra iti darzayati- 'esa' ityAdi, 'eSaH ' anantaroktaH AyatacakSuryathAvasthitalokavibhAgasvabhAvadarzIbhAvasandhervettA parityaktaviSayatarSo vIraH kamrmmavidArANat 'prazaMsitaH' stutaH viditatattva - rati / sa evaMbhUtaH kimaparaM karotIti cedityAha- 'je baddhe' ityAdi, yo badvAn dravyabhAvabandhanena svato vimukto'parAnapi mocayatItyetadeva dravyabhAvabandhavimokSaM vAcoyuktyA''caSTe 'jahA aMto Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 AcArAGga sUtram 1/-/2/5/95 tahAbAhiM' ityAdi, yathA'ntarbhAvabandhanamaSTaprakArakarmanigaDanaMmocayati evaMputrakalatrAdibAhyamapi, yathA vA bAhyaM bandhubandhanaM mocayati evaM mokSagamanavighnakAraNamAntaramapIti, yadivA-kathamasau mocayatIti cettattvAvirbhAvanena, syAdetat-tadeva kiMbhUtamityAha-'jahA aMto' ityAdi, yathA svakAyasyAntaH- madhye amedhyakalalapizitAsRkpUtyAdipUrNatvenAsAratvamityevaM bahirapyasAratA draSTavyA, amedhyapUrNaghaTavaditi, uktNc||1|| "yadi nAmAsya kAyasya, yadantastadbahirbhavet / daNDamAdAya loko'yaM, zunaH kAkAMzca vArayet" iti, yathA vA bahirasAratA tathA'ntarapIti / kiMca-'anto anto' ityAdi, dehasya madhye madhye pUtyantarANi-pUtivizeSAn 'dehAntarANi' dehasyAvasthAvizeSAn, iha mAMsamiha rudhiramiha medo majjA cetyevamAdi pUtidehAntarANi pazyati' yathAvasthitAni paricchinnattItyuktaM bhavati, yadivA dehAntarANyevaMbhUtAni pazyati-'pUDho' ityAdi, 'pRthagapi' pratyekamapi apizabdAtkuSThAdyavasthAyAM yaugapadyenApina vantinavabhiH zrotrobhiH karNAkSimalazleSmalAlAprazravaNoccArAdIn tthaa'prvyaadhivishessaapaaditvrnnmukhpuutishonnitrsikaadiiniceti|ydyetaani tataH kiM? - 'paMDie paDilehAe' etAnyevaMbhUtAni galacchrotovraNaromakUpAni 'paNDitaH' avagatatattvaH 'pratyupekSeta' yathAvasthitamasya svarUpamavagacchediti, uktNc||1|| "maMsahiruhiraNhAruvaNaddhakalamalayameyamajjAsu / puNNaMmi cammakose duggaMdhe asuibIbhacche // 2 // sNcaarimjNtglNtvccmuttNtseapunnnnNmi| dehe hujjA kiMrAgakAraNaM asuiheummi?" ityAdi / tadevaM pUtidehAntarANi pazyan pRthagapi vantItyevaM pratyupekSya kiM kuryAdityAha mU. (96) se maimaM parinnAya mA ya hu lAlaM paccAsI, mA tesu tiricchamappANamAvAyae, kAsaMkAse khalu ayaM purise, bahumAI kaDeNa mUDhe, puNotaM karei lohaM veraM vaDDei appaNo, jamiNa parikahijjai imassa ceva paDivUhaNayAe, amarAyamahAsaThThI aTTameyaM tu pehAe apariNNAe kaMdai vR. 'sa' pUrvokto yatimatimAn-zrutasaMskRtabuddhiryathAvasthitaM dehasvarUpaM kAmasvarUpaMca dvividhayA'piparijJayA parijJAya kiM kuryAdityAha-'mA yahu' ityAdi, 'mA' pratiSedhecaH samuccaye hurvAkyAlaGkAre, lalatIti lAlA-atruTyanmukhazleSmasantatiHtAM pratyazituMzIlamasyeti pratyAzI, vAkyArthastu yathA hi bAlo nirgatAmapi lAlAM sadasadvivekAbhAvAt punarapyaznAtItyevaM tvamapi lAlAvatyaktvA mA bhogAn pratyazAn, vAntasya punarapyabhilASaM mA kurvityarthaH / kiM ca- 'mA tesu tiricchaM' ityAdi, saMsArazrotAMsi ajJAnAviratimithyAdarzanAdIni pratikUlena vA tirazcInena vA'tikramaNIyAni, nirvANazrotAMsi tu jJAnAdIni tatrAnukUlyaM vidheyaM, mA teSvAtmAnaM tirazcInamApAdayeH, jJAnAdikAryepratikUlatAMmA vidadhyAH, tatrApramAdavatAbhAvyaM, pramAdavAMzcehaiva zAntiM na labhate, yata Aha-'kAsaMkAse' ityAdi, yo hi jJAnAdizrotasi tirazcInavartI bhogAbhilASavAn sa evaMbhUto'yaM puruSaH sarvadA kiMkartavyatAkula idamahamakArSamidaM ca kariSye ityevaM bhogAbhilASakriyAvyAmRtAntaHkaraNo na svAsthyamanubhavati, khaluzabdo'vadhAraNe, Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-2, uddezaka:5 145 vartamAnakAlasyAtisUkSmatvAdasaMvyavahAritvamatItAnAgatayozcedamahamakArSamidaM ca kariSya ityevamAturasya nAstyeva svAsthyamiti, uktNc||1|| "idaM tAvat karomyadya, zvaH kartA'smIti cAparam / cintayaniha kAryANi, pretyArthaM nAvabudhyate" atradadhighaTikAdramakadraSTAntovAcyaH, sacAyaM-dramakaH kazcitkvacinmahiSIrakSaNAvAptadugdhaH taddadhIkRtya cintayAmAsa, mamAto ghRtavetanAdi yAvadbhAryA apatyotpattistatazcintA, kalahe pANiprahAreNaiva dadhighaTikAvyApattirityevaMcintAmanorathavyAkulIkRtAntaHkaraNaititaddaddhayAnayane ziroviNTalIkAcIvare AdIyamAneiva ziro vidhUyAsphoTitA dadhighaTiketyevaM yathA tena nataddadhi bhakSitaM nApi kasmaicitpuNyAya dattam, evamanyo'pi kAsaMkasaH- kiMkartavyatAmUDho niSphalArambho bhavatIti, athavA kasyate'sminniti kAsaH-saMsArastaMkaSatIti-tadabhimukho yAtIti kAsaMkaSaH, yo jJAnAdipramAdavAn vakSyamANo vetyAha-'bahumAyI' kAsaMkaSo hi kaSAyairbhavati, tanmadhyabhUtAyA mAyAyA grahaNe teSAmapi grahaNaM draSTavyamiti, tataH krodhI mAnI mAyI lobhIti draSTavyamiti / api ca-'kaDeNa mUDhaM' karaNaM kRtaM tena mUDhaH- kiMkartavyatAkulaH sukhArthI duHkhamaznute iti, uktaM hi||1|| "souM sovaNakAle majaNakAle yamajiuM lolo| jemeuM ca varAojemaNakAle nacAei" atra mammaNavaNigadRSTAnto vAcyaH, sa caivaM kAsaMkaSaH bahumAyI kRtena mUDhastattatkaroti yenAtmano vairAnuSaGgojAyata iti, Aha ca-'puNotaMkareI'tyAdi, mAyAvI paravaJcanabuddhayA punarapi tatlobhAnuSThAnaM tathA karoti yenAtmano vairaM varddhate, athavA taM lobhaM karotIti-arjayati yena janmazateSvapi vairaM varddhata iti, uktNc||1|| "duHkhAtaH sevate kAmAn, sevitAste ca duHkhdaaH| yadi te na priyaM duHkhaM, rasaGgasteSu na kSamaH" kiMpunaH kAraNamasumAMstatkarotiyenAtmanovairaMvarddhate?, ityAha-'jamiNaM' ityAdi, 'yadi'ti yasmAdasyaiva-vizarAroH zarIrakasyaparibRhaNArthaM prANaghAtAdikAH kriyAHkarotIti,tecatenopahatAH prANinaH punaH zatazoghnanti, tato mayedaM kathyate-kAsaMkaSaH khalvayaM puruSo bahumAyI kRtena mUDhaH punastatkarotiyenAtmanovairaMvarddhayatIti, yadivAyadidaMmayopadezaprAyaMpaunaHpunyenakathyatetadasyaiva saMyamasya paribRhaNArtham, idaM cAparaM kathyate-'amarAya' ityAdi, amarAye'namaraH san dravyayauvanaprabhutvarUpAvasakto'mara ivAcarati amarAyate, ko'sau ?-'mahAzraddhI' mahatI cAsau zraddhA ca mahAzraddhA sA vidyate bhogeSu tadupAyeSu vA yasya sa tathA___atrodAharaNaM-rAjagRhe nagare magadhasenA gaNikA, tatra kadAciddhanaH sArthavAho mahatA dravyanicayena samanvitaH praviSTaH, tadrUpayauvanaguNagaNadravyasampadAkSiptayA magadhasenayA'sAvabhisaritaH, tena cAyavyayAkSiptamAnasenAsau nAvalokitA'pi, asyAzcAtmIyarUpayauvanasaubhAgyAvalopAnmahatI duHkhAsikA'bhUt, tatazcatAMparimlAnavadanAmavalokya jarAsandhenAbhyadhAyikiM bhavatyAduHkhAsikA kAraNaM?, kenavA sArddhamuSiteti, sAtvavAdId-amareNeti, kathamasAvamara ityukte tayA sadbhAvaH kathito nirUpitazca yAvattathaivAdyApyAsta ityato bhogArthino'rthe prasaktA 110 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 AcArAGga sUtram 1/-/2/5/96 ajarAmaravakriyAsupravarttantaiti |yshcaamraaymaannH kAmabhogAbhilASukaH sa kiMbhUto bhavatItyAha'aTTa' ityAdi, atiH-zArIramAnasIpIDAtatrabhavaArtastamArttamamarAyamANaMkAmArthamahAzraddhAvantaM 'prekSya' dRSTvA paryAlocya vA kAmArthayorna mano vidheyaM iti, punaramarAyamANabhogazraddhAvataH svarUpamucyate -'apariNNAe'ityAdi, kAmasvarUpaM tadvipAkaM vA aparijJAya tatra dattAvadhAnaH kAmasvarUpAparijJayA vA 'krandate' bhogeSvaprAptanaSTeSu kAGkSazokAvanubhavatIti, uktNc||1|| "cintA gate bhavati sAdhvasamantikasthe, mukte tu taptiradhikA rmite'pytptiH| dveSo'nyabhAji vazavartini dagdhamAnaH, prAptiH sukhasya dayite na kathaJcidasti" ityAdi / tadevamanekadhA kAmavipAkamupadaya upasaMharati mU. (97) se taMjANahajamahaM bemi, teicchaM paMDie pavayamANe se haMtA chittA bhittAluMpaittA vilupaittA uddavaittA, akaDaM karissAmitti mannamANe, jassaviyaNaM karei, alaM bAlassa saMgeNaM, je vA se kArai bAle, na evaM anagArassa jaayi| vR. 'se'ttitadarthe tadapi hetvarthe, yasmAtkAmA duHkhaikahetavaH tasmAttajAnIta yadahaM bravImi, madupadezaM kAmaparityAgaviSayaM karNe kuruteti bhAvArthaH nanu ca kAmanigraho'tra cikIrSitaH, sa cAnyopadezAdapi siddhatyevetyetadAzaGkayAha-'teicchaM' ityAdi, kAmacikitsAM 'paNDitaH' paNDitAbhimAnIpravadannaparavyAdhicikitsAmivopadizanaparaH-tIrthiko jIvopamardevartataiti, Aha'sehaMtA' ityAdi, 'sa' ityaviditatattvaH kAmacikitsopadezakaHprANinAM hantA daNDAdibhiHchettA karNAdInAMbhettAzUlAdibhiH lumpayitA granthicchedanAdinAvilumpayitAavaskandAdinAapadrAvayitA prANavyaparopaNAdinA, nAnyathA kAmacikitsA vyAdhicikitsA vA aparamArthadRzAM sampadyate, kiMca-'akRtaM yadapareNa na kRtaM kAmacikitsanaM vyAdhicikitsanaMvA tadahaM kariSya ityevaM manyamAnaH hananAdikAH kriyAH karoti, tAbhizca karmabandhaH, ato ya evaMbhUta upadizati yasyApyapadizyate ubhayorapyetayorapathyatvAdakAryamiti, Aha ca-'jassavi ya NaM' ityAdi, yasyApyasAvevaMbhUtAM cikitsAMkaroti, na kevalaMsvasyetyapizabdArthaH, tayordvayorapikartu; kArayituzca hananAdikAH kriyAH, ato 'alaM' paryAptaM 'bAlasya' ajJasya saGgena' karmabandhahetunA karturiti, yo'pyetat kArayati 'bAlaH' ajJastasyApyalamiti saNTaGkaH, etaccaivambhUtamupadezadAnaM vidhAnaM vA'vagatatattvasya na bhavatItyAha-'na evaM' ityAdi, evambhUtaM prANyupamardena cikitsopadezadAnaM karaNaM vA 'anagArasya sAdhoH jJAtaMsaMsArasvabhAvasya na jAyate-na kalpate, ye tu kAmacikitsAM vyAdhicikitsAM vA jIvopamardaina pratipAdayanti te bAlAH-avijJAtatattvAH, teSAM vacanamavadhIraNIyameveti bhAvArthaH / itiH parisamAptyarthe, bravImIti pUrvavat / adhyayanaM-2, uddezakaH-5-samAptaH adhyayana-2, uddezakaH-6:vR.uktaH paJcamoddezakaH, sAmprataMSaSTha Arabhyate, asyacAyamabhisambandhaH-saMyamadehayAtrArtha lokamanusaratA sAdhunA lokemamatvaMna karttavyamityuddezArthAdhikAro'bhihitaH,so'dhunA pratipAdyateasya cAnantarasUtrasambandho vAcyo 'naivamanagArasya jAyata' ityabhihitam, etadevAtrApi pratipipAdayiSurAha Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-2, uddezaka:6 147 mU. (98) setaM saMbujjhamANe AyANIyaM samuTThAya tamhA pAvakammaneva kuJjA na kAravejA vR.yasyAnagArasyaitatpUrvoktaMnajAyateso'nagArastat-prANyupaghAtakAricikitsopadezadAnamanuSThAnaM vA saMbuddhayamAnaH-avagacchan jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayAca pariharannAdAtavyam AdAnIyaM tacca paramArthato bhAvAdAnIyaM jJAnadarzanacAritrarUpaMtad 'utthAye' tyanekArthatvAdAdAyagRhItvA athavA so'nagAra ityetadAdAnIyaM-jJAnAdyapavargakakAraNamityevaM samyagavabuddhayamAnaH samyaksaMyamAnuSThAnenotthAya-sarvaM sAvadhaM karma na mayA karttavyamityevaM pratijJAmandaramAruhya, katvApratyayasya pUrvakAlAbhidhAyitvAt kiM kuryAdityAha-'tamhA' ityAdi, yasmAt saMyamaH sarvasAvadyArambhanivRttirUpaH tasmAttamAdAya pApaM-pApahetutvAtkarmakriyAMna kuryAtsvatomanasA'pi nasamanujAnIyAdityavadhAraNaphalaM, apareNApinakArayediti, Ahaca-'nakArave' ityAdi,apareNApi karmakarAdinA pApasamArambhaM na kArayedityuktaM bhavati, prANAtipAtamRSAvAdAdattAdAnamaithunaparigrahakodhamAnamAyAlobharAgadveSakalahAbhyAkhyAnapaizUnyaparaparivAdAratiratimAyAmRSAvAdamithyAdarzanazalyarUpamaSTAdazaprakAraM pApaM karma svato na kuryAnnApyapareNa kArayedevakArAcAparaM kurvantaM samanujAnIyAdhogatrikeNApi bhAvArthaH / syAdetat-kimekaM prANAtipAtAdikaMpApaM kurvato'paramapi Dhaukate AhosvinnetyAha mU. (99) siyA tattha egayaraM vipparAmusai chasu annayaraMmi, kappai, suhaTThI lAlappamANe, saeNadukkheNa mUDhevipariyAsamuvei, saeNavippamAeNapuDho vayaMpakubvai, jaMsimepANA pavvahiyA, paDilehAe no nikaraNayAe, esa parinnA pavuccai, kmmovsNtii|| vR. 'syAttatra' kadAcittatra pApArambhe "ekataraM' pRthivIkAyAdisamArambhaM viparAmRzatipRthivIkAyAdisamArambhaMkaroti, ekataraMvA''zravadvAraMparAmRzati-ArabhatesaSaTsvanyatarasmin kalpyate, yasminnevAlocyate tasminneva pravRtto draSTavyaH, idamuktaM bhavati-pRthivIkAyAdiSu SaTsu jIvanikAyeSvAzravadvAreSu vA madhye'nyatarasminnapi pravartamAno yasminneva paryAlocyate tasminneva kalpyate, sarvasminneva vartata iti bhAvArthaH / kathamanyatarasmin pRthivIkAyAdisamArambhe vartamAno'parakAyasamArambhe sarvapApasamArambhe vA vartate ityevaM manyate ?, kumbhakArazAlodakaplAvanadaSTAntenaikakAyasamArambhako'parakAyasamArambhako bhavati, athavAprANAtipAtAnavadvAravighaTanAdekajIvAtipAtAdekakAyAtipAtAdvA aparajIvAtipAtI draSTavyaH,pratijJAlopAccAnRto, na ca tena vyApAdyamAnenA sumatA''tmA vyApAdakAya dattastIrthakareNa cAnujJAte'taH prANinaH prANAngRhNannadattagrAhI, sAvadyopAdAnAcca pArigrAhikaH, parigrahAcca maithunarAtrIbhojaneapigRhIte, yatonAparigRhItamupabhujyateparibhujyatecetyato'nyatarArambheSaNNAmapyArambho'thavAanAvRtacaturAzravadvArasya kathaM caturthaSaSThavratAvasthAnaM syAd?, ataH SaTsvanyatarasmin pravRttaH sarveSvapi pravRtta iti, athavaikataramapi pApasamArambhaya Arabhatesa SaTsvanyatarasmin kalpate-yogyo bhavati, ___akartavyapravRttatvAd, athavaikataramapi yaH pApArambhaM karotyasAvaSTaprakAraM kadiAya SaTsvanyatarasmin kalpate-paunaH puyenotpadyata ityarthaH, syAt kimarthamavaMvidhaM pApakaMkarmasamArabhate ?, taducyate- 'suhachI lAlappamANe' sukhenArthaH sukhArthaH sa vidyate yasyAsAviti matvarthIyaH, sa evambhUtaH santyarthaM lapati punaH punarvA lapati lAlapyate vAcA kAyena dhAvanavalganAdikAH kriyAH Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 AcArAgasUtram 1/-/2//99 karotimanasAcatatsAdhanopAyAMzcintayati, tathAhi-sukhA sankRSyAdikamabhiHpRthivIMsamArabhate snAnArthamudakaM vitApanArthamagniM dharmApanodArthaM vAyuM AhArArthI vanaspati trasakAyaM vetyasaMyataH saMyato vA rasasukhArthI saccittaM lavaNavanaspatiphalAdigRhNAtyevamanyadapi yathAsaMbhavamAyojyaM |s caivaM lAlapyamAnaH kiMbhUto bhavatItyAha-'saeNa'ityAdi, yattaduptamanyajanmani duHkhatarukarmabIjaM tadAtmIyaM duHkhatarukAryamAvirbhAvayati, tacca tenaiva kRtamityAtmIyamucyate, atastena svakIyena 'duHkhena' svakRtakarmodayajanitena 'mUDhaH' paramArthamajAnAno 'viparyAsamupaiti' sukhArthI prANyupaghAtakAraNamArambhamAramate, sukhasya ca viparyAso duHkhaM tadupaiti, uktNc||1|| 'duHkhadviT sukhlipsurmohaandhtvaaddssttgunndossH| yAMyAMkaroticeSTAMtayAtayA duHkhamAdatte" ___ yadivA mUDho hitAhitaprAptiparihArarahitoviparyAsamupaiti-hitamapyahitabuddhayA'dhitiSThatyahitaMca hitabuddhayeti, evaM kAryAkAryapathyApathyavAcyAvAcyAdiSvapi viparyAsoyojyaH, idamuktaM bhavati-moho'jJAnaM mohanIyabhedovA, tenobhayaprakAreNApi mohena mUDho'lpasukhakRtetattadArabhate yena zArIramAnasaduHkhavyasanopanipAtAnAmanantamapi kAlaM pAtratAM vrajatIti / punarapi mUDhasyAnarthaparamparAM darzayitumAha-saeNa' ityAdi, svakIyenAtmanA kRtena pramAdena-madyAdinA 'vividha miti madyaviSayakaSAyavikathAnidrANAM svabhedagrahaNaM, tena pRthag-vibhinnaM vrataM karoti, yadivA pRthu vistIrNa 'vaya' miti vayanti-paryaTanti prANinaH svakIyena karmaNA yasmin savayaHsaMsArastaMprakaroti,ekaikasminkAye dIrghakAlAvasthAnAd, yadivAkAraNekAryopacArAtsvakIyena nAnAvidhapramAdakRtena karmaNA vayaH- avasthAvizeSastamakendriyAdikalalArbudAditadarjAtabAlAdivyAdhigRhItadAridyadaurbhAgyavyasanopanipAtAdirUpaMprakarSaNa karoti-vidhatta iti| tasmiMzca saMsAre'vasthAvizeSe vA prANinaH pIDayante iti darzayitumAha 'jaMsime' ityAdi, yasmin svakRtapramAdApAditakarmavipAkajanite caturgatikasaMsAre ekendriyAdyavasthAvizeSevA ime pratyakSagocarIbhUtAH 'prANA' ityabhedopacArAprANinaH 'pravyathitAH' nAnAprakArevyasanopanipAtaiH pIDitAH,sukhArthibhirArambhapravRttairmohAdviparyastaiHpramAdavadmizcagRhasthaiH pASaNDikairyatyAbhAsaizceti vA / yadi nAmAtrapravyathitAH prANinastataH kimityAha-'paDi' ityAdi, etatsaMsAracakravAle svakRtakarmaphalezvarANAmasumatAMgRhasthAdibhiH parasparatovAkarmavipAkato vA pravyathanaM pratyupekSya viditavedyaH sAdhunizcayena nitarAM vA niyataM vA kriyante nAnAduHkhAvasthA jantavo yena tankaraNaM nikAraH-zArIramAnasaduHkhotpAdanaM tasmai no karma kuryAda, yena prANinAM pIDotpadyatetamArambhana viddhyaaditibhaavaarthH| evaMca sati kiM bhavatItyAha- 'esa' ityAdi, yeyaM sAvadyayoganivRttireSA parijJA-etattattvataH parijJAnaM prakarSaNocyeta procyate, na punaH zailUSasyeva jJAnaM nivRttiphalarahitamiti / evaM dvividhayA'pi jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA ca prANinikAraparihAre sati kiM bhavatItyAha-'kammovasaMtI'tti karmaNAm-azeSadvandvavAtAsakasaMsAratarubIjabhUtAnAmupazAntiH-upazamaH, karmakSayaHprANinikArakriyAnivRtterbhavatItyuktaM bhavati / asya ca karmakSayapratyUhasya prANinikaraNasya mUlamAtmAtmIyagrahaH, tadapanodArthamAha mU. (100) jemamAiyamaiMjahAise cayaimamAiyaM, sehudiTThapahe munIjassanathimamAiyaM, Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-2, uddezaka:6 taMparitrAya mehAvI viittA logavaMtA logasannaM se maimaM privmijaasi-ttibemi|| vR.mamAyitaM-mAmakaMtatramatirmamAyitamatistAMyaHparigrahavipAkajJo jahAti parityajati sa 'mamAyitaM' svIkRtaM parigrahaM 'jahAti' parityajati, iha dvividhaH parigraho-dravyato bhAvatazca, tatra parigrahamatiniSedhAdAntaro bhAvaparigraho niSiddhaH, parigrahabuddhiviSayapratiSedhAcca bAhyo dravyaparigraha iti|athvaa kAkvA nIyate, yo hi parigrahAdhyavasAyakaluSitaM jJAnaM parityajatisa eva paramArthataH sabAhyAbhyantaraM parigrahaM parityajati, tatazcedamuktaM bhavati-satyapi sambandhamAtre cittasyaparigrahakAluSyAbhAvAnagarAdisambandhaH pRthvIsambandhe'pijinakalpikasyevaniSparigrahataiva, yadi nAmaivaM tataH kimityAha-se hu' ityAdi, yo hi mokSakavighnahetoH saMsArabhramaNakAraNAt parigrahAnnivRttAdhyavasAyaH,huHavadhAraNe, saevamuniHTojJAnAdikomokSapathoyena sadRSTapathaH, yadivA dRSTabhayaH-avagatasaptaprakAramayaH zarIrAdeH parigrahAtsAkSAtpAramparyeNa vA paryAlocyamAnaM saptaprakAramapi bhayamApanIpadyataityataH prigrhprityaagejnyaatbhytvmvsiiytiti|etdevpuurvoktN spaSTayitumAha 'jassa' ityAdi, yasya mamAyitaM' svIkRtaMparigrahonavidyatesa TabhayomuniritisambandhaH, kiMca-'ta' ityAdi, 'ta' pUrvavyAvarNitasvarUpaMparigrahaM dvividhayA'piparijJayAparijJAya medhAvI' jJAtajJeyo viditvA 'lokaM parigrahAgrahayogavipAkinamekendriyAdiprANigaNaM 'vAntvA' udgIrya 'lokasya' prANigaNasya saMjJA dazaprakArA atastAM 'sa' iti muniH, kiMbhUto?- 'matimAn' sadasadvivekajJaH parAkramethAH'saMyamAnuSThAnesamudyaccheH,saMyamAnuSThAnodyogasamyagvidadhyAitiyAvad, athavA'STaprakAraM kAriSaDvarga vA viSayakaSAyAn vA parAkramasveti, itiradhikArasamAptau, vImIti pUrvavat / sa evaM saMyamAnuSThAne parAkramamANastyaktaparigrahAgrahayogo muniH kiMbhUto bhavatItyAhamU. (101) nAraiMsahaI vIre, vIrena sahaI rti| __ jamhA avimaNe vIre, tamhA vIrena rajjai // vR. tasya hi tyaktagRhagRhiNIdhanahiraNyAdiparigrahasya niSkiJcanasyasaMyamAnuSThAnaM kurvataH sAdhoH kadAcinmohanIyodayAdaratirAviH syAt, tAmutpannAM saMyamaviSayAM 'na sahate' na kSamate, ko'sau ?- vizeSeNerayati-prezyati aTaprakAraM kAriSaDvargaM veti vIraH-zaktimAn, sa eva vIro'saMyame viSayeSu parigrahe vA yA ratirutpadyate tAM 'na sahate' na marSati, yA cAratiH saMyame viSayeSu ca ratistAbhyAM vimanIbhUtaH zabdAdiSuna rajyati, ato ratyaratiparityAgAna vimanasko bhavati nApirAgamupayAtItidarzayati-yasmAttyaktaratyaratiravimanAvIrastasmAtkAraNAdvIro'na rajyati' zabdAdiviSayagrAme nagAr2yA vidadhAti / yata evaM tataH kimityAhamU. (102) sadde phAse ahiyAsamANe niviMda naMdiiha jiiviyss| munI monaM samAyAya, dhuNe kmmsriirgN|| vR. yasmAdvIro ratyaratI nirAkRtya zabdAdiSu viSayeSu manojJeSu na rAgamupayAti, nApi duSTeSu dveSaM, tasmAcchabdAn sparzAzca manojJetarabhedabhinnAn 'ahiyAsamANe'tti samyak sahamAno nirvinda nandItyuttarasUtreNa sambandhaH, etaduktaM bhavati-manojJAn zabdAn zrutvA na rAgamupayAti, Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 AcArAGga sUtram 1/-/2/6/102 ? nApItarAn dveSTi, AdyantagrahaNAccetareSAmapyupAdAnaM draSTavyaM tatrApyatisahanaM vidheyamiti, uktaM"saddesu a bhaddayapAvaesu, soyavisayamuvagaesu / tuTTeNa va rudveNa va samaNeNa sayA na hoavvaM 119 11 evaM rUvesu a bhaddayapAvaesu / tahA gaMdhesu a 0 // " ityAdi vAcyaM, tatazca zabdAdInviSayAnatisahamAnaH kiM kuryAdityAha - 'nivviMda' ityAdi, ihopadezagocarApanno vineyo'bhidhIyate, sAmAnyena vA mumukSorayamupadezaH, nirvindasva jugupsasva aizvaryavibhavAtmikA manasastuSTirnandistAm 'iha' manuSyaloke yajjIvitamasaMyamajIvitaM vA tasya yA nandiH tuSTiH pramodo yathA mamaitatsamRddhayAdikamabhUdmavati bhaviSyati vetyevaMvikalpajanitAM nandIM jugupsasva-yathA kimanayA pApopAdAnahetubhUtayA'sthirayeti ?, uktaM ca // 1 // vibhava iti kiM madaste ?, cyutavibhavaH kiM viSAdamupayAsi ? / karanihitakandukasamAH, pAtotpAtA manuSyANAm " evaM rUpabalAdiSvapi vAcyaM, sanatkumAradhSTAnteneti, athavA paJcAnAmapyatIcArANAmatItaM nindati pratyutpannaM saMvRNotyanAgataM pratyAcaSTe, syAdetat- kimAlambya karotItyAha- 'munI' tyAdi, munistrikAlavedI yatirityarthaH, munerayaM maunaH saMyamo, yadivA munerbhAvaH munitvaM tadapyasAveva maunaM vA vAcaH saMyamanam, asya copalakSaNArthatvAt kAyamanasorapi, ataH sarvathA saMyamamAdAya, kiM kuryAt ? - dhunIyAt karmmazarIrakaM audArikAdizarIraM vA, athavA 'dhunIhi' vivecaya pRthakkuru tadupari mamatvaM mA vidhatsveti bhAvArthaH / kathaMtaccharIrakaM dhUyate, mamatvaM vA tadupari na kRtaM bhavatItyAhamU. (103) paMtaM lUhaM sevaMti vIrA saMmattadaMsiNo / esa ohaMtare munI tine mutte virae viyAhie- ttibemi // vR. 'prAntaM' svAbhAvikarasarahitaM svalpaM vA 'rUkSam' AgantukasnehAdirahitaM dravyato bhAvato'pi prAntaM-dveSarahitaM vigatadhUmaM rUkSaM-rAgarahitamapagatAGgAraM 'sevante' bhuJjate, ke ? - 'vIrA' sAdhavaH, kiMbhUtAH? - 'samatvadarzinaH' rAgadveSarahitAH samyakatvadarzino vA samyak tattvaM samyakatvaM taddarzinaH paramArthadRzaH, tathAhi idaM zarIrakaM kRtaghnaM nirupakAri etatkRte prANinaH aihikAmuSmikaklezabhAjo bhavanti, anekAdeze caikAdeza itikRtvA prAntarUkSasevI samatvadarzI ca kaM guNamavApnotItyAha- 'esa' ityAdi, eSa iti prAntarUkSAhArasevanena kamrmmAdizarIraM dhunAno bhAvato bhavaughaM taratIti / ko'sau ? - 'muniH' yatiH, athavA kriyamANaM kRtamitikRtvA tIrNa eva bhavaudyaM, kazca bhavaughaM tarati ? - yo 'muktaH' sabAhyAbhyantaraparigraharahitaH, kazca parigrahAnmukto bhavati ? - yo bhAvataH zabdAdiviSayAbhiSvaGgAdvirataH, tatazca yo muktatvena viratatvena vA vikhyAto muniH sa eva bhavaughaM tarati, tIrNa eveti vA sthitam / itiradhikAra parisamAptau, bravImIti pUrvavat / yazca muktatvaviratatvAbhyAM na vikhyAtaH sa kiMbhUto bhavatItyAha mU. (104) duvvasumuNI aNANAe, tucchae gilAi vattae, esa vIre pasaMsie, acche loyasaMjogaM, esa nAe pavuccai / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-2, uddezakaH6 151 vR. vasu-dravyametaccabhavye'rthevyutpAditaM 'dravyaMcabhavya' ityanena, bhavyazca-muktigamanayogyaH, tatazca muktigamanayogyaM yadravyaM tadvasu, duSTaM vasu durvasu durvasu cAsau munizca durvasumuniHmokSagamanAyogyaH, sa ca kuto bhavati ? - anAjJayA tIrthaMkaropadezazUnyaH svairItyarthaH, kimatra tIrthakaropadeze duSkaraM yena svairitvamabhyupagamyate ?, taducyate-uddezakAderArabhya sarvaM yathAsambhavamAyojyaM, tathAhi-mithyAtvamohitelokesaMboddhaMduSkaraMvrateSvAtmAnamadhyAropayituMratyaratInigrahItuM zabdAdiviSayeSviSTAniSTeSumadhyasthatAMbhAvayituMprAntarUkSANi bhoktum, evaM yathoddiSTayAmaunIndrAjJayA asidhArakalpayAduSkaraMsaJcarituM,tathA'nukUlapratikUlAMzca nAnAprakArAnupasargAn soDhum, asahane cakarmodayo'nAdyatItakAlasukhabhAvanAca kAraNaM, jIvohisvabhAvatoduHkhabhIruranirodhasukhapriyaH, ato nirodhakalpAyAmAjJAyAM duHkhaM vasati, avasaMzca kiMbhUto bhavatItyAha ___ 'tuccha' ityAdi, tuccho-riktaH, sa ca dravyato nirddhano ghaTAdirvA jalAdirahito bhAvato jJAnAdirahitaH, jJAnAdirahitohi kvacitsaMzItiviSaye kenacitpRSTo'parijJAnAt glAyativaktuM, jJAnasamanvitovAcAritrariktaH pUjAsatkArabhayAtzuddhamArgaprarUpaNAvasare glAyati yathAvasthitaM prajJApayituM, tathAhi-pravRttasannidhiH sannidhernirdoSatAmAcaSTe, evamanyatrApIti / yastu kaSAyamahAviSAgadakalpabhagavadAjJopajIvakaH sa suvasurmunirbhavatyarikto na glAyati ca vaktuM, yathAvasthitavastuparijJAnAdanuSThAnAcca, Aha ca-'esa' ityAdi, 'eSa' iti suvasumuniAnAdharikto yathAvasthitamArgaprarUpako vIraH karmavidAraNAt 'prazaMsitaH' tadvidmiH zlAdhita iti / kiM ca'acceI' tyAdi, sa evaM bhagavadAjJAnuvartako vIro'tyeti-atikrAmati, kaM?-'lokasaMyoga' lokenAsaMyatalokena saMyogaH-sambandhaH mamatvakRtastamatyeti, athavA loko bAhyo'bhyantarazca, tatra bAhyo dhanahiraNyamAtRpitrAdiH Antarastu rAgadveSAdistatkAryaM vA aSTaprakArakarmatena sArddha saMyogamatyeti-atilaGghayatItyuktaMbhavati |ydinaamaivNttH kimityAha'esa' ityAdi, yo'yaMlokasaMyogAtikramaH 'eSanyAyaH eSa sanmArgaH mumukSUNAmayamAcAraH 'procyate' abhidhIyate, athavA param AtmAnaMca mokSaMnayatIti chAndasatvAtkarttaridhaJnAyaH, yohi tyktloksNyogessevpraatmnomoksssynyaayHprocyte-moksspraapko'bhidhiiytesdupdeshaat|syaadettkiNbhuuto'saavupdesh ityata Aha mU. (105) jaMdukkhaM paveiyaM iha mANavANaM tassa dukkhassa kusalA parinnamudAharaMti, iha kammaM parinnAya savvaso je aNannadaMsI se aNannArAme je aNannArAme se aNanadaMsI, jahA punnassa katthai tahA tucchassa katthai jahA tucchassa katthai tahA puNNassa ktthi|| vR.yaddaHkhaMduHkhakAraNaMvA karma lokasaMyogAtmakaMvA 'praveditaM' tIrthakRbhirAveditaM 'iha' asmin saMsAre 'mAnavAnAM' jantUnAM, tataH kiM ? - tasya 'duHkhasya' asAtalakSaNasya karmaNo vA 'kuzalA' nipuNA dharmakathAlabdhisampannAH svasamayaparasamayavida udyuktavihAriNo yathAvAdinastathAkAriNojitanidrAjitendriyAdezakAlAdikramajJAsteevaMbhUtAH parijJAmupAdAnakAraNaparijJAnaM nirodhakAraNaparicchedaM codAharanti jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA ca pariharanti parihArayanti c| kiMca- 'iti kammaM ityAdi, itiH pUrvaprakAntaparAmarzako yattaduHkhaM praveditaM manujAnAM yasya ca duHkhasya parijJAnaM kuzalA udAharanti tadduHkhaM karmabhUtaM tatkaSTiprakAraMparijJAya tadAzravadvArANi Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 AcArAGga sUtram 1/-/2/6/105 ca, tadyathA-jJAnaprayatnIkatayAjJAnAvaraNIyamityAdi, pratyAkhyAnaparijJayA pratyAkhyAya tadAzravadvAreSu 'sarvazaH' sarvaiHprakArairyogatrikakaraNatrikarUpairnavarteta, athavA sarvazaH parijJAyakathayati,sarvazaH parijJAnaM ca kevalino gaNadharasya caturdazapUrvavido vA, yadivA sarvazaH kathayati AkSepaNyAdyA cturvidhyaadhrmkthyeti|saackiikthetyaah-'je' ityAdi, anyadraSTuMzIlamasyetyanyadarzIyastathA nAsAvananyadarzI-yathAvasthitapadArthadraSTA, kazcaivaMbhUto?-yaH samyagdaSTiIMnIndrapravacanAvirbhUtatattvArtho, yazcAnanyadRSTiH so'nanyArAmo-mokSamArgAdanyatra na ramate / hetuhetumadbhAvena sUtraM lagayitumAha'je' ityAdi, yazca bhagavadupadezAdanyatra na ramate so'nanyadarzI, yazcaivambhUtaH so'nyatra na ramata iti, uktNc||1|| "zivamastu kuzAstrANAM vaizeSikaSaSTitantrAbauddhAnAm / yeSAM durvihitatvAdbhagavatyanurajyate cetaH" ityAdi / tadevaMsamyakatvasvarUpamAkhyAtaM kathayaMzcAraktadviSTaH kathayatItidarzayati-'jahA punnassa' ityAdi, tIrthakaraNagadharAcAryAdinA yena prakAreNa 'puNyavataH' surezvaracakravartimANDalikAdeH 'kathyate' upadezodIyate tathA' tenaiva prakAreNa 'tucchasya' dramakasyakASThahArakAdeH kathyate, athavA pUrNo jAtikularUpAdyupetastadviparItastuccho, vijJAnavAn vA pUrNastato'nyastuccha iti, uktNc||1|| "jJAnezvaryadhanopeto, jAtyanvayabalAnvitaH / __ tejasvI matimAn khyAtaH, pUrNastuccho viparyayAt " etaduktaM bhavati-yathA dramakAdestadanugrahabuddhayA pratyupakAranirapekSaH kathayatyevaM cakravatyAderapi, yathA vA cakravatyAdeH kathayatyAdareNa saMsArottaraNahetumevamitarasyApi, atra ca nirIhatA vivakSitA, na punarayaM niyamaH- ekarUpatayaiva kathanIyaM, tathA hi-yo yathA budhyate tasya tathA kathyate, buddhimato nipuNaM sthUlabuddhestvanyatheti, rAjJazca kathayatA tadabhiprAyamanuvartamAnena kathanIyaM, kimasAvabhigRhItamithyASTiranabhigRhIto vA saMzItyApanno vA ?, abhigRhIto'pi kutIrthikaivyudgrAhitaHsvata eva vA?, tasya caivambhUtasya yadyevaM kthyedythaa||1|| "dazasUnAsamazcakrI, dazacakrisamo dhvjH| dazadhvajasamA vezyA, dazavezyAsamo nRpaH" tadbhaktiviSayarudrAdidevatAbhavanacaritakathanecamohodayAttathAvidhakarmodayekadAcidasau pradveSamupagacched, dviSTazcaitadvidadhyAdityAha ca mU. (106) avi ya haNe aNAiyamANe, itthaMpi jANa seyaMti natthi, keyaM purise kaMca nae?, esavIrepasaMsie, jebaddhe paDimoyae, uDDhe ahaMtiriyaMdisAsu, se savvaosavvaparitrAcArI, nalippaIchaNapaeNa, vIre, se mehAvI aNugdhAyaNakheyanne, je yabandhapamukkhamannesI kusale puNa no baddhe no mukke / vR. apiH sambhAvane, AstAM tAvadvAcA tarjanam, anAdriyamANo hanyAdapi, cazabdAdanyadapyevaMjAtIyakrodhAbhibhUto daNDakazAdinA tADayediti, uktNc||1|| "tattheva ya niTThavaNaMbaMdhaNa nicchubhaNa kddgmddovaa| nivisayaM vanariMdo karejja saMdhaMpiso kuddho" Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-2, uddezaka:6 153 tathAtaccanikopAsakonandabalAtbuddhotpattikathAnakAmAgavatovA bhalligRhopAkhyAnAdraudrau vA peThAlaputrasatyakyumAvyatikarAkarNanAt pradveSamupagacchet, dramakakANakuNTAdi kshcittmevoddishyoddishydhrmphlopdrshneneti|evmvidhikthnenehaivtaavdbaadhaa,aamussnniko'pi nakazcidguNo'stItyAhaca-'etthaMpi' ityAdi, mumukSoH parahitArthadharmakathAMkathayatastAvatpunyamasti, pariSadaM tvaviditvA'nantaropavarNitasvarUpakathane 'atrApi' dharmakathAyAmapi 'zreyaH' punyamityetanAstItyevaMjAnIhi, yadivA'sau raajaadirnaadriymaannstNsaadhuNdhrmkthikmpihnyaat| kathamityAha-"etthapI'tyAdi, yadyadasau pazuvadhatarpaNAdikaM dharmakAraNamupanyasyati tattadasau dharkathiko'trApi zreyona vidyateityevaMpratihanti, yadivA yadyadavidhikathanaMtatratatredamupatiSThateatrApi zreyo nAstIti, tathAhi-akSarakovidapariSadi pakSahetuSTAntAnanAdhtya prAkRtabhASayA kathanamavidhiritarasyAMcAnyatheti / evaM ca pravacanasya hIlanaiva kevalaM karmabandhazca, napunaHzreyo, vidhimajAnAnasya maunameva zreya iti, uktNc||1|| "sAvajaNavajjANaM vayaNANaM jo na yANai visesaM / vuttuMpi tassa na khamaM kimaMga puNa desaNaM kAuM?" syAdetat-kathaM tarhi dharmakathA kAryetyucyate-ko'yaM' ityAdi, yo hi vazyendriyo viSayaviSaparAmukhaH saMsArodvignamanA vairAgyAkRSyamANahRdayo dharmaM pRcchati, tenAcAryAdinA dharmakathikenAsau paryAlocanIyaH-ko'yaM puruSo?,mithyASTiruta bhadrakaH, kena vA''zayenAyaM pRcchati, kaMca devatAvizeSaM nataH, kimanena darzanamAzritamityevamAlocya yathAyogyamuttarakAlaM kathanIyaM, etaduktaMbhavati-dharmakathAvidhijJohyAtmanAparipUrNaHzrotAramAlocayatidravyataH-kSetrataH kimidaM kSetraMtaccanikairbhAgavatairanyairvAtajAtIyaiH pArzvasthAdibhirvotsargarucibhirvAbhAvitaM, kAlato duSSamAdikaM kAlaM durlabhadravyakAlaM vA, bhAvato'raktadviSTamadhyasthabhAvApannamevaM paryAlocya yathAyathA'sau budhyate tathA tathA dharmakathA kAryA, evamasaudharmakathAyogyaH, aparasya tvadhikAra eva nAstIti, uktaM c||1|| "jo heuvAyapakkhaMmi heuo Agamammi aagmio| so sasamayapannavao siddhaMtavirAhao anno " ya evaM dharmakathAvidhijJaH sa eva prazasta ityAha ca-'esa' ityAdi, yo hi puNyApuNyavatodharmakathAsamaSTividhijJaHzrotRvivecakaH eSaH' anantarokto vIraHkarmavidArakaH 'prazaMsitaH' zlAdhitaH / kiMbhUtazca yo bhavatItyAha-'je baddhe' ityAdi, yo hyaSTaprakAreNa karmaNA snehanigaDAdinAvAbaddhAnAMjantUnAMpratimocakaHdharmakathopadezadAnAdinA, sacatIrthakRdgaNaghara AcAryAdirvA yathoktadharmakathAvidhijJa iti / kva punarvyavasthitAn jantUn mocayatItyAha'uDDhaM' ityAdi, UrddhajyotiSkAdIn adho bhavanapatyAdIn tiryakSu manuSyAdIniti / kiM ca-'se savvao' ityAdi, 'sa' itivIrobaddhapratimocakaH sarvataH' sarvakAlaM sarvaparijJayA dvividhayA'pi carituMzIlamasyeti sarvaparijJAcArI-viziSTajJAnAnvitaHsarvasaMvaracAritropetovA, sa evaMbhUtaH kaM guNamavApnotItyAha-'nalippaI tyAdi, nalipyate;' nAvaguNThayate, kena?-'kSaNapadena' hiMsAspadena prANyupamardajanitena, 'kSaNu hiNsaayaami'tysyaitdruupN| ko'sau?,vIra iti|kimetaavdev vIralakSaNa Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 AcArAGga sUtram 1/-/2/6/106 mutAnyadapya (stya)stItyAha- 'semehAvI'tyAdi, sa 'medhAvIbuddhimAnyaH 'aNodghAtanasya khedajJaH' aNatyanena jantugaNazcaturgatikaM saMsAramityaNaM karma tasyot-prAbalyena ghAtanam-apanayanaM tasya tatra vA khedajJo-nipuNaH, iha hi karmakSapaNodyatAnAM mumukSUNAM yaH karmakSapaNavidhijJaH sa medhAvI kuzalo vIra ityuktaM bhavati, kiM cAnyat-'je ya' ityAdi, yazca prakRtisthityanubhAvapradezarUpasya caturvidhasyApibandhasya yaHpramokSaHtadupAyo vAtamanveSTuM-mRgayituMzIlamasyetyanveSI, yazcaivambhUtaH savIromedhAvIkhedajJaitipUrveNasambandhaH,aNodghAtanasyakhedajJaityanena mUlottaraprakRtibhedabhinnasya yoganimittAyAtasya kaSAyasthitikasya karmaNo badhyamAnAvasthAM baddhaspRSTanidhattanikAcitarUpAM tadapanayanopAyaMcavettItyetadabhihitaM, anenacApanayanAnuSThAnamiti napunaruktadoSAnuSaGgaHprasajati _syAdetat-yo'yamaNodghAtanasya khedajJo bandhamokSAnveSako vA'bhihitaH sa kiM chadmastha Ahosvit kevalI?, kevalino yathoktavizeSaNAsambhavAt chadmasthagrahaNaM, kevalinastarhi kA vArteti ?, ucyate-'kusale' ityAdi kuzalo'tra kSINaghAtikAzo vivakSitaH, sa ca tIrthakRt sAmAnyakevalI vA chadmastho hi karmaNA baddho mokSArthI tadupAyAnveSakaH, kevalI tu punardhAtikarmakSayAnobaddhobhavopagrAhikarmasadbhAvAnnomukto, yadvichadmasthaevAbhidhIyate-'kuzalaH' avAptajJAnadarzanacAritromithyAtvadvAdazakaSAyopazamasadbhAvAt tadudayavAnivanabaddho'dadyApi tatsatkarmatAsadbhAvAnomukta iti / evambhUtazca kuzalaH kevalIchadmasthovA yadAcIrNavAnAcarati vA tadapareNApi mumukSuNA vidheyamiti darzayati mU. (107) se jaM ca Arabhe jaM ca nArabhe, anAraddhaM ca na Arabhe, chaNaM chaNaM parinnAya logasannaM ca svvso|| vR.'sa' kuzaloyadArabhateArabdhavAnvAazeSakarmakSapaNopAyaMsaMyamAnuSThAnaM yacca nArabhate mithyAtvAviratyAdikaM saMsArakAraNaM, tadArabdhavyamArambhaNIyamanArabdhamanArambhaNIyaM ceti, saMsArakAraNasya ca mithyAtvAviratyAdeH prANAtipAtAdyaSTAdazarUpasya caikAntena nirAkArayatvAt, taniSedhe ca vidheyasya saMyamAnuSThAnasya sAmarthyAyAtatvAttanniSedhamAha - 'anAraddhaM ca' ityAdi, anArabdham-anAcIrNaM kevalibhirviziSTamunibhirvA tanmumukSuArabhate-na kuryAdityupadezo, yacca mokSAGgamAcIrNaM tatkuryAdityuktaM bhavati / yattadbhagavadanAcIrNaM parihAryaM tannAmagrAhamAha - 'chaNaM' chaNaM ityAdi, 'kSaNuhiMsAyAM' kSaNanaM kSaNo-hiMsanaM kAraNekAryopacArAtyenayenaprakAreNa hiMsotpadyate tattajjJAparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA parihared, yadivA kSaNaH-avasaraH karttavyakAlastaM taMjJaparijJayA jJAtvA''sevanAparijJayAca Acarediti / kiM ca - 'loyasannaM' ityAdi, 'lokasya' gRhasthalokasya saMjJAnasaMjJA-viSayAbhiSvaGgajanitasukhecchAparigrahasaMjJAvA tAMcajJaparijJayAjJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA ca pariharet, kathaM ? - 'sarvazaH' sarvaiH prakArairyogatrikakaraNatrikeNetyarthaH, tasyaivaMvidhasya yathoktaguNAvasthitasya dharmakathAvidhijJasya baddhapratimocakasya karmodghAtanakhedajJasya bandhamokSAnveSiNaH satpathavyavasthitasya kumArganirAcikIrSohiMsAdhaSTAdazapApasthAna-viratasyAvagatalokasaMjJasya yadbhavati tadarzayati mU. (108) uddeso pAsagassa natthi, bAle puNe nihe kAmasamaNunne asamiyadukkhe dukkhI dukkhANameva AvaDhaM anupriytttti-tibemi|| Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-2, uddezaka:6 155 vR.uddizyatenArakAdivyapadezenatyuddezaH sa pazyakasya' paramArthazona vidyate ityAdIni ca sUtrANyuddezakaparisamAptiM yAvattR tIyoddezake vyAkhyAtAni, tata evArtho'vagantavyaH, AkSepaparihArau ceti / tAni cAmUni bAlaH punarnihaH kAma samanujJaH azamitaduHkhaH duHkhI dukhAnAmevAvarttamanuparivarttate / itiH parisamAptau bravImIti pUrvavat / / adhyayanaM-2 uddezakaH-6 samAptaH tatparisamAptau coktaH sUtrAnugamaH sUtrAlApakaniSpannanikSepazca sasUtrasparzaniyuktikaH / sAmprataM naigamAdayo nayAH, te cAnyatra nyakSeNa pratipAditA iti neha pratanyante, saMkSepatastu jJAnakriyAnayadvayAntargatatvAtteSAM tAveva pratipAdyete, tayorapyAtmIyapakSasAvadhAraNatayA mokSAGagatvAbhAvAt pratyekaM mithyASTitvam, ataH paGgavandhavat parasparasApekSatayeSTakAryAvAptiravagantavyeti upgmyte|| adhyayanaM-2 samAptam muni dIparatna sAgareNa saMzodhitA sampAditA zIlAkAcAryaviracitA prathama zrutaskandhedvItIya adhyayana TIkA prismaaptaa| (adhyayana-3-zItoSNIya) vR uktaM dvitIyamadhyayanaM, sAmprataM tRtIyamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, tatra zastraparijJAyAmasyArthAdhikAro'bhANi, yathAzItoSNayoranukUlapratikUlapariSahayoratisahanaMkarttavyaM, tadadhunA pratipAdyate, adhyayanasambandhastu zastraparijJoktamahAvratasampannasya lokavijayAdhyayanaprasiddha saMyamavyavasthitasyavijitakaSAyAdilokasya mumukSoH kadAcidanulomapratilomAH parISahAH prAduSSanti, te'vikRtAntaHkaraNenasamyak, soDhavyA ityanenasambandhenAyAtamidamadhyayanam, asya copakramAdIni catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatropakrame'dhikAro dvedhA, tatrApyadhyayanAdhikAro'bhihitaH, uddezArthAdhikArapratipAdanArthaM tu niryuktakAra Aha - ni. [198] paDhame suttA assaMjayatti 1 biie duhaM anuhavaMti 2 / taie na hudukkheNaM akaraNayAe va samaNutti 3 // ni. [199] uddesaMmicautthe ahigAro u vamaNaM ksaayaannN| pAvaviraIo viuNo u saMjamo ittha mukkhutti4|| vR.prathamoddezake'yamarthAdhikAro, yathA-bhAvanidrayA suptAH-samyagavivekarahitAH, ke?asaMyatAH- gRhasthAsteSAM ca bhAvasuptAnAM doSA abhidhIyante, jAgratAM ca guNAH, tadyathA - 'jarAmaccuvasovaNIenare' ityAdi 1, dvitIyetutaevAsaMyatA yathA bhAvanidrApannA duHkhamanubhavanti tathocyate, tadyathA - 'kAmesu giddhA nicayaM karaMti' 2, tRtIye tu 'na hu' naiva duHkhasahanAdeva kevalAcchramaNaH akaraNatayaiva-akriyayaiva saMyamAnuSThAnamantareNetyarthaH, vakSyati ca - 'sahie dukhamAyAya teNeva ya puTTho no jhaMjhAe' 3, caturthoddezake tvayamadhikAro, yathA-kaSAyANAM vamanaM kArya, pApasya ca karmaNo viratiH, "viduSo' viditavedyasya saMyamo'traiva pratipAdyate, kSapakazreNiprakramAt kevalaM bhavopagrAhikSayAnmokSazceti gAthAdvayArthaH // nAmaniSpanne tu nikSepe Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 AcArAGga sUtram 1/-/3/-/- [ni. 200] zItoSNIyamadhyayanamataH zItoSNayornikSepaM nirdidikSurAha - ni. [200 ] maMThavAsIyaM davve bhAve ya hoi nAyavvaM / emeva ya upahassavi cauvviho hoi nikkhevo // vR. sugamA / tatra nAmasthApane anAdhtya dravyazItoSNe darzayitumAhani. [201] davve sIyaladavvaM davvaNhaM ceva uNhadavvaM tu / bhAve u puggalaguNo jIvassa guNo anegaviho // vR. jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyazItaM zItaguNopetaM guNaguNinorabhedAt zItakAraNaM vA yadravyaM dravyAprAdhAnyAcchItaladravyameva dravyazItaM-himatuSArakarakAdi, evaM dravyoSNamapIti / bhAvatastu dvedhA- pudgalAzritaM jIvAzritaMca, gAthA zakalenAcaSTe-tatra pudgalAzritaM bhAvazItaM pudgalasya zIto guNo guNasya pradhAnyavivakSayeti, evaM bhAvoSNamapi, jIvasya tu zItoSNarUpo'nekavidho guNaH, tadyathA - audayikAdayaH SaD bhAvAH, tatraudayikaH karmmodayAvirbhUtanArakAdibhavakaSAyotpattilakSaNaH uSNaH, aupazamikaH karmmopazamavAptasamyaktvaviratirUpaH zItaH, kSAyiko'pi zIta eva, kSAyikasamyaktvacAritrAdirUpatvAd, athavA'zeSakarmmadAhAnyathAnupapatteruSNaH, zeSA api vivakSAto dvirUpA apIti / asya ca jIvabhAvaguNasya zItoSNavivekaM svata eva niyuktikAraH pracikaTayiSurAha - ni. [202] sIyaM parIsahapamAyuvasamaviraI suhaM caunhaM tu / parIsahatavujjamakasAya sogAhiveyAraI dukkhaM // dAraM // vR. 'zIta' miti bhAvazItaM, tacceha jIvapariNAmasvarUpaM gRhyate sa cAyaM pariNAmomArgAcyavananirjarArthaM pariSoDhavyAH parISahAH 'pramAdaH' kAryazaithilyaM zItalavihAratA 'upazamo' mohanIyopazamaH saca samyaktvazaviratisarvaviratilakSaNaH, upazamazreNyAzrito vA, tatkSayo veti, 'virati 'riti prANAtipAtAdiviratyupulakSitaH saptadazavidhaH saMyamaH 'sukhaM ca' sAtAvedanIyavipAkAvirbhUtamiti / etat sarvaM parISahAdi zItamuSNaM ca gAthAzakalenAha - parISahAH pUrvavyAvarNitasvarUpAH tapasyudyamo - yathAzakti dvAdazaprakAratapo'nuSThAnaM 'kaSAyAH' krodhAdayaH 'zoka' iSTAprAptivinAzodbhavaH AdhiH 'vedaH' strI puMnapuMsakavedodayaH 'aratiH' mohanIyavipAkAccittadauHsthyaM 'duHkhaMca' asAtAvedanIyodayAdIni, etAni parISahAdInipIDA- kAritvAduSNamiti gAthAsamAsArthaH / vyAsArthaM tu niryuktakAraH svata evAcaSTe-tatra parISahAH zItoSNayordvayorapyabhihitAH, tato mandabuddheranadhyavasAyaH saMzayo viparyayo vA syAd atastadapanodArthamAhaitthI sakkAraparIsaho ya do bhAvasIyalA ee / sesA vIsaM uNhA parIsahA huMti nAyavvA // ni. [203] khU. strIparISahaH satkAraparISahazca dvAvapyetau zItau, bhAvamano'nukUlatvAt, zeSAstu punarvizatiruSNA jJAtavyA bhavanti, manasaH pratikUlatvAditi gAthArthaH // yadivA parISahANAM zItoSNatvamanyathA AcaSTe - ni. [204] je tivvaSpariNAmA parIsahA te bhavaMti uNhA u / je maMdappariNAmA parIsahA te bhave sIyA // dAraM // - Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-3, upodghAta: 157 vR. tIvro-duHsahaHpariNAmaH-pariNatiryeSAMtetathA,yaevambhUtAH parISahAste uSNAH, yetu mandapariNAmAste zItA iti, idamuktaM bhavati-ye zarIraduHkhotpAdakatvenodIrNAH samyaksahanAbhAvAccAdhividhAyinastetIvrapariNAmatvAduSNAH,yepunarudIrNAHzArIramevakevalaMduHkhamutpAdayanti mahAsattvasyanamAnasaMtebhAvatomandapariNAmAH,yadivAyetIvrapariNAmAH-prabalAvirbhUtasvarUpAste ussnnaaH,yetumndprinnaamaaH-iissllkssymaannsvruupaasteshiitaaiti|ytpriisshaanntrNprmaadpdmupnystN zItatvena yacca tapasyudyama ityuSNatvena tadubhayaM gAthayA''caSTeni. [205] dhaMmaMmijopamAyai atthe vA sIaluttitaM biMti / ujuttaM puNa annaM tatto uNhaMti NaM biNti||daarN|| vR.'dharme' zramaNadharme yaH 'pramAdyati'nodyamaMvidhatte arthevA' arthyataityartho-dhanadhAnyahiraNyA-distatra tadupAyevA zItalaityevaMtaM 'bruvate' AcakSate, udyuktaMpunaranyaMtataH-saMyamodyamAt kAraNAduSNamityevaMbruvate,NamitivAkyAlaGkAra itigaathaarthH||upshmpdvyaacikhyaasyaa''h ni. [206] sIUbhuo parinivvuoya saMto taheva paNhANo (lhaao)| houvasaMtakasAotanuvasaMto bhave jIvo // daarN|| vR. upazamo hikrodhAdhudayAbhAve bhavati, tatazca kaSAyAgnayupazamAt zItIbhUto bhavati, krodhAdijvAlAnirvANAtparinirvRtto bhavati, caH samuccaye, rAgadveSapAvakopazamapaduzAntaH, tathA krodhAdiparitApopazamAt 'prahlAditaH' Apannasukho, yato hyupazAntakaSAya eva evambhUto bhavati tenopazAntakaSAyaH zIto bhavatIti, ekArthakAni vaitAnIti gaathaarthH|| adhunA viratipa-davyAkhyAmAha - ni. [207] abhayakarojIvANaM sIyadharo saMjamo bhavai siio| assaMjamo ya uNho eso anno'vipjjaao||daarN| vR. abhayakaraNa zIlaH, keSAM?- jIvAnAM, zItaM-sukhaM tadgRhaM-tadAvAsaH, ko'sau ?saMyamaH saptadazabhedaH,ato'sau zItobhavati, samastaduHkhahetudvandvoparamAd, etadviparyayastvasaMyama uSNaH, "eSa' zItoSNalakSaNaH saMyamAsaMyamayoH paryAyo'nyo vA sukhaduHkhasvarUpo vivakSAvazAdbhavatIti gaathaarthH|| sAmprataM sukhapadavivaraNAyAhani. [208] nivvANasuhaMsAyaM sIIbhUyaM pyNanaabaah| ihamavijaM kiMci suhaM taM sIyaM dukkhamavi uNhaM / / vR. sukhaM zItamityuktaM, tacca samastadvandvoparamAdAtyantikaikAntikAnAbAdhalakSaNaM nirupAdhikaMparamArthacintAyAMmuktisukhamevasukhaMnAparam, etaccasamastakarmopatApAbhAvAcchItamiti darzayati-'nirvANasukha miti, nirvANam-azeSakarmakSayastadavAptauvA viziSTAkAzapradezaH tena tatravAsukhaM nirvANasukham, asya caikaarthikaani-saatNshiitiibhuutNpdmnaabaadhmiti|ihaapi saMsAre yatkiJcitsAtAvedanIyavipAkodbhUtaMsAtaM sukhaMtadapizItaMmanaAlhAdAd, etadvipayaryastuduHkhaM, taccoSNamiti gAthArthaH / kaSAyAdipadavyAcikhyAsayAhani. [209] Dajjhai tivvakasAo sogabhibhUo uinveoy| uNhayaro hoi tavo kasAyamAIvi jNddhi|| Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 AcArAGga sUtram 1/-/3/-/- [ni. 209] vR. 'dahyate' paripacyate, ko'sau ?- 'tIvrA' utkaTA udIrNA vipAkAnubhavena kaSAyA yasya sa tathA, na kevalaM kaSAyAgninA dahyate, 'zokA'bhibhUtazca' iSTaviyogAdijanitaH zokastenAbhibhUtaH tirohitazubhavyAparo'sAvapi dahyate, tathA udIrNovipAkApanno vedo yasya sa tathA, udIrNavedo hi pumAn striyaM kAmayate, sA'pItaraM, napuMsakastUbhayamiti, tatprAptyabhAve kAGkSadbhUtAratidAhena dahyate, cazabdAdicchAkAmAprAptijanitAratipAvakena dahyate, tadevaM kaSAyAH zoko vedodayazca dAhakatvAduSNaH, sarvaM vA mohanIyamaSTaprakAraM vA karmoSNaM, tato'pi taddAhakatvAduSNAtaraM tapa iti gAthAzakalena darzayati-uSNataraM tapo bhavati, kimiti ?-yataH kaSAyAdikamapi dahati, AdizabdAcchokAdiparigraha iti gAthArthaH / yenAbhiprAyeNa dravyabhAvabhedabhiinne parISahapramAdodya-mAdirUpe zItoSNe jagAdAcAryastamabhiprAyamAviSkarotini. [210] siiunnhphaassuhduhpriishksaayveysoysho| hujja samaNo sayA ujjuo ytvsNjmovsme|| vR. zItaM coSNaM ca zItoSNe tayoH sparzaH taM sahata iti sambandhaH, zItasparNoSNasparzajanitavedanAmanubhavannArtadhyAnopagato bhavatItiyAvat, zarIramanasoranukUlaM sukhamati, tadviparItaM duHkhaM, tathA parISahakaSAyavedazokAna zItoSNabhUtAna sahata iti / tadevaM zItoSNAdisahaH san bhavet 'zramaNaH' yatiH sadodhuktazca, kva?-tapaHsaMyamopazame iti gaathaarthH||saamprtmupsNhaarvyaajen sAdhunA zItoSNAtisahanaM karttavyamiti darzayatini. [211] sIyANi ya uNhANi ya bhikkhUNaM huMti vishiyvvaaii| kAmAna seviyavvA sIosaNijjassa nijuttii|| vR. 'zItAni' parISahapramAdopazamaviratisukharUpANi yAnyabhihitAni 'uSNAni ca' parISahatapaudyamakaSAyazokavedAratyAtmakAniprAgabhihitAnitAni bhikSUNAM mumukSUNAMviSoDhavyAni, nasukhaduHkhayoH utsekaviSAdau vidheyau, tAnicaivaMsamyagdRSTinAsahyanteyadi kAmaparityAgobhavatIti gAthAzakalenAha - 'kAmA' ityAdi gAthArddha sugamaM / gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetamazeSadoSavrAtavikalaM sUtramucArayitavyaM, taccedam -adhyayanaM 3-uddezaka:-1:mU. (109) suttA amunI sayA munino jaagrNti| vR.asyacAnantarasUtreNasambandhovAcyaH,sacAyam-ihaduHkhIduHkhAnAmevAvarttamanuparivartata ityuktaM, yadihApi bhAvasuptA ajJAnino duHkhino duHkhAnAmevAvarttamanuparivartante iti, uktNc||1|| "nAtaH paramahaM manye, jagato duHkhakAraNam / yathA'jJAnamahArogo, durantaH sarvadehinAm ' 'ityAdi, iha suptA dvidhA-dravyatobhAvatazca, tatranidrApramAdavantodravyasuptAH, bhAvasuptAstu mithyAtvAjJAnamayamahAnidrAvyAmohitAH, tatoye amunayaH' mithyAISTayaHsatataMbhAvasuptAH sadvijJAnAnuSThAnarahitatvAt nidrayAtu bhajanIyAH, munayastu sadbodhopetA mokSamArgAdacalantaste satatamanavarataM 'jAgrati' hitAhitaprAptiparihAraM kurvate, ato dravyanidropagatA api kavicadvitIyapauruSyAdau satataM jAgarUkA eveti // enameva bhAvasvApaMjAgaraNaM ca viSayIkRtya niyuktikAro gAthAM jagAda Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-3, uddezaka: 159 ni. [212] suttA amuNio sayA muNio suttAvijAgarA huNti| dhammaM paDucca evaM niddAsutteNa bhaiyavvaM // vR. suptA dvidhA-dravyato bhAvatazca, tatra nidrayA dravyasuptAn gAthAnte vakSyati, bhAvasuptAstvamunayo-gRhasthA mithyAtvAjJAnAvRtA hiMsAdyAnavadvAreSu sadA pravRttAH, munayastvapagatamithyAtvAdi- nidratayA'vAptasamyaktvAdibodhA bhAvato jAgarUkA eva, yadyapi kvacidAcAryAnujJAtA dvitIyapauruSyAdau dIrghasaMyamAdhArazarIrasthityarthaM nidrAvazopagatA bhavanti tathApi sada jAgarA eva, evaM ca dharma pratItyoktAH suptA jAgdavasthAzca / dravyanidrAsuptena tu bhAjyametad-dharmaH syAdvA navA, yadyasaubhAvatojAgartitato nidrasuptasyApidharmaH syAdeva, yadivA bhAvatojAgratonidrApramAdA-vaSTabdhAntaHkaraNasyanasyAdapi, yastudravyabhAvasuptastasyanasyAdeveti bhajanArthaH / atha kimitidravyasuptasya dharmona bhavatIti?, ucyate, dravyasupto hi nidrayA bhavati, sAca durantA, kimiti?, yataHstyAnaddhitrikodaye samyaktvAvAptirbhavasiddhikasyApi na bhavati, tadvandhazca mithyASTisAsvAdanayoranantAnubandhibandhasahacaritaH, kSayastvanirarvRttibAdaraguNasthAnakAlasaMkhyeyabhAgeSu kiyatsvapi gateSu-satsu bhavati, nidrApracalayorapi udaye prAgvadeva, bandhoparamastvapUrvakaraNakAlasaMkhyeyabhAgAnte bhavati, kSayaH punaH kSINakaSAyadvicaramasamaye, udayastUpazamakopazAntamohayorapi bhavatItyato durantonidrApramAdaH / yathA ca dravyasupto duHkhamavApapnotyevaM bhAvasupto'pi (iti) darzayitumAha - ni. [213] jaha suttamatta mucchiya asahINo pAvae bahuM dukkhaM / tivvaM apaDiyAraMpi vaTTamANo tahA logo / / vR. supto nidrayA matto madirAdinA mUrchito gADhamarmaprahArAdinA asvAdhInaH-parAyatto vAtAdidoSodbhavagrahAdinA yathA bahu duHkhamapratIkAramavApnoti, tathA bhAvasvApemithyAtvAviratipramAdakaSAyAdike'pi 'vartamAnaH' avatiSThamAno 'lokaH' prANigaNo narakabhavAdikaMduHkhamavApnotIti gaathaarthH||punrpi vyatirekadRSTAntadvAreNopadezadAnAyAhani. [214] esevaya uvaeso paditta payalAya pNthmaaiisuN| anuhavaijaha saceo suhAiM samaNo'vitaha ceva // vR. 'eSa evaM pUrvokta upadezo yo vivekAvivekajanitaH, tathAhi-sacetanovivekIpradIpte satiprapalAyamAnaHsukhamanubhavati, pathiviSayecasApAyanirapAyavivekajJaH, AdigrahaNAdanyasminvA dasyubhayAdau samupasthite sati, yathA vivekI sukhenaiva tamapAyaM pariharan sukhabhAga bhavati, evaM zramaNo'pi bhAvataH sadA vivekitvAjjAgradavasthAmanubhavan samastakalyANAspadIbhavati / atra ca suptaasuptaadhikaargaathaaH||1|| "jAgaraha narA niccaM jAgaramANassa vaDDhae buddhii| jo suai na sodhanno jo jaggai so sayA dhnno| // 2 // suai suaMtassa suaMsaMkiyakhaliyaM bhave pmttss| jAgaramANassa suaMthirapariciamappamattassa / / Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 AcArAGga sUtram 9/-/3/1/109 [ni.214] // 3 // nAlasseNa samaM sukkhaM, na vijjA saha niddayA / naveraggaMpamAeNaM, nAraMbheNa dyaaluyaa|| // 4 // jAgariA dhammINaM AhammINaM tu suttayA seaa| vacchAhivabhagiNIe akahiMsu jinnojyNtiie|| // 5 // suyaiya ayagarabhUo suaMpi se nAsaI amybhuuaN| hohii goNabyUo naTuMbhi sue amybhuue||" tadevaM darzanAvaraNIyakarmavipAkodayena kvacitsvapannapi yaH 'saMvigno yatanAvAMzca sa darzanamohanIyamahAnidrApagamAjjAgradavastha eveti / ye tu suptAste'jJAnodayAdbhavanti, ajJAnaM ca mahAduHkhaM, duHkhaMcajantUnAmahitAyeti darzayati mU. (110) loyaMsi jANa ahiyAya dukkhaM, samayaM logassa jANittA, ittha satthovarae, jassime saddAya rUvA ya rasAya gaMdhAya kAsA ya abhisamannAgayA bhvNti|| vR. 'loke SaDjIvanikAye 'jAnIhi' paricchandyA duHkhahetutvAdduHkham-ajJAnaM mohanIyaM vA tadahitAya-narakAdibhavavyasanopanipAtAya, iha vA bandhavadhazArIramAnasapIDAyai jAyata ityetajjAnIhi, parijJAnAccaitatphalaM yaduta-dravyabhAvasvApAdajJArUpAhuHkhahetorapasarpaNamiti, kiM cAnyat-'samaya'mityAdi, samayaH-AcAro'nuSThAnaMtalokasyAsumadvAtasyajJAtvAatrazastroparato bhavedityuttarasUtreNasambandho, lokohi bhogAbhilASitayAprANyupamardAdikaSAyahetukaMkarmopAdAya narakAdiyAnanAsthAneSUtpadyate,tataHkathaJcivRttyAvApyacAzeSaklezavrAtaghnaMdharmakAraNamAryakSetrAdau manuSyajanmapunarapimahAmohamohitamatistattadArabhate yenayenAdho'dhovrajati, saMsArAnnonmajjatIti, ayaMlokAcArastaMjJAtvAathavAsamabhAvaH samatAtAMjJAtvA, lokasyeti saptamyartheSaSThI,tatazcAyamartho ___'loke jantusamUhe 'samatAM' samazatrumitratAM samAtmaparataM vA jJAtvA, yadivA sarve'pyekendriyAdayo jantavaH sadA svotpattisthAnariraMsavo maraNabhIravaH sukhepsavo duHkhadviSa ityevambhUtAM samatAM jJAtvA, kiM kuryAdityAha - 'ettha satthovarae', 'atra' asmin SaTakAyaloke zastrAdravyabhAvabhedAduparato dharmajAgaraNena jAgRhi, yadivA yadyatsaMyamazastraM prANAtipAtAdyAnavadvAraM zabdAdipaJcaprakArakAmaguNAbhiSvaGgovA tasmAdyauparataHsamuniriti, Ahaca 'jassime' ityAdi, yasya munerime-pratyAtmavedyAH samastaprANigaNendriyapravRttiviSayabhUtAH zabdarUparasagandhasparzA manojJetarabhedebhinnA 'abhisamanvAgatA' iti, abhiH-Abhimukhyena samyag-iSTAniSTAvadhAraNatayA'nviti-zabdAdisvarUpAvagamAt pazcAdAgatAH-jJAtAH paricchinnA yasya munerbhavanti sa lokaM jAnAtIti sambandhaH, idamuktaM bhavati-iSTeSu na rAgamupayAti nApItareSu dveSam, etadevAbhisamanvAgamanaM teSAMnAnyaditi, yadivehaiva zabdAdayo duHkhAya bhavantyAstAMtAvatparaloka iti, uktNc||1|| "raktaH zabde hariNaH sparze nAgorase ca vAricaraH / kupaNapatako rUpe bhujago gandhe nanu vinssttH|| // 2 // paJcasu raktAH paJca vinaSTA yatrAgRhItaparamArthAH / ekaH paJcasu raktaHprayAti bhsmaanttaambudhH||" Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 3, uddezakaH 1 161 athavA zabde puSpazAlAdbhadrA nanAza rUpe arjunakataskaraH gandhe gandhapriyakumAraH rase saudAsaH sparze satyakiH sukumArikApatirvA lalitAGgakaH, paratra ca nArakAdiyAtanAsthAnabhayamiti // evaM zabdAdInubhayaduHkhasvabhAvAnavagamya yaH parityajedasau kaM guNamavApnuyAdityAha - mU. (111) se AyavaM nANavaM veyavaM dhaMmavaM baMbhavaM pannANehiM pariyANai loyaM, muNIti vucce, dhammaviU ujjU, AvaTThasoe saMgamabhijANai // vR. yo hi mahAmohanidrAvRte loke duHkhamahitAya jAnAno lokasamayadarzI zastroparataH san zabdAdIn kAmaguNAnduHkhaikahetUnabhisamanvAgacchati jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA ca pratyAcaSTe 'sa' mumukSurAtmavAn-AtmAjJAnAdiko'syAstItyatmavAn, zabdAdiparityAgena hyAtmA'nena rakSito bhavati, anyathA nArakaikendriyAdipAte satyAtmakAryAkaraNAtkuto'syAtmeti pAThAntaraM vA 'se AyavI nANavI' AtmAnaM zvabhrAdipatanarakSaNadvAreNa vettItyAtmavit, tathA jJAnaM yathAvasthitapadArthaparicchedakaM vettIti jJAnavit, tathA vedyate jIvAdisvarUpam aneneti vedaH - AcArAdyAgamaH taM vettItti vedavit, tathA durgatiprasRtajantudharaNasvabhAvaM svargApavargamArgaM dharmma vettIti dharmmavit, evaM brahmaazeSamalakalaGkavikalaM yogizarmma vettIti brahmavit, yadivA aSTAdazadhA brahmeti, evambhUtazcAsau prakarSeNa jJAyate jJeyaM yaistAni prajJAnAni-matyAdIni tairlokaM yathAvasthitaM jantulokaM tadAdhAraM vA kSetraM jAnAti-paricchinattItyuktaM bhavati ya eva zabdAdiviSayasaGgasya pariharttA sa eva yathAvasthitalokasvarUparicchedIti / yazcAnantaraguNopetaH sa kiM vAcya ? ityata Aha - 'munI' tyAdi, yo hyAtmavAn jJAnavAn vedavAn dharmmavAn brahmavAn prajJAnairvyastaiH samastairvA lokaM jAnAti sa munirvAcyo, manute manyate vA jagatastrikAlAvasthAM muniritikRtvA, kiM ca'dhamma' ityAdi, dharmma-cetanAcetanadravyasvabhAvaM zrutacAritrarUpa vA vettIti dharmavit, 'Rju'riti RjoH - jJAnadarzanacAritrAkhyasya mokSamArgasyAnuSThAnAdakuTilo yathAvasthitapadArthasvarUpaparicchedAdvA RjuH sarvopAdhizuddho'vakra itiyAvat / tadevaM dharmmavidhjurmuniH kimbhUto bhavatItyAha - 'AvaTTa' ityAdi, bhAvAvartto-janmajarAmaraNarogazokavyasanopanipAtAtmakaH saMsAra iti, uktaM hi "rAgadveSavazAviddhaM, midhyAdarzanadustaram / 11911 janmAvartte jagatkSiptaM, pramAdAdbhrAmyate bhRzam // " bhAvazzroto'pi zabdAdikAmaguNaviSayAbhilApaH, Avarttazca zrotazcavarttazrotasI tayo rAgadveSAbhyAM sambandhaH saGgaratamabhijAnAti Abhimukhyena paricchinatti yathA'yaM saGgaH AvarttazrotasoH kAraNaM, jAnAnazca paramArthataH ko'bhidhIyate ?, yo'narthaM jJAtvA pariharati, tatazcAyamarthaHsaMsArazrotaH-saGgaM rAgadveSAtmakaM jJAtvA yaH pariharati sa eva nAAvarttanotasoH saGgasyAbhijJAtA // suptajAgratAM doSaguNaparicchedI ka guNamavApnuyAdityAha - mU. (112) sIusiNaccAI se niggaMthe arairaisahe, pharusayaM no veei, jAgara verovarae, vIre evaM dukkhA pamukkhasi, jarAmaccuvasovaNie nare sayayaM mUDhe dhammaM nAbhijANai / vR. sabAhyAbhyantaragrantharahitaH san zItoSNatyAgI sukhaduHkhAnabhilASukaH zItoSNarUpau vA parISahAvatisahamAnaH saMyamAsaMyamaratyaratisahaH san paruSatAM - karkazatAM pIDAkAritAM 111 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 AcArAGga sUtram 1/-/3/1/112 parISahANAmupasargANAMvA karmakSapaNAyodyataH sAhAyyaMmanyamAno 'no vetti' na tAn pIDAkAritvena gRhNAtItyuktaM bhavati, yadivA saMyamasya tapaso vAparuSatAMzarIrapIDotpAdanAt karmalepApanayanAdvA saMsArodvignamanA mumukSurnirAbAdhasukhonmukho 'navetti' nasaMyamatapasIpIDAkAritvena guhnnaatiitiyaavt| kiMca-'jAgara' ityAdi, asaMyamanidrApagamAjjAgartItijAgaraH, abhimAnasamuttho'marSAvezaH parApakArAdhyavasAyo vairaMtasmAduparato vairoparato, jAgarazcAsau vairoparatazceti vigRhya karmadhArayaH, ka evambhUto? 'vIraH' kApayanazaktyupetaH, evambhUtazca tvaM vIra! AtmAnaM paraM vA duHkhAduHkhakAraNAdvA karmaNaH pramokSyasIti / yazca yathoktAdviparItaH AvarttazrotasoH saGgamupagato'jAgaraH sa kimApnuyAdityAha - jarA ca mRtyuzca tAbhyAmAtmavazamupanIto 'naraH' prANI 'satatam' anavarataM 'mUDho' mahAmohamohitamatirddharma-svargApavargamArgaM nAbhijAnIte-nAvagacchati, tatsaMsare sthAnameva nAsti yatra jarAmRtyU na staH, devAnAM jarA'bhAva iti cet, na tatrApyupAntyakAle lezyAbalasukhaprabhutvavarNahAnyupapatterastyeva ca teSAmapi jarAsadbhAvaH, uktaMca-"devA NaM bhaMte ! savve samavaNNA?, noiNaDhesamaDhe, sekeNaTeNaM bhaMte! eva vuccai?, goyamA! devAduvihA-puvvovavaNNagA ypcchovvnnnngaay|ttthnnNjetepuvvovvnnnngaatennNavisuddhvnnnnyraa, jeNaMpacchovavaNNagA teNaM visuddhavaNNayarA" evaM lezyAdyapIti, cyavanakAle tu sarvasyaivaitadbhavati, tdythaa||1|| "mAlyaglAniH kalpavRkSaprakampaH, zrIhInAzo vaassaaNcopraagH| ___ dainyaM tandrA kAmarAgAGgabhaGgI, dRSTibhrAntirvepathuzcAratizca // " yatazcaivamataH sarvaM jarAmRtyuvazopanItamabhisamIkSya kiM kuryAdityAha - mU. (113) pAsiya AurapANe appamatto parivvae, maMtA ya maimaM, pAsa AraMbhajaM dukkhamiNaMti naccA, mAI pamAI puNa ei gabbha, uvehamANo saharUvesu ujjU mArAbhisaMkI maraNA pamuccaI, appamatto kAmehiM, uvarao pAvakammehi, vIre Ayagutte kheyanne, je pajjavaJjAyasatthassa kheyanne se asatthassa kheyanne, jeasatthassakheyanne se pajjavajjAyasatthassakheyanne, akammassa vavahAro na vijai, kammuNA uvAhI jAyai, kammaMca pddilehaae|| vR.sahibhAvajAgarastaistairbhAvasvApajanitaiHzArIramAnasairduHkhairAturAn-kiMkartavyatAmUDhAn duHkhasAgarAvagAdAnprANAnabhedopacArAtprANino 'dRSTavA' jJAtvA'pramattaH parivrajed-udyuktaH san saMyamAnuSThAnaM vidadhyAt / api ca - 'maMtA' ityAdi, he matiman !- sazrutika ! bhAvasuptAturAn pazya, matvAcaitajjAgratsuptaguNadoSApAdanamAsvApamatiMkuru, kiMca-'AraMbhaja'mityAdi, ArambhaHsAvadhakriyAnuSThAnaM tasmAjjAtamArambhajaM, kiM tad ?- duHkhaM tatkAraNaM vA karma / 'ida'miti pratyakSagocarApannamazeSArambhapravRttaprANigaNAnubhUyamAnamityetat 'jJAtvA' paricchidya nirArambho bhUtvA''tmahite jAgRhi / yastu viSayakaSAyAcchAditacetA bhAvazAyI sa kimApnuyAdityAha - 'mAI' ityAdi, madhyagrahaNAcAdyantayorgrahaNaM, tena krodhAdikaSAyavAn madyAdipramAdavAnnArakaduHkhamanubhUya punastiryakSu garbhamupaiti / yastvakaSAyI pramAdarahitaH sa kimbhUto bhavatItyAha - 'uveha' ityAdi, bahuvacananirdezadAdyartho gamyate, zabdarUpAdiSu yau rAgadveSau tAvupekSamANaH-akurvan Rjurbhavati-yatirbhavati, yatireva paramArthata RjuH, aparastvanyathAbhUtaH stryAdipadArthAnya Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM- 3, uddezakaH1 163 thAgrahaNAdvakra :, kiMca-saRjuH zabdAdInupekSamANomaraNaMmArastadabhizaGkI-maraNAdudvijaMstatkaroti yena maraNAt pramucyate / kiM tatkarotItyAha - 'appamatta' ityAdi, kAmairyaH pramAdastatrApramattobhavet kazcApramattaH syAd ?, yaHkAmArambhakebhyaH pApebhya uparato bhavatIti darzayati ___ "uvarao' ityAdi, uparato manovAkkAyaiH, kutaH ?-pApopadAnakarmebhyaH, ko'sau ? - vIraH, kimbhUto? -guptAtmA, kazca gupto bhavati?, yaH khedajJo, yazca khedajJaHsakaMguNamavApnuyAdityAha 'jepajjava' ityAdi, zabdAdInAM viSayANAMparyavAH-vizeSAsteSu-tannimittaMjAtaMzastraM paryavajAtazastraMzabdAdivizeSopAdAnAya yaprANyupaghAtakAryanuSThAnaM tatparyavajAtazastraM tasya paryavajAtazastrasya yaH khedajJo-nipuNaH so'zastrasya-niravadyAnuSThAnarUpasya saMyamasya khedejJo, yazcAzastrasya saMyamasya khedajJaH sa paryavajAtazastrasya khedajJaH, idamUktaM bhavati-yaH zabdAdiparyAyAniSThAniSTAtmakAn tatprAptipariharAnuSThAnaMcazastrabhUtaM vetti so'nupaghAtakatvAtsaMyamamapyazastrabhUtamAtmaparopakAriNaM vetti, zastrAzastre ca jAnAnastatprAptiparihArau vidhatte, etat phalatvAt jJAnasyeti, yadivA zabdAdiparyAyebhyastajjanitarAgadveSaparyAyebhyo vA jAtaM yajjJAnAvaraNIyAdi karma tasya yacchastraM dAhakatvAt tapastasya yaH khedajJaH tajjJAnAnuSThAnataH so'zastrasya saMyamasyApikhedajJaH, pUrvoktAdeva hetoH, hetuhetumadbhAvAcca yo'zastrasya khedajJaH sa paryavajAtazastrasyApi khedajJa iti, tasya ca 'sNymtpHkhedjnysyaavnirodhaadnaadibhvopaattkrmkssyH| karmakSayAcca yadbhavati tadapyatidizati 'akammassa' ityAdi, na vidyatekASTaprakAramasyetyakamtasya vyavahArona vidyate' nAsau nArakatiryagnarAmaraparyAptakAparyAptakabAlakumArAdisaMsArivyapadezabhAgbhavati / yazca sakAsa narakAdivyapadezena vyapadizyata ityAha - 'kammuNa' ityAdi, upAdhIyate-vyapadizyate yenetyupAdhiHvizeSaNaM sa upAdhiH karmaNA-jJAnavaraNIyAdinA jAyate, tadyathA-matizrutAvadhimanaHparyAyavAn mandamatistIkSNo vetyAdi, cakSurdarzanIacakSurdarzanI nidrAlurityAdi, sukhI duHkhI veti, mithyASTiH samyagmithyASTiH strIpumAnnapuMsakaH kaSAyItyAdi, sopakramAyuSkonirupakramAyuSko'lpAyurityAdi, nArakaH tiryagyonika ekendriyo dvIndriyaH paryAptako'paryAptakaH subhago durbhaga ityAdi, uccairgotro nIcairgotro veti, kRpaNastyAgI nirupabhogo nirvIryaH, ityevaM karmaNA saMsArI vyapadizyate / yadi nAmaivaM tataH kiM karttavyamityAha - __ 'kammaMca ityAdi, karma-jJAnavaraNIyAdita pratyupekSyabandhaMvA prakRtisthityanubhAvapradezAtmakaM pAlocya, tatsattAvipAkApannAMzca prANino yathA bhAvanidrayA zerate tathA'vagamyAkarmatopAye bhAvajAgaraNe yatitavyamiti, tadabhAvazcAnena prakrameNa bhavati, tadyathA-aSTavidhasatkarmApUrvAdikaraNakSapakazreNiprakrameNamohanIyakSayaM vidhAyAntarmuhUrttamajaghanyotkRSTaMkAlaMsaptavidhasatkarmA, tataHzeSaghAtitrayekSINecaturvidhabhavopagrAhisatkAjaghanyato'ntarmuhUrtamutkRSTatodezAnAMpUrvakoTiM yAvat, punarUdhrvaM paJcasvAkSarodgiraNakAlIyAM zailezyavasthAmanubhUyAkA bhavati / sAmpratamuttaraprakRtInAM sadasatkarmAtAvidhAnamucyate-tatra jJAnAvaraNIyAntarAyayoH pratyekamupAttapaJcabheda yozcaturdazasvapijIvasthAnakeSuguNasthAnakeSuca mithyATerArabhya kevaliguNasthAnAdArato'para-vikalpAbhAvAt paJcavidhasatkarmatA / darzanAvaraNasya trINi satkarmatAsthAnAni, tadyathA www Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 AcArAGga sUtram 1/3/1/113 navavidhaMnidrApaJcakadarzanacatuSTayasamanvayAdetat sarvajIvasthAnAnuyAyi, guNasthAneSvapyanivRttibAdarakAlasakhyeyabhAgAnyAvat 1, tataHkaticitsakhyeyabhAgAvasAne styAnarddhitrayakSayAt SaTsatkarmatAsthAnaM 2, tataH kSINakaSAyadvicaramasamaye nidrApracalAdvayakSayAcatuHsatkarmAtAsthAna, tasyApi kSayaH kSINakaSAyakAlAnta iti 3 / vedanIyasya dve satkarmatAsthAne, tadyathA-dveapisAtAsAteityekaM, anyatarodayArUDhazailezyavasthetaradvicaramakSaNakSayesatisAtamasAtaM vA karmeti dvitIyaM 2 / mohanIyasya paJcadaza satkarmatAsthAnAni, tadyathA SoDaza kaSAyA navanokaSAyA darzanatraye satisamyagdRSTeraSTAviMzatiH 1, samyaktvodalane samyag mithyAdRSTeH saptaviMzatiH 2, darzanadvayodvalane'nAdimithyAdRSTervA SaDvizatiH 3, samyagdRSTeSTAviMzatisatkarmaNo'nantAnubandhyudvalane kSapaNe vA caturvizatiH 4, mithyAtvakSaye trayoviMzatiH 5, samyagmithyAtvakSayedvAviMzatiH6, kSAyikasamyagdRSTerekaviMzatiH7,apratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNakSaye trayodaza 8, anyataravedakSaye dvAdaza 9, dvitIyavedakSaye satyekAdaza 10, hAsyAdviSaTkakSaye paJca 11, puMvedAbhAve catvAri 12, saJjavalanakrodhakSaye trayaH 13, mAnakSaye dvau 14, mAyAkSaye satyeko lobhaH 15, tatkSaye ca mohanIyAsatteti AyuSo dve satkarmAtAsthAne sAmAnyena, tadyathA-parabhavAyuSkabandhottarakAlamAyuSkadvayamekaM 1, dvitIyaM tu tadvandhAbhAva iti| nAmno dvAdaza satkarmatAsthAnAni, tadyatha - trinavatiH 1 dvinavatiH 2 ekonanavatiH 3 aSTAzItiH 4 SaDazItiH 5azItiH 6ekonAzItiH7aSTasaptatiH 8 SaTsaptatiH 9 paJcasaptatiH 10 nava 11 aSTau 12 ceti, tatra trinavatiH-gatayazcatasraH 4 paJca jAtayaH 5 paJca zarIrANi 5 paJca saGghAtAH 5bandhanAni paJca 5 saMsthAnAniSaT6aGgopAGgatrayaM 3saMhananAniSaTvarNapaJcakaM5 gandhadvayaM 2 rasAH paJca 5 aSTau sparzA 8 AnupUrvIcatuSTayaM 4 agurulaghUpaghAtaparAghAtocchvAsAtapodyotAH SaT 6 prazastetaravihAyogatidvayaM 2 pratyekazarIratrasazubhasubhagasusvarasUkSmaparyAptaka sthirAdeyayazAMsisetarANItiviMzatiH20nirmANaMtIrthakaratvamityevaMsarvasamudAye trinavatirbhavati 93, tIrthakaranAmAbhAve dvinavatiH 92, trinavaterAhArakazarIrasaGgAtabandhanAGgopAGgacatuSTayAbhAve satyekonanavatiH 89, tato'pi tIrthakaranAmAbhAve'STAzItiH 88, devagatitadAnupUrvIdvayodalaneSaDazItiH 86, yadivAazItisatkarmaNo narakagatiprAyogyaMbanataH tadgatyAnupUrvIdvayavaikriyacatuSkabandhakasya SaDazItiH, devagatiprAyogyabandhakasya veti, tato narakagatyAnupUrvIdvayavaikri riyacatuSTayodalane'zItiH 80 punarmanuSyagatyAnupUrvIdvayalane'STasaptatiH 78, etAnyakSapakANAM satkarmatAsthAnAni / kSapakazreNyantargatAnAM tu procyante, tadyathA-trinavatenarakatiryaggatitadAnupUrvIdvayaikadvitricaturindriyajAtyAtapodyota sthAvarasUkSmasAdhAraNarUpairnarakatiryaggatiprAyogyaistrayo-dazabhiH karmabhiH kSapitairazItirbhavati, dvinavatestvebhistrayodazabhiH kSapitairekonAzItiH, yA'sAvahArakacatuSTayApagamenaikonanavatiH saJjAtA tatastrayodazanAmni kSapite SaTasaptatirbhavati, tIrthakaranAmAbhAvApAditA'STAzItiH, aSTAzItestrayodazanAmAbhAve paJcasaptatiH, tatrAzIteH SaTsaptatervA tIrthakarakevalizailezyApanadvicaramasamaye tIrthakaranAmnaH prakSepAt vedyamAnanavakarmaprakRtivyudAsena kSyamupagate zeSanAmni antyasamaye navasatkarmatAsthAnaM, tAzca vedyamAnA navemAH, Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 3, uddezakaH 1 165 tadyathA-manujagati 1 paJcendriyajAti 2 trasa 3 bAdara 4 paryAptaka 5 subhagAdeya 6-7 yazaHkIrtti 8 tIrthakararUpAH 9, etA eva zailezyantyasamaye sattAM bibhrati, zeSAstu ekasaptatiH saptaSaSTirvA dvicaramasamaye kSayamupayAnti etA eva nava atIrthakarakevalinasstIrthakaranAmarahitA aSTau bhavanti, ato'ntyasamaye'STasatkarmmatAsthAnamiti / sAmAnyena gotrasya dve satkarmmatAsthAne, tadyathA uccanIcagotrasadbhAve satyekaM satkarmmatAsthAnaM, tejovAyUcairgotroddalane kAlaMkalIbhAvAvasthAyAM nIcairgautrasatkarmmateti dvitIyaM yadivA ayogidvicaramasamaye nIcairgotrakSaye satyuccairgotrasatkarmmatA, evaM dvirUpagotrAvasthAne satyekaM satkarmmatAsthAnamanyataragotrasadbhAve sati dvitIyamityevaM karmma pratyupekSya tatsattApagamAya yatinA yatitavyamiti / kiMca - - mU. (114) kammamUlaM ca jaM chaNaM, paDilehiya savvaM samAyAya dohiM aMtehiM adissamANe taM parinnAya mehAvI, viittA logaM vaMtA logasannaM se mehAvI parikkamijjAsi-ttibebhi / / vR. karmaNo mUla kAraNaM mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogAH, ca samuccaye, karmmamUlaM ca pratyupekSya 'yatkSaNa' miti 'kSaNu hiMsAyAM' kSaNanaM hiMsanaM yatkimapi prANyupaghAtakAri tat karmmamUlatayA pratyupekSya parityajet, pAThAntaraM vA 'kammAmAhUya jaM chaNaM' ya upAdAnakSaNo'sya karmmaNaH tatkSaNaM karmmAhUya-karmmopAdAya tatkSaNameva nivRttiM kuryAd, idamuktaM bhavati - ajJAnapramAdAdinA yasminneva kSaNe karmmahetukamanuSThAnaM kuryAttasminneva kSaNe labdhacetAH tadupAdAnahetornavRttiM vidadhyAditi, punarapyupadezadAnAyAha- 'paDilehia' ityAdi, 'pratyupekSya' pUrvoktaM karmma tadvipakSamupadezaM ca sarvaM 'samAdAya' gRhItvA antahetutvAdantau rAgadveSau tAbhyAM sahAdRzyamAnaH tAbhyAmanapadizyamAno vA ra. karma tadupAdAnaM vA rAgAdikaM jJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayA pariharediti, rAgAdimohitaM lokaM viSayakaSAyalokaM vA jJAtvA vAntvA ca 'lokasaMjJAM' viSayapipAsAsaMjJitAM dhanAyAgrahagraharUpAM vA 'sa' medhAvI maryAdAvyavasthitaH san 'parAkrameta' saMyamAnuSThAne udyukto bhavet viSayapipAsAmariSaDvargaM vA'STaprakAraM vA karmmAvaSTabhyAd / itiH parisamAptau bravImIti pUrvavat / adhyayanaM-3 - uddezakaH-1 samAptaH -: adhyayanaM-3, uddezakaH 2 : vR. uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, pUrvoddezake bhAvasuptAH pradarzitAH, iha tu teSAM svApavipAkaphalamasAtamucyate ityanena sambandhenAyAtasyAsya sUtrAnugame sUtramuccArayitavyaM, taccedam mU. (115) jAIM ca vuDhi ca iha'jja! pAse, bhUehiM jANe paDileha sAyaM / tamhA'tivijje paramaMti naccA, saMmattadaMsI na karei pAvaM // vR. jAtiH- prasUtiH bAlakumArayauvanavRddhAvasthAvasAnA vRddhiH 'iha' manuSyaloke saMsAre vA adyaiva kAlakSepamantareNa, jAtiM ca vRddhiM ca 'pazya' avalokaya, idamuktaM bhavati jAyamAnasya yaduHkhaM vRddhAvasthAyAM ca yacchArIramAnasamutpadyate tadvivekacakSuSA pazya, uktaM ca"jAyamANassa jaM dukkhaM, maramANassa jaMtuNo / tena dukkhena saMtatto, na sarai jAimappaNI 11911 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 AcArAGga sUtram 1/-/3/2/115 // 2 // virasarasiyaM rasaMto to so joNImuhAu nissphiddi| mAUe appaNo'via veaNamaulaM janemAno" // 3 // (tathA) - hInabhinnasaro dIno, vivarIo vicitto| dubbalo dukkhiovasai, saMpatto carimaMdasaM' ityAdi, athavAArya ityAmantraNaM bhagavAn gautamamAmantrayati, iha Arya! jAtiMvRddhiMca tatkAraNaM karma kArya ca duHkhaM pazya, dRSTA'vabuddhayasva, yathA ca jAtyAdikaM na syAt tathA vidhastva / kiMcAparaM- 'bhUehi mityAdi, bhUtAni-caturdazabhUtagrAmAstaiH samamAtmanaH sAtaM-sukhaM pratyupekSya' paryAlocya jAnIhi, tathAhi-yathA tvaM sukhapriya evamanye'pIti, yathA ca tvaM duHkhadviDevamanye'pi jantavaH, evaMmatvA'nyeSAmasAtotpAdanaMna vidadhyAH, evaMcajanmAdiduHkhaMnaprApsyasIti, uktNc||1|| "yatheSTaviSayAH sAtamaniSTA itrttvN| anyatrApi viditvaivaM, na kuryAdapriyaMjane" yadyevaMtataH kimityAha-'tamhA' ityAdi, 'tasmAd' jAtivRddhisukhaduHkhadarzanAdatIvavidyAtattvaparicchetrI yasyAsAvatividyaH sa 'paramaM' mokSaM jJAnAdikaM vA tanmArga jJAtvA samyakatvadarzI san pApaM na karoti, sAvadyamanuSThAnaM na vidadhAtItyuktaM bhavati / pApasya ca mUlaM snehapAzAstadapanodArthamAhamU. (116) ummuMca pAsaM iha macciehiM, AraMbhajIvI ubhyaanupssii| kAmesu giddhA nicayaM karaMti, saMsiccamANA punariti gambhaM / vR. 'iha' manuSyaloke caturvidhakaSAyaviSayavimokSakSamAdhArematyaiH sArddhadravyabhAvabhedabhinna pAzamut-prAbalyena 'muJca' apAkuru, sahi kAmabhogalAlasastadAdAnahetohiMsAdIni pApAnyArabhate ato'padizyate-'AraMbha' ityAdi, ArambhaNajIvituMzIlamasyetyArambhajIvI-mahArambhaparigrahae. rikalpitajIvanopAyaH ubhayaM-zArIramAnasamaihikAmuSmikaM vA draSTuM zIlamasyeti sa tathA, kiMca'kAmesu' ityAdi, kAmA-icchAmadanarUpAsteSu gRddhAH-adhyupapannA nicayaM-karmopacayaM kurvanti / yadi nAmaivaMtataH kimityAha-'saMsicca' ityAdi, tena kAmopAdAnajanitena karmaNA 'saMsicyamAnAH' ApUryamANA garbhAdgarbhAntaramupayAnti, saMsAracakravAle'raghaTTaghaTIyantranyAyena paryaTante, Asata ityuktaM bhavati / tadevamanibhRtAtmA kiMbhUto bhavatItyAhamU. (117) avi se hAsamAsajja, haMtA naMdIti mnnii| alaM bAlassa saMgeNa, veraM vaDDeiappaNo / vR. hIbhayAdinimittazcetoviplavo hAsastamAsAdya-aGgIkRtya 'sa' kAmagRghnurhatvA'pi prANino 'nandI ti krIDeti manyate, vadati ca mahAmohAvRtto'zubhAdhyavasAyo yathA ete pazavo mRgayA) sRSTAH, mRgayA ca sukhinAM krIDAyai bhavati, ityevaM mRSAvAdAdattAdAnAdiSvapyAyojyaM / yadi nAmaivaMtataH kimityAha-'ala'mityAdi, alaM-paryAptaM bAlasya-ajJasya yaH prANAtipAtAdirUpaH saGgo viSayakaSAyAdimayo vA tenAlaM, bAlasya hAsyAdisaGgenAlaM, kimiti ced ?, ucyate, 'vera' mityAdi, puruSAdivadhasamutthaM vairaM tadbAlaH saGgAnuSaGgI sannAtmano varddhayati, tadyathA-guNasenena hAsyAnuSaGgAdagni-zarmANaM nAnAvidhairupAyairupahasatA navabhavAnuSaGgi vairaM varddhitaM, evamanyatrApi Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-3, uddezaka:2 167 viSayasaGgAdAvA yojyaM / / yatazcaivamataH kimityAhamU. (118) tamhAtivijo paramaMti naccA, AyaMkadaMsI na karei pAvaM / aggaM ca mUlaM ca vigiMca dhIre, palicchidiyA NaM nikkAmadaMsI / vR. yasmAdbAlasaGgino vairaM varddhate tasmAdatividvAn parama-mokSapadaM sarvasaMvararUpaM cAritraM vA samyagjJAnaM samyagdarzanaM vA, etatparamiti jJAtvA kiM karotItyAha- 'AyaMke'tyAdi, AtaGakonarakAdiduHkhaMtadraSTuMzIlamasyetyAtaGkadarzI sa pApaM' pApAnubandhi karmana karoti, upalakSaNArthatvAnna kArayati naanumnyte| punapryupadezadAnAyAha-'aggaMca'ityAdi, agraMbhavopagrAhikarmacatuSTayaM mUlaMghAtikarmacatuSTayaM, yadivA mohanIyaM mUlaM zeSANi tvagraM, yadivA mithyAtvaM mUlaM zeSaM tvagraM, tadevaM sarvamagraMmUlaM ca vigiMca' itityajApanaya pRthakkuru, tadanenedamuktaMbhavati-na karmaNaH paudgalikasyAtyantikaH kSayaH, api tvAtmanaH pRthakkaraNaM, kathaM mohanIyasya mithyAtvasya vA mUlatvam ? iti cet, tadvazAccheSaprakRtibandho yataH, uktNc||1|| "na mohamativRttya bandha uditastvayA karmaNAM, na caikavidhabandhanaM prakRtibandhavibhavo mahAn / anAdibhavahetureSa na ca badhyate nAsa kRttvayA'tikuTilA gatiH kuzala ! karmaNAM darzitA" tathA cAgamaH- "kahannabhaMte! jIvAaTTha kammapagaDIobaMdhaMti?,goyamA! nANAvaraNijassa udaeNaM darisanAvaraNijjaM kammaM niyacchai, darisanAvaraNijjassa kammassa udaeNaM daMsaNamohaNIyaM kammaM niyacchai, daMsaNamohaNijjassa kammassa udaeNaM micchattaM niyacchai, micchatteNaM udiNNeNaMevaM khavujIve aTThakammapagaDIobaMdhaI", kSayo'pi mohanIyakSayAvinAbhAvI, uktNc||1|| "nAyagaMmi hate saMte, jahA senA vinssii| evaM kammA vinassaMti, mohaNijje khayaM gae" ityAdi, athavA mUlam-asaMyamaH karma vAsa agraM-saMyamatapasI mokSo vAtemUlAgre dhIraH' akSobhyo dhIvirAjito vA vivekena duHkhasukhakAraNatayA'vadhAraya / kiM ca-'palicchidiyA NamityAdi, tapaHsaMyamAbhyAM rAgAdIni bandhanAni tatkAryANi vA karmANi chittvA niSkarmadarzI bhavati, niSkANamAtmAnaM pazyatitacchIlazca niSkarmatvAdvAapagatAvaraNaH sarvadarzI sarvajJAnI ca bhavati // yazca niSkarmadarzI bhavati so'paraM kimApnuyAdityAha mU. (119) esa maraNA pamuccai, se hu diTThabhae munI, logaMsi paramadaMsI vivittajIvI uvasaMte samie sahie sayA jae kAlakaMkhI parivae, bahuMca khalu pAvaM kammaM pgddN| vR. 'eSa' ityanantarokto mUlAgrarecako niSkarmmadarzImaraNAd-AyuHkSayalakSaNAt mucyate, AyuSo bandhanAbhAvAd, yadivA AjavaMjavIbhAvAdAvIcImaraNAdvA sarva eva saMsAro maraNaM tasmAtpramucyate / yazcaivaM sa kimbhUto bhavatItyAha-se hu' ityAdi, 'saH' anantarokto muniSTaM saMsArAdmayaM saptaprakAraMvAyena sa tathA, huravadhAraNe dRSTabhaya eva / kiM ca loyaMsi' ityAdi, loke dravyAdhArecaturdazabhUtagrAmAtmakevA paramo-mokSastatkAraNaMvA saMyamaH taMdraSTuMzIlamasyeti paramadarzI, tathA viviktaM strIpazupaNDakasamanvitazayyAdirahitaMdravyataH bhAvatastu rAgadveSahitamasaGkliSTaM Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 AcArAGga sUtram 1/-/3/2/119 jIvituM zIlamasyeti viviktajIvI, yazcaivambhUtaH sa indriyanondriyopazamAdupazAnto, yazcopazAntaH sa paJcabhiH samitibhiH samyagvA ito gato mokSamArge samitaH, yazcaivaM sa jJAnAdibhiH sahitaH - samanvito, yazca jJAnAdisahitaH sa sadA yataH - apramAdI kimavadhizcAyamanantarokto guNopanyAsa ityAha 'kAla' ityAdi, kAlo - mRtyukAlastamAkAGkSituM zIlamasyeti kAlAkAGkSI sa evambhUtaH pariH-samantAtbrajetparivrajet, yAvatparyAyAgataM paNDitamaraNaM tAvadAkAGkSamANo viviktajIvitvAdiguNopetaH saMyamAnuSThAnamArge pariSvaSkediti / syAdetat kimarthaM evaM kriyate ? ityAhamUlottaraprakRtibhedabhinnaM prakRtisthityanubhAvapradezabandhAtmakaM bandhodayasatkarmmatAvyavasthAmayaM tathA baddhaspRSTanidhattani - kAcitAvasthA gataM karmma tacca na hrasIyasA kAlena kSayamupayAtItyataH kAlAkAGakSItyuktaM, tatra bandhasthAnApekSayA tAvanmUlottaraprakRtInAM bahutvaM pradarzyate, tadyathAsarvamUlaprakRtIrbadhnato'ntamuhUrtaM yAvadaSTavidhaM AyuSkavarddha saptavidhaM, tajjadhanyenAntarmuhUrttamutkRSTatastadrahitAni trayastrizaMtsAgaropamANi pUrvakoTitribhAgAbhyadhikAni, sUkSmasaMparAyasya mohanIyabandhoparame AyuSkabandhAbhAvAt SaDvidham, etacca jaghanyataH sAmayikamutkRSTatastvantarmuhUrttamiti, tathopazAntakSINamohasayogikevalinAM saptavidhabandhoparame sAtamekaM badhnatAmekavidhaM bandhasthAnaM, tacca jaghanyena sAmayikamutkaSTato dezonapUrvakoTi kAliyaM / idAnIbhuttara prakRtibandhasthAnAnyamidhIyanne - tatra jJAnAvaraNAntarAyayoH paJcabhedayorapyekameva dhruvabandhitvAdubandhasthAnaM, darzanAvaraNIyasya trINi bandhasthAnAni nidrApaJcakadarzanacatuSTayasamanvayAd dhruvabandhitvAnnavavidhaM 1, tataH styAnarddhitrikasyAnantAnubandhibhiH saha bandhoparame SaDvidhaM 2, apUrvakaraNasaGghayeyabhAge nidrApracalayorbandhoparame caturvidhaM bandhasthAnaM 3 | vedanIyasyaikameva bandhasthAnaM-sAtamasAtaM vA badhantaH, ubhayorapi yaugapadyena virodhitayA bandhAbhAvAt / mohanIyabandhasthAnAni daza, tadyathAdvAviMzatiH - mithyAtvaM 1 SoDaza kaSAyA 17 anyataravedo 18 hAsyaratiyugmArati- zokayugmayoranyatara 20 dbhayaM 21 jugupsA 22 ceti 1, maMdhyAtvabandhoparame sAsvAdanasya saivaika- viMzatiH 2, saiva samyagamithyAdRSTeraviratasamyagdRSTervA anantAnubandhyabhAve saptadazavidhaM bandhasthAnaM 3, tadeva dezaviratasyApratyAkhyAnabandhAbhAve trayodazavidhaM 4 tadeva pramattApramattApUrvakaraNAnAM yatInAM pratyAkhyAnAvaraNabandhAbhAvAnnavavidhaM 5 etadeva hAsyAdiyugmasya bhayajugupsayozcApUrvakaraNacaramasamayebandhoparamAtpaJcavidhaM 6, tato'nivRttikaraNasaGghayeyabhAgAvasAne puMvedabandhoparamAccaturvidhaM 7, tato'pi tasminneva saGghayeyabhAge kSayamupagacchati sati krodhamAnamAyAlobhasaJjavalanAnAM krameNa bandhoparamAtrividhaM 8 dvividha 9 mekavidhaM 10 ceti, tasyApyanivRttikaraNacaramasamaye bandhoparamAnmohanIyasvAbandhakaH / AyuSaH sAmAnyenaikavidhaM bandhasthAnaM caturNAmanyatarat, dvayAderyaugapadyena bandhAbhAvo virodhAditi / nAmno'STau bandhasthAnAni, tadyathA trayoviMzatistiryaggatiprAyogyaM badhnatastiryaggatirikendriyajAtiraudArikataijasakArmmaNAni huNDasaMsthAnaM varNagandharasasparzAstiryaggatiprAyogyAnupUrvI aguruladhUpaghAtaM sthAvaraM bAdarasUkSmayoranyataradaparyAktakaM pratyekasAdhAraNayoranyatarat asthiraM azubhaM durbha anAdeyaM ayazaH kIrttirnirmANamiti, iyamekendriyA Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 169 zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-3, uddezaka:ra paryAptakaprAyogyaM badhnato mithyAdaSTerbhavati 1, iyameva parAdhAtocchvAsasahitA paJcaviMzatiH, navaramaparyAptakasthAne paryAptakameva vAcyaM 2, iyameva cAtapodyotAnyatarasamanvitA SaDvizatiH, navaraMbAdarapratyeke eva vAcye 3, tathA devagatiprAyogyaM badhnato'STAviMzatiH, tathAhi-devagatiH 1 paJcendriyajAtiH 2 vaikriya 3 taijasa 4 kArmaNAni 5 zarIrANi samacaturanaM 6 aGgopAGgaM 7 varNAdicatuSTayaM 11 AnupUrvI 12 agurulaghU 13 paghAta 14 parAghAta 15 ucchvAsAH 16 prazastavihAyogatiH 17 vasaM 18 bAdaraM 19 paryAptakaM 20 pratyekaM 21 sthirAsthirayoranyatarat 22 zubhAzubhayoranyatarat 23 subhagaM24susvaraM 25AdeyaM26yazaH kIttyeyazaHkIoranyatarat 27 nirmANamiti 28, eSaiva tIrthakaranAmasahitA ekonatriMzat, sAmprataM triMzat devagatiH 1 paJcendriyajAtiH 2 vaikriyA 3 hArakA 4GgopAGga 6 catuSTayaM taijasa 7 kArmaNe 8 saMsthAnamAdyaM 9 varNAdicatuSkaM 13 AnupUrvI 14 agurulaghU 15 paghAtaM 16 parAghAtaM 17 ucchvAsaM 18 prazastavihAyogatiH 19 vasaM 20 bAdaraM 21 paryAptakaM 22 pratyekaM 23 sthiraM 24 zubhaM 25 subhagaM 26 susvaraM 27 AdeyaM 28 yazaHkIrti 29 nirmANa 30 miti ca badhnata ekaM bandhasthAnaM 6, eSaiva triMzattIrthakaranAmasahitA ekatriMzat 7, eteSAM ca bandhasthAnAnAmekendriyadvIndriyatrIndriyanarakagatyAdibhedena bahuvidhatA karmagranthAdavaseyA, apUrvakaraNAdiguNasthAnakatrayedevagatiprAyogyabandhoparamAdyaza-kIrtimevabanataH ekavidhaMbandhasthAnamiti 8, tata UrddhanAmno bandhAbhAva iti / gotrasya sAmAnyanaikaM bandhasthAnaM-uccanIcayoranyatarat, yaugapadyenobhayorbandhAbhAvo virodhAditi / tadevaM bandhadvAreNa lezato bahutvanyenaikaM bandhasthAnaMuccanIcayoranyatarat, yaugpdyenobhyorbndhaabhaaviivirodhaaditi|tdevNbndhdvaarennleshtobhutmaaveditN karmaNAM, tacca bahukarmaprakRtaMbaddhaprakaTavA, tatkAryapradarzanAt, khaluzabdo vAkyAlaGkAre'vadhAraNe vA, baDheva tatkarma / yadi nAmaivaM tatastadapanayanArthaM kiM karttavyamityAha mU. (120) saccaMmi dhiiM kubvahA, etthovarae mehAvI savvaM pAvaM kmmNjosi| vR. samyo hitaH satyaH-saMyamastatra dhRtiM kurudhvaM, satyo vA manIndrAgamo yathAvasthitavastusvarUpAvirbhAvanAt, tatrabhagavadAjJAyAMdhRtiMkumArgaparityAgenakurudhvamiti, kiMca-"etthovarae' ityAdi, 'atra' asmin saMyame bhagavadvacasivA upasAmIpyena rato-vyavasthito 'medhAvI' tattvadarzI 'sarvam' azeSAM pApaM' karma saMsArArNavaparibhramaNahetuMjhoSayati-zoSayati kSayaM nytiitiyaavt| ukto'pramAdaH, tatpratyanIkastu pramAdaH, tena ca kaSAyAdipramAdena pramatta; kiMguNo bhavatItyAha mU. (121) anegacitte khalu ayaM purise, se keyaNaM arihae pUriNNae, se annavahAe annapariyAvAe annapariggahAe jaNavayavahAe jaNavayapariyAvAe jnnvyprigghaae| vR.anekAni cittAni kRSivANijyAvalaganAdIniyasyAsAvanekacittaH, khaluravadhAraNe, saMsArasukhAbhilASyanekacitta eva bhavati, 'ayaM puruSa' iti pratyakSagocarIbhUtaH saMsAryapadizyate, atraca prAgupanyastadadhighaTikayA kapiladaridreNaca dRssttaantovaacyiti|yshcaanekcitto bhavati sa kiM kuryAdityAha-'se keyaNa'mityAdi, dravyaketanaM cAlinI paripUrNakaH samudro veti bhAvaketanaM lobhecchA, tadasAvanekacittaH kenApyabhUtapUrvaM purayitumarhati, arthitayA zakyAzakyavicArAkSamo'zakyAnuSThAne'pipravartataityuktaMbhavati, sacalobhecchApUraNavyAkulitamatiH kiMkuryAdityAha Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/3/2/121 'se annavahAe' ityAdi, sa lobhapUraNapravRtto'nyeSAM prANinAM vadhAya bhavati, tathA'nyeSAM zArIramAnasaparitApanAya, tathA'nyeSAM dvipadacatuSpadAdInAM parigrahAya, janapade bhavA jAnapadAH kAlapraSTAdayo rAjAdayo vA tadvadhAya, magadhAdijanapadA vA tadvadhAya, tathA janapadAnAM lokAnAM parivAdAya-dasyurayaM pizuno vetyevaM marmodaghaTTanAya, tathA janapadAnAM magadhAdInAM parigrahAya, prabhavatIti sarvatrAdhyAhAraH // kiM ya ete lobhapravRttA vadhAdikAH kriyAH kurvvanti te tathAbhUtA evAsate utAnyathA'pIti darzayati 170 mU. (122) AsovittA etaM aTuM iccevege samuTThiyA, tamhA taM biiyaM no seve, nissAraM pAsiya nANI, uvavAyaM cavaNaM naccA, anannaM cara mAhaNe, se na chaNena chaNAvae chaNaMtaM nANujANai, nivviMda naMdi, arae payAsu, aNomadaMsI, nisaNNe pAvehiM kammehiM / vR. evam anantaroktamarthamanyavadhaparigrahaparitApanAdikamAsevyaca 'ityeve'ti lobhecchApratipUraNAyaiva 'eke' bharatarAjAdayaH 'samutthitAH' samyagyogatrikeNotthitAH saMyamAnuSThAnenodyatAstenaiva bhavena siddhimAsAdayanti / saMyamasamutthAnena ca samutthAya kAmabhogAn hiMsAdIni cAnavadvArANi hitvA kiM vidheyamityAha- 'tamhA' yasmAdvAntabhogatayA kRtapratijJastasmAdmogalipsutayA taM dvitIyaM mRSAvAdamasaMyamaM vA nAseveta / viSayArthamasaMyamaH sevyate, te ca viSayA niHsArA iti darzayati- 'nissAraM' ityAdi, sAro hi viSayagaNasya tatprAptau tRptistadabhAvAnniHsArastaM dRSTavA 'jJAnI' tattvedI na viSayAbhilASaM vidadhyAt / na kevalaM manuSyANAM devAnAmapi viSayasukhAspadamanityaM jIvitamiti ca darzayati- 'uvavAyaM cavaNaM naccA' upapAtaM janma cyavanaMpAtastacca jJAtvA na viSayasaGgonmukho bhavediti, yato niHsAro viSayagrAmaH samastaH saMsAro vA saravANica sthAnanyazAzvatAni, tataH kiM karttavyamityAha - 'ananna' mityAdi, mokSamArgAdanyo'nanyaHjJAnAdikastaM cara 'mAhaNa' iti muniH / kiM ca- 'se na chaNe' ityAdi, sa munirananyasevI prANino na kSaNuyAt na hanyAt nApyaparaM ghAtayet ghAtayantaM na samanujAnIyAt / caturthavratasiddhaye tvidamupadizyate - nivviMda' ityAdi, nirvindasva jugupsasva viSayajanitAM 'naMdI' pramodaM kimbhUtaH san ? 'prajAsu' strISu araktorAgarahito, bhAvayecca yathaite viSayAH kimpAkaphalopamAstrIpuSIphalanibandhanakaTavaH, atastadarthe parigrahAgrahayogaparAGmukho bhavediti, uttamadharmmapAlanArthamAha- 'aNoma' ityAdi, avamaM- hInaM mithyAdarzanAviratyAdi tadviparyastamanavamaM taSTuMzIlamasyetyanavamadarzI samyadgarzanajJAnacAritravAn, evambhUtaH san prajAnugAM nandiM nirvindasveti saNTaGkaH / yazcAnavamasaMdarzI sa kimbhUto bhavatItyAha'nisanna' ityAdi pApopAdAnebhyaH karmmabhyo niSaNNo-nirviNNaH pApakarmmabhyaH pApakarmmasu vA karttavyeSu nivRtta itiyAvat / / kiM ca mU. (123) kohAimAnaM haNiyA ya vIre, lobhassa pAse nirayaM mahaMtaM / tamhA ya vIre virae vahAo, chiMdijja soyaM lahubhUyagAmI // vR. krodha AdiryeSAM te krodhAdayaH mIyate paricchidyate'neneti mAnaM svalakSaNaM anantAnubandhyAdivizeSaH, krodhAdInAM mAnaM krodhAdimAnaM, krodhAdirvAyo mAno garvaH krodhakAraNastaM hanyAt, ko'sau ? - vIraH, dveSApanodamuktvA rAgApanodArthamAha - 'lohassa' ityAdi, - Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 3, uddezaka: 2 lobhasyAnantAnubandhyAdezcaturvidhasyApi sthitiM vipAkaM ca pazya, sthitirmahatI sUkSmasamparAyAnuyAyitvAd vipAko'pyapratiSThAnAdinarakApattermahAn, yata AgamaH - "macchA maNuA ya sattami puDhaviM" te ca mahAlobhAbhibhUtAH saptamapRthivIbhAjo bhavantIti bhAvArthaH / yadyevaM tataH kiM karttavyamityAha-'tamhA' ityAdi yasmAllobhAbhibhUtAH prANivadhAdipravRttitayA mahAnarakabhAjo bhavanti, tasmAdvIro lobhahetoH vadhAdvirataH syAt, kiMca- 'chiMdijja' ityAdi, zokaM bhAva zroto vA chindyAtapanayet, kimbhUto ? - laghubhUto mokSaH saMyamo vA taM gantuM zIlamasyeti laghubhUtagAmI, laghubhUtaM vA kAmayituM zIlamasyeti laghubhUtakAmI, 171 mU. (124) gaMthaM pariNNAya iha'jja ! dhIre, soyaM pariNNAyacarijja daMte / ummajja laddhuM iha mANevehiM, no pANiNaM pANe samArabhijjA si / / ttibemi / vR. punarapyupadezadAnAyAha-'gantha' mityAdi, 'granthaM' bAhyAbhyantarabhedabhinnaM jJaparijJayA parijJAya ihAdyaiva kAlanatipAtena dhIraH san pratyAkhyAnaparijJayA parityajet, kiMca- 'soya' mityAdi, viSayAbhiSvaGgaH saMsArazrotastat jJAtvA dAnta indriyanoindriyadamena saMyamaM carediti, kimabhisandhAya saMyamaM caredityAha - 'ummajja laddhu' mityAdi, iha mithyAtvAdizaivalAcchAditasaMsArahUde jIvakacchapaH zruti zraddhAsaMyamavIryarUpamunmajjanamAsAdya - labdhvA anyatra sampUrNamokSamArgAsambhavAt mAnuSyeSvityuktaM, katvApratyayasyottarakriyAsavyapekSatvAduttarakriyAmAha- 'no pANiNa' mityAdi, prANA vidyante yeSAM te prANinasteSAM prANAn paJcendriyatrividhabalocchvAsanizvAsAyuSkalakSaNAn 'no samArabhethAH ' na vyaparopayeH, tadupaghAtakAryanuSThAnaM mA kRthA ityuktaM bhavati, itiH parisamAptI, bravImIti pUrvavat / adhyayanaM-3, uddezakaH 2 samAptaH -: adhyayananaM-3, uddezakaH-3 : vR. ukto dvitIyoddezakaH, sAmprataM tRtIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantaroddezake duHkhaM tatsahanaM ca pratipAditaM na ca tatsahanenaiva saMyamAnuSThAnarahitena pApakarmmAkaraNatayA vA zramaNo bhavatItyetat prAguddezArthAdhikAranirdiSTamucyate, tato'nena sambandhonAyAtasyAsyoddezakasya sUtrAnugame sUtramuJcArayitavyaM tacedam mU. (125) saMdhiM loyassa jANittA, Ayao bahiyA pAsa, tamhA na haMtA vidhAyae, jamiNaM annamannavitigicchAe paDilehAe na karei pAvaM kammaM, kiM tattha munI kAraNaM siyA ? vR tatra sandhidravyato bhAvatazca tatra dravyataH kuDyAdivivaraM bhAvataH karmmavivaraM, tatra darzanamohanIyaM yadudIrNaM tatkSINaM zeSamupazAntamityayaM samyaktvAvAptilakSaNo bhAvasandhiH, yadivA jJAnAvaraNIyaM viziSTakSAyopazamikabhAvamupagatamityayaM samyagjJAnAvAptilakSaNaH sandhiH, athavA cAritramohanIyakSayopazamAtmakaH sandhistaM jJAtvA na pramAdaH zreyAniti, yathA hi lokasya cArakAdyavaruddhasya kuDyanigaDAdInAM sandhi-chidraM jJAtvopalabhya na pramAdaH zreyAn, evaM mumukSorapi karmavivaramAsAdya lavakSaNamapi putrakalatrasaMsArasukhavyAmoho na zreyase bhavatIti, yadivA sandhAnaM sandhiH, sa ca bhAvasandhirjJAnadarzanacAritrAdhyavasAyasya karmmodayAt truTyataH punaH sandhAnaM-mIlanam, etatkSAyopazamikAdibhAvalokasya vibhaktipariNAmAdvA loke jJAnadarzanacAritrArhe bhAvasandhiM jJAtvA Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 AcArAGga sUtram 1/3/3/125 tadakSuNNapratipAlanAya vidheyamiti, yadivA sandhiH-avasaro dharmAnuSThAnasya taM jJAtvA lokasyabhUtagrAmasya duHkhotpAdanAnuSThAnaM nakuryAt / .. sarvatrAtmaupamyaM samAcaredityAha-'Ayao' ityAdi, yathAhyAtmanaH sukhamiSTamitarattvanyathA tathAbahirapi-AtmanovyatiriktAnAmapijantUnAMsukhapriyatvamasukhApriyatvaMca pazya' avadhAraya tadevamAtmasamatAMsarvaprANinAmavadhArya kiMkartavyamityAha-'tamhA' ityAdi, yasmAtsarve'pijantavo duHkhadviSaH sukhalipsavastasmAtteSAM na hantA' na vyApAdakaH syAnApyaparaistAn jantUna vividhaiHnAnAprakArairupAyairghAtayet vighAtayediti, yadyapi kAMzcit sthUlAn sattvAn svayaM pASaNDino na dhnanti tthaa'pyauddeshiksnnidhyaadipribhogaanumterprairdhaatynti|ncaikaanten pASakAkaraNamAtratayA zramaNo bhavatItidarzayati- 'jamiNa' mityAdi, yadidaM yadetat pApakarmAkaraNatAkaraNaM, kiMtad?, darzayati-anyo'nyasyaparasparaM yA vicikitsA-AzaGkA parasparato bhayaMlajjA vA tayA tAMvA pratyupekSya parasparAzaGkayA'pekSayA vA pApaM-pApopAdAnaM karmAnuSThAnaM 'na karoti' na vidhatte, kiM prazne kSepe vA, 'tatra' tasmin pApakarmAkaraNe kiM muniH kAraNaM syAt ?, kiM muniritikRtvA pApakarma na karoti?, kAkvA pRcchati, yadivA yadi nAmAsau yathoktanimittAtpApAnuSThAnavidhAyIna saajJe kimetAvataivamunirasau ?, naivamunirityarthaH, adrohAdhyavasAyohimunibhAvakAraNaM, sacatatra na vidyate, aparopAdhyAvezAt, vineyo vA pRcchati-yadidaM parasparAzaGkayA AdhAkarmAdipariharaNaM tanmunibhAvAGgatAM yAtyAhosvinneti?,AcAryaAha-saumya!nirastAparavyApAraHzrRNu-'jamiNa mityAdi, aparopAdhinirastaheyavyA-pAratvamevamunibhAvakAraNamitibhAvArthaH, yataHzubhAntaHkaraNapariNAmavyApArApAditakriyasya munibhAvo nAnyatheti, ayaMtAvanizcayanayAbhiprAyoyavyavahArAbhiprAyeNatUcyateyohisamyagdaSTirukSiptapaJcamahAvratamArastadvahanepramAdyannapyaparasamAnasAdhulajjayAguvadyArAdhyabhayena gauraveNavAkenicidAdhAkAdipariharanpratyupekSaNAdikAH kriyAH karoti, yadicatIrthodmAsanAya mAsakSapaNAtApanAdikAjanavijJAtAH kriyAH karoti, tatratasya munibhAvaevakAraNaM, tdvyaapaaraapaaditpaarmpryshubhaadhyvsaayopptteH||tdevNshubhaantHkrnnvyaapaarviklsymunitvesdsdmaavH pradarzitaH, kathaM tarhi naizcayiko munibhAva ityata AhamU. (126) samayaM tatthuvehAe appANaM vippasAyae annannaparamaM nANI, no pamAe kayAivi / Ayagutte sayA vIre, jAyAmAyAi jAvae vR. samabhAvaH samatA tAM tatroprekSya-paryAlocya samatAvyavasthito yadyatkarakaroti yena kenacitprakAreNAneSaNIyapariharaNaMlajjAdinAjanaviditaMcopavAsAditatsarvaMmunibhAvakAraNamiti, yadivAsamayam-AgamaMtatroprekSyayadAgamoktavidhinAnuSThAnaMtatsarvaMmunibhAvakAraNamitibhAvArthaH, tenacA gamoTokSaNenasamatoTokSayAvA''tmAnaM viprasAdayed vividhaMprasAdayedAgamaparyAlocanena samatAdRSTayA vA AtmAnaM vividhairupAyairindriyapraNidhAnApramAdAdibhiH prasannaM vidadhyAd / AtmaprasannatAcasaMyamasthasya bhavati, tatrApramAdavatA bhAvyamityAhaca-'anannaparamamityAdyanuSTupa, na vidyate'nyaH paramaH-pradhAno'smAdityananyaparamaH-saMyamastaM 'jJAnI' paramArthavit 'nopramAdayet' tasyapramAdanakuryAtkadAcidapi, yathAcApramAdavattAbhavatitathA darzayitumAha-'Ayagutte' ityAdi, Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-3, uddezaka:3 173 indriyanoindriyAtmanA guptaH AtmaguptaH sadA' sarvakAlaMyAtrA-saMyamayAtrAtasyAMmAtrAyAtrAmAtrA, mAtrA ca 'accAhAro na sahe' ityAdi, tayA''tmAnaM yApayedyathA viSayAnudIraNena dIrghakAlaM saMyamAdhAradehapratipAlanaM bhavati tathA kuryAdityuktaM bhavati, uktNc||1|| "AhArArthaM karma kuryAdanincha, syAdAhAraH prANasandhAraNArtham / prANAH dhAryAstattvajijJAsanAya, tattvaM jJeyaM yena bhUyo na bhUyAt" -saivAtmaguptatA kathaM syAditi cedAhamU. (127) virAgaM svehiMgacchijjA mahayA khuDaehi ya, | AgaiMgaiMpariNNAya dohivi aMtehiM assamANehiM se na chijjai na bhijai na Dajjhai na hamai kaMcaNaM savvaloe vR. 'virAga'mityAdi, viraJjanaM virAgastaM virAgaMrUpeSumanojJeSucakSurgocarIbhUteSu 'gacched' yAyAt, rUpamatIvA''kSepakArIatorUpagrahaNam, anyathAzeSaviSayeSvapi virAgaMgacchedityuktaM syAt, mahatA-divyabhAvena yadvayavasthitaM rUpaM kSullakeSu vA manuSyarUpeSu sarvatra virAgaM kuryAditi, athavA divyAdi pratyekaM mahat kSullaM ceti kriyA pUrvavat, nAgArjunIyAstu ptthnti||1|| "visayaMmi paMcagaMmIvi, duvihaMmi tiyaM tiyaM / bhAvao suThu jANittA, se na lippai dosuvi" zabdAdiviSayapaJcake'piithAniSTarUpatayAdvividhehInamadhyamotkRSTabhedamityetatbhAvataHparamArthataH suSThujJAtvA sa muniH pApena karmaNA dvAbhyAmapi-rAgadveSAbhyAM na lipyate, tadakaraNAdati bhAvaH, syAt-kimAlambyaitatkarttavyamityAha-'Agai' mityAdi, Agamanam-AgatiH sAcatiryamanuSyozcaturddhA, caturvidhanarakAdigatyAgamanasadbhAvAd, devanArakayoddhaidhA, tiryagmanuSyagatibhyAmevAgamanasadmAvAd, evaM devagatirapi, manuSyeSu tu paJcadhA, tatra mokSagatisadbhAvAd, atastAmAgatiM gatiMca parijJAya saMsAracakravAle'kadhaTTaghaTIyantranyAyamavetya manuSyatve ca mokSagatisadbhAvamAkalayyAntahetutvAdantau-rAgadveSau tAbhyAM dvAbhyAmantAbhyAmadhzyamAnAbhyAmanapadizyamAnAbhyAMvA, ktvApratyayasyottarakriyAmAha-'se' ityAdi, saH-AgatigatiparijJAtA rAgadveSAbhyAmanapadizyamAno na chidyate'syAdinA na bhidyate kuntAdinA na dahyate pAvakAdinA na hanyate narakagatyAnupUrvyAdinA bahuzaH, athavA rAgadveSAbhAvAt siddhayatyeva, tadavasthasya caitAni chedanAdIni vizeSaNAni __'kaMcaNa' miti vibhaktipariNAmAt kenacitsarvasminnapi loke na chidyate nApi bhidyate rAgadveSopazamAditi, tadevamAgatigatiparijJAnAdrAgadveSaparityAgastadabhAvAcca chednaadisNsaarduHkhaabhaavH|aprecsaamprtkssinnH kutovayamAgatAH? kavayAsyAmaH? kiMvA tatranaHsampatsyate? naivaM bhAvayantyataH saMsArabhramaNapAtratAmanubhavantIti darzayitumAhamU. (128) avareNa puTviM na saraMti ege, kimassa tIyaM kiM vA''gamissaM bhAsaMti ege iha mANavAo, jamassa tIyaM tamAgamissaM / / vR. rUpakaM, 'apareNa pazcAtkAlabhAvinA sahapUrvamatikrAntaMna smarantyeke'nye mohAjJAnAvRtabuddhayo yathA kimasya jantornarakAdibhavodmUtaM bAlakumArAdivayopacitaM vA duHkhAdyatItaM kiM vA''gamiSyati AgAmini kAle kimasya sukhAbhilASiNo duHkhadviSo bhAvIti, yadi punaratItAgAmipAlocanaM syAnna tarhi saMsAraratiH syAditi, uktaMca For Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 AcArAGga sUtram 1/-/3/3/128 // 1 // "keNa mametthuppattI kahaM io taha puNo'vigaMtavvaM ? / jo ettiyaMpi ciMtai itthaM so ko na niviNNo?" eke punarmahAmithyAjJAnino bhASante-'iha' asmin saMsAre manuSyaloke vA mAnavA-manuSya yathA yadasya jantoratItaM strIpuMnapuMsakasubhagadurbhagazvagomAyubrAhmaNakSatriyaviTzUdrAdibhedAvezAt punarapyanyajanmAnubhUtaMtadevAgamiSyam-AgAmIti, yadivA na vidyateparaH-pradhAno'smAdityaparaHsaMyamastena vAsitacittAH santaH pUrva' pUrvAnubhUtaM viSayasukhopabhogAdi 'nasmaranti' na tadanusmRti kurvate, eke rAgadveSavipramuktAH, tathA'nAgatadivyAGganAbhogamapi nAkAGkSanti, kiM ca-asya jantoratItaM sukhaduHkhAdi kiM vA''gamiSyam-AgAmItyetadapi na smaranti, yadivA kiyAn kAlo'tikrAntaH kiyAneSyati, lokottarAstubhASante-ekerAgadveSarahitAH kevalinazcaturdazapUrvavido vAyadasyajantoranAdinidhanatvAt kAlazarIrasukhAdyatItamAgAminyapitadeveti, apare tu ptthnti||1|| "avareNa puvvaM kiha se atItaM, kiha AgamissaM na saraMti ese / bhAsanti ege iha mANavAo, jaha sa aIaMtaha AgamissaM" apareNa-janmAdinA sArdhaM pUrvam-atikrAntaM janmAdi na smaranti, 'kathanaM vA' kena vA prakAreNAtItaMsukhaduHkhAdi, kathaM caiSyamityetadapi nasmaranti, eke bhASante-kimatra jJeyaM?, yathaivAsya rAgadveSamohasamutthaiH karmabhirbaddhayamAnasya jantostadvipAkAMzcAnubhavataH saMsArasya yadatikrAnta - mAgAmyapitatprakArameveti, yadivApramAdaviSayakaSAyAdinAkANyupacityeSTAniSTaviSayAnanubhavataH sarvajJavAksudhAsvAdAsaMvido yathA saMsAro'tikrAntastathAgAmyapi yAsyati, ye tu punaH saMsArArNavatIrabhAjaste pUrvottaravedina ityetadarzayitumAhamU. (129) nAIyamaTuM na ya AgamissaM, aTuM niyacchanti tahAgayA u / vihuyakappe eyANupassI, nijjhosaittA khavage mhesii|| 7. 'nAIya' mityAdi, tathaiva-apunarAvRttyA gataM-gamanaM yeSAM te tathAgatAH-siddhAH, yadivA yathaivajJeyaMtathaiva gataM-jJAnaMyeSAMtetathAgatAH-sarvajJAH, tetunAtItamarthamanAgatarUpatayaiva niyacchantiavadhArayanti nApyanAgatamatikrAntarUpatayaiva, vicitratvAtpariNateH, punararthagrahaNaMparyAyarUpArthaM, dravyArthatayA tvekatvameveti, yadivA nAtItamarthaM viSayabhogAdikaM nApyanAgataM divyAGganAsaGgAdikaM smarantyabhilaSanti vA, ke?, tathAgatAH-rAgadveSAbhAvAt punarAvRttirahitAH, tuzabdo vizeSamAha, yathA mohodayAdeke pUrvamAgAmi vA'bhilaSanti, sarvajJAstu naivamiti / tanmArgAnuyAyyapyevambhUta eveti darzayitumAha__"vihUya kappe' ityAdi, vividham-anekadhAdhUtam-apanItamaSTaprakArakarmayena sa vidhUtaH, ko'sau ? kalpaH-AcAro, vidhUtaH kalpo yasya sAdhoH sa vidhUtakalpaH sa etadanudarzI bhavati, atItAnAgatasukhAbhilASI na bhavatItiyAvat, etadanudarzI ca kiMguNo bhavatItyAha-'nijjhesa' ityAdi, pUrvopacitakarmaNAM nijjhoSayitA-kSapakaH kSapayiSyati vA tRjantametalluGantaM vA / karmakSapaNAyodyatasya ca dharmadhyAyinaH zukladhyAyino vA mahAyogIzvarasya nirastasaMsArasukhaduHkhavikalpAbhAsasya yatsyAttaddarzayati mU.(130) kA araI ke AnaMde ?, itthaMpi aggahe care, savvaMhAsaM paricaja AlInagutto parivvae, purisA!-tumameva tuma mittaM kiM bahiyA mittamicchasi ? Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 175 zrutaskandhaH-1, adhyayanaM -3, uddezaka:3 vR.iSTAprAptivinAzotthomAnasovikAro'ratiH,abhilaSitArthAvAptavAnandaH, yogicittasyatu dharmazukladhyAnAvezAvaSTabdhadhyeyAntarAvakAzasyAratyAnandayorupAdAnakAraNAbhAvadanutthAnamevetyato'padizyatekeyamaratimi ko vA''nanda iti ?, nAstyevetarajanakSuNNo'yaM vikalpa iti / evaM taratirasaMyame saMyame cAnanda ityetadanyatrAnumatamanenAbhiprAyeNa na vidheyamityetadanicchato'pyApannamiti cet, na, abhiprAyAparijJAnAdyato'trAratirativikalpAdhyavasAyo niSiSitsitaH, naprasaGgAyAte apyaratiratI, tadAha-'etthaMpI'tyAdi, atrApyaratAvAnande copasarjanaprAye na vidyate 'graho' gAddharyaM tAtparya yasya so'grahaH, sa evambhUtazcared-avatiSTheta, idamuktaM bhavatizukladhyAnAdArato'ratyAnandau kutazcinnimittAdAyAtau tadAgrahagraharahitastAvapyanucarediti / punarapyupadezadAnAyAha-'savva' mityAdi, sarvaMhAsyaMtadAspadaM vAparityajyAG-maryAdayendriyanirodhAdikayA lInaH AlIno gupto manovAkkAyakarmabhiH kUrmavadvA saMvRtagAtraH, AlInazcAsau guptazcAlInaguptaH sa evambhUtaH pariH-samantAvrajetparivrajet-saMyamAnuSThAnavidhAyI bhvediti| tasya ca mumukSorAtmasAmarthyAt saMyamAnuSThAnaM phalavadbhavati na paroparodheneti darzayati-'purisA' ityAdi, yadivA tyaktagRhaputrakalatradhanadhAnyahiraNyAditayA akiJcanasya samatRNamaNimuktAleSTukAJcanasya mumukSorupasargavyAkulitamateH kadAcinmitrAdyAzaMsA bhavettadapanodArthamAha-purisA' ityAdi, pUrNaH sukhaduHkhayoH puri zayanAdvA puruSo-jantu;, puruSadvArAmantraNaM tu puruSasyaivopadezArhatvAttadanuSThAnasamarthatvAcceti, kazcitsaMsArAdudvigno viSamasthito vA''tmAnamanuzAsti, pareNa vA sAdhvAdinA'nuzAsyate-yathAhe puruSa-he jIva! tava sadanuSThAnavidhAyitvAttvameva mitraM, viparyayAvAmitraH, kimiti bahirmitramicchasi ?-mRgayase, yato hyupakAri mitraM, sa copakAraH pAramArthikAtyantikaikAntikaguNopetaMsanmArgapatitamAtmAnaM vihAyanAnyenazakyo vidhAtuM, yo'pi saMsArasAhAyyopakAritayA mitrAbhAsAbhimAnastanmohavijRmbhitaM, yato mahAvyasanopanipAtArNavapatanahetutvAdamitra evAsau, idamuktaM bhavati-AtmaivAtmano'pramatto mitram, AtyantikaikAntikaparamArthasukhotpAdanAta, viparyayAca viparyayo, na bahirmitramanveSTavyamiti, yastvayaM bAhyo mitrAmitravikalpaH so'dRSTodayanimittatvAdaupacArika iti, uktaM hi||1|| "duppatthio amittaM appA supasthio a te mittaM / suhadukkhakAraNAo appA mittaM amittaM ca" // 1 // (tathA)- "apyekaM maraNaM kuryAt, saMkruddho blvaanriH| ___maraNAni tvanantAni, janmAnica karotyayam" yo hi nirvANanirvartakaM vratamAcarati sa Atmano mitraM, sa caivambhUtaH kuto'vagantavyaH? kiMphalazcetyAha mU. (131) jaM jANijjA uccAlaiyaM taM jANijA dUrAlaiyaM, jaM jANijjA dUrAlaiyaM taM jANijjA uccAlaiyaM, purisA! attANamevaM abhinigijjhaevaM dukkhA pamuccasi, purisA! saccameva samabhijANAhi, saccassaANAeseuvaTThiemehAvImAraMtarai, sahiodhammamAyAya seyaMsamanupassai vR. 'yaM puruSaM 'jAnIyAt' paricchindyAtkarmaNAM viSayasaGgAnAMcoccAlayitAram-apanetAraM Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 AcArAGga sUtram 1/-/3/3/131 taM jAnIyAd 'dUrAlayika' miti, dUre sarvahayadharmebhya ityAlayo dUrAlayaH mokSastanmArgo vA sa vidyate sayyeti matvarthIyaSThan dUrAlayikastamiti, hetuhetumadbhAvaM darzayituM gatapratyAgatasUtramAha'jaM jANejje 'tyAdi, yaM jAnIyAddUrAlayikaM taM jAnIyAduccAlayitAramiti, etaduktaM bhavati-yo hi karmmaNAM tadasravadvArANAM coccAlayitA- apanetA sa mokSamArgavyavasthito mukto veti, yo vA sanmArgAnuSThayI sa karmmaNAmuccAlayiteti, sa ca Atmano mitramato'padizyate 'purisA' ityAdi, he jIva ! AtmAnamevAbhinigRhya dharmmadhyAnAdbahirviSayAbhiSvaGgAya niHsarantamavarudhya tataH 'evam anena prakAreNa duHkhAtsakAzAdAtmAnaM pramokSyasi, evamAtmA karmmaNAM uccAlayitA''tmano mitraM bhavati / api ca- 'purisA' ityAdi he puruSa ! saddbhyo hitaH satyaHsaMyamastamevAparavyApAranirapekSaH samabhijAnIhi - AsevanAparijJayA samanutiSTha, yadivA satyameva samabhijAnIhigurusAkSigRhItapratijJAnirvAhako bhava, yadivA satyaH- AgamastatparijJAnaM ca mumukSostaduktapratipAlanaM / kimarthametaditi cedAha 'saccasse' tyAdi, satyasya - AgamasyAjJayopasthitaH san medhAvI 'mAraM' saMsAraM tarati, kiMca - 'sahI' tyAdi, sahito -jJAnAdiyuktaH saha hitena vA yuktaH sahitaH 'dharmA' zrutacAritrAkhyaM 'AdAya' gRhItvA kiM karotItyAha- 'zreyaH' puNyamAtmahitaM vA samyag - aviparItatayA'nupazyati samanupazyati / ukto'pramattaH tadguNAzca tadviparyayamAhamU. (132) duhao jIviyassa parivaMdaNamANaNapUyaNAe, jaMsi ege pamAyaMti / vR. dvidhA-rAgadveSaprakAradvayenAtmaparanimittamaihikAmuSmikArthaM vA yadivA dvAbhyAM rAgadveSAbhyAM hato dvihato duSTaM hato vA durhataH, sa kiM kuryAd ? - jIvitasya kadalIgarbhaniHsArasya taDillatAsamullasitacaJcalasya parivandanamAnanapUjanArthaM hiMsAdiSu pravartatate, parivandanaM parisaMstavastadarthamAceSTate, lAvakAdimAMsopabhogapuSTa sarvAGgopAGgasundaramAlokya mAMjanAH sukhameva parivandiSyante, zrImAn jIyAstvaM bahUni varSazatasahasrANItyevamAdiparivandanaM, - tathA mAnanArthaM kammapicinoti, dRSTaurasabalaparAkramaM mAmanye'bhyutthAnavinayAsanadAnAJjalipragrahairmAnayiSyantItyAdi mAnanaM, tathA pUjanArthamapipravarttamAnAH kamAvaiirAtmAnAM bhAvayanti mama hi kRtavidyasyopacitadravyaprAgbhArasya paro dAnamAnasatkArapraNAmasevAvizeSaiH pUjAM kariSyatItyAdi pUjanaM, tadevamarthaM karmopacinoti / kiM ca- 'jaMsi ege' ityAdi, yasmin parivandanAdinimitte eke rAgadveSopahatAH pramAdyanti, na te AtmAne hitAH // etadviparItaM hAvamU. (133) sahio dukkhamattAe puTTho no jhaMjhAe, pAsimaM davie lokAlokapavaMcAo mucai- ttibemi / / vR. sahito- jJAnAdisamanvito hitayukto vA duHkhamAtrayA upasargajanitayA vyAdhyudmavayA vA spRSTaH san 'no jhaMjhAe' tti no vyAkulitamatirbhavet, tadapanayanAya nodyacched, iSTaviSayAvAptau rAgajhaJjhA'niSTAvAptau ca dveSajhaJjheti, tAmubhayaprakArAmapi vyAkulatAM parityajediti bhAvaH / kiMca-'pAsima' mityAdi, yaduktamuddezakAderArabhyAnantarasUtraM yAvat tamimamarthaM pazya paricchinddhi karttavyAkarttavyatayA vivekenAvadhAraya ko'sau ? - dravyabhUto - muktigamanayogyaH sAdhurityarthaH, evambhUtazca kaM guNamavApnoti ?Alokyata ityAlokaH, karmmaNi dhaJ, loke caturddazarajvAtmake Aloko lokAlokastasya prapaJcaH Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 3, uddezaka : 3 paryAptakAparyAptakasubhagAdidvandvavikalpaH, tadyathA-nArako nArakatvenAvalokyate, ekendriyAdirekendriya (yAdi) tvena, evaM paryAptakAparyAptakAdyapi vAcyaM tadevambhUtAThayapaJcanmucyate-caturddazajIvasthAnAnyataravyapadezArho na bhavatItiyAvad / itiH parisamAptau bravImIti pUrvavat // adhyayanaM -3, uddezakaH 3 samAptaH -: adhyayanaM -3, uddezakaH- 4 : vR. uktastRtIyoddezakaH, sAmprataM caturtha Arabhyate, asya cAyamabhisambandha; - ihAnantaroddezake pApakarmmAkaraNatayA duHkhasahanAdeva kevalAcchramaNo na bhavatIti api tu niSpratyUhasaMyamAnuSThAnAdityetatpratipAditaM, niSpratyUhatA ca kaSAyavamanAdbhavati, tadadhunA prAguddezArthAdhikAranirddiSTaM pratipAdyate, tadanane sambandhenAyAtasyAsyoddezakasya sUtrAnugame sUtramuccArayitavyaM, taccedam mU. (134) se vaMtA kohaM ca mANaM ca mAyaM ca lobhaMca, eyaM pAsagassa daMsaNaM, uvarayasatthassa paliyaMtakarassa, AyANaM sagaDabbhi / 'sa' jJAnAdisahito duHkhamAtrAspRSTo'vyAkulitamatirdravyabhUto lokAlokaprapaJcAt muktadezyaH svaparApakAriNaM krodhaM ca vamitA 'Tuvam udgiraNe' ityasmAttAcchIlikastRn, tadyoge caSaSThayAH pratiSedhe krodhazabdAd dvitIyA, luDantaM vaitat, yo hi yathoktasaMyamAnuSThAyI so'cirAt krodhaM vamiSyati, evamuttaratrApi yathAsambhavamAyojyaM, tatrAtmAtmIyopaghAtakAriNi krodhakarmmavipAkodayAtkrodhaH, jAtikularUpabalAdisamuttho garyo mAnaH, paravaJcanAdhyavasAyo mAyA, tRSNAparigrahapariNAmo lobhaH, kSapaNopazamakramamAzritya ca krodhAdikakramopanyAsaH, anantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasaJjavalanasvagatabhedAvirbhAvanAya vyastanirdezaH, cazabdastu parvatapRthvIreNujalarAjilakSaNalakSakaH, krodhasya, zailastambhAsthikASThatinizalatAlakSaNalakSako mAnasya, vaMzakuDaGgImeSazRGgagomUtrikA'valekhakalakSaNalakSako mAyAyAH, kRmirAgakarddamakhaJjanaharidrAlakSaNasUcako lobhasya, tathA yAvajjIvasaMvatsaracAturmAsapakSasthityAvirbhAvakazceti / tadevaM krodhamAnamAyAlobhavamanAdeva pAramArthikaH zramaNabhAvo, na tatsambhave sati, yata uktam119 11 sAmannamanucaraMtassa kasAyA jassa ukkaDA huMti / mannami ucchupuSkaM va niSphalaM tassa sAmaNNaM jaM ajjiaM carittaM desUNAevi puvvakoDIe / taMpi kasAiyametto hArei naro muhutteNaM " svamanISikAparihArArthaM gautamasvAmyAha- 'eya' mityAdi, 'etad' yatkaSAyavamanamanantaramupAdezi tat 'pazyakasya darzana' sarvaM nirAvaraNatvAtpazyati-upalabhata iti pazyaH sa eva pazyakaHtIrthakRt zrIvarddhamAnasvAmI tasya darzanam-abhiprAyo yadivA dRzyate yathAvasthitaM vastutattvamaneneti darzanam-upadezo, na svamanISikA, kimbhUtasya pazyakasya darzanamityAha- 'uvaraya' ityAdi, uparataM dravyabhAvazastraM yasyAsAvuparatazastraH zastrAdvoparataH zastroparataH bhAve zastraM tvasaMyamaH kaSAyA vA, tasmAduparataH idamuktaM bhavati tIrthakRto'pi kaSAyavamanamRte na nirAvaraNasakalapadArthagrAhiparamajJAnAvAptiH, tadabhAve ca siddhivadhUsamAgamasukhAbhAvaH evamanyenApi mumukSuNa // 2 // 177 112 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/3/4/134 tadupadezavarttinA tanmArgAnuyAyinA kaSAyavamanaM vidheyamiti, zastroparamakAryaM darzayan punarapi tIrthakaravizeSaNamAha 178 'paliyaMtakarassa' paryantaM karmmaNAM saMsArasya vA karoti tacchIlazceti paryantakarastasyaitad darzanamiti saNTaGkaH / yathA ca tIrthakRt saMyamApakArikaSAyazastroparamAtmakarmmaparyantakRdevamanyo'pi taduktAnusArIti darzayitumAha- 'AyANa' mityAdi, AdIyate gRhyate AtmApradezaiH saha zliSyate'STaprakAraM karmma yena tadAdAnaM-hiMsAdyAzravadvAramaSTAdazapApasthAnarUpaM vA tatsthiternimittatvAtkaSAyA vA''dAnaM tadvamitA svakRtamidbhavati, svakRtamanekajanmopAttaM karmma bhinattIti svakRtabhit, yo hyAdAnaM karmmaNAM kaSAyAdi niruNaddhi so'pUrvakarmmapratiSiddhapravezaH svakRtakarmmaNAM bhettA bhavatIti bhAvaH, tIrthakaropadezenApi parakRtakarmmakSapaNopAyAbhAvAt svakRtagrahaNaM, tIrthakareNApi parakRtakarmmakSapaNopAyo na vyajJAyIti cet, tanna, tajjJAnasya sklpdaarthsttaavyaapitvenaavsthaa-naat|| nanu ca heyopAdeyapadArthahAnopAdAnopadezajJo'sau na sarvajJa iti saGgirAmahe, etAvataiva paropakArakartRtvena tIrthakaratvopapatteH, tadetanna sattAM manAMsyAnandayati, yuktivikalatvAt, yataH samyagjJAnamantareNa hitAhitaprAptiparihAropadezAsambhavo yathAvasthitaikapadArthaparicchedazca na sarvajJatAmantareNeti darzayitumAha mU. (135) je egaM jANai se savvaM jANai, je savvaM jANai se egaM jANai / vR. 'yaH' kazcidavizeSitaH 'eka' paramANvAdi dravyaM pazcAtpuraskRtaparyAyaM svaparaparyAyaM vA 'jAnAti' paricchinatti sa sarvaM svaparaparyAyaM jAnAti, atItAnAgataparyAyidravyaparijJAnasya samastavastuparicchedAvinAbhAvitvAd, idameva hetuhetumadbhAvena lagayitumAha- 'je savva' mityAdi, yaH sarvaM saMsArodaravivaravartti vastu jAnAti sa ekaM ghaTAdi vastu jAnAti, tasyaivAtItAnAgataparyAyabhedaistattatsvabhAvApattyA'nAdyanantakAlatayA samastavastusvabhAvagamanAditi, taduktam"egatadaviyassa je atthapajjavA cayaNapajjavA vAvi / tIyANAgayabhUyA tAvaiyaM taM havai davvaM " tadevaM sarvajJastIrthakRt, sarvajJazca sambhavinameva sarvasattvopakAriNamupadezaM dadAtIti darzayatimU. (136) savvao pamattassa bhayaM, savvao appamattassa natthi bhayaM, je egaM nAme se bahu nAme, je bahunAme se egaM nAme, dukkhaM logassa jANittAvaMtA logassa saMjogaM jaMti dhIrA mahAjANaM, pareNa paraM jaMti, nAvakaMkhaMti jIviyaM / 119 11 bR. sarvataH sarvaprakAreNa dravyAdinA yadbhayakAri kamrmmopAdIyate tataH 'pramattasya' madyAdipramAdavato 'bhayaM' bhItiH, tadyathA pramatto hi karmmopacinoti dravyataH sarvairAtmapradezaiH kSetrataH SadigvyavasthitaM kAlato'nusamayaM bhAvato hiMsAdibhiH, yadivA 'sarvatra' sarvato bhayamihAmutra ca, etadviparItasya ca nAsti bhayamiti, Ahaca- 'savvao' ityAdi, 'sarvataH ' aihikAmuSmikApAyAd 'apramattasya' AtmahiteSu jAgrato nAsti bhayaM saMsArApasadAtsakAzAtkarmmaNo vA, apramattatA ca kaSAyAbhAvadbhavati, tadabhAvAccazeSamohanIyAbhAvaH, tato'pyazeSakarmmakSayaH, tadevamekAbhAve sati bahUnAmabhAvasambhavaH, ekAbhAvo'pi bahUvabhAvAnAntarIyaka ityevaM gatapratyAgatasUtreNa hetuhetumadbhAvaM darzayitumAha Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH -1, adhyayanaM-3, uddezakaH-4 179 'jeega' mityAdi, yo hipravarddhamAnazubhAdhyavasAyadhirUDhakaNDakaHekam-anantAnubandhinaM krodhaM 'nAmayati' kSapayati sa bahUnapi mAnAdInAmayati kSapayati apratyAkhyAnAdIn vA svabhedAnnAmayati, mohanIyaM caikaM yo nAmayati sa zeSA api prakRtI mayati, yo vA bahUn sthitizeSAnnAmayati so'nantAnubandhinamekaM nAmayati mohanIyaM vA, tathAhi-ekona- saptatibhirmohanIyakoTIkoTibhiH kSayamupAgatAbhiH jJAnAvaraNIyadarzanAvaraNIyavedanIyAntarAyANAmekonatriMzadbhiH nAmagotrayorekonaviMzatibhiHzeSakoTIkoTyA'pi dezonayAmohanIyakSapaNA) bhavati, nAnya ityato'padizyateyo bahunAmaH sa eva paramArthata ekanAma iti, nAma iti kSapako'bhidhIyate upazAmakovA, upazamazreNyAzrayeNaikabahUpazamatA baDhekopazamatA vAvAcyeti, tadevaM baDhekakAbhAvamantareNa mohanIyakSayasyopazamasya vA'bhAvaH, tadabhAve ca jantUnAM bahuduHkhasambhava iti darzayati- 'dukkha' mityAdi, 'duHkham' asAtodayastatkAraNaM vA karma tat 'lokasya' bhUtagrAmasyajJaparijJayA jJAtvApratyAkhyAnaparijJayAcayathAtadabhAvobhavatitathAvidadhyAt, kathaM tadabhAvaH? kA vA tadabhAve guNAvAptirityubhayamapi darzayitumAha-'vaMtA' ityAdi, 'vAntvA' tyaktvA lokasya-Atmavyatiriktasya dhanaputrazarIrAdeH 'saMyoga' mamatvapUrvakaM sambandhaM zArIraduHkhAdihetutaHtukarmopAdAnakAraNaMvA yAnti' gacchanti dhIrAH" karmavidAraNasahiSNAvaH yAntyanenamokSamitiyAnaMcAritraMtaccAnekabhavakoTidurlabhaM labdhamapipramAdyatastathAvidhakarmodayAt svapnAvAptanidhisamatAmavApnotyato mahacchabdena vizeSyate, mahacca tadyAnaM ca mahAyAnaM, yadivA mahadyAna-samyagdarzanAditrayaM yasya sa mahAyAno-mokSastaM yAntIti sambandhaH / syAt-kimekenaiva bhavenAvAptamahAyAnadezyacAritrasya mokSAvAptiruta pAramparyeNa?, ubhayathA'pi brUmaH, tadyathA avAptatadyogyakSetrakAlasya laghukarmaNastenaivabhavena muktyavAptiraparasyatvanyatheti darzayatipareNa para' mityAdi, samyakatvapratiSiddhanarakagatitiryaggatayo jJAnAvAptiyathAzaktipratipAlitasaMyamA AyuSaH kSayAt saudharmAdikaM devalokamavApnuvanti, tato'pi puNyazeSatayA karmabhUmyAryakSetrasukulotpattyArogyazraddhAzravaNasaMyamAdikamavApya viziSTataraM svargamanuttaropapAtikaparyantamadhitiSThanti, punarapitatazcayatasyAvAptamanuSyAdisaMyamabhAvasyAzeSakarmakSayAnmokSaH, tadevaM pareNa - saMyamenoddiSTavidhinA 'paraM' svargaM pAramparyeNApavargamapi yAnti, yadivA 'pareNa' samyagdRSTiguNasthAnena 'paraM' dezaviratyAdyayogikevaliparyantaM guNasthAnakamadhitiSThanti, pareNa vA'nantAnubandhikSayeNollasatkaNDakasthAnAH paraM darzanamohanIyacAritramohanIyakSayaMghAtibhavopagrAhikarmaNAMvAkSayamavApnuvanti, evaMvidhAzca karmakSapaNodyatAjIvitaMkiyadgataMkiMvAzeSamityevaM nAvakAGkSanti, dIrghajIvitvaM nAbhilaSantItyarthaH, asaMyamajIvitaM vA nAvakAGkSantIti, yadivApareNa paraMyAntItyuttarottarAM tejolezyAbhavApnuvantIti, uktaM ca___"je ime ajjattAe samaNA niggaMthA viharaMti ee NaM kassa teyalessaM vIIvayaMti ?, goyamA! mAsapariyAe samaNe niggaMthe vANamaMtarANaM devANaMteyalessaM vIivayai, evaMdumAsapariyAe asuriMdavajjiyANaM bhavaNavAsINaM devANaM, timAsapariyAe asurakumArANaM devANaMcaumAsapariyAe gahagaNanakkhattatArArUvANaM joisiyANaM devANaM, paMcamAsapariyAe caMdimasUriyANaM joisiMdANaM joisarAINaM teulessaM, chammAsapariyAe sohammIsANANaM devANaM, sattamAsapariAe Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 AcArAGga sUtram 9/13/4/136 sanaMkumAramAhiMdANaM devANaM, aTThamAsapariyAe baMbhalogalaMtagANaM devANaM, navamAsapariAe mahA sukkasahassArANaMdevANaM, dasamAsapariyAe ANayapANayaAraNaccuANaMdevANaM, egArasamAsapariyAe gevejANaM, bArasamAse samaNe niggaMthe anuttarovavAiyANaM devANaM teyalesaMvIyavayai,teNa paraMsukke sukkaabhijaaiibhvittaatopcchaasijjhi|" yazcAnantAnubandhyAdikSapaNodyataHsa kimekakSayAdeva pravartate uta netyAha mU. (137) egaM vigiMcamANe puDho vigiMcai, puDhovi, saDDhI ANAe mehAvI logaM ca ANAe abhisamiccA akuobhayaM, asthi satyaM pareNa paraM, nasthi asatthaM pareNa prN| vR. 'ekam anantAnubandhinaMkrodhaMkSapakazreNyArUDhaHkSapayan pRthag' anyadapidarzanAdikaM kSapayati,baddhAyuSko'pidarzanasaptakamayAvatkSapayati, pRthaganyadapikSapayannavazyamanantAnubandhinAmakaMkSapayatipRthag-anya kSayAnyathAnupapatteH, kiMguNaHkSapakazreNiyogyobhavatItyAha-'saDDhI' ityAdi,zraddhA-mokSamArgAdyamecchAvidyateyasyAsauzraddhAvAn 'AjJAyA tIrthakarapraNItAgamAnusAreNa yathoktAnuSThAnavidhAyI medhAvI' apramattayatiH maryAdAvyavasthitaH zreNyoM nApara iti / kiM ca'logaMca' ityAdi, caHsamuccaye lokaM SaGjIvanikAyAtmakaMkaSAyalokaMvA 'AjJAyA' maunIndrAgamopadezena 'abhisametya' jJAtvA SaDjIvanikAyalokasya yathA na kutazcinimittAbhayaM bhavati tathA vidheyaM, kaSAyalokapratyAkhyAnaparijJAnAca tasyaiva parihaturna kutazcidbhayamupajAyata iti, lokaM vA carAcaramAjJayA-AgamAbhiprAyeNAbhisametya na kutazcidaihikAmuSmikApAyasandarzanato bhyNbhvti| tacca bhayaMzastrAmavati, tasyacazastrasya prakarSagatirastyutaneti?,astItidarzayati 'atthi' ityAdi, tatra dravyazastraMkRpANAditatpareNApiparamasti-tIkSNAdapitIkSNataramasti, lohakartRsaMskAravizeSAt, yadivA zastramityupaghAtakAri tata ekasmAtpIDAkAriNo'nyat pIDAkAryutpadyate tato'pyaparamiti, tadyathA-kRpANAbhighAtAdvAtotkopaH tataH ziro'tiH tasyA jvaraH tato'pi mukhazoSamUrchAdaya iti, bhAvazastrapAramparya tvekasUtrAntaritaM svata eva pratyAkhyAnaparijJAdvAreNa vakSyati, yathAcazastrasya prakarSagatirasti pAramparyaMvA vidyate azastrasya tathA nAstItidarzayitumAha-'natthi' ityAdi, 'nAsti' na vidyate, kiMtad?- 'zastraM' saMyamaH tat 'pareNa para'miti prakarSagatyApannamiti, tathAhi-pRthivyAdInAM sarva tulyatA kAryA na mandatIvrabhedo'stIti, pRthivyAdiSusamabhAvatvAt sAmAyikasya,athavAzailezyavasthAsaMyamAdapi paraH saMyamo nAsti, tadUrvaMguNasthAnAbhAvAditi bhAvaH |yohi krodhamupAdAnato bandhataH sthiti vipAkato'nantAnubandhilakSaNataH kSayamAzritya pratyAkhyAnaparijJayA jAnAti so'paramAnAdidarzApItyetadeva pratisUtraM lagayitavyamityAha mU. (138)je kohadaMsI se mANadaMsI, jemANadaMsIsemAyAdaMsI, je mAyAdaMsI se lobhadaMsI, je lobhadaMsI se pijjadaMsI, je pijjadaMsI se dosadaMsI, je dosadaMsI se mohadaMsI, je mohadaMsI se gabbhadaMsI, je gabbhadesIjammadaMsIseje jammadaMsI se mAradaMsI, jemAradaMsI se narayadaMsI, je narayadaMsI se tiriyadaMsI, je tiriyadaMsI se dukkhdNsii| se mehAvI abhinivaTTijA kohaMcamANaM nicamAyaMca lobhaMca pijaMca dosaMca mohaMcagabbha cajammaMcamAraMca narayaMcatiriyaMcadukkhaMcAeyaMpAsagassadasaNaMuvarayasatthassa paliyaMtakarassa, AyANaM nisiddhA sagaDabbhi, kimatthi ovAhI pAsagassa? na vijai?, ntthi-ttibemi|| Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 3, uddezakaH 3 181 vR. yo hi krodhaM svarUpato vetti anarthaparityAgarUpatvAjjJAnasya pariharati ca sa mAnamapi pazyati pariharati ceti, yadivA yaH krodhaM pazyatyAcarati sa mAnamapi pazyati, mAnAdhyAto bhavatItyarthaH, evamuttaratrApi AyojyaM, yAvat sa duHkhadarzIti, sugamatvAnna vivriyate / sAmprataM krodhAdeH sAkSAnnivarttanamAha - 'se' ityAdi, sa medhAvI 'abhinivarttayed' vyAvarttayet, kiM tat ? - 'krodhamityAdi yAvadduHkhaM', sugamatvAdvayAkhyAnAbhAvaH, svamanISikAparihArArthamAha- 'eya' mityAdi, 'etad' anantaroktamuddezakAderArabhya pazyakasya-tIrthakRto darzanam - abhiprAyaH, kimbhUtasya ? - uparatazastraya paryantakRtaH, punarapi kimbhUto'sau ? - ' AyANa' mityAdi, AdAnaM karmmopAdAnaM niSedhya pUrvasvakRtakarmmabhidasAviti kiM cAsya bhavatItyAha - 'kimatthI' tyAdi, 'pazyakasya'; kevalinaH / 'upAdhiH' vizeSaNaM upAdhIyata iti vopAdhiH, dravyato hiraNyAdirbhAvato'STaprakAraM karmma, sadvividho'pyupAdhiH kimastyAhosvinna vidyate ?, nAstIti etadahaM bravImi sudharmasvAmI jambUsvAminaM kathayati, yathA so'haM bravImi yena mayA bhagavatpAdAravindamupAsa (ya) tA sarvametadazrAvi tadbhavate tadupadiSTArthAnusAritayA kathayAmi, na punaH svamativikalpazilparacanayeti adhyayanaM-3, uddezakaH-4 samAptaH vR. gataH sUtrAnugamaH, tadgatau ca samAptazcaturthoddezakaH // tatsamAptau cAtItAnAgatanayavicArAtidezAt / adhyayanaM -3 - samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA zIlAGkAcArya viracitA prathama zrutaskandhe dvitIya adhyayana TIkAparisamAptA adhyayanaM 4 - samyakatva vR. uktaM tRtIyamadhyayanaM sAmprataM caturthamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - iha zastraparijJAyAmanvayavyatirekAbhyAM SaDjIvanikAyAn vyutpAdayatA jIvAjIvapadArthadvayaM vyutpAditaM, tadvadhe ca bandhaM viratiM ca bhaNatA'' sravasaMvarapadArthadvayamUce, tathA lokavijayAdhyayane loko yathA badhyate yathA ca mucyata iti vadatA bandhanirjara gadite, zItoSNIyAdhyayane tu zItoSNarUpAH parISahAH soDhavyA iti bhaNatA tatphalalakSaNo mokSo'bhihitaH, tatazcAdhyayanatrayeNa saptapadArthatmakaM tattvamabhihitaM tattvArthazraddhAnaM ca samyakatvamucyate, tadadhunA pratipAdyate, anena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi vyAvarNyopakrame'rthAdhikAro dvedhA, tatrAdhyayanArthAdhikAraH samyakatvAkhyaH zastraparijJAyAM prAgevAbhANi, uddezakArthAdhikArapratipAdanAya tuniryuktikAra Ahani. [215] paDhame sammAvAo bIe dhammappavAiyaparikkhA / taie aNavajjatavo na hu bAlataveNa mukkhutti / / ni. [216 ] uddesaMmi cautthe samAsavayaNeNa niyamanaM bhaNiyaM / tamhA ya nANadaMsaNatavacaraNe hoi jaiyavvaM // Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/4/-/- [ni. 216] vR. prathamoddezake samyagvAda ityayamarthAdhikAraH, samyag - aviparIto vAdaH samyagvAdoyathAvasthitavastvAvirbhAvanaM, dvitIye tu dharmmapravAdikaparIkSA, dharmyaM pravadituM zIlaM yeSAM te dharmmapravAdinasta eva dharmmapravAdikAH, dharmmaprAvAdukA ityarthasteSAM parIkSA-yuktAyuktavicAraNamiti, tRtIye'navadyatapovyAvarNanaM, na ca bAlatapasA - ajJAnitapazcaraNena mokSa ityayamarthAdhikAraH, caturthoddezake tu 'samAsavacanena' saGkSepavacanena 'niyamanaM bhaNitaM ' saMyata ukta iti / tadevaM prathamoddezake samyagdarzanamuktaM, dvitIye tu samyagjJAnaM, tRtIye bAlatapovyudAsena samyaktapaH, caturthe tu samyakcAritramiti, tasmAccazabdoM hetau, yatazcatuSTayamapi mokSAGgaM prAguktaM tasmAt jJAnadarzanastapazcaraNeSu 'mumukSuNA yatitavyaM' tatpratipAlanAya yAvajjIvaM yatno vidheya iti gAthAdvayArthaH // adhunA nAmaniSpannanikSepAyAtasya samyakatvAbhidhAnasya nikSepaM cikIrSurAhani. [217] nAmaMThavaNAsammaM davvasammaM ca bhAvasammaM ca / eso khalu sammassA nikkhevo cauvviho hoi // vR. akSarArthaH sugamaH, bhAvArthaM tu sugamanAmasthApanAvyudAsena dravyabhAvagataM niryuktikAraH pratipipAdayiSurAha 182 ni. [218] aha davvasamma icchAnulomiyaM tesu tesu davvesuM / kayasaMkhayasaMjutto patta jaDha bhinna chinnaM vA // vR. 'athe'tyAnantarye jJazarIrabhavyazarIravyatiritaM dravyasamyakatvamityAha, 'aicchAnulomikaM' icchA - cetaH pravRttirabhiprAyastasyAnulomam-anukUlaM tatra bhavamaicchAnulomikaM tacca teSu teSvicchA bhAvAnukUlyatAbhAkSu dravyeSu kRtAdyupAdhibhedena saptadhA bhavati, tadyathA kRtam - apUrvameva nirvirttitaM rathAdi, tasya yathA'vayavalakSaNaniSpatterdravyasamyakkartustannimittacittasvAsthyotpatteH yadarthaM vA kRtaM tasya zobhanAzukaraNatayA samAdhAnahetutvAdvA dravyasamyag 1, evaM saMskRte'pi yojyaM, tasyaiva rathAderbhagnajIrNApoDhAparAvayasaMskArAditi 2, tathA yayordravyayoH saMyogoguNAntarAdhAnAya nopamardAya upabhokturvA manaHprItyai payaH zarkarayoriva tatsaMyuktadravyasamyak 3, tathA yaThAyuktaM dravya lAbhahetutvAdAtmanaH samAdhAnAya prabhavati tatprayuktadravyasamyak 4, pAThAntaraM vA- 'uvautta'tti yadupayuktam- abhyavahRtaM dravyaM manaH samAdhAnAya prabhavati tadupayuktadravyasamyak 4, tathA jaDhaMparityaktaM yadbhArAdi tattyaktadravyasamk 5, tathA dadhibhAjanAdi bhinnaM sat kAkAdisamAdhAnotpatterbhinnadravyasamyak 6, tathA'dhikamAMsAdicchedAcchinnasamyak 7, sarvamapyetatsamAdhAnakAraNatvAdravyasamyak, viparyayAdasamyagiti gAthArthaH // bhAvasamyakpratipAdanAyAha - * ni. [219] tivihaM tuM bhAvasammaM daMsaNaM nANe tahA carite ya / daMsaNacaraNe tivihaM nANe duvihaM tu nAyavvaM // vR. trividhaM bhAvasamyak - darzanajJAnacAritrabhedAt, punarapyekaikaM bhedata AcaSTe-tatra darzanacaraNe pratyekaM trividhe, tadyathA anAdimidhyAdhSTerakRtatripuJjasya yathApravRttakaraNakSINazeSakarmmaNo dezonasAgaropamakoTikoTIsthitikasyApUrvakaraNabhinnagranthermithyAtvAnudayalakSaNamantarakaraNaM vidhAyAnivRttikaraNena prathamaM samyakatvamutpAdayata aupazamikaM darzanam 1, uktaM ca"UsaradesaM daDDhellayaM ca vijjhAi vaNadavo pappa / iya micchattAnudae uvasamasammaM lahai jIvo' 119 11 ?? Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-4, upodghAtaH upazamazreNyAM caupazamikamiti 2, tathA samyakatvapudgalopaSTambhajanitAdhyavasAyaH kSAyopazamikaM 2, darzanamohanIyakSayAt kSAyikaM 3, cAritramapyupazamazreNyAmaupazamikaM 1 kaSAyakSayopazamAt kSAyopazamikaMcAritraM 2 cAritramohanIyakSayAtkSAyikaM 3, jJAne tu bhAvasamyag dvidhA jJAtavyaM, tadyathA-kSAyopazamikaM kSAyikaM ca, tatra caturvidhajJAnAvaraNIyakSayopazamAt matyAdi caturvidhaM kSAyopazamikaM jJAnaM, samastakSayAtkSAyika kevljnyaanmiti| tadevaM trividhe|'pi bhAvasamyakatve darzite sati parazcodayati-yadyevaMtrayANAmapi samyagvAdasambhave kathaM darzanasyaiva samyakatvAdo rUDho ? yadihAdhyayane vyAvaya'te, ucyate, tadbhAvabhAvitvAditarayoH, tathAhi-mithyATeste na staH, atra ca samyakatvaprAdhAnyakhyApanAya andhetararAjakumAradvayena bAlAGganAdhavabodhArthaM dRSTAntamAcakSate-tadyathA __udayasenarAjJo vIrasenasUrasenakumAradvayaM, tatra vIraseno'ndhaH, sa ca tatprAyogyA gAndhavAdikAH kalA grAhitaH, itarastvabhyastadhanurvedo lokazlAdhyA padavImagamat, etacca samAkarNya vIrasene nApi rAjA vijJaptoyathA'hamapidhanurvedAbhyAsaMvidadhe, rAjJA'pitadAgrahamavagamyAnujJAtaH, tato'sausamyagupAdhyAyopadezAtprajJAtizayAdabhyAsavizeSAccazabdavedhI saJjajJe, tenacArUDhayauvanena svabhyastadhanurvedavijJAnakriyeNAgaNitacakSurdarzanasadasadmAvena zabdavedhitvAvaSTambhAtparabalopasthAne sati rAjAyuddhAyAdezaMyAcitaH, tenApiyAcyamAnena vitere, vIrasenenaca zabdAnuvedhitayAparAnIke jajRmbhe, paraizcAvagatakumArAndhabhAvairmUkatAmAlambyAsau jagrahe, sUrasenena ca viditavRtAntena rAjAnamApRcchaya nizitazarazatajAlAvaSTabdhaparAnIkena mocitaH / tadevamabhyastavijJAnakriyo'pi cakSurvikalatvAnnAlamabhipretakAryasiddhaye iti / etadeva niyuktikAro gAthayopasaMhartumAhani. [220] kuNamANo'vi ya kiriyaM pariccayaMtovi synndhnbhoe| dito'viduhassa uraM na jiNai aMdho parANIyaM / / / vR. kurvannapi kriyAM parityajannapi svajanadhanabhogAn dadadapi duHkhasyoraH na jayatyandhaH parAnIkamiti gAthArthaH / / tadevaM dRSTAntamupadazya dArzantikamAhani. [221] kuNamANo'vi nivittiM paricayaMto'vi synndhnnbhoe| dito'viduhassa uraM micchaddiTThI na sijjhai u // vR. kurvannapi nivRttim anyadarzanAbhihitAM, tadyathA-paJca yamAH paJca niyamA ityAdikAM tathA parityajannapisvajanadhanabhogAnpaJcAgnitapaAdinA dadadapiduHkhasyoraH mithyASTinasidhyati, turavadhAraNe, naiva sidhyati, darzanavikalatvAd, andhakumAravat asamarthaH kAryasiddhaye / yata evaM tataH kiM karttavyamityAha. ni. [222] tamhA kammANIyaM jeumaNo daMsaNaMmi payaijjA / saNavao hi sa phalANi huMti tvnaanncrnnaaii|| vR. yasmAtsiddhimArgamUlAspadaM samyagdarzanamantareNa na karmakSayaH syAt, tasmAtkAraNAtkAnIkaM jetumanAH samyagdarzane prayateta, tasmiMzca sati yadmavati taddarzayati-darzanavato hi 'hiH' hetau yasmAtsamyagadarzaninaHsaphalAni bhavantitapojJAnacaraNAnyatastatra yalavatAbhAvyamiti gaathaarthH||prkaaraantrennaapismygdrshnsy tatpUrvakANAMcaguNasthAnakAnAMguNamAvirbhAvayitumAha Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 AcArAGga sUtram 1/-/4/-/- [ni. 223] ni. [223] sammattupattI sAvae yavirae anNtkmmse| dasaNamohakkhavae uvasAmante ya uvsNte| ni. [224] khavae ya khINamohe jiNe aseDhI bhave asaMkhijjA / tavivarIo kAlo saMkhijjaguNAi seDhIe / vR.samyaktvasyotpattiH samyakatvotpattistasyAM vivakSitAyAmasaGghayeyaguNA zreNirbhavedityuttaragAthAntei kriyAmapekSya sambandho lagayitavyaH, kathamasaGkhayeyaguNA zreNirbhavediti ?, atrocyate,iha mithyAdRSTayodezonakoTIkoTikarmAsthitikA granthikasattvAste karmanirjarAmAzritya tulyAH, dharmapracchanotpannasaMjJAstebhyo'saGghayeyaguNanirjarakAH, tato'pipipRcchiSuH sansAdhusamIpaM jigamiSustasmAdapi kriyAviSTaH pRcchan, tato'pi dharma pratipitsuH, asmAdapi kriyAviSTaH pratipadyamAnaH, tasmAdapi pUrvapratipanno'saGkhayeyaguNanirjaraka iti samyakatvotpattivyAkhyAtA, tadanantaraM viratAviratiM pratiritsupratipadyamAnapUrvapratipannAnAmuttarottarasyAsaGkhayeyaguNA nirjarA yojyA, evaM sarvaviratAvapIti, tato'pi pUrvapratipannasarvavirateH skaashaat| 'anaMtakammaMse'tti 'padaikadeze padaprayoga' iti yathA bhImaseno bhImaH satyabhAmAbhAmA evamanantazabdopalakSitA anantAnubandhinaH, te hi mohanIyasyAMzAH-bhAgAH- tAMzcikSapayiSurasaGkhayeyaguNanirjarakaH, tato'pi kSapakaH, tasmAdapi kSINAnantAnubandhikaSAyaH, etadeva darzanamohanIyatraye'bhimukhakriyArUDhApavargatrayamAyojyaM, tato'pi kSINasaptakAkSINasaptaka evopazamazreNyArUDho'saGkhyeyaguNanirjarakaH, tato'pyupazAntamohaH, tasmAdapi cAritramohanIyakSapakaH, tato'pi saptaka evopazamazreNyArUDho'saGkhayeyaguNanirjarakaH, tato'pyupazAntamohaH, tasmAdapi cAritramohanIyakSapakaH, tato'pi kSINamohaH, atra cAbhimukhAditrayaM yathAsambhavamAyojanIyam, asmAdapi 'jino' bhavasthakevalI, tasmAdapi shaileshyvstho'sngghyeygunnnirjrkH| tadevaM karmanirjarAyai asaGkhayeyalokAkAzapradezapramANaniSpAditasaMyamasthAnapracayopAttazreNiH sottarottareSAmasaGkhyeyaguNA, uttarottarapravarddhamAnAdhyavasAyakaNDakopapatteriti, kAlastu tadviparIto'yogikevalina Arabhya pratilomatayA saGkhayeyaguNayA zreNyA jJeyaH, idamuktaM bhavatiyAvatkAlena yAvatkarmAyogikevalIkSapayati tAvanmAtra karma sayogikevalI saGkhayeyaguNena kAlena kSapayati evaM pratilomatayAyAvaddharmaM pipRcchiSustAvanneyamiti gaathaadvyaarthH||evmnntroktyaa nItyA darzanavataH saphalAni tapojJAnacaraNAnyabhihitAni, yadi punaH kenacidupAdhinA vidadhAti tataH saphalatvAbhAvaH, kathAsAvupAdhistamAhani. [225] AhArauvahipUA iDDhIsuya gAravesukaitaviyaM / emeva bArasavihe tavaMmi na hu kaitave smnno|| vR.AhArazca upadhizca pUjA ca Rddhizca-AmarpoSadhyAdikA AhAropadhipUjarddhayastAsu nimittabhUtAsujJAnacaraNakriyAMkaroti, tathAgAraveSu triSupratibaddhoyatkaroti tatkRtrimamityucyate, yathA cajJAnacaraNayorAhArAdyarthamanuSThAnaM kRtrimaMsanna phalavadmavati evaMsabAhyAbhyantare dvAdazaprakAre tapasyapIti, na ca kRtrimAnuSThAyinaH zramaNabhAvo, na cAzramaNasyAnuSThAnaM guNavaditi, tadevaM nirupadherdarzanavatastapojJAnacaraNAni saphalAnIti sthitamato darzane yatitavyaM, darzanaM ca Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 4, uddezaka : 1 - 185 tattvArthazraddhAnaM, tattvaM cotpannApagatakalaGkAzeSapadArthasattAvyApijJAnaistIrthakRmiryadabhASi, tadeva sUtrAnugamAyAtena sUtreNa darzayati -: adhyayanaM-4 - uddezakaH 1 : mU. (139) se bemi je aIyA je ya paDupannA AgamissA arahaMtA bhagavaMto te savve evamAikkhanti evaM bhAsaMti evaM pannaviMti evaM parUviMti - savve pANA savve bhUyA savve jIvA savve sattA na haMtavvA na ajjAveyavvA na paridhittavvA na pariveyavvA na uddaveyavvA, esa dhamme suddhe niie samicca loyaM kheyaNNehiM paveie, taMjahA - uTThiesa vA anuTThiesu vA uvaTThiesu vA anuvaTThiesu vA uvarayadaMDesu vA anavarayadaMDesu vA sovahiesu vA aNovahiesuvA saMjogaraesu vA asaMjogaraesu vA, taccaM ceyaM tahA ceyaM asti ceyaM pavuccai // vR. gautamasvAmyAha-yathA so'haM bravImi yo'haM tIrthakaravacanAvagatatattvaH zraddhaiyavacana iti, yadivA zauddhodaniziSyAbhimatakSaNikatvavyudAsenAha-yena mayA pUrvamabhANi so'hamadyApi bravImi nAparo, yadivA sezabdastacchabdArthe yacchraddhAne samyakatvaM bhavati tadahaM tatvaM bravImIti, ye'tItAH - atikrAntA ye ca pratyutpannAH- varttamAnakAlabhAvino ye cAgAminaH ta evaM prarUpayantIti sambandhaH, tatrAtikrAntAstIrthakRtaH kAlasyAnAditvAdanantA atikrAntA anAgatA apyanantA AgAmikAlasyAnantatvAtteSAM ca sarvadaiva bhAvAditi, varttamAnatIrthakRtAM ca prajJApakApekSitayA anavasthitatve satyapyutkRSTajaghanyapadina eva kathyante, tatrotsargataH samayakSetrasambhavinaH saptatyuttarazataM taccaivaM paJcasvapi videheSu pratyekaM dvAtriMzatkSetrAtmakatvAdekaikasmin dvAtriMzat dvAtriMzat paJcasvapi bharateSu paJcaivamairAvateSvapIti, tatra dvAtrizaMtpaJcabhirguNitAH SaSTayuttarazataM (160) bharatairAvatadazaprakSepeNa saptatyadhikaM zatamiti, jaghanyatastu viMzatiH, sA caivaM paJcasvapi mahAvideheSu mahAvidehAntarmahAnadyubhayataTasadbhAvAttIrthakRtAM pratyekaM catvAraH, te'pi paJcabhirguNitA viMzatirbharatairAvatayostvekAntasuSamAdAvabhAva eveti, anye tu vyAcakSate - meroH pUrvAparavidehayorekaikasadbhAvAnmahAvidehe dvAveva, tataH paJcasvapi dazaiveti, tathA ca te AhuH"sattarasayamukkosaM iare dasa samayakhettajiNamANaM / 119 11 cottIsa paDhamadIve anaMtara'ddhe ya te duguNA " ke ime ? - 'arhanto' arhanti pUjAsatkArAdikamiti, tathA aizvaryAdyupetA bhagavantaH, te sarva eva parapraznAvasare evamAcakSate yaduttaratra vakSyate, varttamAnanirdezasyopalakSaNArthatvAdidamapi draSTavyam-evamAcacakSire evamAkhyAsyanti, evaM sAmAnyataH sadevamanujAyAM pariSadi arddhamAgadhayA sarvasattvasvabhASAnugAminyA bhASayA bhASante, evaM prakarSeNa saMzItyapanodAyAntevAsino jIvAjIvAnavabandhasaMvaranirjarAmokSapadArthAn jJApayanti prajJApayanti, evaM samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetavaH svaparabhAvena sadasatI tattvaM sAmAnyavizeSAtmakamityAdinA prakAreNa prarUpayanti, ekArthikAni vaitAnIti, kiM tadevamAcakSate iti darzayati yathA 'sarve prANAH' sarva eva pRthivyaptejovAyuvanaspatayaH dvitricatuHpaJcendriyAzcendriyabalocchAsanizvAsAyuSkalakSaNaprANadhAraNAt prANAH, tathA sarvANi bhavanti bhaviSyantyabhUvanniti Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 AcArAGga sUtram 1/-/4/1/139 ca bhUtAni caturddazabhUtagrAmAntaH pAtIni evaM sarva eva jIvanti jIviSyanti ajIviSuriti jIvAH- nArakatiryagnarAmaralakSaNAzcaturgatikAH, tathA sarva eva svakRtasAtAsAtodayasukhaduHkhabhAjaH sattvAH, ekArthAvaite zabdAH 'tattvabhedaparyAyaiH pratipAdana' mitikRtveti, ete ca sarve'pi prANinaparyAyazabdAveditA na hantavyAH daNDakazAdibhiH nAjJApayitavyAH prasahyAbhiyogadAnato na parigrAhyA mRtyadAsadAsyAdimamatvaparigrahato na paritApayitavyAH zArIramAnasapIDotpAdanato nApadrAvayitavyAH prANavyaparopaNataH 'eSaH' anantarokto 'dharmmo' durgatyargalAsugatisopAnadezyaH, asya ca pradhAnapuruSArthatvAdvizeSaNaM darzayati 'zuddhaH' pApAnubandharahitaH na zAkyadhigjAtInAmivaikendriyapaJcendriyavadhAnumatikalaGkAGkitaH, tathA 'nityaH' apracyutirUpaH, paJcasvapi videheSu sadAbhavanAt, tathA 'zAzvataH ' zAzvatagatihetutvAt yadivA nityatvAcchAzvato, na tu nityaM bhUtvA na bhavati, bhavyatvavat, abhUtvA ca nityaM bhavati ghaTAbhAvavaditi, ayaM tu trikAlAvasthAyIti, amuM ca 'lokaM ' jantulokaM duHkhasAgarAvagADhaM 'sametya' jJAtvA taduttaraNAya 'khedajJaiH' jantuduHkhaparicchettRbhiH 'praveditaH' pratipAdita iti etacca gautamasvAmI svamanISikAparihAreNa ziSyamatisthairyArthaM babhASe / / enameva sUtroktamarthaM niyuktikAraH sUtrasaMsparzakena gAthAdvayena darzayatini. [226] je jinavarA aIyA je saMpai je anAgae kAle / savvevi te ahiMsaM vadiMsu vadihiMti vivadiMti // ni. [227] chappiya jIvanikAe novi haNe no'vi a haNAvijjA / via aNumanijjA sammattassesa nijuttI // vR. tIrthakaropadezazca paropakAritayA tatsvAbhAvyAdeva pravarttamAno bhAskarodaya iva prabodhyavizeSanirapekSatayA pravarttate (tat) tadyathetyAdinA darzayati- 'taMjahA - uTThiesa vA' ityAdi, dharmmacaraNAyodyatA utthitA - jJAnadarzanacAritrodyogavantaH, tadviparyayeNAnutthitAH teSu nimittabhUteSu tAnuddizya bhagavatA sarvavedinA trijagatpatinA dharmmaH praveditaH, evaM sarvatra lagayitavyaM, yadivA utthitAnutthiteSu dravyato niSaNNAniSaNNeSu, tatraikAdazasu gaNadhareSUtthiteSveva vIravarddhamAnasvAminA dharmmaH praveditaH, tata upasthitA dharmma zuzrUSavo jidhRkSavo vA tadviparyayeNAnupasthitAsteSviti, nimittasaptamI ceyaM, yathA carmmaNi dvIpInaM hantIti, nanu ca bhAvopasthiteSu cilAtipu trAdiSviva dharmmakathA yuktimatI anupasthiteSu tu kaM guNaM puSNAti ?, anupasthiteSvapIndranAgAdiSu vicitratvAtkarmmapariNateH kSayopazamApAdanAdguNavatyeveti yatkiJcidetat, prANina AtmAnaM vA daNDayatIti daNDaH, sa ca manovAkkAyalakSaNaH, uparato daNDo yeSAM te tathA, tadviparyayeNAnuparatadaNDAH, teSUbhayarUpeSvapi tatroparatadaNDeSu tatsthairyaguNAntarAdhAnArthaM dezanA, itareSu tUparatadaNDatvArthamiti, upadhIyate - saGga hyata ityupadhiH, dravyato hiraNyAdiH bhAvato mAyA, saha upadhinA vartanta iti sopadhikAstadviparyayeNAnupadhikAsteSviti, saMyogaH - sambandhaH putrakalatramitrAdijanitastatra ratAH saMyogaratAstadviparyayeNaikatvabhAvanAbhAvitA asaMyogaratAsteSvati, tevamubhayarUpeSvapi yadbhagavatA dharmmadezanA'kAritat 'tathyaM' satyametaditi, cazabdo niyamArthaH, tathyamevaitadbhagavadvacanaM, yathAprarUpitavastusadbhAvAttathyatA vacasau bhavatItyato vAcyamapi tathaiveti darzayati - tathA caitadvastu Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-4, uddezaka: 187 yathA bhagavAn jagAd, yathA-sarve prANA na hantavyA ityAdi, evaM samyagdarzanaM zraddhAnaM vidheyam, etaccAsminneva maunIndrapravacane samyagmokSamArgavidhAyini samastadambhaprabandhoparate prakarSeNocyate procyateiti, natuyathAanyatra nahiMsyAtsarvabhUtAnI tyabhidhAyAnyatravAkyeyajJapazuvadhAbhyanujJAnAt pUrvottarabAdheti // tadevaM samyakatvasvarUpamabhidhAya tadavAptau yadvidheyaM tadarzayitumAha mU. (140) taM Aittu na nihe na nikkhive jANittu dhammaM jahA tahA, diThehiM nivveyaM gacchijjA, no logssesnnNcre| vR. 'tat' tattvArthazraddhAnalakSaNaMsamyagdarzanamAdAya-gRhItvA tatkAryAkaraNato 'nanihe'ti nagopayet, tathAvidhasaMsargA dinimittotthapitamithyAtvo'pijIvasAmarthyaguNAna tyajedapi, yathA vAzaivazAkyAdInAMgRhItvA vratAnipunarapivratezvarayAgAdividhinA gurusamIpe nikSipyopravrajanaM, evaM gurvAdaH sakAzAdavApya samyagdarzanaM 'na nikSipet' na tyajet, kiM kRtvA ? ___ yathA tathA'vasthitaM dharma jJAtvA zrutacAritrAtmakamavagamya, vastunAM vA dharmasvabhAvamavabudhyeti / tadavagametu kiMcAparaM kuryAdatyAha-'diTehiM' ityAdi, TairiSTAniSTarUpairnirveda gacched, virAgaM kuryAdityarthaH, tathAhizabdaiHzrutaiH rasairAsvAditairgandhairAghrAtaiH sparzaH spRSTaiH sadbhirevaM bhAvayetyathAzubhetaratApariNAmavazAdbhavatItyataH kasteSurAgo dvessoveti| kiMca-'noloyassa' ityAdi, 'lokasya' prANigaNasyaiSaNA-anveSaNA iSTeSu zabdAdiSu pravRttiraniSTeSu tu heyabuddhistAM 'nacaret na viddhyaat||ysy caiSA lokaiSaNA nAstitasyAnyApyaprazastA matinAstItidarzayati mU. (141) jassa natthi imA jAI aNNA tassa kao siyA?, dilaiMsuyaM mayaM viNNAyaM jaMeyaMparikahijai, samemANA palemANA puNo puNo jaaiNpkppNti| vR.yasyamumukSoreSAjJAtiH-lokaiSaNAbuddhiH 'nAsti' navidyate, tasyAnyAsAvadyArambhapravRttiH kutaH syAt ?, idamuktaM bhavati-bhogecchArUpAM lokaiSaNAM parijihIrSornaiva sAvadyAnuSThAna pravRttirupajAyate, tadarthatvAttasyA iti, yadivA 'imA' anantaroktatvAt pratyakSA samyakatvajJAtiH prANino na hantavyA iti vA yasya na vidyate tasyAnyA avivekinI buddhiH kumArgasAvadyAnuSThAnaparihAradvAreNa kutaH syAt ? / ziSyamatisthairyArthamAha "diTTha'mityAdi, yadetanmayAparikathyatetatsarvajJaiH kevalajJAnAvalokenadRSTaM, tataHzuzrUSubhiH zrutaM,laghukarmaNAM bhavyAnAMmataM, jJAnAvaraNIyazrayopazamAdvizeSeNa jJAtaM vijJAtam, ato bhavatA'pi samyakatvAdike matkathite yalavatA bhavitavyamiti / ye punaryathoktakAriNo na syuH te kathambhUtA bhaveyurityAha-"samemANA' ityAdi tasminneva manuSyAdijanmani 'zAmyanto' gAyanAtyarthamAsevAM kurvantaH tathA pralIyamAnAH' manojJendriyArtheSupaunaHpunyenaikendriyadvIndriyAdikAMjAtiMprakalpayanti, saMsArAvicchittiM vidadhatItyarthaH ||ydyevmviditvedyaaH sAmpratakSiNoyathAjanmakRtaratayaindriyArtheSu pralInAH paunaHpunyena janmAdikRtasandhAnA jantavastataH kiM kartavyamityAha mU. (142) aho arAo ya jayamANe dhIre sayA AgayapaNNANe pamatte bahiyA pAsa appamatte sayA parimijAsi-ttibemi / / vR. ahazca rAtriM ca yatamAna eva yalavAneva mokSAdhvani 'dhIraH' parISahopasargAkSobhyaH 'sadA sarvakAlam AgataM' svIkRtaM 'prajJAnaM' sadasadviveko yasya sa tathA, 'pramattAn' asaMyatAn Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 AcArAGga sUtram 9/-/4/1/142 paratIthikAnvAdharmAddahiya'sthitAnpazya, tAMzcatathA bhUtAndRSTvA kiM kuryAdityAha-'appamatte' ityAdi, apramattaH sannidrAvikathAdipramAdarahito'kSinimeSonmeSAdAvapisadopayuktaH parAkramethAH kamaripUn mokSAdhvani vA / itiradhikArasamAptau, bravImIti pUrvavat / adhyayanaM-4- uddezakaH 1 -samAptaH adhyayanaM-4-uddezakaH2:vR. uktaH prathamoddezakaH / sAmprataM dvitIyavyAkhyA pratanyate, asya cAyamabhisambandhaH-iha anantaroddezakesamyagvAdaHpratipAditaH,sacapratyanIkamithyAvAdavyudAsenAtmalAbhalabhate, vyudAsazca na parijJAnamantareNa, parijJAnaM ca na vicAramRte, ato mithyAvAdabhUtatIrthikamatavicAraNAyaidamupakramyate, anena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyedamAdisUtraM-'jeAsavA' ityAdi, yadiveha samyakatvamadhikRtaM,taccasaptapadArthazraddhAnAtmakaM, tatramumukSuNA'vagatazastraparijJAjIvAjIvapadArthenasaMsAramokSakAraNenirNetavye,tatrasaMsArakAraNamAnavastadgahaNAcca bandhagrahaNaM, mokSakAraNaMtunirjarA tadrahaNAcca saMvarastatkAryabhUtazca mokSaH sUcito bhavatItyata Azravanirjara saMsAramokSakAraNabhUte samyakatvavicArAyAte darzayitumAha mU. (143)je AsavAteparissavAje parissavAteAsavA, je aNAsavAte aparissavA je aparissavA te aNAsavA, ee pae saMbujjhamANe loyaM ca ANAe abhisamiccA puDho paveiyaM / vR. 'ya' iti sAmAnyanirdezaH, AzravatyaSTaprakAraM karma yairArambhaiste AmravAH, pariHsamantAtvati-galati yairanuSThAnavizeSaiste parisravAH, ya evAnavAH-karmabandhasthAnAni ta eva parivAnaH-karmanirjarAspadAni, idamuktaM bhavati-yAni itarajanAcaritAni sagaGganAdIni sukhakAraNatayA tAni karmabandhahetutvAdAnavAH, punastAnyeva tattvavidAM viSayasukhaparAGmukhAnAM niHsAratayA saMsArasaraNidezyAnItikRtvA vairAgyajanakAni ataH parivAmraH-nirjarAsthAnAni / sarvavastUnA manaikAntikatAM darzayitumetadeva viparyayeNAha 'je parissavA' ityAdi, ya eva parizravAH-nirjarAsthAnAni-arhatsAdhutapazcaraNadazavidhacakravAlasAmAcAryanuSThAnAdIni, tAnyeva karmamodayAvaSTabdhazubhAdhyavasAyasya durgatimArgapravRttasArthavAhasya jantormahAzAtanAvataH sAtaddhirasAgaravapravaNasyAnavA bhavantipApopAdAnakAraNAni jAyante, idamuktaM bhavati-yAvanti karmanirjarArthaM saMyamasthAnAni tadbandhanAyAsaMyamasthAnanyapi tAvantyeva, uktNc||1|| "yathAprakArA yAvantaH, saMsArAvezahetavaH / tAvantastadviparyAsAnirvANasukhahetavaH" ___ tathAhi-rAgadveSavAsitAntaHkaraNasya viSayasukhonmukhasya duSTAzayatvAtsarvaM saMsArAya, picumandarasavAsitAsyasya dugdhazarkarAdikaTukatvAptivaditi, samyagdRSTestu viditasaMsArodanvataH nyakka taviSayAbhilASasya sarvamazuci duHkhakAraNamiti ca bhAvayataH sajAtasaMvegasyetarajanasaMsArakAraNamapi mokSAyeti bhaavaarthH| punaretadevagatapratyAgatasUtrasapratiSedhamAha-'je aNAsavA' ityAdi, prasajyapratiSedhasya kriyApratiSedhaparyavasAnatayA parisravA ityanena saha sambandhAbhAvAt paryudAso'yam, anAvebhyo'nye'nAnavAH-vratavizeSAH, te'pikarmodayAtazubhAdhyavasAyino'parivAnaH karmaNaH, kokaNAryaprabhRtInAmiveti, Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-4, uddezakAra 189 tathA'parisravAH-pApopAdAnakAraNAni kenacidupAdhinA pravacanopakArAdinA kriyamANAH kaNavIralatAbhrAmakakSullakasyevAnAsavAH-karmabandhanAni na bhavanti, yadivA AvantItyAvAH, pacAyaca, evaM parisravantItiparisravAH, atracaturbhaGgikA-tatramithyAtvaviratipramAdakaSAyayogairya evakarmaNAmAvAH-bandhakAH taevApareSAMparivAnaH-nirjarakAH, etecaprathamabhaGgapatitAH sarve'pi saMsAriNazcaturgatikAH, sarveSAMpratikSaNamubhayasadmAvAt, tathAyeAmavAste'parivAitizUnyo'yaM dvitIyabhaGgako, bandhasya zATAvinAbhAvitvAd, evaM ye'nAsavAste parisravAH, ete cAyogikevalinastRtIyabhaGgapatitAH, caturthabhaGgapatitAstu siddhAH, teSAmanAsavatvAdaparisravatvAcceti, atra cAdyantabhaGgako sUtropAttau, tadupAdAne ca madhyopAdAnasyAvazyaMbhAvitvAt madhyabhaGgakadvayagrahaNaM draSTavyamiti / yadyevaM tataH kimityAha ___ "eepae' ityAdi, etAni-anantaroktAnipadyate-gamyate yebhyo'rthastAni padAni, tadyathAye AmravAityAdIni, parasyacArthAvagatyarthaMzabdaprayogAdetatpadavAcyAnAMzcasamyag-aviparyAsena budhyamAnastathA 'lokaM' jantugaNamAnavadvArAyAtena karNA badhyamAnaM tapazcaraNAdinA ca mucyamAnamAjJayA-tIrthaMkarapraNItAgamAnusAreNAbhisametya-Abhimukhyena samyakaparicchidya cazabdo bhinnakramaH pRthak praveditaM cAbhisametya pRthagAsavopAdAnaM niz2aropAdAnaMcetyetajJa jJAtvA ko nAma dharmAcaraNaMpratinodyacchediti?, kathaMpraveditamitice?,taducyate, AmravastAvajjJAnapratyanIkatayA jJAnanihnavena jJAnAntarAyeNa jJAnapradveSeNa jJAnAtyAzAtanayA jJAnavisaMvAdena jJAnAvaraNIyaM karma badhyate, evaM darzanapratyanIkatayA yAvaddarzanavisaMvAdena darzanAvaraNIyaM karma badhyate, tathA prANinAmanukampanatayA bhUtAnukampanatayA jIvAnukampanatayA sattvAnukampanatvena bahUnAM prANinAmaduHkhotpAdanatayAazocanatayAajUraNatayAapIDanatayAaparitApanatayA sAtAvedanIyaM karma badhyate, etadviparyayAccAsAtAvedanIyamiti, tathA'nantAnubandhyutkaTatayA tIvradarzanamohanIyatayA prabalacAritramohanIyasadbhAvAnmohanIyaM karmabadhyate, mahArambhatayA mahAparigrahatayApaJcendriyavadhAtkuNimAhAreNa narakAyuSkaM badhyate, mAyAvitayAanRtavAdena kUTatulAkUTamAnavyavahArAttiryagAyurbadhyate, prakRtivinItatayA sAnukrozatayA amAtsaryAnmuSyAyuSkaM, sarAgasaMyamena dezaviratyA bAlatapasA akAmanirjarayA devAyuSkamiti, kAyarjutayA bhAvajutayA bhASarjutayAavisaMvAdanayogenazubhanAma badhyate, viparyayAcca viparyayaiti, jAtikulabalarUpatapaHzrutalAmaizvaryamadAbhAvAduccairgotraM, jAtyAdimadAtparaparivAdAcca nIcergotraM, dAnalAbhabhogopabhogavIryAntarAyavidhAnAdAntarAyikaM karma badhyate, ete hyAnavAH, __sAmprataM parisravAH pratipAdyante-anazanAdi sabAhyAbhyantaraM tapa ityAdi, evamAnavakanirjarakAH saprabhedA jantavo vAcyAH, sarve'pi ca jIvAdayaH padArthA mokSAvasAnA vAcyAH / etAnicapadAni sambudhyamAnaistI-rthakaragaNadharairlokamabhisametyapRthakpRthakpraveditam, anyo'pi tadAjJAnusArI caturdazapUrvavidAdiH sattvahitAya parebhya AvedayatItyetaddarzayitumAha-- mU. (144) AghAinANI ihamANavANaMsaMsArapaDivaNNANaMsaMbujjhamANANaMvinANapattANaM, aTTAvi saMtA aduvA pamattA ahA saccamiNaM tibemi, nANAgamo maccumuhassa asthi, icchA paNIyA vaMkAnikeyA kAlagahiyA nicayanivaTThA puDho puDho jaaiNpkppyNti| Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 AcArAGga sUtram 1/-/4/2/144 vR. jJAnaM sakalapadArthAvirbhAvakaM vidyate yasyAsau jJAnI sa 'AkhyAti' AcaSTe 'ihe'ti pravacane keSAM? -mAnavAnAM, sarvasaMvaracAritrArhatvAtteSAm, athavopalakSaNaMcaitaddevAdInAM, tatrApi kevalyAdivyudAsAya vizeSaNamAha-'saMsAra' ityAdi, saMsAra-caturgatilakSaNaM pratipannAH saMsArapratipannAH, tatrApiye dharma bhotsyante grahISyantecamunisuvratasvAmighoTa-kadRSTAntenateSAmevAkhyAtItyetaddarzayati- 'sambudhyamAnAnAM' yathopadiSTaM dharma samyagavabudhyamAnAnAM, chadmasthena tvajJAtabudhyamAnetara-vizeSeNayAdagbhUtAnAMkathayitavyaM tAn sUtreNaiva darzayati-'vijJAnaprAptAnAM' hitAhitaprAptiparihArAdhyavasAyo vijJAnaMtaprAptA vijJAnaprAptAH,samastaparyAptibhiH paryAptAH, saMjJina ityarthaH, __nAgArjunIyAstu paThanti-"AghAi dhammaM khalu se jIvANaM, taMjahA-saMsArapaDivannANaM mANusabhavatthANaM AraMbhaviNaINaM dukkhuvveasuhesagANaM dhammasavaNagavesayANaM sussUsamANANaM paDipucchamANANaMviNNANapattANaM" etacca prAyogatArthameva, navaramArambhavinayinAmityArambhavinayaHArambhAbhAvaH savidyate yessaamitimtvrthiiystessaamiti|ythaacjnyaaniidhrmaamaacssttetthaa darzayati_ 'aTTAvi' ityAdi, vijJAnAM prAptA dharma kathyamAnaM kutazcinnimittAdAt api santaH cilAtiputrAdaya iva athavA pramattaviSayAbhiSvaGgAdinA zAlibhadrAdaya iva tathAvidhakarmakSayopazamApatteryathA pratipadyante tathA''caSTe-yadivA''rtAH-duHkhinaH pramattAH- sukhinaH, te'pi pratipadyantedharma, kiM punarapare ?, athavA ArttAH- rAgadveSodayena pramattA viSayaiH, teca tIrthakA gRhasthA vA saMsArakAntAraM vizantaH kathaM bhavatAM vijJAtajJeyAnAM karuNAspadAnAMrAgadveSaviSayAbhilASonmUlanAyanaprabhavanti etaccAnyathA mA maMsthA iti darzayitumAha-'ahA sacca' mityAdi, idaM yanmayA kathitaM kathyamAnaMca tadyathAsatyaM, yAthAtathyamityarthaH, ityetadahaM bravImi, yathA durlabhamavApya samyakatvaMcAritrapariNAma vApramAdona kAryaH, syAt kimAlambya pramAdona kAryastadAha- 'nANAgamo' ityAdi,na hyanAgamo mRtyormukhasya kasyacidapi saMsArodaravartino'stIti uktaMca "vadata yadIha kshcidnusNttsukhpribhoglaalitH| prayatnazataparo'pi vigatavyathamA yuravAptavAnnaraH // 2 // na khalu naraH suraughasiddhAsurakinaranAyako'pi yH| so'pikRtAntadantakulizAkrameNa kRzito na nazyati" -tathopAyo'pi mRtyumukhapratiSedhasya na kazcidastIti, uktNc||1|| "nazyati nautiyAti vitanoti karoti rasAyanakriyAM, carati guruvratAni vivarANyapi vizati vizeSakAtaraH / tapati tapAMsi khAdati mitAni karoti ca mantrasAdhanaM, tadapi kRtAntadantayantrakrakacakramaNairvidAryate" yepunarviSayakaSAyAbhiSvaGgAtpramattAdharmanAvabudhyantete kimbhUtA bhavantItyAha-'icchA' ityAdi, indriyamanoviSayAnukUlA pravRttirihecchA tayA viSayAbhimukhamabhikarmabandhaM saMsArAbhi mukhaM vA prakarSeNa nItA icchApraNItAH, ye caivambhUtAste 'vaMkAniketA' vaGkasya-asaMyamasya A Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 4, uddezaka : 2 191 maryAdayA saMyamAvadhibhUtayA niketabhUtAH - AzrayA vaGkAniketAH, vaGko vA niketo yeSAM te vaGkAniketAH, pUrvapadasya dIrghatvaM, ye caivambhUtAste 'kAlagRhItAH' kAlena-mRtyunA gRhItAH kAlagRhItAH, paunaHpunyamaraNabhAja ityarthaH, dharmacaraNAya vA gRhItaH abhisandhitaH kAla yaiste kAlagRhItAH, AhitAgnidarzanAdArSatvAdvA niSThAntasya paranipAtaH, tathAhi pAzcAtye vayasi parutparAri vA apatyapariNayanottarakAlaM vA dharmaM kariSyAma ityevaM gRhItakAlAH, ye caivambhUtAste nicaye niviSTA-nicaye kamrmmanicaye tadupAdAne vA sAvadyArambhanicaye niviSTAH-adhyupapannAH, ye cecchApraNItA vaGkAniketAH kAlagRhItA nicaye niviSTAste taddharmANaH kimaparaM kurvantIti darzayitumAha-'puDho puDho' ityAdi, pRthakpRthagekendriyadvIndriyAdikAM jAtimanekazaH 'prakalpayanti' prakurvanti, pAThAntaraM vA 'ettha' mohe puNo puNo' 'atra' asminnicchApraNItAdike hRSIkAnukUle mohe karmmarUpe vA mohe nimagnAH punaH punastatkurvanti yena tadapracyutiH syAt // tadapracyutau ca kiM syAdityAha mU. (145) ihamegesiM tattha tattha saMthavo bhavai ahovavAie phAse paDisaMveyaMti, ciTTha kammehiM kUrehiM ciTTaM pariciTThai, aciTTaM karUrehiM kammehiM no ciTTaM pariciTi, ege vayaMti aduvAvi nANI nANI vayaMti aduvAvi ege vR. 'iha' asmiMzcaturddazarajvAtmake loke 'ekeSAM' mithyAtvAviratipramAdakaSAyavatAM 'tatra tatra' narakatiryaggatyAdiSu yAtanAsthAnakeSu 'saMstavaH' paricaya bhUyobhUyogamanAdmavati, tataH kimityAha- 'ahovavAie' ityAdi, ta evamicchayA praNItatvAdindriyavazagAstadvazitvAttadanukUlamAcaranto narakAdiyAtanAsthAnajAtasaMstavAstIrthikA apyauddezikAdi nirdoSamAcakSANA 'adhaaupapAtikAn' narakAdibhavAn 'sparzAn' duHkhAnubhavAn 'pratisaMvedayanti' anubhavanti, tathAhilokAyatikA bruvate 119 11 " piba khAda ca cArulocane !, yadatItaM varagAtri ! tanna te / na hi bhIru ! gataM nivarttate, samudayamAtramidaM kalevaram " vaizeSikA api sAvadyayogArambhiNaH, tathAhite bhASante- 'abhiSecanopavAsabrahmacaryagurukulavAsavAnaprasthayajJadAnamo kSaNadignakSatramantrakAlaniyamAH' ityAdi, anye'pi sAvadya - yogAnuSThAyino'nayA dizA vAcyAH, syAt kiM sarvo'pIcchApraNItAdiryAvattatra tatra kRtasaMstavo'dhaaupapAtikAn sparzAn pratisaMvedayatyAhosvitkazcideva tadyogyakarmmakAryevAnubha- vati ?, na sarva iti darzayati- 'ciTTha' ityAdi, ciTTha-bhRzamatyarthaM 'krUraiH' vadhabandhAdibhiH 'karmmabhiH ' kriyAbhiH 'ciTTha' miti bhRzamatyarthameva virUpAM dazAM vaitaraNItaraNAsipatravanapatrapAtAbhighAtazAlmalIvRkSAliGganAdijanitAmanubhavaMstamastamAdisthAneSu paritiSThati, yastu nAtyarthaM hiMsAdibhiH karmmabhirvarttate so'tyantavedanAniciteSvapi narakeSu notpadyate, syAt-ka evaM vadatItyAha 'ege vayaMtI' tyAdi, 'eke' caturddazapUrvavidAdayo 'vadanti' bruvate'thavA'pi jJAnI vadati, jJAnaM-sakalapadArthAvirbhAvakam asyAstIti jJAnI, sacaitad bravIti, yaddivyajJAnI kevalI bhASate zrutakevalino'pi tadeva bhASante yaca zrutakevalino bhASante nirAvaraNajJAnino'pi tadeva vadantItyetadgatapratyAgatasUtreNa darzayati- 'nANI' ityAdi, 'jJAninaH' kevalino yadvadantyathavA'pyeke Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/4/2/145 zrutakevalinoyadvadanti tadyathArthabhASitvAdekameva, ekeSAM sarvArthapratyakSatvAdapareSAM tadupadezapravRtteriti, vakSyamANe'pyekavAkyateti / tadAha mU. (146) AvaMti keyAvaMtI loyaMsi samaNA ya mAhaNA ya puDho vivAyaM vayaMti, se diTTha caNe suyaM ca Ne mayaM ca Ne viNNAyaM ca Ne uDDhaM ahaM tiriyaM disAsu savvao supaDilehiyaM ca Nesavve pANA savve jIvA savve bhUyA savve sattA hantavvA ajjAveyavvA pariyAveyavvA parighettavvA uddaveyavvA, itthavi jANaha natthittha doso anArivayaNameyaM, tattha je AriA te evaM vayAsI 192 seduddinaM ca bhe dussuyaM ca bhe dummayaM ca bhe duvviNNAyaM ca bhe uDUDhaM ahaM tiriyaM disAsu savvao duppaDilehiyaM ca bhe, jaM NaM tubbhe evaM Aikkhaha evaM bhAsaha evaM parUveha evaM pannaveha-savve pANA 4 haMtavvA 5, itthavi jANaha natthittha doso, anAriyavayaNameyaM, vayaM puNa evamAikkhAmo evaM bhAsAmo evaM parUvemo evaM paNNavemo-savve pANA 4 na haMtavvA ? na ajjAveyavvA 2 na paridhittavvA 3 na pariyAveyavvA 4 na uddaveyavvA 5, itthavi jANaha natthittha doso, AyariyavayaNameyaM puvvaM nikAya samayaM patteyaM patteyaM pucchissAmi, haMbho pavAiyA ! kiM bhe sAyaM dukkhaM asAyaM ? samiyA paDivaNNe yAvi evaM bUyAsavvesiM pANANaM savvesiM bhUyANaM savvesiM jIvANaM savvesiM sattANaM asAyaM aparinivvANaM mahabbhayaM dukkhaM - tibemi // vR. 'AvantI 'ti yAvantaH 'ke AvantI' ti kecana 'loke' manuSyaloke 'zramaNApASaNDikAH 'brAhmaNA' dvijAtayaH pRthakpRthagu viruddho vAdo vivAdastaM vadanti, etaduktaM bhavati yAvantaH kecana paralokaM jJIpsavaste AtmIyadarzanAnurAgitayA pArAkyaM darzanamapavadanto vivadante, tathAhi - bhAgavatA bruvate - "paJcaviMzatitattvaparijJAnAnmokSaH, sarvavyApyAtmA niSkriyo nirguNazcaitanyalakSaNa, nirvizeSaM sAmAnyaM tattva' miti, vaizeSikAstu bhASante - "dravyAdiSaTpadArthaparijJAnAnmokSaH, samavAyijJAnaguNenecchAprayatnadveSAdibhizca guNairguNavAnAtmA, parasparanirapekSaM sAmAnyavizeSAtmakaM tattva' miti zAkyAstu vadanti- "yathA paralokAnuyAyyAtmaiva na vidyate, niHsAmAnyaM vastu kSaNikaM ce 'ti, mImAMsakAstu mokSasarvajJAbhAvena vyavasthitA iti, tathA keSAJcit pRthivyAdaya ekendriyA jIvA na bhavanti, apare vanaspatInAmapyacetanatAmAhuH, tathA dvIndriyAdInAmapi kRmyAdInAM na jantusvabhAvaM pratipadyante, tadbhAve vA na tadvadhe bandho'lpabandhatA veti, tathA hiMsAyAmapi bhinnavAkyatA, taduktam prANI prANijJAnaM ghAtakacittaM ca tadgatA ceSTA / 11911 prANaizca viprayogaH paJcabhirApadyate hiMsA // ityevamAdika auddezikaparibhogAbhyanujJAdikazca viruddho vAdaH svata evAbhyuhyaH / yadi vA brAhmaNAH zramaNA dharmmaviruddhaM vAdaM yadvadanti tatsUtreNaiva darzayati- 'se diTTaM ca Ne' ityAdi yAvat 'natthittha doso'tti, 'se'tti tacchabdArthe yadahaM vakSye tat 'dRSTam' upalabdhaM divyajJAnenAsmAbhirasmAkaM vA sambandhinA tIrthakRtA AgamapraNAyakena cazabda uttarApekSayA samuccayArthaH, zrutaM cAsmAbhirguvadiH sakAzAt, asmadguruziSyairvA tadantevAsibhirvA matam - abhimataM yuktiyuktatvAdasmAkamasma ttIrthakarANAM vA vijJAtaM ca tattvabhedaparyAyaismAbhirasmattIrthakareNa vA, svato na paropadezadAnena, etaccordhvAdhastiryakSu dazasvapi dikSu sarvataH sarvaiH- pratyakSAnumAno Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-4, uddezakaH2 193 pamAnAgamArthApattyAdibhiH prakAraiH suSThu pratyuprekSitaM ca - paryAlocitaM ca, manaHpraNidhAnAdinA asmAbhirasmattIrthakareNa vA, kiM tadityAha - sarve prANAH sarve jIvAH sarve bhUtAH sarve sattvA hantavyA AjJApayitavyAH parigRhItavyAH paritApayitavyAapadrApayitavyAH, 'atrApi' dharmacintAyAmapyevaMjAnItha, yathA nAstyatra yAgArthaM devatopayAcitakatayAvAprANihananAdau 'doSaH' pApAnubandha iti, evaMyAvantaH kecana pASaNDikA auddezikabhojinobrAhmaNA vAdharmAviruddhaMparalokaviruddhaMvA vaadbhaassnte|ayNcjiivopmrdktvaat pApAnubandhIanAryapraNItaiti, Ahaca-ArAdyAtAH sarvahayadharmebhyaH ityAryAstadviparyAsAdanAryAHkrUrakarmANasteSAM prANyupadhAtakArIdaM vacanaM, ye tu tathAbhUtA na te kimbhUtaM prajJApayantItyAha - 'tattha' ityAdi, 'tatre'ti vAkyopanyAsArthe nirdhAraNe vA, ye te AryA dezabhASAcAritrAryAsta evamavAdiSuryathA yattadanantaroktaM durdRSTametadduSTaM dRSTaM durdRSTaM 'bhe' yusmAbhiryuSmattIrthakareNa vA, evaM yAvadduSpratyupekSitamiti / tadevaM durdaSTAdikaM pratipAdya duSprajJApanAnuvAdadvAreNa tadabhyupagame doSAviSkaraNamAha - _ 'jaMNa' mityAdi,Namiti vAkyAlaGkAre, yadetadvakSyamANaMyUyamevamAcadhvamityAdiyAvadatrApi yAgopahArAdau jAnItha yUyaM yathA nAstyevAtra-prANyupamardAnuSThAne doSaH-pApAnubandhaiti, tadevaMparavAde doSAvirbhAvanena dharmaviruddhatAmAvirbhAvya svamatavAdamAryA AvirbhAvayanti - 'vaya' mityAdi, punaHzabdaH pUrvasmAdvizeSamAha, vayaM punaryatha / dharmaviruddhavAdo na bhavati tathA prajJApayAma iti, tAnyeva padAnisapratiSeghAnihantavyAdIniyAvanna kevalamatra-asmadIyevacane nAstidoSo'trApiadhikAre jAnItha yUyaM yathA 'atra' hananAdipratiSedhavidhau nAsti doSaH-pApAnubandhaH, sAvadhAraNatvAdvAkyasya nAstyeva doSaH, prANyupaghAtapratiSedhAcAryavacanametat, evamukte sati te pASaNDikA UcuH bhavadIyamAryavacanamasmadIyaMtvanAryamityetannirantarAH suhRdaHpratyeSyanti, yuktivikalatvAt, tadatrAcAryoM yathA paramatasyAnAryatA syAttathA didarzayiSuH svavAgyantritA vAdino na vicalayiSyantItikRtvA pratyekamatapracchanArthamAha - 'puvva' mityAdi, 'pUrvam' AdAveva 'samayam' AgamaM yadyadIyAgame'bhihitaM tat 'nikAcya' vyavasthApya punastAdvirUpApAdanena paramatAnAryatA pratipAdyetyatastadevaparamataMpraznayati,yadivApUrvaprAznikAnnikAcyatataH pASaNDikAnpraznayitumAha ____patteya' mityAdi, ekamekaM prati pratyekaM bhoH prAvAdukAH! bhavataH praznayiSyAmi, kiM bhe' yuSmAkaM sAtaM' manaAhlAdakAriduHkhamutAsAtaM manaHpratikUlaM?, evaMpRSTAH santo yadi sAtamityevaM brUyuH tataHpratyakSAgamalokabAdhAsyAd, athacAsAtamityevaMbrUyuH tataH 'samiyA' samyakpratipannAMstAn prAvAdukAnsvavAgyantritAnapyevaMbrUyAt-'apiH' sambhAvane, sambhAvyateetadbhaNanaM-yathA na kevalaM bhavatAMduHkhamasAtaM, sarveSAmapiprANinAMduHkhamasAtaMmanaso'nabhipretamaparinirvANam-anirvRttirUpaM mahadbhayaMduHkhamityetat parigaNayya sarve'piprANino na hantavyA ityAdi vAcyaM, taddhanane ca doSaH, yastvadoSamAha tadanAryavacanam / itiradhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat, tadevaM prAvAdukAnAM svavAgniyantraNayA'nAryatA pratipAditA, atraiva rohaguptamantriNA viditAgamasadbhAvena mAdhyasthyamavalambamAnenatIrthikaparIkSAdvAreNayathA nirAkaraNaMcakre tathA niyuktikArogAthAbhirAcaSTe [113 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 AcArAGga sUtram 1/-/4/2/146 [ni. 227] ni. [227] khuDDaga pAyasamAsaM dhammakahaMpi ya ajaMpamANeNaM / chantreNa annaliMgI paricchiyA rohagutteNaM // vR. anayA gAthayA saGkSepataH sarvaM kathAnakamAveditaM kSullakasya, 'pAdasamAso' gAthA - pAdasaGkSepastamajalpatA dharmmakathAMca 'channena' prakaTena anyaliGginaH' prAvAdukAH 'parIkSitAH'nirUpitAH 'rohaguptena' rohaguptanAmnA mantriNeti gAthAsamAsArthaH / bhAvArthastu kathAnakAdavaseyaH, taccedamcampAyAM nagaryAM siMhasenasya rAjJo rohagupto nAma mahAmantrI, sa cArhad-darzabhAvitAntaHkaraNo vijJAtasadasadvAdaH, tatra ca kadAcidrAjA'' sthAnastho dharmmavicAraM prastAvayati, tatra yo yasyAbhimataH sa taM zobhanamuvAca sa ca tUSNIbhAvaM bhajamAno rAjJoktaH dharmmavicAraM prati kimapi na brUte bhavAn ?, sa tvAha- kimebhiH pakSapAtavacobhiH ?, vimarzAmaH svata eva dharmma parIkSAmahe tIrthikAnityabhidhAya rAjAnumatyA 'sakuNDalaM vA vadanaM nava 'tti, ayaMgAthApAdo nagaramadhye Alalambe, sampUrNA tu gAthA bhANDAgAritA, nagaryAM coghuSTaM, yathA-ya enaM gAthApAdaM pUrayiSyati tasya rAjA yathepsitaM dAnaM dAsyati tadbhaktazca bhaviSyatIti, taM ca gAthApAdaM sarve'pi gRhItvA prAvAdukA nirjugmuH, punazca saptame'hani rAjAnamAsthAnasthamupasthitAH, tatrAdAveva parivrAD bravIti - ni. [228] bhikkhaM pavidveNa maeja diTTha, pamayAmuhaM kamalavisAlanettaM / vakkhittacitteNa na suTTu nAyaM, sakuMDalaM vA vayaNaM na vatti // vR. sugamaM, navaramaparijJAne vyAkSepaH kAraNamupanyasta na punarvItarAgateti pUrvagAthAvisaMvAdAdasau tiraskRtya nirddhATitaH / punastApasaH paThati - ni. [229] phalodaeNaM mi gihaM paviTTho, tatthAsaNatthA pamayA mi diTThA / vakkhittacitteNa na suTu nAyaM, sakuMDalaM vA vayaNaM na vatti // vR. sugamaM pUrvavat / tadanantaraM zauddhodaniziSyaka Aha ni. [230 ] mAlAvihAraMmi mae'jja diTThA, uvAsiyA kaMcaNabhUsiyaMgI / vakkhattacitte na suTu nAyaM, sakuMDalaM vA vayaNaM na vatti // vR. pUrvavad, evamanayA dizA sarve'pi tIrthikA vAcyAH, Arhatastu punarna kazcidAgata iti rAjJA'bhANi, mantriNA tvArhatakSullako'pyevambhUtapariNAma ityevaM saMpratyaya eSAM syAdityato bhikSArthaM praviSTaH pratyuSasyeva kSullakaH samAnItaH, tenApi gAthApAdaM gRhItvA gAthA babhASe, tadyathA - ni. [231] khaMtassa daMtassa jiiMdiyassa, ajjhappajoge gayamANasassa / kiM majjha eeNa viciMtaNaM ?, sakuMDalaM vA vayaNaM na vatti // vR. sugamA, atra ca kSAntyAdikamaparijJAne kAraNamupanyastaMna punarvyAkSepa ityato gAthAsaMvAdAt kSAntidamajitendriyatvAdhyAtmayogAdhigatezca kAraNAdrAjJo dharmyaM prati bhAvollAso'bhUt, kSullakena ca dharmmapraznottarakAlaM pUrvagRhItazuSketarakarddamagolakadvayaM bhittau nikSipya gamanamArebhe, punargacchan rAjJoktaM-kimiti bhavAn dharmma pRSTo'pi na kathayati ? sa cAvocat - he mugdha ! nanu kathita eva dharmmo bhavataH zuSketaragolakadRSTAntena / etadeva gAthAdvayenAha - - ni. [232] ullo sukko yado chUDhA, golayA maTTiyAmayA / dovi AvaDiyA kuDDe, jo ullo tattha laggai // Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 195 zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-4, uddezakaH2 ni. [233] evaM laggati dummehA, je narA kAmalAlasA / virattA una laggati, jahA se sukkgole| vR.ayamatrabhAvArthaH-ye hyaGgapratyaGganirIkSaNavyAsaGgAt kAminInAM mukhaMnapazyantitadabhAve tu pazyanti te kAmagRghnu tayA sArdrAH, sArdratayA ca saMsArapaGke karmakardame vA laganti, ye tu punaH kSAntyAdiguNopetAH saMsArasukhaparAGmukhAH kASThamunayaste zuSkagolakasannibhAna kvacillagantIti gAthAdvayArthaH / samyaktvAdhyayane dvitiiyoddeshkniyuktiH| adhyayanaM-4 - uddezakaH-2 samApta -:adhyayana-4-uddezakaH-3:vR. ukto dvitIyoddezaka;, sAmprataM tRtIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaHihAnantaroddezake paramatavyudAsadvAreNasamyaktvamavicalaMpratipAdayatAtatsahacaritaMjJAnaMtatphalabhUtA ca viratirabhihitA, satyapi cAsmiMstraye na pUrvopAttakarmaNo niravadyatapo'nuSThAnamantareNa kSayo bhavatItyatastadadhunA pratipAdyata ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdi / mU. (147) uvehi NaM bahiyA ya logaM, se savvalogaMmi je kei viSNU, aNuvIi pAsa nikkhittaMdaMDA, je kei sattA paliyaMcayaMti, narAmuyaccA dhammaviuttiaMjU, AraMbhajaMdukkhamiNaMti naccA, evamAhusaMmattadasiNo, tesavvepAvAiyAdukkhassakusalA parinnamudAharaMtiiya kammaMparinnAya svvso| vR.yo'yamanantaraM pratipAditaH pASaNDilokaH enaMdhAdvahirvyavasthitamupekSasva-tadanuSThAnaM mA anumaMsthAH, cazabdo'nuktasamuccayArthaH, tadupadezamabhigamanaparyupAsanadAnasaMstavAdikaMcamA kRthA iti / yaH pASaNDilokopekSakaH sa kaM guNamavApnuyAdityAha - 'se savvaloe' ityAdi, yaH pASaNDilokamanAryavacanamavagamya tadupekSAM vidhatte sa sarvasmilloke-manuSyaloke ye kecidvidvAMsastebhyo'graNIrvidvattamaiti syAt, lokekecanavidvAMsaH santi? yebhyo'dhikaH syAdityata Aha 'aNuvIi' ityAdi, ye kecana loke 'nikSiptadaNDAH' nizcayena kSipto nikSiptaH-parityaktaH kAyamanovAGmayaH prANyupaghAtakArI daNDo yaiste vidvAMso bhavantyeva etadanuvicintaya-pAlocya pshy-avgcch|kecoprtdnnddaaityt Aha-'jekeI' ityAdi, ye kecanAvagatadharmANaH satvAHprANinaH 'palita'miti karmatatyajanti, yecoparatadaNDA bhUtvA'STaprakAraM karmaghnanti te vidvAMsa ityetadanuvicintya-akSinimIlanena paryAlocya 'pazya' vivekinyA matyA'vadhAraya / ke punarazeSakarmakSayaM kurvanti? ityata Aha 'nareM' ityAdi, narAH-manuSyAstaevAzeSakarmakSayAyAlaM nAnye,te'pinasarveapitumRtA - mRteva mRtA saMskArAbhAvAdA zarIraM yeSAM te tathA, niSpratikarmazarIrA ityarthaH, yadivA arcAtejaH, sacakrodhaH, saca kaSAyopalakSaNArthaH, tatazcAyamartho-mRtA-vinaSTa arcA kaSAyarUpA yeSAM te mRtArcAH, akaSAyiNa ityarthaH, kiM ca - 'dharma' zrutacAritrAkhyaM vidantIti dharmavidaH, iti hetau, yataeva dharmavido'taeva RjavaH-kauTilyarahitAH syAdetat-kimAlambyaitadvidheyamityata Aha-'AraMbhaja'mityAdi, sAvadhakriyAnuSThAnamArambhastasmAjjAtamArambhajaM, kiMtad? -duHkhamidamiti Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 . AcArAGga sUtram 1/-14/3/147 sakalaprANipratyakSaM, tathAhi-kRSisevAvANijyAdyArambhapravRttoyacchAArIramAnasaMduHkhamanubhavati tadvAcAmagocaramityataH pratyakSAbhidhAyinedamoktam, 'itiH' upapradarzana, ityetadanubhavasiddhaMduHkhaM jJAtvA mRtArcA dharmavida Rjuvazca bhavantIti / etacca samastavedino bhASanta iti darzayati _ 'eva'mityAdi, 'evaM pUrvoktaprakAreNa AhuH uktavantaH, keevamAhuH?-samatvadarzinaH samyaktvadarzinaH samastadarzinovA, yaduddezakAderAmyoktaMtadevamUcurityarthaH, kasmAttaUcurityAha 'te savve' ityAdi, yasmAtte sarve'pi sarvavidaH 'prAvAdikAH' prakarSeNa maryAdayA vadituM zIlaM yeSAMteprAvAdinaH,taevaprAvAdikAH-yathAvasthitArthasya pratipAdanAyavAvadUkAH, duHkhasya' zArIramAnasalakSaNasya tadupAdAnasya vA karmaNaH kuzalA' nipuNAstadapanodopAyavedinaH santaH tesarve'pijJaparijJayAparijJAyaheyArthasyapratyAkhyAnaparijJAmudAharanti, itiH upapradarzana, ityevaM pUrvoktanItyA karmabandhodayasatkarmAtAvidhAnataH parijJAya 'sarvazaH' sarvaiH' prakAraiH kuzalAH pratyAkhyAnaparijJAmudAharanti, yadivA mUlottaraprakRtiprakAraiH sarvaiH parijJAyeti mUlaprakArA aSTau uttaraprakRtiprakArA aSTapaJcAzaduttaraM zatam, athavA prakRtisthityanubhAvapradezaprakAraiH, yadivodayaprakArairbandhasatkarmAtAkAryabhUtairAgAmibandhasatkarmAtAkAraNaizca karmaparijJAyeti,tecAmI udayaprakArAH, tadyathA mUlaprakRtInAM trINyudayasthAnAni, aSTavidhaM saptavidhaM caturvidhamiti, tatrASTApi krmprkRtiiyogpdyen vedayato'STavidhaM, tacca kAlato'nAdikamaparyavasitamabhavyAnAM bhavyAnAM tvanAdisaparyavasitaMsAdisaparyavasitaMceti, mohanIyopazamekSayevAsaptavidhaM, ghAtikSayecaturvidhamiti sAmpratamuttaraprakRtInAmudayasthAnAnyujyante,tatrajJAnAvaraNIyAntarAyayoH paJcaprakAraMekamudayasthAnaM, darzanAvaraNIyasya dve, darzanacatuSkasyodayAcatvAri anyataranidrayA saha paJca, vedanIyasya sAmAnyenaikamudayasthAnaM sAtamasAtaM veti, virodhAdyaugapadyodayAbhAvaH, mohanIyasya sAmAnyena navodayasthAnAni, tadyathA-dazanava aSTau sapta SaTpaJcacatvAridve ekaMceti, tatra daza mithyAtvaM anantAnubandhI krodho'pratyAkhyAnaH pratyAkhyAnAvaraNaH sajavalanazcetyetakrodhacatuSTayam 5 evaM mAnAdi catuSTayamapi yojyaM anyataro vedaH 6 hAsyaratiyugmam aratizokayugmaM vA 8 bhayaM 9 jugupsA 10 ceti, bhayajugupsayoranyatarAbhAve nava, dvayAbhAve'thai anantAnubandhyabhAve sapta mithyAtvAbhAve SaT, apratyAkhyAnodayAbhAve paJca, pratyAkhyAnAvaraNAbhAvecatvAri, parivartamAnayugalAbhAvesajavalanAnyataravedodayesatidve, vedabhAve ekamiti, AyuSo'pyekamevodayasthAnaMcaturNAmAyuSAmanyataraditi, nAmnodvAdazodayasthAnAni, tadyathA-viMzatiH ekaviMzatiH caturviMzatiH paJcaviMzatiH SaD viMzatiH saptaviMzatiH aAviMzatiH ekonatriMzatriMzatekatriMzatnavaaauceti, tatrasaMsArasthAnAMsayoginAMjIvAnAMdazodayasthAnAni nAmno bhavanti, ayoginAMtucaramadvayamiti, atra ca dvAdazadhruvodayAH karmaprakRtayaH, tadyathA _taijasakAma'Ne zarIre 2 varNagandhasasparzacatuSTaya 6 agurulaghu 7 sthiraM 8 asthiraM 9 zubhaM 10 azubhaM 11 nirmANa 12 miti, tatra viMzatiratIrthakarakevalinaH samudghAtagatasya kArmaNazarIrayogino bhavati, tadyathA-manuSyagatiH 1 paJcendriyajAtiH2 trasaM3 bAdaraM 4 paryAptakaM 5 subhagaM 6 AdeyaM 7 yazaHkIrtiriti 8dhruvodaya 12 sahitA viMzatiH 20, ekaviMzatyAdIni Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-4,uddezakaH3 197 tUdayasthAnAni ekatriMzatparyantAni jIvaguNasthAnabhedAdanekabhedAni bhavanti, tAni ceha granthagauravabhayAt pratyekaM nocyanta ityata ekaikamedAvedanaM kriyate takaviMzatiH gatiH 1 jAtiH 2 AnupUrvI 3 trasaM 4 bAdaraM 5 paryAptAparyAptayoranyatarat 6 subhagadurbhagayoranyatarat 7 AdeyAnAdeyayoranyatarat 8 yazaHkItyayazaHkItyoranyatarat 9, etAzca navadhruvodaya 12 sahitAekaviMzatiH 21, caturviMzatistutiryaggatiH 1 ekendriyajAtiH 2 audArikaM 3 huNDasaMsthAnaM 8 upaghAtaM 5 pratye kasAdhAraNayoranyatarat 6 sthAvaraM 7 sUkSmabAdarayoranyatarat 8 durbhagaM9 anAdeyaM 10 aparyAptakaM 11 yazaHkItyayazaHkItyoranyatara 12 diti, tatraivAparyAptakApanayaneparyAptakaparAghAtAbhyAMprakSiptAbhyAMpaJcaviMzatiH25, SaDviMzatistu yA'sau kevalino viMzatirabhihitA saivaudArikazarIrAGgopAGgadvayAnyatarasaMsthAnAdhasaMhananopaghAtapratyekasahitA veditavyA mizrakAyayoge vartamAnasya 26, saiva tIrthakaranAmasahitA kevalisamudghAtavato mizrakAyayogina eva saptaviMzatiH 27, saiva prazastavihAyogatisamanvitA'STAviMzatiH 28, tatra tIrthakaranAmApanayane ucchvAsa 1 susvara 2 parAghAta 3 prakSepe sati triMzadbhavati30,tatrasusvareniruddha ekonatriMzat 29,saiva triMzattIrthakaranAmasahitA ekatriMzat navodayastumanuSyagatiH 1 paJcendriyajAtiH2 trasaM3bAdaraM4 paryAptakaM 5 subhagaM 6AdeyaM 7yazaHkIrti 8stIrthakaramiti9, etAayogitIrthakarakevalinaH, etA evatIrthakaranAmarahitA aSTAviti 8, gotrasyaikameva sAmAnyenodayasthAnaM, uccanIcayoranyatarad, yaugapadyenodayAbhAvo virodhAditi, tadevamudayabhedairanekaprakAratAM karmaNaH parijJAya prtyaakhyaanprijnyaamudaahrntiiti|| yadi nAma karmaparijJAmudAharanti tataH kiM kAryamityAha mU. (148)ihaANAkaMkhI paMDieanihe, egamappANaM saMpehAe dhuNesarIraM, kasehi appANaM jarehi appANaM, - jahA junAI kaTThAiM havvavAho pamatthai / evaM attasamAhie anihe, vigiMca kohaM avikNpmaanne| vR. iha' asminpravacane AjJAmAkAGkituMzIlamasyetiAjJAkAGkSa-sarvajJopadezAnuSThAyI, yazcaivambhUtaH sa 'paNDito' viditavedyaH asniho bhavati, snihyate-zliSyate'STaprakAreNa karmaNeti sniho na sniho'snihaH, yadivA snihyatIti sniho-rAgavAn yo na tathA so'snihaH, upalakSaNArthattavAccAsya rAgadveSarahita ityarthaH, athavA nizcayena hanyata iti nihataH bhAvaripubhirindriyakaSAyakarmabhiH yo na tathA so'nihataH, iha pravacane AjJAkAGkSIpaNDito bhAvaripubhiranihato, nAnyatra, yazcanihataH sa paramArthataH karmaNaH parijJAtA / yazcaivambhUtaH sa kiM kuryAdityAha - 'egamappANa' mityAdi, so'nihato'sniho vA AtmAnamekaM dhanadhAnyahiraNyaputrakalatrazarIrAdivyatiriktaM 'saMprekSya' paryAlocya dhunIyAccharIrakaM, sambhAvanAyAM liG, sarvasmAdAtmAnaM vyatiriktaM pazyataH sambhAvyata etaccharIravidhUnanamiti, tacca kurvatA saMsArasvabhAvaikatvabhAvanaivaM-rUpA bhaavyitvyeti||1|| "saMsAra evAyamanarthasAraH, kaH kasya ko'tra svajanaH provaa?| sarvebhramantaH svajanAH pareca, bhavanti bhUtvA na bhavanti bhuuyH|| // 2 // vicintyametadbhavatA'hameko, na me'sti kazcitpurato na pazcAt / svakarmabhintiriyaM mamaiva, ahaM purastAdahameva pshcaat|| Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 // 3 // sadaiko'haM na me kazcit, nAhamanyasya kasyacit / na taM pazyAmi yasyAhaM, nAsau bhAvIti yo mama // (tathA) - ekaH prakurute karmma, bhunaktyekazca tatphalam / jAyate mriyate caika, eko yAti bhavAntaram // ityAdi, 'kiM ca- 'kasehi appANaM jarehi appANaM' paravyatirikta AtmA zarIraM tat kaSTatapazcaraNAdinA kRzaM kuru, yadivA 'kaSa' kasmai karmmaNe'lamityevaM paryAlocya yacchaknoSi tatra niyojayedityarthaH, tathA 'jara' zarIrakaMjarIkuru, tapasA tathA kuru yathA jarAjIrNamiva pratibhAsate, vikRtiparityAgadvAreNAtmAnaM niHsAratAmApAdayedityarthaH, kimarthamityetaditi cedAha - 'jahA' ityAdi, yathA 'jIrNAni' niHsArANi kASThAni 'havyavAho' hutabhukkhapramagnAti zIghraM bhasmasAt karoti, dRSTAntaM pradarzya dAntikamAha - 'evaM attasamAhie' 'evam anantaroktadRSTAntaprakareNAtmanA samAhitaH AtmasamAhitaH, jJAnadarzanacAritropayogena sadopayukta ityarthaH, AtmA vA samAhito'syetyAtmasamAhitaH, sadA zubhavyApAravAnityarthaH, AhitAgnyAdidarzanAdArSatvAdvA niSThAntasya paranipAtaH, yadivA prAkRte pUrvottaranipAto'tantraH, samAhitAtmetyarthaH, 'asniha;' sneharahitaH saMstapo'gninA karmmakASThaM dahatIti bhAvArthaH // etadeva dhyantadArzantikagatamartha niyuktikAro gAthayopasaJjighRkSurAha - ni. [234 ] jaha khalu jhusiraM kaTTaM suciraM sukkaM lahuM Dahai aggI / taha khalu khavaMti kammaM sammaJccaraNe ThiyA sAhU / / vR. gatArthA / atra cAsnihapadena rAganivRttiM vidhAya dveSanivRttiM vidhitsurAha - vigiMca koha' mityAdi, kAraNe'kAraNe vA'tikrUrAdhyavasAyaH krodhaH taM parityaja, tasya ca kAryaM kampanaM tavpratiSedhaM darzayati- avikampamAnaH // kiM vigaNayyaitatkuryAdityAha - AcArAGga sUtram 1/-/4/3/148 // 4 // mU. (149) imaM niruddhAuyaM saMpehAe, dukkhaM ca jANa adu AgamessaM, puDho phAsAiM ca phAse, loyaM ca pAsa viphaMdamANaM, je nivvuDA pAvehiM kammehi aNiyANA te viyAhiyA, tamhA ativijjo no paDisaMjalijjAsi- ttibemi // - vR. 'idaM' manuSyatvaM 'niruddhAyuSkaM niruddhaM parigalitamAyuSkaM 'samprekSya' paryAlocya krodhAdiparityAgaM vidadhyAt kiM ca 'dukkha' mityAdi, krodhAdinA dandahyamAnasya yanmAnasaM duHkhamutpadyate tajjAnIhi, tajjanitakarmmavipAkapAditaM cAgAmi duHkhaM samprekSya krodhAdikaM pratyAkhyAnaparijJayA jAnIhi, parityajerityarthaH, AgAmiduHkhasvarUpamAha - 'puDho' ityAdi, pRthak sapta narakapRthivIsambhavazItoSNavedanAkumbhIpAkAdiyAtanAsthAneSu 'sparzAn' duHkhAni, caH samuccaye, na kevalaM krodhAdhmAtastasminneva kSaNeduHkhamanubhavatItyAgAmIni pRthaguduHkhAni ca spRzed- anubhavet, tena cAtiduHkhenAparo'pi loko duHkhita ityetadAha - 'loyaM ca' ityAdi, na kevalaM krodhAdivipAkadAtmA duHkhAnyanubhavati, lokaM ca zArIramAnasaduHkhApanaM vispandamAnamasvatantramitazcetazca duHkhapratIkArAya dhAvantaM 'pazya' vivekacakSuSA'valokaya / ye tyevaM na te kimbhUtA bhavantItyata Aha- 'je nivvuDA' ityAdi, ye tIrthakaropadezavAsitAntaHkaraNA viSayakaSAyAgnyupazamAnnirvRtAH zItIbhUtAH pApeSu karmmasu Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 4, uddezaka:3 199 'anidAnAH' nidAnarahitAsteparamasukhAspadatayA vyAkhyAtAH, aupazamikasukhabhAktvena prasiddhA ityarthaH, yata evaM tataH kimityAha - 'tamhA' ityAdi, yasmAdrAgadveSAbhibhUto duHkhabhAgbhavati tasmAdatividvAna - viditAgamasadbhAvaH sanna pratisaavale:-krodhAgninA''tmAnaM noddIpayeH, kaSAyopazamaM kurvityarthaH / itiradhikAraparisamAptau, bravImIti, pUrvavat / adhyayanaM-4 - uddezakaH-3 samAptaH adhyayana-4 - uddezakaH-4 vR. uktastRtIyoddezakaH, sAmprataM caturtha Arambhayate, asya cAyamabhisambandhaHihAnantaroddezake niravadyaM tapo'bhihitaM, tacca vikalaM satsaMyamavyavasthitasya bhavatItyataH saMyamapratipAdanAya caturthoddezaka ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezasyAdi sUtram - mU. (150) AvIlaepavIlaenippIlaejahittApuvvasaMjogaMhiccA uvasamaM, tamhAavimaNe vIre, sAraesamiesahie sayAjae, duranucaromaggovIrANaM aniyaTTagAmINaM, vigiMca maMsasoNiyaM, esa purise davie vIre, AyANije viyAhie, je dhuNAi samussayaM vasittA bNbhcerNsi| vR. AGaISadarthe, ISatpIDayed, avikRSTena tapasA zarIrakamIpIDayed, etacca prathamapravrajyA'vasare, tata urddhavadhItAgamaH pariNatArthasadbhAvaH san prakarSeNa vikRSTatapasA pIDayetprapIDayet, punaradhyApitAntevAsivargaH saGakrAmitArthasAraH zarIraM tityakSurmAsArddhamAsakSapaNAdibhiH zarIraM nizcayana pIDayenniSpIDayet, syAt-karmakSayArthaM tapo'nuSThIyate, sa capUjAlAbhakhyAtyarthena tapasAnabhavatyatonirrathakaeva zarIrapIDanopadezaityato'nyathA vyAkhyAyatekammaiva kArmaNazarIraM vA ApIDayeprapIDayenniSpIDayet, atrApISadarthAdikA prakarSagatiravaseyA, yadivA ApIDayetkarma apUrvakaraNAdikeSu samyagdRSTayAdiSuguNasthAnakeSu, tato'pUrvakaraNAnivRttibAdarayoH prapIDayet, sUkSmasamparAyAvasthAyAMtuniSpIDayet, athavAApIDanamupIzamazreNyAM prapIDanaM kSapakazreNyAM niSpIDanaM tu zailezyavasthAyAmiti / kiM kRtvaitatkuryAdityAha_ 'jahittA' ityAdi, pUrvaH saMyogaH pUrvasaMyogo-dhanadhAnyahiraNyaputrakalatrAdikRtastaM tyaktvA, yadivA pUrvaH-asaMyamo'nAdibhavAbhyAsAttena saMyogaH pUrvasaMyogastaM tyaktvA 'AvIlaye'dityAdisambandhaH, kiM ca - 'hiccA' ityAdi, 'hi gatA'vityasmAt pUrvakAle ktvA hitvA' gatvA, kiMtat ?-upazamaM-indriyanoindriyajayarUpaMsaMyamaMvA 'gatvA' pratipadyApIDayeditivarttate, idamuktaM bhavati-asaMyamaM tyaktvA saMyamaM pratipadya tapazcaraNAdinA''tmAnaM karma vA''pIDayet, prapIDayenniSpIDayediti, yataHkApIDanArthamupazamapratipattistapratipattau cAvimanaskatetyAha _ 'tamhA' ityAdi, yasmAtkarmakSayAyAsaMyamaparityAgastatparityAgecAvazyaMbhAvIsaMyamastatra cana cittavaimanasyamiti, tasmAdavimanA vigataM bhogakaSAyAdiSvaratau vA mano yasya sa vimanAyo natathA so'vimanAH, ko'sau?, vIraH-karmavidAraNasamarthaH, avimanaskatvAcca yatsyAttadAha - 'sArae' ityAdi, suSTvA-jIvanamaryAdayAsaMyamAnuSThAnerataHsvArataH, paJcabhiH samitibhiH samitaH, saha hitena sahito jJAnAdisamanvito vA sahitaH, 'sadA' sarvakAlaMsakRdAropitasaMyamabhAraHsaMstatra 'yateta' yatnavAn bhavediti kimarthaM punaH pauna-punyena saMyamAnuSThAnaM pratyupadezo dIyate? ityAha - 'duranucaro' ityAdi, duHkhenAnucaryata iti duranucaraH, ko'sau ? Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 AcArAGga sUtram 9/-/4/4/150 mArgaH-saMyamAnuSThAnavidhiH, keSAM ? - 'vIrANAm' apramattayatInAM, kimbhUtAnAmityAha - 'amiyadR' ityAdi, anivarto mokSastatra gantuMzIlaM yeSAMtetathA teSAmiti, yathAcatanmArgAnucaraNaM kRtaM bhavati taddarzayati - 'vigiMca' ityAdi, 'mAMsa' zoNita darpakAri vikRSTatapo'nuSThAnAdinA 'vivecaya' pRthakkuru, taddhAsaM vidhehItiyAvat, evaM vIrANAM mArgAnucaraNaM kRtaM bhavatIti bhAvaH / yazcaivammUtaH sakaMguNamavApnuyAdityAha- 'esa' ityAdi, 'eSa' mAMsazoNitayorapanetApurizayanAt puruSaH dravaH-saMyamaH sa vidyate yasyAsau dravikaH, matvarthIyaSThan, dravyabhUtovA muktigamanayogyatvAt, kamaripuvidAraNasahiSNutvAdvIra iti, mAMsazoNitApacayapratipAdanAcca taduttareSAmapi medaAdInAmapacaya ukta eva draSTavyaH, tadbhAvabhAvitvAtteSAmiti / kiM ca 'AyANijje' ityAdi, savIrANAMmArgapratipannaHmAMsazoNitayorapanetA mumukSUNAmAdAnIyogrAhya Adeyavacanazca vyAkhyAt iti| kazcaivambhUta ityAha - 'je dhuNAi' ityAdi, 'brahmacarye' saMyame madanaparityAgevoSitvAyaH samucchya' zarIrakaMkarmopacayaMvAtapazcaraNAdinA 'dhunAti' kRzIkaroti sa AdAnIya iti vivadhamAkhyAto vyAkhyAta iti sambandhaH / uktA apramattAH, tadvidharmaNastu pramattAbhidhitsurAha - mU. (151) nittehiM palicchinnehiM AyANaptoyagaDhie bAle, avvocchinnabaMdhaNe anabhiktasaMjoe tamaMsi aviyANao ANAe laMbho ntthi-ttibemi|| vR.nayatyarthadezam-arthakriyAsamarthamarthamAvirbhAvayantIti netrANi- cakSurAdInIndriyANi taiH paricchinnaiH- yathAsvaM viSayagrahaNaM prati niruddhaiH sadbhirAdAnIyo'pi bhUtvoSitvA brahmacarye punarmohodayAdAdAnotogRddhaH-AdIyate-sAvadyAnuSThAnena svIkiyataityAdAnaM-karma saMsArabIjabhUtaM tasyAsrotAMsi-indriyaviSayA mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogAvA teSugRddhaH-adhyupapannaHsyAt, ko'sau ? -bAlaH' ajJaH rAgadveSamahAmohAbhibhUtAntaHkaraNaH / yazcAdAnasrotogRddhaH sa kimbhUtaH syAdityAha - 'avvocchinnabaMdhaNe' ityAdi, avyavacchinnaM janmazatAnuvRtti bandhanam-aSTaprakAra karma yasya sa tathA, kiMca ___ 'anabhikkaMtaM ityAdi, anabhikrAntaH-anatilacitaH saMyogo dhanadhAnyahiraNyaputrakalatrAdikRto'saMyamasaMyogovA yenAsAvanabhikrAntasaMyogaH tasya caivambhUtasyendriyAnukUlyarUpe mohAtmake vA tamasi vartamAnasyAtmahitaM mokSopAyaM vA'vijAnata AjJAyAH-tIrthakaropadezasya lAbho nAstItyetadahaM bravImitIrthakaravacanopalabdhasadbhAva iti, yadivA''jJAbodhiH samyaktvam, astizabdazcAyaM nipAtastrikAlaviSayI, tenAyamartha;-tasyAnabhikrAntasaMyogasya bhAvatamasi vartamAnasya bodhilAbho nAsInAsti na bhAvIti / etadevAha mU. (152) jassa natthi purA pacchA majjhe tassa kuo siyA ?, se hu pannANamaMte buddha AraMbhovarae, saMmameyaMti pAsaha, jeNa baMdhaM vahaM ghoraM pariyAvaM ca dAruNaM palichiMdiya bAhiragaM ca soyaM, nikamadaMsI iha macciehiM, kammANaM saphalaM daThUNa tao nijjAi veyvii|| vR. yasya kasyacidavizeSitasya karmAdAnotogRddhasya bAlasyAvyavacchinnabandhasyAnabhikrAntasaMyogasyAjJAnatamasi vartamAnasya 'purA' pUrvajanmani bodhilAbhonAsti-samyaktvaM nAsIt 'pazcAdapi' eSye'pi janmani na bhAvi 'madhye' madhyajanmani tasya kutaH syAt iti ?, etaduktaM Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 4, uddezaka:4 bhavati-yasyaivapUrvabodhilAbhaH saMvRttobhaviSyativAtatyaiva vartamAnakAle bhavati,yena hisamyaktvamAsvAditaMpunarmithyAtvodayAttatpracyavatetasyApArddhapudgalaparAvartenApikAlenAvazyaMtatsadbhAvAt, na hyayaM sambhavo'sti pracyutasya samyaktavasya punarasambhava eveti, athavA niruddhendriyo'pi AdinasrotogRddha ityuktaH, tadviparyayabhUtasya tvatikrAntasukhasmaraNamakurvataH AgAmi ca divyAGganAbhogamanabhikAzto vartamAnasukhAbhiSvaGgo'pi naiva syAdityetaddarzayitumAha_ 'jassa natthi' ityAdi, yasya bhogavipAkavedinaH pUrvabhuktAnusmRtinAsti nApi pAzcAtyakAlabhogAbhilASitA vidyate tasya vyAdhicikitsArUpAn bhogAn bhAvayato 'madhye' vartamAnakAle kuto bhogecchA syAt ?, mohanIyopazamAnaiva syAdityarthaH / yasyatu trikAlaviSayA bhogecchA nivRttA sa kimbhUtaH syAdityAha - "se hu' ityAdi, 'huH' yasmAdarthe yasmAnivRttabhogAbhilASastasmAtsa prajJAnavAn-prakRSTaM jJAnaM prajJAnaM-jIvAjIvAdiparicchetta tadvidyate yasyAsau prajJAnavAn, yata eva prajJAnavAnata eva buddhaH-avagatatattvo, yata evambhUto'ta evAha - ____ 'AraMbhovarae' sAvadyAnuSThAnamArambhastasmAduparata ArambhoparataH / etaccAramabhoparamaNaM zobhanamiti darzayannAha -"samma'mityAdi, yadidaM sAvadyArambhoparamaNaM samyagetat-zobhanametat samyaktvakAryatvAdvA samyaktvametadityevaM pazyata-evaM gRhNIta yUyamiti / kimityArambhoparamaNaM samyagiti cedAha -'jeNa' ityAdi, yena kAraNena sAvadyArambhapravRtto bandhaM nigaDAdibhiH bandhaM kazAdibhiH 'ghoraM prANasaMzayarUpaM paritApaM zArIramAnasaM dAruNaM asahyamavApnotyataArambhoparamaNaM samyag bhUtaM kuryAt, kiM kRtvetyAha - palicchindi' ityAdi, 'paricchindya' apanIya, kiMtat? - 'srotaH' pApopAdAnaM,taccabAhya dhanadhAnyahiraNyaputrakalatrAdirUpaM hiMsAdyAzravadvArAtmakaM vA, cazabdAdAntaraM ca rAgadveSAtmakaM viSayapipAsArUpaM veti, kiMca-'nikkammadaMsI'tyAdi, niSkrAntaH karmaNo niSkA -mokSaHsaMvaro vA taM draSTuM zIlamasyeti niSkarmmadarzI, 'ihe'tti saMsAre matryeSu madhye ya eva niSkarmmadarzI sa eva bAhyAbhyantarasrotasacchetteti syAt / kimabhisandhya sa bAhyAbhyantarasaMyogasya chettA niSkarmmadarzI vA bhavet ityata Aha -'kammANaM'ityAdi, mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogaiH kriyante-badhyanta iti karmANi-jJAnAvaraNIyAdIni teSAM saphalatvaM dRSTvA sa vA niSkarmadarzI vedavidvA karmaNAM phalaM dRSTavA, teSAM ca phalaM jJAnAvaraNIyasyajJAnAvRttiHdarzanAvaraNasyadarzanAcchAdanaM vedanIyasya vipAkodayajanitA vedanetyAdi, nanu ca na sarveSAM karmaNAM vipAkodayamicchanti, pradezAnubhavasyApi sadbhAvAttapasA cakSayopapatterityataH kathaM karmaNAM saphalatvaM?, naiSa doSo, nAtra prakArakAtsnyamabhipretam, apitu dravyakAtsnarya, taccAstyeva, tathAhi-yadyapipratibandhavyaktinavipAkodayastathApyaSTAnAmapikarmaNAM sAmAnyena so'styevetyataH karmaNAM saphalatvamupalabhyate, tasmAt-karmaNastadupAdAnAdAsravAdvA nizcayena yAti niryAti-nirgacchati, tatra vidhatta itiyAvat ko'sau ?- 'vedavid' vedyate sakalaM carAcaramaneneti vedaH- AgamastaM vettIti vedavit, sarvajJopadezavartItyarthaH / / na kevalasya mamaivAyamabhiprAyaH, sarveSAmeva tIrthakarANAmayamAzaya iti darzayitumAha Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 AcArAGga sUtram 1/-/4/4/153 mU. (153) je khalu bho! vIrA te samiyA sahiyA sayAjayA saMghaDadaMsiNo AovarayA ahAtahaloyaMuvehamANApAINaMpaDiNaMdAhiNaMuINaMiya saccaMsipari (cie) ciDiMsu, sAhissAmo nANaM vIrANaM samiyANaM sahiyANaM sayAjayANaM saMghaDadaMsINaM AovarayANaM ahAtahaM loyaM samuvehamANANaM kimatthi uvAhI?, pAsagassana vijai natthi-ttibemi // vR. yadivA uktaH samyagvAdo niravadyaM tapazcAritraMca, adhunA tatphalamucyate -"je khalu' tyAdi, khaluzabdo vAkyAlaGkAre, ye kecanAtItAnAgatavartamAnAH 'bho' ityAmantraNe 'vIrAH' karmavidAraNasahiSNavaH samitAH samitibhiH sahitA jJAnAdibhiH sadA yatAH satsaMyamena "ttinirantaradarzinaH zubhAzubhasya AtmoparatAH pApakarmabhyo yathA tathA avasthitaM 'lokaM' caturdasarajvAtmakaMkarmalokaMvopekSamANAH-pazyantaHsarvAsupracyAdiSudikSuvyavasthitAityevaMprakArAH 'satya'miti RtaM tapaH saMyamo vA tatra paricite-sthire tasthuH-sthitavantaH, upalakSaNArthatvAt trikAlaviSayatA draSTavyA, tatrAtItekAle anantAapisatyetasthuH vartamAne paJcadazasu karmabhUmiSu saGkhyeyAstiSThanti anAgate anantA api sthAsyanti, teSAM cAtItAnagatavartamAnAnAM satyavatAM yajjJAnaM yo'bhiprAyaHtadahaM kathayiSmAmi bhavatAM zrRNuta yUyaM, kimbhUtAnAM teSAM ? 'vIrANA'mityAdIni vizeSaNAnigatArthAni, kimbhUtaMjJAnAmiticedAha-kiMprazne asti' vidyate?, ko'sau ? - "upAdhiH' karmajanitaM vizeSaNaM, tadyathA-nArakastiryagyonaH sukhI duHkhI subhago durbhagaH prayAptako'paryAptaka ityAdi, Ahosvinna vidyata iti paramatamAzaGkaya ta UcuH'pazyakasya' samyagvAdikamarthaM pUrvopAttaM pazyatItipazyaHsaeva pazyakastasya karmajanitopAdhirna vidyate, ityetadanusAreNahamapi bravImi na svamanISikayeti gataH suutraanugmH,|| adhyayanaM-4 uddezaka-4 samApta adhyayanaM-4samAptam muni dIparala sAgareNa saMzodhitA sampAditA zilAzAcAryaviracittA prathama zrutaskandhe caturtha adhyayanaTIkA pari samApta // (adhyayanaM-5-lokasAra) vR.uktaMcaturthamadhyayanaM, sAmprataMpaJcamamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantarAdhyayane samyakatvaMpratipAditaMtadantargataMcajJAnaM, tadubhayasyacacAritraphalatvAttasyaivacapradhAnamokSAGgatayA lokasAratvAttatpratipAdanArthamidamupakramyataityanenasambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasyopakramAdIni catvAryanuyogadvArANibhavanti, tatropakrame'dhikAro dvedhA, tatrApyadhyanArthAdhikAro'bhihitaH, uddezArthAdhikAraMtu niyuktikAraH pratipipAdayisurAhani. [236] hiMsagavisayAraMbhaga egacaruttina muNI pddhmgNmi| virao munitti biie avirayavAI prigghio| ni. [237] taie eso apariggaho ya nimvinnkaambhogoy| avvattassegacarassa paJcavAyA cutthNmi|| Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-5, upodghAtaH 203 ni. [238] haraovamo yatavasaMyamaguttI nissaMgayA ypNcme| ummaggavajjaNA chaTuMgaMmitaha rAgadose y|| vR. hinastIti hiMsakaH ArambhaNamArambho viSayANAmArambho'syeti viSayArambhakaH vyadhikaraNasyApi gamatakatvAtsamAsaH, Nvulantasya vA yAjakAdidarzanAt samAso, viSayANAmArambhakoviSayAbhaka itihiMsakaJcaviSayArambhakazcetivigRhya samAhAradvandvaH,prAkRtatvAtpuMlliGgatA, ayamoM-hiMsakaHprANinAMviSayArambhakazcaviSayArthaM sAvadyArambhapravRttazcana muniH, tathA viSayArthameva eka eva caratyekacaraH sa ca na muniriti, etadadhikAratrayaM prathamo dezake 1, dvitIye tu hiMsAdipApasthAnakebhyo virato munirbhavatItyayamAdhikAraH, vadanazIlovAdIaviratasyavAdI aviratavAdI parigrahavAnbhavatItyetaccAtroddezakepratipAdayiSyata iti2,tRtIyetveSaeva virato muniraparigrahobhavatIti nirviNNakAmabhogazcetyayamarthAdhikAraH 3, caturthetvavyaktasya-agItArthasya sUtrArthApariniSThitasya pratyapAyA bhavantItyayamarthAdhikAraH 4, paJcamaketu hRdopamena sAdhunA bhAvyaM, yathA hi hradojalabhRto'prativaH prazasyo bhavati, evaM sAdhurapi jJAnadarzanacAritrabhRto vinotasikArahita iti, tathA tapaHsaMyamaguptayo niHsaGgatA cetyamarthAdhikAraH 5, SaSThe tUnmArgavarjanA-kudRSTiparityAgaH, tathA rAgadveSau ca tyAjyAvityayamarthAdhikAraH 6, iti gAthAtrayArthaH / nAmaniSpanne tu nikSepe'tra dvidhA nAma-AdAnapadena gauNaM ceti, etat dvividhamapi niyuktikAraH pratipAdayitumAhani. [239] AyaNapaeNAvaMti goNNanAmeNa logsaarutti| logassa ya sArassa ya caukkao hoi nikkhevo|| vR.AdIyate-prathamameva gRhyata ityAdAnaM tacca tatpadaM ca AdAnapadaM tena karaNabhUtenAvantItyetanAma, adhyayanAdAvAvantIzabdasyoccAraNAd, guNairniSpannaMgauNaMtacca tannAmaca gauNanAma tenahetunAlokasAraiti, lokasya-caturdazarajjvAtmakasyasAraH-paramArtholokasAraH dvipadaMnAmetyataH lokasya sArasya ca pratyekaMcatuSkako nikSepo bhavati, tadyathA-nAmaloko yasya kasyacilloka iti nAma kriyate, sthApanAlokazcaturdazarajjvAtmakasya lokasya sthApanA gaathaatryaadvseyaatccaitt||1|| tiriaMcauro dosuMchaddosuMaTTha dasa ya ekkakke / bArasa dosuMsolasa dosuMbIsA yacausuMtu // 2 // punaravi solasa dosuMbArasa dosuM tuM huMti nAyavvA / tisu dasa tisuaThThaccha ya dosu dosuMtu cattAri // 3 // oyarialoamajjhA cauro cauroya savvahiM neyaa| tiatiaduga duga ekkekkagaMcajA sattamIe u dravyaloko jIvapudgaladharmAdharmAkAzakAlAtmakaH SaDvidhaH bhAvalokastvaudayikAdiSaDbhAvAtmakaH sarvadravyaparyAtmako vA / sAro'pi nAmAdi caturvidhaH, tatra nAmasthApane sugamatvAdanAdhtya dravyasArapratipAdanAyAhani. [240] savvassa thUla gurue majjhe desappahANa sriraaii| dhaNa eraMDe vaire khairaMca jinAdurAlAI / Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 AcArAGga sUtram 9/14/-1-[ni.240] vR.atrapUrvArddhapazcAddhayoryathAsaGkhyaMlaganIyaM, sarvasvedhanaMsArabhUtaM, tadyathA-koTisAro'yaM paJcakapardakasArovA, sthUle eraNDaH sAraH,sArazabdo'traprakarSavAcI, sthUlAnAMmadhye eraNDobhiNDo vAprakarSabhUtaH, gurutvevajaM, madhyekhadiraH, dezeAmravRkSo veNurvA, pradhAneyoyatrapradhAnabhAvamanubhavati sacito'citto mizrazceti, sacitto dvipadazcatuSpado'padazceti, dvipadeSu jinaH catuSpadeSu siMhaH apadeSu kalpavRkSaH, acitteSu vaiDUryo maNiH, mizreSu tIrthakara eva vibhUSitaH, zarIreSvaudArikaM muktigamanayogyatvAdviziSTarUpApattezca AdigrahaNAtsvAmitvakaraNAdhikaraNeSusAratAyojyA, tadyathA-svAmitve gorasasya ghRtaM sArabhUtaM, karaNatve maNisAreNa mukuTena zobhate rAjA, adhikaraNe dani ghRtaM jale pdmmutthitmityaadigaathaarthH||bhaavsaarprtipaadnaayaahni. [241] bhAvephalasAhaNayA phalao siddhI suhuttmvritttthaa| sAhaNaya nANadasaNasaMjamatavasA tahiM pagayaM // vR. bhAve' bhAvaviSaye sAre cintyamAne phalasAdhanatA sAraH phalam-arthakriyAvAptistasya sAdhanatA phalasAdhanatA-phalArthamArambhe pravartanaM tataH phalAvAptiH pradhAnaM, phalato'pyanaikAntikAnAtyantikarUpAt sAMsArikAtsakAzAttadviparyastaM phalaM sAraH, kiM tat ?- siddhiH, kimbhUtA'sau?-'uttamasukhavariSThA uttamaMcatadAtyantikaikAntikAnAbAdhatvAtsukhaMcauttamasukhaM tena variSThA-varatamA, tatsAdhanAni ca gAthAzakalena darzayati 'sAdhanakAni' prakRSTopakArakANi jJAnadarzanasaMyamatapAMsi, tasmiMzca bhAvasAre sidhyavAkhyaphalasAdhane jJAnAdike prakRtaMjJAnadarzanacAritreNa bhAvasArarUpeNAtrAdhikAra itigaathaarthH|| tasyaiva jJAnAdeH siddhayupAyasya bhAvasAratAM pratipAdayannAhani. [242] logaMmikusamaesuya kaamprigghkumgglggesuN| sAro hunANadaMsaNatavacaraNaguNA hiytttthaae|| vR. 'loke gRhasthaloke kutsitAH samayAH kusamayAH teSuca, kimbhUteSu?-kAmaparigraheNa ye kutsitA mArgAsteSu lagneSu, hurhetau, yasmAllokaH kAmaparigrahAgrahI gRhasthabhAvameva prshNsti||1|| 'gRhAzramasamodharmo, na bhUto na bhaviSyati / pAlayanti narAH zUrAH, klIbAH pASaNDamAzritAH' / gRhAzramAdhArAzca sarve'pi pASaNDinaH ityevaM mahAmohamohita icchAmadanakAmeSu pravartate, tathAtIrthikAapyaniruddhendriyaprasarA dvirUpakAmAbhiSvaGgiNaH ityatasteSusArojJAnadarzanatapazcaraNaguNAH, uttamasukhavariSThasiddhihetutvAt, hitA-siddhistadarthatvAditi gaathaarthH|| yato jJAnadarzanatapazcaraNaguNA hitArthatayA sArastasmAtkiM karttavyamityAhani. [243] caiUNaM saMkapayaMsArapayamiNaM daDheNa dhittavvaM / asthi jio paramapayaMjayaNAjA raagdosehiN|| vR. 'tyakatvA' projjhya, kaM tat ?- 'zaGkApadaM' kimetanmadArabdhamanuSThAnaM niSphalaM syAdityevaMmbhUto vikalpaHzaGkAtasyAH padaM-nimittakAraNaMtaccAhapokteSvatyantasUkSmeSvatIndriyeSu kevalAgamagrAheSvartheSu yA saMzItiH-sandeha ityetadrUpaMtacchaGkApadaM vihAya sArapadaM-idaM jJAnAdikaM tional Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-5, upodghAtaH 205 prAgupanyastaM dhDhena-ananyamanaskenatIrthikadambhapratAraNAkSobhyena grAhyaM, tadevazaGkApadavyudAsakArya gAthAzakalena darzayati-asti jIvaH asya ca padArthAnAmAdAvupanyAsAjIvapadArthasya ca prAdhAnyAdupalakSaNArthatvAdvA zeSapadArthagrahaNaM, asti-vidyate jIvitavAn jIvati jIviSyatIti vA jIvaH zubhAzubhaphalabhokteti, sa ca pratyakakSa evAhapratyasAdhyaH, icchAdveSaprayalAdikAryAnumAnasAdhyovA, tathA ajIvAapidhadhikiAzapudgalA gatisthitityavagAhadvayaNukAdiskandhahetavaH santi, evamAnavasaMvarabandhanirjarA api vidyante, pradhAnapuruSArthatvAd AdyantagrahaNe madhyagrahaNasyAvazyaMbhAvitvAdAcaM jIvapadArthaM sAkSAdupanyasyAntyaM mokSapadArthamupanyasyati-paramaM ca tatpadaM ca paramapadaM, taccAstIti sambandha iti, asti mokSaH zuddhapadavAcyatvAd bandhasya sapratipakSatvAnmokSAvinAmAvitvAdvA bandhasyeti, satyapi mokSe yadi tadavAptAvupAyo na syAttato janAH kiM kuryurityatastatkAraNAstitvaM darzayati-'yatanA'yalo rAgadveSu, rAgadveSopazamAghaH saMyamo'sAvapyastIti / tadevaM sati jIve paramapade ca zaGkApadavyudAsena jJAnAdikaM sArapadaM dhDhena grAhamiti gaathaarthH| tato'pyaparAparasAraprakarSagatirastIti darzayannupakSepamAhani. [244] logassa u ko sAro? tassa ya sArassa ko havai sAro? / tassa yasAro sAraMjaijANasi pucchiosAha / / vR. 'lokasya caturdazarajvAtmakasya kaH sAraH ?, tasyApi sArasya ko'paraH sAraH ?, tasyApisArasArasya sAraMyadijAnAsitataH puSTomayA kathayetigAthArthaH ||prshnprtivcnaarthmaahni. [245] logassa sAra dhammo dhammapi ya nANasAriyaM biti / nANaM saMjamasAraM saMjamasAraMca nivvaannN|| vR.samastasyApilokasyatAvaddharmaHsAro,dharmamapijJAnasAraMbruvate, jJAnamapisaMyamasAraM, saMyamasyApi sArabhUtaM nivvANamiti gAthArthaH / / ukto nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAnugame sUtramuccArayitavyaM, taccedam -:adhyayanaM-5 uddezakaH1:mU. (154) AvaMtI keyAvaMtI loyaMsi vipparAmusaMti aTThAe aNaTThAe, eesuceva vipparAmusaMti, guru se kAmA, tao se mArate, jao se mArate tao se dUre, neva se aMto neva dUre vR. 'AvantIttiyAvanto jIvAmanuSyAasaMyatAvAsyuH, keAvaMti'tti kecana loke caturdazarajjvAtmakegRhasthAnyatIrthikalokevASaDjIvanikAyAnArambhapravRttAvividham anekaprakAraM viSayAbhilASitayA parAmRzanti' upatApayanti, daNDakazatADanAdibhirghAtayantItyarthaH, kimarthaM viparAmRzantIti darzayati-'arthAya' arthArthaM arthAdvA arthaH-prayojanaM dharmArthakAmarUpaM, karmaNi lyablopepaJcamI, arthamuddizya-prayojanamuprekSya prANinoghAtayanti, tathAhi-dharmanimittaM zaucA) pRthivIkAyaM samArabhante, arthArthaM kRSyAdi / karoti, kAmArthamAbharaNAdi, evaM zeSeSvapi kAyeSu yathAyogaM vAcyaM, anarthAdvA-prayojanamanuddizyaiva tacchIlatayaiva mRgayAdyAH prANyupaghAtakAriNIH kriyAH Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 AcArAGga sUtram 1/-/5/1/154 kurvanti, tadevamarthAdanAdvAprANinohatvAeteSveva-SaDjIvanikAyasthAneSuvividham-anekaprakAra sUkSmabAdaraparyAptakAparyAptakAdibhedena tAnekendriyAdIn prANinastadupaghAtakAriNaH parAmRzanti, tAn prapIDya teSvevAnekaza utpadyanta itiyAvat, yadivA tatSaDjIvanikAyabAdhA'vAptaM karma teSveva kAyeSUtpadyate taistaiH prakArairudIrNaM viparAmRzanti-anubhavantIti, nAgArjunIyAstu paThanti kAyabAdhA'vAptaM karma teSveva kAyeSUtpadya te taistaiH prakArairudIrNaM viparAmazanti-anubhavantIti, nAgArjunIyAstu paThanti_ "jAvaMtikeialoechakkAyavahaMsamArabhaMti aThAe aNaThAevA" ityAdi, gatArthaM, syAdasau kimarthamevaMvidhAni karmaNi kurute yAnyasya kAyagatasya vipacante?, taducyate-'gurU se kAmA' 'se' tasyAparamArthavidaH kAmyanta iti kAmAH- zabdAdayaste guravo dustyajatvAt, kAmA hyalpasattvairanavAptapuNyopacayairullaGghayituM duSkaramityatastadarza kAyeSu pravartate tatpravRttau ca pApopacayastadupacayAca yatsyAttadAha-'tataH' SaDjIvanikAyaviparAmarzAtparamakAmagurutvAccAsau maraNaM mAraH- AyuSaH kSayastasyAntarvartate, mRtasya ca punarjanma janmani cAvazyaMbhAvi mRtyurevaM janmamaraNAt saMsArodanvati majjanonmajjanarUpAnna mucyate // tataH kimaparamityAha 'jao se' ityAdi, yato'sau mRtyorantastato'sau 'dUre' paramapadopAyAt jJAnAditrayAt tatkAryAdvA mokSAd, yadivA sukhArthI kAmAnna parityajati, tadaparityAge ca mArAntarvartI, yatazcamArAntarvartI tato jAtijarAmaraNarogazokAbhibhUtatvAdasau sukhAddUre / yasmAdasau kAmagurustadgurutvAnmArAntarvartItadantarvarttitvAtkimbhUtobhavatItyataAha-'nevase ityAdi, naivAsau viSayasukhasyAntarvartate, tadabhilASAparityAgAcca naivAsI dUre, yadivA yasya guravaH kAmAH sa kiM karmaNo'ntarbahirveti praznAvasare satyAha 'neva se' ityAdi, naivAsau karmaNo'ntaH-madhye bhinnagranthitvAtsambhAvitAvazyaMbhAvikarmakSayopapatteH, nApyasau dUre dezonakoTIkoTikamasthitikatvAt, cAritrAvAptavapi naivAntarnaivaca dUre ityetacchakyate vaktuM, pUrvoktAdeva kAraNAditi, athavAyenedaM prANAyikimasA vantarbhUtaH saMsArasyAhozvidbahirvartate ityAzaGkayAha-'neva se'ityAdi, naivAsau saMsArAntaH ghAtikarmakSayAt nApi dUre adyApi bhavopagrAhikarmasadmAvAditi / yo hi bhinnagranthiko durApAvAptasamyakatvaH saMsArArAtIyatIravartI sa kimadhyavasAyI syAdityAha mU. (155) so pAsai phusiyamiva kusagge paNunnaM nivaiyaMvAeriyaM, evaM bAlassa jIviyaM maMdassaaviyANao, kUrAiMkammAiMbAle pakuvvamANe tena dukkheNamUDhe vippariAsamuvei, moheNa gabbhamaraNAi ei, etya mohe puNo puNo vR. 'se pAsaItyAdi, 'saH' apagatamithyAtvapaTalaH samyakatvaprabhAvAvagatasaMsArAsAraH 'pazyati' zirupalabdhikriyaityata upalabhate avagacchati, kiMtat? - 'phusiyamiva'tti kuzAgna udakabindumiva bAlasya jIvitamiti sambandhaH, tatkimbhUtamityAha-'paNuna' mityAdi, praNunamanavaratAparAparodakaparamANUpacayAt praNunnaM-preritaM vAteneritaM sannipatitaM bhAvini bhUtavadupacArAnipatadeva vA nipatitaM, dAntikaM darzayati-"eva'miti yathA kuzAgre binduH kSaNasambhAvitasthatikaH evaM bAlasyApi jIvitam, avagatatattvo hi syayamevAgacchati nApyasau Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH- 1, adhyayanaM - 5, uddezaka:1 207 tadabhikAGkSati ato bAlagrahaNaM, bAlo hyajJaH, sa cAjJAnatvAdeva jIvitaM bahu manyate, yata eva bAlo'ta eva mantaH- sadasadvivekApaTuH, yata eva buddhimando'ta eva paramArthaM na jAnAti, ataH paramArthamavijAnat evambhUtaM jIvitamityevaM pazyati / paramArthamajAnaMzca yatkuryAttadAha-'kUrANi' ityAdi, 'krUrANi' nirdayAni niranukrozAni 'karmANi' anuSThAnAni hiMsAnRtasteyAdInisakalalokacamatkRtikArINiaSTAdazavA pApasthAnAni 'bAlaH' ajJaHprakarSeNa kurvANa, kabhiprAye kriyAphale AtmanepadavidhAnAttasyaivatakriyAphalavipAkaM darzayati-'tena' krUrakarmavipAkApAditena duHkhena 'mUDhaH' kiMkartavyAtA''kulaH, kena kRtena mamaitadduHkhamupazamaM yA yAditi mohamohito viparyAsamupaiti-yadeva prANyupaghAtAdi duHkhotpAdane kAraNaM tadupazamAya tadeva vidadhAtIti / kiMca 'moheNa'ityAdi, mohaH' ajJAnaMmohanIyaMvA mithyAtvakaSAyaviSayAbhilASamayaMtenamohena mohitaH san karma badhnAti, tena ca garbhamavApnoti, tato'pi janma punarbAlakumArayauvanAdivayovizeSAH, punarviSayakaSAyAdinA karmopAdAyAyuSaH kSayAt maraNamavApnoti, AdigrahaNAtpunargamityAdi, narakAdiyAtanAsthAnametItyato'bhidhIyate-"ettha;ityAdi, 'atra' asminnanantarokte 'mohe' mohakArye garbhamaraNAdike paunaH punyenAnAdikamaparyantaM caturgatikaM saMsArakAntAraM paryaTati, nAsmAdapaitItiyAvat, kathaMpunaH saMsArenabambhramyAt?,taducyate-mithyAtvakaSAyaviSayAbhilASAbhAvAd,asAveva kuto?, viziSTajJAnotpatteH?,saiva kuto?,mohAbhAvAt, yadyevamitaretarAzrayatvaM,tathAhi-moho'jJAnaM mohanIyaM vA, tadabhAvo viziSTajJAnotpatteH, sA'pi tadabhAvAditi bhaNatA spaSTameva itaretarAzrayatvamuktaM, tatazca na yAvadviziSTajJAnotpattiH saMvRttA na tAvatkarmazamanAya pravRttiH syAt, naiSa doSaH, arthasaMzayenApi pravRttidarzanAditi / Aha ca mU. (156) saMsayaM pariANao saMsAre parinAe bhavai, saMsayaM apariyANao saMsAre aparinnAe bhvi| vR. 'saMsaya' mityAdi saMzItiH saMzayaH-ubhayAMzAvalambA pratItiH saMzayaH, sa cArthasaMzayo'narthasaMzayazca, iha cArtho mokSo mokSopAyazca, tatra mokSe na saMzayo'sti, paramapadamitipratipAdanAt, tadupAye tusaMzaye'pipravRttirbhavatyeva, arthasaMzayasya prvRttynggtvaat| anarthastu saMsAraH saMsArakAraNaMca, tatsandehe'pi nivRttiH syAdeva, anarthasaMzayasya nivRttyaGgatvAt' ataHsaMzayamAnarthagataM parijAnato heyopAdeyapravRttiH syAdityetadeva paramArthataH saMsAraparijJAnamiti darzayati tena saMzayaMparijAnatAsaMsArazcaturgatikaH tadupAdAnaM vA mithyAtvAviratyAdianartharUpatayA parijJAtaM bhavati jJaparijJayA, pratyAkhyAnaparijJayA tu parihatamiti, yastupunaH saMzayaM najAnIte sa saMsAramapi na jAnAtIti darzayitumAha-'saMsayaM' ityAdi, 'saMzayaM' sandehaM dvividhamapyaparijAnato heyopAdeyapravRttirnasyAt, tadapravRttau casaMsAro'nityAzucirUpo vyasanopanipAtabahuloniHsAro na jJAto bhavati // kutaH punaretannizcIyate? yathA tena saMzayavedinA saMsAraH parijJAta iti ?, kimatra nizcetavyaM?, saMsAraparijJAnakAryeviratyupalabdhe, tatra sarvaviratipraSThAMviratiM nirdidikSurAha Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 AcArAGgasUtram 1/-14/9/157 mU. (157) je chee se sAgAriyaMna sevai, kaTu evamaviyANao biiyA maMdassa bAlayA, laddhA huratthA paDilehAe AgamittA ANavijjA anAsevaNaya-tti bemi| vR. 'jeIe' ityAdi yazcheko-nipuNaupalabdhapuNyapApaH sa 'sAgAriya'timaithunaMna sevate manovAkkAyakarmabhiH,saevayathAvasthitasaMsAravedI, yastupunarmohanIyodayAtpArzvasthAdiH tatsevate, sevitvAcasAtagauravamayAkiM kuryAdityAha-'kaTu' ityAdi,rahasimaithunaprasaGgaMkRtvApunargu dinA pRSTaH sannapalapati, tasyacaivamakAryamapalapato'vijJApayatovA kiMsyAdityAha-'biiyA' ityAdi, 'mandasya' abuddhimata ekamakAryAsevanamiyaM bAlatA-ajJAnatA, dvitIyA tadapahnavanaM mRSAvAdaH tadakaraNatayA vA punaranutthAnamiti, nAgArjunIyAstu paThanti-"je khalu visae sevaI sevittA vA nAloei, pareNa vA puTTho ninhavai, ahavA taM paraMsaeNa vA doseNa pAviTThayareNa vA doseNa uvaliMpijjatti" sugamaM / yadyevaM tataH kiM kuryAdityAha-laddhAhu' ityAdi, labdhAnapikAmAn 'huratyettibahizcitrakSullakAdivattadvipAkaM pratyupekSya cittAbahiH kuryAt, yadivA huzabdo'pizabdArthe, rephAgamaH subbyatyayena dvitIyArthe prathamA, tato'yamoM-labdhAnapyarthyante-abhilaSyanta ityarthAH-zabdAdayastAnupanatAnapi tadvipAkadvAreNa- 'pratyupekSya' paryAlocya tataH 'Agamya' jJAtvA durantaM zabdAdiviSayAnuSaGgaM, katvApratya-yasyottarakriyAsavyapekSatvAttAM darzayati-tadanAsevanatayA parAnAjJApayet, svato'pi pariharediti, etadahaMbravImiyenamayApUrvArthavyAvarNanamakArisaevAhamavyavacchinnasamyagjJAnapravAhaH zabdAdiviSayasvarUpopalambhAtsamupajanitajinavacanasaMmada iti| etacca vakSyamANaM bravImiti mU. (158)pAsaha egeruvesugiddhe parinijjamANe, ittha phAse puNo puNo, AvaMtI keyAvaMtI loyaMsi AraMbhajIvI, eesu ceva AraMbhajIvI, itthavi bAle paripaJcamANe ramaI pAvehiM kammehiM asaraNe saraNaMti mantramANe, ihamegesiM egacariyA bhavai, se bahukohe bahumANe bahumAe bahulobhe bahuraebahunaDe bahusaDhe bahusaMkappeAsavasattIpaliucchanneuTThiyavAyaMpavayamANe, mAme kei adakkhU annAyapamAyadoseNaM, sayayaMmUDhe dhammaMnAbhijANai, aTTApayA mANava! kaMmakoviyA je anuvarayA avijAe palimukkhamAhu AvaTTameva anupriyttuNti-tibemi|| vR. 'pAsaha ityAdi, he janAH! pazyata yUyamekAntapuSTadhANo, bahuvacananirdezAdAdyartho gamyate, 'rUpeSu' rUpAdiSvindriyaviSayeSu niHsArakaTuphaleSu 'gRddhAn' adhyupapannAn sataH indriyairviSayAbhimukhaM saMsArAbhimukhaM vA narakAdiyAtanAsthAnakeSu vA pariNIyamAnAn prANina iti|tecvissygRdhnvindriyvshgaaH saMsArArNave kimApnuyurityAha-"ettha phAse ityAdi, atra' asmin saMsAre hRSIkavazagaHsan karmapariNatirUpAn sparzAna paunaHpunyena-AvRttyA tAnevateSu teSveva sthAneSu praapnuyaaditi| pAThAntaraM vA etya mohe puNo puNo' 'atra' asmin saMsAre 'mohe' ajJAne cAritramohe vA punaH punarbhavatIti / ko'sAvevambhUta; syAdityata Aha-'AvaMtI'tyAdi, yAvantaH kecana 'loke gRhasthaloke 'ArambhajIvinaH' sAvadyAnuSThAnasthitikAH, te paunaHpunyena duHkhAnyanubhaveyuriti / ye'pi gRhasthAzritAH sArambhAstIrthikAdayaste'pi tahuHkhabhAjina iti darzayati-'eesu'ityAdi, eteSu sAvadyArambhapravRtteSu gRhastheSuzarIrayApanArthaM vartamAnastIrthikaH pArzvasthAdirvA 'ArambhajIvI' sAvadyAnuSThAnavRttiH pUrvoktaduHkhabhAg bhavati / AstAM Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-5, uddezaka:1 209 tAvadgRhasthastIrthiko, vAyo'pisaMsArArNavataTadezamavApya samyakatvarataMlabdhvA'pimokSakakAraNaM viratipariNAmaM saphalatAmanItvA karmodayAt so'pi sAvadhAnuSThAyI syAdityAha___"ethavibAle'ityAdi, 'atra' asminnapyarhapraNItasaMyamAbhyupagame bAlo' rAgadveSAkulitaH paritapyamAnaH paripacyamAnovAviSayapipAsayAramate, kaiH?-pApaiHkarmabhiH, viSayArthasAvadyAnuSThAne dhRtiM vidhatte, kiM kurvANa ityAha - 'asaraNa'mityAdi, kAmAgninApApairvA karmabhiH paripacyamAnaH sAvadyAnuSThAnamazaraNameva zaraNamiti manyamAno bhogecchA'jJAnatamisrAcchAditadRSTiviparyayaH san bhUyo bhUyo nAnArUpAvedanA anubhvediti|| AstAM tAvadanye, pravrajyAmapyabhyupetya kecidviSayapipAsAstiAMstAn kalkAcArAnAcarantItidarzayitumAha-'ihamegesimityAdi, 'iha' manuSyaloke ekeSAM na sarveSAM, caraNaMcaryatevA caryA ekasya caryA ekacaryA, sA ca prazastetarabhedena dvidhA-sA'pi dravyabhAvabhedAt pratyekaM dvidhA, tatra dravyato gRhasthapASaNDikAdeviSayakaSAyanimittamekAkino viharaNaM, bhAvatastu aprazastAna vidyate, sAhirAgadvevirahAdbhavati, nctdrhitsyaaprshstteti|prshstaatudrvytHprtimaaprtipnnsy gacchanirgatasya sthavirakalpikasya caikAkinaH saGghAdikAryAnimittAnnirgatasya, bhAvatastu punA rAgadveSavirahAdmavati, tatradravyato bhAvatazcaikacaryAanutpannajJAnAnAMtIrthakRtAMpratipannasaMyamAnAm, anye tu caturbhaGgapatitAH, tatrAprazastadravyaikacaryodAharaNaM, tadyathA pUrvadeze dhAnyapUrakAbhidhAne sanniveze ekastApasaH prathamavayA devakumArasadhzavigrahaH SaSThabhaktena tadgrAmanirgamapathe tapastepe, dvitIyo'pyupagrAma girigahvare'STamabhaktena tapaHkarmaNA''tApa nAM vidhatte, tasmai ca grAmanirgamapathavartine zItoSNasahiSNave guNairAkRSTo loka AhArAdibhiH saparyayopatiSThate, saca tathA lokena pUjyamAno vAgbhirabhiSTrayamAnaH AhArAdinopacaryamANo janamUce-matto'pi giriparisarAtApI duSkarakArakaH, tato'sau lokastena bhUyo bhUyaH projyamAnastamekAkinaMtApasamadrikuharavAsinaMparyapUjayad, duSkaraMca paraguNotkIrtanamitikRtvA tasyApi saparyAdikaMvyadhAt, tadevamAbhyAMpUjAkhyAtyarthamekacaryA vidadhe, ato'prazastA, evamanayA dizA'nye'pyaprazastaikacaryAzritA dRSTAntA yathAsambhavamAyojyA iti / tadevaM sUtrArthe vyAkhyAte sUtrasparzikaniyuktyA niyuktikAro vyAcikhyAsurAhani. [246] cAro cariyA caraNaM egar3ha vaMjaNaM tahiM chakkaM / davvaM tu dArusaMkama jalathalacArAiyaM bahuhA // vR.'cAra' iti 'caragatibhakSaNayoH' bhAveghaJ, caryeti 'gadamadacarayamazcAnupasarge' ityanena karmaNi bhAve vA yat, caraNamiti, vA, bhAve lyuT, ekaH-abhinno'rtho'syetyekArtha, kiM tat ?'vyaJjanaM' vyajyate-AviSkriyate'rtho'neneti vyaJjanaM-zabda ityetatpUrvoktaM zabdatrayamekArtha, ekArthatvAcca na pRthaga nikSepaH, 'tatra' cAranikSepeSaT, cArasya SaTprakAro nikSepa ityarthaH, tadyathAnAmasthApanetyAdi, tatra sugamatvAnnAmasthApane anAdhtya jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyacAraM gAthAzakalena darzayati-'davvaM tu'tti tuzabdaH punaHzabdArthe dravyaM punarevambhUtaM bhavati, dArusaGkamazca jalasthalacArazca dArusaGkamajalasthalacArautAvAdIyasyataddArusaGakramajalasthalacArAdikaM bahudhA' Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/5/1/158 anekadhA, tatra dArusaGakramo jale setvAdiH kriyate, sthale vA garttalaGghanAdikaH, jalacAro nAvAdinA, sthalacAro rathAdinA, AdigrahaNAt prAsAdAdau sopAnapaGkatyAdiriti, yadyaddezAddezAntarAvAptaye dravyaM sa sa dravyacAra iti gAthArthaH // sAmaprataM kSetrAdikamAha ni. [247 ] khittaM tu jaMmi khitte kAlo kAle jarhi bhave cAro / bhAvamaMmi nANadaMsaNacaraNaM tu pasatthamapasatthaM / / vR.kSetraM punaryasmin kSetre cAraH kriyate yAvadvA kSetraM caryate sa kSetracAraH, kAlastu yasmin kAle carati yAvantaM vA kAlaM sa kAlacAraH, bhAve tu dvidhA caraNaM prazastamaprazastaM ca, tatra prazastaM jJAnadarzanacaraNAni, ato'nyadaprazastaM gRhasthAnyatIrthikANAmiti gAthArthaH / / tadevaM sAmAnyato dravyAdikaM cAraM pradazya prakRtopayogitayA yaterbhAvacAraM prazastaM praznadvAreNa darzayitumAhani. [248 ] loge cauvvihaMmI samaNassa cauvviho kahaM cAro ? / hoI dhiI ahigAro visesao khittakAlesuM // 210 vR. 'loke' caturvidhe dravyakSetrakAlabhAvarUpe 'zramaNasya' zrAmyatIti zramaNo- yatistasya kathambhUto dravyAdizcaturvidhazcAraH syAd ?, iti prazne nirvacanamAha-bhavati dhRtirityeSo'dhikAraH, dravye tAvadarasavirasaprAntarUkSAdike dhRtirbhAvayitavyA, kSetre'pi kutIrthakabhAvite prakRtyabhadrake vA nodvegaH kAryaH, kAle'pi duSkAlAdau yathAlAbhaM santoSiNA bhAvyaM, bhAve'pyakkrozopahasanAdau noddIpitavyaM, vizeSatastu kSetrakAlayoravamayorapi dhRtirbhAvyA, dravyabhAvayorapi prAyastannimittatvAt punarapi dravyAdikaM vizeSato yatezcAramAha ni. [249 ] pAvovarae apariggahe a gurukulanisevae jutte / ummaggavajjae rAgadosavirae ya se vihare // vR. 'pApoparataH pApAt pApahetoH sAvadyAnuSThAnAddhiMsA'nRtAdattAdAnAbrahmarUpAduparataH pApoparataH, tathA na vidyate parigraho'syetyaparigrahaH, pApoparato'parigrahazceti dravyacAraH kSetracAramAha - guroH kulaM gurukulaM- gurusAnnidhyaM tatsevako yuktaH samanvito yAvajjIvaM gurUpadezAdineti, anena kAlacAraH pradarzitaH, sarvakAlaM gurUpadezavidhAyitvopadezAd, bhAvacAramAha - udgatomArgAdunmArgaH - akAryAcaraNaM tadvarjakaH, tathA rAgadveSavirataH sa sAdhurviharetsaMyamAnuSThAnaM kuryAditi, gatA niryuktiH / sAmprataM sUtramanuzriyate tatra viSayakaSAyanimittaM yasyaikacaryA syAt sa kimbhUtaH syAdityAha 'se bahu kohe' ityAdi, 'sa' viSayagRdhnurindriyAnukUlavattyekacaryAparatipannastIrthiko gRhastho vA paraiH paribhUyamAno bahuH krodho'syeti bahukrodhaH, tathA vandyamAno mAnamudvahata iti bahumAnaH, tathA kurukucAdibhiH kalkatapasA ca bahumAyI, sarvametadAhArAdilobhAtkarotItyato bahulobhaH, yata evamato bahurajAH - bahupApo bahuSu vA''rambhAdiSu rato bahurataH, tathA naTavadbhogArthaM bahUn veSAn vidhatta iti bahunaTaH, tathA bahubhiH prakAraiH zaTho bahuzaThaH, tathA bahavaH saGkalpAH karttavyAdhyavasAyA yasya sa bahusaGkalpaH, ityevamanyeSAmapi caurAdInAmekacaryA vAcyeti, sa evambhUtaH kimavasthaH syAdityAha 'Asava' ityAdi, AsravAH - hiMsAdayasteSu saktaM saGga AzravasaktaM tadvidyate Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-5, uddezakaH1 211 yasyAsAvAzravasaktI-hiMsAdyanupaGgavAn palitaM-karma tenAvacchannaH, karmAvaSTabdha itiyAvat, sa caivambhUto'pikiMbrUyAdityAha-'uTThiya'ityAdi, dharmAcaraNAyodhuktaH utthitastadvAda utthitavAdastaM pravadan, tIrthako'pyevamAha-yathA ahamapi pravrajito dharmAcaraNAyodyata ityevaM pravadan karmaNA'vacchAdyata iti / sa cotthitavAdI AveSu pravarttamAnaH AjIvikAbhayAt kathaM pravartata ityAha-mAme'ityAdi, mAmA kecana' anye'drAkSuravadyakAriNamityataHpracchannamakAryaM vidadhAti, etaccAjJAnadoSeNa pramAdadoSeNa vA vidhatta iti / kiMca___sayaya'mityAdi, 'satatam' anavarataMmUDho mohanIyodayAdajJAnAdvA 'dharma' zrutacAritrAkhyaM nAbhijAnAti, nvivecytiityrthH| yadyevaMtataH kimityAha-'aTTA' ityAdi, ArttA viSAyakaSAyaiH 'prajAyanta' itiprajAH-jantavaH hemAnava!, manujasyaivopadezArhatvAnmAnavagrahaNaM, karmaNi aTaprakAre vibhaMsate 'kovidAH' kuzalAH, na dharmAnuSThAna iti, ke punaH te ye satataM dharmaM nAbhijAnanti karmabandhakovidAzceti?,ataAha-'jeanuvarayA' ityAdi,yekecanAnirdiSTasvarUpAH anuparatAH' pApAnuSThAnebhyo'nivRttAjJAnadarzanacAritrANimokSamArga ityeSAvidyAato viparyayeNAvidyA tayA pari-samantAtmokSamAhuH tedharmanAbhijAnanta iti sambandhaH,dharmamajAnAnAzcakimApnuyurityAha'AvaTTa' ityAdi, bhAvAvataH-saMsArastamaraghaTTaghaTIyantranyAyenAnuparivartante,tAsveva narakAdigatiSu bhUyo bhUyo bhavantItiyAvat / itiradhikAraparisamAptau, bravImIti puurvvt|| adhyayanaM-5 - uddezaka :- 1 samAptaH adhyayanaM-5-uddezakaH2:vR.uktaHprathamoddezakaH, sAmprataMdvitIyaHsamArabhyate, asyacAyamabhisambandhaH-ihaprAguddezake ekacaryApratipanno'pi sAvadyAnuSThAnAdviraterabhAvAcca na munirityuktam, iha tu tadviparyayeNa yathA munibhAvaH syAttathocyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdi sUtram mU. (159) AvantI keyAvantI loe anAraMbhajIviNo tesu, etthovarae taM jhosamANe, ayaM saMdhIti adakkhU, je imassa viggahassa ayaM khaNetti annesi esa magge AriehiM paveie, uTThienopamAyae, jANittudukkhaMpatteyaMsAyaM, puDhochaMdAihamANavApuDhodukkhaMpaveiyaMseavihiMsamANe aNavayamANe, puTTho phAse vipnnune| vR. 'yAvantaH' kecana 'lokeM manuSyaloke 'anArambhajIvinaH' ArambhaH-sAvadyAnuSThAnaM pramattayogovA, uktNc||1|| "AdAne nikheve bhAsussagge atthaanngmnnaaii| savvo pamattajogo samaNassavi hoiAraMbho" tadviparyayeNatvanArambhastenajIvituMzIlaMyeSAMityanArambhajIvinoyatayaH samastArambhanivRttAH teSveva-gRhiSuputrakalatrasvazarIrAdyarthamArambhapravRtteSvanArambhajIvino bhavanti, etaduktaM bhavati, sAvadyAnuSThAnapravRtteSu gRhastheSu dehasAdhanArthamanavadyArambhajIvinaHsAdhavaH paGkAdhArapaGkajavanirlepA eva bhvnti|ydyevNttH kimityAha-'atra' asmin sAvadyArambhekartavye uparataH saGkucitagAtraH, atravA''rhatedharme vyavasthita uparataH pApArambhAt, kiM kuryAtsa?-'tat' sAvadyAnuSThAnAyAtaM karma 'jhoSayan' kSapayan munibhAvaM bhajata iti / kimabhisandhAyAtroparataH syAdityAha Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 AcArAGga sUtram 1/-/5/2/159 'ayaM saMdhI' ityAdi, avivakSitakarmakA apyakarmakA dhAtavo, tathA pazya mRgo dhAvati, evamatrApyadrAkSIdityetakriyAyoge'pyayaMsandhiritiprathamAkRteti, 'aya'miti pratyakSagocarApanna AryakSetrasukulotpattIndriyanirvRttizraddhAsaMvegalakSaNaH sandhiH' avasaromithyAtvakSayAnudayalakSaNo vA samyaktvAvAptihetubhUtakarmavivaralakSaNaH sandhiH zubhAdhyavasAyasandhAnabhUto vA sandhirityenaM svAtmani vyavasthApitamadrAkSIdbhavAntityataH kSaNamapyekaM na pramAdayet na viSayAdipramAdavazago bhUyAt / kazca na pramattaH syAdityAha___'jeimassa' ityAdi, 'ya' ityupalabdhatattvaH 'asya' adhyakSasya vizeSeNagRhyateanenASTaprakAra karma tadvaitarazarIraviziSTaM bAhyendriyeNa gRhyata iti vigrahaH-audArikaM zarIraM tasya 'ayaM' vArttamAnikakSaNaH evambhUtaH sukhaduHkhAnyatararUpazcagataH evambhUtazcabhAvItyevaMyaHkSaNAnveSaNazIlaH so'nveSI sadA'pramattaH syAditi / svamanISikAparihArArthamAha-"esa magge' ityAdi, 'eSaH' ananantarokto 'mArgo' mokSapathaH 'AryaiH' sarvahayadhArAtIya(tIra)vartibhistIrthakaragaNadharaiH prakarSeNAdau vA veditaH-kathitaHpravedita iti| na kevalamanantarokto vakSyamANazcatIrthakaraiHpravedita iti tadAha-'uhie' ityAdi, sandhimadhigamyotthito dharmacaraNAya kSaNamapyekaM na pramAdayet / kiM cAparamadhigamyetyAha 'jANittu' ityAdi, jJAtvA prANinAM pratyekaMduHkhaM tadupAdAnaM vA karma tathA pratyekaMsAtaMcamanaahlAdi jJAtvA samutthito na pramAdayet / na kevalaM duHkhaM karma vA pratyekaM, tadupAdAnabhUto'dhyavasAyo'pi prANinAM bhinna eveti darzayitumAha- puDho' ityAdi, pRthag-bhinnaH chanda:-abhiprAyo yeSAM te pRthagchandAH, nAnAbhUtabandhAdhyavasAyasthAnA ityarthaH, 'ihe ti saMsAre saMjJiloke vA, kete? -'mAnavAH' manuSyAH, upalakSaNArthatvAdanye'pi,saMjJinAMpRthaksaGkalpatvAcca tatkAryamapi karma pRthageva, tatkAraNamapi duHkhaM nAnArUpamiti, kAraNabhede kAryabhedasya avazyaMbhAvitvAditi, ataH pUrvoktaM smArayannAha-'puDho' ityAdi, duHkhopAdAnabhedAd duHkhamapi prANinAM pRthakpraveditaM, sarvasya svakRtakarmaphalezvaratvAt nAnyakRtamanya upabhuGgeiti / etanmatvA kiM kuryAdityAha 'se' ityAdi, saH' anArambhajIvI pratyekasukhaduHkhAdhyavasAyIprANinovividhairupAyairahiMsan tathA'napavadan-anyathaiva vyavasthitaM vastvanyathA vadannapavadan nApavadan anapavadan, mRSAvAdamabruvannityarthaH, pazya ca tvaM tasyApi prAkRtatvAdArSatvAdvA lopaH, evaM parasvamagRhNanityAdyapyAyojyam / etadvidhAyIca kimaparaMkuryAdityAha-'puTTho' ityAdi, sapaJcamahAvratavyavasthitaH san yathAgRhItapratijJAnirvahaNodyataH spRSTaH parISahopasargastAn tatkRtAn zItoSNAdisparzAn duHkhasparzAnvA tatsahiSNutayAanAkulo vividhairupAyaiH-prakAraiH saMsArAsArabhAvanAdibhiHprerayet, tatpreraNaM ca samyaksahanaM, na tatkRtayA duHkhAsikayA''tmAnaM bhAvayeditiyAvat / yo hi samyakkaraNatayA parISahAn saheta sa kiMguNaH syAdityAha mU. (160) esa samiyA pariyAe viyAhie, je asattA pAvehiM kammehiM udAhu te AyaMkA phusaMti, iti udAhudhIretephAse puTThoahiyAsai, sepudipeyaMpacchApeyaMbheuradhammaviddhaMsaNadhammamadhuvaM aniiyaM asAsayaM cayAvacaiyaM vippariNAmadhamma, pAsaha evaM svasaMdhiM / Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 5, uddezaka - 2 213 vR. 'eSaH' anantarokto yaH parISahANAM praNodakaH 'samiyA' samyak zamitA vA zamo'syAstIti zamI tadbhAvaH zamitA 'paryAyaH' pravrajyA samyak zamitayA vA paryAyaH - pravrajyA'syeti vigRhya bahuvrIhiH sa samyakparyAyaH zamitAparyAyo vA vyAkhyAto nApara iti / tadevaM parISahopasargAkSobhyatAM pratipAdya vyAdhisahiSNutAM pratipAdayannAha - 'je asattA' ityAdi, ye'pAkRtamadanatayA samatRNamaNileSTukAJcanAH samatApannAH pApeSu karmmasvasaktAH - pApopAdAnAnuSThAnAratAH 'udAhu' kadAcittAn tathAbhUtAn sAdhUn 'AtaGkA' AzujIvitApahAriNaH zUlAdayo vyAdhivizeSAH 'spRzanti' abhibhavanti pIDyanti / yadi nAmaivaM tataH kimityAha 'iti udAhu' ityAdi, 'iti' etadvakSyamANamudAhatavAn-vyAkRtavAn, ko'sau ? - 'dhIro' dhIH buddhistayA rAjate, sa ca tIrthakRdgaNadharo vA, kiM tadudAhatavAn ? -tairAtaGgaiH spRSTaH san tAn sparzAn-duHkhAnubhavAn vyAdhivizeSApAditAnadhyAsayet-saheta / kimAkalayyetyAha- 'se puvva' mityAdi, sa spRSTaH pIDitaH AzukAribhirAtaGgairetadbhAvayed yathA pUrvamapyetad asAtAvedanIyavipAkajanitaM duHkhaM mayaiva soDhavyaM, pazcAdapyetanmayaiva sahanIyaM, yataH saMsArodaravivaravarttI na vidyata evAsau yasyAsAtAvedanIyavipAkApAditA rogAtaGkA na bhaveyuH, tathAhi kevalino'pi mohanIyAdighAticatuSTayakSayAdutpannajJAnasya vedanIyasadbhAvena tadudayAttatsambhava iti, yatazca tIrthakarairapyetadbaddhaspRSTanidhattanikAcanAvasthAyAtaM karmmAvazyaM vedyaM nAnyathA tanmokSaH, ato'nyenApyasAtAvedanIyodaye sanatkumAradhSTAntena mayaivaitatsoDhavyamityAkalayya nodvijitavyamiti uktaMca // 1 // svakRtapariNatAnAM durnayAnAM vipAkaH punarapi sahanIyo'nyatra te nirguNasya / svayamanubhavato'sau duHkhamokSAya sadyo, bhavazatagatiheturjAyate'nicchataste" apica-etadaudArikaM zarIraMsuciramapyauSadharasAyanAdyupabRMhitaM mRnmayAmaghaTAdapi niHsArataraM sarvathA sadA vizarArvviti darzayannAha - 'bhiduradhamma' mityAdi, yadivA pUrvaM pazcAdapyetadaudArikaM zarIraM vakSyamANadharmmasvabhAvamityAha - 'bhiduradhamma ' mityAdi, svayameva bhidyata iti bhiduraH sa dharmo'sya zarIrasyeti bhiduradharmma, idamaudArikaM zarIraM supoSitamapi vedanodayAcchirodaracakSururaHprabhRtyavayaveSu svata eva bhidyata iti bhiduraM, tathA vidhvasaMnadharmaM pANipAdAdyavayavavidhvaMsanAt, tathA avazyaMbhAvasambhAvitaM triyAmAnte sUryodayavat dhruvaM na tathA yattadadhruvaM, tathA apracyutAnutpannasthiraikasvabhAvatayA kUTasthanityatvena vyavasthitaM sannityaM naivaM yattadanityamiti, tathA tena tena rUpeNodakadhArAvacchazvadbhavatIti zAzvataM tato'nyadazAzvataM tatheSTAhAropabhogatayA dhRtyupaSTambhAdaudArikazarIravargaNAparamANUpacayAccayaH tadabhAvena tadvicaTanAdapacayaH, cayApacayau vidyete yasya taccayApacayikam, - ata eva vividhaH pariNAmaH anyathAbhAvAtmako dharmmaH svabhAvo yasya tadvipariNAmadha yatazcaivambhUtamidaM zarIrakamato'syopari ko'nubandhaH kA mUrcchA ?, nAsya kuzalAnuSThAnamRte'nyathA sAphalyamityetadevAha-'pAsaha' ityAdi, pazyatainaM pUrvoktaM rUpasandhi, bhiduradhamrmmAdyAghrAtaudArikaM paJcendriyanirvRttilAbhavasarAtmakaM dRSTvA ca vividhAtaGkajanitAn sparzAnadhyAsayediti // etatpazyatazca yatsyAttadAha " Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/5/2/161 mU. (161) samuppehamANassa ikkAyaNarayassa iha vippamuksa natthi magge virayassa ttibemi vR. samyaguprekSamANasya - pazyato'nityatAghrAtamidaM zarIramityevamavadhArayato nAsti mArga iti sambandhaH, kiM ca-AGabhividhau samastapApArambhebhyaH AtmA Ayatyate-Aniyamyate yasmin kuzalAnuSThAne vA yatnavAn kriyat ityAyatanaM jJAnAditrayam ekam-advitIyamAyatanamekAyatanaM tatra ratastasya kiM ca 'iha' zarIre janmani vA vividhaM paramArthabhAvanayA zarIrAnubandhAt pramukto vipramuktastasya 'nAsti' na vidyate, ko'sau ? 'mArgo' narakatiryaGganuSyagamanapaddhatiH, varttamAnasAmIpye varttamAnadarzanAnna bhaviSyatIti nAstItyuktaM, yadivA tasminneva janmani samastakarmmakSayopapatternAsti narakAdimArgaH, kasyeti darzayati'viratasya' hiMsAdyAzravadvArebhyo nivRttasya, itiradhikAraparisamAptau bravImIti pUrvavat, sudharmmasvAmyAtmAnamAha, yadbhagavatA vIravarddhamAnasvAminA divyajJAnenArthAnupalabhya vAgyogenoktaM tadahaM bhavatAM bravImi na svamativiracaneneti / virata eva munirbhavatyetatpratipAdya sAmpratam 'aviratavAdI parigrahavAni'ti yaduktaM tavpratipAdayannAha 214 mU. (162) AvaMtI keyAvaMtI logaMsi pariggahAvaMtI, se appaM vA bahuM vA aNuM vA thUlaM vA cittamaMtaM vA acittamaMtaM vA eesu caiva pariggahAvaMtI, etadeva egesiM mahabbhayaM bhavai, logavittaMca NaM uvehAe, ee saMge aviyANao / vR. yAvantaH kecana loke 'parigrahavantaH ' parigrahayuktAH syustata (tra) evambhUtaparigrahasadbhAvAdityAha- 'se appaM vA' ityAdi, tadravyaM yatparigRhyate tadalpaM vA stokaM vA syAt kapardakAdi, bahu vA syAt dhanadhAnyahiraNyagrAmajanapadAdi, aNu vA syAt mUlyatastRNakASThAdi pramANato vajrAdi, sthUlaM vA syAt mUlyataH pramANatazca hastyazvAdi, etacca cittavadvA syAdacittavadveti / etena ca parigraheNa parigrahavantaH santa eteSveva parigrahavatsu gRhastheSvantarvarttino vratino'pi syuH, yadivaiteSveTa SaTsu jIvanikAyeSu viSayabhUteSvalpAdiSu vA dravyeSu mUcchA kurvvantaH parigrahavanto bhavanti, tathA cAvirato virativAdaM vadannalpAdapi parigrahAt parigrahavAn bhavati, evaM zeSeSvapi vrateSvAyojyam, ekadezAparAdhAdapi sarvAparAdhitAsambhavaH, anivAritAsravatvAt / 1 yadyevamalpenApi parigraheNa parigrahavattvamataH pANipuTabhojino digambarAH sarajaskaboTikAdayo'parigrahAH syuH teSAM tadabhAvAt, naitadasti, tadabhAvAdityasiddho hetuH tathAhi sarajaskAnAmasthyAdiparigrahadUboTikAnAmapi picchikAdiparigrahAd anta (ntata ) zca zarIrAhArAdiparigrahasadbhAvAt, dharmopaSTambhakatvAdadoSa iti ced tad itaratrApi samAnaM, kiM digambarAgrahagraheNeti etaccAlpAdiparigraheNa parigrahavattvamaparigrahAbhimAninAM cAhArazarIrAdikaM mahate'narthAyeti darzayannAha - 'etadeve' tyAdi, etadeva - alpabahutvAdiparigraheNa parigrahavattvamekeSAM parigrahavatAM narakAdigamanahetutvAt sarvasyAvizvAsakAraNAdvA mahAbhayaM bhavati, prakRtiriyaM parigrahasya, yadutatadvAn sarvvasmAccakati, yadivaitadeva zarIrAhArAdikamaparasyAlpasyApi pAtratvaktrANAderddhamrmopakaraNasyAbhAvAd gRhigRhe samyagupAyAbhAvAdavidhinA'zuddhamAhArAdikaM bhuJjAnasya karmmabandhajanitamahAbhayahetutvAnmahAbhayaM, tathaitaddharmazarIraM samastAcchAdanAbhAvAdvI bhatsaMpareSAM mahAbhayaM tanniravadyavidhipAlanAbhAvAcca mahAbhayamiti / yataH parigraho mahAbhayamato'padizyate Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-5, uddezaka-2 215 'loga' ityAdi, lokasya' asaMyatalokasya vittaM dravyamalpAdivizeSaNaviziSTaM, cazabdaH punaHzabdArthe, Namiti vAkyAlaGkAre, lokavittaM lokavRttaMvAAhArabhayamaithunaparigrahotkaTasaMjJAtmakaM mahate bhayAyapunarutprekSya-jJAtvAjJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayApariharetatatparihartuzca yatsyAttadAha'ee saMge' ityAdi, 'etAn' alpAdidravyaparigrahasaGgAn zarIrAhArAdisaGgAn vA 'avijAnataH' akurvANasya vA tatparigrahajanitaM mahAbhayaM na syAt // kiMca mU. (163) se supaDibaddhaM sUvaNIyaMti naccA purisA paramacakkhU viparikkamA, eesu caiva baMbhaceraM tibemi, se suyaM ca me ajjhatthayaM ca me-baMdhapamukkho ajjhattheva, ittha virae anagAre dIharAyaM titikkhae, pamatte bahiyA pAsa, appamatto parivvae, eyaM moNaM smmanuvaasijjaasittibemi| vR. 'se' tasya parigrahaparihartuH suSThupratibaddhaM supratibaddhaM suSTpanItaM sUpanItaMjJAnAdi ityetat jJAtvA 'he puruSa !' mAnava ! paramaM jJAnaM cakSuryasyAsau paramacakSuH mokSaikadaSTirvA san vividhaM tapo'nuSThAnavidhinA saMyame karmaNi vaapraakrmsveti|ath kimarthaM parAkramaNopadeza ityata Aha'eesu ceve' tyAdi, ya ime parigrahaviratAH paramacakSuSazcaiteSveva paramArthato brahmacaryaM nAnyeSu, navavidhabrahmacaryaguptabhAvAd, yadivA brahmacaryAkhyo'yaM zrutaskandhaH, etadvAcyamapi brahmacarya tadeteSvevAparigrahavatsu, itiradhikAraparisamAptau, bravImyahaM yaduktaMvakSyamANaMcasarvajJopadezAdityAha 'se suaMca me' ityAdi, tadyat kathitaM yacca kathayiSyAmitacchutaMca mayAtIrthakarasakAzAt tathA Atmanyadhi adhyAtmaM mamaitaccetasi vyavasthitaM, kiM tadadhyAtmani sthitamiti darzayatibandhAtsakAzAtpramokSaH bandhapramokSastathA adhyAtmanyeva' brhmcryevyvsthitsyaiveti|kiNc-'itth' ityAdi, 'atra' asmin parigrahe jighRkSite virataH, ko'sau ?- nAsyAgAraM-gRhaM vidyata ityanagAraH, sa evambhUto 'dIrgharAtraM' yAvajjIvaM parigrahAbhAvAt yat kSutpipAsAdikamAgacchatitat 'titikSeta' shet|punrpyupdeshdaanaayaah-'pmtte' ityAdi, pramattAnviSayAdibhiH pramAdairbahirddhAbyavasthitAn pazya gRhasthatIrthikAdIn / dRSTA ca kiM kuryAditi darzayati-apramattaH san saMyamAnuSThAne parivrajediti / kiM ca-'eya' mityAdi, 'etat' pUrvoktaM saMyamAnuSThAnaM muneridaM maunaM-sarvajJoktaMsamyag 'anuvAsayeH' pratipAlayeH 'iti' adhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat / adhyayanaM-5 - uddezakaH 2 - samAptaH -: adhyayanaM-5 - uddezakaH3:vR. ukto dvitIyoddezakaH, sAmprataM tRtIya Arabhyate-asya cAyamabhisambandhaHihAnantaroktoddezake'viratavAdI parigrahavAnityabhihitam, iha tu tadviparyaya ucyate ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram mU. (164)AvaMtI keyAvaMtI loyaMsiapariggahAvaMtI eesucevaapariggahAvaMtI, succA vaI mehAvI paMDiyANa nisAmiyA samiyAe dhamme AriehiM paveie jahittha mae saMdhI jhosie evamannattha saMdhI dujosae bhavai, tamhA bemi no nihANijja vIriyaM / / vR. yAvantaH kecana loke'parigrahavanto viratA yataya ityarthaH, te sarve eteSveva-alpAdiSu Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 AcArAGga sUtram 1/-/5/3/164 dravyeSutyakteSusatsvaparigrahavantobhavanti,yadivaiteSvevaSaTsujIvanikAyeSumamatvAbhAvAdaparigrahA bhvnti| syAt-kathamaparigrahabhAvaH syAdityAha-'soccA' ityAdi vaIttisubyatyayena dvitIyArthe prathamA'to vAcaM-tIrthakarAjJAmAgamarUpAM zrutvA AkarNya medhAvI' maryAdAvyavasthitaH sazrutiko heyopAdeyaparihArapravRttijJaH, tathA paNDitAnAM gaNadharAcAryAdInAMvidhiniyamAtmakaMvacanaMnizamya sacittAcittaparigrahaparityAgAdaparigraho bhavati / syAdetat-kadA punarutpannanirAvaraNajJAnAnAM tIrthakRtAM vAgyogo bhavati yenAsAvAkarNyate?, ucyate dharmakathA'vasare, kimbhUtastaiH punardharmaH pravedita ityArekApanodArthamAha-samiya'tti 'samatA' samazatrumitratA tayA''ryairddharmaH pravedita iti, uktNc||1|| "jo caMdaNeNa bAhuM AliMpai vAsiNA va tccheti| saMthuNai jo aniMdati mahesiNo tattha samabhAvA' yadivA''ryeSu-dezabhASAcaritrA''ryeSusamatayA bhagavatAdharmaHpraveditaH, tathA coktam"jahA puNNassa katthai tahA tacchassa katthaI"tyAdi, athavA zamino bhAvaH zamitA tayA sarvaheyadhArAtIyavartabhiH AryaiH prakarSaNAdau vAdharmoveditaHpraveditaH, indriyanoindriyopazamena tIrthakR dbhirddharmaH prajJApita itiyAvat / syAd-anyairapi svAbhiprAyeNa dharmAH praveditA evetyatastadavyudAsArthaM bhagavAnevAha-'jahetthe' tyAdi, sadevamanujAyAMparSadi bhagavAnevamAha-yathA'tra mayA jJAnAdiko mokSasandhiH 'jhosio'tti sevita iti, ydivaa| ___'atra' asmin jJAnadarzanacAritrAtmake mokSamArgesamabhAvAtmake indriyanoindriyopazamarUpe mayA mumukSuNA svata eva sandhAnaM sandhiH-karmasantatiH sandhIyata iti vA bhavAdbhavAntaramaneneti sandhiH-aSTaprakArakarmasantatirUpaH sa jhoSitaH-kSapitaH atoya eva tIrthakRbhirddhamrmo'bhihitaH sa evamokSamArgonApara ityetadevAha-yathA'tra mayA sandhijheSitaH evamanyatra-anyatIrthikapraNIte mokSamArgesandhiH-karmasantatirUpaH dujheSyobhavati-duHkSayobhavati, asamIcInatayA tadupAyAbhAvAd, yadi nAma bhagavatA'tra krmsndhiyossitsttH kimityAha yasmAdasminneva mArge vyavasthitena mayA'pi vikRSTatareNatapasA karmakSapitaMtato'nyo'pi mumukSuH saMyamAnuSThAne tapasi ca vIryaM 'no nihanyAt' no nigUhayed anigUhitabalavIryo bhUyAd, etadahaM bravImi paramakAruNyAkRSTahRdayaH parahitaikopadezazadAyItyetadvIravarddhamAnasvAmyAha, sudharmasvAmI svaziSyANAM kathayati sma ||kshcaivmbhuutH syAdityAha mU. (165) je puvvuTThAI no pacchAnivAI, je puvvuTThAI pacchAnivAI, je no pubuTThAyI no pacchAnivAI, se'vi tArisie siyA, je parinnAya logmnnesyNti| vR. yaH kazcidviditasaMsArasvabhAvatayA dharmAcaraNaikapravaNamanAH pUrvaM-pravrajyA'vasare saMyamAnuSThAnenotthAtuMzIlamasyetipUrvotthAyIpazcAcca zraddhAsaMvegatayA vizeSeNa varddhamAnapariNAmo no nipAtI, nipatituM zIlamasyeti vigRhya NiniH nipatanaM vA nipAtaH so'syAstIti nipAtI, siMhatayA niSkrAntaH siMhatayAvihArIcagaNadharAdivatprathamobhaGgaH |dvitiiybhnggsuutrennaivdrshynnaahpuurvmutthaatuN zIlamasyeti pUrvotthAyI, punarvicitratvAt karmapariNatestathavidhabhavitavyatAniyogAtpazcAnipatI syAt, nandiSeNavat, kshciddrshnto'pigosstthaamaahilvditi|tRtiiybhnggsy cAbhAvAdanupAdAnaM, sa cAyam Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-5, uddezaka:3 217 ___ 'je no pubuTThAyI pacchAnivAtI', tathAhi-utthAne sati nipAto'nipAto vA cintyate, satidharmiNidharmacintA, tadutthAnapratiSedhecadUrotsAditaiva nipaatcinteti|cturthbhnggdrshnaay tvAha-yo hi no pUrvotthAyI na ca pazcAnnipAtI so'virata eva gRhasthaH sannotthAyI bhavati samyagviraterabhAvAt nApi pazcAnnipAtI utthAnAvinAmAvitvAnnipAtasya, zAkyAdayo vA caturthabhaGgapatitA draSTavyAH, teSAmapyubhayAsadbhAvAditi / nanu ca gRhasthA eva caturthabhaGgapatitA yuktAvaktuM, tathAhi-teSAMsAvadyayogAnuSThAnenAnutthAnatayApratijJAmandarAropAbhAvAnnipAtAbhAvaH, zAkyAdirapicaturthabhaGgapatitaityata Aha-'so'pi' zAkyAdirgaNaH paJcamahAvratamArAropaNAbhAvena sAvadhayogAnuSThAnatayA no pUrvotthAyI nipAtasya ca tatpUrvakatvAnopazcAnipAtItyatastAza evagRhasthatulya eva syAd, AsravadvArANAmubhayeSAmpyasaMvRtatvAt, udAyinRpamArakavat / anye'pi yesAvadyAnuSThAyinaste'pitAdhkSA evetidarzayannAha-ye'pi svayUthyAH pArzvasthAdayo dvividhayA'pi parijJayA lokaM parijJAya punaH pacanapAcanAdyartha tameva lokamanvAzritA anveSayanti vA te'pi gRhasthatulyA eva bhaveyuH // svamanISikAparihArArthamAha mU. (166) evaM niyAya muninA paveiyaM, iha ANAkaMkhI paMDie anihe, puvvAvararAyaM jayamANe, sayA sIlaM supehAe suNiyA bhave akAme ajhaMjhe, imeNa ceva jujjhAhi, kiM te jujjhena bujjhao? vR. 'etad yadutthAnanipAtAdikaMprAgupanyastaMtatkevalajJAnAvalokanena 'niyAya'tti jJAtvA 'muninA' tIrthakRtA 'praveditaM' kthitm|idNcaany praveditamityAha-iha' asmin maunIndre pravacane vyavasthitaHsan 'AjJA' tIrthakaropadezamAkAsituMzIlamasyetyAjJAkAGakSI-AgamAnusArapravRttikaH, kazcaivambhUtaH?- 'paNDitaH' sadasadvivekajJaH 'asnihaH' snehrhitH| rAgadveSavipramukto'harnizaM gurunirdezavartI yalavAn syAdityetadAha-pUrvarAtraM-rAtreH prathamo yAmo'pararAtraM-rAtreH pAzcAtyaH etadyAmadvayamapi 'yatamAnaH' sadAcAramAcaret, madhyavartiyAmadvayamapi yathoktavidhinA svapan vairAtrAdikaM vidadhyAt, rAtriyatanApratipAdanena cAhayapi pratipAditaiva bhavati, AdyantagrahaNe mdhygrhnnsyaavshyNbhaavitvaat| kiMca-sadA sarvakAlaM 'zIlam' aSTAdazabhedasahasrasaGkhyaM saMyamaMvAyadivAcaturddhAzIlamahAvratasamAdhAnaMtimroguptayaH paJcendriyadamaH kaSAyanigrahazcetyetacchIlaMsamprekSyamokSAGgatayA'nupAlayet nAkSinimeSamAtramapi kAlaM pramAdavazago bhUyAt / kazca zIlasamprekSakaH syAdityAha-yo hi zrutvA zIlasamprekSaNaphalaM niHzIlanivratAnAMcanarakAdipAtavipAkamAkAgamAt, 'bhavet syAt 'akAma' icchAmadanakAmarahita iti, tathA nAsya 'jhaJjhA' mAyA lobhecchA vA vidyata ityajhajjhaH, kAmajhaJjhApratiSedhAcca mohanIyodayaH pratiSiddhaH, tatpratiSedhAcca zIlavAn syAditi, etaduktaM bhavati-dharmAzrutvA syAt akAmo'kSazcetyanenacottaraguNA gRhItAH, upalakSaNArthatvAcca mUlaguNA api gRhItAH, tataH syAt ahiMsakaH satyavAdItyAdyapi drssttvyN| nanu cAnyajIvAccharIramityevaMbhAvanAyuktasyAnigUhitabalavIryasya parAkramamANasyA TAdazazIlAGgasahasradhAriNo'pi me yathopadezaM pravarttamAnasyApi nAzeSakarmamalApagamo'dyApi bhavatItyatastathAbhUtamasAdhAraNakAraNamAcakSvayenAhamAzvevAzeSamalakalaGkarahitaH syAm, ahaMca Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/5/3/166 bhavadupadezAd api siMhenApi saha yuddhaye, na me karmmakSayArthaM pravRttasya kiJcidazakyamastItyatrottaraM sUtreNaivAha-anenaivaudArikeNa zarIreNendriyanoindriyAtmakena viSayasukhapipAsunA svairiNA sArddhaM yudhyasva idameva sanmArgAvatAraNato vazIkuru, kimapareNa bAhyataste yuddhena ?, antarAriSaDvargakarmaripujayAdvA sarvaM setsyati bhavato, nAto'paraM duSkaramastIti // kiMtviyameva sAmagrI agAdhasaMsArArNave paryaTato bhavakoTisaheSvapi duSprApeti darzayitumAha mU. (167) juddhArihaM khalu dullahaM, jahitya kusalehiM parinnAvivege bhAsie, cue hu bAle gabbhAisu rajjai, assi ceyaM pavuccai, rUvaMsi vA chaNaMsi vA, se hu ege saMviddhapahe munI, annahA logamuvehamANe, iya kamma parinnAya savvaso se na hiMsai, saMjamaI no pagabbhai, uvehamANo patteyaM sAyaM, vaNNAesI nArabhe kaMcanaM savvaloe egappamuhe vidisappainne nivviNNacArI arae payAsu vR. etadIdArikaM zarIraM bhAvayuddhArha, khaluravadhAraNe, saca bhinnakramo, durlabhameva duSprApameva, uktaM ca // 1 // 218 "nanu punaridamatidurlabhamagAdhasaMsArajaladhivibhraSTam / mAnuSyaM khadyotakataDillatAvilasitapratimam ityAdi, pAThAntaraM vA - " juddhAriyaM ca dullahaM" tatrAnAryaM saGagrAmayuddhaM parISahAdiripuyuddhaM tvAryaM tad durlabhameva tena yuddhayasva, tato bhavato'zeSakarmmakSayalakSaNo mokSo'cirAdeva bhAvIti bhAvArthaH / tacca bhAvayuddhArhaM zarIraM labdhvA kazcittenaiva bhavonAzeSakarmmakSayaM vidhatte, marudevIsvAminIva, kazcit saptabhiraSTabhirvA bhavairbharatavat, kazcidapArddhapudgalaparAvarttena, aparo na setsyatyeva, kimityevaM yata Aha 11 yathA yena prakAreNa 'atra' asmin saMsAre 'kuzalaiH' tIrthakRdmiH 'parijJAvivekaH' parijJAnaviziSTatA, kasyacita ko'pyadhyavasAyaH saMsAravaicitryahetuH 'bhASitaH' prajJApitaH, saca matimatA tathaivAbhyupagantavya iti / tadeva parijJAnanAnAtvaM darzayannAha - labdhvA'pi durlabhaM manujatvaM prApya ca mokSaikagamanahetuM dharmyaM punarapi karmmodayAttasmAt cyuto 'bAlaH' ajJaH 'garbhAdiSu rajyate' garbha AdiryeSAM kumArayauvanAvasthAvizeSANAM te garbhAdayaH teSveva gArddhayamupayAti, yathaibhiH sArddha mama viyogo mA bhUt ityadhyavasAyI bhavati, yadivA dharmmAcyutastatkaroti yena garbhAdiSuyAtanAsthAneSu saGgamupayAti, 'rijjai' tti vA kvacitpAThaH, rIyate - gacchatItyarthaH / syAt kvoktamidaM ? yat prAgvyAvarNitamityAha- 'asminniti Arhate pravacane 'etat' pUrvoktaM prakarSeNocyate procyate / etacca vakSyamANamatraivocyate iti darzayannAha - 'rUpe' cakSurindriyaviSaye'dhyupapanno, vAzabdAdanyatra vA sparzarasAdau 'kSaNe' pravarttate, 'kSaNu hiMsAyAM' kSaNanaM kSaNo-hiMsA tasyAM pravarttate, vAzabdAdanyatra cAnRtasteyAdAviti, rUpapradhAnatvAdviSayANAM rUpitvAcca rUpopAdAnaM, AnavadvArANAM ca hiMsApradhAnatvAttadAditvAcca tdupaadaanmiti| bAlo rUpAdiviSayanimittaM dharmAcyutaH san garbhAdiSu rajyate, atrArhate mArge idamucyate yastu punargarbhAdigamanahetuM jJAtvA viSayasaGgaM dharmmAdacyuto hiMsAdyAzravadvArebhyo nivarttate sa kiMbhUtaH syAdityAha 'sa' jitendriyo, huravadhAraNe, sa evaikaH- advitIyo 'muniH' jagatrayamantA 'saMviddhapathaH' samyagviddhaH - tADitaH kSuNNaH panthAH - mokSamArgA jJAnadarzanacAritrAkhyo yena sa tathA, 'saMviddhabhaye' ti Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 5, uddezaka : 3 219 vA pAThaH, saMviddhabhayo dRSTabhaya ityarthaH, yo hyAsravadvArebhyo hiMsAdibhyo nivRttaH sa eva muniH kSuNNamokSamArga iti bhAvArthaH / kiMca - anyena prakAreNAnyathA - viSayakaSAyAbhibhUtaM hiMsAdikarmmasu pravRttaM 'lokaM ' gRhasthalokaM pAkhaNDilokaM vA pacanavapAcanaudezikasaccittAhArAdipravRttamuThaprekSamANo'nyathA vA AtmAnaM nivRttAzubhavyApAramuThaprekSamANaH saMviddhapatho muniH syAt iti lokaM cAnyathotprekSya kiM kuryAdityAha - 'iti' pUrvoktairhetubhiryabaddhaM karmma tadupAdAnaM ca sarvataH parijJAya jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA'pi sarvataH pariharet / kathaM pariharatItyAha 'sa' karmmapariharttA kAyavAGganobhirna hinasti jantUn na ghAtayatyaparairnApyanumanyate / kiM ca-pApopAdAnapravRttamAtmAnaMsaMyamayati, saptadazaprakAraM vA saMyamaM karoti saMyamayati, AcArakvibantaM vaitat saMyama ivAcarati saMyamayati / kiM ca- 'no pagabmai' 'galbha dhASTarye' asaMyamakarmmasu pravRttaH sanna pragalbhatvamAyAti, rahasyapyakAryapravRtto jihneti na dhRSTatAM avalambata iti, upalakSaNArthatvAdasya kSuNNamokSapatho munirna krudhyati, na jAtyAdimAnamudvahati, na vaJcanAM vidhatte, na lubhyati / kimAkalayyaitatkuryAdityAha - 'utprekSamANaH ' avagacchan pratyekaM prANinAM sAtaM mano'nukUlaM nAnyasukhenAnyaH sukhIti nApi paraduHkhena duHkhItyataH prANino na hiMsyAditi / prANinAM pratyekaM sAtamuThaprekSamANazca kiM kuryAdityAha varNyate-prazasyate yena sa varNa:- sAdhukArastadAdezI vaNadizI-varNAbhilASI san nArabhate kaJcana pApArambhaM sarvasminnapi loke, yadivA - tapaH saMyamAdikamapyArambhaM yazaH kItyarthaM nArabhate, pravacanodmAvanArthaM tvArabhate, tadudmAvakAzcAmI 119 11 "prAvacanI dharmmakathI vAdI naimittikastapasvI ca / vidyAsiddhaH khyAtaH kavirapi codmAvakAstvaSTau " yadivA varNo rUpaM tadAdezI - tadabhilASukaH nodvarttanAdikAH kriyA Arabheta, kimbhUtaH sannetatkuryAdityAha-'eko' mokSo'zeSamalakalaGkarahitatvAt saMyamo vA rAgadveSarahitatvAt tatra pragataM mukhaM yasya sa tathA mokSe tadupAye vA dattaikadRSTirna kaJcana pApArambhamArabheta iti, kiM camokSasaMyamAbhimukhA dik tato'nyA vidik tAM prakarSeNa tIrNo vidikpratIrNaH, sa caivambhUtaH sannArambhI syAt, kumArgaparityAgena na pApArambhAnveSI bhavatItyarthaH, kiMca-caraNaM cAraH - anuSThAnaM nirviNNasya cAro nirviNNacAraH so'syAstIti nirviNNacArI, kuta iti cet, yataH 'prajAsvarataH prajAyanta iti prajAH-prANinastatrArataH tadArambhApravRtto nirmAmatvo vA, yazca zarIrAdiSvapi mamatvarahitaH sanirviNNacAryeva bhavati, yadivA prajAH-striyastAsvarataH Arabhbhe'pi nirvedamAgacchati, kAraNAbhAve kAryasyApyabhAvAditi / / yazca prajAsvaraktaH ArambharahitaH sa kimbhUtaH syAdityAha mU. (168) se vasumaM savvasamannAgayapannANeNaM appANeNaM akaraNijjaM pAvakammaM taM no annesI, jaM saMmaMti pAsahA taM moNaMti pAsahA. jaM moNaMti pAsahA taM saMmaMti pAsahA, na imaM sakka. siDhilehiM addijjamANehiM guNAsAehiM vaMkasamAyArehiM pamattehiM gAramAvasaMtehiM, munI monaM samAyAe dhuNe sarIragaM, paMtaM lUhaM sevaMti vIrA sammattadaMsiNo, esa ohante muNI, tiNNe mutte virae viyAhie -ttibemi // vR. vasu-dravyaM, sacAmra saMyamastadvidyate yasya sa nivRttArambho munirvasumAn sarvaM samyaganvAgataM Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 AcArAGga sUtram 1/-/5/3/168 1 prajJAnaM padArthAvirbhAvakaM yasyAtmanastenAtmanA sarvasamanvAgataprajJAnaMrUpApannena yadakarttavyaM pApakarmma tanno kadAcidapyanveSati, upalabdhaparamArtharUpeNAtmanAna sAvadyAnuSThAnavidhAyI syAditi bhAvArthaH yadeva samyak prajJAnaM tadeva pApakarmavarjanaM yadeva ca pApakarmmavarjanaM tadeva ca samyak prajJAnamityetadgatapratyAgatasUtreNaiva darzayitumAha-samyagiti samyagjJAnaM samyakatvaM vA tatsahacaritaM, anayoH sahabhAvAdekagrahaNe dvitIyagrahaNaM nyAyyaM, yadidaM samyagjJAnaM samyakatvaM vetyetatpazyata tanmunerbhAvo maunaM - saMyamAnuSThAnamityetatpazyata, yacca maunamityetat pazyata tatsamyagjJAnaM naizcayikasamyakatvaM vA pazyata, jJAnasya viratiphalatvAt samyakatvasya cAbhivyaktikAraNatvAt samyakatvajJAnacaraNAnAmekatA'dhyavaseyeti bhAvArthaH / etacca na yena kenacicchakyamanuSThAtumityAha-naitatsamyakatvAditrayaM samyaganuSThAtuM zakyaM, kaiH ? - 'zithilaiH' alpapariNAmatayA mandavIryaiH saMyamatapasordhRti Dhimarahitairiti, kiM ca- ArgaiH putrakalatrAdyanuSaGgajanitasnehAdAdrakriyamANairetatpUrvoktamazakyamiti sambandhaH, kiM ca-guNAHzabdAdayasteSvAsvAdo yeSAM te guNAsvAdAstairiti, kiM ca - vakraH samAcAro yeSAM te tathA taiH, mAyAvibhirityarthaH tathA-viSayakaSAyAdipramAdaiH pramattairiti kiM ca- agAraM gRhaM tad AdyakSaralopAdgAramityuktaM tadagAramA vasadmiH sevamAnaiH pApakarmmavarjanarUpaM maunamanuSThAnamazakyamiti sarvatra yojanIyaM / kathaM tarhi zakyamityAha , - , 'muniH' jagatrayasya mantA maunaM munitvamazeSasAvadyAnuSThAnavarjanarUpaM 'samAdAya' gRhItvA dhunIyAccharIrakamaudArikaM karmmazarIraM veti / kathaM ca taddhunanamityAha-prAntaM paryuSitaM vallacanakAdyalpa vA, tadapi rUkSaM vikRterabhAvAt, tat 'sevante' tadabhyavaharanti, ke te ? - 'vIrAH ' karmavidAraNasahiSNavaH, kiMbhUtAH ? - samyakatvadarzinaH samatvadarzino vA / yazca prAntarUkSasevI sa kiMguNaH syAdityAha-'eSaH' anantaroktavizeSaNaviziSTaH ogho-bhAvaughaH saMsArastaM taratIti, ko'sau ? - muniH, varttamAnasAmIpye vA varttamAnavadveti tIrNa evAsau, sabAhyAbhyantarasaGgAbhAvAnmuktavanmuktaH, kazcaivambhUto ? - yaH sAvadyAnuSThAnAdvirat ityevaM vyAkhyAtaH / itiradhikAraparisamAptau bravImiti pUrvavat / adhyayanaM - 5 uddezaka : 3 - samAptaH : adhyayanaM -5 - uddezakaH 4 : bR. uktastRtIyoddezakaH, sAmprataM caturtha Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - ihAdyoddezake hiMsakasya viSayArambhakasyaikacarasya munitvAbhAvaH pradarzito, dvitIyatRtIyayostu hiMsAviSayArambhaparigrahavyudAsena tadvato doSaM pradarzya virata eva munirbhavatItyetatpratipAditam, asmiMzca ekacarasyAmunibhAve doSodmAvanataH kAraNamAha, ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtrammU. (169) gAmANugAmaM dUijamANassa dujAI dupparaktaM bhavai aviyattassa bhikkhuNo vR. grasati buddhayAdIn guNAniti grAmaH, grAmAdanu-pazcAdaparo grAmo grAmAnugrAmastaM, 'dUyamAnasya' anekArthatvAddhAtUnAM viharataH ekAkinaH sAdhoryatsyAt taddarzayati- duSTa yAtaM duryAtaM, gamanakriyAyA garhA, gacchata evAnukUlapratikUlopasargasadbhAvAdarhannakasyeva kRtagatibhedasya duSTavyantarIjaGghAcchedavat, tathA duSTaM parAkrAntam- AkrantaM sthAnamekAkino bhavati, sthUlabha Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-5, uddezaka:4 221 dreAzritopakozAgRhasAdhoriveti, yadivA-catuSproSitabhartRkAgRhoSitasAdhoriva, tasya mahAsattvatayAakSome'piduSparAkrAntameveti, etacca nasarvasyaivaduryAtaMduSparAkrAntaMcabhavatItyato vizinaSTi-avyaktasya bhikSoriti, bhikSaNazIlo bhikSustasya, kimbhUtasya ?-avyaktasya, sa cAvyaktaH zrutavayobhyAMsyAt, tatrazrutAvyaktoyenAcAraprakalpo'rthatonAdhigatobhavatigacchagatAnAM tannirgatAnAMtunavamapUrvatRtIyavastitvati, vayasAcAvyaktaASoDazavarSAdgacchagatAnAMtannirgatAnAM catriMzata iti, atra caturbhaGgikA, zrutavayobhyAmavyaktasyaikacaryA na kalpate, saMyamAtmavirAdhanAtaH ityAdyo bhaGgaH, tathA zrutenAvyakto vayasA ca vyaktaH, asyApyekacaryA na kalpate, agItArthatvAdubhayavirAdhanAsadmabhAvAdati dvitIyaH, tathA zrutena vyakto vayasA cAvyaktaH, tasyApina kalpate, bAlatayAsarvaparibhavAspadatvAvizeSataH stenakuliGgAdInAmiti tRtIyaH, yastUbhayavyaktaH sa sati kAraNe pratimAmekAkivihAritvamabhyudyatavihAraM vA pratipadyatAm, asyApi kAraNAbhAve ekacaryA nAnumatA, yatastasyAM guptIryAbhASeSaNAdiviSayA bahavo doSAH prAduSSanti, tathAhi ekAkI paryaTan yadIryApathaM zodhayati tataHzvAdhupayogAdmazyati tadupayuktazcenneryApathaM zodhayedityAdikAH zeSA apisamitayovAcyAH, anyacca-ajIrNena vAtAdikSobheNavAvyAdhyudbhave saMyamAtmavirAdhanApravacanahIlanAca, tatrayadikaruNApannA gRhasthAHpratijAgaraNaM kuryusta_jJAnatayA SaTkAyopamardanaM kurvANAH saMyamabAdhAmApAdayeyuH, athana kazcittatra tathAbhUtaH karttavyodyataH syAt tata AtmavirAdhanA, tathA'tisAradau mUtrapurISajambAlAntarvartitvAt pravacanahIlanA, api cagrAmAdivyavasthitaH sandhigjAtyAdinA kezaluJcitAdyadhikSepeNAdhikSiptaHsana parasparopamardakAri daNDAdaNDi bhaNDanaM vidadhyAt, tacca gacchagatasya na sambhavati, gurvAdhupadezasambhavAt, tduktNc||1|| "akkosahaNaNamAraNadhammaSbhaMsANa baalsulbhaannN| lAbhaM mannai dhIro jahuttarANaM abhAvaMmi" ityevamAdinopadezena gacchAntargatoguruNA'nuzAsyate, gacchanirgatasya punardoSA evakevalA iti, uktNc||1|| "sAhamiehiM saMmujjaehiM egAgio ajo vihre| ___ AyaMkapaurayAe chakkAyavahami AvaDai // 2 // egAgiassa dosA itthI sANe taheva pddinniie| bhikkha'visohi mahavvaya tamhA sabiijjae gamaNaM" ityAdi, gacchAntarvatinastu bahavo guNAH, tanizrayA aparasyApi bAlavRddhAderudyatavihArAbhyupagamAt, yathAhi udake samarthastarannaparamapi kASThAdi vilagnaM tArayati, evaM gacche'pyudyatavihAryaparaM sIdantamudyamayati, tadevamekAkino doSAn vIkSya gacchAntarvihAriNazca guNAn kAraNAbhAve vyaktenApi naikacaryA vidheyA, kutaH punaravyaktenetisthitaM / nanu ca sati sambhave pratiSedho yukto, na cAsti sambhavaH ekAkivihAritAyAH, kohi nAma bAlizaH sahAyAn vihAya samastApAyAspadamekAkivihAritAmabhyupeyAditi, atrocyate, na kiJcidapikarmapariNaterazakyamasti, tathAhi svAtantrayagadAgadakalpasya samastavyasanapravAhasetubhUtasyAzeSakalyANanikenasya zubhAcArAdhArasya gacchasyAntavartinaHkkacipramAdaskhalitecoditAH avagaNayya Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 AcArAGga sUtram 1/-/5/4/169 sadupadezamaparyAlocya saddharmamavicArya kaSAyavipAkakaTukatAmanavadhArya paramArthapRSThataH kRtvA kulaputratAM vAGmAtrAdapi kecitkopanighnAH sukhaiSiNo 'gaNitApado gacchAnnirgacchanti, tatra caihikAmuSmikApAyAnavApnuvantIti, uktaM ca "jaha sAyaraMmi mINA saMkhohaM sAyarassa asahaMtA / niMti tao suhakAmI niggayamittA viNassaMti evaM gaccha samudde sAraNavIIhiM coIyA saMtA / niMti tao suhakAmI mInA va jahA viNassaMti gacchaMmi kei purisA sauNI jaha paMjaraMtaraniruddhA / sAraNavAraNacoiya pAsatthagayA pariharati jahA diyApoyamapakkhajAyaM, savAsayA paviumaNaM maNAgaM / tamacAiyA taruNamapattajAyaM, DhaMkAdi avvattagamaM harejjA' evamajAtasUtravayaHpakSastIrthikadhvAGakSAdibhirvilupyate gacchAlayAnnirgato vAGmAtreNApi coditaH san iti / etaddarzayitumAha mU. (170) vayasAvi ege buiyA kuppaMti mANavA, unnayamANe ya nare mahayA moheNa mujjhai, saMbAhA bahave bhujo 2 duraikkammA ajANao apAsao, eyaM te mA hou, eyaM kusalassa daMsaNaM, taddiTThIe tammuttIe tappurakkAre tassannI tannivesaNe, jayaM vihArI cittanivAI paMthanijjhAI palibAhire, pAsiya pANe gacchijjA // 1 // // 2 // // 3 // 118 11 " vR. kvacittapaHsaMyamAnuSThAnAdAvavasIdantaH pramAdaskhalitA vA gurvAdinA dharmeNa vacasA'pi 'eke' apuSTadharmANaH anavagataparamArthAH 'uktAH' coditAH kupyanti, ke te ? - 'mAnavA' manujAH krodhavazagA bhavanti, bruvate ca kathamahamaneneyatAM sAdhUnAM madhye tiraskRtaH, kiM mayA kRtam ?, athavA'nye'pyetatkAriNaH santyeva, mamApyevambhUto'dhikAro'bhUt, dhigme jIvitamityAdi, mahAmohodayena krodhatamisrAcchAditadRSTayaH ujjhitamasucitAcArA ubhayAnyatarAvyaktA mInA iva gacchasamudrArnigatya vinAzamApnuvanti, yadivA vacasA'pi yathA ka ime luJcitAH malopahatagAtrayaSTayaH pragetanAvasara evAsmAbhirdraSTavyA ityAdinoktA eke krodhAndhAH kupyanti mAnavAH, apizabdAt tkAyenApi spRSTAH kupyanti, kupitAzcAdhikaraNAdi kurvantItyevamAdayo doSA avyaktaikacaryAyAM gurvAdiniyAmakAbhAvAtprAduSTyuriti, gurusAnnidhyai caivambhUta upadezaH sambhavet, tadyathA"AkruSTena matimatA tattvArthAnveSaNe matiH kAryA / 119 11 "" yadi satyaM kaH kopaH ? syAdanRtaM kiM nu kopena ? (tathA) - "apakAriNi kopazcetkope kopaH kathaM na te ? / dharmArthakAmamokSANAM prasahya paripanthini " // 2 // ityAdi, kiM punaH kAraNaM vacasA'pyabhihitA aihikAmuSmikApakArakAriNaH svaparabAdhakasya krodhasyAvakAzaM dadatItyAha-unnato mAno'syetyunnatamAnaH, unnataM vA''tmAnaM manyata iti, sa caivambhUto 'naro' manuSyo mahatA mohena- prabalamohanIyodayena ajJAnodayena vA 'muhyati' kAryAkAryavicAra - vivekavikalo bhavati, sa ca mohamohitaH kenacicchikSaNArthamabhihito Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 5, uddezaka : 4 223 mithyASTinA vA vAcA tiraskR to jAtyAdimadasthAnAnyatarasadbhAvenonnatamAnamandarArUDhaH kupyati, mAmapyevamayaM tiraskaroti, dhigme jAtiM pauruSaM vijJAnaM cetyevamabhimAnagrahagRhIto vAGmAtrAdapi gacchAnnirgacchati, tannirgato vA'dhikaraNAdiviDambanayA''tmAnaM viDambayati, athavonnamyamAneH kenacit durvidagdhenAho'yaM mahAkulaprasUta AkRtinAman paTuprajJo mRSTavAk samastazAstravettA subhagaH sukhasevyo vetyAdinA vacasA tathyenAtathyena vovprAsyamAna unnatamAno garvAdhmAto mahatA cAritramohena muhyati saMsAramohena vohyata iti / tasya connatamAnatayA mahAmohena muhyato mohAJca vAGmAtreNApi kupyataH kopAcca gacchanirgatasyAnabhivyaktasya bhikSorgrAmAnugrAmamekAkinaH paryaTato yatsyAttadAha-tasyAvyaktasyaikacarasya paryaTataH sambAdhayantIti sambAdhAH pIDAH upasargajanitA nAnAprakArAtaGkajanitA vA bhUyo bhUyo bahvayaH syuH, tAzcaikAkinA'vyaktena niravadyavidhinA 'duratikramA' duratilaGghanIyAH, kimbhUtasya duratikramA ityAhatAsAM nAnAprakAranimittotthApitAnAM bAdhAnAmatisahanopAyamajAnAnasya samyakkaraNasahanaphalaM cApazyato duratikramaNIyAH pIDA bhavanti, tatazcAtaGkapIDAkUlIbhUtaH sanneSaNAmapi laGghayet, prANyupamardamapyanumanyet, vAkkaNTakanuditaH sannavyaktatayA prajvaleta, naitadbhAvayed yathA matkarmmavipAkApAditA etAH pIDAH paro'tra kevalaM nimittabhUtaH, kiM ca119 11 "AtmadrohamamaryAdaM, mUDhamujjhitasatpatham / sutarAmanukampeta, narakArcciSmadindhanam " ityAdikA bhAvanA AgamAparimalitamaterna bhavediti / etatpradarzya bhagavAn vineyamAha'etad' ekacaryApratipannasya bAdhAduratikramaNIyatvamajAnAnasyApazyatazca 'te' tava madupadezavarttino mA bhavatu, AgamAnusAritayA sadA gacchAntarvarttI bhavetyarthaH / sudharmasvAmyAha- 'etat' pUrvoktaM tat 'kuzalasya' zrIvarddhamAnasvAmino 'darzanam' abhiprAyo yathA'vyaktasyaikacarasya doSAH satatamAcAryasamIpavarttinazca guNA iti / AcAryasamIpavarttinAca kiM vidheyamityAha tasya - AcAryasya dRSTistadRSTistayA satataM varttitavyaMheyopAdeyArtheSu, yadivA tasmin saMyame dRSTistadRSTiH, sa eva vA''gamo dRSTistadRSTistayA sarvakAryeSu vyavaharttavyam, tathA tenoktA sarvasaGgebhyo viratirmuktistayA sadA yatitavyam, tathA puraskaraNaM puraskAraH- sarvakAryeSvagrataH sthApanaM, tasya - AcAryasya puraskArastatpuraskArastasmin-tadviSaye yatitavyam, tathA tasya saMjJA tatsaMjJA-tajjJAnaM tadvAMstatsaMjJI sarvakAryeSu syAt, na svamativiracanayA kAryaM vidadhyAt, tathA tasya- gurornivezanaM sthAnaM yasyAsau tannivezanaH sadAgurukulavAsI syAditi bhAvaH / tatra gurukule nivasan kimbhUtaH syAdityAha yatamAno-yatanayA viharaNazIlo vihArI syAt, yatamAnaH prANyupamardanamakurvan pratyupekSaNAdikAH kriyAH kuryAditi, kiM ca - cittam - AcAryAbhiprAyastena nipatituM-kriyAyAM pravarttituM zIlamasyeti cittanipAtI sadA syAditi, tathA guroH kvacidgatasya panthAnaM niddharyAtuM pralokituM zIlamasyeti pathaniddharyAyI upalakSaNaM caitat tena suSupsoH saMstArakapralokI bubhukSorAhAranveSItyAdinA gurorArAdhakaH sadA syAt, kiM ca pariHsamantAtguroravagrahAt purataH pRSThato vA'vasthAnAtsadA kAryamRte bAhyaH syAd, etasmAcca sUtrAtrayaH IryoddezakA nirgatA iti / kiM ca kvacitkAryAdau gurvAdinA preSitaH san dRSTvAprANino Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 AcArAGga sUtram 1/-/5/4/170 yugamAtraSTistadupaghAtaM pariharan gacchet / kiM ca mU. (171) se abhikkamamANe paDikkamamANe saMkucamANe pasAremANe vinivaTTamANe saMpalijjamANe, egayA guNasamiyassa rIyao kAyasaMphAsaM samaNucinnA egatiyA pANA uddAyaMti, ihalogaveyaNavijjAvaDiyaM, jaM AuTTikayaM kaMmaM taM paritrAya vivegamei, evaM se appamAeNa vivegaM kiTTai veyavI / vR. 'sa' bhikSuH sadA guvadizavidhAyI etadvyApAravAn bhavati, tadyathA-abhikrAman- gacchan pratikrAman- nivarttamAnaH saGkucan hastapAdAdisaGkocanataH prasArayan hastAdInavayavAn vinivarttamAnaH samastAzubhavyApArAt, samyak pariH samantAddhastapAdAdInavayavAMstannikSepasthAnAna vA rajoharaNAdinA mRjan - parimRjan gurukulavAse vasediti sarvatra sambandhanIyaM, tatra niviSTasya vidhiH- bhUmyAmekamUruM vyavasthApya dvitIyamutkSipya tiSThet, nizcalasthAnAsahiSNutayA bhUmIM pratyupekSya pramAjya ca kukkuTIvijRmbhitadhyantena saGkocayet prasArayedvA, svapannapi mayUravatsvapiti, sa kilAnyasattva-bhayAdekapArzvazAyI sacetanazca svapiti, nirIkSyaca parivarttanAdikAH kriyA vidhatte, ityevamAdi saMparimRjan sarvAH kriyAH karoti / evaM cApramattatayA pUrvoktAH kriyAH kurvato'pi kadAcidava - zyaMbhAvitayA yatsyAttadAha 'ekadA ' kadAcit, 'guNasamitasya' guNayuktasyApramattatayA yateH 'rIyamANasya' samyaganuSThAnavato'bhikrAmataH parikrAmataH saGkucataH prasArayato vinivarttamAnasya saMparimRjataH kasyAzcidavasthAyAM kAyaH zarIraM tatsaMsparzamanucIrNAH- kAyasaGgamAgatAH sampAtimAdayaH prANinaH eke paritApamApnuvanti-eke glAnatAmupayAnti eke'vayavavidhvaMsamApadyante, apazcimAvasthAM tu sUtraiNeva darzayati- eke 'prANAH' prANinaH 'apadrAnti' prANairvimucyante, atra ca karmmabandhaM prati vicitratA, tathAhi-zailezyavasthAyA mazakAdInAM kAyasaMsparzena prANatyAge'pi bandhopAdAnakAraNayogAbhAvAnnAsti bandhaH, upazAntakSINamohasayogikevalinA sthitinimittakaSAyAbhAvAt sAmayikaH, apramattayaterjaghanyato'ntarmuhUrttamutkRSTatazcAntaHkoTIkoTIsthitiriti, pramattasya tvanAkuTTikayA'nupetyapravRttasya kvacatpANyAdyavayavasaMsparzAt prANyupatApanAdau jaghanyataH karmmabandha utkRSTatazca prAktana eva vizeSitataraH / saca tenaiva bhavena kSipyata iti sUtreNaiva darzayitumAha- iha-asmin loke -janmani vedanamanu- bhavanamihalokavedanaM tena vedyam - anubhavanIyamihalokavedanavedyaM tatrApatitamihalokavedanavedyApatitaM, idamuktaM bhavati-pramattayatinA'pi yadakAmataH kRtaM karmma kAyasaGghaTTanAdinA tadaihikabhavAnubandhi, tenaiva bhavena kSapyamANatvAd, AkuTTIkRtakarmaNi tu yadvidheyaM tadAha-yattu punaH karmmAkuTTayA kRtam - AgamoktakAraNamantareNopetya prANyupamardena vihitaM tatparijJAya jJaparijJayA 'vivekameti' vivicyate'neneti vivekaH prAyazcittaM dazavidhaM tasyAnyataraM bhedamupaiti, tadvivekaM vA-abhAvAkhyamupaiti tatkaroti yena karmmaNo'bhAvo bhavati / yathA ca karmmaNo viveko bhavati tathA darzayitumAha- 'eva' miti vakSyamANena prakANa 'se' tasya karmmaNaH sAmparAyikasya sadA vedavid 'apramAdena' pramAdAbhAvena dazavidhaprAyazcittAnyatarabhedasamyaganuSThAnena 'vivekam' abhAvaM kIrttayati 'vedaviMt' tIrthakaro vedavidvA-AgamavidgANadharazcaturddazapUrvavidveti / / kimbhUtaH punarapramAdavAn bhavatItyAha Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 225 zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-5, uddezaka:4 mU. (172) sepabhUyadaMsIpabhUyaparinnANeuvasaMtesamie sahiesayAjae, daTuMvippaDijiveei appANaM kimesa jaNo karissai ?, esa se paramArAmo jAo logaMmi itthIo, muninA hu evaM paveiyaM, ubbAhijjamANe gAmadhammehiM avi nibbalAsae aviomoyariyaM kujA avi uDDe ThANaM ThAijA avi gAmANugAmaM dUijijA avi AhAraM vucchidijjA avicae itthIsumaNaM, puvvaM daMDApacchA phAsA puvvaM phAsA pacchA daMDA, iccee kalahAsaMgakarA bhavaMti,paDilehAe AgamittA ANavijA aNAsevaNAe ttibemi, se no kAhie no pAsaNie no saMpasAraNie no mAmaeno kayakirie vaigutte ajjhappasaMvuDe parivajjai sayApAvaMeyaMmonaMsamanuvAsijjAsittibemi vR. 'sa' sAdhuH prabhUtaM pramAdavipAkAdikamatItAnAgatavartamAnaM vA karmavipAkaM draSTuM zIlamasyetiprabhUtadarzI, sAmpratekSitayAna yatkiJcanakArItyarthaH,tathAprabhUtaMsattvarakSaNopAyaparijJAna saMsAramokSakAraNaparijJAnaM vA yasya sa prabhUtaparijJAnaH, yathAvasthitasaMsArasvarUpadarzItyarthaH, kiM ca-upazAntaH kaSAyAnudayAdindriyanoindriyopazamAdvA, tathA paJcabhiH samitibhiH samitaHsamyagvA mokSamArgamitaHsamitaH, tathA jJAnAdibhiH sahitaH-samanvitaHsaha hitena vAsahitaH, sadA sarvakAlaM yataH sadAyataH, sa evambhUto'pramatto gurorantikamAvasan pramAdajanitasya karmaNo'ntaM vidhtte| sa ca stryAdyanukUlaparISahopapattau kiM vidadhyAdityAha-dRSTvA' avalokya strIjanamupasargakaraNAyodyatamAtmAnaM 'viprativedayati' paryAlocayati, tadyathA samyagdRSTirasmi, tathotkSiptamahAvratabhAraHzaracchazAGkanirmalakulalababdhajanmAakAryAkaraNatayotthita ityevamAtmAnaM paryAlocayati, taM ca strIjanaM kimeSa strIjano mama tyaktajIvitAzasyojjhitaihikasukhAbhilASasyopasargAdikaM kuryAt?,athavA vaiSayikasukhasyaduHkhapratIkArarUpatvAt kimeSa strIjanaH sukhaM vidadhyAd? anyovAputrakalatrAdikojano mama mRtyunA jighRkSitasva vyAdhinA vA''ditsitasya kiMtapratIkArAdikaM kuryAditi? yadivaivaMstrIjanasvabhAvaMcintayediti sUtreNaiva darzayati-saeSa strIjanaAramayatItyArAmaH paramazcAsAvArAmazcaparamArAmaH jJAtatattvamapi janaM hAsavilAsopAGganirIkSaNAdibhirvibbokairmohayatItyarthaH, yAH kAzcanAsmin loke striyaH tA moharUpA vijJAya yAvanna parityajanti tAvatsvata eva parityajet / etaca tIrthakareNa praveditamiti darzayitumAha 'muninA' zrIvarddhamAnasvAminotpannajJAnenaiva etat pUrvoktaM, yathAstriyobhAvabandhanarUpAH, 'praveditaM prakarSaNAdauvA vyAkhyAtamiti / etacca vakSyamANaMpraveditamityAha-ut-prAbalyenamohodayAd bAdhyamAnaH-pIDyamAnaH udbAdhyamAnaH kaiH?-grAmadharmaiHgrAmAH-indriyagrAmAsteSAMdhAH-svabhAvA yathAsvaM viSayeSupravartanaMtairudbAdhyamAno gacchAntargataHsan gurvAdinA'nuzAsyate, kathamanuzAsyata ityata Aha-apiH sambhAvanAyAM, nirbalaM-niHsAramantaprAntAdikaMyadravyaM tadAzakaH-tadmojI syAta, yadivA nirgataMbalaM-sAmarthyasyeti nirbalaH evambhUtaH sannAzIta, balAbhAveca grAmadharmopazamadarzanAd, balAbhAvazcAhArahAnyA syAditi darzayati___apyavamaudaryaM kuryAd, yadi hyantaprAntAzino'pi na mohopazamaH syAt tatastadapi vallacanakAdinA dvAtriMzatkavalamAtraM gRhNIyAt, tenApyanupazame kAyotsargAdinA kAyaklezaM kuryAdityetaddarzayati-apyUksthAnaM tiSThet, zItoSNAdaukAyotsargeNAtApanAMkuryAt, tenApyanupazame 115 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 AcArAGga sUtram 1/-/5/4/172 grAmAnugrAmamapi viharet, niSkAraNe vihAro niSiddho mohopazamanArthaM tu kuryAt, kiMbahunA?, yena yenopAyena viSayecchA nivartate tattatkuryAt, paryante AhAramapi vyavacchindyAd, api pAtaM vidadhyAt apyubandhanaM kuryAt na ca strISumanaH kuryAdityAha ca-apiH samuccaye, strISu yanmanaH pravRttaM tat parityajet, tatparityAge hi kAmA dvirUpA api dUrata eva parityaktA bhavantIti, ukta // 1 // "kAma ! jAnAmi te rUpaM, saMkalpAtkila jaayse| na tvAM saMkalpayiSyAmi, tato me na bhaviSyasi" kiMpunaH kAraNaMstrISumanona vidheyamityAha-strIsaGgapravRttAnAmaparamArthadhzAM pUrva prathamameva tatsaGgAvicchedArthamarthopArjanapravRttasya kRSivANijyAdikriyAH kurvato'gaNitakSutpipAsAzItoSNAdiparISahasyaihikaduHkharUpAdaNDAH, tecastrIsambhogAprathamameva kriyanta itipUrvamityuktaM, pazcAcca viSayanimittajanitakarmavipAkApAditanarakAdiduHkhavizeSAH sparzA bhavanti, yadivA stryAyakAryapravRttasya pUrvaMdaNDapAtAH pazcAddhastapAdacchedAdikAH sparzAbhavanti, yadivA pUrva sparzAH pazcAddaNDapAtA iti,athavApUrvaM daNDAH-tADanAdikAH pazcAtsparzAH-sambAdhanAliGganacumbanAdikAH, tadyathA-bandhAnItAvaruddharAjakumArIgavAkSakSiptapatadAvIlagrahaNAdrAjapuruSAvalokanatADanena mUrchitarAjakumArItaddarzanato vaNigindradattasyAgratodaNDAH pazcAsparzAiti, pUrvavAsukhAdisparzAH pazcAdaNDA llitaanggksyevaanyessaaNcopptiinaamiti| kiM ca-ityete strIsambandhAH kalahaH-saGagrAmastatrAsaGgaH-saMbandhastatkarA bhavanti, yadivA kalaha:-krodha AsaGgo-rAga ityato rAgadveSakAriNo bhavanti, yadyevaM tataH kiM kuryAdityAhaaihikAmuSmikApA-yata; strIsaGgapratyupekSayA Agametta'tti jJAtvAAjJApayedAtmAnamanAsevanayeti, itiradhikAraparisa-mAptau, bravImyahaM tIrthakaravacanAnusAreNa-duHkhaMcatAH parihartumiti / punarapi tatpariharaNopAyamAha-'sa' strIsaGgaparityAgI strInepathyakathAM zrRGgArakathAMvA no kuryAt, evaM ca tAstyaktA bhavanti, tathA-tAsAM narakavIthInAM svargApavargamArgArgalAnAmaGgapratyaGgAdikaM na pazyet, yatastannirIkSyamANaM mahate'naya bhavatIti, uktNc||1|| "sanmArge tAvadAste prabhavati puruSastAvadevendriyANAM, lajjAM tAvadvidhatte vinayamapi samAlambate tAvadeva / bhrUcApAkRSTamuktAH zravaNapathajuSo nIlapakSmANa ete, yAvallIlAvatInAM na hRdidhRtimuSo dRSTibANAH patanti" tathA-tAbhirnarakavisammabhUmibhiHsArddhana samprasAraNaM-paryAlocanamekAnte nijasvAdibhirapi kuryAditi, uktNc||1|| mAtrAsvAnA duhitrA vA, na viviktAsano bhavet / balavAnindriyagrAmaH, paNDito'pyatra muhyati" ityevamAdi, tathA-natAsusvArthaparAsumamatvaM kuryAt, tathA-kRtA-anuSThitAtadupakAriNI maNDanAdikA kriyA yena sa kRtakriya ityevambhUto na bhUyAt, na strINAM vaiyAvRttyaM kuryAta, kAyayoganirodha iti bhAvaH, tathA tathaitAH zubhAnuSThAnaparipanthinIna vAGamAtreNApyAlapediti vAgyoganirodhaH, tathA-AtmanyadhiadhyAtma-manastena saMvRtto'dhyAtmasaMvRttaH-strIbhogAdattamanAH Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-5, uddezaka:5 227 sUtrArthopayuktaniruddhama-noyogaH, evambhUtazca kimaparaMkuryAdityAha-pariHsamantAtvarjayet-pariharet 'sadA' sarvakAlaM 'pApa' kilbiSaM tadupAdAnaM vA karma, upasaMharaNArthamAha-'etad' yaduddezakAderArabhyoktaM, muneridamaunaM munibhAvovAtadAtmanisamanuvAsayeH-Atmani viddhyaaH|| itiradhikAraparisamAptau, bravImIti puurvvt|| . ___adhyayanaM-5 uddezakaH - 4 samAptaH adhyayanaM-5 -uddezakaH-5:vR. uktazcaturthoddezakaH, sAmprataM paJcama Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake'vyaktasyaikacarasya pratyapAyAH pradarzitAH, atastAnparijihIrSuNA sadA''cAryasevinA bhavitavyam, AcAryeNa ca drahopamena bhAvyaM, tadantevAsinA ca tapaHsaMyamaguptena niHsaGgena ca viharttavyamiti, etatpratipAdanasambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram mU. (173) sebemitaMjahA-aviharaepaDipannesamaMsibhomeciTThai uvasaMtaraesArakkhamANe, se ciTThai soyamajjhagae se pAsa savvao gutte, pAsa loe mahesiNo je ya patrANamaMtA pabuddhA ArambhovarayA sammameyaMti pAsaha, kAlassa kaMkhAe privvyNti-ttibemi| vR.sezabdastacchabdArthe, yadguNaAcAryo bhavatitadahaMtIrthakaropadezAnusAreNabravImIti, tadyatheti vAkyopanyAsArthe, apizabdo bhaGagasamuccayArthaH, te cAmI bhaGgAH-eko draho-jalazayaH parigalanetAH paryAgalatotAzca, sItAsItodApravAhaddavat, aparastuparigalatotAHnoparyAgalatotAH, padbahadavat, tathAparonoparigalatetAH paryAgalatetAzca, lavaNodadhivat, aparastu no parigalatetA no paryAgalavetAca, manuSyalokAbahiH samudravat / tatrAcAryaH zrutamaGgIkRtya prathamabhaGgapatitaH, zrutasya dAnagrahaNadbhAvAt, sAmparAyikakammapikSayA tu dvitIyabhaGgapatitaH, kaSAyodayAbhAvena grahaNAbhAvAttapaHkAyotsargAdinA kSapaNopapattezceti, AlocanAmaGgIkRtya tRtIyabhaGgapatitaH, AlocanAyAapratizrAvitvAt, kumArgapraticaturthabhaGgapatitaH, kumArgasya hipravezanirgamAbhAvAt, yadivA dharmabhedena bhaGgAyojyante tatra sthavirakalpikAcAryAH prathamabhaGgapatitAH, dvitIyabhaGgapatitastIrthakRt, tRtIyamaGgasthastvahAlandikaH, sa ca kvacidarthAparisamAptAvAcAyadinnirNayasamAvAt, pratyekabuddhAstUbhayAbhAvAcca-turyabhaGgasthA iti, iha punaH prathamabhaGgapatitenobhayasamAvinA'dhikAraH, tathAbhUtasyaivAyaM dadaSTAntaH, saca hrado nirmalajalasya 'pratipUrNo' jalajaiH sarvartujairupazobhitaH same bhUbhAge vidyamA- nodakanirgamapravezo nityameva tiSThati, na kadAcicchoSamupayAti, sukhottArAvatArasamanvitaH, upazAntam-upagataMrajaH kAluSyApAdakaM yasyasatathA, nAnAvidhAMzca yAdasAMgaNAnsaMrakSansaha vAyAdogaNairAtmAnamArakSan-pratipAlayansArakSan tiSThatItyeSA kriyA prkRtaiv| yathA cAsau idastathA''cAryo'pIti darzayati- "saH' AcAryaH prathamabhaGgapatitaH paJcavidhAcArasamanvito'dhavidhAcAryasampadupetaH tdythaa||1|| "AyAra suasarIre vayaNevAyaNa maI pogmii| ee susaMpayA khalu aThThamiA saGgrahaparinA" Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 AcArAGga sUtram 1/-/5/5/173 SaTtriMzadguNagaNAdhAro idakalponirmalajJAnapratipUrNaHsamebhUbhAgaitisaMsaktAdidoSarahite sukhavihAre kSetresamovAjJAnadarzanacAritrAkhyo mokSamArgaH upazamavatAM tatra tiSThati-samadhyAste, kiMbhUtaH?-'upazAntarajA' upazAntamohanIya iti, kiM kurvan ?-jIvanikAyAn rakSan svataH paratazca sadupadezadAnato narakAdipAtAdveti, 'srotomadhyagata' ityanena prathamabhaGgapatitaM sthavirAcAryamAha, tasya hi zrutArthadAnagrahaNasadbhAvAt srotomadhyagatatvam, sa ca kimbhUtaH syAdityAha-'saH' AcAryo'kSobhyaddakalpaH 'sarvataH' sarvaprakAratayendriyanoindriyarUpayA guptyA guptaityetatpazyaAcAryavyatirekeNAnye'pyevambhUtA bahavaH sAdhavaH sambhavantItyetannirdidikSurAiiha manuSyaloke pUrvavyAvarNitasvarUpAH maharSayo' mahAmunayaH santi, ityetatpazya, kimbhUtAstemaharSaya ityata Aha-na kevalamAcAryA hradakalpA ye cAnye sAdhavaste'pi hradakalpAH kimbhUtAH? prakarSeNa jJAyate'neneti prajJAnaM-svaparAvabhAsakatvAdAgamastadvantaHprajJAvantaH, Agamasya vettAra ityarthaH, tajjJA api mohodayAt kvaciddhetUdAharaNAsambhave jJeyagahanatayA saMzayAnAH na samyak zraddhAnaM vidadhyurityato vizinaSTi-'prabuddhoH' prakarSeNa yathaiva tIrthakRdAhatathaivAvagatatattvAH prabuddhAH, tathAbhUtA apikarmagurutvAnnasAvadyAnuSThAnaviratiM kuryurityatovizeSayati- ArambhoparatAH' ArambhaH-sAvadyo yogastasmAduparatA ArambhoparatAH, etacca na maduparodhena grAhyam api tu svata eva kuzAgrIyayA buddhayA vicAryamityAha-etadyanmayA proktaM tatsamyag madhyasthA bhUtvA samaryAdaM yUyamapi pazyata / api caitatpazyata_ 'kAlaH' samAdhimaraNakAlastadabhikAjhyA sAdhavomokSAdhvanisaMyame pariH-samantAdrajanti parivrajanti-udyacchanti, itiradhikAraparisamAptau,bravImItyetatprakaraNoddezakAdhyayanazrutaskandhAparisamAptau prayujyate, tadihAdhikAraparisamAptau drssttvymiti|| ___AcAryAdhikAraMparisamApayya vineyavaktavyatAmAha mU. (174) vitigicchasamAvanneNaM appANeNaM no lahai samAhiM, siyA vege anugacchaMti asitA vege anugacchaMti, anugacchamANehiM annugacchamANe kahaM na nibbije ? vR.vicikitsA yAcittAviplutiH yathA idamapyastItyevamAkArAyuktayAsamupapanne'pyarthe mativibhramomohodayAdbhavati, tathAhi-asyamahatastapaHklezasyasikatAkaNakavalaniHsvAdasya syAt saphalatA na veti ? kRSIbalAdikriyAyA ubhayathA'pyupalabdheriti, iyaM ca matirmithyAtvAMzAnuvedhAdbhavatijJeyagahanatvAcca, tathAhi-arthastrividha;-sukhAdhigamoduradhigamo'nadhigamaJca zrotAraM prati bhidyate, tatra sukhAdhigamo yathA cakSuSmatazcitrakarmanipuNasya rUpasiddhiH duradhigamastvanipuNasya anadhigamastvandhasya, tatrAnadhigamarUpo'vastveva, sukhAdhigamastu vicikitsAyAviSaya evanabhavati, dezakAlasvabhAvaviprakRSTastuvicikitsAgocarIbhavati, tasmin dharmAdharmAkAzAdau yA vicikitseti, yadivA 'viigicchatti vidvajjugupsA, vidvAMsaH-sAdhavo viditasaMsArasvabhAvAH parityaktasamastaGgAsteSAM jugupsA-nindA asnAnAt prasvedajalaklinna malatvAddurgandhivapuSastAnindati__-ko doSaH syAdyadi prAsukena vAriNA'gakSAlanaM kurvIrannityAdi jugupsA tAM vicikitsA vidvajjugupsAMvA samyagApanaH-prAptaHAtmAyasyasatathAtena vicikitsAsamApananAtmanA nopalabhate Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 229 zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-5, uddezaka:5 'samAdhi' cittasvAsthyaM jJAnadarzanacAritrAtmako vA samAdhistaMna labhate, vicikitsAkaluSintAntaHkaraNe hi kathayato'pyAcAryasya samyakatvAkhyAM bodhiM nAvApnoti / yazcAvApnoti sa gRhastho vAsyAdyatitidarzayitumAha-sitAH'putrakalatrAdibhiravabaddhAH,vAzabda uttarApekSayA pakSAntaramAha, 'eke laghukarmANaH samyakatvaM pratipAdanayantamAcAryamanugacchanti-AcAryoktaM pratipadyante, tathA 'asitAvA' gRhavAsavimuktAvA 'eke vicikitsaadirhitaaaacaarymaargmnugcchnti| teSAMca madhye yadi kazcit kaGkaTukadezyaH syAt sa tAn prabhUtAnanapAcInamArgapratipannAnavalokyAsAvapi karmavivarataHpratipadyetApItidarzayitumAha-AcAryoktaMsamyakatvamanugacchabhirviratAvirataiH saha saMvasaMstairvA codyamAno'nanugacchan-apratipadyamAnaH kathaM na nirvedaM gacched ? - -asadanuSThAnasya, mithyAtvAdirUpAM vicikitsAM parityajyAcAryoktaM samyakatvameva pratipadyetetyarthaH, yadivAsitAsitairAcAryoktamanugacchadbhiH-avagacchadbhiHrbudhyamAnaH sadbhiH kazci-dajJAnodayAnmatijADyatayA kSapakAdizcirapravrajito'pyananugacchan-anavadhArayan kathaM nanirvigheta? na nirvedaM tapaH saMyamayogacchet, nirviNNazcedamapi bhAvayet, yathA-nAhaM bhavyaH syAM nacamesaMyatabhAvo'pyastIti, yataH sphuTavikaTamapikathitanAvagacchAmi, evaMca nirviNNasyAcAryAH samAdhimAhuH-yathA-bhoH sAdho! mA viSAdamavalambiSThAH, bhavyo bhavAn, yato bhavatA samyakatvamabhyupagataM, tacca na granthibhedamRte, tadbhedazca na bhavyatvamRte, abhavyasya hi bhavyAbhavyazaGkAyA abhAvAditi bhaavH|| kiM cAyaM viratipariNAmo dvAdazakaSAyakSayopazamAghanyatamasadmAve sati bhavati,sa ca bhavatA'vAptAH, tadevaMdarzanacAritramohanIyebhavataHkSayopazamaMsamAgate, darzanacAritrAnyathAnupapatteH, yatpunaHkathyamAne'pisamastapadArthAvagatirnabhavati tajjJAnAvaraNIyavijRmbhitaM, tatraca zraddhAnarUpaM samyakatvAmAlambanamityAha mU. (175) tameva saccaM nIsaMkaMjaMjiNehiM paveiyaM / vR. yatra kvacitsvasamayaparasamayajJAcAryAbhAvAt sUkSmavyavahitAtIndriyapadArtheSUbhayasiddhaSTA-tasamyaghetvabhAvAca jJAnAvaraNIyodayena samyagjJAnAbhAve'pizaGkAvicikitsAdirahita idaM bhAvayet, yathA-tadevaikaM satyam-avitathaM, 'niHzaGka'miti arhadukteSvatyantasUkSmeSvatIndriyeSu kevalAgamagrAhyeSvartheSvevaMsyAt evaMvA ityevamAkArAsaMzItiH zaGkA nirgatA zaGkA yasmin pravedane taniHzaGka, yatkimapidhamAdhAkAzapudgalAdipraveditaM, kaiH?-'jinaiH' tIrthakarairAgadveSajayanazIlaiH, tattathyamevetyevambhUtaM zraddhAnaM vidheyaMsamyakpadArthAnavagame'pi, napunarvicikitsA kAryeti kiMyaterapi vicikitsAsyAyenedamabhidhIyate?,saMsArAntarvartinomohodayAttakatkiM? yannasyAditi, tathA cAgamaH "atthiNaM bhaMte ! samaNAvi niggaMthA kaMkhAmohaNilaM kammaM vedeti?, haMtA asthi, kahannaM samaNAvi niggaMthA kaMkhAmohaNinaM kammaM veyaMti ?, goamA ! tesu tesu nANantaresu caritaMtaresu saMkiyA kaMkhiyAviigicchAsamAvannA bheyasamAvannAkalusasamAvannA, evaMkhalu goyamA! samaNAvi niggaMthA kaMkhAmohaNijaMkammaM vedaMti, tatthAlaMbaNaM 'tameva saccaMnIsaMkaMjaMjiNehiM paveiyaM,' sanUnaM bhaMte! evaM maNaMdhAremANe ANAe ArAhae bhavati?,haMtA goamA! evaM maNaMdhAremANe ANAe Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 AcArAgasUtram 1/-14/5/175 ArAhae bhavati" kiM cAnyat ? // 1 // "vItarAgA hi sarvajJA, mithyA nabruvate kvacit / yasmAttasmAdvacasteSAM, tathyaM bhUtArthadarzanam " ityaadi|saapunrvicikitsaaprvivrjissorbhvtyaagmaaprikrmitmteH, tatrApyetatpUrvoktaM bhAvayitavyamityAha mU. (176) saDDhissaNaMsamaNunassasaMpavvayamANassa samiyaMtimantramANassaegayAsamiyA hoi 1, samiyaMti mannamANassa egayA asamiyA hoi 2, asamiyaMti mannamANassa egayA samiyA hoi 3, asamiyaMti mannamANassa egayA asamiyA hoi 4, samiyaMti mannamANassa samiyA vA asamiyA vA samiA hoi uvehAe 5__asamiyaMtimannamANassa samiyAvAasamiyA vA asamiyA hoi uvehAe 6, uvehamANo anuvehamANaM bUyA-uvehAhi samiyAe, iccevaMtattha saMdhI jhosio bhavai, se uThThiyassa Thiyassa gaI samaNupAsaha, itthavi bAlabhAve appANaM no uvadaMsijjA vR. zraddhA-dharmecchA sA vidyate yasyAsau zraddhAvAMstasya 'samanujJasya saMvignavihAribhirbhAvitasyasaMvignAdibhirvAguNaiHpravrajyAhasya saMpravrajataH' samyakpravrajyAmabhyupagacchatovicikitsAzaGkA bhavet tatraitasyasamyagjIvAdipadArthAvadhAraNAzaktasyedamupadeSTavyam, yathA-tadeva satyaMniHzaGka yajjinaiH praveditamiti, tadevaM pravrajyAvasare tadeva niHzaGkaM yajjinaiH praveditamityevaM yathopadezaM pravartamAnasya pravarddhamAnakaNDakasya sata uttarakAlamapi tadadhikatA tatsamatA tanyUnatA tadabhAvo vA syAdityevaMrUpAM vidhitrapariNAmatAMdayitumAha-tasya zraddhAvataH samanujJasya saMpravrajatastadeva niHzaGka yajjinaiH praveditamityetatsamyagityevaM manyamAnasya "ekadA' ityuttarakAlamapi zaGkAkAsavicikitsAdirahitatayA samyageva bhavati-na tIrthakarabhASite zaGkAdhutpadyata iti? -kasyacittu pravrajyAvasare zraddhAnusAritayA samyagiti manyamAnasya taduttarakAlamadhItAnvIkSikIkasya durgRhItahetuSTAntalezasya jJeyagahanatAvyAkulitamateH "ekadeti mithyAtvAMzodaye'samyagitibhavati, tathAhi-asausarvanayasamUhAbhiprAyatayAanantadhamAdhyAsitavastuprasAdhane satimohAdekanayAbhiprAyeNaikAMzasAdhanAyaprakramate, yadi nityaM kathamanityamanityaMcetkathaMnityamiti, parasparihAralakSaNatayA'nayoravasthAnAt, tathAhi-apracyutAnutpannasthiraikasvabhAvaM hi nityam ato'nyapratikSaNavizarArurUpamanityamityeva-mAdikamasamyagbhAvamupayAti, na punarvivecayati, yathA anantadharmAdhyAsitaM vastu sarvanayasamUhAtmakaM ca darzanamatigahanaM mandadhiyAM zraddhAgamyameva na hetukSobhyamiti, uktNc||1|| "sarvairnayairniyatanaigamasaGagrahAdyairekaikazI vihitatIrthikazAsanairyat / niSThAM gataM bahuvidhairgamaparyayaisteH, zraddheyameva vacanaM na tuhetugamyam" ityAdi, yato hetuH pravartamAnaH ekanayAbhiprAyeNa pravartate, ekaM ca dharma sAdhayet, sarvadharmaprasAdhakasya hetorasambhavAditizapunarapi vicitrabhAvanAmAha-kasyacitmithyAtvalezAnuviddhasya kathaMpaudgalikaHzabdaityAdikamasamyagitimanyAmAnasya ekade'timithyAtvaparamANUpazamatayA zaGkAvicikitsAdyabhAve gurvAdhupadezataH samyagiti bhavati, yadi hi paudgalikaH zabdo na Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 231 zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 5, uddezaka:5 syAttatastatkRtAvanugrahopaghAtau zravaNendriyasyanasyAtAm, amUrttatvAdAkAzavadityAdikaM samyag bhavati 3|ksycittvaagmaaprimilitmteH kathamekenaivasamayena paramANorlokAntagamanamityAdikamasamyagiti manyamAnasyaikadeti-kuhetuvitarkAvirbhAvAvasare nitarAmasamyageva bhavati, tathAhi-caturdazarajjvAtmakasya lokasyAdyantAkAzapradezayoH samayAbhedatayA yaugapadyasaMsparzAt tAvanmAtratA paramANoH syAt, pradezayarlokAntadvayagatayorvekyamityAdikamasampagiti bhavati, na tvasau svAgrahAviSTa etadbhAvayati, yathA-visrasApariNAmane zIghragatitvAt paramANorekasamayenAsaGghayeya-pradezAtikramaNaM, yathAhi aGgulidravyamekasamayenAsaGkhyeyAna-yAkAzapradezAnatilaGghayati, etadeva kuta iti cet, na hi dRSTe'nupapannaM nAma, na ca sakalapramANapraSThapratyakSasiddhe'rthenumAnamanveSTavyaM, tathAhi-yadyanekapradezAtikramaNaMsAmayikaMna bhavettato'GgulamAtramapi kSetramasaGkhayeyasamayAtikramaNIyaM syAt, tathA ca sati dRSTeSTabAdhA''padyeteti yatkiJcidetat 4 / sAmprataMbhaGgakopasaMhAradvAreNa paramArthamAvirbhAvayannAha-samyagityevaM manyamAnasyazaGkAvicikitsAdirahitasya satastadvastuyalena tathArUpatayaiva bhAvitaMtatsamyagvA syAdasamyagvA, tathApitasya tatra samyagutprekSayA-paryAlocanayA samyageva bhavati, IryApathopayuktasya kvaciprANyupamardavat 5 / -sAmpratametadviparyayamAha-asamyagiti kiJcidvastumanyamAnasya zaGkA syAdagdirzitayA chadmasthasyasatastadvastu samyagvAsyAdasamyagvA, tasya tadasamyagevoprekSayA, asamyagparyAlocanatayA'zuddhAdhyavasAyatayetiyAvat, 'yadyathA zaGkayettattathaiva samApadyete'ti vacanAditi 6 // yadivA - "samiyaMti mannamANassa' ityAdyanyathA vyAkhyAyate-zamino bhAvaH zamitAH 'itiH' upapradarzane tAmetAMzamitAMmanyamAnasya zubhAdhyavasAyinaH 'ekade'tyuttarakAlamapizamitaiva bhavati-upazamavattaivopajAyate, anyasya tu zamitAmapi manyamAnasya kaSAyodayAdazamitopajAyata iti, anayA dizottarabhaGgeSvapi samyagupayujyAyojyamiti / tadevaM samyagasamyagityevaM paryAlocayannaparasyApyupadezadAnAyAlamiti, Aha ca-AgamaparikarmitamatitvAdyathAvasthita-padArthasvabhAvadarzitayA samyagasamyagiti coprekSamANaH-paryAlocayanaparamanuprekSamANaM gaDDarikAyUthapravAhapravRttaM gatAnugatikanyAyAnusAriNaMzaGkayAvA'padhAvantaMbrUyAd, yathA-'uprekSasva paryAlocaya samyagbhAvena mAdhyasthamavalambya kimetadarhaduktaMjIvAditattvaMghaTAmiyatatyAhozcinnetyakSiNI nimIlyacintayeti bhaavH| -yadivA utprekSamANaH saMyamamut-prAbalyenekSamANaH- saMyame udyacchannanuprekSamANaM brUyAt, yathA-samyagbhAvApannaH san saMyamamuprekSasva-saMyame udyogaMkuru / kimavalambyethA-'ityevaM pUrvoktena prakAreNa 'tatra' tasmin saMyame 'sandhiH' karmasantatirUpa 'jhoSitaH' kSapito bhavati, yadi saMyame samyagbhAve voTaprekSaNaM syAt, nAnyatheti / samyaguprekSamANasya ca yatsyAttadAha- se' tasya samyagutthAnenotthitasya niHzaGkasya zraddhAvataH sthitasya gurukule gurorAjJAyAM vA yA gatirbhavati-yA padavI bhavati tAM samyaganupazyata yUyaM, tadyathA-sakalalokazlAdhyatA jJAnadarzanasthairya cAritre niSprakampatA zrutajJAnAdhAratA ca syAditi, yadivA svargApavargAdikA gatiH syAta, tAM pazyateti sambandhaH, athavA utthitasya-saMyamodyogavataH tadabhAvena ca sthitasya pArzvasthAdergatiM-sakalajanopahAsya- rUpAmadhamasthAgatiM vA pazyateti / Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/5/5/176 tadevamudyuktetarayorgatimupalabhya paJcavidyAcArasAre prakramitavyaM, yadi nAmAnupasthitasya virUpA gatirbhavati tataH kimityAha- 'atrApi' asaMyame bAlabhAvarUpe itarajanAcarite AtmAnaM sakalakalyANAspadaM nopadarzayet, bAlAnuSThAnavidhAyI mA bhUditi yAvat, tathAhi - bAlAH zAkyakApilAdayastadbhAvito bAlabhAvamAcarati, vaktica - nityatvAdamUrttatvAJcAtmanaH prANAtipAta eva nAstyAkAzasyeva, na hi vRkSAdicchede dAhe vA''kAzasya bhidA ploSo vA syAt, evamAtmano'pi zarIravikAre'vikAritvam, uktaM ca 232 119 11 "na jAyate na mriyate kadAcinnAyaM bhUtvA bhaviteti // nainaM chindanti zastrANi, nainaM dahati pAvakaH / na cainaM kledayantyApo na zoSayati mArutaH acchedyo 'yamabhedyo'yamavikArI sa ucyate / nityaH satatagaH sthANuracalo'yaM sanAtanaH " ityAdi adhyavasAyAttaddhananAdau pravRttasya tatpratiSedhArthamAha mU. (177) tumaMsi nAma sacceva jaM haMtavvaMti mannasi tumaMsi nAma saccaiva jaM ajjAveyavvaMti mannasi, tumaMsi nAma sacceva jaM pariyAveyavvaMti mannasi, evaM jaM paridhittavvaMti mannasi, jaMuddaveyaMti mannasi, aMjUceyapaDibuddhajIvI, tamhA na haMtA navi dhAyae, anusaMveyaNamappANeNaM jaMhaMtavvaM nAbhipatthae // 2 // vR. yo'yaM hantavyatvena bhavatA'dhyavasitaH sa tvameva, nAmazabdaH sambhAvanAyAM, yathA bhavAn ziraHpANipAdapArzvapRSThorUdaravAn evamasAvapi yaM hantavyamiti manyase, yathA ya bhavato hananodyataM TvAvA duHkhamutpadyate evamanveSAmapi tadduHkhApAdanAcca kilbiSAnuSaGgaH, idamuktaM bhavatinAtrAntarAtmanaHAkAzadezasya vyApAdanena hiMsA, api tu zarIrAtmanaH, tasya hi yatra kvacitsvAdhAraM zarIraM nitarAM dayitaM tadviyojIkaraNameva hiMseti, uktaM ca - 11911 "paJcendriyApi trividhaM valaM ca, ucchvAsaniH zvAsamathAnyadAyuH / prANAdazaite bhagavadbhiruktAsteSAM viyojIkaraNaM tu hiMsA / / " na ca saMsArasthasya sarvathA amUrttatvAvAptiH, yenAkAzasyeva vikAro na syAt, sarvatraiva ca prANyupamardacikIrSitAyAmAtmatulyatA bhAvayitavyetyetaduttarasutrairdarzayitumAha-tvamapi nAma sa eva yaM preSaNAdinA AjJApayitavyamiti manyase, tathA tvamapi nAma sa eva yaM paritApayitavyamiti manyase, evaM yaM parigRhItavyamiti manyase, yamapadrAvayitavyamiti manyase kramau tvameva, yathA bhavato'niSTApAdanena duHkhamutpadyate evamasyApItyarthaH, yadivA yaM kAyaM hantavyAditayA'dhyavasyasi svAnekazo bhavato'pi bhAvAttvamevAsI, evaM mRSAvAdAdAvapyAyojyam / yadi nAma hantavyaghAtakayoruktakrameNaikyaM tataH kimityAha - 'aJju'riti RjuH praguNaH sAdhuritiyAvat, cazabdo'vadhAraNe, etasya hantavyaghAtakaikatvasya pratibodhaH pratibuddhametatpratibuddhaM tena jIvituM zIlamasyetyevpratibuddhajIvI sAdhureva tatparijJAnena jIvati nApara ityuktaM bhavati / yadi nAmaivaM tataH kimityAha - -'tasmAd' hanyamAnasyAtmana iva mahadduHkhamutpadyate tasmAdAtmaupamyAdanyeSAM jantUnAM na hantA syAt nApyaparairghAtayet na ca ghnato'numanyeta, kiMca-saMvedanam - anubhavanaM anu- pazcAtsaMvedanaM kena ? - AtmanA, yatpareSA mohodayAddhananAdinA duHkhotpAdanaM vidhIyate tatpazcAdAtmanA Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-5, uddezaka:5 233 saMvedyamityAkalayya yatkimapi hantavyamiti cikIrSitaM tannabhiprArthayet-nAbhilaSet / nanu cAtmanA'nusaMvedanamityuktaM, saMvedanaMca sAtAsAtarUpaM, tacca yathA naiyAyikavaizeSikANamAtmano bhinnena guNabhUtenaikArthasamavAyinA jJAnena bhavati tathA bhavatAmapyAhosvidabhinnenAtmana ityasya prativacanamAha mU. (178) je AyA se vinnAyA je vinnAyA se AyA jeNa viyANai se AyA taM paDucca paDisaMkhAe, esa AyAvAI samiyAe pariyAe viyaahie-tibemi|| vR.ya AtmA nitya upayogalakSaNaH vijJAtA'pyasAveva, na tu punastasmAdAtmano bhinnaM jJAnaM padArthasaMvedakaM, yazca vijJAtA-padArthAnAM paricchedaka upayogaH AtmA'pyasAveva, upayogalakSaNatvAjjIvasya upyogsycjnyaantmktvaaditi|jnyaanaatmnorbhedaabhidhaanaadvauddhaabhimtNjnyaanmevaikN syAditi cet, tanna, bhedAbhAvo'tra kevalaM cikIrSita naikyaM, etadevaikyaM yo bhedAbhAva iti ced, vArtametattathAhi-paTazuklatvayorbhedenAvasthAnAbhAve'pinaikatvApattiH,atrApizuklatvavyatirekeNa nAparaH paTaH kazcidapyastIticed, azikSitasyollApo, yataHzuklaguNavinAzesarvathApaTAbhAvApari syAt, tadAtmanA vinaSTa eveti cet, bhavatu kA no hAniH?, anantadhAtmakatvAdvastuno'paramRdvAdidharmasadbhAvetaddharmavinAze'pyavinaSTa eva, ityevamAtmano'pipratyutpatrajJAnAtmanakatayA vinAze'pyaparAmUrtatvAsaGkhayeyapradezatA'gurula-dhvAdidharmasadbhAvAdavinAsa evetylNprsnggen| nanu ca ya AtmAsa vijJAtetyatra tRjantena karturabhidhAnAdAtmanazca katRtvAttatazcaya evAtmAsa eva vijJAtetyatra vipratipattyabhAvo, yena cAsau jAnAti tadbhinnamapi syAt, 'tathAhi-tatkaraNaM kriyA vA bhaved ?, yadi karaNaM taddAtrAdivabhinnaM syAt, atha kriyA sA yathA kartRsthA sambhavatyevaM karmasthA'pItyevaM bhedasambhave kuta ekyamiti yazcodayettaM prati spaSTataramAha-yena' matyAdinAjJAnena karaNabhUtena kriyArUpeNavA vividhaM-sAmAnyavizeSAkAratayA vastujAnAti vijAnAti AtmA, natasmAdAtmanobhinnaMjJAnaM, tathAhi-nakaraNatayA bhedaH, ekasyApi kartRkarmakaraNabhedenopalabdheH, tadyathA-devadattaAtmAnamAtmanAparicchinatti, kriyApakSepAkSiko hyabhedobhavatA'pyabhyupagataeva, apica-'bhUtiryeSAM kriyAsaiva, kArakaMsaivacocyata' ityAdinaikatvameveti |jnyaanaatmnoshcaiktveydbhvtitdrshyitumaah-'tN' jJAnapariNAma pratItya' AzrityAtmA tenaiva 'pratisaGkhyAyate' vyapadizyate, tadyathA-indropayukta indra ityAdi, yadivA matijJAnI zrutajJAnI yAvatkevalajJAnIti, yazca jJAnAtmanorekatvamabhyupagacchati sa kiMguNaH syAdityAha - 'eSaH' anantaroktayA nItyA yathAvasthitAtmavAdIsyAta, tasyacasamyagbhAvena zamitayAvA 'paryAyaH' saMyamAnuSThAnarUpovyAkhyAtaH ityadhikAraparisamAptI, bravImIti puurvvt|| adhyayanaM-5-uddezakaH-5-samAptaH - adhyayanaM-5-uddezakaH-6:vR.uktaH paJcamoddezakaHsAmprataMSaSThaArabhyate, asyacAyamabhisambandha-ihAnantaroddezake idopamenAcAryeNabhAvyamityetaduktaM, tathAbhUtAcAryasaMparkAca kumArgaparityAgorAgadveSahAnizcAvazyaMbhAvinItyatastatpratipAdanasambandhenAgatasyAsyoddezakasyAdisUtram - Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 AcArAGga sUtram 1/-/5/6/179 mU. (179) aNANAe ege sovaTThANA ANAe ege niruvaTThANA eyaM te mA hou, evaM kusalassa daMsaNaM, taddiTTIe tammuttIe tappurakAre tassannI tannivesaNe / vR. iha tIrthakaragaNadharAdinopadezagocarIbhUto vineyo'bhidhIyate, yadivA sarvabhAvasambhavitvAdbhAvasyasAmAnyato'bhidhAnam, anAjJA-anupadezaHsvamanISikAcarito' nAcArastayA'nAjJayAtasyAMvA 'eke indriyavazagAdurgatiMjigamiSavaHsvAbhimAnagrahagrastAH saha upasthAnenadharmacaraNAbhAsodyamena vartantaitisopasthAnAH,kila vayamapipravrajitAHsadasaddharmavizeSavivekavikalAHsAvadyArambhatayA pravarttante, eketunakumArgavAsitAntaHkaraNAH, kintuAlasyAvarNastambhAdhupabRMhitabuddhayaH, 'AjJAyAM' tIrthakaropadezapraNIte sadAcAre nirgatamupasthAnam-udyamo yeSAM te nirupasthAnAH-sarvajJapraNItasadAcArAnuSThAnavikalAH / etatkumArgAnuSThAnaM sanmArgAvasIdanaM ca dvayamapi 'te' tava guruvinayopagatasya durgatihetutvAnmA bhUditi / sudharmasvAmI svamanISikAparihArArthamAha - _ 'etad' yatpUrvoktaM yadivA anAjJAyAM nirupasthAnatvamAjJAyAM ca sopa sthAnatvamityet 'kuzalasya tIrthakRtodarzanamabhiprAyaH, yadivaitadvakSyamANaMkuzalasyadarzanamityAha-kumArgaparityajya sadA''cAryAntevAsinA evaMbhUtena bhAvyaM, tasya-AcAryasya dRSTistadRSTistayA vartitavyaM, sA vA tIrthakarapraNItAgamadRSTistadRSTistayeti, tathA tasya-AcAryasyatIrthakRtovA muktistanmuktistayA, tathA tamAcAryaM sarvakAryeSupura; karotIti tatpuraskAraH-AcAryAnumatyA kriyAnuSThAyItyarthaH, tathA tatsaMjJI-tajjJAnopayuktaH, tathA tnniveshnH-sdaagurukulnivaasii||sevNbhuutH kiMguNaH syAdityAha mU. (180)abhibhUyaadakhUanabhibhUepabhUnirAlaMbaNayAeje mahaMabahimane, pavAeNa pavAyaM jANijjA, sahasaMmaiyAe paravAgaraNeNaM annesiM vA aMtie succaa| vR. 'abhibhUya' parAjitya parISahopasargAn ghAticatuSTayaM vA tattvamadrAkSIt, kiM canAbhibhUto'nabhimUtaH anukUlapratikUlopasargaH paratIrthikairvA, sa evambhUtaH 'prabhuH' samartho nirAlambanatAyAH nAtra saMsAremAtApitRkalatrAdikamAlambanamastItitIrthakRddhacanamantareNa narakAdau patatAmityevambhUtabhAvanAyAH samartho bhavati, kaH punaH parISahopasargANAM jetA kenacidanabhibhUto nirAlambanatAyAHprabhurbhavati? ityevaMpRSTetIrthakRtsudharmasvAmyAdikovA''cAryo'ntevAsinamAhayaHpuraskRtamokSo mahAn mahApuruSolaghukAmamAbhiprAyAna vidyatebahirmanoyasyAsAvabahirmanAH, sarvajJopadezavartIti yAvat, kutaH punastadupadezanizcaya iti cedAha-prakRSTo vAdaH pravAdaHAcAryapAramparyopadezaHpravAdastena pravAdena pravAdaM-sarvajJopadezaM jAnIyAt' pricchindyaaditi| yadivA'NimAdyaSTavidhaizvaryadarzanAdapinatIrthakRddhacanAdbahirmano vidhatte, tIrthakAnindrajAlikakalpAniti matvA tadanuSThAnaM tadvAdAMzca paryAlocayati, kathamityAha-pavAeNa pavAyaM jANijjA' prakRSTo vAdaH pravAdaH-sarvajJavAkyaM tena maunIndreNa pravAdena tIrthikapravAdaM 'jAnIyAt' parIkSayet, tadyathA-vaizeSikAH tanubhuvanakaraNAdikamIzvarakartRkamiti pratipannAH, taduktam - // 1 // "anyo janturanIzaH syAdAtmanaH sukhduHkhyoH| IzvarapreritogacchetsvargaMvA shvbhrmevc||" / ityAdikaM pravAdamAtmIyapravAdena paryAlocayet, tadyathA-abhrendradhanurAdInAM vinasA Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-5, uddezakaH6 235 pariNAmalabdhAtmalAbhAnAM tadatiriktezvarAdikAraNaparikalpanAyAmatiprasaGgaH syAt, tathA ghaTapaTAdInAMdaNDacakracIvarasalilakulAlaturIvemazalAkAkuvindAdivyApArAnantarAvAptAtmalAbhAnAM tadanupalabdhavyApArezvarasya kAraNaparikalpanAyAM rAsabhAderapi kiM na syAt ?, tanukaraNAdInAmapyavandhyasvakRtakApAditaMvaicitryaM, karmaNo'nupalabdheH kutaetaditicet, samAnaH paryanuyogaH, api ca-tulye mAtApitrAdike kAraNe'patyavaicitryadarzanAttadadhikena nimittena bhAvyaM, taJcezvarAbhyupagame'pyadRSTameveSTavyaM, naanythaasukhduHkhsubhgdurbhgaadijgdvaicitryNsyaaditi|tthaa sAGkhyA evamAhuH ___ yathA "sattvarajastamasAM sAmyAvasthA prakRtiH, prakRtermahAMstato'haGkAraH, tasmAdekAdazendriyANi paJca tanmAtrANi, tanmAtrebhyaH paJcabhUtAni, buddhayadhyavasitamarthaM puruSazcetayate, sa cAkartA nirguNazceti, tathA prakRtiH karoti puruSa upabhuGkate tataH kaivalyAvasthAyAM hRSTA'smIti nivarttate' ityAdikaMyuktivikalatvAnnirantarAH suhRdaH pratyeSyanti, tathAhi-prakRteracetanatvAt kuta AtmopakArAya kriyApravRttiH syAt?, kuto vATetyAtmopakArAya pravRttirnasyAt?,acetanAyAstadvikalpA- sambhavAt, nityAyAzca pravRttinivRttyabhAvAt, puruSasyApyakartRtve saMsArodvegamokSautsukyabhoktR-vAdyabhAvaH syAditi, uktNc||1|| "na virakto na nirviNNo, na bhIto bhavabandhanAt / namokSasukhakAGkSIvA, puruSo nisskriyaatmkH|| // 2 // kaHpravrajati sAGkhyAnAM, niSkriye kssetrbhoktri| niSkriyatvAtkathaM vA'sya, kSetrabhoktRtvamiSyate?" iti / tathA zauddhodaniziSyakA yatsattatsarvaM kSaNikamityevaM vyavasthitAH tatrottaram, yadi niranvayo vinAzaH syAttataHpratiniyataH kAryakAraNabhAva eva nasyAt, ekasantAnAntargatatvAsyAditi cet, azikSitasyollApaH, tathAhi-na santAnivyatirekeNa kazcitsantAno'sti, tathA ca sati pUrvakAlakSaNAvasthAyitvameva kAraNatvam, evaM ca sarvaM sarvasya kAraNaM syAt, sarvasya pUrvakAlakSaNAvasthAyitvAdyAtkiJcidetaditi, kiNc|||| "yajjAtamAtrameva pradhvastaM tasya kA kriyA kumbhe?| notpannamAtrabhagne kSiptaM santiSThate vaari|| // 2 // kartari jAtavinaSTe dharmAdharmakriyA na smbhvti| tadabhAve bandhaH ko bandhAbhAveca ko mokssH?||" ityAdi / bArhaspatyAnAM tu bhUtavAdenAtmapuNyapApaparalokAbhAvavAdinAM nimaryAdatayA janatAtigAnAM nyakkArapadavyAghAnamanuttaramevottaramiti / api ca - // 1 // "abrahmacaryaraktairmUDhaiH prdaarrssnnaabhirtaiH| ___ mAyendrajAlaviSavaprartivatamasatkimapyetat // " (tthaa)||2|| "mithyA caSTirbhavaduHkhadhAtrI, mithyAmatizcApi vivekshuunyaa| dharmAya yeSAM puruSAdhamAnAM, teSAmadharmo bhuvi kiiddshonyH?||" ityanayA dizA sarve'pi tIrthikavAdAH sarvajJavAdamanuzritya nirAkAryA iti sthitaM / Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 AcArAGga sUtram 9/-15/6/180 tanirAkaraNaMcasarvajJapravAdaMnirAkAryaMcatIrthikapravAdamebhistribhiH prakArairjAnIyAdityAha-mananaM matiH-jJAnaM jJAnAvaraNIyakSayakSayopazamAnyatarasadbhAvAnantarameva sahasA-tatkSaNameva matyA prAtibhabodhAvadhyAdijJAnenaparicchindyAtsahavAjJAnenajJeyaMsacchobhanayA mithyAtvakalaGkAkarahitayA matyA'vagaccheta, svaparAvabhAsakatvAnmateriti, kadAcitparavyAkaraNenApyavagacchetparaH-tIrthakRtasya tenavAvyAkaraNaM-yathAvasthitArthaprajJApanam AgamaH paravyAkaraNaM tena vAjAnIyAta, tathA'pyanavagame'nyeSAmAcAryAdInAM antike zrutvA yathAvasthitavastusadbhAvamavadhArayed / / avadhArya ca kiM kuryAdityAha mU. (181)niddesaMnAivaThUjA mehAvIsupaDilehiyAsavvaosavvappaNAsammaMsamabhiNNAya, iha ArAmo parivvaeniTThiyaTThI vIre AgameNa sayA prkkmejaasi-ttibemi| vR. nirdizyata iti nirdezaH-tIrthakarAdhupadezastaM nAtivarteta 'meghAvI maryAdAvAniti / kiMkRtvA nirdezaM nAtivartetetyata Aha-suSTupratyupekSya heyopadeyatayA tIrthakavAdAnsarvajJavAdaMca 'sarvataH sarvaiHprakArairdravyakSetrakAlabhAvarUpaiHsarvAtmanAsAmAnyavizeSAtmakatayApadArthAnpAlocya sahasanmatyAditrikeNa paricchidyasadA''cAryanirdezavartI tIrthikapravAdanirAkaraNaM kuryAt, kiMca kRtvetyataAha-samyagevasvaparatIrthikavAdAn 'samabhijJAya buddhavA tato nirAkaraNa kuryAt / kiM ca - 'iha' asmin manuSyaloke AramaNamArAmo ratirityarthaH, sa cArAmaH paramArthacintAyAmAtyantikaikAntikaratirUpaHsaMyamaHtamAsevanaparijJayAparijJAyaAlIno guptazca parivrajet saMyamAnuchAne vihareta, kiMbhUta ityAha-niSThito-mokSastenArthI yadivA niSThitaH-parisamAptaH artha;-prayojanaM yasya sa niSThitArthaH 'vIraH' karmavidAraNasahiSNuH san 'Agamena' sarvajJapraNItAcArAdinA 'sadA' sarvakAlaM 'parAkramethAH' kamaripUnapratimokSAdhvanivAgaccheH / ityadhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat / kimarthaM punaH paunaHpunyenopadezadAnamityAha - mU. (182) uDDhaM soyA ahe soyA, tiriyaM soyA viyaahiyaa| ____ee soyA viakkhAyA, jehiM saMgati paash|| vR.zrotAMsi-kAmravadvArANi tAnicapratibhavAbhyAsAdviSayAnubandhAdIni gRhyante, tata UdhrvaM zrotAMsi-vaimAnikAGganA'bhilASecchA vaimAnikasukhanidAnaM vA, adho bhavanapatisukhAbhilASitA, tiryagvyantaramanuStiryagviSayecchA, yadivA prajJApakApekSayogirizikharaprAgbhAranitambaprapAtodakAdIniadho'pizvabhranadIkUlaguhAlayanAdInitiryagapyArAmasabhA''vasathAdIni prANinAMviSayopabhogasthAnAni vividhamAhitAni-prayogavinasAbhyAM svakarmapariNatyAvAjanitAni vyaahitaani| etAni ca kAsavadvArANItikRtvA zrotAMsava srotAMsi, ebhizca tribhiH prakArairapyanyaizca pApopAdAnahetubhUtairyaiH saGgaM prANinAmAsakti kAnuSavApazyata, itiheto, tasmAtkarmAnuSaGgAt kAraNAdetAni srotAMsItyato'padizyate, Agamena sadA parAkramethA iti ||kiNc mU. (183) AvaTai tu pehAe itya virAmija veyavI, viNaittu soyaM nikkhamma esamahaM akammA jANai pAsai paDilehAe nAvakaMkhaiiha AgaiMgaiM prinaay| vR.rAgadveSakaSAviSayAvartakarmabandhAvartavAtuzabdaH punaHzabdArthebhAvAvartapunarutprekSya Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-5, uddezakaH 237 'atra' asmin bhAvAvarteviSayarUpe vedavid' Agamavid 'viramed'AmravadvAranirAdhaMvidadhyAt, pAThAntaraMvA "vivegaMkiTTaivedavI" AmravadvAranirodhena tajjanitakarmavivekam-abhAvaM kIrtayati' prtipaadytivedviditi|aamrvdvaarnirodhenc yatsyAttadAhasrotaH-AmravadvAraMtadvinetum apanetuM 'niSkamya' pravrajya 'eSa' iti pratyakSaH prastutArthasya cAvazyabhAvitvAdeSa iti pratyakSavAcinA sarvanAmnoktoyaHkazcidityarthaH 'mahAn' mahApuruSaHatizayikarmavidhAyI, evambhUtazcarkiviziSTaH syAditi darzayati -'akarmAnAsya karmavidyataityakA,karmazabdenacAtraghAtikarmavivakSitaM,tadabhAvAcca jAnAti vizeSataH pazyati ca sAmAnyataH, sarvAzca labdhayo vizeSopayuktasya bhavantItyataH pUrvaM jAnAti pazcAcca pazyati, anenacakramopayoga AviSkRtaH, sacotpannadivyajJAnastrailokyalalAmacUDAmaNiH surAsuranarendraikapUjyaH saMsArArNavapAravartIviditavedyaH san kiM kuryAdityAha-sa hi jJAtajJeyaH surAsuranaropahitAM pUjAmupalabhya kRtrimAmanityAmasArAM sopAdhikAM ca 'pratyupekSya' prayAlIcya hRSIkavijayajanitasukhaniHspRhatayA tAM nAkAGkSati-nAbhilaSatIti / kiMca- 'iha' asmin manuSyaloke vyavasthitaH san utpannajJAnaH prANinAmAgatiM gatiMca saMsArabhramaNaMtatkAraNaM ca jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA nirAkaroti // tannirAkaraNe ca yatsyAttadAha mU. (184) accei jAImaraNassa vaTTamaggaM vikkhAyarae, savve sarA niyadRti, takkAjatya na vijjai, maI tattha na gAhiyA, oe, appaiTThANassa kheyanne, se nadIhe na hasse na vaTTe na taMse na cauraMse na parimaMDale na kiNhe na nIle na lohie na hAlidde na sukille na surabhigaMdhe ndurbhigNdhe| ___-na titte na kaDue na kasAe na aMbile na mahure na kakkhaDe na maue na garue na lahue na uNhe na niddhe na lukkhe na kAU na ruhe na saMge na itthI na purise na anahA parine sanne uvamA na vijae, arUvI sattA, apayassa payaM nthi| vR. 'atyeti' atikrAmati jAtizca maraNaMcajAtimaraNaM tasya vaTTamaggaM'ti panthAnaM mArga upAdAnaMkarmetiyAvat, tadatyeti-azeSakarmakSayaMvidhatte,tatkSayAca kiMguNaHsyAdityAha-vividhamanekaprakAraMpradhAnapuruSArthatayA''rabdhazAstrArthatayAtapaHsaMyamAnuSThAnArthatvena vyAkhyAto mokSaHazeSakarmakSayalakSaNo viziSTAkAzapradezAkhyo vA tatraratovyAkhyAtarataH,AtyantikaikAntikAnAbAdhasukhakSAyikajJAnadarzanasaMpadupeto'nantamapikAlaM sNtisstthte|| -kimbhUta iticet, natatrazabdAnAMpravRttiH,nacasAkAcidavasthA'stiyA zabdarabhidhIyeta ityetatpratipAdayitumAha-'sarve' niravazeSAH 'svarA'dhvanayastasmAnivartante, tadvAcyavAcakasambandhe napravarttante,tathAhi-zabdAHpravarttamAnArUparasagandhasparzAnAmanyatame vizeSesaGketakAlagRhItetattulye vApravarteran, na caitattatrazabdAdInAM pravRttinimittamasti, ataHzabdAnabhidheyA mokSAvasthetina kevalaM zabdAnabhidheyA, uprekSaNIyA'pi na sambhavatItyAha -sambhavatpadArthavizeSAstitvAdhyavasAyaUhastakaH-evamevaMcaitatsyAt, saca yatra na vidyate tataH zabdAnAM kutaH pravRttiH syAt ? / kimiti tatra tAbhAva iti cedAha-mananaM matiH-manaso vyApAraH padArthacintA sautpattikyAdikA caturvidhA'pi matistatra na grAhikA, mokSAvasthAyAH sakalavikalpAtItatvAt, tatra ca mokSe karmAMzasamanvitasya gamanamAhozciniSkarmaNaH?, na tatra karmasamanvitasya gamanamastItyetaddarzayitumAha - For Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 AcArAGga sUtram 1/-15/6/184 'ojaH' eko'zeSamalakalaGkAkarahitaH, kiMca-na vidyate pratiSThAnamaudArikazarIrAdeH karmaNo vA yatra so'pratiSThAno-mokSastasya 'khedajJo' nipuNo, yadivA apratiSThAno-narakastatra sthityAdiparijJAnatayAkhedajJo, lokanADiparyantaparijJAnAvedanenacasamastalokakhedajJatAAveditA bhvti|srvsvrnivrttnNcyenaabhipraayennoktvaaNstmbhipraaymaavisskurvnnaah-'s' paramapadAdhyAsI lokAntakrozaSaDbhAgakSetrAvasthAno'nantajJAnadarzanopayuktaH saMsthAnamAzritya na dIrgho na isvo navRttona tryamronacaturasrona parimaDaNlo varNamAzritya na kRSNona nIlo nalohitona hAridrona zuklo gandhamAzritya na surabhigandho na durbhigndho| -rasamAzritya na tiktona kaTuko na kaSAyo nAmlona madhuraH sparzamAzritya na karkazona mRdurna laghurna gururna zIto noSNo na snigdho na rukSo 'na kAU ityanena lezyA gRhItA, yadivA na kAyavAn yathA vedAntavAdinAm-'eka eva muktAtmA tatkAyamapare kSINaklezA anupravizanti Adityarazmaya ivAMzubhantamiti, tathA na ruhaH 'ruha bIjajanmani prAdurbhAveca' rohatIti ruhaH, na ruho'ruhaH, karmabIjAbhAvAdanapunarbhAvItyarthaH,napunaryathAzAkyAnAdarzananikAratomuktAtmano'pi punarbhavopAdAnamiti, uktNc||1|| "dagdhendhanaH punarupaiti bhavaMpramathya, nirvANamapyanavadhAritabhIruniSTham / muktiH svayaMkRtabhavazca parArthazUrastvacchAsanapratihateSviha mohraajym||" tathAcanavidyatesaGgo'mUrttatvAdyasya sa tathA, tathAnastrInapuruSo nAnyatheti-nanapuMsakaH, kevalaM sarvairAtmapradezaiH pariH-samantAdvizeSatojAnAtItiparijJaH, tathA sAmAnyataH samyagjAnAtipazyatItisaMjJaH,jJAnadarzanayuktaityarthaH, yadinAmasvarUpatonajJAyatemuktAtmAtathA'pyumapAdvAreNAdityagatirivajJAyata eveticet, tanna, yataAha-upamIyatesAzyAtparicchidyateyayAsopamAtulyatA sA muktAtmanastajJAnasukhayorvA na vidyate, lokAtigatvAtteSA, kuta etaditi cedAha - -teSAMmuktAtmanAMyA sattAsAarUpiNI, arUpitvaMca dIrghAdipratiSedhenapratipAditameva kiMca-navidyatepadam-avasthAvizeSoyasyaso'padaH, tasyapadyate-gamyateyenArthastatpadam-abhidhAnaM tacca nAsti' na vidyate, vAcyavizeSAbhAvAt, tathAhi-yo'bhidhIyatesazabdarUpagandharasasparzAnyataravizeSeNAbhidhIyate, tasya ca tadabhAva ityetaddarzayitumAha, yadivA dIrgha ityAdinA rUpAdivizeSanirAkaraNaM kRtaM, iha tu tatsAmAnyanirAkaraNaM kartukAma Aha mU. (185) se na sadde na ruve na gaMdhe narasena phAse, icchev-ttibemi|| vR. 'sa' muktAtmAnazabdarUpaH narUpAtmAna gandhaH narasaH nasparza ityetAvanta eva vastuno bhedAH syuH, tatpratiSedhAcca nAparaH kazcidvizeSaH sambhAvyate yenAsau vyapadizyeteti bhAvArthaH / itiradhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat / gataH sUtrAnugamaH tadgatau cApavargamAptaM uddezakaH tadapavargAvAptau ca nayavaktavyatA'tidezAtsamAptaM / adhyayanaM-5 - uddezakaH-6 samAptaH adhyayanaM-5-samAptam muni dIparala sAgareNa sampAditA-saMzodhitA zIlAzacAryeNaviracitA prathamazrutaskanye paMcamaadhyayanaTIkA parisamAptAH Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 6, uddezaka : 1 adhyayanaM -6 dhUtaM vR. uktaM paJcamamadhyayanaM, sAmprataM SaSThamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - ihAnantarAdhyayane lokasArabhUtaH saMyamo mokSazca pratipAditaH, sa ca niHsaGgatAvyatirekeNa karmmadhunanamantareNa ca na bhavatItyastavpratipAdanArthamidamuprakramyata ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatropakrame'rthAdhikAro dvedhA - adhyayanArthAdhikAra uddezArthAdhikArazca, tatrAdhyayanArthAdhikAraH prAgabhANi, uddezArthAdhikAraM tu niryuktikArI bibhaNiSurAha - ni. [250 ] paDhame niyagavihuNaNA kammANaM bitiyae taiyagaMmi / uvagaraNasarIrANaM cautthae gAravatigassa // 239 vR. prathamoddezake nijakAH svajanAsteSAM vidhUnanetyayamarthAdhikAraH, dvitIye karmmaNAM, tRtIye upakaraNazarIrANAM, caturthe gauravatrikasya, vidhUnaneti sarvatra sambandhanIyam, upasargAH sanmAnanAni ca, yathA sAdhubhirvidhUtAni tathA paJcamoddezake pratipAdyata ityarthAdhikAraM parisamApayya nikSepamAha-sa catridhA, tatraughaniSThapanne'dhyayanaM, nAmaniSpanne tu dhUtaM tacca caturddhA, tatrApi nAmasthApane sugamatvAdanAddaitya dravyabhAvadhUtapratipAdanAya gAthAzakalam - ? ni. [251] uvasaggA sammANayavihU ANi paJcamaMmi uddese / davvadhuyaM vatthAI bhAvadhuyaM kamma aTThavihaM // vR. dravyadhUtaM dvidhA - Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA tatra cAnupayuktaH, noAgamatastu jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyadhUtaM dravyaM ca tadvastrAdi dhUtaM ca rajo'panayanArthaM dravyadhUtaM, AdigrahaNAdava kSAdi phalArtha, bhAvadhUtaM karmmASTavidhaM tadvimokSArthaM dhUyata iti gAthAzakalArthaH // punarapyenamevArthaM vizeSataH pratipAdayitumAhani. [252] ahiyAsitvasagge divve mANussae tiriccheya / jo vihui kammAI bhAvadhuyaM taM viyANAhi / / vR. adhikamAsahyAtyarthaM sovA, kAnatisahya ? -upasargAn, kiMbhUtAn ? - divyAnmAnuSAMstairazcAMzca yaH karmANi saMsAratarubIjAni vidhunAti apanayati tadbhAvadhutamityevaM jAnIhi, kriyAkArakayorabhedAdvA karmmadhUnanaM bhAvadhUtaM jAnIhIti bhAvArthaH // gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccArayitavyaM, tacchedam -: adhyayanaM -6- uddezakaH-1 : mU. (186) obujjhamANe iha mANavesu AghAi sa nare, jassa imAo jAio savvao supaDilehiyAo bhavaMti, AghAi se nANamaNelisaM, se kiTThai tesiM samuTThiyANaM nikkhittadaNDANaM samAhiyANaM pannANamaMtANaM iha muttimaggaM, evaM (avi) ege mahAvIrA vipparikka maMti, pAsaha ege avasIyamANe aNattapanne se bemi, - - se jahAvi kuMme harae viNiviTThacitte pacchannapalAse ummaggaM se no lahai bhaMjagA iva saMnivesaM no cayaMti evaM ege anegarUvehiM kulehiM jAyA rUvehiM sattA kaluNaM thaNaMti niyANao te na labhaMti mukkha, aha pAna tehi kulehiM AyattAe jAyA, Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 AcArAGga sUtram 9/-/6/1/186 vR. svargApavargau tatkAraNAni ca tathA saMsAraM tatkAraNAni cavabudhyamAno'nAvArakajJAnasabhAvAd 'iha ti martyaloke mAnaveSu viSayabhUteSudhAkhyAti sa naro bhavopagrAhikarmasa dbhAvAtmanuSyabhAvavyavasthitaHsandharmamAcaSTe, napunaryathA zAkyAnAMkuDyAdibhyo'pidharmadezanAH prAduSyanti, yathA vA vaizeSikANAmulUkamAvena padArthAvirbhAvanam, evamasmAkaM na , kathaM ?ghAtikarmakSayetUtpannanirAvaraNajJAnomanuSyabhAvApanna eva kRtArtho'pisattvahitAya sadevamanujAyAM parSadi kthytiiti| kiM tIrthakara eva dharmamAcaSTe utAnyo'pi?, anyo'pi yo viziSTajJAnaH samyakpadArthaparicchedI sa dharmAvirbhAvanaM karotIti darzayitumAha-yasyAtIndriyajJAninaH zrutakevalino vA 'imAH' zastraparijJAyAM sAdhitatvAt pratyakSavAcinedamA'bhihitAH 'jAtayaH' ekendriyAdayaH 'sarvataH sarvaiHprakAraiH sUkSmabAdaraparyAptakAparyAptakarUpaisuSThu-zAdivyudAsena 'pratyupekSitAH prati upa-sAmIpyenaIkSitAH-jJAtA bhavanti sadharmAmAcaSTe naapriti|idmevaah-'aakhyaati kathayati tIrthakRtsAmA-nyakevalI aparo vA'tizayajJAnI zrutakevalI vA, kimAkhyAti? 'jJAna' jJAyante paricchidyante jIvAdayaH padArthAH yena tajJAna-matyAdi paJcadhA, kimbhUtaM jJAnamAkhyAti ? - 'anIzaM' nAnyatredhmastItyanI zaM, yadizava sakalasaMzayApanayanena dharmamAcakSANa evasaAtmanojJAnamananyasadhzamAkhyAti / keSAMpunaHsadharmamAcaSTa ityata Aha - 'sa' tIrthakRdgaNadharAdiH kIrtiyati yathAvasthitAnbhAvAnpratipAdayati 'teSAM dharmacaraNAya samyagutthitAnAM, yadivA utthitAdravyatobhAvatazca, tatradravyataH zarIreNa bhAvatojJAnAdibhiH, tatra striyaH samavasaraNasthA ubhayathA'pyutthitAHzRNvanti, puruSAstudravyatobhAjyAH, bhAvotthitAnAM tudharmamAvedayati uttiSThAsUnAMcadevAnAM tirazcAMca, ye'pikautukAdinAzrRNvantitebhyo'pyAcaSTe, bhAvasamutthitAn vizizeSayiSurAha nikSiptAH-saMyamitAH manovAkkAyarUpAH prANyupamardakAritvAddaNDA iva daNDA yaiste tathA teSAMnikSiptadaNDAnAM, tathA samAhitANaM samyagAhitAH-tapaHsaMyamaudyuktAH samAhitAananyamanaskAsteSAM, tathA prakarSeNa jJAyate'neneti prajJAnaM tadvatAM sazrutikAnAm 'iha' asminmanuSyaloke 'muktimArga' jJAnadarzanacAritrAtmakaMkIrtayatItisambandhaH tasyacatIrthakRta sAkSAddharmamAvedayataH kecana laghukarmANastathaiva pratipadya dharmacaraNAyodyacchantyapare tvanyathetyetatpratipAdayitumAhaapizabdazcArthe, cazabdazca vAkyopanyAsArthe, evaMcatIrthakRtA''veditesatyeke-labdhakarmavivarA vividhaM saMyamasaGagrAmazirasiparAkramante, parAnvAindriyakarmaripUna Akramante parAkramantaiti etadviparyayamAha-sAkSAttIrthakare sakalasaMzayacchettari dharmamAvedayati satyekAn prabalamohodayAvRtAn saMyame'vasIdataH pazyata yUyaM, kimbhUtAnityAha-nAtmane hitA prajJA yeSAM te anAtmaprajJAstAniti, kutaH punaH saMyamAnuSThAne'vasIdanti ityArekAyAM so'haM bravImi / atra dRSTAntadvAreNa sopapatti kiM kAraNamityAha - sezabdastacchabdArthe, apizabdazcArthe, sa ca vAkyopanyAsArthaH, tadyathAca kUrmomahAdeviniviSTaMcittaMyasyAsau viniviSTacitto-gArddhayamupagataH palAzaiH-patraiHpracchannaH palAzapracchanaH,sUtretuprAkRtatvAdvatyayaH, ummagativivaraMunmajyate'neneti vonmajyama, uddharvaM vA mArgamunmArga, sarvathA arandhramityarthaH, tadasau na labhataH ityakSarArthaH / Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 241 zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-6, uddeshkH| bhAvArthastavayam-kazcidhradoyojanazatasahasavistIrNaHprabalazevAlaghanakaThinavitAnAcchAdito nAnArUpakarimakaramatsyakacchapAdijalacarAzrayaHtanmadhyecaikaM vilasApariNAmApAditaM kacchapagrIvAmAtrapramANavivaramabhUt, tatra caikena kUrmeNa nijayUthAtprabhraSTena viyogAkulatayetastatazca zirodharAM prakSipatA kutazcittathAvidhabhavitavyatAniyogena tadrandhre grIvAnirgamanamAptaM, tatra cAsau zaraccandracandrikayA kSIrodasalilapravAhakalpayopazobhitaM vikacakumudanikarakRtopacAramiva tArakAkIrNaM namastalamIkSAJcake, dRSTvA cAtIva mumude, AsIccAsyamanasi-yadi tAni madvaryANyetatsvargadezyamahaSTapUrvaM manorathAnAmapyaviSayabhUtaM pazyanti tataH zobhanamApadyata ityetadavadhArya tUrNamanveSaNAya bandhUnAmitazcetazca babhrAma, avApya ca nijAn punarapi tadvivarAnveSaNArthaM sarvataH paryaTati, na ca tadvivaraM vistIrNatayA hRdasya pracuratayA yAdasAmIkSate, tatraiva ca vinAzamupayAta iti-- ___ asyAyamarthopanayaMH-saMsArahadejIvakUrmaH karmazevAlavivarato manuSyAryakSetrasukulotpattisamyaktvAvasAnanabhastalamAsAdya mohodayAt jJAtyarthaM viSayopabhogAya vA sadanuSThAnavikalo na saphalatAM nayati, tattyAge kutaHpunaH saMsArahadAntavartinastadavAptiH?, tasmAdavApya bhavazatadurApaM karmavivarabhUtaMsamyaktvaMkSaNamapyekaMtatranapramAdavatAbhAvyamititAtparyArthaH / punarapi saMsArAnuSaGgiNAM dRSTAntAntaramAha - 'bhAgA' vRkSAsta iva zItoSNaprakampanacchedanazAkhAkarSaNakSobhAmoTanabhaJjanarUpAnupadravAnsahamAnAapi sannivezaM sthAnaM karmaparatayAna tyajanti, evamityAdinAdAntikamartha darzayati 'eva'miti vRkSopamayA 'apiH' sambhAvane, 'eke karmaguruvo'nekarUpeSukuleSUccAvaceSu jAtAdharmacaraNayogyAapirUpeSucakSurindriyAnukUleSUpalakSaNArthatvAcchabdAdiSucaviSayeSu saktAH' adhyupapannAH zArIramAnasaduHkhaduHkhitA rAjopadravopadrutAHagnidAhadagdhasarvasvAnAnAnimittAhitAdhayo'pinasakaladuHkhAvAsaMgRhavAsaM karmanighnAstyaktumalam, apitu tatsthAeva teSuteSu vyasanopanipAteSu satsu 'karuNaM stanti' dInamAkrozanti, tadyathA-hA tAta! hA mAtaH hA daiva! na yujyate bhavata evaMvidhe'vasare evambhUtaM vyasanamApAdayituM, tduktm||1|| "kimidamacintitamasadRzamaniSTamatikaSTamanupamaM duHkham / sahasaivopanataM me nairayikasyeva sattvasya? // " ityAdi, yadivA rUpAdiviSayAsaktA upacitakaNio narakAdivedanAmanubhavantaHkaruNaM stanantIti, naca karuNaM stananto'pyetasmAtduHkhAnmuSyante ityetaddarzayitumAha duHkhasya nidAnam - upAdAnaM karma tataste vilapanto'pi na labhante 'mokSaM duHkhApagamaM mokSakAraNaM vA saMyamAnuSThA nAmiti |duHkhvimokssaabhaavcythaa nAnAvyAdhyupasRSTAH saMsArodareprANinovirtantetathAdarzayitumAha 'atha' iti vAkyopanyAsArthe pazya tvaM tepuccAvaceSU kuleSu, AtmAtvAya-AtmIyakarmAnubhavAya jAtAH, tadudayAccemA avasthAmanubhavanta tyAha-SoDazarogavaktavyAnugataM zlokatrayaM, mU. (187) gaMDI ahavA koDhI, rAyasI avamAriyaM / kANiyaM jhimiyaM ceva, kuNiyaM khujjiyaMtahA // 116 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 AcArAGgasUtram 1/-/6/1/187 vR. vAtapittazleSmasannipAtajaMcaturddhA gaNDaM, tadasyAstItigaNDI-gaNDamAlAvAnityAdi, athavetyetatpratirogamabhisambadhyate, athavA rAjAMsI apasmArItyAdi, athavA tathA-'kuSThI' kuSThamASTAdazabhedaM tadasyAstIti kuSThI, tatra sapta mahAkuSThAni, tadyathA-aruNodumbaranizayajihakapAlakAkanAdapauNDarIkadadrukuSThAnIti, mahattvaMcaiSAMsarvadhAtvanupravezAdasAdhyatvAcceti, ekAdaza kSudrakuSThAni, tadyathA-sthUlAruSka 1 mahAkuSTha 2 kakuSTha 3 carmadala 4 parisarpa 5 visarpa 6sima7 vicarcikA 8 kiTibha 9 pAmA 10 zatAruka 11 saMjJAnIti, sarvANyapyaSTAdaza, sAmAnyataH kuThaM sarvaM sannipAtajamapi vAtAdidoSotkaTatayA tu bhedabhAgyabhavatIti / tathA-rAjAMso-rAjayakSmA so'syAstIti rAjAMsI, kSayItyarthaH, sa ca kSayaH sannipAtajazcaturyaH kAraNebhyo bhavati iti, uktaMca 'tridoSo jAyate yakSmA, gadohetucatuSTayAt / vegarodhAt kSayAzcaiva, sAhasAdviSamAzanAt" tathA-apasmAro vAtapittazleSmasannipAtajatvAccatu , tadvAnapagatasadasadvivekaH bhramamUrchAdikAmavasthAmanubhavati prANIti, uktNc||1|| "bhramAvezaH sasaMrambho, dveSodreko htsmRtiH| apasmAra iti jJeyo, gado ghorazcaturvidhaH" tathA 'kANiyaMti akSirogaH, sa ca dvidhA-garbhatasyotpaete jAtasya ca, tatra garbhasthasya dRSTibhAgamapratipannaMtejojAtyandhaM karoti, tadevaikAkSigataMkANaM vidhatte, tadeva raktAnugataMraktAkSaM pittAtanugataM piGgAkSaM zleSmAnugataMzuklAkSaM vAtAnugataM vikRtAkSaM, jAtasya ca vAtAdijanito'bhiSyando bhavati, tasmAcca sarve rogAH prAduSvantIti, uktNc||1|| "vAtAtpittAtkaphAdraktAdabhiSyandazcaturvidhaH / prAyeNa jAyate ghoraH, sarvenetrAmayAkaraH" - iti, tathA-'jhimiyaMti jAsyatA sarvazarIrAvayavAnAmavazitvamiti, tathA 'kuNiyaMti garbhAdhAnadoSAd hrasvaikapAdo nyUnaikapANirvA kuNiH, tathA 'khujjiyaMti kubjaM pRSThAdAvasyAstIti kuSTha mAtApitRzoSitazukradoSeNa sthadoSomavAH kubjavAmanakAdayo doSA bhavantIti, uktNc||1|| "garbhe vAtaprakopena, dauhade vaa'pmaanite| bhavet kubjaH kuNiH paGgurmUko manmana eva vA" ___ -mUko manmana evetyetadekAntarite mukhadoSe laganIyamiti / tathAmU. (188) udariM ca pAsa mUyaM ca, sUNIyaM ca gilAsaNiM / vevaiM pIDhasappiM ca, silivayaM mahumehaNiM // vR.'udariM ca'tti caH samuccaye vAtapittAdisamutthamaSTadhodaraM tadasyAstItyudarI, tatra jalodaryasAdhyaH zeSAstvacirotthitAH sAdhyA iti, te cAmI bhedaaH||1|| "pRthak samastairapi cAnilAdyaiH, plIhodaraM baddhagudaM tathaiva / AgantukaM saptamamaSTamaMtu, jalodaraM ceti bhavanti tAni " Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-6, uddezaka) 243 iti, tathA pAsa bhUyaM ca'tti pazya-avadhAraya mUkaM manmanabhASiNaM vA, garbhadoSadeva jAtaM taduttarakAlaMca, paJcaSaSTirmukhe rogAH saptasvAtayataneSu jAyante, tatrAyatanAni oSThau dantamUlAni dantA jihvA tAlukaNThaH sarvANiceti, tatrASTAvoSThayoH paJcadaza dantamUleSTaSTau danteSu paJcajihvAyAM nava tAluni saptadaza kaNThe trayaH sarvevAyataneSviti, 'sUNiyaM ca'tti zUnatvaM-zvayathurvAtapittazloSmasannipAtaraktAbhighAtajo'yaM SeDheti, uktNc||1|| "zophaH syAt SaDvidho dhoro, dossairutsedhlkssnnH| vyastaiH samastaizcApIha, tathA raktAbhidhAtajaH" iti, tathA gilAsaNi ti bhasmakovyAdhiH,sacavAtapittotkaTatayA zleSmanyUnatayopajAyata iti, tathA vevaiMti vAtasamutthaH zarIrAvayavAnAM kampa iti, uktNc||1|| "prakAmaM vepate yastu, kampamAnazca gcchti| kalApakhaaMtaM vidyAnmuktasandhinibandhanam" iti, tathA 'pIDhesap ica'tti janturgarbhadoSAt pIDhasarpitvenotpadyate, jAto vA karmadoSAdbhavati, sa kilapANigRhItakASThaH prasarpatIti, tathA 'silivayaM'ti zlIpadaM-pAdAdau kAThinyaM, tadyathA-prakupitavAtapittazleSmANo'dhaH prapannAvakaNA rujavAsvavatiSThamAnAHkAlAntareNa pAdamAzritya zanaiH zanaiH zophamupajanayanti tcchliipmityaacksste||1|| __ "purANodakabhUmiSThAH, sarvartuSuca shiitlaaH| ye dezAsteSu jAyante, zlIpadAni vizeSataH // 2 // pAdayorhastayozcApi, zlIpadaMjAyate nRNAm / karNoSThanAzAsvapica, kechidicchanti tadvidaH" tathA 'mahumehaNi ti madhumeho-bastirogaH sa vidyate yasyAsau madhumehI, madhutulyapranAva vAnityarthaH, tatra pramehANAM viMzatirmedAH, statrAsyAsAdhyatvenopanyAsaH, tatra sarva eva pramehAH prAyazaH sarvadoSotthAstathApi vAtAdyutkaTabhedAviMzatirbhadA bhavanti, tatra kaphAza SaT pittAt vAtajAzcatvAra iti, sarve'pi caite'sAdhyAvasthAyAM madhumehatvamupayAntIti, uktNc||1|| sarvaeva prmehaastukaalenaaprtikaarinnH| madhumehatvamAyAnti, tadA'sAdhyA bhavanti te" (iti)| mU. (189) solasa eerogA akkhAyA annupuvvso| ahaNaMphusaMti AyaMkA, phAsa ya asamaMjasA / / vR.tadevaMSoDazApyete-anantaroktAH rogA' vyAdhayovyAkhyAtAH anupUrvazo' anukrameNa 'atha' anantaraM' 'Na' itivAkyAlaGkAre 'spRzanti' abhibhavanti 'AtaGkA' AzujIvitApahAriNaH zUlAdayo vyAdhivizeSAH 'spazci' gADhaprahArAdijanitA duHkhavizeSAH 'asamaJjasAH' kramayogapadyanimittAnimittotpannAH spRzantItisambandhaH |nrogaatddairev kevalairmucyate, anyadapi yat saMsAriNo'dhikaMsyAttadAha-teSAMkarmagurUNAM gRhavAsAsaktamanasAmasamaJjasarogaiH klezitAnAM 'maraNaM prANatyAgalakSaNaM 'saMprekSya' paryAlocya punarupapAtaM cyavanaM ca devAnAM karmodayAt saJcitaM jJAtvA tadvidheyaM Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 AcArAgasUtram 9/-/6/1/189 yena gaNDAdirogANAM maraNopapAtayozcAtyantiko'bhAvo bhavati, kiM ca-karmaNAM mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogAhitAnAmabAdhottarakAlamudayAvasthAyaM paripAkaM ca 'samyaprekSya' zArIramAnasaduHkhotpAdakaM paryAlocya taducchittaye yatitavyaM / / sa ca karuNaM stanantItyAdinA granthenopapAtacyavanAvasAnenAvedito'pi punarapi tadgarIyastvakhyApanAya prANinAM saMsAre nirvedavairAgyotpattyarthamabhidhitsukAma Aha mU. (190) maraNaM tesiMsaMpehAe uvavAyaMcavaNaM nacA pariyAgaMca saMpehAe taM suNeha jahA tahA saMti pANA aMdhA tamasi viyAhiyA, tAmeva saiMasaiMaiacca uccAvayaphAse paDisaMveei, buddhehiM eyaMpaveiyaM-saMtipANA vAsagArasagA udae udaecarAAgAsagAmiNopANApANe kilesaMti, pAsa loe mhbbhyN| vR.'ta' karmavipAkaMyathAvasthitaMtathaivamamAvedayataHzrRNuta yUyaM, tadyathA-nArakatiryaGnarAmaralakSaNAzcatasro gatayaH, tatra narakagatau catvAro yonilakSAH paJcaviMzatikulakoTilakSAH trayastriMzatsAgaropamANyutkRSTA sthitiH vedanAzca paramAdhArmikaparasparodIritasvAbhAvikaduHkhAnAM nArakANAMyAbhavantitA vAcAmagocarAH, yadyapilezatazcikathayiSorabhidheyaviSayaM navAgavatarati tathA'pi karmavipAkAvedanena prANinAM vairAgyaM yathA syAdityevamarthaM zlokairava kishcidbhidhiiyte||1||"shrvnnlvnN netroddhAraM karakramapATanaM, hadayadahanaM nAsAcchedaM prtikssnndaarunnm| kaTavidahanaM tIkSNApAtatrizUlavibhedanaM, dahanavadanaiH kaGkoraiH samantavibhakSaNam // 2 // tIkSNairasibhirdIptaiH kuntairviSamaiH prshvdhaishvkaiH| parazutrizUlamudgaratomaravAsImuSaNDhIbhiH // 3 // sambhinnatAluzirasa zchinnabhujAzchinnakarNanAsauSThAH / bhinnahRdayorarAnnA bhinnAkSipuTAH suduHkhArtAH // 4 // nipatanta utpatanto viceSTamAnA mahItale diinaaH| nekSante trAtAraM nairayikAH karmapaTalAndhAH chidyante kRpaNAH kRtAntaparazostIkSNena dhArAsinA, krandanto viSavIci (vacchva)bhiH parivRtAH sNbhkssnnvyaapRtaiH| pATyantekrakacena dAruvadasitipracchinnabAhudvayAH, kumbhISutrapupAnadagdhatanavo mUSAsucAntargatAH bhRjyante jvaladambarISahutabhugjvAlAbhirArAviNo, dIptAGgAranibheSu vjrbhvnessvnggaarkessutthitaaH| dahyante vikRtodhvabAhuvadanAH krandanta ArtasvanAH, pazyantaH kRpaNA dizo vizaraNAstrANAya ko no bhavet ?" ityAdi / tathA tiryaggatau pRthivIkAyajantUnAM sapta yonilakSA dvAdaza kulakoTilakSAH svakAyaparakAyazastrANi zItoSNAdikA vedanAH, tathA'pkAyasyApi sapta yonilakSAH sapta ca kulakoTilakSAH vedanAapinAnArUpAeva,tathA tejaskAyasyasapta yonilakSAHtrayaHkulakoTIlakSAH pUrvavadvedanAdikaM, vAyorapisaptayonilakSAH saptacakulakoTIlakSAHvedanAapizItoSNAdijanitA Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-6, uddezaka: 245 nAnArUpAeva, pratyekavanaspaterdazayonilakSAHsAdhAraNavanaspatezcaturdazaubhayarUpasyApyaSTAviMzatiH kulakoTIlakSAH, tatracagato'sumanAnantamapikAlaM chedanabhedanamoTanAdijanitAnAnArUpAvedanA anubhavannAste, vikalendriyANAmapidvaudvauyonilakSau kulakoTyastudvIndriyANAMsaptatrIndriyANAmaSTI caturindriyANAM nava, duHkhaM tu kSutpipAsAzItoSNAdijanitamanekadhA'dhyakSameva teSAmiti, paJcendriyatirazcAmapicatvAroyonilakSAHkulakoTIlakSAstujalacarANAmarddhatrayodazApakSiNAMdvAdaza catuSpadAnAMdazauraHparisappANAMdazabhujaparisappaNiAMnavavedanAzcanAnArUpAyAstizcArasambhavanti tAH pratyakSA eveti, uktaMca // 1 // "kSuttahimAtyuSNabhayArditAnAM, praabhiyogvysnaaturaannaam| ___ aho ! tirazcAmatiduH-khitAnAM, sukhAnuSaGgaH kila vArtametad" ityAdi / manuSyagatAvapi caturdaza yonilakSA dvAdaza kulakoTIlakSAH, vedanAstvevambhUtA iti||1|| ___ "duHkhaM strIkukSimadhye prathamamiha bhave garbhavAse narANAM, bAlatvecApi duHkhaM malalulitatanustrIpayaHpAnamizram / tAruNye cApi duHkhaM bhavati virahajaM vRddhabhAvo'pyasAraH, saMsAre re manuSyA! vadata yadi sukhaM svalpamapyasti kiJcit // 2 // bAlyAabhRti ca rogairdaSTo'bhibhavazca yAvadiha mRtyuH| zokaviyogAyogairdurgatadoSaizca naikavidhaiH // 3 // kssutthimossnnaanilshiitdaahdaaridhshokpriyvipryogaiH| daurbhAgyamaukhyAnabhijAtyadArayavairupyarogAdibhirasvatantraH" ityAdi / devagatAvapicatvAroyonilakSAHSaDviMzatiH kulakoTIlakSAH teSAmapISyAviSAdamatsaracyavanabhayazalyavitudyamAnamanasAM duHkhAnuSaGga eva, sukhAbhAsAbhimAnastu kevalamiti, uktaMca // 1 // "deveSucyavanaviyogaduHkhiteSu, krodhessyaamdmdnaatitaapitessu| ____ AryA ! nastadiha vicArya saMgirantu, yatsaukhyaM kimapi nivedanIyamasti" ityaadi|tdevNcturgtiptitaaH saMsAriNonAnArUpa karmavipAkamanubhavantItyetadevasUtreNa darzayitumAha-'santi vidyante prANAH' prANinaH andhA cakSurindriyavikalA bhAvAndhAapisadvivekavikalAH 'tamusi' andhakAre narakagatyAdau bhAvAndhakAre'pi ca mithyAtvAviratipramAdaSAyAdike karmavipAkApAdite vyavasthitA vyAkhyAtAH kiM ca-tAmevAvasthAM kuSThAdyApAditAmekendriyAparyAptakAdikAM vA sakRdanubhUya karmodayAttAmeva asakRd-anekazo'tigatyoccavacAn-tIvramandAn sparzan-duHkhavizeSAn 'pratisaMvedayatti' anubhavati / etacca tIrthakRdbhirAveditamityAha-'buddhaiH' tIrthakRbhiH etad' anantaroktaM prakarSaNAdau vA veditaM praveditam / etacca vakSyamANaM praveditamityAha-'santi' vidyante 'prANAH'prANino 'vAsakAH' 'vAsRzabdakutsAyAM vAsantItivAsakAH-bhASAlabdhisampannAdvIndriyAdayaH,tathArasamanugacchantItirasagAH-kaTutiktakaSAyAdirasavedinaHsaMjJinaityarthaH, ityevambhUtaH karmavipAkaH saMsAriNAMsamprekSya iti sambandhaH, tathA-'udake' udakarupAevaikendriyA jantavaH paryAptakAparyAptakabhedena vyavasthitAH, tathAudakecarantItyudakacarAH-pUtarakacchedanakaloDaNakatrasA Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/6/1/190 matsyakacchapAdayaH, tathA sthalajA api kecana jalAzritA mahoragAdayaH pakSiNazca kecana tadmatavRttayo draSTavyAH, apare tu AkAzagAminaH pakSiNaH, ityevaM sarve'pi 'prANAH ' prANino'parAn prANinaH AhArAdyarthaM matsarAdinA vA klezayAni upatApayanti / yadyevaM tataH kimityata Aha- 'pazya' avadhAraya 'loke' caturddazarajvAtmake, karmmavipAkAtsakAzAt 'mahadbhayaM nAnAgatiduHkhaklezavipAkAtmakamiti // kimiti karmmavipAkAnmahadbhayamityAha 246 mU. (191) bahudukkhA hu jantavo, sattA kAmesu mANavA, avaleNa vahaM gacchanti sarIreNa bhaMgureNa aTTe se bahudukkhe ii bAle pakuvvai ee rogA bahU naccA AurA pariyAvae nAlaM pAsa, alaM taveehiM, eyaM pAsa munI ! mahabbhayaM nAivAija kaMcanaM / vR. bahUni duHkhAni karmmavipAkApAditAni yeSAM jantUnAM te tathA, huryasmAdevaM tasmAttatrApramAdavatA bhAvyaM / kimityevaM bhUyo bhUyo'padizyata ityata Aha- yasmAdanAdibhavAbhyAsenAgaNitottarapariNAmAH 'saktAH' gRddhAH 'kAmeSu' icchAmadanarUpeSu 'mAnavAH' puruSA ityato na punaruktadoSAnuSaGgaH / kAmAsaktAzca yadavApnuvanti tadAha-balarahitena niHsAreNa tuSamuSTikalpenaudArikeNa zarIreNa 'prabhaGgureNa' svata eva bhaGgazIlena tatsukhAdhAnAya karmopacityA'nekazo vadhaM gacchanti, kaH punarasI vipAkakaTukeSu kAmeSu yo ratiM vidadhyAdityAha - mohodayAdArttaH agaNitakAryAkAryavivekaH so'sumAnbahuduHkhaM prAptavyamaneneti bahuduHkha ityenaM kAmAnuSaGgaM prANinAM klezaM vA 'bAlo' rAgadveSAkulitaH prakarSeNa karoti prakaroti, tajjanitakarmmavipAkAcca anekazo vadhaM gacchati, yadivA rogeSu satsu ityetadvakSyamANaM bAlo'jJaH prakaroti tadAhaetAngaNDakuSTharAjayakSmAdIn rogAn bahunUtpannAniti jJAtvA tadrogavedanayA AturAH santaH cikitsAyai prANinaH paritApayeyuH, 'lAvakAdipizitAzinaH kila kSayavyAdhyupazamaH syAdityAdivAkyAkarNanAjjIvitAzayA garIyasyapi prANyupamarde prakrtteran, naitadabadhArayeyuH yathA-svakRtAbandhyakarmmavipAkodayAdetat, tadupazamAJccopazamaH, prANyupamardacikitsayA ca kilbiSAnuSaGga eveti, etadevAhapazyaitadvimalavivekAvalokanena yathA 'nAlaM' na samarthAH cikitsAvidhayaH karmmodayopazamaM vidhAtuM, yadyevaM tataH kiM kartvayamiti darzayati 'alaM' paryAptaM 'tava' sadasadvivekinaH 'ebhiH ' pApopAdAnabhUtaizcikitsAvidhibhiriti / kiM ca- 'etat' prANyupamardAdikaM 'pazya' avadhAraya he 'mune' ! jagattrayasvabhAvavedin, mahadbRhadbhayahetutvAdbhayaM, yadyevaM tataH kiM kuryAditi darzayati- 'nAtipAtayet' na hanyAt kaJcana prANinaM, yata ekasminnapi prANini-hanyamAne'STaprakAramapi karma badhyate taccAnuttArasaMsAragamanAyetyato mahAbhayamiti, yadivA ee roge bahU naccetyAdiko granthaH kAmAnadhikRtya neyaH, etAn rogarUpAn kAmAn bahUn jJAtvA AsevanAprajJayeti AturAH kAmecchAndhA aparAn prANinaH paritApayeyuH ityAdinA parakrameNeti / tadevaM rogakAmAturatayA sAvadyAnuSThAnapravRttAnAmupadezadAnapurassaraM mahAbhayaM pradarzya tadviparyastAnAM sasvarUpAM guNavattAM didarzayiSuH prastAvamAracayannAha mU. (192) AyANa bho sussUsa ! bho dhUyavAyaM paveyaissAmi iha khalu attattAe tehiM tehiM kulehiM abhiseeNa abhisaMbhUyA abhisaMjAyA abhinivvuDA abhisaMvuDDhA abhisaMbuddhA abhinikkaMtA anupuvveNa mahAmunI / Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-6, uddezaka: 247 vR. "bhoH' itiziSyAmantraNaM, yadahamuttaratrAvedayiSyAmibhavatastad 'AjAnIhi'-avadhAraya, 'zuzrUSasva' zravaNecchAM vidhehi 'bhoH' iti punarapyAmantraNamarthagarIyastvakhyApanAya, nAtra bhavatA pramAdo vidheyo, dhUtavAdaM kathayiSyAmyahaM, dhUtamaSTaprakArakarmadhUnanaM jJAtiparityAgo vA tasya vAdo dhUtavAdaH taM pravedayiSyAmi, avahitena ca bhavetA bhAvyamiti / nAgArjunIyAstu paThanti - "dhutovAyaM paveyaMti" aSTaprakArakarmadhUnanopAyaM nijadhUnanopAyaM vA pravedayanti tIrthakarAdayaH / ko'sAvupAya ityata Aha 'iha' asmin saMsAre 'khaluH' vAkyAlaGkAre Atmano bhAva AtmatA-jIvAstitA svakRtakarmapariNatirvAtayA'bhisambhUtAH-saJjAtAH,napunaH pRthivyAdibhUtAnAMkAyAkArapariNAmatayAIzvaraprajApatiniyogenaveti, teSuteSUccAvaceSukuleSu yathAsvaMkarmodayApAditeSu abhiSekeNa' zukrazoNitaniSekAdikrameNeti, ttraayNkrmH||1|| "saptAhaM kalalaM vindyAttataH saptAhamarbudam / arbudAjjAyate pezI, pezIto'pighanaM bhavet " iti, tatra yAvatkalalaM tAvadabhisambhUtAH, pezIM yAvadabhisAtAH, tataH sAGgopAGgasnAyuziroromAdikramAbhinivartanAdabhinirvRttAH, tataHprasUtAHsanto'bhisaMvRddhAH, dharmazravaNa-yogyAvasthAyAMvartamAnA dharmakathAdikaMnimittamAsAdyopalabdhapuNyapApatayA'bhisambuddhAH, tataHsadasadvivekaM jAnAnAH abhiniSkrAntAH, tato'dhItAcArAdizAstrAstadarzabhAvanopavRhitacaraNapariNAmAanupUrveNa zikSakagItArthakSapakaparihAravizuddhikaikAkivihArijinakalpikAvasAnA munayo'bhUvanniti // abhisambuddhaM ca pravivrajiSumupalabhya yannijAH kuryustaddarzayitumAha mU. (193) taMparikkamaMtaMparidevamANAmAcayAhi iyatevayaMti-chaMdovaNIyA ajjhovavannA akkaMdakArI jaNagA ruyaMti, atArise munI no ohaMtarae jaNagA jeNa vippajaDhA, saraNaM tattha no samei, kahaM nu nAma se tattha ramai?, eyaM nANaM sayA smnuvaasijjaasi-ttibemi|| vR. 'tam' avagatatattvaM gRhavAsaparAGmukhaM mahApuruSasevitaM panthAnaM parAkramamANamupalabhya mAtApitUputrakalatrAdayaH paridevamAnAmA'smAnparityaja 'iti' etatte kRpAmApAdayanto vadanti, kiM cAparaM vadantItyAha-chandenopanItAH chandopanItAH-tavAbhiprAyAnuvartinastvayi cAbhyupapannAH, tadevambhUtAnasmAnmA'vamaMsthA ityevamAkrandakAriNo 'janakA' ruvanti / evaM ca yadeyurityAha-na tAzo munirbhavati, na caughaM saMsAraM tarati, yena pAkhaNDa vipralabdhena 'janakA' mAtApitrAdayaH 'apoDhAH' tyaktA iti| sacAvagatasaMsArasvabhAvoyatkaroti tadAha-nahyasAvanuraktamapibandhuvarga 'tatra' tasminnavasare zaraNaM sameti, na tadabhyupavagamaM karotItyarthaH / kimityasau zaraNaM naitItyAhakathaM nu nAmAsau 'tatra' tasmin gRhavAse sanikArAspade narakapratinidhau zubhadvAraparidhe ramate ?, kathaM gRhavAse dvandvI kaheto vighaTitamohakapATaH san ratiM kuryAditi ? / upasaMhAramAha-etat' pUrvoktaM jJAnaM sadA Atmani 'samyaganuvAsayeH' vyavasthApayeH, itiradhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavat / adhyayanaM-6-uddezaka : 1 -samAptaH Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 AcArAGga sUtram 1/-/6/2/194 -: adhyayanaM -6 uddezakaH 2 : vR. uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIya Arambhayate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantaroddezake nijakavidhUnAnA pratipAditA, sA caivaM phalavati syAdyadi karmmavidhUnanaM syAd, ataH karmmavidhUnanArthamidamupakramyata ityanena sambandhenAyAtasthAsyoddezakasyAdi sUtram mU. (194) AuraM logamAyAe caittA puvvasaMjogaM hiccA uvasamaM vasittA baMbhaceraMsi vasu vA anuvasu vA jANittu dhammaM ahA tahA ahege tamacAi kusIlA / vR. 'lokaM' mAtApitRputrakalatrAdikaM tamAturaM snehAnuSaGgatayA viyogAt kAryAvasAdena vAyadivA jantulokaM kAmarAgAturam 'AdAya' jJAnena 'gRhItvA' paricchidya tathA tyaktvA ca ' pUrvasaMyogaM mAtApitrAdisambandhaM, tathA 'hitvA' gatvopazamaM uSitvApi brahmacarye, kimbhUtaH sanniti darzayativasu dravyaM tadbhUtaH kaSAyakAlikAdimalApagamAdvItarAga ityarthaH, tadviparyayeNAnuvasu sarAga ityarthaH, yadivA vasuH sAdhuH anuvasuH - zrAvakaH, taduktam 119 11 "vItarAgo vasurjJeyo, jino vA saMcayo'thavA / sarAgo'nuvasuH proktaH, sthAviraH zrAvako'pi vA " tathA jJAtvA 'dharmma zrutacAritrAkhyaM yathAtathAvasthitaM dharmaM pratipadyApyathaike mohodayAttadhavidyabhavitavyatAniyogena 'taM' dhamrmma prati pAlayituM na zaknuvanti, kiMbhUtAH / kutsitaM zIlaM yeSAM te kuzIlA iti yata eva dharmapAlanAzaktA ata eva kuzIlAH evambhUtAzca santaH kiM kuryurityAha mU. (195) vatthaM paDiggahaM kaMbalaM pAyapuMchaNaM viusijjA, anupuvveNa anahiyAsemANA parIsahe durahiyAsa, kAme mamAyamANassa iyANiM vA muhutteNa vA aparimANAe bhee, evaM se aMtarAehiM kAmehiM AkevaliehiM avainnaH cee| vR. kecidbhavazatakoTidurApamavApya mAnuSaM janma samAsAdyalabdhapUrvo saMsArArNavottaraNapratyalAM bodhidroNImaGgIkRtya mokSatarubIjaM sarvaviratilakSaNaM caraNaM punardurnivAratayA manmathasya pAriplavatayA manaso lolupatayendriyagrAmasyAnekabhavAbhyAsApAditaviSayamadhuratayA prabalamohanIyodayAdazubhavedanIyodayAsannaprAdurbhAvadayazaH kIrtyatkaTatayA avagaNayyA''yatimavicArya kAryAkArya urarIkRtya mahAvyasanasAgaraM sAmpratekSitayA'dhaH kRtakulakra mAcArAstattyajeyuH, tattyAgazca dharmopakaraNaparityAgAdmavatItyatastaddarzayati vastramityanena kSaumikaH kalpo gRhItaH, tathA 'patadgrahaH' pAtraM kambalaM ' aurNikaM kalpaM pAtraniryogaM vA 'pAdapuJchanakaM' rajoharaNaM etAni nirapekSatayA vyutsRjya kazciddezaviratimabhyupagacchati, kazciddarzanamevAlambate, kazcittato'pi bhrazyati / kathaM punardurlabhaM cAritramavApya punastattyajedityAha-parISahAn duradhisahanIyAn 'anukrameNa' paripATyA yaugapadyena vodIrNAnanadhisahamAnAH - parISahairbhagnA mohaparavazayatayA puraskR tadurgatayo mokSamArgaM parityajanti / bhogArthaM tyaktavatAmapi pApodayAdyatsyAttadAha 'kAmAn' virUpAnapi 'mamAyamANassa' tti svIkurvato bhogAdhyavasAyino'ntarAyodayAt 'idAnIM ' tatkSaNameva pravrajyAparityAgAnantarameva bhogaprAptisamanantarameva vA antarmuhUrttena vA Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-6, uddezaka:2 249 kaNDarIkasyevAhorAtreNa vA tato'pyUcaM zarIrabhedo bhavatyaparimANAya, evambhUta AtmAnA sArddha vivakSitazarIrabhedo bhavati yenAnantenApi kAlena punaH paJcendriyatvaM na prApnoti / etadevopasaJjihIrSurAha __ "evaM pUrvoktaprakAreNa 'sa' bhogAbhilASIAntarAyikaiH kAmaiH-bahupratyapAyaiH na kevalamakevalaMtatrabhavAAkevalikAH-sadvandvAHsapratipakSAitiyAvat asampUrNAvA, taiH sadbhiravatIrNAH saMsAraM tAn vA dvitIyArthe tRtIyA, 'caH' samuccaye, 'eta' iti bhogAbhilASiNaH, kAmairatRptA eva zarIrabhedamavApnuvantIti tAtparyAH ||apretvaasnntyaa mokSasyakathaJcitkutazcit kadAcidavApya caraNapariNAmaM pratikSaNaM laghukarmatayA pravarddhamAnAdhyavasAyino bhavantItidarzayitumAha mU. (196) ahege dhammamAyAya AyANappabhiisupaNihie care, appalIyamANe daDhe savvaM giddhiM parinAya, esa paNae mahAmunI, aiaca savvao saMganamahaM asthittiiya ego ahaM, assi jayamANe ittha viraeanagAre savvaomuMDe rIyaMte, je acele parivusiesaMcikkhaiomoyariyAe, se AkuDhe vA hae vA luMcie vA paliyaM pakattha aduvA pakattha atahehiM saddaphAsehiM iya saMkhAe egayare annayare abhinnAya titikkhamANe parivvae je ya hirI je ya ahiriimaannaa| vR. 'atha' anantarameke vizuddhapariNAmatayA AsannApavargatayA 'dharmaM zrutacAritrAkhyaM 'AdAya' gRhItvAvastrapatadgrahAdidharmopakaraNasamanvitAdharmakaraNeSupraNihitAH parISahasahiSNavaH sarvajJopadiSTaM dharma careyuriti / atra ca pUrvANi pramAdasUtrANyapramAdAbhiprAyeNa paThitavyAnIti, uktNc||1|| "yatra pramAdena tiro'pramAdaH, syAdvA'pi yatnena punaH prmaadH| viparyayeNApi paThanti tatra, sUtrANyadhIkAravazAdvidhijJAH" kimbhUtAH punadharmaM careyurityAha-kAmeSu mAtApitrAdike vA loke na pralIyamAnA apralIyamAnAH-anabhiSaktAdharmacaraNe DhAH' tapaHsaMyamAdaudraDhimAnamAlambamAnAdharmAcarantIti, kiMca-sarvAM 'gRddhiM' bhogakAGkSA duHkharUpatayAjJaparijJayA parijJAya pratyAkhyAnaparijJayAparityajet tatparityAge guNamAha-'eSa' iti kAmapipAsAparityAgI prakarSeNa nataH-prahnaH saMyame karmadhunanAyAM vA mahAmunirbhavati nApara iti / kiMca-'atigatya' atyetyAtikramya 'sarvataH sarvaiH prakAraiH 'saGgaM sambandhaM putrakalatrAdijanitaM kAmAnuSaGgaM vA, kiM bhAvayedityAha-na mama kimapyastIti yatsaMsAre patataAlambanAyasyAditi, tadabhAvAcca iti uktakrameNaiko'hamasmin saMsArodare, nacAhamanyasya kasyaciditi / etadbhAvanAbhAvitazca yatkuryAttadAha-'atra' asmin maunIndre pravacane virataHsan sAvadyAnuSThAnAddazavidhacakravAlasAmAcAryAMyatamAnaH, ko'sau? - 'anagAraH' pravrajitaH, ekatvabhAvanA bhAvayannavamaudarye saMtiSThata ityuttarasUtreNa sambandhaH, iyameva kriyA anantarasUtreSvapi lagayitavyeti, kiMca 'sarvataH' dravyato bhAvatazca muNDo rIyamANaH' saMyamAnuSThAne gacchan, kimbhUta ityAha-yaH 'acelaH' alpacelo jinakalpiko vA paryuSitaH' saMyame udyuktavihArI antaprAntabhojI, tadapi naprakAmatayetyAha-'saMcikkhai' saMtiSThate avmaudrye|nyuunodrtaayaaNvrtmaanH san kadAcitpratyanIkatayA grAmakaNTakaistudyatetyetaddayitumAha-'sa' munimbhirAkruSTovAdaNDAdibhirhatovAluJcito Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 AcArAGga sUtram 1/-/6/2/196 vA kezotpATanataH pUrvakRtakarmmapariNatyudayAdetadavagacchan samyaktitikSamANaH parivrajediti, etacca bhAvayet, tadyathA "pAvANaM ca khalu bho kaDANaM kammANaM puvviduJcinnANaM duppaDikkaMtANaMvedayittA mukkho, natthi aveyaittA, tavasA vA jhosaittA" ityAdi / kathaM punarvAgbhirAkruzyata ityAha- 'paliaM 'ti karmma jugupsitamanuSThAnaM tena pUrvAcaritena kuvindAdinA prakathya jugupsyate, tadyathA-bho kolika ! pravrajita ! tvamapi mayA sArddhamevaM jalpasIti, athavA jakAracakArAdibhiraparaiH prakAraiH prakathya nindAM vidyate ebhirvA vakSyamANaiH prakArairityAha-'atathyaiH' vitathairasadmUtaiH zabdaizcIrastvaM pAradArika ityevamAdikaiH sparzaizca asadbhUtaiH sAdhoH karttumayuktaiH karacaraNacchedAbhiH svakRtAdRSTaphalamityetat 'saGkhyAya' jJAtvA titikSamANaH pravrajediti, yadivA etat saGkhyAya, tadyathA "paMcahiM ThANehiM chaumatthe uppanne uvasagge sahai khamai titikkhai ahiyAsei, taMjahAjakkhAiTThe ayaM purise 1, ummAyapatte ayaM purise 2, dittacitte ayaM purise 3, mamaM ca NaM tabbhavaveaNIyANi kammANi udinnANi bhavaMti-jannaM esa purise Ausai baMdhai tippai piTTai paritAvei 4, mamaM caNaM samma sahamANassa jAva ahiyAsemANassa egaMtaso kampanijjarA havai 5 / - paMcahi ThANehiM kevalI udine parIsahe uvasagge jAva ahiyAsejjA, jAva mamaM ca NaM ahiyAsemANassa bahave chaumatthA samaNA niggaMthA udinne parIsahovasagge sammaM sahissaMti jAva ahiyAsissaMti" ityAdi, parISahAzcAnukUlapratikUlatayA bhinnA ityetaddarzayitumAha-ekatarAnanukUlAn anyatarAn-pratikUlAn parISahAnudIrNAnabhijJAya samyaktitikSamANaH parivrajet yadivA'nyathA parISahANAM dvaividhyamityAha-ye ca parISahAH satkArapuraskArAdayaH sAdhohariNomana AhlAdakAriNo ye tu pratikUlatayA ahAriNo-manaso'niSTA, yadivA hrIrUpAH- yAcanA - celAdayaH, aDrImanasazca - alajjAkAriNaH zItoSNAdayaH ityetAn dvirUpAnapi parISahAn samyak titikSamANaH parivrajediti // kiMca mU. (197) ciccA savvaM visuttiyaM phAse samiyadaMsaNe, ee bho naginA vRttA je logaMsi anAgamaNadhammiNo ANAe mAmagaM dhammaM esa uttaravAe iha mANavANaM viyAhie, itthovarae taM jhosamANe AyANijjaM parinnAya pariyAeNa vigiMcai, iha egesiM egacariyA hoi tatthiyarA iyarehiM kulehiM suddhesaNAe savvesaNAe se mehAvI parivvae subiMma aduvA dubiMbha aduvA tattha bheravA pANA pANe kilesaMti, te phAse puTTho dhIre ahiyAsijjAsi-ttibemi // vR. tyaktvA sarvvA parISahakRtAM vinotasikAM parISahApAditAn sparzAn-duHkhAnubhavAn 'spRzet' anubhavet samyagadhisaheta, sa kimbhUtaH ? - samyag itaM gataM darzanaM yasya sa samitadarzanaH, samyagdhaSTirityarthaH / tatsahiSNavazca kimbhUtAH syurityAha-'bhoH' ityAmantraNe 'ete' parISahasahiSNavo niSkiJcanA nirgranthA bhAvanagnA 'uktAH' abhihitAH, yasminmanuSyaloke anAgamanaM dharmmo yeSAM te'nAgamanadharmmANaH yathA''ropitapratijJAbhAravAhitvAnna punargRhaM pratyAgamanepsava iti, kiM caAjJApyate'nayetyAjJA tayA mAmakaM dharmma samyaganupAlayet tIrthakara evamAheti, yadivA dharmAnuSThAyyevamAha-dharma evaiko mAmakaH anyattu sarvaM pArakyamityatastamahamAjJayAH tIrthakaropadezena samyakkaromIti, kimityAjJayA dharmmo'nupAlyata ityata Aha Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-6, uddezakaH2 251 __ "eSaH' anantaroktaH 'uttaravAda' utkRSTavAdaihamAnavAnAMvyAkhyata iti / kiMca-'atra' asmin karmadhunanopAyesaMyame upa-sAmIpyenarata uparataH tad-aTaprakArakarma 'jhoSayan kSapayan dharmAcarediti, kiMcAparaMkuryAdityAha-AdIyataityAdAnIyaM-karmatatparijJAyamUlottaraprakRtibhedato jJAtvA 'paryAyeNa' zrAmaNyena vivecayati, kSapayatItyarthaH / atra cAzeSakarmadhunanAsamarthaM tapastadbAhyamadhikRtyocyate-'iha' asmin pravacane 'ekeSAM zithilakarmaNAmekacaryA bhavatiekAkivihArapratimA'bhyupagamo bhavati, tatra ca nAnArUpAbhigrahavizeSAstapazcaraNavizeSAzca bhavantItyastAvanAmRtikAmadhikRtyAha ___ 'tatra' tasminnekAkivihAre 'itare' sAmAnyasAdhubhyo viziSTatarA 'itareSu' antaprAnteSu kuleSuzuDheSaNayAdazaiSaNAdoSarahitenAhArAdinA sarveSaNaye tisarvAyA''hArAdyudgamotpAdanagrAsaiSaNArUpA tayA suparizuddhena vidhinAsaMyame parivrajanti, bahutve'pyekadezatAmAha-samedhAvI maryAdAvyavasthitaH saMyameparivrajediti, kiMca-saAhArasteSvitareSukuleSusurabhirvA syAt athavA durgandhaH, natatra rAgadveSau vidadhyAt, kiMca-athavAtatraikAkivihAritve pitRvanapratimApratipannasya sato 'bhairavA' yAnakA yAtudhAnAdikRtAH zabdAH prAdurbhaveyuH, yadivA 'bhairavA' bIbhatsAprANAH' prANino dIptajihvAdayo'parAn prANinaH 'klezayanti' upatApayanti, tvaM tu punastaiH spRSTastAn sparzAnaduHkhavizaSAn 'dhIraH' akSobhyaHsannatisahasvAitiradhikAraparisamAptau, brviimiitipuurvvt| adhyayanaM-6-uddezakaH-2 samAptaH ___-adhyayanaM-6-uddezakaH3:vR. ukto dvitIyoddezakaH, sAmprataM tRtIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantaroddezake karmadhUnanA'bhihitA, sAcanopakaraNazarIravidhUnanAmantareNa, ityatastadvidhUnanArthamidamArabhyate, ityanenasambandhenAyAtasyAsyoddezakasya sUtramuccArayitavyam, taccedam mU. (198) evaM khu muNI AyANaM sayA suyakkhAyadhamme vihUyakappe nijjhosaittA, je aceleparivusietassaNaMbhikkhussanoevaMbhavai-parijuNNemevatyevatthaMjAissAmisuttaMjAissAmi sUiMjAissAmisaMdhissAmisIvissAmiukkasissAmivukkasissamiparihissAmipAuNissAmi, aduvA tattha parikkamaMtaM bhujo acelaM taNaphAsA phusaMti sIyaphAsA phusaMti teuphAsA phusaMti daMsamasagaphAsA phusaMti egayare annayare virUvarUve phAse ahiyAsei acele lAghavaM AgamamANe, taveseabhisamannAgae bhavai, jaheyaM bhagavayApaveiyaMtameva abhisamiccA savvaosavvattAesaMmattameva samabhijANijjA, evaM tesiM mahAvIrANaM cirarAyaM puvvAiM vAsANi rIyamANANaM daviyANaM pAsa ahiyaasiyN| vR. etat yatpUrvoktaMvakSyamANaMvA khuH' vAkyAlaGkAre,AdIyateityAdAnaM-karmaAdIyate vA'nena karmetyAdAnaMkarmopAdAnaM, tacca dharmopakaraNAtiriktaM vakSyamANaM vastrAdi tanmuniH nirdoSayiteti sambandhaH, kimbhUtaH?-'sadA sarvakAlaMsuSThavAkhyAtodharmo'syetisvAkhyAtadharmAsaMsArabhIrutvAdyathAropitabhAravAhItyarthaH, tathA vidhUtaH-kSuNNaH samyagspRSTaH kalpaH-AcAro yena satathA,saevambhUtomunirAdAnaMjhoSayitvAAdAnamapaneSyati, kathaMpunastadAdAnaMvastrAdisyAyena tat jhoSayitavyaM bhavedityAha ww Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 AcArAGgasUtram 1/-/6/3/198 - alpArthenaJ, yathA'yaMpumAnajJaH, svalpajJAnaityarthaH, yaHsAdhu syacelaM vastramastItyacelaH, alpacela ityarthaH,saMyame paryuSito' vyavasthita iti, tasya bhikSoH naitadmavati' naitatkalpateyathA parijIrNaM me vastramacelako'haM bhaviSyAmi na me tvakrANaM bhaviSyati, tatazca zItAdyarditasya kiM zaraNaM me syAditivastraM vinetyato'haM kaJcana zrAvakAdikaMpratyagraMvastraMyAciSye, tasya vAjIrNasya vastrasya sandhAnAya sUtraM yAciSye, sUciMca yAciSye, avAptabhyAMca sUcisUtrAbhyAM jIrNavastrarandhra sandhAsyAmi-pATitaM seviSyAmi, laghu vA sadaparazakalalaganata utkarSayiSyAmi, dIrgha vA sat khaNDApanayanato vyutkarSayiSyAmi, evaM ca kRtaM satparidhAsyAmi tathA prAvariSyAmItyAdyArtadhyAnopahatA asatyapi jIrNAdivasamAve yadmaviSyattA'dhyavasAyino dharmaikapravaNasya na bhavatyantaHkaraNavRttiriti, yadivA jinakalpikAbhiprAyeNaivaitatsUtraM vyAkhyeyaM, tadyathA_ 'je acele' ityAdi, nAsya celaM-vastramastItya celaH- acchidrapANitvAt pANipAtraH, pANipAtratvAt pAtrAdisaptavidhatanniryogarahito'bhigrahavizeSAt tyaktakalpatrayaH kevalaM rajoharaNamukhavastrikAsamanvitastasyAcelasya bhikSo tadbhavati, yathA-parijIrNaMmevastraMchidraMpATitaM cetyevamAdivastragatamapadhyAnaMna bhavati, dharmiNo'bhAvAddhAbhAvaH, satitudhammiNidhamanveiSaNaM nyAyyamitisatpathaH, tathedamapi tasya na bhavatyeva yathA-aparaMvastramahaMyAciSye ityAdi pUrvavanneyaM, yo'pichidrapANitvAtpAtraniryogasamanvitaHkalpatrayAnyatarayukto'sAvapiparijIrNAdisadbhAve tadgatamapadhyAnaMna vidhatte, yathAkRtasyAlpaparikarmaNo grahaNAtsUcisUtrAnveSaNaM na karoti / tasya cAcelasyAlpacelasya vA tRNAdisparzasadbhAve yadvidheyaM tadAha tasyahyacelatayAparivasatojIrNavastrAdikRtamapadhyAnaMnabhavati, athavaitatsyAt-tatrAcelatve parAkramamANaMpunastaMsAdhumacelaMkvacidrAgamAdau tvatraNAbhAvAttRNazayyAzAyinaM tRNAnAMsparzAH paruSAstRNairvA janitAH sparzAH-duHkhavizeSAstRNasparzAste kadAcitspRzanti, tAMzca samyag adInamanasko'tisahata itisambandhaH,tathAzItasparsAHspRzanti, tathAdaMzamazakasparzAHspRzanti, eteSAMtuparISahANAmekatare'viruddhAdaMzamazakatRNasparzAdayaH prAdurbhaveyuH,zItoSNAdiparISahANAM vAparasparaviruddhAnAmanyatareprAduSpyuH,pratyekaMbahuvacananirdezazcatIvramandamadhyamAvasthAsaMsUcakaH, ityetadeva darzayati-virUpaM-bIbhatsaM mano'nalAdi vividhaM vA mandAdibhedAdUpaM-svarUpaM yeSAM te virUparUpAH, ke te?_ 'sparzAH'duHkhavizeSAH,tadApAdakAstRNAdisparzAvA, tAnsamyakkSaNenApadhyAnarahito'dhisahate, ko'sau ?- 'acelaH' apagatacelo'lpacelo vA acalanasvarUpo vA samyaktitikSate, kimabhisandhya parISahAnadhisahata ityata Aha-laghorbhAvo lAghavaM, dravyato bhAvatazca, dravyato hyupakaraNalAghavaM bhAvataH karmalAghavaM 'Agamayan' avagamayan budhyamAna itiyAvad adhisahate parISahopasammAniti, nAgArjunIyAstu paThanti evaM khalu se uvagaraNa lAghaviyaM tavaM kammakkhaya kAraMNa kareha evaM- uktakoNa bhAvalAghavArthamupakaraNalAghavaM tapazca karoti iti bhAvArthaH / kiM ca ___ 'se' tasyopakaraNalAghavenakarmalAghavamAgamayataH karmalAghavenacopakaraNalAghavamAgamayatastRNAdisparzAnadhisahamAnasya 'tapaH' kAyaklezarUpatayA bAhyamabhisamanvAgataM bhavati-samyag Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 6, uddezaka + 3 253 Abhimukhyena soDhaM bhavati / etacca na mayocyate ityetaddarzayitumAha-'yathA' yena prakAreNa 'ida' miti yaduktaM vakSyamANaM caitadbhagavatA vIravarddhamAnasvAminA prakarSeNAdI vA veditaM praveditamiti, yadi nAma bhagavatA praveditaM tataH kimityAha-tad-upakaraNalAghavamAhAralAghavaM vA 'bhisametya' jJAtvA evakAro'vadhAraNe, tadeva lAghavaM jJAtvetyarthaH, kathamiti cet taducyate- 'sarvata' iti dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca tatra dravyataH AhAropakaraNAdau kSetrataH sarvatra grAmAdau kAlato'hani rAtrau vA durbhikSAdau vA sarvAtmaneti bhAvataH kRtrimakalkAdyabhAvena, tathA 'samyakatva' miti prazastaM zobhanaM ekaM saGgataM vA tattvaM samyakatvaM, yaduktam // 1 // "prazastaH zobhanazcaiva, ekaH saGgata eva ca / ityetairupasRSTastu, bhAvaH samyakatvamucyate " // 2 // 11911 tadevambhUtaM samyakatvameva samatvameva vA 'samabhijAnIyAt' samyagAbhimukhyena jAnIyAtparicchindyAt, tathAhi-acelo'pyekacelAdikaM nAvamanyate, yata uktam"jo'vi duvatthativattho egeNa acelago va saMtharai / na hu te hIlaMti paraM savve'vi ya te jiNANAe " (tathA) - "je khalu visarisakappA saMghayaNadhiyAdikAraNaM pappa / navamannai Na ya hINaM appANaM mannaI tehiM 11 savve'vi jiNANAe jahAvihiM kammakhavaNaaTThAe / // 3 // viharaMti ujjayA khalu sammaM abhijANaI evaM " yadivA tadeva lAghavamabhisametya sarvato dravyAdinA sarvAtmanA nAmAdinasamyakatvameva samyagabhijAnIyAt, tIrthakaragaNadharopadezAt samyakkurvyAditi tAtparyArthaH / etacca nAzakyAnuSThAnaM jvaraharatakSaka cUDAlaGkAraratnopadezavadbhavataH kevalamupanyasyate, api tvanyairbahubhizcirakAlamAsevitamityetaddarzayitumAha-'evam' ityacelatayA paryuSitAnAM tRNAdisparzAnadhisahamAnAnAM teSAM mahAvIrANAM sakalalokacamatkRtikAriNAM 'cirarAtraM' prabhUtakAlaM yAvajjIvamityarthaH, tadeva vizeSato darzayati 'pUrvANi' prabhUtAni varSANi 'rIyamANAnAM saMyamAnuSThAnena gacchatAM, pUrvasya tu parimANaM varSANAM saptatiH koTilakSAH SaTpaJcAzacca koTisahAH, tathA prabhUtAni varSANi rIyamANAnAM, tatra nAbheyAdArabhya zItalaM dazamatIrthakaraM yAvatpUrvasaGkhyAsadbhAvat pUrvANItyuktaM, tataH ArataH zreyAMsAdArabhyavarSasaGkhyApravRttervaSANItyuktamiti, tathA 'dravyANAM' bhavyAnAM muktigamanayogyAnAM 'pazya' avadhAraya yattRNasparzAdikaM pUrvamabhihitaM tadadhisoDhavyamiti samyakkaraNena sparzAtisahanaM kRtametadavagaccheti / etaccAdhisahamAnAnAM yatsyAttadAha mU. (199) AgayapannANANaM kisA bAhavo bhavaMti payaNue ya maMsasoNie visseNiM kaTTu paritrAya, esa tiNNe mutte virae viyAhie- ttibemi - // vR. AgataM prajJAnaMpadArthAvirbhAvakaM yeSAM te tathA teSAmAgataprajJAnAnAM tapasA parISahAtisahanena ca kRzA 'bAhavaH' bhujA bhavanti, yadivA satyapi mahopasargaparISahAdAvAgataprajJAnatvAd 'bAdhAH' pIDAH kRzA bhavanti, karmmakSapaNAyotthitasya zarIramAtrapIDAkAriNaH parISahopasargAn sahAyAniti manyamAnasya na manaHpIDotpadyata iti, taduktam Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 AcArAgasUtram 9/-/6/3/199 // 1 // "nimmANei paro cciya appANa uNa veyaNaM sarIrANaM / appANocciahiayassa na uNa dukkhaM paro dei" ityAdi, zarIrarasya tu pIDA bhavatyeveti darzayitumAha-pratanuke ca mAMsaM ca zoNitaM ca mAMsazoNite dve api, tasya hi rUkSAhAratvAdalpAhAratvAcca prAyazaH khalatvenaivAhAraH pariNamati, na rasatvena, kAraNAbhAvAcca pratanveva zoNitaM tattanutvAnmAMsamapIti tato medAdInyapi, yadivA prAyazo rUkSaM vAtalaM bhavati, vAtapradhAnasya ca pratanutaiva mAMsazoNitayoH, acelatayA ca tRNasparzAdiprAdurbhAvena zarIropatApAt pratanuke mAMsazoNite bhavata iti sambandhaH, 'saMsArazreNI' saMsArAvataraNI rAgadveSakaSAyasaMtatistAM kSAntyAdinA vizreNI kRtvA, tathA parijJAya' jJAtvAca samatvabhAvanayA, tadyathA jinakalpikaH kazcidekakalpadhArI dvautrIn vA bibharti, sthavirakalpiko vAmAsArddhamAsakSapakaH tathA vikRSTAvikRSTatapazcArI pratyahaM bhojI kUragaDuko vA, ete sarve'pi tIrthakRdvacanAnusArataH parasparanindayA samatvadarzina iti, uktNc||1|| "joviduvatthativattho egeNa acelgovsNthri| nahu te hItiparaMsavvevi hu te jiNANAe" tathA jinakalpikaH pratimApratipano vA kazcitkadAcit SaDapi mAsAnAtmakalpena bhikSAM nalameta tathA'pyasau kuurgddukmpiythaudnmunnddstvmityevNnhiilyti|tdevNsmtvdRssttiprjnyyaa vizreNIkRtya eSa; uktalakSaNo muniH tIrNaH saMsArasAgaraM eSa eva muktaH sarvasaGgebhyo virataH sarvasAvadyAnuSThAnebhyo vyAkhyAto nApara iti / bravImItizabdau pUrvavat / / tadevaM saMsArazreNI vizleSayitvA yaH saMsArasAgaratIrNavattIrNo muktavanmukto virato vyAkhyAtaH, taM ca tathAbhUtaM kimaratirabhibhaveduta neti, acintyasAmarthyAt karmaNo'bhibhavedityetadevAha mU. (200) virayaM bhikkhuM rIyaMtaM cirarAosiyaM araI tattha kiM vidhArae ?, saMdhemANe samuTThie, jahAsedIveasaMdINeevaMsedhammeAriyapadesie,teanavakaMkhamANApANeanaivAemANA jaiyA mehAviNo paMDiyA, evaM tesiM bhagavao anuTThANe jahA se diyApoe evaM te sissA diyA ya rAo ya anupubveNa vaaiy-ttibemi-|| vR.viratamasaMyamAdbhikSaNazIlaMbhikSu rIyamANaM nissarantamaprazastebhyo'saMyamasthAnebhyaH prazasteSvapi guNotkarSAduparyupari vartamAnaM cirarAtraM-prabhUtaM kAlaM saMyame uSitazcirarAtroSitastamevaMguNayuktam 'aratiH' saMyamodvignatA 'tatra' tasmin saMyame pravartamAnaM kiM vidhArayet' kiM pratiskhalayet?, kiMzabdaH prazne, kiMtathAbhUtamapi mokSaprasthitaMpraNAyya viSayamaratirvidhArayet, omityucyate, tathAhi-durbalAnyavinayavanticendriyANyacintyA mohazaktirvicitrAkarmapariNatiH kiM na kuryAditi, uktNc||1|| "karmANi nUnaM ghaNacikkaNAI garuyAI virsaaraaii| nANaTThiaMpi purisaMpaMthAo uppahaM niti" yadivA kiM kSepe, kiM tathAbhUtaM vidhArayedaratiH?, naiva vidhAyarayedityarthaH, tathAhi-asau kSaNe kSaNe vizuddhataracaraNapariNAmatayA viSkambhitamohanIyodayatvAllaghukA bhavatIti, Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 255 zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-6, uddezakaH3 kutastamaratirvina vidhArayedityAha-kSaNekSaNe'vyavacchedenottarottaraM saMyamasthAnakaNDakaMsaMdadhAnaH samyagutthitaH samutthitaHuttarottaraMguNasthAnakaMvA saMdadhAnoyathAkhyAtacAritrAbhimukhaHsamutthito'sAvatastamaratiH kavidhArayediti? sacaivambhUtonakevalamAtmanAtApareSAmapyaratividhArakatvAt trANAyetyetadarzayitumAha-dvirgatA Apo'sminniti dvIpaH, saca dravyabhAvabhedAt dvedhA tatra dravyadvIpa AzvAsadvIpaH, AzvAsyate'sminnityAzvAsaH AzvAsazcAsau dvIpazcAzvAsadvIpo, yadivAAzvasanamAzvAsaH,AzvAsAyadvIpaAzvAsadvIpaH, tatra nadIsamudrabahumadhyapradeze bhinnabohitthAdayastamavApyAzvasanti, asAvapi dvedhA-sandIno'sandInazceti, yo hi pakSamAsAdAvudakena plAvyatesa sandIno, viparItastvasandInaH siMhaladvIpAdiH, yathA hi sAMyAtrikAstaMdvIpamasandInamudanvadAderuttitIrSavaH samavApyAzvasanti evaM taM bhAvasaMdhAnAyotthitaM sAdhumavApyApareprANinaHsamAzvasyuH, yadivA dIpaiti prakAzadIpaH, prakAzAya dIpaH prakAzadIpaH,sa cAdityacandramaNyAdirasandIno'parastu vidhudulkAdiH sandIno, yadivA pracurendhanatayA vivakSitakAlAvasthAyyasandInoviparItastusandInaiti, yathAhyasausthavapuTAdyAvedanatoheyopAdeyahAnopAdAnavatAM nimittabhAvamupayAtitathA kvacatsamudrAdyantarvartinAmAzvAsakArIcabhavatievaM jJAnasaMdhAnAyotthitaH parISahopasargAkSobhyatayA'sandInaH sAdhurviziSTopadezadAnato'pareSAmupakArAyeti, apare bhAvadvIpaM bhAvadIpaM vA anyathA vyAcakSate-tadyathA bhAvadvIpaH samyakatvaM, tacca pratipAtitvAdaupazamikaMkSAyopazamikaMcasaMdIno bhAvadvIpaH, kSAyikaM tvasandInaM iti, taM dvividhamavApya parItasaMsAratvAt prANina Azvasanti, bhAvadIpastu sandInaH zrutajJAnam asaMdInastu kevalamiti, taccAvApya prANino'vazyamAzvasantyeveti, athavA dharmasaMdadhAnaH samutthitaH sannaraterduSpradhRSyo bhavatItyukte kazciccodayet-kimbhUto'sau dharmo ? yatsandhAnAya samutthita iti,atrocyate, yathA'saudvIpo'sandIna:-asalilapluto'varugNavAhanAnAmitareSAM ca bahUnAM jantUnAM zaraNyatayA''zvAsaheturbhavatyevamasAvapi dharmaH 'AryapradezitaH' tIrthakarapraNItaH kaSatApacchedanirghaTito'sandInaH, yadivAkutarkApraghRSyatayA'sandInaH-akSobhyaH prANinAM trANAyAzvAsabhUmirbhavati / tasya cAryadezitasya dharmasya kiM samyaganuSThAyinaH kecana santi?, omityucyate, yadi santi kimbhUtAsta ityata Aha 'te' sAdhavobhAvasandhAnodyatAH saMyamArateH praNedakAmokSanediSThA bhogAnanavakAsantodharme samyagutthAnavantaHsyuriti, etaduttaratrApiyojyam, tathAprANino'natipAtayantaH, upalakSaNArthatvAt zeSamahAvratagrahaNamAyojyaM, tathA kuzalAnuSThAnapravRttatvAddayitAH sarvalokAnAM, tathA medhAvino' maryAdAvyavasthitAH paNDitAH' pApopAdAnaparihAritayA samyakpadArthajJAdharmacaraNAyasamutthitA bhvntiiti|ye punastathAbhUtajJAnAbhAvAt samyagvivekavikalatayA nAdyApipUrvoktasamutthanavantaH syuH te tathAbhUtA AcAryAdibhiH samyaganupAlyA yAvadvivekino'bhUvannityetaddarzayitumAha _ 'evam' uktavidhinA teSAm' aparikarmitamatInAM bhagavato vIravarddhamAnasvAminodharme samyaganutthAne sati tatparipAlanatastathA sadupadezadAnena parikarmitamatitvaM vidheyamiti, atraiva dRSTAntamAha-dvijaH-pakSI tasyapotaH-zizuH dvijapotaHsayathA tena dvijena garbhaprasavAtprabhRtyaNDakocchnocchUnatarabhedAdikAsvavasthAsu yAvaniSpannapakSastAvatpAlyate evamAcAryeNApi zikSakaH Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 AcArAGgasUtram 1/-/6/3/200 pravrajyAdAnAdArabhya sAmAcAryupadezadAnenAdhyApanena ca tAvadanupAlyate yAvadgItArtho'bhUt, yaH punarAcAryopadezamullaJjayasvairitvAdyathAkathaJcikriyAsupravattatasa ujjayinIrAjaputravadvinazyediti, tadyathA-ujjayinyAM jitazatro rAjJodvauputrI, tatrajyeSThodharmadhoSAcAryasamIpesaMsArAsAratAmavagamyapravavrAja, krameNacAdhItAcArAdizAstro'vagatatadarthazca jinakalpaMpratipitsuHdvitIyAM sattvabhAvanAMbhAvayati, sAca paJcadhA tatra prathamopAzraye dvItAya tadvahiH tRtIyA catuSke caturthI zUnyagRhe paJcamI zmazAne, tatra paJcamI bhAvanAM bhAvayataH sa kaniSTho bhrAtA tadanurAgAdAcAryAntikamAgatyovAca-mama jyAyAn bhrAtA kvAste?,sAdhubhiramaNi-kiM tena?,saAha-pravrajAmyahaM,AcAryeNokto-gRhANa tAvat pravrajyAM punardrakSyasi, sa tu tathaiva cakre, punarapi pRcchata AcAryA UcuH-kiM tena dRSTena ?, nAsau kasyacidullApamapidadAti, jinakalpaMpratipattukAmaiti, AsAvAha-tathA'pipazyAmitAvaditi, nirbandhedarzitaH, tUSNIbhAvasthitaevavanditaH,tadanurAgAca niSiddho'pyAcAryeNa nivAryamANo'pyupAdhyAyena dhriyamANo'pi sAdhubhirasAmpratametadmavato duSkaraM duradhyavaseyamityevaM kathyamAne'pyahamapi tenaiva pitrAjAta ityavaSTambhena mohAttathaiva tasthai yathA jyeSTho bhrAteti, itaro devatayA''gatya vanditaH, zikSakastu na vanditaH, tato'sAvaparikarmitamatitvAtkupitaH, avidhiritikRtvA devatA'pi tasyopari kupitA satI talaprahAreNAkSigolako bahinizcikSepa, tatastaz2yAyAn hRdayenaiva devatAmAha kimityayamajJastvayA kadarthitaH, tadasyAkSiNI punarnavIkuru, sAtvavAdIt-jIvapradezairmuktAvimaugolakaunazakyaupunarnavIkartuityukatvARSivacanamalaGghanIyamityavadhAryatatkSaNazvApAkavyApAditailAkSigolako gRhiitvaatdkssnnoshckaar| ityevamanupadezapravartanaMsApAya-mityavadhArya ziSyeNasadA''cAryopadezavartinAbhAvyam, AcAryeNApisadAsvaparopakAravRttinAsamyaksvaziSyA yathoktavidhinA pratipAlanIyA iti sthitam / ityetadevopasaMharanAha-yathA dvijapoto mAtapitRbhyAmanupAlyate evamAcAryeNApi ziSyA aharnizam 'anupUrveNa' krameNa 'vAcitaiH' pAThitAH zikSA grAhitAH samastakAryasahiSNavaH saMsArottaraNasamarthAzca bhavanti / itiradhikAraparisamAptI, bravImIti puurvvt| adhyayanaM-6-uddezakaH-3 samAptaH adhyayana-6-uddezakaH-4:vR.uktastRtIyoddezakaH, sAmprataMcaturthaArabhyate, asyacAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake zarIropakaraNadhUnanA'bhihitA, sA ca paripUrNA na gauravatrikasamanvitasyetyatasyadbhUnanArthamidamupakramyata ityanenasambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAskhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM, tacchedam mU (201) evaMtesissA diyAyarAoyaanupuvveNa vAiyAtehiM mahAvIrehiM pannANamantehi tesimaMtie pannANamuvalabma hicA uvasamaM phArusiyaM samAiyaMti, vAsittA baMbhaceraMsi ANaM taM notti mantramANA AdhAyaM tu succA nisamma, samaNunA jIvissAmo ege nikkhamaMte asaMbhavaMta viDajjhamANA kAmehiM giddhA ajjhovavannA samAhimAdhAyamajosayaMtA satthArameva pharusaMvayaMti vR. evam' itidvijapotasaMvarddhanakrameNaiva teziSyAH' svahastapravrAjitA upasampadAgatAH Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 6, uddezaka : 4 prAtIcchakAzca divAca rAtrau ca 'anupUrveNa' krameNa 'vAcitaH' pAThitAH, tatra kAlikamahnaH prathamacaturthapauruSyoradhyApyate utkAlikaM tu kAlavelalAvarjaM sakalamapyahorAtramiti, taccAdhyApanamAcArAdikrameNa kriyate, AcArazca trivarSaparyAyo'dhyApyata ityAdikrameNAdhyApitAH ziSyAzcAritraM ca grAhitAH, tadyathA yugamAtraSTinA gantavyam kUrmmavatsaGkucitAGgena bhAvyamityAdyevaM zikSAM grAhitA vAcitAHadhyApitAH, kairiti darzayati - tairmahAvIreH - tIrthakarairgaNadharAcAryAdibhiH kimbhUtaiH ? - prajJAnavabhiH jJAnibhirevopadezAdi dattaM lagatItyato vizeSaNaM, te tu ziSyAH dviprakArA api prekSApUrvakAriNasteSAmAcAryAdInAm antike' samIpe prakarSeNa jJAyate aneneti prajJAnaM zrutajJAnaM, tasyaivAparasmAdAptisadbhAvAdityatastad, 'upalabhya' labdhvA bahuzrutIbhUtAH prabalamohodayApanItasadupadezotkaTamadatvAt tyaktavopazamaM - sa ca dvedhA-dravyabhAvabhedAt, tatra dravyopazamaH katakaphalAdyApAditaH kaluSajalAdeH bhAvopazamastu jJAnAditrayAt, tatra yo yena jJAnenopazAmyati sa jJAnopazamaH, tadyathA- AkSepaNyAdhanyatarayA dharmmakathayA kazcid upazAmyatItyAdi, darzanopazamastu yo hi zuddhena samyagdarzanenAparamuzapazamayati, yathA zreNikenAzraddadhAno devaH pratibodhita iti, darzanaprabhAvakairvA sammatyAdibhiH kazcidupazAmyati, cAritropazamastu krodhAdyupazamo vinayanamrateti, tatra kecana kSudrakA jJAnodanvato'dyApyuparyeva plavamAnAstamevaMbhUtamupazamaM tyaktvA jJAnalavottambhitagarvAdhmAtAH 'pAruSyaM' paruSatAM 'samAdadati' gRhNanti, tadyathA parasparaguNanikAyAM mImAMsAyAM vA eko'paramAha-tvaM na jAnISe na caiSAM zabdAnAmayamartho yo bhavatA'bhANi api ca-kazcideva mAdhzaH zabdArthanirNayAyAlaM, na sarva iti, uktaM ca119 11 "pRSTA guravaH svayamapi parIkSitaM nizcitaM punaridam naH / vAdini ca mallamukhye ca mAdhgevAntaraM gacchet' dvitIyasvAha - nanvasmadAcAryA evamAjJApayantItyukte punarAha - so'pi vAcikuNTho buddhivikalaH kiM jAnIte ?, tvamapi ca zukavatpAThito nirUhApoha ityAdInyanyAnyapi durgRhItakaticidakSaro mahopazamakAraNaM jJAnaM viparItatAmApAdayan svauddhatyamAvirbhAvayan bhASate, uktaM ca "anyaiH svecchAracitAnarthavizeSAn zrameNa vijJAya / kRtsnaM vAGgayamita iti khAdatyaGgAni darpeNa krIDanakamIzvarANAM kukkuTalAvakasamAnavAllabhyaH / zAstrANyapi hAsyakathAM lutAM vA kSullako nayati' 11911 11 ityAdita pAThAntaraM vA "heccA uvasamaM ahege pArusiyaM samAruhaMti" tyaktvopazamam 'atha' anantaraM bahuzrutIbhUtAH ekena sarve paruSatAmAlambante, tatazcAlaptAH zabditA vA tUSNIbhAvaM bhajante huGkAraziraH- kampanAdinA vA prativacanaM dadati / kiMca eke punarbrahmacaryaM - saMyamastatroSitvA AcAro vA brahmacaryaM tadartho'pi brahmacaryameva tatroSitvA AcArArthAnuSThAyino'pi tadbhartvitAstAmAjJAMtIrthakaropadezarUpAM 'no iti manyamAnAH' nozabdodezapratiSedhe dezatastIrthakaropadezaM na bahu manyamAnAH sAtAgauravabAhulyAccharIbAkuzikatAmAlambante yadivA apavAdamAlambya varttamAnA // 2 // 117 1 257 "1 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 AcArAGga sUtram 1/-/6/4/201 utsargacodanAcoditAH santaH naiSA tIrthakarAjJetyevaM manyante, darzayanti cApavAdapadAni "kujA bhikkhU gilANassa, agilAe samAhiyaM" ityAdi, tatazca yo yena glAyati tasya tadapanayanArthamAdhAkAdyapi kArya, syAdetat kiM teSAM nAkhyAtAH kuzIlAnAM pratyapAyAH yathA''zAtanAbahulAnAM dIrghaH saMsAra iti?, taducyate-'tuH' avadhAraNe, AkhyAtamevaitatkuzIlavipAkAdikaM zrutvA 'nizamya' avabudhya ca zAstArameva paruSaM vadantIti sambandhaH / kimarthaM tarhizrRNvantIti cettadAha-samanojJA' lokasammatA jIviSyAma itikRtvApraznavyAkaraNArthameva zabdazAstrAdInizAstrANyadhIyate, yadivA anenopAyenalokasammatA jIviSyAma itikRtvaike niSkAmya, athavA samanojJA udyuktavihAriNaH santojIviSyAmaH saMyamajIvitenetyevaMniSkramyapunarmohodayAd asambhavantaH-tegauravatrikAnyataradoSAtjJAnAdike mokSamArge na samyagbhavanto-nopadeze vartamAnA vividhaM dahyamAnAH kAmaiddhA gauravatrike'dhyupapannA viSayeSu 'samAdhi' indriyapraNidhAnamAkhyAtaM tIrthakRdAdbhiH yamA veditaM taM 'ajoSayantaH' asevamAnA durvidagdhA AcAryAdinA zAstrAbhiprAyeNa codyamAnA api tacchAstArameva paruSaM vadanti nAsminviSaye bhavAn kiJcijAnAti, yathA'haM sUtrArthaM zabdaM gaNitaM nimittaM vAjAne tathA ko'nyo jAnIte ?, ityevamAcAryAdikaM zAstAraM hIlayantaH paruSaM vadanti, yadivA zAstAtIrthakRdAdistamapi paruSa vadanti, tathAhi-kka citskhalite coditA jagaduH-kimanyadadhikaM tIrthakRdvakSyatyasmadgalakartanAdapIti, ityAdibhirapAcInairAlAparalIkavidyAmagadAvalepAcchAstrakRtAmapi dUSaNAni vdeyuH||n kevalaM zAstAraMparuSaM vadantyaparAnapi sAdhUnapavadeyurityetadAha mU. (202) sIlamaMtA uvasaMtA saMkhAerIyamANA asIlA anuvayamANassa biiyAmaMdassa baalyaa| __ vR. zIlam-aSTAdazazIlAGgasahasrasaGghayaM, yadivA mahAvratasamAdhAnaM paJcendriyajayaH kaSAyanigrahastriguptiguptatAcetyetacchIlaM vidyateyeSAMtezIlavantaH, tathAupazAntAH kaSAyopazamAt, atrazIlavadgahaNenaivagatArthatvAdupazAntA ityetadvizeSaNaM kaSAyanigrahaprAdhAnyakhyApanArthaM, samyak khyAyate-prakAzyate'nayeti saMkhyA prajJAtayA rIyamANAH' saMyamAnuSThAne parAkramamANAHsantaH kasyacidvizrAntabhAgadheyatayA azIlA eta ityevamanuvadato'tu-pazcAdvadataH pRSThato vadato'nyena vA mithyAdRSTayAdinA kuzIlA ityevamukte'nuvadataH pArzvasthAdeH dvitIyaiSA 'mandasya' ajJasya 'bAlatA' mUrkhatA, ekaM tAvatsvatazcAritrApagamaH punaraparAnudhuktavihAriNo'pavadata ityeSA dvitIyA bAlatA, yadivA zIlavanta ete upazAntA vetyevamanyenAbhihite kavaiSAM pracuropakaraNAnAM zIlavattopazAntatA vA ityevamanuvadato hInAcArasya dvitIyA bAlatA bhavatIti / apare tu vIryAntarAyodayAt svato'vasIdanto'pyaparasAdhuprazaMsAnvitA yathAvasthitamAcAramAvedayeyuH, ityetaddarzayitumAha mU. (203) niyaTTamANA vege AyAragoyaramAikkhaMti, nANabhaTTA dNsnnluusinno| vR. eke-karmodayAt saMyamAnivartamAnA liGgAdvA, vAzabdAdanivartamAnA vAsa yathAvasthitamAcAragocaramAcakSate, vayaM tu kartumasahiSNava AcArastvevambhUta ityevaM vadatAM teSAM __ Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-6, uddezaka:4 259 dvitIyA bAlatA na bhavatyeva, na punarvadanti-evaMbhUta evAcAro yo'smAbhiranuSThIyate, sAmprataM duSSamAnubhAvena balAdyapagamAnmadhyabhUtaiva vartanI zreyasI notsargAvasara iti, uktaM hi "nAtyayataM na zithilaM, yathA yuJjIta saarthiH| tathA bhadraM vahantyazvA, yogaH sarvatra pUjitaH" // 2 // (api ca)-jo jattha hoi bhaggo, ovAsaM so paraM aviNdNto| gaMtuMtattha'cayaMto, imaM pahANaMti ghoseti" ityaadi| kimbhUtAHpunaretadevaMsamarthayeyurityAha-sadasadvivekojJAnaMtasmAdmaSTA jJAnabhraSTAH, tathA 'dasaNalUsiNo ttisamyagdarzanavidhvaMsino'sadanuSThAnenasvatovinaSTAaparAnapizaGkotpAdanena sanmArgAccAyavayanti ||apre punarbAhyakriyopapetA apyAtmAnaM nAzayantItyAha mU. (204) namamANAvegejIviyaMvipariNAmaMtipuTThA vegeniyaTTatijIviyassevakAraNA, nikhaMtapitesiMdunikhaMtaMbhavai, bAlavayaNijjAhutenarA, puNopuNojAIpakapiti ahe saMbhavaMtA viddAyamANA ahamaMsIti viukkase udAsINe pharusaMvayaMti, paliyaMpakatheaduvA pakathe atahehiM, taMvA mehAvI jANijjA dhmm| vR.namanto'pyAcAdivyataH zrutajJAnArthaM jJAnAdibhAvavinayAbhAvAt karmodayAd eke nasarvesaMyamajIvitaM 'vipariNAmayanti' apanayanti, saccaritAdAtmAnaMdhvaMsayantItyarthaH / kiMcAparamityAha-eke aparikarmitamatayo gauravatrika pratibaddhAHspRthAHparISahairnivartantesaMyamAliGgAdveti, kimarthaM ? -jIvitasyaiva-asaMyamAkhyasya kAraNAt-nimittAt sukhena vayaMjIviSyAma itikRtvA sAvadyAnuSThAnatayA saMyamAnivartante / tathAbhUtAnAM ca yatsyAttadAha-teSA gRhavAsAniSkrAntamapi jJAnadarzanacAritramUlottaraguNAnyataropaghAtA(niSkrAntaM bhvti|tddhrmnnaaNcytsyaattdaah-hurhetii yasmAdasamyaganuSThAnAt duniSkrAntastasmAdbAlAnAM-prAkRtapuruSANAmapi vacanIyAH-gAbAlavacanIyAste narA iti / kiM ca paunaHpunyenArahaTTaghaTIyantranyAyena jAtiH-utpattistAM kalpayanti, kimbhUtAste ityAha-adhaHsaMyamasthAneSu sambhavantovartamAnAavidyayA vartamAnAH santo vidvAMso vayamityevaMmanyamAnA laghutayA''tmAnaM vyutkarSayeyuriti-AtmanaH zlAghAM kurvate, yatkiJcijAnAno'pi mAnonnatatvAdrasasAtAgauravabahulo'hamevAtrabahuzruto yadAcAryojAnAti tanmayA'lpenaiva kAlenAdhItamityevamAtmAnaM vyutkarzayediti / nAtmazlAghatayaivAsate, aparAnapyapavadeyurityAha ___'udAsInAH' rAgadveSarahitA madhyasthAbahuzrutatvesatyupazAntAstAnskhalitacodanodyatAn paruSaM vadanti, tadyathA-svayameva tAvatkRtyamakRtyaM vAjAnIhitato'nyeSAmupadekSyasIti / yathAca paruSaMvadanti tathA sUtreNaivadarzayitumAha-'paliya'tianuSThAnaMtenapUrvAcaritenAnuSThAnena tRNahArAdinA prakathayed-evambhUtastvamiti, anyathA vA kuNTamaNTAdibhirguNairmukhavikArAdibhirvA prakathayediti kimbhUtaiH ? - 'atathyaiH' avidyamAnairiti / upasaMharannAha-'tad' vAcyamavAcyaM vA 'taM' vA dharma zrutacAritrAkhyaM medhAvI' maryAdAvyavasthito 'jAnIyAt samyak paricchindyAditi // so'sabhyavAdapravRtto dAlo gurvAdinA yathA'nuzAsyate tathA darzayitumAha mU. (205) ahammaTThItumaMsI nAmabAle AraMbhaTThIanuvayamANe haNa pANeghAyamANe haNao yAvisamaNujANamANe, dhore dhamme, udIrie uvehaiNaMaNANAe, esa visanne viyadde viyaahiettibemi|| Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 260 AcArAgasUtram 1/3/4/205 vR.artho'syAstItyarthI, adharmoNArthI adhArthI, yatonAmatvamevambhUto'to'nuzAsyase, kuto'dhArthI ? yato 'bAlaH' ajJaH, kuto bAlo?, yata 'ArambhArthI' sAvadyArambhapravRttaH, kutaHArambhArthI ?, yataHprANyupamardavAdAnanuvadanaitabrUSe, tadyathA-jahiprANino'parairevaM ghAtayan natazcApisamanujAnAsigauravatrikAnubaddhaH pacanApAcanAdikriyApravRttAMstatpiNDatItatsamakSaM tAnanuvadasi-ko'tra doSo?, na hyazarIrairddharmaH kartu pAryyate, ato dhammAdhAraM zarIraM yatnataH pAlanIyamiti, uktNc||1|| "zarIraM dharmasaMyuktaM, rkssnniiyNprytntH| zarIrAjjAyate dharmo, yathA bIjAtsadaGkuraH" iti, kiM caivaM bravISi tvaM, tadyathA-'ghoraH' bhayAnako dharmaH sarvAnavanirodhAt duranucaraH ut-prAbalyeneritaH kathitaH pratipAditastIrthakaraNagaNadharAtibhirityevamadhyavasAyI bhavAMstamanuSThAnat upekSate' upekSAMvidhatte, 'Nam' itivAkyAlAre, anAjJayA' tIrthakaragaNadharAnupadezena svecchayA pravRtta iti, ka evambhUta iti darzayati __ "eSa' ityanantarokto'dhArthI bAlaArambhArthI prANinAMhantAghAtayitAnato'numantA dharmopekSakaiti, viSaNNaH kAmabhogeSu, vividhaMtardatItivitardo hiMsakaH tardahiMsAyA' mityasmAt kartari pacAdyac, saMyame vA pratikUlo vitardaH ityevarUpastvameSa vyAkhyAta ityato'haM bravImi tvaM medhAvIdharmaM jAnIyA itaa|| etacca vakSyamANamahaM bravImItyata Aha mU (206) kimanena bho! janena karissAmitti mantramANe evaM ege vaittA mAyaraM piyaraM hicA nAyao ya pariggahaM vIrAyamANA samuTThAe avihiMsA subbayA daMtA passa dINe uppaie paDivayamANe vasaTTA kAyarA jaNA lUsagA bhavaMti, ahagamegesiM siloe pAvae bhavai, se samaNo bhavittAvibbhaMte 2 pAsahegesamantrAgaehiMsaha asamantrAgaenamamANehiM anamamANe viraehiM avirae daviehiM adavie abhisamiccApaMDiemehAvI niTThiyaDhevIre aagmennNsyaaprkkmijaasi-ttibemi| vR.kecana-viditavedyA vIrAyamANAH samyagutthAnenotthAya punaHprANyupamardakA bhavantIti, kathamutthAya ?- kimahamanena 'bhoH' ityAmantraNe 'janena' mAtApituputrakalatrAdinA svArthapareNa paramArthato'nartharUpeNakariSyAmIti, namamAyaMkasyacidapikAryasya rogApanayanAderalamityato'nena kimahaMkariSye?,yadivApravivrajiSuH kenacidabhihitaH kimanayAsikatAkavalasannibhayApravajyayA kariSyati bhavAn?,aSTavazAyAtaMtAvadbhojanAdikaM mujavetyabhihitovirAgatAmApano bravIti kimahamanena bhojanAdinAkariSye?,muktaMmayA'nekazaHsaMsAreparyaTatAtathApitRpti bhUta, tatkimidAnImanena janmanA bhaviSyatItyevaM manyamAnA eke viditasaMsArasvabhAvA uditvA'pyevaM tato mAtaraM jananIM 'pitaraM janayitAraM hitvA tyakatvA'jJAtayaH pUrvAparasambandhinaHsvajanAstAn parigRhyataitiparigrahaH-dhanadhAnyahiraNyadvipadacatuSpadAdiHtaM, kimbhUtAH?-vIramivAtmAnamAcaranto vIrAyamANAH,samyaksaMyamAnuSThAnenotthAyasamutthAya vividhairupAyaihi~sAvihiMsAna vidyate vihiMsA yeSAM te'vihiMsAH, tathA zobhanaM vrataM yeSAM te suvratAH, tathendriyadamAddAntAH, ityevaM samutthAya, nAgArjunIyAstu paThanti___"samaNA bhavissAmo anagArA akiMcanA aputtA apasUyA avihiMsagA suvvayA daMtA Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-6, uddezaka:4 261 paradattabhoiNopAvaMkammaMna karessAmosamuTThAe" sugamatvAnna vivrayate, ityevaMsamutyAyapUrvapazcAt 'pazya' nibhAlaya 'dInAn' zrRgAlatvavihAriNo vAntaM jighRkSUna pUrvamutpatitAn saMyamArohaNAt pazcAtpApodayAt pratipatata iti, kimiti dInA bhavantIti darzayati-yato 'vazArtA' vazA indriyaviSayakaSAyANAM tata ArtA vazArtAH, tathAbhUtAnAM ca karmAnuSaGgaH, taduktam-'soiMdiyavasaTTeNaMbhaMte! kai kammapagaDIobaMdhai?,goyamA! AuavajjAosattakammapagaDIo jAva anupriatttti| kohavasaTTeNaM bhaMte! jIveevaMtaMceva" evaM mAnAdiSvapIti, tathA 'kAtarAH' parISahopasagargopanipAte sati viSayalolupA vA kaatraaH| __ kete?-janAH, kiMkurvanti?-tepratibhagnAHsantaH lUSakAmavanti vratAnAM vidhvaMsakA bhavanti, ko hyaSTAdazazIlAGgasahAmrANi dhArayiSyatItyevamabhisandhAya dravyaliGga bhAvaliGga vA parityajya prANinAM virAdhakA bhvnti|tessaaNcpshcaatkRtlinggaanaaNytsyaattdaah-'ath Anantarye 'ekeSAM bhagnapratijJAnAmutpravrajitAnAMtatsamanantaramevAntarmuhUrtena vApaJcatvApattiH syAd, ekeSAM tu zloko' zlAghUrUpaH pApako bhavet, svapakSAtparapakSAdvA mahatyayazaH-kIrtirbhavati, tadyathA-sa eSa pitRvanakASThasa mAno bhogAbhilAzI vrajati tiSThati vA, nAsya vizvasanIyaM, yato nAsyAkarttavyamastIti, uktNc||1|| "paralokaviruddhAni, kurvANaM duurtstyjet|| AtmAnaM yo na saMdhatte, so'nyasmai syAtkathaM hitaH?" ityAdi, yadivA sUtreNaivAzlAdhyatAM darzayitumAha-so'yaM zramaNo bhUtvA vividhaM bhrAntobhagnaH zramaNavibhrAnto, vIpsayA'tyantajugupsAmAha, kiM ca pazyata yUyaM karmasAmarthyam 'eke' vizrAntamAgadheyAH samanvAgatairudhuktavihAribhiHsaha vasanto'pyasamanvAgatAH-zItalavihAriNaH, tathA 'namamAnaiH' saMyamAnuSThAnenavinayavadbhiH 'anamamAnAn' nipuNatayAsAvadyAnuSThAyino, viratairaviratAdravyabhUtairadravyabhUtAH pApakalaGkAGkitatvAdevambhUtairapisAdhubhiH saha vasanto'pi, evambhUtAn 'abhisametya jJAtvA kiMkartavyamitidarzayati-paNDitaH' tvaMjJAtajJeyo medhAvI' maryAdAvyavasthito 'niSThitArthaH' viSayasukhaniSpipAso vIraH' karmavidAraNasahiSNurbhUtvA Agamena' sarvajJapraNItopadezAnusAreNa 'sadA sarvakAlaM parikrAmayeriti / itiradhikAraparisamAptau, bravImIti pUrvavad / / adhyayanaM-6 uddezakaH-4 samAptaH adhyayana-6- uddezakaH 5:vR.uktazcaturthoddezakaH, sAmprataMpaJcamaArabhyate, asyacAyamabhisambandhaH,ihAnantaroddezake karmavidhUnanArthaM gauravatrayavidhUnanA'bhihitA, sA ca karmavidhUnanopasargavidhUnanAmantareNa na sampUrNabhAvamanubhavati, nApi satkArapuraskArAtmakasanmAnavidhUnanAmantareNa gauravatrayavidhUnanA sampUrNatAmiyAdityata upasargasanmAnavidhUnanArthamidamupakramyate, ityanenasambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAskhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM, taccedam mU. (207) se gihesu vA gihataresu vA gAmesu vA gAmaMtaresu vA nagaresu vA nagaraMtaresuvA jaNavayesuvAjaNavayaMtaresuvA gAmanayaraMtarevA gAmajaNavayaMtarevAnagarajaNavayaMtare vAsaMtegaiyA jaNA lUsagA bhavaMti aduvA phAsA phusaMti te phAse puDhe vIro ahiyAsae, oha samiyadasaNe, dayaM Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 AcArAGga sUtram 1/-/6/5/207 logassa jANittA pAINaM paDINaM dAhiNaM udINaM Aikkhe, vibhae kiTTe veyavI, se uThThiesu vA anuTThiesuvAsussUsamANesupaveyaesaMtiviraiMuvasamaMnivvANaMsoyaMajaviyaMmaddaviyaMlAghaviyaM aNaivattiyaM savvesiM pANANaM savvesiMbhUyANaM savvesiM sattANaM savvesiMjIvANaM anuvIya bhikkhU dhmmmaaikkhijjaa| vR. 'sa' paNDito medhAvI niSThitArtho vIraH sadA sarvajJapraNItopadezAnuvidhAyI gauravatrikApratibaddho nirmamo niSkiJcano nirAza ekAkivihAritayA grAmAnugrAmaM rIyamANaH kSudratiryagnarAmarakRtopasargaparISahApAditAn duHkhasparzAn nirjarArthI samyagadhisaheta, kva punavyavasthitasya te parISahopasargA abhipateyuriti darzayati-AhArAdyarthaM praviSTasya gRheSu vA, uccanIcamadhyamAvasthAsaMsUcakaMbahuvacanaM,tathAgRhAntareSuvA, grasantibuddhayAdIn guNAnitigrAmAH teSu vA tadantarAleSuvA, naiteSu karo'stIti nakarANi teSu vA tadantarAleSuvA, -janAnAM lokAnAM padAni-avasthAnAni yeSu te janapadAH-avantyAdayaH sAdhuviharaNayogyAH ardhaSaviMzatirdezAsteSutadantarAleSuvA, tathA grAmanagarAntare vA grAmajanapadAntare vA nagarajanapadAntare vA udyAne vA tadantare vA vihArabhUmigatasya vA gacchato vA, tadevaM tasya bhikSomAdInadhizayAnasya kAyotsargAdivAkurvata eke kAluSyopahatAtmAnoyejanA lUSayantIti lUSakA bhavanti, lUSa hiMsAyA mityasmAtlyuD,te santi vidyante, tatranArakAstAvadupasargakaraNaM pratyavastu,tiryagamarayorapikAdAcitkatvAnmAnuSyANAmevAnu-kUlapratikUlasadmAvAjjanagrahaNaM, yadivA jAyanta iti janAH, te ca tiryagnarAmarA eva janazabdAbhihitAH, te ca janA anukUlapratikUlAnyatarobhayopa-sampAdAnenopasargayeyuriti, tatra divyAzcaturvidhAH, tadyathA ___ hAsyAt 1 pradveSAd 2 vimarzAt 3 pRthagvimAtrAto 4 vA, tatrakelIkilaH kazcidvayantaro vividhAnupasargAn hAsyAdeva kuryAt, yathA bhikSArthaM praviSTaiH kSullakairbhikSAlAbhArthaM palalavikaTatarpaNAdinopayAcitakaMvyantarasyaprapede, bhikSAvAptIcatadyAcamAnasya kutazcidupalabhyavikayAdikaM tairduDhauke,tenApikelyaivatekSullakAHkSIbAivavyadhAyiSata1,pradveSeNayathAbhagavatomAghamAsarajanyante tApasIrUpadhAriNyAvyantaryodakajaTAbhAravalkalaviSubhissecanamakAri2, vimatkimayaM dRDhadharmA na vetyanukUlapratikUlopasargaH parIkSayet, yathA saMvignasAdhubhAvitayA kayAcidvayantaryA strIveSadhAriNyA zUnyadevakulikAvAsitaH sAdhuranukUlopasargarupasargito dRDhadharmeti ca kRtvA vandita iti 3, tathA pRthaga vividhAmAtrAyeSUpasargeSutepRthagvimAtrA:-hAsyAditrayAnyatarArabdhA anyatarAvasAyino bhavanti, tdythaa| bhagavati saGgamakeneva vimarzArabdhAH pradveSeNa paryavasitA iti, mAnuSA api hAsyapradveSavimarzakuzIlapratisevanAbhedAccatuddhA, tatra hAsyAddevasenAgaNikA kSullakamupasargayantI daNDena tADitA rAjAnamupasthitA, kSullakena tadAhUtena zrIgRhodAharaNena rAjA pratibodhita iti 1, pradveSAdgajasukumArasyaiva zvazurasomabhUtineti 2, vimarzAcandragupto rAjA cANAkyacodito dharmaparIkSArthamantaHpurikAbhidharmamAvedayantaM sAdhumupasargayati, sAdhunA ca pratADya tAH zrIgRhodAharaNaMrAjJeniveditamiti 3, tatra kutsitaM zIlaM kuzIlaMtasya pratisevanaM kuzIlapratisevanaM tadarza kazcidupasarga kuryAt, tadyathA-ISyAlugRhaparyuSitaH sAdhuzcatasRbhiH sImantinIbhiH Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-6, uddezaka:5 263 proSitabhartRkAbhiH sakalAM rajanImekaikayA pratiyAmamupasargito na cAsau tAsu lulubhe mandaravaniSpakampo'bhUditi 4 / -tairyagyonAapibhayapradveSAhArApatyasaMrakSaNabhedAccaturdaiva, tatrabhayAtsAdibhyaH,pradveSAdyathA bhagavatazcaNDakauzikAt, AhArAt siMhavyAghrAdibhyaH, apatyasaMrakSaNAt kAkyAdibhya iti / tadevamuktavidhinopasargApAdakatvAjjanA lUSakA bhavanti, athavA teSu grAmAdiSu sthAneSu tiSThato gacchatovA sparzAH-duHkhavizeSAAtmasaMvedanIyAHspRzanti-abhibhavanti,tecaturvidhAH-tadyathAghaTTanatA'kSikaNukAdeH patanatA bhramimUrkhAdinA stambhanatA vAtAdinA zleSaNatA tAlunaH pAtAdagulyAdevasyiAt, vadivA vAtapittazleSmAdikSobhAt sparzAH spRzanti, athavA niSkrizcanatayA tRNasparzadaMzamazakazItoSNAdyApAditAH sparzAH-duHkhavizeSAH kadAcitspRzanti-abhibhavanti, taizca spRSTaH parISahaistAn sparzAn-duHkhavizeSAn 'dhIraH' akSobhyo'dhisaheta narakAdiduHkhabhAvanayA'vanyadhyakarmodayApAditaM punarapi mayaivaitatsoDhavyamityAkalayya samyak titikSeteti / -kIkSo'dhisahetetyata Aha, yadivA sa evambhUto na kevalamAtmanAtA sadupadezadAnataH pareSAmapIti darzayitumAha-'ojaH' eko rAgAdivirahAt samyag itaM-gataM darzanamasyeti samitadarzanaH, samyagdRSTirityarthaH, yadivA 'zamitam' upazamaM nItaM 'darzana' dRSTinimasyeti zamitadarzanaH, upazAntAdhyavasAya ityarthaH, athavAsamatAmitaMgataMdarzana-dRSTirasyeti samitadarzanaH, samaSTirityarthaH, evambhUtaH sparzAnadhisaheta, yadivA dharmamAcakSItetyuttarakriyayA saha sambandhaH, kimabhisandhAyadharmamAcakSItetidarzayati-'dayAM' kRpAM lokasya jantulokasyoparidravyato jJAtvA kSetrataH prAcInaM pratIcInaM dakSINamudIcInamaparAnapi digvibhAgAnabhisamIkSya sarvatra dayAM kurvan dharmamAcakSIta, kAlatoyAvajIvaM, bhAvato'rakto'dviSTaH, kathamAcakSIta? -tadyathA-sarvejantavo duHkhadviSaH sukhalipsavaH AtmopamayA sadA draSTavyA iti, uktNc||1|| "na tatparasya saMdadhyAt, pratikUlaM yadAtmanaH / eSa saGgAhiko dharmaH, kAmAdanyaH pravartate" ityAdi, tathAdharmAmAcakSANo 'vibhajet' dravyakSetrakAlabhAvabhedairAkSepaNyAdikathAvizeSairvA prANAtipAtamRSAvAdAdattAdAnamaithunaparigraharAtrIbhojanavirativizeSairvAdharmavibhajet, yadivAko'yaM puruSaHkaMnato devatA vizeSamabhigRhIto'nabhigRhitovA? evaMvibhajet, tathAkrIttayedvatAnuSThAna phalaM, ko'sau kIrtaryad ? vedavid Agamavaditi / nAgArjunIyAstu paThanti- "je khalu samaNe bahussue bajjhAgame AharaNaheukusale dharmakahAladdhisampanne khettaM kAlaM purisaM samAsajja ke'yaM purise kaM vA darisaNamabhisampanno? evaMguNajAie pabhUdhammassa Aghavattae" iti, kaNThyaM / sa punaH nimittabhUteSu kIrtayedityAha__"sa' Agamavit svasamayaparasamayajJaH "utthiteSu vA' bhAvotthAnena yatiSu, vAzabdaH uttarApekSayA pakSAntaradyotakaH, pAzrvAnAthaziSyeSu caturyAmotthiteSveva varddhamAnatIrthAcAryAdiH paJcayAmaMdharmapravedayediti, svaziSyeSuvAsadosthiteSvajJAtajJApanAya dharmaMpravedayediti, anutthiteSu vA' zrAvakAdiSu 'zuzrUSamANeSu dharmazrotumicchatsu guvadiH paryupAstiM kurvatsu vA saMsArottAraNAya dharmApravedayet / kimbhUtaM pravedayedityAha-zamanaM zAntiH, ahiMsetyarthaH, tAmAcakSIta, tathA viratim, Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 - AcArAGga sUtram 1/-/6/5/207 anena ca mRSAvAdAdizeSavratasaGgrahaH, tathA upazamaM' krodhajayAd, anena cottaraguNasaGgrahaH, tathA nirvRtiH nirvANaM mUlaguNottaraguNayaurehikAmuSmikaphalabhUtamAcakSIta, tathA 'zaucaM' sarvopAdhizucitvaM nirvAcyavratadhAraNaM, tathA ArjavaM mAyAvakratAparityAgAt, tathA mArdavaM mAnastabdhatA-parityAgAt, tathAlAghavaMsabAhyAbhyantaragranthaparityAgAt, kathamAcakSItetidarzayati_ 'anatipatya' yathAvasthitaM vastvAgamAbhihitaM tathA'natikramyetyarthaH, keSAM kathayati?. 'sarveSAM prANinAM dazavidhAH prANA vidyante yeSAM te prANinasteSAM sAmAnyataH saMjJipaJcendriyANAM, tathA sarveSAMbhUtAnAM muktigamanayogyena bhavyatvena bhUtAnAM-vyavasthitAnAM, tathA sarveSAMjIvAnAM' saMyamajIvitena jIvatAM jijIviSUNAM ca, tathA 'sarveSAM sattvAnAM' tiryaGganarAmarANAM saMsAre klizyamAnatayAkaruNAspadAnAmekArthikAni vaitAni prANAdIni vacanAniityatasteSAMkSAntyAdikaM dazavidhaM dharma yathAyogaM prAgupanyastaM zAntyAdipadAbhihitam 'anuvicintya' svaparopakArAya bhikSaNazIlobhikSudharmakathAlabdhimAn 'AcakSIta prtipaadyediti|ythaacdhrmkthyettthaa''h mU. (208) aNuvIi bhikkhU dhammAikkhamANe no attANaM AsAijA no paraM AsAijA no annAiM pANAiM bhUyAiMjIvAiM sattAiM AsAijA se aNAsAyae aNAsAyamANe vajjhamANANaM pANANaM bhUyANaMjIvANaM sattANaMjahA se dIve asaMdINe evaM se bhavai saraNaMmahAmunI, evaM se uhie ThiyappA anihe acale cale abahillese parivvae saMkkhAya pesalaM dhammaM diTThimaM parinivvuDe, tamhA saMgati pAsaha gaMthehiM gaDhiyA narA visannA kAmakaMtA tamhA lUhAo no parivittasijA, jassime AraMbhA savvao savvappayAe suparinnAyA bhavaMti jesime lUsiNo no parivittasaMti, se vaMtA kohaM ca mANaM ya mAyaMca lobhaM ca esa tuTTe viyaahie-ttibemi|| vR.sa bhikSurmumukSuranuvicintya-pUrvApareNadharmaM puruSaM vA''locyayo yasya kathanayogyastaM dharmamAcakSANaH AGitimaryAdayA yathA'nuSThAnaM samyagdarzanAdeH zAtanA AzAtanA tayA AtmAnaM no AzAtayet, tathAdharmamAcakSIta yathA''tmana AzAtanA na bhavet, yadivA''tmanaAzAtanA dvidhA-dravyatobhAvatazca, dravyatoyathA''hAropakaraNAderdravyasyakAlAtipAtAdikRtA''zAtanAbAdhA na bhavati tathA kathayed, AhArAdidravyabAdhayA ca zarIrasyApi pIDA bhAvAzAtanArUpA syAt, kathayato vA yathA gAtrabhaGgarUpA bhAvAzAtanA na syAttathAkathayediti, tathA noparaMzuzrUSa AzAtayed-hIlayed, ya; parohIlanayA kupitaH sannAhAropakaraNazarIrAnyatarapIDAyai pravarteteti, atastadAzAtanAM varjayan dharma brUyAditi, tathA'nyAn vA sAmAnyena prANino bhUtAn jIvAn sattvAnno AzAtayed-bAdhayet, tadevaM sa muniH svato'nAzAtakaH parairanAzAtayan tathA'parAnAzAtayato'- nanumanyamAno pareSAM vadhyamAnAnAM prANinAM bhUtAnAM jIvAnAM sattvAnAM yathA pIDA notpadyate tathA dharma kathayediti, tadyathA-yadi laukikakuprAvacanikapArzvasthAdidAnAni prazaMsati avaTataTAgAdIni vA tataH pRthivIkAyAdayo vyApAditA bhaveyuH, atha dUSayati tato'pareSAM antarAyApAdanena tatkRto bandhapitAkAnubhavaH syAt, uktNc||1|| "je udAnaM pasaMsaMti, vahamicchaMti paanninnN| je uNaMpaDisehiMti, vitticcheaMkariti te" tasmAttaddAnAvaTataDAgAdividhipratiSedhavyudAsena yathAvasthitaM dAnaM zuddha prarUpayet Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH- 1, adhyayanaM-6, uddezaka-5 265 sAvadyAnuSThAnaMceti, evaMcabruvannubhayadoSaparihArIjantUnAmAzvAsabhUmirbhavatIti, etadhTAntadvAreNa darzayati-yathA'saudvIpo'sandInaH zaraNaMbhavatyevamasAvapimahAmuniHtadrakSaNopAyopadezataHvadhyamAnAnAM vadhakAnAM ca tadaghyavasAyavinivarttanena viziSTaguNasthAnApAdanAccharaNyo bhavati, tathAhiyathoddiSTena kathAvidhAnena dharmakathAM kathayankAMzcanapravrAjayatikAMzcana zrAvakAn vidhatte kAMzcana samyagdarzanayujaH karoti, keSAJcitprakRtibhadrakatamApAdayati / kiMguNazcAsau dvIpa iva zaraNyo bhavatItyAha 'eva miti vakSyamANaprakAreNa 'sa' zaraNyomahAmunirbhAvotthAnenasaMyamAnuSThAnarUpeNa utprAbalyenasthita utthitaH, tathA sthitojJAnAdikemokSAdhvanyAtmAyasyasasthitAtmA, tathAsnihyatIti sniho na sniho'snihaH-rAgadveSarahitatvAt apratibaddhaH, tathA na calatItyacalaH parISahopasargavAterito'pIti, tathAcalaHaniyatavihAritvAt, tathAsaMyamAdbahirnirtagAlezyAadhyavasAyo yasya sa bahirlezyaH yo na tathA so'bahirlezyaH, sa evambhUtaH pari-samantAt saMyamAnuSThAne vrajet parivrajet, na kvacitpratibadhyamAna itiyAvat, saca kimiti saMyamAnuSThAne parivrajedityAha 'saMkhyAya' avadhArya 'pezalaM' zobhanaM dharma aviparItArthaM darzana-dRSTiH sadanuSThAnaM vA sA yasyAstyasau dRSTimAn, sa ca kaSAyopazamAt kSayAdvA, priH-smntaanivRtH--iitiibhuuto| yastvasaGkhyAtavAnapezalaMdharmamithyASTirasaunanirvAtItidarzayitamAha-itihetauyasmAdviparItadarzano mithyASTiH saGgavAnnanirvAtitasmAt 'saGga mAtApituputrakalatrAdijanitaMdhanadhAnyahiraNyAdijanitaM vA saGgavipAkaM vA pazyata yUyaM vivekenAvadhArayata, sUtreNaiva saGgamAha-ta evaM saGgino narAH sabAhyAbhyantarairgranthairgrathitAavabaddhAviSaNNA granthasaGgenimagnAHkAmaiH-icchAmadanarUpairAkrAntA avaSTabdhA na nirvAnti, yadyevaM tataH kiM kartavyamityAha-yasmAtkAmAdyAsaktacetasaH svajanadhanadhAnyAdimUrchitAH kAmajaiH zArIramAnasAdibhirduHkhairupatApitAstasmAd rUkSAt-saMyamAnniHsaGgAtmakAt 'noparivitraset' na saMyamAnuSThAnAbibhIyAt, yataHprabhUtataraduHkhAnuSaGgiNohi saGina iti / kasya punaH saMyamAna pari vitrasanaM sambhAvyata ityAha_ 'yasya mahAmuneravagatasaMsAramokSakAraNasyeme saGgAH-ArambhA anantaroktA avigAnataH sarvajanAcaritatvAtpratyakSAsannAvAcinedamA'bhihitAH sarvataH' sarvAtmakatayA suparijJAtA bhavanti, kimbhUtAArambhAH?-yeSvimegranthagrathitA viSaNNAH kAmabharAkrAntAjanA lUSiNo' lUSaNazIlAH hiMsakAajJAnamohodayAt 'naparivitrasanti' nabibhyati, yohyevambhUtAMzcArambhAnjJaparijJayAparijJAya pratyAkhyAnaparijJayAca pariharati tasyaite suparijJAtA bhavanti / yazcArambhANAM parijJAtAsa kimaparaM kuryAdityAha 'sa' mahAmuniH pUrvavyAvarNitasvarUpo 'vAntvA' tyaktvA krodhaM ca mAnaM ca mAyAM ca lobhaM ceti, svagatabhedasaMsUcanArtho vyastanirdezaH, sarvAnuyAyitvAt krodhasya prathamopAdAnaM tatsambaddhatvAnmAnasya lobhArthaM mAyopAdIyata ityatastatkAraNatvAnmAyAyA lobhasyAdAvupanyAsaH tataH sarvadoSAzrayatvAt sarvagurutvAcca sarvopari lobhasya, kSapaNAkramaM vA''zrityAyamupanyAsa iti, cakAro hItaretarApekSayA samuccayArthaH / sa evaM krodhAdIn vAntvA mohanIyaM troTayati, sa caiSo'pagatamohanIyaH saMsArasantatestuTTaH-apasRto vyAkhyAtastIrthakRdAdibhiritiradhikAra Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 AcArAgasUtram 1/-/6/5/208 parisamAptau, bravImItyetatpUrvoktaM yadi vaitadvakSyamANamityAha mU. (209) kAyassa viyAghAe esasaMgAmasIse viyAhiesehupAraMgamemunI, avihammamANe phalagAyavaTThI kAlovaNIe kaMkhijja kAlaM jAva sriirbheu-ttibemi|| vR. 'kAyaH' audArikAditrayaMghAticatuSTayaM vA tasya vyAghAto' vinAzaH, athavAcIyata iti kAyastasya vizeSeNAGgamaryAdayA''yuSkakSayAvadhilakSaNayAghAto vyAghAtaH-zarIravinAzaH eSasaGgaGagrAmazIrSarUpatayAvyAkhyAto,yathA hisaGgAma zirasiparAnIkanizitAkRSTakRpANaniryatprabhAsaMvalitodyakatsUryatviDudbhUtavidyunnayanacamatkRtikAriNi kRtakaraNo'pi subhaTazcittavikAraM vidhatte, evaM maraNakAle'pi samupasthite parikarmitamaterapyanyathAbhAvaH kadAcitsyAd ato yo maraNakAle namuhyati sa pAragAmI muniH saMsArasya karmaNo vAukSiptabhArasya vA pryntyaayiiti| kiM ca-vividhaM parISahopasargarhanyamAno vihanyamAnaH na vihanyamAno'vihanyamAnaH na nirviNNaH san vaihAnasaM gArddhapRSThamanyadvA bAlamaraNaM pratipadyata iti, yadivA hanyamAno'pi sabAhyAbhyantaratayA tapaH parISahopasargaH, phalakavadavatiSThatenakAtarIbhavati, tathA kAlenopanItaH kAlopanIto-mRtyukAlenAnyavazatAM prApitaH san dvAdazavarSasaMlekhanayA''tmAnaM saMlikhya girigahvarAdisthaNDilapAdapopagamaneGgitamaraNabhaktaparijJAnyatarAvasthopagataH kAlaM' maraNakAlamAyuSkakSayaM yAvaccharIsya jIvena sArddha bhedo bhavati tAvadAkAGked, ayameva ca mRtyukAlo yaduta zarIrabhedo, na punarjIvasyAtyantiko vinaasho'stiiti| itiradhikAraparisamAptI, bravImItyAdikaM pUrvavaditi, adhyayanaM-6-uddezakaH-5 samAptaH adhyayana-6-samAptam muni dIparalasAgareNa saMzodhitA-saMpAditA zIlAkA cAryaviracitA prathamazruta skandheSaSThaMadhyayanaTIkA parisamAptA saptam adhyayanam vyucchinnam (adhyayanaM-8-vimokSaM vR. uktaM SaSThamadhyayanaM, atha saptamASTamAdhyayanamArabhyate, adhunA saptamAdhyayanasya mahAparijJAkhyasyAvasaraH, tacca vyavacchinnamitikRtvA'tilajhyASTamasyasambandho vAcyaH, sacAyamihAnantarAdhyayane nijakarmazarIropakaraNagauravatrikopasargasanmAnavidhUnanena niHsaGgatA'bhitA, sA caivaM sAphalyamanubhavati yadyantakAle'pi samyagniryANaM syAdityataH samyagniryANapratipAdanAyedamArabhyate, yadivA niHsaGgavihAriNA nAnAvidhAH parISahopasargAHsoDhavyAityetatpratipAditaM, tatra mAraNAntikopasarganipAte sati adInamanaskena samyagniryANameva vidheyamityasyArthasya pratipAdanAyedamArabhyateityanenasambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasyopakramAdInicatvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatropakramadvArAyAto'rthAdhikAro dvedhA, tatrApyadhyayanArthAdhikA; prAgabhihitaH, uddezArthAdhikAraMtu niyuktikAro bibhaNipurAha Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 267 zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-8, upodghAtaH ni. [253] asamaNunassa vimukkho paDhame biie akppiyvmikkho| paDisehaNAya ruTThassaceva sbmaavkhnnaay|| ni. [254] taiyaMmi aMgaciTThAbhAsiya AsaMkie ya kahaNA ya / sesesu ahIgAro uvgrnnsriirmukkhesu|| ni. [255] uddesaMmi cautthe vehaannsgiddhpitttthmrnnNc| paMcamae gelanaM bhattaparinnAya boddhvvaa|| ni. [256] chaTuMmi u egattaM iMgiNimaraNaMca hoiboddhavvaM / sattamae paDimAo pAyavagamaNaMca nAyavvaM // ni. [257] aNupubvivihArINaM bhattaparitrAya iMgiNImaraNaM / pAyavagamaNaMca tahA ahigArohoi atttthme| vR.atrAdyoddezake'yamadhikAraH,tadyathA-asamanujJAnAmasamanojJAnAMvAtrayANAMtriSaSTyadhikAnAMprAvAdukazatAnAMvimokSaH-parityAgaH kAryaH, tathAtadAhAropadhizayyAtaSTiparityAgazca, pArzvasthAdayaHpunazcAritratapovinayeSvasamanojJAH, yathAcchandAstupaJcasvapijJAnAcArAdiSvasamanojJAsteSAMyathAyogatyAgovidheya iti 1 // dvitIyetuakalpikasya-AdhAkammadivimokSaH-parityAgaH kAryo, yadivA''dhAkarmaNA kazcinimantrayet, tataH pratiSedho vidheyaH, tatpratiSedhe gha ruSTasya sataH siddhAntasadmAvaH kayanIyo yathaivambhUtaM dAnaM tavamamaca na guNAyeti 2 / tRtIyetUddezake'yamarthAdhikAraH, tadyathAgocaragatasyayateHzItAdinA kammapanAdikAyAmaGgaceSTAyAM satyAM gRhasthasyeyamArekA syAdyathA-grAmadhaErudbAdhyamAnasya zrRMgArabhAvAvezAdasya yateH kampanamityevaM bhASite AzaGkitevA tadAzaGkAvyudAsAya yathAvasthitArthakathanA kriyata iti 3zeSeSutUddezakeSupaJcasvayamarthAdhikAraH, tadyathA-upakaraNazarIrANAM vimokSaH-parityAgastadviSayaH samAsatovyAsatastUcyatecaturthoddezaketvayamarthAdhikAraH, tadyathA-vaihAnasam-udbandhanaMgArddhapRSThamaparamAMsAdirhRdayanyAsAdgRddhAdinA''tmavyApAdanam, etat prakAradvayaM maraNaM vAcyaM 4 / -paJcamaketuglAnatA bhaktaparijJAcaboddhavyApASaSThetvekatvam-ekatvabhAvanAtathegittamaraNaM ca boddhavyaM 6 / saptamakeSu pratimAH-bhikSupratimA mAsAdikA vAcyAH, tathA pAdapopagamanaM ca jnyaatvymiti7|assttmketvymaadhikaarH, stadyathA-anupUrvavihAriNAM-pratipAlitadIrghasaMyamAnAM zAstrArthagrahaNapratipAdanottarakAlamavasIdatsaMyamAdhyayanAdhyApanakriyANAM niSpAditaziSyANAmusargataH dvAdazasaMvatsarasaMlekhanAkramasaMlikhitadehAnAM bhaktaparijeGgita maraNaM pApapopagamanaM vA yathA bhavati yathocyata iti gAthApaJcakasamAsArtho, vyAsArthastu pratyuddezakaM vakSyate / nikSepastu tridhA oghanippannonAmaniSpannaH sUtrAlApakaniSpanazceti,tatraughaniSpane nikSepe'dhyayanaM, nAmaniSpane tuvimokSa iti nAma, tatra vimokSasya nikSepaM cikIrSuH niyuktikAra Ahani. [259] nAmaMThavaNavimukkho davve khitteya kAla bhaavey| eso uvimukkhassA niklevochaviho hoi| vR. dravyavimokSo vaidhA-Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA tatra cAnupayuktaH, noAgamatastujJazarIrabhavyazarIravyatiriktonigaDAdikeSuviSayabhUteSuyovimokSaHsadravyavimokSaH, Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 AcArAgasUtram 1/--1-[ni.259] subyatyayena vA paJcamyarthe saptamI, nigaDAdibhyo dravyebhyaH sakAzAdvimokSo dravyavimokSaH, aparakArakavacanasambhavastu svayamabhyahyAyojyaH, tadyathA dravyeNadravyAtsacittAcittamizrAdvimokSa ityAdi, kSetravimokSastuyasmin kSetrecArakAdike vyavasthito vimucyate kSetradAnAdvA yasminvA kSetre vyAvarNyate sa kSetravimokSaH, kAlavimokSastu caityamahimAdikeSukAleSvanAghAtAdighoSaNApAditoyAvantaMkAlaMmucyateyasminvAkAlevyAkhyAyate so'bhidhIyate iti gaathaarthH||bhaavvimokssprtipaadnaayaahni. [260] duviho bhAvavimukkho desavimukkho ysvvmukkhoy| desavimukkhA sAhU savvavimukkhA bhave siddhA / / vR. bhAvavimokSo dvidhA-Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA tatra copayukto, noAgamatastu dvidhA-dezataH sarvatazca, tatra dezato'viratasamyagbhraSTinAmAdhakaSAyaca-tuSkAyopazamAddezaviratAnAmAdyASTakaSAyakSayopazamAdbhavati, sAdhUnAM ca dvAdazakaSAyakSayopazamAt, kSapakazreNyAM ca yasya yAvanmAnaM kSINaM tasya tatkSayAddezavimuktatetyataH sAdhavo dezavimuktA, bhavasthakevalino'pi bhavopagrAhisadbhAvAdezavimuktA eva, sarvavimuktAzca siddhA bhaveyuH iti gaathaarthH||nnubndhpuurvktvaanmoksssynigddaadimokssvdityaashngkaavyvcchedaarthbndhaabhidhaanpuurvk mokSamAhani. [261] kammayadavvehi samaM saMjogo hoi jo u jIvassa / so baMdho nAyavdo tassa viogo bhvemukkho|| vR.karmadravyaiH' karmavargaNAdravyaiH 'samaM' sAMrddha yaH saMyogo jIvasya sabandhaH prakRtisthityanubhAvapradezarUpobaddhaspRSTanidhattanikAcanAvasthazcajJAtavyaH, tathaikaiko hyAtmapradezo'nantAnantaiH karmapudgalairbaddhaH, badhyamAnAapyanantAnantA eva,zeSANAmagrahaNayogyatvAt, kathaMpunaraSTaprakAra karmabadhnAtIticeda, ucyate, mithyAtvodayAditi, uktaMca-"kahaNaMbhaMte!jIvAaTThakammapagaDIo baMdhaMti ?, goamA ! nANAvaraNijassa kammassa udaeNaM darisaNAvaraNijaM kammaM niyacchanti, dasaNamohaNijjassa kammassa udaeNaM micchattaM niyacchanti, micchatteNaM uinneNaM evaM khalu jIve aTThakammapagaDIo baMdhai" ydivaa||1|| "nehatuppiagattassa reNuo laggaI jahA aNge| taha rAgadosanehAliyassa kammapi jIvassa" ityAdi, tasyaivambhUtasyATaprakArasya karmaNaHAmravanirodhAttapasA'pUkaraNakSapakazreNiprakrameNa zailezyavasthAyAMvAyo'sau viyogaH-kSayaH smokssobhveditigaathaarthH||asycprdhaanpurussaarthtvaat prArabdhAsidhArAvratAnuSThAnaphalatvAt tIrthikaiH saha vipratipattisadmAvAcca yathAvasthitamavyabhicAri mokSasya svarUpaM darzayitumAha, yadivA pUrva karmaviyogoddezena mokSasvarUpamabhihitaM, sAmprataMjIvaviyogoddezana mokSasvarUpaM darzayitumAhani. [262] jIvassa attajaNiehi ceva kammehiM puvabaddhassa / savvavivego jo teNa tassa aha ittio mukkho| vR.jIvasyAsaGghayepradezAtmakasya svato'nantajJAnasvabhAvasyAtmanaiva-mithyAtvAviratipramA Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-8, upodghAtaH 269 dakaSAyayogapariNatena janitAni-baddhAni yAni karmANi taiH pUrvabaddhasyAnAdibandhabaddhasya pravAhApekSayAtena karmaNA sarvavivekaH' sarvAbhAvarUpatayAyovizleSastasya-jantoH 'artha'tyupapradarzana etAvanmAtra eva mokSo nAparaH paraparikalpito nirvANapradIpakalpAdika iti gAthArthaH / ukto bhAvavimokSaH, sacayasyabhavati tasyAvazyaMbhaktaparijJAdimaraNatrayAnyatareNamaraNena bhAvyaM, tatra kArye kAraNopacArAt tanmaraNameva bhAvavimokSo bhavatItyetAtipAdayitumAhani. [263] bhattaparinnA iMgiNi pAyavagamaNaMca hoi nAyavvaM / jo maraicarimamaraNaM bhAvavimukkhaM viyANAhi / / vR. bhaktasya parijJA bhaktaparijJA'nazanamityarthaH, tatra trividhacaturvidhAhAranivRttimAn sapratikarmazarIro dhRtisaMhananavAn yathA samAdhirbhavettathA'nazanaM pratipadyate, tatheGgite pradeze maraNamiGgitamaraNamidaMcaturvidhAhAranivRttisvarUpaMviziSTasaMhananavataH svataevodvarttanAdikriyAyuktasyAvagantavyaM, tathAparityaktacaturvidhAhArasyaivAdhikRtaceSTAvyatirekeNaceSTAntaramadhikRtyaikAntaniSpratikarmazarIrasya pAdapasyevopa-sAmIpyena gamanaM-vartanaMpAdapopagamanametaca jJAtavyaM bhavati, -yohi bhavasaddhikazcaramaM-antimamaraNamAzritya mriyatesaetatpUrvoktatrayAnyatareNamaraNena mriyate, nAnyenavaihAnasAdinAbAlamaraNanetyetaccAnantaroktaMmaraNaMceSTAbhedopAdhivizeSAt traividhyamanubhavadmAvamokSaM vijaaniihiitigaathaarthH||saamprtmetdevmrnnNspraakrmetrbhedaa dvividhamiti darzayitumAhani. [264] saparikkameya aparikkamaeyavAdhAya aannupuvviie| suttatthajANaeNaM samAhimaraNaM tu kAyavvaM // vR. parAkramaH' sAmarthya sahaparAkrameNavartataitisaparAkramastasmiMzcamaraNaMsyAta, tadviparyaye cAparAkrame-javAbalaparikSINe tadbhaktaparijeGgitamaraNapAdapopagamanabhedAtrividhamapi maraNaM saparAkrametarabhedAtpratyekaMdvaividhyamanubhavati, tadapivyAghAtimetarabhedAdvidhA bhavet, tatravyAghAtaH siMhavyAghrAdikRto'vyAghAtastupravrajyAsUtrArthagrahaNAdikayA''nupUAvipakrimamAyuSkakSayamanubhavatoyo bhavati so'vyAghAta ihAnupUrvItyuktaM, tatra paramArthopakSepeNopasaMharati___vyAghAtenAnupUrvyA vA saparAkramasyAparAkramasya vA maraNe samupasthite sati sUtrArthajJena kAlajJatayAsamAdhimaraNamevakartavyaM, bhaktaparijeGgitamaraNapAdapopagamanAnAmanyataradyathAsamAdhi vidheyaM, na vehAnasAdikaM bAlamaraNaM kartavyamiti gaathaarthH|| tatra saparAkramamaraNaM dRSTAntadvAreNa darzayitumAhani. [265] saparakkamamAesojaha maraNaM hoi ajavairANaM / pAyavagamaNaMca tahA eyaM sprkkmmrnnN|| vR.saha parAkrameNa vartata iti saparAkrama, kiM tat ? - maraNaM Adizyate-ityAdezaH AcAryapAramparyazrutyAyAtovRddhavAdoyamaitihyamAcakSate, saAdezo 'yathe'tyudAharaNopanyAsArthaH, yathaitattathA'nyadapyanayA dizA draSTavyaM, 'AryavairA' vairasvAmino yathA teSAM maraNamabhUt tathA pAdapopagamanaM ca, etacca saparAkramaM maraNamanyatrApyAyojyamiti gAthArthaH bhAvArthastu kathAnakAdavaseyaH, tacca prasiddhamevayathA''ryavairaivismRtakarNAhitazrRGgaberaiH pramAdAdavagatAsannamRtyubhiH Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/8/-/- [ni. 265 ] saparAkramaireva rathAvarttazikhariNi pAdapopagamanakArIti / sAmprataparAkramaM darzayitumAhani. [266 ] aparakkamamA so jaha maraNaM hoi udahinAmANaM / pAovagame'vi tahA eyaM aparakkamaM maraNaM // vR. na vidyate parAkramaH- sAmarthyamasminnityaparAkramaM kiM tat ? - maraNaM, tacca yathA jaGghAbalaparikSINAnAmudadhinAmnAm AryasamudrANAM maraNamabhUd, ayamAdezo dhSTAnto vRddhavA-dAyAta iti, pAdapopagamane'pi tathaivAdezaM jAnIyAd yathA pAdapopagamanena teSAM maraNamabhUditi, etadaparAkramaM maraNaM yadAryasamudrANAM saJjAtamevamanyatrApyAyojyamiti gAthA'kSarArthaH // bhAvArthastu kathAnakAdavaseyaH, taccedam AryasamudrA AcAryAH prakRtikRzA evAsanU, pazcAca tairjaGghAbalaparikSINaiH zarIrAllAbhamanapekSya tattityakSubhirgacchasthairevAnazanaM vidhAya pratizrayaikadeze nirhArimaM pAdapopagamanakAri // sAmprataM vyAghAtimamAhavAghAiyamAeso avaraddho huja annataraNaM / tosali mahisI hao eyaM vAghAiyaM maraNaM // ni. [267 ] vR. vizeSeNeNAghAto vyAghAtaH siMhAdikRtaH zarIravinAzastena nirvRttaM tatra vA bhavaM vyAghAtimaM, kazcitsihAdyanyatareNAparAddho bhaved Arabdho bhavet tena yanmaraNaM tadvayAghAtimaM, tatra vRddhavAdAyAta Adezo- dRSTAntaH, yathA - tosalinAmAcAryo mahiSyA''rabdhazcaturvidhAhAraparityAgena maraNamabhyupaga-tavAn etadvyAghAtimaM maraNamiti gAthA'kSarArtho, bhAvArthastu kathAnakAdavaseyaH, taccedam-tosalinAmAcAryo'raNyamahiSIbhiH prArabdhaH, tosalideze vA bahvayo mahiSyaH sambhavanti, tAbhizcakadAcideka; sAdhuraTavyantarvatyArabdhaH, sa ca tAbhiH kSudyamAno'nirvAhamavagamya caturvidhAhAraM pratyAkhyAtavAniti / / sAmpratamavyAghAtimaprati - pAdanecchayA''ha ni. [268 ] anupuvvigamAeso pavvajjAsuttaatthakaraNaM ca / vIsajjio (ya) ninto mukko tivihassa nIyassa // 270 vR. AnupUrvI-kramastaM gacchatItyAnupUrvIgaH, ko'sau ? - Adezo- vRddhavAdaH, sa cAyaM, tadyathApUrvamutthitasya pravrajyAdAnaM, tataH sUtrakaraNaM punararthagrahaNaM, tatastadubhayanirmAtaH supAtranikSiptasUtrArthaH gurvAdinA'nujJAtobhyudyato maraNatrikAnyatarAya 'niryan' nirgacchan trividhasyAhAropadhizayyAkhyasya nityaparibhogAnnityasya mukto bhavati, tatra yadyAcAryastadA ziSyAnniSpAdyA'paramAcAryaM vidhAyotsargeNa dvAdazasAMvatsarikyA saMlekhanayA saMlikhya tato gacchavisarjita gacchAnujJayA svasthApitAcAryavisarjito vA abhyudyatamaraNAyAparAcAryAntikamiyAt, evamupAdhyAyaH pravarttiH sthaviro gaNAvacchedakaH sAmAnyasAdhurvA''cAryavisarjitaH kRtasaMlekhanAparikarmmA bhaktaparijJAdikaM maraNamabhyupeyAt, tatrApi bhAvasaMlekhanAM kuryAt // dravyasaMlekhanAyAM tu kevalAyAM dopasambhavAdityAha ni. [ 269 ] paDicoio ya kuvio raNNo jaha tikka sIyalA ANA / taMbole ya vivego ghaTTaNayA jA pasAo ya // vR. praticoditaH sannAcAryeNa punarapi saMlikhetyevamabhihitaH 'kupitaH kruddho yathA ca rAjJaH pUrvaM tIkSNAjJA pazcAcchItalIbhavati evamAcAryasyApi, 'tambole ' nAgavallIpatre ca kuthite zeSarakSaNAya Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-8, upodghAtaH 271 'vivekaH parityAgaH kAryaH, tataH 'ghaTTanA' kadarthanA kAryA, tatsahiSNoH pazcAdyAvat prasAda iti gAthA'kSarArthaH,bhAvArthastukathAnakAdavaseyaH,taccedam-ekenasAdhunA dvAdazavarSasaMlekhanayA''tmAnaM saMlikhya punarabhyudyatamaraNAyAcAryo vijJaptaH, tenApyabhANi-yathA'dyApisaMlikha, tato',kupitaH tvagasthizeSAmaGgulIM bhaGkatvA darzayati, kimatrAzuddhamiti?,AcAryo'piyenAbhiprAyeNoktavAMstamAviSkaroti-ata evAzuddho bhavAn, -yato vacanasamanantaramevAGgulIbhaGgadvAreNa bhAvAzuddhatAmAviSkRtavAnityuktvA''cAryastatpratibodhanAya dRSTAntaM darzayati, yathA-kasyacidrAjJo nityaM niSpandinI locane, te ca svavaidyopanyastAnuSThAnava to'pinasvasthatAmiyAtAM, punarAgantukena vaidyenAbhihitaH-svasthIkaromi bhavantaM yadi muhUrta vedanAMtitikSase vedanAtazcanamAMghAtayasIti, rAjJAcAbhyupagataM,ajanaprakSepAna ntaromUtatIvravedanArtenApagate mamAkSiNI ityevaMvAdinA vyApAdayitumArebhe, tato rAjJastIkSNAjJA, yatazca pUrvamavyApAdAnamabhyupagatamataH zItaleti, muhUrtAccApagatavedanaH paTunayanazca pUjitavaidyo mumude rAjeti, -evamAcAryasyApi tIkSNA praticodanAdikA''jJA paramArthatastuzItaleti, yadi punarevaM kathite'pi nopazAmyati tataH zeSasaMrakSaNArthaM vikRtanAgavallIpatrasyeva vivekaH kriyate, athAcAryopadezaMpratipadyate tato gaccha eva tiSThatoghaTanAdurvacanAdibhiH kadarthanA kriyate, yadica tathApi na jvalati tataH zuddha itikRtvA'nazanadAnena pratijAgaraNena ca prasAdaH kriyata iti // kimbhUtaH punaH kiyantaM vA kAlaM kathaM vA''tmAnaM saMlikhedityetat hRdi vyavasthApyAhani. [270] niSphAIyA ya sIsA sauNI jaha aMDagaM pyttennN| bArasasaMvacchariyaM so saMlehaM aha krei|| ni. [271] cattAri vicittAiM vigaInijUhiyAiM cttaari| saMvacchare yadunni u egaMtariyaM tu AyAmaM / / ni. [272] nAivigiTTho u tavo chammAse paribhiyaM tuAyAmaM / anne'viya chammAse hoi vigir3ha tavokammaM / / ni. [273] vAsaM koDIsahiyaM AyAmaM kAu aanupuvviie| girikaMdaraMmi gaMtuMpAyavagamaNaM aha krei|| vR.sUtrArthatadubhayaiH svaziSyAHprAtIcchakA vA niSpAditA' yogyatAmApAditAHzakuninevANDakaMprayatnena, tato'sau 'atha' anantaraM dvAdazasAMvatsarikI saMlekhanAMkaroti, tadyathA-catvAri varSANi vicitrANi vicitratapo'nuSThAnavantibhavanti, caturthaSaSThASTamadazamadvAdazAdikekRtepAraNakaM savikRtikamanyathA veti, paJcamAdArabhya saMvatsarAdaparANi catvAri varSANi nirvikRtikameva pAraNakamiti, navamadazamasaMvatsaradvayaM tvekAntaritamAcAmlamekasminnahanicaturthamaparedhurAcAmlena pAraNakamiti, tata ekAdazasaMvatsaraM dvidhA vidhatte-- -tatrAdyaM SaNmAsaM nAtivikRSTaM tapaH karoti, caturthaM SaSThaM vA vidhAya parimitenAcAmlena pAraNakaM vidhatte, nyUnodaratAM karotItyarthaH, aparaSaNmAsaM tu vikRSTatapazcaraNavataH pUrvoktameva pAraNakaM, dvAdazaMtusaMvatsaraMkoTIsahitamAcAmlaM karoti, pratidinamAcAmlena bhuGko AcAmlasya koTyAH koTiM mIlayatyataH koTIsahitamityuktaM, caturmAsAvazeSe tu saMvatsare tailagaNDUSAna ___ Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 __ AcArAGga sUtram 9/12/-/- [ni. 273] skhalitanamaskArA-ghadhyayanAyApagatavAtamukhayantrapracArArthaM paunaHpunyena karotIti, tadevamanayA''nupUrvyA sarvaM vidhAya sati sAmarthya guruNA'nujJAto girikandaraM gatvA sthaNDilaM pratyupekSya atha' anantaraMpAdapopagamanaM karoti, iGgitamaraNaMvA bhaktapratyAkhyAnaMvA yathAsamAdhi vidhatta iti gaathaactussttyaarthH| anayAcadvAdazasaMvatsarasaMlekhanA''nupUrvyAkrameNa AhAraMparitanuMkurvata AhArAbhilASocchedo bhavatItyetadgAthAdvayena darzayitumAhani. [274] kaha nAma sotavokammapaMDiojona niccujuttppaa| lahuvittIparikkhevaM vaccaijemaMtao ceva? // ni. [275] AhAreNa virahio appAhAroya saMvaranimittaM / hAsaMto hAsaMto evAhAraM niruNbhijjaa| vR. kathaM nAmAsau tapaHkarmaNipaNDitaH syAt?,yona nityamudhuktAtmA san vartanavRttiHdvAtriMzatkavalaparimANalakSaNA tasyAH parikSepaH-saMkSepo vRttiparikSepaH laghurvRttiparikSepo'syeti laghuvRttiparikSepaH tadbhAvaM yo bhuJjAna eva na vrajati kathamasau tapaHkarmaNi paNDitaH syAt ?, tathA''hAreNa virahito dvitrAn paJcaSAnvAvAsarAn sthitvA punaH pArayati tatrApyalpAhAro'sau bhavati, kimarthaM? - "saMvaranimittam anazananimittaM, evamasAvupavAsaiHpratipAraNakamalpAhAratayA ca hAsayan hrAsayannAhAramuktavidhinA pazcAnnirundhyAd-bhaktapratyAkhyAnaM kuryAditi gAthAdvayArthaH / / ukto nAmaniSpanno nikSepastaniyuktizca, sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM, taccedam - -adhyayana-8 uddezakaH-1:mU. (210) se bemisamaNunnassa vA asamaNunnassa vA asaNaM vA pANaM vA khAimaMvA sAimaM vA vatyaM vA paDiggahaM vA kaMbalaM vA pAyapucchaNaM vA no pAdejjA no nimaMtijA no kuJjA veyAvaDiyaM paraM ADhAyamANe -ttibemi| vR.so'haMbravImiyo'haM bhagavataHsakAzAtjJAtajJeya iti, kiM tadbavImi?-vakSyamANaM, tadyathA-'samanojJasya vA' vAzabda uttarApekSayA pakSAntarodyotakaH, samanojJo'STito liGgato natu bhojanAdibhiH tasya,tadviparItastvasamanojJaH-zAkyAdistasyavA, azyataityazanaM-zAlyodanAdi, pIyata iti pAnaM-drAkSApAnakAdi, khAdyata iti khAdima-nAlikerAdi, svAdyata iti khAdimakarpUralavaGgAdi, tathAvastraMvApAtraMvApatagdrahaM vAkambalaMpAdapuJchanaMvA, nopradadyAt-prAsukamaprAsukaM vA tadanyeSAM kuzIlAnAmuSabhogAya no vitareta, nApi dAnArthaM nimantrayeta, na ca teSAM vaiyAvRttyaM kuryAt, param-atyarthamAdriyamANaiti, atyarthamAdaravAnatebhyaH kimapi dadyAt nApi tAnAmantrayet naca teSAM vaiyAvRttyamuccAvacaM kuryAditi, bravImItyadhikAra-parisamAptau / / etacca vakSyamANamahaM bravImItyAha mU. (211)dhuvaMceyaMjANijjA asaNaMvA jAvapAyapuMchaNaM vAlabhiyAno labhiyA bhuMjiyA nobhujiyA paMthaM viuttA viukkamma vibhattaM dhammajosemANe samemANe calemANe pAijA vA nimaMtija vA kujA veyAvaDiyaM paraM aNADhAyamANe-ttibemi / Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 8, uddezakaH 1 vR. te hi zAkyAdayaH kuzIlA azanAdikamupayaivaM bUyuH, yathA dhruvaM caitajjAnIyAtnityamasmadAvasathe bhavati labhyate vA'to bhavadbhiretadazanAdikamanyatra labdhvAvA'labdhvA vA bhuktvA vA'bhuktvA vA asmadhdhR taye'vazyamAgantavyaM, alabdhe lAbhAya labdhe'pi vizeSAya bhukte punaH punarbhojanAya bhukte'pi prathamAlikArthasmadhdhR taye yathAkathaJcidAgantavyaM, yadyathA vA bhavatAM kalpanIyaM bhavati tattathA dAsyAma iti, anupama evAsmadAvasatho bhavatAM varttate, anyathA'pyasmatkRte panthAnaM vyAvattyApi vakrapathenApyAgantavyamapakramya vA'nyagRhANi samAgantavyaM, nAtrAgamane khedo vidheyaH, kimbhUto'sau zAkyAdiriti darzayati - 'vibhaktaM' pRthagbhUtaM dharmyaM 'juSan' Acaran, etacca kadAcitpratizrayamadhyena 'samemANe' tti samAgacchan tathA 'calemANe 'tti gacchan brUyAd yadivA'zanAdi pradadyAt azanAdidAnena vA nimantrayedanyadvA praznayavadvaiyAvRttyaM kuryAt, tasya kuzIlasya nAbhyupeyAt na tena saha saMstavamapi kuryAt, kathaM param-atyarthamanAdriyamANaH - anAdaravAn, evaM hi darzanazuddhirbhavatIti bravImItyetapUrvoktaM // yadi vaitadvakSyamANamityAha mU. (212) ihamegesiM AyAragoyare no sunisaMte bhavati te iha AraMbhaTTI anuvayamANA haNa pANe ghAyamANA haNaoyAvi samaNujANamANA aduvA adinnamAyayaMti aduvA vAyAu viujjaMti, taMjahA- atthi loe apajjavasie loe sukaDetti vA dukka Detti vA kallANetti vA pAvetti vA sAhutti vA asAhutti vA siddhitti vA asiddhitti vA niraetti vA aniraetti vA, jamiNaM vippaDivannA mAmagaM dhammaM pannavemANA itthavi jANaha akasmAt evaM tesiM no suyakkhAe dhamme no supannatte dhamme bhavai / - 273 vR. 'iha' asminmanuSyaloke 'ekeSAM' puraskRtAzubhakarmmavipAkAnAmAcaraNAmAcArImokSArthamanuSThAnavizeSastasya gocaro viSayaH no suSThu nizAntaH paricito bhavati te cApariNatAcAragocarA yathAbhUtAH syuH tathA darzayitumAha - 'te' anadhItAcAragocarA bhikSAcaryA'snAnasvedamalaparISahatarjitAH sukhavihAribhiH zAkyAdibhirAtmasAtpariNAmitAH 'iha' manuSyaloke ArambhArthino bhavanti, te vA zAkyAdayo'nye vA kuzIlAH sAvadyArambhArthinaH tathA vihArArAmataDAgakUpakaraNAddezikabhojanAdibhirdharmma vadanto'nuvadantaH, tathA jahi prANina ityevamaparairghAtayanto ghnatazcApi samanujAnantaH, athavA adattaM parakIyaM dravyamagaNitavipAkA stirohitazubhAdhyavasAyAH 'Adadati' gRhNantIti, kiM ca -tatra prathamatRtIyavrate alpavaktavyatvAt pUrvaM pratipAdya tato bahutaravaktavyatvAt dvitIyavratopanyAsa iti, 'athaveti' pUrvasmAt pakSAntaropakSepakaH, tadyathA adattaM gRhNantyathavA vAco vividhaM-nAnAprakArA yuJjanti, 'tadyathe' tyupakSepArthaH, asti 'lokaH' sthAvarajaGgamAtmakaH, tatra navakhaNDA pRthvI saptadvIpA vasundhareti vA, apareSAM tu brahmANDAntarvarttI, apareSAM tu prabhUtAnyevambhUtAni brahmANDAnyudakamadhye plavamAnAni saMtiSThinte, tathA santi jIvAH svakRtaphalabhujaH, asti paralokaH, sto bandhamokSau, santi paJca mahAbhUtAni ityAdi, tathA'pare cArvAkA Ahu: 118 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/8/1/212 - -nAsti loko mAyendrajAlasvapnakalpamevaitatsarvaM, tathA hyavicAritaramaNIyatayA bhUtAbhyupagamo'pi teSAmato nAsti paralokAnuyAyI jIvo, na staH zubhAzubhe, kiNvAdibhyo madazaktidbhUtebhya eva caitanyamityAdinA sarvaM mAyAkAragandharvanagaratulyam, upapattyakSamatvAditi, uktaM ca"yathA yathA'rthAzcintyante, vivicyante tathA tathA / yadyetatsvayamarthabhyo, rocate tatra ke vayam ? // bhautikAni zarIrANi, viSayAH karaNAni ca / tathApi mandairanyasya, tattvaM samupadizyate // " 11911 274 // 2 // 11911 ityAdi, tathA sAGkhyAdaya AhuH - 'dhruvo' nityo lokaH, AvirbhAvatirobhAvamAtratvAdutpAdavinAzayoH, asato'nutpAdAt satazcAvanAzAt, yadivA 'dhruvaH' nizcalaH, saritsamudrabhUbhUdharAbhrANAM nizcalatvAt zAkyAdayastvAhuH - adhruvo loko'nityaH, pratikSaNaM vizarArusvabhAvatvAt, vinAzahetora bhAvAt nityasya ca kramayaugapadyAbhyAmarthakriyAyAmasAmarthyAt, yadivA 'adhruvaH' calaH, tathAhibhUgolaH keSAJcinmatena nityaM calannevAste, Adityastu vyavasthita eva, tantrAdityamaNDalaM dUratvAdye pUrvataH pazyanti teSAmAdityodayaH AdityamaNDalAdhe vyavasthitAnAM madhyAhnaH ye tu dUrAtikrAntatvAnna pazyanti teSAmastamita iti, anye punaH sAdiko loka iti pratipannAH, tathA cAhu:"AsIdidaM tamobhUtamaprajJAtamalakSaNam / apratarkyamavijJeyaM, prasuptamiva sarvataH // tasminnekArNavIbhUte, naSTasthAvarajaGgame / naSTAmaranare caiva, pranaSToragarAkSase // kevalaM gahvarIbhUte, mahAbhUtavivarjite / acintyAtmA vibhustatra, zayAnastapyate tapaH // tasya tatra zayAnasya, nAbheH padmaM vinirgatam / taruNaravimaNDalanibhaM hRdyaM kAJcanakarNikam // tasmin padme tu bhagavAn daNDI yajJopavItasaMyuktaH / brahmA tatrotpannastena jaganmAtaraH sRSTAH // aditiH surasaGghAnAM ditirasurANAM manurmanuSyANAm / vinatA vihaGgamAnAM mAtA vizvaprakAzaNAm // kaH sarIsRpANAM sulasA mAtA tu nAgajAtInAm / surabhizcatuSpadAnamilA punaH sarvabIjAnAm // " // 2 // // 3 // // 4 // // 5 // // 6 // // 7 // ityAdi, apare tu punaranAdiko loka ityevaM pratipannAH, yathA zAkyA evamAhuH - anavadagro'yaM bhikSavaH ! saMsAraH, pUrvA ca koTI na prajJAyate, avidyA nirAvaraNAnAM sattvAnAM na vidyate, na ca sattvotpAda iti, tathA saparyavasito loko jagatpralaye sarvasya vinAzasadbhAvAt, tathA'paryavasito lokaH, sataH AtyantikavinAzAsambhavAt, 'na kadAcidanIdhzaM jagaditi vacanAt, tatra yeSAM sAdikasteSAM saparyavasito yeSAM tvanAdikasteSAmaparyavasita iti keSAJcittUbhayamapIti, tathA coktam Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-8, uddezakaH 275 // 1 // "dvAveva puruSau loke, kSarazcAkSara evaca / kSaraH sarvANi bhUtAni, kUTastho'kSara ucyte||" ityAdi, tadevaM paramArthamajAnAnAastItyAdyabhyupagamena lokaM vivadamAnAH nAnAbhUtA vAco niyuJjanti, tathA''tmAnamapiprati vivadante, tadyathA-suSThukRtaMsukRtamitivAduSkRtamiti vetyevaM kriyAvAdinaH saMpratipadyante, tathA suSTu kRtaM yat sarvasaGgaparityAgato mahAvratamagrAhi, tathA'pare duSkRtaM bhavatA yadasau mugdhamRgalocanA putramanutpAdyojjhiteti, tathA ya eva kazcitpravajyodyataH kalyANa ityevamabhihitaH sa evApareNa pAkhaNDikavipralabdhaH klIbo'yaM gRhAzramapAlanAsamartho'napatyaH pApa ityevamabhidhIyate, tathA sAdhuriti vAasAdhuriti vA svamativikalpitarucibhirabhidhIyate, tathAsiddhiritivAasiddhiritivAnarakaitivAanaraka itivA, evamanyadapyAzritya svAgrahagrahiNo vivadantaiti darzayati, 'yadidaM vipratipannA' yatpUrvoktaM lokAdikaM tadidamAzritya vividhaM pratipannA vipratipannAH, tathA coktam - // 1 // "icchaMti kRtrimaMsRSTivAdinaH sarvameva mitiliGgam / kRtsnaM lokaMmAhezvarAdayaH saadipryntm|| // 2 // nArIzvarajaM kecit kecitsomAgnisambhavaMlokam / dravyAdiSaDvikalpaMjagadetatkecidicchanti / // 3 // IzvarapreritaM kecitkecidbahmakRtaM jgt| avyaktaprabhavaM sarvaM, vizvamicchanti kaapilaaH|| // 4 // ___ yAdRcchikamidaM sarvaM, kecidbhuutvikaarjm| keciccAnekarUpaMtu, bahudhA sNprdhaavitaaH||" ityAdi, tadevamanavagAhitasyAdvAdodanvatAmekAMzAvalambinAM matibhedAH prAduSpyanti, taduktam - // 1 // "lokokriyA''tmatattve vivadantevAdino vibhinnArtham / aviditapUrva yeSAM syAdvAdavinizcitaM tattvam / / " yeSAM tu punaH syAdvAdamataM nizcitaM teSAmastitvanAstitvAderarthasya nayAbhiprAyeNa kathaJcidAzrayaNAt vivAdAbhAva eveti, atra ca bahu vaktavyaM tattu nocyate, granthavistarabhayAd, anyatracasUtrakRtAdau vistrennsuvihittvaaditi|tecvivdntH parasparatovipratipannAH 'mAmakam' ityAtmIyaM dharmaprajJApayantaHsvatonaSTAH parAnapinAzayanti, tathAhi kecitsukhenadharmamicchanti apare duHkhenAnye snAnAdineti, tathA mAmaka evaiko dharmo mokSAyAnirvAcyazca nApara ityevaM vadanto'puSTadharmANo'viditaparamArthAn pratArayanti, teSAmuttaraM darzayati___ -'atrApi' asti loko nAsti vetyAdau jAnIta yUyam 'akasmAditi mAgadhadeze AgopAlAGganAdinA saMskRtasyaivoccAraNAdihApi tathaivoccArita iti, kasmAditi heturna kasmAdakasmAd hetorabhAvAdityarthaH, tatrAsti loka ityukte'trApyevaM jAnIta yakSA na bhavatyevamakasmAd, hetorabhAvAditi, tathAhi-yadyekAntenaiva loko'sti tato'stinA saha samAnAdhikaraNyAdyadasti tallokaH syAdevaMcatatpratipakSo'pyaloko'stItikRtvAloka evAlokaH syAd, vyApyasadbhAvevyApakasyApisadbhAvAdalokAbhAvaH, tadabhAvecatapratipakSamRtasyatokasya Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 AcArAGga sUtram 1/-/8/1/212 prAgevAbhAvaH sarvagatatvaM vA lokasya syAditi, athavA loko'sti, na ca loko bhavati, loko'pi nAmAsti, na ca loko'lokAbhAva ityevaM syAd, aniSTaM caitat, kiMca astevyArpakatve lokasya ghaTapaTAderapi lokatvaprAptiH, vyApyasya vyApakasadbhAvanAntarIyakatvAt, kiM ca-asti lokaH ityeSApi pratijJA loka itikRtvA hetorapyastitvAt, pratijJAhetvorekatvAvAptiH, tadekatve hetvabhAvaH, tadabhAve kiM kena siddhayatIti ?, utAstitvAdanyo lokaityevaM ca pratijJAhAniH syAt, tadevamekAntenaiva lokAstitve'bhyupagamyamAne hetvabhAvaH pradarzitaH, evaM nAstitvapratijJAyAmapi vAcyaM, tathAhi - nAsti loka iti bruvan, vAcyaH - kiM bhavAnastuyuta neti ?, yadyasti kiM lokAntarvarttI na veti, yadi lokAntargataH kathaM nAsti loka iti bravISi ?, -- atha bahirbhUtastataH svaraviSANavadasadbhUta eveti kasya mayottaraM dAtavyam, ityanayA dizaikAntavAdinaH svayamabhyahya pratikSeptavyA iti, 'eva' miti yathA'stitvanAstitvavAdasteSAmAkasmiko-niryuktikaH, evaM dhruvAnuvAdayo'pi vAdA niyuktikaH eveti, asmAkaMtu syAdvAdavAdinAM kathaJcidabhyupagamAnna yathoktadoSAnuSaGgo, yataH svaparasattAvyupadAsopAdAnApAdyaM hi vastuno vastutvam, ataH svadravyakSetrakAlasvabhAvato'sti paradravyAdicatuSTayAnnAstIti, uktaM ca"sadeva sarvaM ko necchet, svarUpAdicatuSTayAt ? / asadeva viparyAsAnna cenna vyavatiSThate // " 11911 ityAdi, alamatiprasaGgenAkSaragamanikArthatvAt prayAsasya, evaM dhruvAdhruvAdiSvapi paJcAvayavena dazAvayavena vA'nyathA vaikAntapakSaM vikSipya syAdvAdapakSo'bhyahyAyojya iti / sAmpratamupasaMharati - 'evaM' uktanItyA teSAmekAntavAdinAM na svAkhyAto dharmmo bhavati, nApi zAstrapraNayanena suprajJApito bhavati / / kiM svamanISikiyA bhavatedamabhidhIyate ?, netyAha-yadivA kimbhUtastarhi suprajJApito dharmmo bhavatItyAha - mU. (213) se jaheyaM bhagavayA paveiyaM AsupatreNa jANayA pAsayA aduvA guttIvaogoyarassa ttibemi savvatya saMmayaM pAvaM, tameva uvAikkamma esa mahaM vivege viyAhie, gAme vA aduvA raNe neva gAme neva raNNe dhammamAyANaha paveiyaM mAhaNeNa maimayA, jAmA tinni udAhiyA jesu ime AyariyA saMbujjhamANA samuTThiyA, je nivvuyA pAvehiM kammehiM aniyANAte viyAhiyA // vR. tadyathA 'idaM' syAdvAdarUpaM vastuno lakSaNaM samastavyavahArAnuyAyi kacidapyapratihataM 'bhagavatA ' zrIvarddhamAnasvAminA praveditam, etadvA'nantaroktaM bhagavatA praveditamiti, kimbhUteneti darzayati- AzuprajJena, nirAvaraNatvAt, satatopayuktenetyarthaH, kiM yaugapadyena ?, neti darzayati'jAnatA' jJAnopayuktena, tathA 'pazyatA' darzanopayuktenaitatpraveditaM yathA naiSAmekAntavAdinAM dharmmaH svAkhyAto bhavati, athavA guptirvAggocarasya - bhASAsamitiH kAryetyetapraveditaM bhagavatA, yadivA asti nAsti dhruvAdhruvAdivAdinAM vAdAyotthitAnAM trayANAM triSaSTayadhikAnAM prAvAdukazatAnAM vAdalabdhimatAM pratijJAhetudRSTAntopanyAsadvAreNa tadupanyastadUSaNopanyAsena ca tatparAjayApAdanataH samyaguttaraM deyam, athavA guptirvAggocarasya vidheyetyetadahaM bravImi vakSyamANaM cetyAha - tAn vAdino vAdAyotthitAnevaM brUyAd - yathA bhavatAM sarveSAmapi pRthivyaptejovAyuvanaspatyArambhaH kRtakAritAnumatibhiranujJAto'taH sarvatra 'sammatam' abhipretamapratiSiddhaM 'pApa' Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM 8, uddezakaH 1 * 277 pApAnuSThAnaM, mama tu naitatsammatamityetaddarzayitumAha- 'tadeva' etatpApAnuSThAnamupa- sAmIpyenAtikramyaatilaGghya yato'haM vyavasthito'ta eSa mama viveko vyAkhyAtaH, tatkathamahaM sarvApratiSiddhasravadAraiH saMbhASaNamapi kariSye ?, AstA tAvadvAda ityevamasamanujJavivekaM karotIti, atrAha codaka:kathaM tIrthikAH sammatapApA ajJAnino mithyAdRSTayo'caritriNo'tapasvino veti ?, " - tathAhi te'pyakRSTabhUmivanavAsino mUlakandAhArA vRkSAdinivAsinazceti, atrAhAcArya:nAraNyavAsAdinA dharmaH api tu jIvAjIvaparijJAnAt tatpUrvakAnuSThAnAcca tacca teSAM nAstItyato'samanojJAste iti / kiMca sadasadvivekino hi dharmmaH, saca grAme vA syAt athavA'raNye, naivAdhAro grAmo naivAraNyaM dharmmanimittaM yato bhagavatA na vasimamitaradvA''zritya dharmmaH praveditaH, api tu jIvAdittattvaparijJAnAt samyaganuSThAnAJcca, atastaM dharmamAjAnIta 'praveditaM kathitaM 'mAhaNeNa 'tti bhagavatA, kimbhUtena ? - - -'matimatA' mananaM-sarvapadArthaparijJAnaM matistadvatA matimatA kevalinetyarthaH / kiMbhUto dharmmaH pravedita ityAha - 'yAmA' vratavizeSAH traya udAhRtAH, tadyathA- prANAtipAto mRSAvAdaH parigrahazceti, adattAdAnamaithunayoH parigraha evAntarbhAvAt trayagrahaNaM, yadivA yAmA-vayovizeSAH, tadyathA-aSTavarSAdAtriMzataH prathamastata urddhavamASaSTeH dvitIyastata urddhavaM tRtIya iti atibAlavRddhayormyudAso, yadivA yamyate - uparamyate saMsArabhramaNAdebhiriti yAmAH- jJAnadarzanacAritrANIti te 'udAhRtA' vyAkhyAtAH, yadi nAmaiva tataH kimityAha- 'yeSu' avasthAvizeSeSu jJAnAdiSu vA ime dezAryA apAkRtaheyadharmmA vA sambudhyamAnAH santaH samutthitAH, ke ? - ye 'nirvRtAH' krodyAdyapagamena zItIbhUtAH pApeSu karmmasu 'anidAnA' nidAnarahitAH te 'vyAkhyAtAH' pratipAditA iti // kaca punaH pApakarmmasvanidAnA ityata Aha mU. (214) uDDhaM ahaM tiriyaM disAsu savvao savvAvaMti ca NaM pADiyakkaM jIvehi kammasamArambhe NaM taM parinnAya mehAvI neva sayaM eehiM kAehiM daMDaM samAraMbhijjA nevene eehiM kAehiM daMDaM samAraMbhAvijjA nevene eehiM kAehiM daMDaM samAraMbhaMte'vi samanujANejjA jeva'nne eehiM kAehiM daMDaM samAraMbhaMti tesiMpi vayaM lajjAmo taM parinnAya mehAvI taM vA daMDaM annaMvA nodaMDa bhI daMDaM samAraMbhijjAsi -ttibemi // vR.urddhavamadhastiryagdikSu 'sarvataH' sarvaiH prakAraiH sarvAyAH kAzcana dizaH cazabdAdanudizazca 'Nam' iti vAkyAlaGkAre 'pratyekaM jIveSu' ekendriyasUkSmetarAdikeSu yaH karmmasamArambhaH jIvAnuddizya ya upamardarUpaH kriyAsamArambhaH 'Nam' iti vAkyAlaGkAre taM karmmasamArambhaM jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA pratyAcakSIta, ko'sau ? 'meghAvI' maryAdAvyavasthita iti, kathaM pratyAcakSItetyAha naiva svayamAtmanA 'eteSu' caturddazabhUtagrAmAvasthiteSu 'kAyeSu' pRthivIkAyAdiSu 'daNDam' upamardaM samArabheta, na cApareNa samArambhayet, naivAnyAn samArabhamANAn samanujAnIyAt, ye cAnye daNDaM samArabhante, subvyatyayena tRtIyArthe SaSThI, tairapi vayaM lajjAma ityevaM kRtAdhyavasAyaH san tajjIveSu karmmasamArambhaM mahate'narthAya 'parijJAya' jJAtvA 'meghAvI' maryAdAvAn, tathA pUrvoktaM daNDamanyadvA mRSAvAdAdikaM daNDAdvibhetIti daNDabhIH sanno 'daNDaM' prANyupamardAdikaM samArabhetAH, karaNatrikayogatrikeNa pariharediti, itiradhikAraparisamAptau bravImIti pUrvavat / adhyayanaM -8- uddezakaH-1 samAptaH Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 AcArAGga sUtram 1/-/8/2/215 -: adhyayana-8 - uddezaka:-2 : bR. uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantarodezake'naghasaMyamapratipAlanAya kuzIlaparityAgo'bhihitaH, sa caitAvatA'kalpanIyaparityAgamRte na sampUrNatAmiyAd ato'kalpanIyaparityAgArthamidamupakramyata ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram - mU. (215) se bhikkhU parikkamijja vA ciTThajja vA nisIijja vA tuyaTTijja vA susANaMsi vA sunnAgAraMsi vA giriguhaMsi vA rukkhamUlaMsi vA kuMbhArAyayaNaMsi vA huratyA vA kahiMci viharamANaM taM bhikkhu uvasaMkamitta gAhAvaI bUyA - AusaMto samaNA ! ahaM khalu tava aTThAe asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA vatthaM vA paDiggahaM vA kaMbalaM vA pAyupucchaNaM vA pANAiM bhUyAiM jIvAI sattAI samArambha samuddissa kIyaM pAmiccaM acchijjaM anisaTTaM abhihaDaM AhaTTu ceemi AvasahaM vA samussiNomi se bhuMjaha vasaha, AusaMto samaNA ! bhikkhU taM gAhAvaI samaNasaM savayasaM paDiyAikkhe - AusaMto ! gAhAvaI no khalu te vayaNaM ADhAmi no khalu te vayaNaM parijANAmi, jo tumaM mama aTThAe asaNaM vA 4 vatthaM vA 4 pANAI vA 8 samArambha samuddissa kIyaM pAmiccaM acchinnaM anisaTTaM abhihaDaM AhaDDa caemi AvasahaM vA samussiNAsi, se virao Auso gAhAvaI ! eyassa akaraNayAe / vR. 'sa' kRtasAmAyikaH sarvasAvadyAkaraNatayA pratijJAmandaramArUDho bhikSaNazIlo bhikSuH bhikSArthamanyakAryAya vA 'parAkrameta' viharet tiSThedvA dhyAnavyagro niSIdedvA adhyayanAdhyApanazravaNazravaNAdhtaH, tathA zrAntaH kvacidadhvAnAdItvag-varttanaMvA vidadhyAt kaitAni vidadhyAditi darzayati-' zmazAne vA' zabAnAM zayanaM zmazAnaM pitRvanaM tasmin vA, tatra ca tvagvarttanaMna sambhavatyato yathAsambhavaM parAkramaNAdyAyojyaM, tathAhi gacchvAsinastatra sthAnAdikaMna kalpate, pramAdaskhalitAdau vyantarAdyupadravAt, tathA jinakalpArthaM sattvabhAvanAM bhAvayato'pi na pitRvanamadhye nivAso'nujJAtaH, pratimApratipannasya tu yatraiva sUryo'stamupayAti tatraiva sthAnaM, jinakalpikasya vA, tadapekSayA zmazAnasUtram - evamanyadapi yathAsambhavamAyojyaM, zUnyAgAre vA giriguhAyAM vA 'huratyA va'tti anyatra vA grAmoderbahistaM bhikSaM kacidviharantaM gRhapatirupasaMkramya vineyadezaM gatvA 'brUyAd' vadediti, yacca brUyAttaddarzayitumAha-sAdhuM zmazAnAdiSu parikramaNAdikAMkriyAM kurvANamupasaGkramya-upetya pUrvasthito gRhasthaH prakRtibhadrako'bhyupetasamyaktvo vA sAdhvAcArAkovidaH sAdhumuddizyaitadbrUyAt-yathaite labdhAyalabdhabhojinaH tyaktArambhAH sAnukrozAH satyazucaya eteSu nikSiptamakSayamityato'hametebhyo dAsyAmItyabhisandhAya sAdhumutpatThite, vakti ca - AyuSman ! bhoH zramaNa ! ahaM saMsArAvarNavaM samuttitIrSuH 'khaluH' vAkyAlaGkAre 'tavArthAya ' yuSmannimittaM azanaM vA pAnaM vA khAdimaM vA svAdimaM vA tathA vastraM vA patadgrahaM vA kambalaM vA pAdapuJchanaM vA samuddizya-Azritya kiM kuryAditi darzayati-paJcendriyocchvAsanizvAsAdisa-manvitAH prANinastAn, abhUvan bhavanti bhaviSyanti ceti bhUtAni tAni, tathA jIvatavanto jIvanti jIviSyantIti vA jIvAH tAn, saktAH sukhaduHkheSviti sattvAstAn samAramya - upamardya, tathAhi Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-8, uddezaka:2 279 azanAdyArambhe prANyupamardo'vazyaMbhAvI, etacca samastaM vyastaM vA kazaacipratipadyeta, iyaM cAvizuddhikoTirgRhItA, sA cemaa||1|| "AhAkammuddesiamIsajjA bAyarA ya paahuddiaa| pUiaajjhoyarago uggamakoDI achbbheaa||" vizuddhikoTiMdarzayati-'krItaM' mUlyena gRhItaM pAmacciM tiaparasmAducchinnamudyatakaMgRhItaM, balAtkAritayA vA'nyasmAdAcchidya rAjopasRSTo vA'nyebhyo gRhibhyaH sAdhordAsyAmItyAcchindyAt, tathA anisRSTaM' parakIyaM yattadantike tiSThati naca pareNa tasya nisRSTaM-dattaM tadanisRSTaM, tadevaMbhUtamapi sAdhordAnAya pratipadyate, tathA svagRhAdAhRtya 'ceemi'tti dadAmi tubhyaM vitarAmi, evamazanAdikamuddizya brUyAt, tathA 'AvasathaM vA' yuSmadAzrayaM samucchRNomi AderArabhyApUrvaM karomi saMskAraMvA karomItyevaMprAJjaliravanatottamAGgaH sanazanAdinA nimantrayet, yathA-bhuzvAzanAdikaM matsaMskRtAvasathevasetyAdi, dvivcnbhuvcneapyaayojye|saadhunaatusuutraarthvishaardenaadiinmnsken pratiSedhitavyamityAha AyuSman ! zramaNa ! bhikSo ! taM gRhapatiM samanasaM savayasamanyathAbhUtaM vA pratyAcakSIta, kathamiticeddarzayati-yathAAyuSyamana! bhogRhapate! nakhalutavaivaMbhUtaMvacanamahamAdriyekhaluzabdo'pizabdArthe, saca samuccaye, nApitavaitadvacanaM parijAnAmi' AsevanaparijJAnena parividadhe'hamityarthaH, yastvaM mama kRte'zanAdi prANyupamardaina vidadhAsi yAvadAvasathasamucchrayaM vidadhAsi, bho AyuSman gRhapate ! virato'hamevambhUtAdanuSThAnAt, katham ?- etasya-bhavadupanyastasyAkaraNatayetyato bhavadIyamabhyupagamaM na jaane|'hmiti // tadevaM prasahyAzanAdisaMskArapratiSedhaH pratipAdito, yadi punaH kazcidviditasAdhvabhiprAyaH pracchannameva vidadhyAttadapi kutazcidupalabhya pratiSedhayedityAha - mU. (216) se bhikkhuM parikkamijja vA jAva huratthA vA kahiMci viharamANaM taM bhikkhuM uvasaMkamittugAhAvaIAyagayAe pehAe asaNaM vA 4 vatthaM vA 4 jAva AhaTTaceei AvasahaMvA samussiNAi bhikkhU parighAseTha, taM ca bhikkhU jANijjA sahasammaiyAe paravAgaraNeNaM annesiM vA succA-ayaMkhalu gAhAvaImama aTThAe asaNaMvA 4 vatthaM vA 4 jAva AvasahaMvA samussiNAi, taMca bhikkhU paDilehAe AgamittA ANavijA aNAsevaNAe -ttibebhi / / vR. taM bhiDuM kvacit zmazAnAdau viharantamupasaGkramya prAJjalirvanditvA gRhapatiH prakRtibhadrakAdikaH kazcidAtmagatayA prekSayA'nAviSkRtAbhiprAyaHkenacidalakSyamANoyathA'hamasya dAsyAmItyazanAdikaMprANyupamardainArabheta, kimarthamiticeddarzayati-tadazanAdikaMbhikSu parighAsayituM bhojayituM, sAdhubhojanArthamityarthaH, AvasathaMca sAdhubhiradhivAsayitumiti, tadazanAdikaM sAdhdharthaM niSpAditaM bhikSuH 'jAnIyAt' paricchindyAta, kathamityAha-svasanmatyA paravyAkaraNena vA tIrthakaropadiSTopAyena vAanyebhyo vA tatparijanAdibhyaH zrutvAjAnIyAditi vartate, yathA'yaMkhalu gRhapatirmadarthamazanAdikaMprANyupamardaina vidhAyamAdadAtyAvasathaMca samucchRNoti, tadbhikSuH samyak 'pratyupekSya' paryAlocyAvagamya ca jJAtvA 'jJApayet' taM gRhapatimanAsevanayA yathA'nena vidhAnenopakalpitamAhArAdikaM nAhaM bhuje evaM tasya jJApanaM kuryAd, yadyasau zrAvakastato lezataH piNDaniyukti kathayed, anyasya ca prakRtibhadrakasyodgamAdidoSAnavirbhAvayet prAsukadAnaphalaM Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 AcArAGga sUtram 1/-18/2/216 ca prarUpayet, yathAzaktito dharmakathAM ca kuryAt, tdythaa||1|| "kAle deze kalpyaM zraddhAyuktena zuddhamanasA ca / satkRtya ca dAtavyaM dAnaM prayatAtmanA smyH||" (tathA) - // 2 // "dAnaM satpuruSeSu svalpamapi guNAdhikeSu vinyen| vaTakaNikeva mahAntaM nyagrodhaM satphalaM kurute|| // 3 // duHkhasamudraM prAjJAstaranti pAtrArpitena daanen| laghuneva makaranilayaM vaNijaH sadyAnapAtreNa // " ityAdi, itiradhikAraparisamAptI, bravImItyetatpUrvoktaM vakSyamANaM cetyAha mU. (217) bhikkhuM ca khalu puTThA vA apuTThA vA je ime Ahacca gaMthA vA phusaMti, se haMtA haNaha khaNaha chiMdaha dahaha parayaha Alupaha vilupaha sahasAkAreha vipparAmusaha, te phAse dhIro puTTho ahiyAsaeaduvAAyAragoyaramAikkhe, takkiyAnamaNelisaMaduvAvaiguttIe goyarassaanupuveNa saMmaM paDilehaNaM Ayatagutte buddhehiM eyaM eveiyN|| vR.'caH' samuccaye 'khaluH' vAkyAlaGkAre bhikSaNazIlo bhikSustaM bhikSu pRSTavA kazcidyathA bho bhikSo ! bhavadarthamazanAdikamAvasathaM vA saMskariSye'nanujJAto'pi tenAsau tatkarotyavazyamayaM cATubhirbalAtkAreNa vA grAhayiSyate, aparastvISatsAdhvAcAravidhijJo'to'pRSTaiva chadmanA grAhayiSyAmItyAbhisandhAyAzanAdikaM vidadhyAt, sacatadaparibhogezraddhAbhaGgAccATuzatAgra-haNAcca roSAvezAniHsukhaduHkhatayA'lokajJAityanuzayAcca rAjAnusRSTatayAca nyakArabhAvanAtaHpradveSamupagato hananAdikamapi kuryAditi darzayati-ekAdhikAre bahvatidezAdya ime praznapUrvaka- mapraznapUrvakaM vA AhArAdikaM 'granthAt mahato dravyavyayAd 'AhRtya' DhaukitvAAhRtagranthAvA-vyayIkRtadravyAvA tadaparibhoge 'spRzanti' upatApayanti, kathamiti ceddarzayati sa' IzvarAdiH pradviSTaH san hantA svato'parAMzca hananAdau codayati, tadyathA-hatainaM sAdhu daNDAbhi-kSaNuta'vyApAdayata chinnahastapAdAdikaM dahata agnyAdinA pacata urumAMsAdikaM lumpata vastrAdikaM vilumpata sarvasvAH pahAreNa sahasAt kArayata-AzupaJcatvaMnayata tathA vividhaMparAmazatanAnIpIDAkaraNairbAdhayata, tAMzcaivambhUtAn 'sparzAn' duHkhavizeSAn 'dhIraH' akSobhyaH taiH sparzaH spRSTaH sannadhisaheta, tathAparaiH kSutpipAsAparISahaiH spRSTaH sannadhisaheta, natupunarupasargaH parISahai tarjito viklavatAmApannastaduddezikAdikamabhyupeyAdanukUlairvAsAntvavAdAdibhirupasargitonAdadyAd, apitu sati sAmarthya jinakalpikAdanyaH AcAragocaramAcakSItetyAha-nAnAvidhopasargajanitAn sparzAnadhisaheta, athavAsAdhUnAmAcAragocaram-AcArAnuSThAnaviSayaMmUlottaraguNabhedabhinnamAcakSIta, na punarnayairdravyavicAraM, tatrApi mUlaguNasthairyArthamuttaraguNAn tatrApi piNDaiSaNAvizuddhimAcakSIta, atra ca piNDaiSaNAsUtrANi paThitavyAni, apic||1|| "yatsvayamaduHkhitaM syAnna ca paraduHkhe nimittabhUtamapi / __ kevalamupagarhakaraM dharmakRte tadbhaveddeyam // " ... kiMsarvasya sarvaMkathayet ?, neti darzayati-'takkayitvA' paryAlocyapuruSaM, tadyathA-ko'yaM puruSaH kaJcanato'bhigRhIto'nabhigRhItomadhyasthaprakRtibhadrako vetyevamupayujya yathArhaM yathAzakti Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 8, uddezaka:3 281 cAvedayeta, satyAMcazaktau paJcAvayavenAnyathA vA vAkyenAnIdazam-ananyasadRzaMsvaparakSasthApanAvyudAsadvAreNAvedayediti, athasAmarthyavikalaH syAtkupyativAkathyamAne'sAvanukUlapratyanIkastato vAgguptirvidheyetyAha-sati sAmarthya zrRNvati vA dAtari AcAragocaramAcakSIta, 'athave'tyanyathAbhAvetuvAgguptayAvyavasthitaHsannAtmahitamAcaran 'gocarasya piNDavizuddhayAderAcAragocarasya 'AnupUrvyA' udgamapraznAdirUpayA samyagazuddhiM pratyupekSeta, kimbhUtaH?-AtmaguptaH san, satatopayukta ityarthaH, naitanmayocyataityAha-'buddhaiH kalpyAkalpyavidhijJaiH 'etat pUrvoktaM praveditam // etadvA vakSyamANamityAha mU. (218) se samaNunne asamaNunassaasamaNaM vAjAva no pAijjA no nimaMtijA no kujjA veyAvaDiyaM paraM ADhAyamANe ttibebhi| vR.na kevalaM gRhasthebhyaH kuzIlebhyo vAakalpyamitikRtvA''hArAdikaMna gRhNIyAt, sa samanojJo'samanojJAya tat pUrvoktamazanAdikaM na pradadyAt, nApi param-atyarthamAdriyamANo'zanAdinimantraNato'nyathA vA teSAM vaiyAvRttyaM kuryAditi, brviimiitishbdaavdhikaarprismaaptyrtho| kimbhUtastarhi kimbhUtAya dadyAdityAha - mU. (219) dhammamAyANaha paveiyaM mAhaNeNa maimayA samaNunne samaNunassa asaNaM vAjAva kujjA veyAvaDiyaM paraM aaddhaaymaanne|-ttibemi / vR.'dharmaM dAnadharmAMjAnIta yUyaM praveditaM kathitaM, kena?-zrIvarddhamAnasvAminA, kimbhUtena 'matimatA' kevalinA, kimbhUtaM dharmamiti darzayati-yathA samanojJa;-sAdhurudyaktavihArIaparasmaisamanojJAya cAritravate saMvignAya sAmbhogikAyaikasAmAcArIpraviSTayAzanAdikaM caturvidhaM tathA vastrAdikamapicaturddhA pradadyAt' prayacchet, tathA tadarthaM ca nimantrayet, pezalamanyadvA vaiyAvRttyamaGgamardanAdikaM kuryAt, naitadviparyastebhyogRhasthebhyaH kutIrthikebhyaH pArzvasthAdibhyo'saMvignebhyo'samanojJebhyo vetyetatpUrvoktaM kuryAditi, kintusamanojJebhya evaparam-atyarthamAdriyamANastadarthasIdaneparamuttapyamAnaH samyagvaiyAvRttyaM kuryAt, tadevaMgRhasthAdayaH kuzIlAdayastyAjyA itidarzitam, ayaMtuvizeSo-gRhasthebhyoyAvallabhyate tAvadgRhyate, kevalamakalpanIyaM pratiSidhyate, asamanojJebhyastu dAnagrahaNaM prati sarvaniSedha iti / iti bravImizabdau pUrvavad / * adhyayanaM-8 - uddezaka-2 -samAptaH adhyayana-8 - uddezakaH3:vR.ukto dvitIyoddezakaH, sAmprataMtRtAya Arabhyate, asyacAyamabhisambandha;-ihAnantaroddezake'kalpanIyAhArAdipratiSedho'bhihitastatpratiSedhakupitasyadAturyathAvasthitapiNDadAnaprarUpaNA ca, tadihApyAhArAdinimittaM praviSTena zItAdyaGgotvakampadarzanAnyathAbhAvavato gRhapateryathAvasthitapadArthAvedanatogItArthena sAdhunA'sadArekA'paneyetyanena sambandhanAyAtasyAsyoddezakasyasUtrAnugame sUtramuccArayitavyaM, taccedam - Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/8/3/220 mU. (220) majjhimeNaM vayasAvi ege saMbujjhamANA samuTThiyA, succA mehAvI vayaNaM paMDiyANaM nisAmiyA samiyAe dhamme AriehiM paveie te aNavakaMkhamANA aNaivAemANA apariggahemANA no pariggahAvaMtI savvAvaMti ca NaM logaMsi nihAya daMDaM pANehiM pAvaM kammaM akuvvamANe esa mahaM agaMthe viyAhie, oe juimassa kheyanne uvavAyaM cavaNaM ca naccA / vR. iha trINi vayAMsi yuvA madhyamavayA vRddhazceti, tatra madhyabhavayAH paripakvabuddhitvAddhamarha ityAdau darzayati-madhyamena vayasA'pyeke sambudhyamAnAH dharmmacaraNAya samyagutthitAH samutthitA iti, satyapi prathamacaramavayasorutthAne yato bAhulyAdyogyatvAcca prAyo vinivRtta bhogakutUhala iti niSpratyUhadharmmAdhikArIti madhyamavayograhaNaM / kathaM sambudhyamAnAH samutthitA ityAha-iha trividhAH sambudhyamAnakA bhavanti, tadyathA svayaMbuddhAH pratyekabuddhAH buddhabodhitAzca, tatra buddhabodhitenehAdhikAra iti darzayati- 'medhAvI' maryAdAvyavasthitaH 'paNDitAnAM' tIrthakRdAdInAM 'vacanaM' hitAhitaprAptiparihArapravarttakaM 'zrutvA' AkarNya pUrvaM pazcAt 'nizamya' avadhArya samatAmAlambeta, kimiti ? - yataH samatayA-mAdhyasthyenAryaiH- tIrthakRdbhirdhammaH zrutacAritrAkhyaH 'praveditaH' Adau prakarSeNa vA kathita iti, te ca madhyame vayasi zrutvA dharmaM sambudhyamAnAH samutthitAH santaH kiM kuryurityAhate niSkrAntAH mokSamabhi prasthitAH kAmabhogAnabhikAGkSantaH tathA prANino'natipAtayantaH parigrahamaparigRhNantaH, AdyantayorgrahaNe madhyopAdAnamapi draSTavyam, tathA mRSAvAdamavadanta ityAdyapi vAcyam, evambhUtAH svadehe'pyamamatvAH 'savvAvaMti' tti sarvasminnapi loke, caH samuccaye saca bhinnakramaH, 'Nam' iti vAkyAlaGkAre, no parigrahavantazca bhavantItiyAvat, kiMca- prANino daNDayatIti daNDa:paritApakArI taM daNDaM prANiSu prANibhyo vA 'nidhAya' kSiptvA tyaktvA 'pApaM pApopAdAnaM 'karmma' aSTAdazabhedabhinnaM tat 'akurvANaH' anAcaranneSu mahAn na vidyate granthaH sabAhyAbhyantaro'syetyagranthaH 'vyAkhyAtaH' tIrthakaragaNadharAdibhiH pratipAdita iti / kazcaivambhUtaH syAdityAha - 'ojaH' advitIyo rAgadveSarahitaH 'dyutimAn ' saMyamo mokSo vA tasya 'khedajJo' nipuNo devaloke'pyupapAtaM cyavanaM ca jJAtvA sarvasthAnAnityatAhitamatiH pApakarmmavarjI syAditi / kecittu madhyamavayasi samutthitA api parISahendriyaiglAnatAM nIyanta iti darzayitumAha - mU. (221) AhArovacayA dehA parIsahapabhaMgurA pAsaha ege savviMdiehiM parigilAyamANehiM bR. AhAreNopacayo yeSAM te AhAropacayAH, ke te? - dihyanta iti dehAstadabhAve tu mlAyante mriyante vA, tatha 'parISahaprabhaJjinaH' parISahaiH sadbhirbharA dehA bhavanti, tatazcAhAropacitadehA api prAptaparISahA vAtAdikSobheNa vA pazyata yUyameke klIbAH sarvairindriyaiglayamAnaiH klIbatAmIyuH, tathAhi kSutpIDito na pazyati na zrRNoti na jighratItyAdi, tatra kevalino'pyAhAramantareNa zarIraM glAnabhAvaM yAyAd AstAM tAvadaparaH prakRtibhaGgurazarIra iti, 282 syAnmataM- akevalyakRtArthatvAt kSudvedanIyasadbhAvAccAhArayati dayAdIni vratAnyanupAlayati, kevalI tu niyamAt setsyatItyataH kimarthaM zarIraM dhArayati ? taddharaNArthaM cAhArayatIti ?, atrocyate, tasyApi catuH kArmmasadbhAvAnnaikAntena kRtArthatA, tatkRte zarIraMbibhRyAt, tadhdharaNaMca nAhAramantareNa, kSudvedanIyasadbhAvAcceti, tathAhi - vedanIyasadbhAvAttatkRtA ekAdazApi parISahAH kevalino vyastasamastAH prAduSSyanti ityata AhArayatyeva kevalIti sthitam, ata AhAramRte Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-8, uddezakaH3 283 glAnatendriyANAmiti pratipAditaM // viditavedyazca parISahapIDito'pi kiM kuryAdityAha - mU. (222) oe dayaM dayai, je saMnihANasatthassakheyanne se bhikkhU kAlanne balanne mAyanne khaNane viyaNanne pariggahaM amamAyamANe kAleNuhAiAapaDinne duhaochaittA niyaaii| vR. 'ojaH' eko rAgAdirahitaH san satyapi kSutpisAdiparISahe 'dayAmeva dayate' kRpA pAlayati, naparISahaiH tarjito dyaaNkhnnddytiityrthH| kaH punardayAM pAlayatItyAha-yo hi laghukarmA samyanidhIyate nArakAdigatiSu yena tatsannidhAnakarma tasya svarUpanirUpakaMzAstraM tasya khedajJonipuNo, yadivAsanidhAnasya-karmaNaHzastraM-saMyamaHsannidhAnazastraMtasyakhedajJaH-samyaksaMyamasya vettA, yazca saMyamavidhijJaH sa bhikssuH| __kAlajJaH-ucitAnucitAvasarajJaH, etAnica sUtrANi lokavijayapaJcamoddezakavyAkhyAnusAreNa netavyAnIti, tathA valajJo mAtrajJaH kSaNajJo vinayajJaH samayajJaH parigrahamamatvena acaran kAlenotthAyI apratijJaH ubhayatazcettA, sacaivambhUtAH saMyamAnuSThAne nizcayena yaatiniryaatiiti|| tasya ca saMyamAnuSThAne parivrajato yatsyAttadAha - mU. (223) taMbhikkhaM sIyaphAsaparivevamANagAyaMuvasaMkamittA gAhAvaIbUyA-AusaMto samaNA! nokhalutegAmadhammAuvvAhaMti?,AusaMtogAhAvaI!nokhalu mamagAmadhammAuvAhaMti, sIyaphAsaMcanokhalu ahaM saMcAemiahiyAsittae, no khalu me kappaiagaNikAyaMujjAlittae vA kAyaM AyAvittaevApayAvittae vA annesiMvAvayaNAo, siyAsa evaM vayaMtassaparoagaNikAyaM ujjAlittA pajjAlittA kAyaM AyAvijja vA payAvijja vA, taM ca bhikkhU paDilehAe AgamittA ANavijjA aNAsevaNAe -ttibemi| vR. 'tam' antaprAntAhAratayA nistejasaM niSkiJcanaM bhikSaNazIlaM bhikSumatikrAntasoSmayauvanAvasthaMsamyakatvakrANAbhAvatayAzItasparzaparivepamAnagAtraMupasaGakramya-AsannatAmetya gRhapatiH-aizvaryoSmAnugatomRganAbhyunaviddhakazmIrajabahalarasAnuliptadehomInamadAgurughanasAradhUpitarallikAcchAditavapuHprauDhasImantinIsandohaparivRtto vArtIbhUtazItasparzAnubhavaHsa kimayaM munirupahasitasurasundarIrUpasampadomatsImantinIravalokyasAttvikabhAvopetaHkampateutazItenetyavaM saMzayAno brUyAt-bhoAyuSman! zramaNa! kulInatAmAtmana AvirbhAvayanpratiSedhadvAreNa praznayatinobhavantaMgrAmadhAH -viSayAut-prAbalyena bAdhante?,evaMgRhapatinokteviditAbhiprAyaHsAdhurAhaasya higRhapaterAtmasaMcittyA'GganAvalokanA''viSkRtabhAvasyAsatyAzaGkA'bhUduato'hamasyApanayAmItyevamabhisandhAya sAdhurbabhASe-AyuSman ! gRhapate! 'no khalu' naiva grAmadhA mAmudbadhante, yatpunarvepamAnagAtrayaSTiM mAmIkSAMcakRSe tacchItasparzavijRmmitaM, na manasijavikAraH, zItasparzamahaM na khalu zaknomyadhisoDhuM, evamuktaH san bhaktikaruNAsAkSiptahRdayobrUyAt-suprajvalitamAzuzukSaNi kimitinasevase?,mahAmunirAhabho gRhapate! na khalu me kalpate'gnikAyaM manAga jvAlayituM (ujjavAlayituM) prakarSeNa jvAlayituM prajvAlayituM svato jvalitAdau 'kArya' zarIramISat tApayitumAtApayituM vA prakarSeNa tApayituM pratApayituMvA, anyeSAM vAvacanAtmamaitkartuna kalpate, yadivA'gnisamArambhAyAnyo vA vaktuMna kalpate mameti |tNcaivNvdntN sAdhumavagamya gRhapatiH kadAcidetatkuryAdityAha Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 1/-/8/3/223 syAt- kadAcitsa - paro gRhastha evamuktanItyA vadataH sAdhoragnikAryamujvAlayya prajvAlayya vA kAyamAtApayet pratApayedvA, taccojjvAlanAtApanAdikaM bhikSuH 'pratyupekSya' vicArya svasanmatyA paravyAkaraNenAnyeSAM vA'ntike zrutvA - avagamya jJAtvA taM gRhapatimAjJApayet - pratibodhayet, kayA ? - anAsevanayA, yathaitat mamAyuktamAsevituM bhavatA tu punaH sAdhubhaktayanukampAbhyAM puNyaprAgbhAropArjanamakArIti, bravImitizabdAvuktArthau / adhyayanaM - 8 - uddezakaH 3 - samAptaH 284 -: adhyayanaM 8 - uddezaka:- 4 : vR. uktastRtIyoddezakaH, sAmprataM caturthaM Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantaroddezake gocarAdigatena zItAdyaGgavikAradarzanAnyathAbhAvApannasya gRhasthasyAsadArekA vyudastA, yadi punargRhasthAbhAve yoSita evAnyathAbhAvAbhiprAyeNopasagyeyuH tato vaihAnasagArddhapRSThAdikaM maraNamapyavalambanIyaM, kAraNAbhAve tu tanna kAryamityetatpratipAdanArthamidamArabhyata ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram mU. (224) je bhikkhU tihiM vatthehiM parivusie pAyacautthehiM tassa NaM no evaM bhavaicautthaM vatthaM jAissAmi, se ahesaNijjAiM vatthAiM ijjA ahApariggahiyAiM vatthAiM dhArijjA, no dhoijjAno dhoyarattAiM vatthAiM dhArijjA, apaliovamANe gAmaMtaresu omacelie, eyaM khuvatyadhArissa sAmaggiyaM / vR. iha pratimApratipanno jinakalpiko vA acchidrapANiH, tasya hi pAtraniryogasamanvitaM pAtraM kalpatrayaM cAyamevaughopadhirbhavati naupagrahikaH, tatra zizirAdau kSaumikaM kalpadvayaM sArddhahastadvayAyAmaviSkammaM tRtIyastvaurNikaH, sa ca satyapi zIte nAparamAkAGkSatItyetaddarzayatiyo bhikSuH tribhirvastraiH 'paryuSito' vyavasthitaH, tatra zIte patatyekaM kSaumikaM prAvRNoti, tato'pi zItAsahiSNutayA dvitIyaM kSaumikaM punarapi atizItatayA kSaumikakalpadvayopayarNikamiti, sarvathaurNikasya bAhyAcchAdanatA vidheyA, kimbhUtaistribhirvastrairiti darzayati-'pAtracaturthaiH' patantamAhAraM pAtIti pAtra, tadgrahaNena ca pAtraniryogaH saptaprakAro' pigRhItaH, tena vinA tadgahaNAbhAvAt, sa cAyam 119 11 "pattaM pattAbaMdho pAyaTTavaNaM ca pAyakesariA / paDalAi rayattANaM ca gocchao pAyanijjogo' 99 tadevaM saptaprakAraM pAtra kalpatrayaM rajoharaNaM 1 mukhavastrikA 2 cetyevaM dvAdazadhopadhiH, stasyaivambhUtasya bhikSoH 'Nam' iti vAkyAlaGkAre 'naivaM bhavati' nAyamadhyavasAyo bhavati, tadyathA-na mamAsminkAle kalpatrayeNa samyak zItApanodo bhavatyatazcaturthaM vastramahaM yAciSye, adhyavasAyaniSedhe ca tadyAcanaM dUrotsAditameva, yadi punaH kalpatrayaM na vidyate zItakAla - zcApatitastatau'sau jinakalpikAdiryathaiSaNIyAni vastrANi yAceta utkarSaNApakarSaNa-rahitAnyaparikarmANi prArthayediti, tatra "uddiTTha 1 pahe 2 aMtara 3 ujjhiyadhammA 4 ya" catotasrovastraiSaNA bhavanti, tatra cAdhastanyordvayoragraha itarayostu grahaH, tatrApyanyatarasyAmabhigraha iti, yAJcAvAptAni ca vastrANi yathAparigRhItAnI dhArayet, na tatrotkarSaNadhAvanAdikaM parikarmma kuryAd Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 285 zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-8, uddezaka:4 etadevadarzayitumAha-nodhAvetprAsukodakenApinaprakSAlayet, gacchavAsinohyaprAptavarSAdau glAnAvasthAyAMvAprAsukodakenayatanayAdhAvanamujJAtaM, natujinakalpikasyeti, tathA nadhautaraktAni vastrANidhArayet, pUrvadhautAnipazcAdraktAnIti, tathA grAmAntareSugacchanvastrANyagopayanvrajed, etaduktaM bhavati-tathAbhUtAnyasAvantaprAntAni bibharti yAni gopanIyAni na bhavanti, tadevamasAvavamacelikaH, avamaMca taccelaM cAvamacelaM pramANataH parimANato mUlyatazca, tadyasyAstyasAvavamacelika ityetat-pUrvoktaM 'khuH' avadhAraNe, etadeva vastradhAriNaH sAmagyaM bhavati-eSaiva trikalpAtmikA dvAdazaprakAraudhikopadhyAtmikA vA sAmagrI bhavati, nApareti // zItApagame tAnyapi vastrANi tyAjyAnItyetaddarzayitumAha mU. (225) aha puNa evaM jANijjA-uvAikkaMte khalu hemaMte gimhe paDivanaahAparijunAI vatthAI parivijjA, aduvA saMtaruttare aduvA omacele aduvA egasADe aduvA acele| 1. yadi tAni vastrANyaparahemantasthitisahiSNUni tata ubhayakAlaM pratyupekSayan bibharti, yadi punarjIrNadazyAnijIrNAnItijAnIyAt tataH parityajatItyanena sUtreNa darzayati, athapunarevaM jAnIyAdyathA'pakrAntaH khalvayaMhemantogrISmaHpratipannaHapagatAzItapIDAyathAparijIrNAnyetAni vastrANi, evamavagamya tataH pariSThApayet-parityajediti, yadi punaH sarvANyapi na jIrNAni tato yadyaJjIrNaM tattatpariSThApayet, pariSThApya ca nissaGgo viharet, yadi punaratikrAnte'pi zizire kSetrakAlapuruSaguNAdmavecchItaM tataH kiM kartavyamityAha apagate zIte vastrANi tyAjyAni, athavA kSetrAdiguNAddhimakaNini vAte vAti satyAtmaparitulanArthaM zItaparIkSArthaM ca sAntarottaro bhavet-sAntaramuttaraM-prAvaraNIyaM yasya sa tathA, kvacitrAvRNotikvacitpAvavartibibharti, zItAzaGkayA nAdyApiparityajati, athavA'vamacela ekakalpaparityAgAt dvikalpadhArItyarthaH, athavA zanaiH zanaiH zIte'pagacchati sati dvitIyamapi kalpaMparityajettataekazATakaH saMvRtaH,athavA''tyantikezItAbhAvetadapi parityajedato'celo bhavati, asau mukhvstrikaarjohrnnmaatropdhiH| kimarthasAvekaikaM vastraM parityajedityAha mU. (226) lAghaviyaM AgamamANe, tave se abhisamannAgae bhavai vR. laghorbhAvolAghavaMlAghavaM vidyateyasyAsaulAghavika(sta)mAtmAnamAgamayan-ApAdayan vastraparityAgaM kuryAt, zarIraropakaraNakarmaNi vA lAghavamAgamayan vastraparityAgaM kuryAditi / tasya caivambhUtasya kiM syAdityAha-'se' tasya vastraparityAgaM kurvataH saadhostpo|'bhismnvaagtN bhavati, kAyaklezasya tapobhedatvAt, uktaMca-"paMcahiM ThANehiMsamaNANaM niggaMthANaM acelagatte pasatthe bhavati, taMjahA-appA paDilehA 1 vesAsie rUve 2 tave aNumae 3 lAghave pasatye 4 viule iMdiyaniggahe 5"||etcc bhagavatA praveditamiti darzayitumAha mU. (227) jameyaM bhagavayA paveiyaM tameva abhisamiccA sabao savvattAe sammattameva smbhijaannijjaa| vR. yadetadmagavatA-vIravarddhamAnasvAminA praveditaM tadevAbhisametya-jJAtvA sarvataH' sarvaiH prakAraiH sarvAtmatayA samyakatvameva samatvaM vA-sacelAcelAvasthayostulyatAM samabhijAnIyAt' AsevanAparijJayA Aseveteti // yaH punaralpasattvatayA bhagavadupadiSTaM naiva samyag jAnIyAtsa Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 AcArAGgasUtram 1/-10/4/227 etadadhyavasAyI syAdityAha mU. (228) jassa NaM bhikkhussa evaM bhavai-puTTho khalu ahamaMsi nAlamahamaMsi sIyaphAsaM ahiyAsittae, se vasumaMsavvasamannAgayapannANeNaM appANeNaM keiakaraNayAe AuTTe tavassiNo hu taM seyaM jamege vihamAie tatthAvi tassa kAlapariyAe, se'vi tattha viaMtikArae, icceyaM vimohAyataNaM hiyaM suhaM khamaMnissesaM ANugAmiyaM-ttibemi / vR. Nam' iti vAkyAlaGkAre yasya bhikSormandasaMhananatayA evambhUto'dhyavasAyo bhavati, tadyathA-spRSTaH khalpahamasmi rogAtaH zItasparzAdibhirvA strayAdyupasagairvA, tato mamAsminnavasare zarIravimokSaMkartuzreyo nAlaM nasamartho'hamasmi, 'zItasparza zItApAditaMduHkhavizeSaMbhAvazItasparza vAstryAdhupasargam adhyAsayitum adhisoDhumityato bhaktaparijJeGgitamaraNapAdapopagamanamutsargataH kartuMyuktaM,nacatasyamamAsminnavasare'vasaroyatomekAlakSepAsahiSNurupasargaH samusthitorogavedanAM vA cirAya soDhuM nAlamato vehAnasaM gArddhapRSThaM vA ApavAdikaM maraNamatra sAmprataM, na punarupasargitastadevAbhyupeyAdityAha sa' sAdhuHvasu-dravyaMsacAtrasaMyamaHsavidyateyasyAsau vasumAn, sarvasamanvAgataprajJAnenA tmanAkazcidarddhakaTAkSanirIkSaNAdupasargasambhavesatyapitadakaraNatayAAsamantAvRtto vyavasthita AvRtto, yadivAzItasparzavAtAdijanitaMduHkhavizeSamasahiSNustacikisAyAakaraNatayAvasumAn sarvasamanvAgataprajJAnenAtmanA AvRtto vyavasthitaiti, sacopasargitovAtAdivedanAMcAsahiSNuH kiM kuryAdityAha-hurhetau yasmAccirAya vAtAdivedanAM soDhumasahiSNuH, yadivA yasmAt sImantanI upasargayitumupasthitA viSabhakSaNodvandhanADupanyAsenApi na muJcati tatastapasvinaH prabhUtatarakAlanAnAvidhopAyopArjitatapodhanasya tadaiva zreyo yadaikaH kazcinijaiH sapatnIko'pavarake pravezitaH ArUDhapraNayapreyasIprArthitastannirgamopAyamalabhamAna AtmodbandhanAya vihAyogamanaM tadA''dadyAdviSaMvA bhakSayet patanaMvA kuryAddIrghakAlaM vAzItasparzAdikamasahiSNuH sudarzanavat prANAn jahyAt / nanu ca vehAnasAdikaMbAlamaraNamuktaM, taccAnAya, tatkathaM tasyAbhyupagamaH?, tathAcAgamaH- "icceeNaMbAlamaraNeNaMmaramANejIveanaMtehiM neraiyabhavaggahaNehiMappANaM saMjoeijAvaaNAiyaMcaNaMaNavayaggaMcAuraMtaMsaMsArakaMtAraM bhujo bhuJjo pariyaTTaItti,atrocyate, naiSadoSo'trAsmAkamArhatAnAM, naikAntataH kiJcipratiSiddhamabhyupagataMvA maithunamekaM vihAya, api tudravyakSetrakAlabhAvAnAzrityatadeva pratiSidhyatetadevacAbhyupagamyate, utsargo'pyaguNAyApavAdo'pi guNAyakAlajJasyasAdhoriti, etaddarzayitumAha-dIrghakAlaMsaMyamapratipAlanaM vidhAyasaMlekhanAvidhinA kAlaparyAyeNa bhaktaparijJAdimaraNaM guNAyeti, evaMvidhe tvavasare tattApivehAnasagArddhapraSThAdimaraNe api kAlaparyAya eva, yadvatkAlaparyAyamaraNaM guNAya evaM vehAnasAdikamapItyarthaH, bahunA'pi kAlaparyAyeNaMyAvanmAtraMkamasiaukSapayatitadasAvalpenApikAlena karmakSayamavApnotIti darzayati ____ "so'pi' vehAnasAdervidhAtA, na kevalamAnupUrvyA bhaktaparijJAdeH kartetyapizabdArthaH, 'tatra' tasmin vehAnasAdimaraNe 'viaMtikArae'tti vizeSeNAntiya'ntiH -antakriyA tasyAH kArako vyantikArakaH, tasyahitasminnavase sadehAnasAdikamautsargikamevamaraNaM, yato'nenApyApavAdikena maraNenAnantAH siddhAH setsyanti ca, upasaJjihIrSurAha-'ityetat' pUrvoktaM vehAnasAdimaraNaM Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM - 8, uddezaka:4 287 vigatamohAnAmAyatanamAzrayaHkarttavyatayA tathA hitamapAyaparihAratayAtathAsukhaMjanmAntare'pi sukhahetutvAttathA kSama' yuktaMprAptakAlatvAttathA niHzresaMkarmakSayahetutvAt tathA AnugAmikaM tadarjitapuNyAnugamanAt, itibravImizabdI pUrvavat / adhyayanaM-8 - uddezakaH-4 samAptaH adhyayana-8, uddezakaH-5:vR.uktazcaturthIddezakaH, sAmprataMpaJcamaArabhyate, asyacAyamabhisambandhaH,ihAnantaroddezake bAlamaraNaMgArddhapRSThAdikamupanyastam, iha tutadviparyastaMglAnabhAvopagatena bhikSuNAbhaktaparijJAkhyaM maraNamabhyupagantavyamityeta pratipAdyate, tadanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram mU. (229) je bhikkhU dohiM vatthehiM parivusie pAyataiehiM tassaNaM no evaM bhavai-taiyaM vatthaM jAissAmi, se ahesaNijjAiM vatthAiMjAijA jAva evaMkhutassa bhikkhussa sAmaggiyaM, aha puNa evaM jANijjA-uvAikvaMte khalu hemante gimhe paDivanne, ahAparijunnAiM vatthAiM parihavijjA, ahAparijunnAiM pariTThavittA aduvA saMtaruttare aduvA omacele aduvA egasADe aduvA acele lAghaviyaM AgamamANe tave se abhisamannAgae bhavai jameyaM bhagavayA paveiyaMtameva abhisamiccA savvaosavvattAesammattameva samabhijANiyA, jassaNaM bhikkhussa evaM bhavai-puTTho abalo ahamasi nAlamahamaMsi gihatarasaMkamaNaM bhikkhAyariyaM gamaNAe, se evaM vayaMtassa paro abhihaDaM asaNaM vA 4 AhaTu dalaijjA, se puvAmeva AloijAAusaMto! no khalu me kappai abhihaDaM asaNaM 4 bhuttae vA pAyae vA anne vA eyappagAre vR. tatra vikalpaparyuSitaH sthavirakalpiko jinakalpiko vA syAt, kalpadvayaparyuSitastu niyamAjjinakalpikaparihAravizuddhikayathAlandikapratimApratipatrAnAmanyatamaH,asminsUtre'padiSTo yobhikSurjinakalpikAdibhyiAMvastrAbhyAMparyuSitovastrazabdasya sAmAnyavAcitvAdekaH kSaumiko'para aurNikaityAbhyAMkalpAbhyAMparyuSitaH-saMyamevyavasthitaH, kimbhUtAbhyAMkalpAbhyAM?-pAtratRtIyAbhyAM paryuSita ityAdyanantaroddezakavanneyaM yAvat 'nAlamahamaMsitti spRSTo'haM vAtAdibhI rogaiH 'abalaH asamarthaH 'nAlaM' na samartho'smigRhAdgRhAntaraM saGakramituM, tathA bhikSArthacaraNaM caryA bhikSAcaryAM tadgagamanAya nAlaM'; nasamarthaMiti, tamevambhUtaMbhikSumupalabhya syAdgRhastha evambhUtAmAtmIyAmavasthA vadataH sAdhoravadato'pi paro gRhasthAdiranukampAbhaktirasArdrahRdayo'bhihataM-jIvopamardanirvRttaM, kiMtad?-azanaMpAnaM khAdimaMsvAdimaMcetyArAdahRtya tasmai sAdhave 'dalaejja';tti ddyaaditi|ten caglAnenApi sAdhunA sUtrArthamanusaratAjIvitaniSpipAsunA'vazyaM martavyamityadhyavasAyinA kiM vidheyamityAha-sajinakalpikAdInAMcaturNAmapyanyatamaH parvameva-AdAveva 'Alocayet vicArayet, katareNodgamAdinA doSeNaduSTametat?,tatrAbhyAhRtamiti jJAtvA'bhyAhRtaMcapratiSedhayet, tadyathA AyuSman gRhapate ! na khalvetanmamAbhihatamabhyAhRtaM ca kalpate azanaM bhoktuM pAnaM pAtumanyadvaitaprakAramAdhAkAdidoSaduSTaMna kalpate, ityevaMtaM gRhapatiM dAnAyodyatamAjJApayediti, pAThAntaraM vA "taM bhikkhuM kei gAhAvaI uvasaMkamittu bUyA-AusaMto samaNA ! ahanaM tava aTae asaNaM vA 4 abhihaDaM dalAmi, se puvvAmeva jANejA-AusaMto gAhAvaI! jannaM tumaM mama aTThAe asaNaMvA 4 abhihaDaM cetesi, no yakhalu me kappai eyappagAraM asaNaM vA 4 bhottae vA pAyae vA, Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 AcArAGga sUtram 1/-18/5/229 annevAtahappagAre"tti,kaNThyaM, tadevaMpratiSiddho'pizrAvakasaMjJiprakRtibhadrakamithyASTInAmanyatam evaM cintayet, tadyathA-eSa tAvat glAno na zaknoti bhikSAmaTituMna cAparaM kaJcana bravIti tadasmai pratiSiddho'pyahaM kenacicchadmanA dAsyAmItyevamabhisandhAyAhArAdikaM Dhokayati, tatsAdhuraneSaNIyamitikRtvA pratiSedhayet // kiMca mU. (230)jassaNaM bhikkhussa ayaM pagappe-ahaM ca khalu paDinnatto apaDinnattehiM gilANo agilANehiMabhikaMkhasAhammiehiM kIramANaMveyAvaDiyaMsAijissAmi, ahaMvAvikhaluappaDinnatto paDinnattassa agilANo gilANassa abhikakha sAhammiyassa kujA veyAvaDiyaM karaNAe AhaTu parinaM aNukkhissAmi AhaDaMca sAijissAmi 1,, ___ AhaTTa parinaM ANakkhissAmi AhaDaM ca no sAijissAmi 2, AhaTTa parinaM no ANakkhissAmi AhaDaM ca sAijjissAmi 3, Aha? parinnaM no ANakkhissAmi AhaDaM ca no sAijissAmi4 evaM se ahAkiTTiyameva dhammasamabhijANamANe saMteviraesusamAhiyalesetatthAvi tassa kAlapariyAe se tattha viaMtikArae, icceyaM vimohAyaNaM hiyaM suhaM khamaMnissesaM AnugAmiyaM -tibemi| vR. "Nam' iti vAkyAlaGkAre yasyata bhikSoH parihAravizuddhikasya yathAlantikasya vA'yaMvakSyamANaH prakalpaH' AcAro bhavati, tadyathA-ahaMcakhalu 'caH' samuccaye 'khaluH' vAkyAlaGkAre ahaM kriyamANaM vaiyAvRttyamaparaiH 'svAdayiSyAmi' abhilaSiSyAmi, kimbhUto'haM ?-pratijJaptovaiyAvRttyakaraNAyAparairuktaH-abhihito yathA tava vayaM vaiyAvRttyaM yathocitaM kurma iti, kimbhUtaiH pareH?-apratijJaptoH-anukteH, kimbhUto'haM-lAno-vikRSTatapasAkartavyatA'zakto vAtAdikSobheNa vAglAna iti, kimbhUtairaparaiH?-aglAnaiH-ucitakartavyasahiSNubhiH, tatraparihAravizuddhikasyAnupArihArikaH karoti kalpasthitAM vA paro, yadi punaste'pi glAnAstato'nye na kurvanti, evaM yathAlandikasyApIti, kevalaM tasya sthavirA api kurvantIni darzayati nirjarAm 'abhikAGgya uddizya 'sAdharmikaiH sazakalpikairekakalpasthairaparasAdhubhirvA kriyamANaMvaiyAvRttyamahaM 'svAdayiSyAmi' abhikAGkSayiSyAmi yasyAyaMya bhikSoH prakalpaH-AcAraH syAt sa tamAcAramanupAlayan bhaktaparijJayA'pijIvitaMjahyAt, na punarAcArakhaNDanaM kuryAditi bhAvArthaH |tdevmnyen sAdharmikeNavaiyAvRttyaM kriyamANamanujJAtaM, sAmprataMsa evAparasya kuryAditi darzayitumAha-'caH' samuccaye apizabdaH punaHzabdArthe, sa ca pUrvasmAdvizeSadarzanArthaH, 'khaluH' vAkyAlaGkAre, ahaMcapunarapratijJaptaH-anabhihitaHpratijJatpasya-vaiyAvRtyakaraNAyAbhihitasyaaglAno glAnasvanirjarAmabhikAGkSaya sAdharmikasya vaiyAvRttyaM kuryAM, kimarthaM ? 'karaNAya tadupakaraNAya tadupakArAyetyarthaH, tadevaMpratijJAMparigRhyApibhaktaparijJayAprANAn jahyAt, na punaH pratijJAmiti sUtrabhAvArthaH / idAnI pratijJAvizeSadvAreNa caturbhaGgikAmAha-ekaH kazcidevambhUtAM pratijJAMgRhNAti, tadyathA-glAnasyAparasya sAdharmikasyAhArAdikamanveSayiSyAmi, aparaM vaiyAvRttyaM yathocitaM kariSyAmi, tathA'pareNa ca sAdharmikeNAhRtamAnItamAhArAdikaM svAdayiSyAmi-upabhokSye, evambhUtAM pratijJAmAhRtya-gRhItvA vaiyAvRttyaM kuryAditi 1, tathA'para AhRtya-pratijJAM gRhItvA yathA'paranimittamanvIkSiSye AhArAdikamAhRtaM cApareNa na Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM-8, uddezaka-5 289 svAdayiSyAmItitathA'para AhRtya pratijJAmevambhUtAM, tadyathA-nAparanimittamanvIkSiSyAmyAhArAdikamAhataM cAnyena svAdayiSyAmIti 3, tathA'para Ahatya pratijJAmevambhUtAM, tadyathAnAnvIkSiSve'paranimittamAhArAdikaM nApyAhRtamanyena svAdayiSyAmIti 4, evambhUtAMcanAnAprakArAMpratijJAMgRhItvAkutazcidglAyamAno'pijIvitaparityAgaMkuryAta, na punaH pratijJAlopamiti / amumevArthamupasaMhAradvAreNa darzayitumAha-evam' uktavidhinA 'sa' bhikSuravagatatattvaH zarIrAdiniSpipAsuH yathAkIrtatameva dharmam-uktasvarUpaM samyagabhijAnanAsevanAparijJayA AsevamAnaH, tathA lAghavikamAgamayanityAdi yaccaturthoddezake'bhihitaM tadatra vAcyamiti, tathA zAntaH' kaSAyopazamAcchrAnto vAanAdisaMsAraparyaTanAvirataH sAvadhAnuSThAnAt zobhanAH samAhRtA-gRhItA lezyAH-antaHkaraNavRttayastaijasIprabhRtayo vAyena sa susamAhRtalezyaH, evambhUtaH san pUrvagRhItapratijJApAlanAsamartho glAnabhAvopagatastapasA rogAtaGkena vA pratijJAlopamakurvan zarIraparityAgAya bhaktapratyAkhyAnaM kuryAt, 'tatrApi' bhaktaparijJAyAmapi tasya' kAlaparyAyeNAnAgatAyAmapikAlaparyAya eva niSpAditaziSyasya saMlikhitadehasya yaHkAlaparyAyomRtyoravasaro'trApi glAnAvasare'sAveva kAlaparyAya iti, karmanirjarAyA ubhayatra samAnatvAt, sa bhikSustatra-glAnatayA'nazanavidhAne vyantikArakaH-karmakSayavidhAyIti / uddezakArthamupa saJjihIrSurAha-sarvaM pUrvavad / adhyayanaM-8-uddezakaH-5 samAptaH adhyayanaM-8-uddezakaH-6:vR.uktaH paJcamoddezakaH, sAmprataMSaSTha Arabhyate, asyacAmabhisambandhaH-ihAnantaroddezake glAnatayA bhaktapratyAkhyAnamuktam, iha dhRtisaMhananAdibalopeta ekatvabhAvanAMbhAvayaniGgitamaraNaM kuryAdityetatpratipAdyata ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdau sUtrAnugame sUtramucAraNIyaM, taccedam mU. (231) je bhikkhU egeNa vatyeNa parivusie pAyAbiIeNa, tassa NaM no evaM bhavaibiiyaM vatthaM jAissAmi, se ahesaNijjaM vatthaM jAijjA ahApariggahiyaM vatthaM dhArilA jAva gimhe paDivanne ahAparijunaMvatthaM parichivi jjA 2 tAaduvAegasADeaduvAacelelAghaviyaM AgamamANe jAvasammattameva smbhijaanniiyaa| vR.gatArthaM / / tasyacabhikSorabhigrahavizeSAtsapAtramekaMvastraMdhArayataH parikarmitamaterladhukarmatayA ekatvabhAvanA'dhyavasAyaH syAditi darzayitumAha mU. (232) jassa NaM bhikkhussa evaM bhavai-ege ahamaMsi na me asthi koi na yAhamavi kassavi, evaMse egAgiNamevaappANaMsamabhijANijjA, lAghaviyaMAgamamANetaveseabhisamannAgae bhavai jAva smbhijaanniyaa| vR. 'Nam' iti vAkyAlaGkAre, yasya bhikSoH "eva'miti vakSyamANaM bhavati, tadyathAeko'hamasmi saMsAre paryaTato na me pAramArthika upakArakartRtve dvitIyo'sti, na cAhamanyasya duHkhApanayanataH kasyacid dvitIya iti, svakRtakarmaphalezvaratvAprANinAM, evamasau sAdhurekAkinametmAnam-antarAtmAnaM samyagabhijAnIyAt, nAsyAtmano narakAdiduHkhatrANatayA 119 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 AcArAGga sUtram 9/-14/6/232 zaraNyo dvitIyo'stItyevaMsaMdadhAno yadyadrogAdikamupatApakAraNamApadyatetattadaparazaraNanirapekSo mayaivaitatkRtaM mayaiva soDhavyamityetadadhyavasAyI samyagadhisahate / kuta etadadhisahata ityata AhalAghaviyamityAdi, caturthoddezakavadatArthaM, yAvat smmttmevsmbhijaanniy'tti||ih dvitIyoddezake udgamotpAdanaiSaNA pratipAditA, tadyathA-'AuphasaMto samaNA!' ahaM khalu tava aTThAe asaNaMvA 4 vatthaM vA paDiggahaM vA kaMbalaM vA pAyapuMchaNaM vA pANAiM bhUyAiMjIvAiM sattAI samAraMbha samuddissaM kIyaM pAmicaM acchejhaM aNisiTuMAhaDhaceemi' ityAdinA grantheneti, tathA'nantaroddezake grahaNaiSaNA pratipAditA, "siyAya se evaM vayaMtassaviparoabhihaDaM asaNaMvA 4 AhahudalaejjA" ityAdinA granthenA tato grAsaiSaNA'vaziSyate, atastapratipAdanAyAha mU. (233) se bhikkhU vA bhikSuNI vA asaNaM vA 4 AhAremANe no vAmAo haNuyAo dAhiNaM haNuyaM saMcArijA AsAemANe, dAhiNAo vAmaM haNuyaM no saMcArijA AsAemANe, se aNAsAyamANe lAghaviyaM AgamamANe tave se abhisamantrAgae bhavai, jameyaM bhagavayA paveiyaMtamevaM abhisamicA savvao sammattameva smbhijaanniyaa| vR.'sa' pUrvavyAvarNito 'bhikSuH sAdhuHsAdhvI vAazanAdikamAhAramudgamotpAdanaiSaNAzuddhaM pratyutpannaM grahaNaiSaNAzuddhaMca gRhItaMsadaGgAritAbhidhUmitavarjamAhArayet, tayozcAGgAritAbhidhUmitayo rAgadveSo nimittaM, tayorapi sarasanIrasopalabdhiH, kAraNAbhAve ca kAryAbhAva itikRtvA rasopalabdhinimittaparihAradarzayati-sabhikSurAhAramAhArayanovAmatohanutodakSiNAMhanUrasopalabdhaye saJcArayedAsvAdayannazanAdikaM, nApi dakSiNato vAmAM saJcArayedAsvAdayana, tatsaJcarAsvAdanena hi rasopalbdhaurAgadveSanimitteaGgAritvAbhidhUmitatve syAtamatoyatkiJcidapyAsvAdanIyaMnAsvAdayeta, pAThAntaraM vA 'ADhAyamANe' AdaravAnAhAre mUrchito gRddho na saJcArayediti, hanvantarasaGakramavadanyatrApi nAsvAdayediti darzayati-sa hyAhAraM caturvidhamapyAhArayan rAgadvaiSo pariharannAsvAdayediti, tathA kutazcinimittAddhanvantaraM saJcArayannapyanAsvAdayan saJcArayediti / kimiti yata Aha-AhAralAghavamAgamayan-ApAdayan no AsvAdayedityAsvAdaniSedhena cAntaprAntAhArAbhyupagamo'bhihitobhavati, evaMcatapaH se tasya bhikSorabhisamanvAgataM bhavatItyAdi gatArthaM yAvat 'sammattameva smbhijaanniy'tti|| tasya cAntaprAntAzitayA'pacitamAMsazoNitasya jaradasthisantataH kriyA'vasIdatkAyaceSTasya zarIraparityAgabuddhiH syAdityAha mU. (234) jassa NaM bhikkhussa evaM bhavai-se gilAmi cata khalu ahaM imami samae imaM sarIraMga anupuvveNa parivahittae, se aNupuvveNaM AhAraM saMvaTTijA, anupuvveNaM AhAraM saMvaTTittA kasAe payaNue kiccA samAhiyacce phalagAyavaTThI uTThAya bhikkhU abhinivuddcce| vR.'Nam' iti vAkyAlaGkAre yasyaikatvabhAvanAbhAvitasya bhikSorAhAropakaraNalAghavaMgatasya "eva miti vakSyamANo'bhiprAyo bhavati, 'se' iti tacchabdArthe tacchabdo'pi vAkyopanyAsArthe, 'caH' zabdasamuccaye khaluH' avadhAraNe, ahaMcAsmin samaye avasare saMyamAvasareglAyAmiglAnimeva gato rUkSAhAratayA tatsamutthena vA rogeNa pIDito'to na zaknomi rUkSatapobhirabhiniSTataM zarIrakamAnupUrvyA-yatheSTakAlAvazyakakriyArUpayA parivoDhuM-nAlamahaM kriyAsu vyApArayitum, asminnavasare idaM pratikSaNaM zIryamANatvAccharIrakamiti matvA sa bhikSurAnupUrvyAcaturthaSaSThAcAmlAdikayAAhAraM saMvartayet' saMkSipetna punadazasaMvatsarasaMlekhanA''nupUrvIha gRhyate, glAnasya Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-8, uddezakaH6 291 tAvanmAtrakAlasthiterabhAvAd, atastatkAlayogyayA''nupUrvyA dravyasaMlekhanArthamA- hAraM nirundhyaaditi| dravyasaMlekhanayA saMlikhya ca yadaparaM kuryAttadAha-SaSThASTamadazamadvAdazAdikayA''nupUrvyA''hAraM saMvartya kaSAyAn pratanUn kRtvA sarvakAlaM hi kaSAyatAnavaM vidheyaM vizeSatastu saMlekhanAvasare ityatastAn pratanUn kRtvA samyagAhitA-vyavasthApitA arcA-zarIraM yena sa samAhitArcaH, niyamitakAyavyApAra ityarthaH, yadivAarcAlezyA samyagAhitA-janitA lezyA yena sa samAhitArcaH, ativizuddhAdhyavasAya ityarthaH, yadivA'rcA-krodhAdyadhyavasAyAtmikA jvAlA samAhitA-upazamitA'rcA yena sa tathA, 'phalaM' karmakSayarUpaM tadeva phalakaM tenApadisaMsArabhramaNarUpAyAmarthaH-prayojanaM phalakApadarthaH sa vidyate yasyAsau phalakApadarthI, yadivA phalakavadvAsyAdibhirubhayato bAhyato'bhyantaratazcAvakRSTaH phalakAvakRSTai tyevaM vigRhyArSatvAt 'phalagAvayaTThI' ityuktaM, yadivA takSyamANo'pi durvacanavAsyAdibhiH kaSAyAmAvatayA phalakavadavatiSThatetacchIlazcetiphalakAvasthAyI, vAsIcandanakalpa ityarthaH, sa evambhUtaHpratidinaM sAkArabhaktapratyAkhyAyI balavati rogAvega utthAya-abhyudyatamaraNodyamaM vidhAyAbhinivRttAHzarIrasantAparahito dhRtisaMhananAdyupeto mahApuruSAcIrNamArgAnuvidhAyIGgitamaraNaM kuryAt / / kathaM kuryAdityAha mU. (235) anupavisittA gAmaM vA nagaraM vA kheDaM vA kabbaDaM vA maDaMbaM vA paTTaNaM vA doNamuhaM vA AgAraM vA AsamaM vA sannivesaM vA negamaM vA rAyahANiM vAlA taNAiMjAijA taNAI jAittA se tamAyAe egaMtamavakkamijA, egaMtamavakkamittA appaMDe appapANe appabIe appaharie apposeappodae apputtigapaNagagamaTTiyamakkaDAsaMtANaepaDilehiya 2 pamajiya2 taNAiMsaMtharijjA, taNAI saMtharittA itthavi samae ittariyaM kuJjA, taM saccaM saccavAI oe tine chinnakahakahe AIyaDhe aNAIe ciccANa bheuraM kAyaM saMvihUya virUvarUve parIsahovasagge assiM vissaMbhaNayAe bheravamaNucinne tatthAvi tassa kAlapariyAe jAva annugaamiyN-tibemi| vR.grasati buddhayAdIn guNAniti gamyo vA'STAdazAnAMkarANAmitigrAmaH, sarvatra vAzabdaH pakSAntaradarzanArthaH, nAtrakaro vidyataiti nakara, pAMzuprAkArabaddhaMkheTaM, kSullakaprAkAraveSTitaM karbarTa, arddhatRtIyagavyatAntAmarahitaMmaDamba, pattanaMtudvidhA-jalapattanaMsthalapattanaMca, jalapattanaM yathA kAnanadvIpaH, sthalapattanaMyathAmathurA, 'droNamukhaM' jalasthalanirgamapravezaM yathA bharukacchaMtAmaliptI vA, 'Akaro' hiraNyAkarAdiH, 'AzramaH' tApasAvasathopalakSita AzrayaH, 'sannivezaH' yAtrAsamAgatajanAvAso janasamAgato vA 'naigamaH' prabhUtataravaNigvargAvAsaH 'rAjadhAnI' rAjAdhiSThAnaM rAjJaH pIThikAsthAnamityarthaH, eteSvetAni vA pravizya tRNAni saMstArakAya prAsukAni darbhavIraNAdikAnikvacidgrAbhAdautRNasvAminamazuSirANitRNAni yAcitvAsatAnyAdAyaikAntegiriguhAdAvapakrAmeda-gacchedekAntaM-raho'pakramya ca prAsukaM mahAsthaNDilaM pratyupekSate, kimbhUtaM tadarzayati-alpAnyaNDAni kITikAdInAM yatra tadalpANDaM tasmin, alpazabdo'trAbhAve vartate, aNDakarahita ityarthaH, tathA'lpAHprANino-dvIndriyAdayo yasmin tattathA, tathA alpAni bIjAni nIvArazyAmAkAdInAM yatra tattathA, tathA alpAni haritAni-dUrbApravAlAdIni yatra tattathA, Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 AcArAgasUtram H8/6/235 tathA'lpAvazyayAye adhastanoparitanAvazyAyaviSuDvarjita, tathA'lpodake maumAntarikSodakarahite, tathottiGgapanakodakamRttikAmaITasantAnarahite, tatrottikaH-pipIlikAsantAnakaH panakobhUmyAdAvullivizeSaHudakamRttikA-acirApkAyArdIkRtAmRttikAmarkaTasantAnako lUtAtantujAlaM, tadevambhUte mahAsthaNDile tRNAni saMstareta, kiM kRtvA?. tat sthaNDilaM cakSuSA pratyupekSya 2, vIpsayA bhRzabhAvamAha, evaM rajoharaNAdinA pramRjya 2,atrApivIpsayAbhRzArthatAsUcitA,saMstIryacatRRNAnyucAraprasravaNabhUmicapratyupekSyapUrvAbhimukhasaMstArakagataH karatalalalATasparzidhRtarajoharaNaH kRtasiddhanamaskAraH AvartitapazcanamaskAro'trApi samaye apizabdAdanyatra vA samaye 'itvara'miti pAdapopagamanApekSayA niyatadezapracArAbhyupagamAdiGgitamaraNamucyate, na tu punaritvaraM sAkAraM pratyAkhyAnaM, sAkArapratyAkhyAnasyAnyasminnapikAle jinakalpikAderasambhavAta, kiMpunaryAvatkathikabhakta-pratyAkhyAnAvasaraiti, itvaraM hi rogAturaH zrAvako vidhatte, tadyathA-yadyahamasmAdrogAt paJcaTaSaira-hobhirmuktaH syAM tato mokSye, nAnyathetyAdi, tadevamitvaram iGgittamaraNadhRtisaMhananAdibalopetaHsvakRtatvagvartanAdikriyo yAvajjIvaM caturvidhAhAraniyamaM kuryAditi, uktNc||1|| "paJcakkhaiAhAraMcaunvihaM niyamao gurusmiive| __ iMgiyadesaMmitahA ciTuMpihu niyamao kuNai // 2 // uvvattai pariattaikAigamAI'viappaNA kunni| savvamiha appaNaciaNa annajogeNa dhitibalio" taceGgitamaraNaM kimbhUtaM kimbhUtazcapratipadyata ityAha-tad iGgittamaraNaMsamyo hitaMsatyaM, -sugatigamanAvisaMvAdanAtsarvajJopadezAcca satya-tathyaM, tathA svato'pisatyaM vadituM zIlamasyeti satyavAdI, yAvajIvaM yathoktAnuSThAnadyathA''ropitapratijJAbhAranirvahaNAdityarthaH, tathA ojaH' rAgadveSarahitaH, tathA 'tIrNaH saMsArasAgaraM, bhAvinimUtavadupacArAttIrNavattIrNaityarthaH, tathA chinA' apanItA kayaM kathamapiyA 'kathA' rAgakathAdikA vikathArUpAyena sa chitrakayaMkayaH, yadivA kathamahamiGgittamaraNapratijJAM nirvahiSye ityevaMrUpA yA kathA sA chinA yena sa chintrakathaMkayaH, duSkarAnuSThAnavidhAyI hi kathaMkathI bhavati, satupunarmahApuruSatayA navyAkulatAmiyAditi, tathAA-samantAdatIvaitAjJAtAparicchinnAjIvAdayo'rthAyenaso'yamAtItArtha AdattArthI vA, yadivA'tItAH-sAmastyenAtikrAntAHarthAH-prayojanAniyasyasatathA, uparatavyApAraityarthaH, tathA A-samantAdatIva ito-gato'nAdyanante saMsAre AtItaH na AtItaH anAtItaH, anAdatto vA saMsAro yena sa tathA, saMsArArNavapAragAmItyarthaH sa evambhUta iGgittamaraNaM pratipadyate, vidhinA 'tyaktvA projjhayasvayameva bhidyate iti bhiduraM-pratikSaNavizarAruM _ 'kAya karmavazAdgRhItamaudArikaMzarIraMtyaktvA, tathA saMvidhUya parISahopasargAnapramathya 'virUparUpAn' nAnAprakArAnsoDhA 'asmin sarvajJapraNIta Agame vimbhaNatayA vizvAsAspade taduktArthAvisaMvAdAdhyavasAyena bhairavaM-bhayAnakamanuSThAnaM klIbairduradhyavasamiGgitamaraNAkhyamanucIrNavAnaanuSThitavAniti, tacca tena yadyapi rogAturatayA vyadhAyi tathApi tatkAlaparyAyAgatatulyaphalamitidarzayitumAha-'tatrApi rogapIDA''hiteGgitamaraNAbhyupagame'pi,nakevalaM Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-8, uddezaka:pa 293 kAlaparyAyeNetyapizabdArthaH, 'tasya kAlajJasya bhikSorasAveva kAlaparyAyaH, karmakSayasyobhayatra samAnatvAditi, Ahaca-sevitatvaviyaMtikArae' ityAdipUrvavadgatArtham, itibravImizabdAvapi kssunnnnaarthaavit| adhyayana-8 uddezakaH-6samAptaH -adhyayanaM-8 uddezakaH-7 :vR. uktaH SaSThoddezakaH, sAmprataM saptamavyAkhyA pratanyate, asya cAyamabhisambandhaH, ihAnantaroddezake ekatvamAvanAmAvitasya dhRtisaMhananAdyupetasyeGgitaramaNamabhihitam, iha tu saivaikatvabhAvanApratimAbhiniSpAdyataitikRtvA'tastAHpratipAdyante, tathA viziSTatarasaMhananopetaca pAdapopagamanamapi vidadhyAdityetaccetyanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram mU. (236) je bhikkhU acele parivusie tassa NaM bhikkhussa evaM bhavai-cAemi ahaM taNaphAsaM ahiyAsittae sIyaphAsaM ahiyAsittae teuphAsaM ahiyAsittae daMsamasagaphAsaM ahiyAsittaeegayareanatareviruvaruvephAseahiyAsittae, hiripaDicchAyaNaMca'haMnosaMcAemi ahiAsittae, evaM se kappei kddibNdhnnNdhaaritte| vR.yobhikSuHpratimApratipanno'bhigrahavizeSAdacelo-gvAsAH 'paryuSitaH' saMyamevyavasthito 'Nam' itivAkyAlazAhAre tasya' 'bhikSoH eva mitivakSyamANo'bhiprAyobhavati, tadyathA-zaknomyahaM tRNasparzamapi soDhuM dhRtisaMhananAdyupetasya vairAgyabhAvanAmAvitAntaHkaraNasyAgamena pratyakSIkRtanArakatiryagvedanA'nubhavasya na me tRNasparzo mahati phalavizeSe'bhyudyatasya kiJcit pratibhAsate, tathA zItoSNadaMzamazakasparzamadhisodumiti, tathA ekatarAn anyatarAMzcAnuphUlapratyanIkAn virUparUvAn 'sparzAn' duHkhavizeSAnadhyAsayituM-sodumiti, kiM tvahaM hI-lajjA tayA guhyapradezasya pracchAdanaMhIpracchAdanaM, taccAhaM tyaktuM na zaknomi, etacca prakRtilajjAlukatayA sAdhanavikRtarUpatayAvAsyAt, evamebhiH kAraNeH 'sa tasya 'kalpate' yujyate kaTibandhanaM colapaTTakaM kartu, sacavistareNacaturaGgulAdhiko hasto dairyeNa kaTipramANa iti gaNanApramANenaikaH, punaretAni kAraNAni na syuH tato'cela eva parAkrameta, acelatayA zItAdisparza samyagadhisaheteti // etapratipAdayitumAha mU. (237) aduvA tattha parakkamaMtaM bhujo acelaM taNaphAsA phusanti sIyaphAsA phusanti teuphAsA phusanti daMsamasagaphAsA phusanti egayare annayare virUvarUve phAse ahiyAsei, acele lAghaviyaM AgamamANe jAva smbhijaanniyaa| vR.saevaMkAraNasadbhAvesativastraMbibhRyAdathavAnaivAsaujiheti, tato'celaevaparAkrameta, taM ca tatra saMyame'celaM parAkramamANaM bhUyaH-punastRNasparzAH spRzanti-upatApayanti, tathA zItoSNadaMzamazakasparzAHspRzantIti, tathaikatarAnanyatarAMzca virUparUvAn sparzAnudIrNAdhisahate asAvacelo'celalAghavamAgayamayannityAdi gatArthaM yAvat 'sammattameva smbhijaanniy'tti|| kiM ca-pratimApratipannaeva viziSTamabhigrahaMgRhIyAt, tadyathA-ahamanyeSAMpratimApratipannAnAmeva kiJciddA syAmi, tebhyo vA grahISyAmItyevamAkAraM caturmaGgikayA'bhigrahavizeSamAha mU. (238) jassa NaM bhikkhussa evaM bhavai-ahaM ca khalu annesi bhikkhUNaM asaNaM vA 4 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 AcArAGgasUtram 1/-18/7/238 AhaTu dalaissAmiAhaDaMca sAijissAmi 1 jassaNaM bhikkhussa evaM bhavai-ahaM ca khalu annesiM bhikkhUNaM asaNaM vA 4 AhaTu dalaissAmi AhaDaM ca no sAissAmi 2 jassa NaM bhikkhussa evaM bhavai-ahaM ca khalu asaNaM vA 4 AhaTTa no dalaissAmi AhaDaM ca sAijissAmi 3 jassa NaM bhikkhussa evaM bhavai-ahaMca khalu annesiM bhikkhUNaM asaNaM vA 4 AhaTu no dalaissAmi AhaDaMca no sAijissAmi4, ahaM ca khalu teNa ahAiriteNa ahesaNijjeNa ahApariggahieNaM asaNeNa vA 4 abhikaGkha sAhammiyassakujAveyAvaDiyaMkaraNAe, ahaMvAviteNaahAiritteNaahesaNijjeNaahApariggahieNaM asaNeNa vA pANeNa vA 4 abhikaGa sAhammiehiM kIramANaM veyAvaDiyaM sAijjissAmilAghaviyaM AgamamANe jAva sammattameva smbhijaanniyaa| vR.etaccapUrvavyAkhyAtameva, kevalamihasaMskRtenocyate-yasya bhikSorevaMbhavati-vakSyamANam, tadyathA-ahaM ca khalvanyebhyobhikSubhyo'zanAdikamAhRtya dAsyamyaparAhRtaM ca svAdayiSyAmItyeko bhaGgakaH 1,tathAyasyabhikSorevaMbhavati, tadyathA-ahaMcakhalvanyebhyo'zanAdikamAhRtyadAsyAmyaparAhRtaM canosvAdayiSyAmItidvitIyaH2 yasyabhikSorevaMbhavati, tadyathAahaMcakhalvanyebhyo'zanAdikamAhRtya no dAsyAmyaparAhRtaM ca svAdayiSyAmIti tRtIyaH 3 tathA yasya bhikSorevaM bhavati, tadyathA-ahaM ca khalvanyebhyo bhikSubhyo'zanAdikamAhRtya no dAsyAmyaparAhRtaM ca no svAdayiSyAmIti caturthaH / / ityevaM caturNAmabhigrahANAmanyataramabhigrahaM gRhNIyAt, ___ athavAeteSAmevAdyAnAMtrayANAMbhaGgAnAmekapadenaivakazcidabhigrahaMgRhNIyAditidarzayitumAhayasya bhikSorevaMbhUto'bhigrahavizeSo bhavati, tadyathA-ahaM ca khalu tena yathA'tiriktenaAtmaparibhogAdhikena yathaiSaNIyena yatteSAM pratimApratipannAnAmeSaNIyamuktam, tadyathA-paJcasu prAbhRtikAsuagrahaH dvayorabhigrahaHtathAyathAparigRhItenAtmArthasvIkRtenAzanAdinAnirjarAmabhikAya sAdharmikasya vaiyAvRtyaM kuryAd, yadyapi te pratimApratipannatvAdekatra na bhuJjate tathApyekabhigrahApAditAnuSThAnatvAtsAmbhogikA bhaNyante, atastasya samanojJasya karaNAyaupakaraNArthaM vaiyAvRtyaM kuryAmityevaMbhUtamabhigrahaM kazcidgRhNati / tathA'paraM darzayitumAha-vAzabdaH pUrvasmAtpakSAntaramAhaapizabdaH punaHzabdArthe, ahaM vA punastena yathAtiriktena yathaiSaNIyena yathAparigRhItenAzanena 4 nirjarAmabhikAjhyasAdharmikaiH kriyamANaMvaiyAvRttyaM syAdayiSyAmi-abhilaSiSyAmi, yo vA'nyaH sAdharmiko'nyasya karotitaM cAnumo dayiSyAmi-yathA suSThu bhavatA kRtamevaMbhUtayA vAcA, tathA kAyena ca prasannaSTimukhena tathA manasAceti, kimityevaMkaroti?-lAghavikamityAdi, gatArthaM ||tdevmnytraabhigrhvaan kSikSuracelaH sacelovAzarIrapIDAyAMsatyAmasatyAMvAAyuHzeSatAmavagamyodyatamaraNaMvidadhyAditidarzayitumAha mU. (239)jassaNaMbhikkhussa evaM bhavai-se gilAmikhalu ahaM imammi samae imaMsarIragaM anupuvveNaM parivahittae, se anupuvveNaM AhAraM saMvaTTijA 2 kasAe payaNue kiccA samAhiyace phalagAvayaTThI uTThAya bhikkhU abhinivvuDace anupavisittA gAmaM vA nagaraM vA jAva rAyahANiM vA taNAiMjAijA jAvasantharijA, Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 295 zrutaskandhaH-1, adhyayanaM - 8, uddezaka:7 itthavisamaekAyaMcajogaMcaIriyaMcapaccakkhAijA, taMsaccaMsaccAvAIoetinnechintrakahakahe AiyaDhe aNAIeciccANaM bheuraMkAyaM saMvihuNiya virUvarUve parIsahovasagge assiM vissaMbhaNAe bheravamaNucinne tatthavi tassa kAlapariyAe, sevi tattha viantikArae, icceyaM vimohAyayaNaM hiyaM suhaM khamaM nissesaM ANugAmiya-ttibemi / vRNamiti vAkyAlaGkAre, yasya bhikSorevaMbhUto-vakSyamANo'bhiprAyo bhavati, tadyathA-glAyAmi khalvahamityAdi yAvattR NAni saMstaret, saMstIrya ca tRNAni yadaparaM kuryAttadAha-atrApi samayeavasarena kevalamanyatrananujJApyasaMstArakamAruhyasiddhasamakSasvata evapaJcamahAvratAropaNaM karoti, tatazcaturvidhamapyAhAraM pratyAcaSTe, tataH pAdapopagamanAya kAyaM ca-zarIraM pratyAcakSIta, tadyogaMca - AkuJcanaprasAraNonmeniSameSAdikam, tathairaNamIryAtAMcasUkSmAMkAyavAggatAMmanogatAMvA'prazastAM pratyAcakSIta, tacca satyaM satyavAdItyadyanantaroddezakavaneyam / itibravImizabdAvapi kSuNNArthAvit adhyayanaM-8, uddezakaH-7 samAptaH adhyayana-8, uddezaka:-8:vR.uktaH saptamoddezaka;, sAmpratamaSTamaArabhyate, asyacAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezakeSu rogAdisambhave kAlaparyAyAgataM parijJeGgitamaraNapAdapopagamanavidhAnamuktam, iha tu tadevAnupUrvIvihAriNAMkAlaparyAyAgatamucyateityanenasambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtramucyatemU. (240) anupuvveNa vimohAI, jAiM dhIrA samAsajja / vasumanto maimanto, savvaM naccA anelisN|| vR. AnupUrvI-kramaH,tadyathA-pravrajyAzikSAsUtrArthagrahaNapariniSThitasyaikAkivihAritvamityAdi, yadivA AnupUrvI-saMlekhanAkramazcatvAri vikRSTAnItyAdi tayA AnupA yAnyabhihitAni, kAni punastAni ?- "vimohAni' vigato moho yeSu yeSAM vA yebhyo vA tAni tathA-bhaktaparijJeGgitamaraNa-pAdapopagamanAniyAnyevaMbhUtAni yathAkramamAyAtAnidhIrAH-akSobhyAH samAsAdya-prApya vasu-dravyaM saMyamastadvanto vasumantaH, tathA mananaM matiH- heyopAdeyahAnopAdAnAdhyavasAyastadvantomatimantaH, tathA sarvaM kRtyamakRtyaMca jJAtvA yadyasyavAbhaktaparijJAnAdikaM maraNavidhAnamucitaM dhRtisaMhana- nAdyapekSayA'nanyasa zam-advitIyam, sarvaM jJAtvA samAdhimanupAlayediti mU. (241) duvihaMpi viittANaM, buddhA dhammassa paargaa| anupuvvIi saGkAe, ArambhAo tiuttttii| vR. kiM ca-dve vidhe prakArAvasyeti dvividhaM tapo bAhyamabhyantaraM ca, tadviditvA-Asevya yadivA mokSAdhikAre vimoktavyaM dvividhaM, tadapibAhyaMzarIropakaraNAdiAntaraMrAgAdi, tadhdheyatayA viditvA tyaktvetyarthaH, heyaparityAgaphalatvAt jJAnasya, 'Na'miti vAkyAlaGkAre, ke viditvA ?'buddhA' avagatatattvAdharmasya-zrutacAritrAkhyasya pAragAH-samyagvettAraH, te buddhA dharmasvarUpavedinaH _ 'AnupUrvyA' pravrajyAdikrameNa saMyamamanupAlya mama jIvataH kazcidguNo nAstItyataH zarIramokSAvasaraH prAptaH tathA kasmai maraNAyAlamahamityevaM 'saMkhyAya' jJAtvA, ArambhaNamArambhaHzarIradhAraNAyAnapAnAdyanveSaNAtmakastasmAt truTyati-apagacchatItyarthaH, subyatyayena paJcamyarthe Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 AcArAgasUtram 1/-12/8/241 caturthI, pAThAntaraM vA 'kammuNAo tiaTTaI' karmASTabhedaM tasmAt truTayiSyatIti truTyati 'vartamAnasAmIpye vartamAnavadve'tyanena bhaviSyatkAlasya vrtmaantaa| mU. (242) kasAe payaNU kiccA, appAhAre titikkhe| aha bhikkhU gilAijjA, AhArasseva antiyaM vR.sacAbhyudyatamaraNAyaMsaMlekhanAMkurvanpradhAnabhUtAM bhAvasaMlekhanAMkuryAdityetaddayitumAhakaSaH-saMsArastasyAyAH kaSAyAH-krodhAdayazcatvArastAnpratanUna kRtvA tato yatkiJcanAznIyAt, tadapinaprakAmamitidarzayati-'alpAhAraH' stokAzISaSThASTamAdisaMlekhanAkramAyAtaMtapaH kurvan yatrApi pArayettatrApyalpamityarthaH, alpAhAratayA ca krodhodmavaH syAdatastadupazamo vidheya iti darzayati-titikSate-asazajanAdapi durbhASitAdi kSamate, rogAtaGkavA samyak sahata iti, tathAca saMlekhanAMkurvannAhArasyAlpatayA athe' tyAnantarye bhikSuH' mumukSuH glAyet' AhAreNa vinA glAnatAM vrajet, kSaNemUrchAnAhArasyaivAntikaM-paryavasAnaM vrajediti, catvAri vikRSTAnItyAdisaMlekhanAkranaM vihAyAzanaM vidadhyAdityarthaH, yadivA glAnatAmupagataH sannAhArasyAntika-samIpaM navrajet, tathAhi AhArayAmitAvatkaticiddinAni punaH saMlekhanAzeSa vidhAsye'hamityevaMnAhArAntika-miyAditi mU. (243) jIviyaM nAbhikaMkhijA, maraNaM novi ptthe| duhao'vina sajijA, jIvie maraNe thaa| vR. kiM ca-tatra saMlekhanAyAM vyavasthitaH sarvadA vA sAdhurjIvitaM-prANadhAraNalakSaNaM nAbhikAGekSat, nApikSudvedanAparISahamanadhisahamAnomaraNaM prArthayed 'ubhayato'pi' jIvite maraNe vA na saGga vidadhyAt jIvite maraNe tthaa|| kiM bhUtastarhi syAdityAhamU. (244) majjhatyo nijarApehI, smaahimnupaale| anto bahiM viUssijja, ajjhatthaM suddhmese| vR. rAgadveSayormadhye tiSThatIti madhyasthaH, yadivA jIvitamaraNayornirAkAGkSatayA madhyastho nirjarAmapekSituM zIlamasyeti nirjarApekSI, sa evaMbhUtaH samAdhi-maraNasamAdhimanupAlayetjIvitamaraNAzaMsArahitaH kAlaparyAyeNa yanmaraNamApadyate tatsamAdhistho'nupAlayediti bhaavH| antaH kaSAyAn bahirapi zarIropakaraNAdikaM vyutsRjyAtmanyadhyadhyAtmam-antaHkaraNaM tacchuddhaM sakaladvandvoparamAdviotasikArahitamanveSayet-prArthayediti mU. (245) jaMkiMcuvakamaMjANe, aauukhemssmppnno| tassava antaraddhAe, khippaM sikkhija pnnddie|| vR.kiMca-upakramaNamupakramaH-upAyastaMyaMkaJcanajAnIta, kasyopakramaH?-'AyuHkSemasya' AyuSaH kSema-samyakpAlanaMtasya, kasyasambandhitadAyuH?-AtmanaH, etaduktaMbhavati-AtmAyuSo yaM kSemapratipAlanopAyaM jAnItaM taM kSiprameva zikSet-vyApArayet paNDito-buddhimAn 'tasyaiva' saMlekhanAkAlasya antaraddhAe'tti antarakAle'rddhasaMlikhita eva dehe dehI yadi kazcit vAtAdikSobhAt AtaGka AzujIvitApahArI syAt tataH samAdhimaraNamabhikAsan tadupazamopAyameSaNIyavidhinA'bhyaGgAdikaM vidadhyAt, punarapi saMlikhet, yadivA''tmanaH AyuHkSemasya-jIvitasya yatkimapyupakramaNam-AyuHpudgalAnAM saMvartanaM samupasthitaM tajjAnIta, Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH- 1, adhyayanaM - 8, uddezaka: 297 tatastasyaivasaMlekhanAkAlasyamadhye'vyAkulitamatiHkSipramevabhaktaparijJAnAdikaM zikSeta-Aseveta pnnddito-buddhimaaniti| mU. (246) gAme vA aduvA raNNe, thaMDilaM pddilehiyaa| appApANaM tu vinAya, taNAiMsaMyare munni|| vR. saMlekhanAzuddhakAyazca maraNakAlaM samupasthitaM jJAtvA kiM kuryAdityAha-grAmaH-pratIto, grAmazabdenacAtrapratizraya upalakSitaH,pratizrayaeva sthaNDilaM-saMstArakabhuvaMpratyupekSya, tathA araNye vetyanena copAzrayAdbaharityetadupalakSitam, udyAnegiriguhAyAmaraNyevAsthaNDilaMpratyupekSyavijJAya cAlpaprANaMprANirahitam, grAmAdiyAcitAni prAsukAni darbhAdimayAni tRNAni saMstaret 'muniH' yathocitakAlasya vetteti| mU. (247) anAhAro tuyaTTijA, puTTho ttth'hiyaase| nAivelaM uvacare, mANussehiM vipuTThavaM // vR. saMstIrya ca tRNAni yatkuryAttadAha-na vidyate AhAro'syetyanAhAraH tatra yathAzakti yathAsamAdhAnaM ca trividhaM caturvidhaM vA''hAraM pratyAkhyAyAropitapaJcamahAvrataH kSAntaHkSAmitasamastaprANigaNaH samasukhaduHkhaH AvarjitapuNyaprAgbhAratayA maraNAdabibhyat saMstArake tvaravartanaM kuryAt, tatraca spRSTaH parISahopasargastyaktadehatA samyaktAnadhyAsayed-adhisaheta, tatra mAnuSyairanukUlapratikUlaiH parISahopasargaH spRSTo-vyAptonAtivelamupacaret-na maryAdollaGghanaM kuryAt, putrakalatrAdisambandhAnArtadhyAnavazago bhUyAt, pratikUlairvA parISahopasargarnakrodhanindhaH syAditi etadeva darzayitumAhamU. (248) saMsappagA yaje pANA, je ya uddddhmhaacraa| bhuJjanti maMsasoNiyaM, nachaNe na pamajjae / vR.saMsarpantItisaMsarpakAH-pipIlikAkoSTrAdayoyeprANAH-prANinoyecovaMcarA-gRdhrAdayo ye cAdhazcarAH bilavAsitvAtsappAdayasta evaMbhUtA nAnAprakArAH 'bhuJjante' abhyavaharanti mAMsaM siMhavyAghrAdayaH tathA zoNitaMmazakAdayaH, tAMzcaprANinaAhArArthinaH samAgatAnavantisukumAravaddhastAdibhitra kSaNuyAt-na hanyAt na ca bhakSyamANaM zarIrAvayavaMrajoharaNAdinA pramArjayediti mU. (249) pANA dehaM vihiMsanti, ThANAona viubmme| AsavehiM vivittahiM, tippamANo'hiyAsae // vR. kiM ca-prANAH-prANino dehaM mama (vi)hiMsanti, na tu punanidarzanacAritrANItyatastyaktadehAzinastAnantarAyabhayAnaniSedhayeta, tasmAccasthAnAnnapyudumameta-nAnyatrayAyAta, kiMbhUtaH san ? - AzravaiH-prANAtipAtAdibhirviSayakaSAyAdibhirvA 'viviktaiH' pRthagbhUtairavidyamAnaiH zubhAdhyavasAyI tairbhakSyamANo'pyamRtAdinA tRpyamANa iva samyaktatkRtAM vedanAM taistapyamAno vaa'dhyaasyed-adhishet| mU. (250) gaMthehiM vivittehiM, AukAlassa paare| paggahiyataragaMceyaM, daviyassa viyANao // vR. kiM ca-granthaiH sabAhyAbhyantaraiH zarIrarAgAdibhiH 'viviktaiH' tyaktaiH samrinthairvA Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 AcArAGga sUtram 9/-12/8/250 aGgAnaGgapraviSTairAtmanaM bhAvayandharmazukladhyAnAnyataropetaH 'AyuHkAlasya' mRtyukAlasya pAragaH' pAragAmI syAt-yAvadantyA ucchvAsanizvAsAstAvattadvidadhyAd, etanmaraNavidhAnakArI siddhiM triviSTapaM vA prApnuyAditi gtNbhktprijnyaamrnnN|| sAmpratamiGgitamaraNaM zlokArddhadinocyate tadyathA-'pragRhItatarakaM cedaM prakarSaNa gRhItataraM pragRhItataraM tadeva pragRhItatarakam, 'ida'miti vakSyamANamiGgitamaraNam, etaddhi bhaktapratyAkhyAnAtsakAzAniyamenacaturvidhAhArapratyAkhyAnAdiGgitapradezasaMstArakamAtravihArAbhyupagamAccaviziSTa taraghRtisaMhananAdyupetena prakarSaNa gRhyata iti, kasyaitadmavati? -dravyaM-saMyamaH sa vidyate yasyAsau dravikastasya 'vijAnato' gItArthasya jaghanyato'pi navapUrvavizAradasya bhavati, nAnyasyeti, atrApiGgitamaraNe yatsaMlekhanAtRNasaMstArA dikabhihitaM tatsarvaMvAcyam / mU. (251) ayaM se avare dhamme, nAyaputteNa saahie| AyavajaM paDIyAraM, vijahijA tihA tihaa|| vR.ayamaparovidhirityAha-'ayaMsa' iti so'yam 'aparaH' anyobhaktapratyAkhyAnAminn iGgitamaraNasya dharmovizeSo jJAtaputreNa vIravardhamAnasvAminA suzThvAhitaH-upalabdhaH svAhitaH, asya cAnantaraM vakSyamANatvApratyakSAsannavAcinedamA'bhidhAnaM, atrApI GgatamaraNe pravrajyAdiko vidhiH saMlekhanAcapUrvavadraSTavyA, tathopakaraNAdikaM hitvAsthaNDilaM pratyupekSyAlocitapratikrAntaH paJcamahAvratArUDhazcaturvidhamAhAraM pratyAkhyAya saMstArake tisstthti,| ayamatra vizeSaH-AtmavarjaMpraticAram-aGgavyApAraM vizeSeNa jahyAt-tyajet 'trividhatrividhene ti manovAkkAyaiH kRtakAritAnumatibhiH svavyApAravyatirekeNa parityajet, svayameva codvartanaparivartanaM kAyikAyogAdika vidhatte sarvathA prANisaMrakSaNaM paunaHpunyena vidheyamiti darzayitumAhamU. (252) hariesuna nivajijA, thaNDilaM muNiyA se| biosija anAhAro, puTTho ttth'hiyaase|| vR. haritAni-dUrvAGkurAdIniteSunazayItasthaNDilamatvAzayItatathAsabAhyAbhyantaramupadhiM vyutsRjya-tyakatvA'nAhAraH san spRSTaH parISahopasargaH 'tatra' tasmin saMstArake vyavasthitaH san srvmdhyaasyed-adhishet|| mU. (253) indiehiM gilAyanto, samiyaM Ahare munnii| tahAvi se agarihe, acale je smaahie| vR. kiM ca - sa hyanAhAratayA muniglAyamAna indriyaiH zamino bhAvaH zamitA-samatA tAM sAmyavAAtmanyAhArayed-vyavasthApayet nArtadhyAnopagatobhUyAditi, yathAsamAdhAnamAste, tadyathAsaGkocanirviNNo hastAdikaMprasArayet tenApi nirviNNa upavizetyatheGgitadeze saJcaredvA, tathApyasau svakRtaceSTatvAdagaharya eva, kiMbhUta iti darzayati acalo yaH samAhitaH, yadyapyasAviGgitapradeze svataH zarIramAtreNa calati tathApyabhyudyatamaraNAnnacalatItyacalaH samyagAhitaM-vyavasthApitaM dharmadhyAne zukladhyAnevAmanoyenasasamAhitaH, bhAvAcalitazcegitapradeze caGakramaNAdikamapi kuryaaditi| Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 299 ThANe zrutaskandhaH-1, adhyayanaM- 8, uddezaka:8 mU. (254) abhikkame paDikkame, saMkucae psaare| kAyasAhAraNaTThAe, itthaM vAvi aceyaNe vR.etaddarzayitumAha-prajJApakApekSayA'bhimukhaMkramaNabhikramaNaM, saMstArakAdgamanamityarthaH, tathA pratIpaM-pazcAdabhimukhaM kramaNaM pratikramaNamAgamanamityarthaH, niyatadeze gamanAgamane kuryAditiyAvat, tathA niSpanno niSNNo vA yathAsamAdhAnaM bhujAdikaM saGkocayeprasArayedvA, kimarthametaditi ceddarzayati kAyasya-zarIrasya prakRtipelavasyasAdhAraNArthaM, kAyasAdhAraNAcatatpIDAkRtAyuSkopakramaparihAreNa svAyuHsthitikSayAnmaraNaM yathA syAt, na punasteSAM mahAsattvatayA zarIrapIDotthApitacittasyAnyathAbhAvaH syAditi bhAvaH, nanu ca niruddhasamastakAyaceSTasya zuSkakASThavadacetanatayApatitasya pracuratapuNyaprAgbhAro'bhihitaiti, nAyaM niyamaH, saMvizuddhAdhyavasAyatayA yathAzaktyAropitabhAranirvAhiNaH tattulya eva karmakSayaH atrApyasau vAzabdAttatra pAdapopagamane'cetanavatsakriyo'pi niSkriya eva, yadivA 'atrApi' iGgitamaraNe'cetanavacchuSkakASThavatsarvakriyArahito yathA pAdapopagamane tathA sati sAmarthya tiSThed / mU. (255) parikkame parikilante, aduvA ciTTe ahaaye| ThANe Na parikilante, nisIijA ya aMtaso vR.etatsAmarthyAvabhA caitatkuryAdityAha-yadi niSaNNasyAniSaNNasya vA gAtrabhaGgaH syAt, tataH parikrAmet-cakramyAd yathAniyamite deze'kuTilayA gatyA gatAgatAni kuryAt, tenApi zrAntaH san athavopaviSTastiSTheta, 'yathAyato' yathApraNihitagAtra iti, yadA punaH sthAnenApi pariklamamiyAt tadyathA-niSaNNo vA paryaGkeNa vA arddhaparyaGkeNa votkuTukAsano vA paritAmyati tadA niSaNNaH syAt, tatrApyuttAnako vA pArzvazAyI vA daNDAyato vA lagaNDazAyI vA yathA smaadhaanmvtisstthet||kiNcmuu. (256) AsINe'nelisaM maraNaM, indiyANi smiire| kolAvAsaM samAsajja, vitahaM pAure se|| vR. 'AsInaH' AzritaH kiM tat ? -maraNam, kiMbhUtam?-'anIzam' ananyasazamitarajanaduradhyavaseyam, tathAbhUtazca kiM kuryAditi darzayati-indriyANISTAniSTasvaviSayebhyaH sakAzAdrAgadveSAkaraNatayA samyagIrayet-prerayediti, kolAdhuNakITakAsteSAmAvAsaH kolAvAsastamantadhuNakSatamuddehikAnicitaM vA 'samAsAdya labdhvA tasmAdyadvitatham-AgantukatadutthajanturahitamavaSTambhanAya prAdureSayet-prarakaTaM pratyupekSaNayogyamazuSiramanveSayet / mU. (257) jao vajaM samuppaje, na tattha avlmbe| tau ukkase appANaM, phAse ttth'hiyaase|| vR. iGgitamaraNe codanAmabhidhAya yanivedhyaM taddarzayitumAha-'yato' yasmAdanuSThAnAdavaSTambhanAdervajravadvajaM-gurutvAtkarma avadyaM vA-pApaM vA tatsamutpadyeta prAduSpyAt, na tatra dhuNakSatakASThAdAvavalambeta-nAvaSTambhanAdikAMkriyAMkuryAt, tathA tataH tasmAdutkSepaNApakSepaNAdeH kAyayogA(praNihitavAgyogAdAtadhyAnAdimanoyogAcAvadyasamutpattihetorAtmanamutkarSed Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 AcArAGgasUtram H8/8/257 utkrAmayet, pApopAdAnAdAtmAnaMnivartayeditiyAvat, tatracadhRtisaMhananAdyupeto'pratikarmazarIraH pravardhamAnazubhAdhyavasAyakaNDako'pUrvApUrvapariNAmArohI sarvajJapraNItAgamAnusAreNa padArthasvarUpanirUpaNAhitamatiH anyadidaM zarIraM tyAjyamityevaMkRtAdhyavasAyaH sarvAn sparzAn duHkhavizeSAnanukUlapratikUlopasargaparISahApAditAn tathA vAtapittazleSmadvandvaitarapromUtAn karmakSayAyodyato mayaivaitadavadyaM kRtaM soDhavyaMcetyetadadhyavasAyI adhyAsayed-adhisaheta, __ yato yanmayA tyaktaM zarIrametadevopadravanti na punarjidhRkSitaM dharmAcaraNamityAkalayya sarvapIDAsahiSNurbhaveditimU. (258) ayaMcAyayatare siyA, jo evmnupaale| savvagAyanirohe'vi, ThANAtA navi ubmame / / vR.gata iGgitamaraNAdhikAraH, sAmprataM pAdapopagamanamAzrityAha-anantaramabhidhAsyamAnatvAdyo'yaM pratyakSo maraNavidhiH, sa cA''yatataro, na kevalaM bhaktaparijJAyA iGgitamaraNavidhirAyatataraH, ayaM ca tasmAdAyatatara iti cazabdArthaH, Ayatatara ityAGmividhau sAmastyena yataAyataH,ayamanayoratizayenAyataAyatataraH,yadivA'yamanayoratizayenAtto-gRhItaAttataraH, yalenAdhyavasita ityarthaH, tadevamayaM pAdapopagamanamaraNavidhirAttataro-dRDhataraH syAdmavet atrApi yadiGgitamaraNepravrajyAsalekhanAdikamuktaM tatsarvaM draSTavyamiti, yadyasAvAyatataraH tataH kimitidarzayati-yobhikSuH evam uktavidhinaivapAdapopagamanavidhimanupAlayet sarvagAtranirodhe'pi' uttapyamAnakAyo'pi mUrcchannapimaraNasamudghAtagatovA bhakSyamANamAMsazoNito'pi kroSTugRddhapipIlikAdibhirmahAsattvatayA''zaMsitamahAphalavizeSaH saMstasmAtsthAnAt-pradezAt dravyato bhAvato'pizubhAdhyavasAyasthAnAnna vyujhamet-na sthaanaantrNyaayaat| mU. (259) ayaM se uttame dhamme, puvaTThANassa pgghe| ____ aciraMpaDilehittA, vihare ciTTha maahnne|| vR.kiMca-'aya' mityantaHkaraNamaniSpannatvAtpratyakSa uttamaH'pradhAnomaraNavidhiH sarvottaratvAddharmo-vizeSaH pAdapopagamanarUpo maraNavizeSa iti, uttamatve kAraNaM darzayati-'pUrvasthAnasya pragraha' iti paJcamyartheSaSThI pUrvasthAnAdmaktaparijeGgitamaraNarUpAprakarSeNa graho'trapAdapopagamane, pragRhItatarametadityarthaH, tathAhi-atra yadiGgitamaraNAnumataM kAyaparispandanaM tadapi niSedhyate acchinnamUlapAdapavanizceSTo niSkriyo dahyAmAnazchidyamAno vA viSamapatito vA tathaivAste na tasmAtsthAnAccalati, cilaatputrvt,| etadevadarzayati-aciraMsthAnaM, taccasthaNDilaM tatpUrvavidhinApratyupekSyatasminpratyupekSite sthaNDile viharediti, atra pAdapopagamanAdhikArAdviharaNaM tadvidhipAlanamuktaM, tacca sthAnAtsthAnAntarasaMkramaNam, etadeva ca darzayati-tichet sarvagAtranirodhe'pi, sthAnAntarAsaGakramaNaM kuryAdityarthaH, ko'sau?-'mAhaNettisAdhuH,sahi niSaNNoniSaNNaUrdhvaMsthitovAniSpratikA yadyathAni-kSiptamaGgamacetana iva nacAlayeditiyAvat etadeva prakArAntareNa darzayitumAhamU. (260) acittaMtusamAsajja, ThAvae tatya appgN| vosire savvaso kAyaM, na me dehe priishaa|| Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 8, uddezaka38 301 vR. na vidyate cittamasmitrityacittam- acetanaM jIvarahimityarthaH, tacca sthaNDilaM phalakAdi vA 'samAsAdya' labdhvA phalake'pi samarthaH kazcitkASThe vA'vaSTabhya tatrAtmAnaM sthApayet, vyavasthApya ca tyaktacaturvidhAhAro meruriva niSprakampaH kRtAlocanAdiparikarmmA gurubhiranujJAto vyutsRjet, 'sarvazaH' sarvAtmanA 'kArya' dehaM vyutsRSTadehasya ca yadi kecana parISahopasargAH syustato bhAvayet 'na me dehe parISahAH' matsambandhI deha eva na bhavati, parityaktatvAt, tadabhAve kutaH parISahAH ?, yadivA na mama dehe parISahAH, samyakkaraNena sahamAnasya tatkRtapIDayodvegAbhAvAt, ataH parISahAnkarmmazatrujayasahAyAnitikRtvA'parISahAneva manyate / mU. (261) jAvajjIvaM parIsahA, uvasaggA ya saMkhAya / saMvuDe dehabheyAe, iya patre'hiyAsae // vR. te punaH kiyantaM kAlaM soDhavyA ityAzaGkAvyudAsArthamAha- 'yAvajjIvaM' yAvatprANadhAraNaM tAvatparISahA upasargAzca soDhavyA ityetat 'saGkhyAya' jJAtvA tAnadhyAsayediti, yadi vA na me yAvajjIvaM parISahopasargAityetatsaGkhyAya - jJAtvA'dhisahet, yadivA yAvajjIvamiti yAvadeva jIvitaM tAvatparISahopasargajanitA pIDeti, tatpunaH katipayanimeSA'vasthAyi etadavasthasya mamAtyantamalpamevetyata etatsaGkhyAya-jJAtvA saMvRto yathAnikSiptatyaktagAtro 'dehabhedAya' zarIratyAgAyotthita itikRtvA 'prAjJaH' ucitavidhAnavedI, yadyatkAyapIDAkAryupatiSThate tattatsamyagadhisaheta / mU. (262) bheuresu na rajjijjA, kAmesu bahutaresuvi / icchA lobhaM na sevijjA, dhuvavannaM sapehiyA // vR. evaMbhUtaM ca sAdhumupalabhya kazcidrAjAdirbhaugairupanimantrayet, tatpratividhAnArthamAhabhedanazIlA bhidurAH- zabdAdayaH kAmaguNAsteSu prabhUtatareSvapi 'na rajyet' na rAgaM rAyAt, pAThAntaraM vA 'kAmesu bahulesuvi' icchAmadanarUpeSu kAmeSu bahuleSu - analpeSvapItyarthaH, yadyapi rAjA rAjyakanyAdAnAdinopapralobhayet tathApi tatra na gArghyamiyAt, tathA icchArUpo lobha icchAlobhaHcakravartIndratvAdyabhilASAdiko nidAnavizeSastamasau nirjarApekSI na seveta, surarddhidarzanamohito bahmadattavannidAnaM na kuryAdityarthaH, tathA cAgamaH-'ihalogAsaMsappaoge 1 paralogAsaMsappaoge 2 jIviyAsaMsappayoge 3 maraNAsaMsappayoge 4 kAmabhogAsaMsappayoge 5 ityAdi, 'varNaH 'saMyamo mokSo vAsa casUkSmo durjJeyatvAt, pAThAntaraM vA 'dhuvavatramityAdi, dhruvaH - avyabhicArI sa cAsau varNazca dhruvavarNastaM saMprekSya dhruvAM vA zAzvatI yazaHkIrtiM paryAlocya kAmecchAlobhavikSepaM kuryAditi / yU. (263) sAsaehiM nimantijjA, divva mAyaM na saddahe / taM bujjhamANe, savvaM nUmaM vihUNiyA // vR. kiM ca - zAzvatA yAvajjIvamaparikSayApratidinadAnAdA'rthAstaistathAbhUtairvibhavaiH kazcinmantrayet tatpratibudhyasva yathA zarIrArthaM dhanaM mRgyate tadeva zarIramazAzvatamiti, tathA divyAM mAyAM na zraddadhIta, tadyathA yadikazcidevomImAMsayA pratyanIkatayA vA bhaktyA vA'nyathA vA kautukAdinA nAnarddhidAnato nimantrayet, tAM ca tatkRtAM mAyAM na zraddadhIta, tathA budhyasva yathA devamAyaiSA, anyathA - Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 AcArAgasUtram 1/-14/8/263 kuto'yamAkasmikaH puruSo durlabhametadravyaM prabhUtataramevaMbhUte kSetre kAle bhAve ca dadyAt ?, evaM dravyAdinirUpaNayA devamAyAM budhyasva iti, tathA devAGganA vA yadi divyaM rUpaM vidhAya prArthayet tAmapi budhyasveti, 'mAhaNe'tti sAdhuH 'sarvam' azeSaM 'nUmaM ti karma mAyAM vA tattAM vA 'vidhUya' apanIya devAdimAyAM budhyasveti kriyA // kiMcamU. (264) savvade'hiM amucchie, AukAlassa paare| titikkhaM paramaM nacA, vimohannayaraM hiyaM tibemi // vR.sarvecate'rthAzca sarvArthAH-paJcaprakArAH kAmaguNAstatsampAdakA vAdravyanicayAstaisteSu vAamUrchitaH-anadhyupapannaHAyuHkAlasya yAvanmAtraMkAlamAyuH saMtiSThateasauAyuHkAlastasya pAram-AyuSkapudgalAnAM kSayo maraNaM tadgacchatIti pAragaH, yathoktavidhinA pAdapopagamanavyavasthitaH pravarddhamAnazubhAdhyavasAyaH svAyuHkAlAntagaH syAditi / tadevaM pAdapopagamanavidhi parisamApayyopasaMhAradvAreNatrayANAmapimaraNAnAMkAlakSetrapuruSAvasthAzrayaNAttulyakakSatAMpazcArddhana darzayati -titikssaa-priisshopsrgaapaaditduHkhvishessshnN| tatrayANAmapi parama-pradhAnamastIti 'jJAtvA' avadhArya 'vimohAnyataraMhita miti vigato moho yeSu tAni vimohAni-bhaktaparijJeGgitamaraNapAdapopagamanAni teSAmanyataratkAlakSetrAdikamAzritya tulyaphalatvAddhitaM abhipretArthasAdhanAdato yathAzakti trayANAmanyataratulyabalatvAdyathAvasaraM vidheyaM,itiadhikAraparisamAptaubravImItipUrvavat, nayavicArAdikamanugataM vakSyamANaMca draSTavyami adhyayanaM- 8 uddezakaH-8 samAptaH adhyayanaM-8 samAptam muni dIparalasAgareNa saMzodhitA-sampAditA zIlAcAryeNa ciracitA prathama zrutaskandhasya aSTamaadhyayanaTIkA parisamAptA. (adhyayana-9-upadhAna zrutam / vR. uktamadhyayanamaSTamaM, sAmprataMnavamamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantarAdhyayaneSvaSTasuyo'rtho'bhihitaH satIrthakRtAvIravarddhamAnasvAminAsvataevAcIrNaityetannavame'dhyayane pratipAdyate, anantarAdhyayanasambandhastvayam-ihAbhyudyatamaraNaMtriprakAramabhihitaM, tatrAnyatarasminnapi vyavasthito'STAdhyayanArthavidhAyinamatighoraparISahopasargasahiSNumAviSkRta-sanmArgAvatAraMtathA ghAtitaghAticatuSTayAvibhUtAntAtizayAprameyamahAviSayasvaparAvabhAsakakevalajJAnaM bhagavantaM zrIvarddhamAnasvAminaMsamavasaraNasthaM sattvahitAyadharmadezanAMkurvANaMdhyAyedityetapratipAdanArthamidamadhyayanamucyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatropakrame'dhikAro dvedhA-adhyayanArthAdhikAra uddezArthAdhikArazca, tatrAdhyayanArthAdhikAro lezato'bhihitastameva niyuktikAraH spaSTataraM bibhaNipurAhani. [276] jo jaiyA titthayaro so taiyA appaNo ytitthmmi| vaNNei tavokammaM ohANapnuyaMmi ajjhynne|| Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 9, upodghAtaH vR. yo yadA tIrthakRdutpadyate sa tadA''tmIye tIrthe AcArArthapraNayanAvasAnAdhyayane svatapaHkarmma vyAvarNayatItyayaM sarvatIrthakRtAM kalpaH, iha punarupadhAnazrutAkhyaM caramamadhyayanamabhUt ata upadhAnazrutamityuktamiti // kimekAkAraM kevalajJAnavatsarvatIrthakRtAM tapaH karmmotAnyathetyArekA- vyudAsArthamAha ni. [278 ] ni. [277] savvesiM tavokammaM niruvasaggaM tu vaNNiya jiNANaM / navaraM tu vaddhamANassa sovasaggaM muNeyavvaM // titthayaro caunANI suramahio sijjhiyavvaya dhuvammi / aNigUhiyabalavirio tavovihANaMmi ujjamai / / kiM puNa avasesehiM dukkhakkhayakAraNA suvihiehiM / hoina ujjamiyavvaM sapaJcavAyaMmi mANusse ? // ni. [279] vR. gAthAtrayamapyuttAnArtham / adhyayanArthAdhikAraM pratipAdyoddezArthAdhikAraM pratipAdayannAha ni. [ 280 ] cariyA 1 sijjA ya 2 parIsahA ya 3 AyaMkiyA (e) cigicchA 4 ya / tavacaraNeNa'higAro causuddesesu nAyavvo / 303 vR. caraNaM caryata iti vA caryA - zrIvIravarddhamAnasvAmino vihAraH, ayaM prathamoddezake'rthAdhikAraH 1, dvitIyoddezake tyayamarthAdhikAraH, tadyathA - zayyA - vasatiH sA ca yA gbhagavata AsIt tAgvakSyate 2 tRtIye tvayamarthAdhikAraH - mArgAcyavananirjarArthaM pariSoDhavyAH parISahAH, upalakSaNArthatvA-dupasargAzcAnukUlapratikUlA varddhamAnasvAmino ye'bhUvante'tra pratipAdyante 3, caturthe tvayamarthAdhikAraH, tadyathA - 'AtaGkite' kSutpIDAyAmAtaGgotpattau viziSTAbhigrahAvAptAhAreNa cikitsediti 4, tapazcaraNAdhikArastu catuSvapyuddezakeSvanuyAyIti gAthArthaH / nikSepastridhAoghaniSpanno nAmaniSpannaH sUtrAlApakaniSpannazca tatraughaniSpanne nikSepe'dhyayanaM, nAmaniSpanne tUpadhAnazrutamiti dvipadaM nAma, tatropadhAnasya zrutasya ca yathAkramaM nikSepaH kartavya iti nyAyAdupadhAnanikSepacikIrSayA''ha ni. [ 281] nAmaMThavaNuvahANaM davve bhAve ya hoi nAyavvaM / emeva ya suttarasavi nikkhevo cauvviho hoi // vR. nAmopadhAnaM sthApanopadhAnaM dravyopadhAnaM bhAvopadhAnaMca, zrutasyApyevameva caturddhA nikSepaH, tatra dravyazrutamanupayuktasyayat zrutaM dravyArthaM vA yat zrutaM kuprAvacanikazrutAni ceti dravyazrutam, bhAvazrutaM tvaGgAnaGgapraviSTazrutaviSayopayogaH / tatra sugamanAmasthApanAvyudAsenadravyAdyupadhAnapratipAdanAyAha ni. [282 ] davvahANaM sayaNe bhAvuvahANaM tavo carittassa / tamhA u nANadaMsaNatavacaraNehiM ihAhigayaM // vR. upa-sAmIpyena dhIyate - vyavasthApyata ityupadhAnaM dravyabhUtamupadhAnaM dravyopadhAnaM, tatpunaH zayyAdau sukhazayanArthaM ziro'vaSTambhanavastu, 'bhAvopadhAnamiti bhAvasyopadhAnaM bhAvopadhAnaM, tatpunarjJAnadarzanacAritrANi tapo vA sabAhyAbhyantaraM, tena hi cAritrapariNata bhAvasyopaSTammanaM kriyate, yata evaM tasmAt jJAnadarzanatapazcaraNairihAdhikRtamitigAthArthaH / kiM punaH kAraNaM cAritropaSTambhakatayA Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 tapo bhAvopadhAnamucyate ityAha ni. [ 283] jaha khalu mailaM vatthaM sujjhai udagAiehiM davvehiM / evaM bhAvuvahANeNa sujjhae kammamaTThavihaM // AcArAGga sUtram 1/-/9/-/- [ni. 283 ] vR. 'yathe' tyudAharaNopanyAsArthaH yathaitattathA'nyadapi draSTavyamityarthaH, khaluzabdo vAkyAlaGkAre, yathA malinaM vastramudakAdibhirdravyaiH zuddhimapayAti evaM jIvasyApi bhAvopadhAnabhUtena sabAhyAbhyantareNa tapasA aSTaprakAraM karmma zuddhimupayAtIti / asya ca karmmakSayahetostapasa upadhAnazrutatvenAtropAttasya 'tattvabhedaparyAyairvyAkhye' tikRtvA paryAyadarzanAyAha-yadivA tapo'nuSThAnenApAditA avadhUnanAdayaH karmmApagamavizeSAH sambhavantItyatastAn darzayitumAha ni. [ 284] odhUNaNa dhuNaNa nAsaNa viNAsaNaM jhavaNa khavaNa sohikaraM / cheyaNa bheyaNa pheDaNa DahaNaM dhuvaNaMca kammANaM // vR. tatrAvadhUnanam - apUrvakaraNena karmmagrantherbhedApAdAnaM, tacca tapo'nyatarabhedasAmarthyAdmavatItyeSA kriyA zeSeSvapyekAdaza su padeSvAyojyA, tathA 'dhUnanaM' bhinnagrantheranivarttikaraNena samyakatvAvasthAnaM, tathA 'nAzanaM' karmmaprakRteH stibukasaGakrameNa prakRtyantaragamanaM, tathA 'nAzanaM' zailezyavasthAyAM sAmastyena karmmAbhAvApAdanaM, tathA dhyApanam -upazamazreNyAM karmmAnudayalakSaNaM vidhyApanaM, tathA 'kSapaNam' apratyAkhyAnAdiprakrameNa kSapakazreNyAM mohAdyabhAvApAdanaM, tathA 'zuddhikara' mityantAnubandhikSayaprakrameNa kSAyikasamyakatvApAdAnaM, tathA 'chedanam' uttarottarazubhAdhyavasAyArohaNAtsthitihA jananaM, tathA 'bhedanaM' bAdarasamparAyAvasthAyAM sajavalanalobhasya khaNDazo vidhAnaM, tathA 'pheDaNa'nti apanayanaM catuHsthAnikAdInAmazubhaprakRtInAM rasatastryAdisthAnApAdanaM, tathA 'dahanaM' kevalisamudghAtadhyAnAgninA vedanIyasya bhasmasAtkaraNaM, zeSasya ca dagdharajjutulyatvApAdanaM, tathA 'dhAvanaM ' zubhAdhyavasAyAnmithyAtvapudgalAnAM samyakatvabhAvasaMjananamiti, etAzca karmmaNo'vasthAH prAyaza upazamazreNikSapakazreNikevalisamudghAtazailezyavasthAprakaTanena prabhUtA AvirbhAvitA bhavantItyatastaThaprakaTanAya prakramyate, tatropazamazreNyAmAdAvevAnantAnubandhinAmupazamanA tAvatkathyate, ihAsaMyatasamyagdhaSTidezaviratapramattApramattAnAmanyataro'nyatarayoge varttamAna Arambhako bhavati, tatrApi darzanasaptakamekenopazamayati, tadyathA - anantAnubdhinazcaturaH, uparitanalezyAtrike ca vizuddhe sAkAropayogyantaHkoTIkoTIsthitisatkarmmA parivarttamAnAH zubhaprakRtIreva badhnan pratisamayamazubhaprakRtInAmanubhAgamanantaguNahAnyA hAsayan zubhAnAM cAnantaguNavRddhayA'nubhAgaM vyavasthApayan palyopamAsaGghayeyabhAgahInamuttarottaraM sthitibandhaM kurvan karaNakAlAdapi pUrvamantarmuhUrtta vizudhyamAnaH karaNatrayaM vidhatte, tacca pratyekamAntarmauhUrttikaM, tadyathA yathApravRttakaraNamapUrvakaraNamanivRttikaraNaM ceti, caturyyupazAntAddhA, tatra yathApravRttakaraNe pratisamayamanantaguNavRddhayA vizuddhimanubhavati, na tatra sthitighAtarasaghAtaguNazreNIguNasaGkramANAmanyatamo'pi vidyate, tathA dvitIyamapUrvakaraNaM, kimuktaM bhavati ? -apUrvAmapUrvA kriyAM gacchatItyapUrvakaraNaM, tatra ca prathamasamaya eva sthitighAtarasaghAtaguNazreNiguNasaGakramA anyazca Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 9, upodghAta : 305 sthitibandha ityete paJcApyadhikArA yaugapadyena pUrvam pravRttAH pravarttanta ityapUrvakaraNaM, tathA'nivRttikaraNamityanyo'nyaM nAtivarttante pariNAmA asminnityanivRttikaraNaM, etaduktaM bhavati prathamasamayapratipannAnAM tatkaraNamasumatAM sarveSAM tulyaH pariNAmaH, evaMdvitIyAdiSvapyAyojyaM, atrApi pUrvoktA eva sthitighAtAdayaH paJcApyadhikArA yugapaThAvarttanta iti, tata ebhistribhirapi karaNairyathoktakrameNAnantAnubandhinaH kaSAyAnupazamayati, upazamanaM nAma yathA dhUlirudakena siktA drughaNAdibhirhatA na vAyvAdibhiH prasarpANAdivikArabhAgbhavati, evaM karmmadhUlyapi vizuddhayudakArdrIkRtA anivRttikaraNakriyAhatA satyudayodIraNasaGkramanidhattanikAcanAkaraNAnAmayogyA bhavati, tatrApi prathamasamayopazAntaM karmmadalikaM stokaM dvitiyAdiSu samayeSvasaGghayeyaguNavRddhayopazamyamAna- mantarmuhUrttena sarvamapyupazAntaM bhavati evamekIyamatenAnantAnubandhinAmupazamo'bhihitaH, anye tvantAnubandhinAM visaMyojanAmevAbhidadhati, tadyathA kSAyopazamikasamyagdRSTayazcaturgatikA apyanantAnubandhinAM visaMyojakAH, tatra nArakA devA aviratasamyagdRSTayastiryaJco'viratadezaviratA manuSyA aviratadezaviratapramattApramattAH, ete sarve'pi yathAsambhavaM vizodhivivekena pariNatA anantAnubandhivisaMyojanArthaM prAguktaM karaNatrayakurvanti, tatrApyanantAnubandhinAM sthitimapavarttayannapavartayan yAvatpalyopamAsaGkhyeyabhAgamAtrA tAvadvidhatte, tamapi palyopamAsaGkrayeyabhAgaM badhyamAnAsu mohaprakRtiSu pratisamayaM saGkrAmayati, tatrApi prathamasamaye stokaM dvitIyAdiSvasaGkra yeyaguNaM evaM yAvaccaramasamaye sarvasaGkrAmeNAvalikAgataM muktvA sarvaM saGkrAmayati, AvalikAgatamapi stibukasaGkrameNa vedyamAnAsvaparaprakRtiSu saGkrAmayati, evamanantAnubandhino visaMyojitA bhavanti / idAnIM darzanatrikopazamanA bhaNyate tatra mithyAtvasyopazamako midhyAdRSTirvedakasamyagdhaSTirvA samyakatvasamyagmithyAtvayostu vedaka evopazamakaH, tatra mithyAtvasyopazamaM kurvaMstasyAntaraM kRtvA prathamAsthitiM vipAkenAnubhUyopazAntamithyAtvaH sannupazamasamyagdRSTirbhavatIti / sAmprataM vedakasamyagdhaSTirupazamazreNi pratipadyamAno'nantAnubandhino visaMyojaya saMyame varttamAno darzanatrikamupazamayatyanena vidhinA, tatra yathApravRttAdIni prAgvatrINi karaNAni kRtvA'ntarakaraNaM kurvan vedakasamyakatvasya prathamasthitimAntarmauhUrttikIM karoti, itarAM tvAvalikAmAtrAM, tataH kiJcinyUnamuhUrtamAtrAM sthitiM khaNDayitvA badhyAmAnAnAM prakRtInAM sthitibandhamAtreNa kAlena tatkarmmadalikaM samyakatvaprathamasthitau prakSipannetyevamanayA prakriyayA samyakatvabandhAbhAvAdantaraM kriyamANaM kRtaM bhavati, mithyAtvasamyagmithyAtvaprathamasthitidalikamAvalikAmAtraparimANaM samyakatvaprathamasthitau stibukasaGkrameNa saGkramayati, tasyAmapi samyakatvaprathamasthitau kSINAyAM satyAmupazAntadarzanatriko bhavatIti / tadajanantaraM cAritramohanIyamupazamayan pUrvavat karaNatrayaM karoti, navaraM yathApravRttakaraNamapramattaguNasthAna eva bhavati, dvitIyaM tvapUrvakaraNamaSTamameva guNasthAnakaM, tasya ca prathamasamaya eva sthitighAtarasaghAtaguNazreNiguNasaGkramApUrvasthitibandhA yaugapadyena paJcApyadhikArAH pravarttante, tatrApUrvakaraNasaGghayeyabhAge gate nidrApracalayorbandhavyavacchedo bhavati, tato'pi bahuSu 120 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 AcArAGga sUtram 9/-19/-/- [ni. 283] sthitikaNDakasaheSugateSusatsuparabhavikanAmnAMcaramasamaye triMzato nAmaprakRtInAMbandhavyavacchedaM vidyate, tAzcemAH-devagatistadAnupUrvI paJcendriyajAtikriyAhArakazarIratadaGgopAGgAni taijasakArmaNazarIrecaturanasaMsthAnaM varNagandharasasparzAgurulaghUpaghAtaparAghAtocchvAsaprazastavihAyogatitrasabAda raparyAyaptakapratyekasthiramazubhasubhagasusvarAdeyanirmANatIrthakaranAmAna ceti, tato'pUrvakaraNacaramasamaye hAsyaratibhayajugupsAnAM bandhavyavacchedaH, hAsyAdiSaTkasya tUdayavyavacchedazca, sarvakarmaNAmaprazastopazamanAnidhattanikAcanAkaraNAni ca vyavacchidyante, tadevamasaMyatasamyagdRSTayAdiSvapUrvakaraNAnteSu sapta kaNyuipazAntAni labhyante, tata UdhvamanivRttikaraNaM, saca navamoguNaH, tatravyavasthita ekaviMzatInAM mohaprakRtInAmantaraM kRtvA napuMsakavadamupazamayati, tadanantaraMstrIvedaM, tatohAsyAdiSaTkaM,punaH puMvedasyabandhodayavyavacchedaH, tata UrdhvaM samayonAvalikAdvayena puMvedopazamaH, tataH krodhadvayasya punaH saJjavalanakrodhasyaivaM mAnatrikasyamAyAtrikasyacatataH saJjavalanalobhaMsUkSmakhaNDAni vidhatte, tatkaraNakAlacaramasamaye lobhadvayamupazamayati, evaM cAnivRttikaraNAnte saptaviMzatirupazAntA bhavati, tataH sUkSmakhaNDAnyanubhavan sUkSmasamparAyo bhavati, ___ tadante jJAnAntarAyadazakadarzanAvaraNacatuSkayazaHkIryuccaiautrANAM bandhavyavacchedaH, tadevamaSTAviMzatimohaprakRtyupazame satyupazAntavItarAgo bhavati, sa ca jaghanyata ekaM samayamutkRSTato'ntarmuhUrtata, tatpratipAtazca bhavakSayeNAddhAkSayeNa vA syAt, sa ca yathA''rUDho bandhAdivyacchedaM ca yathA kRtavAMstathaiva pratipatanvidhatte, kazcicca mithyAtvamapi gacchediti, yastu bhavakSayeNa pratipatati tasya prathamasamaya eva sarvakaraNAni pravartante, ekabhava eva kazcid vAradvayamupazamaM viddhyaaditi| sAmprataMkSapaka zreNiyAvarNyate-asyAzcamanuSya evASTavarSoparivarttamAna Arambhako bhavati, saca prathamameva karaNatrayapUrvakamanantAnubandhinovisaMyojayati, tataHkaraNatrayapUrvakameva mithyAtvaM taccheSaMcasamyagmithyAtve prakSipankSapayati, evaMsamyagmithyAtvaM, navaraMtaccheSaM samyakatveprakSipati, evaM samyakatvamapi, taccaramasamaye ca vedakasamyagdRSTirbhavati, tata UrdhvaM kSAyikasamyagdRSTiriti, etAzca saptApi karmaprakRtIrasaMyatasamyagdRSTyAdyapramattAntAH kSapayanti, baddhAyuSkazcAtraivAvatiSThate, zreNikavad, aparastukaSAyASTakaMkSapayituMkaraNatrayapUrvakamArabhate, tatrayathApravRttakaraNamapramattasyaiva, apUrvakaraNe tu sthitighAtAdikaM prAgvannidrAdvikasya devagatyAdInAM ca triMzatAM hAsyAdicatuSkasya (ca) yathAkramaMbandhavyavaccheda upazamazreNikrameNa vaktavyaH, anivRttikaraNetustyAnaddhitrikasya narakatiryaggatitadAnupUrvekendriyAdijAticatuSTayAtapodyotasthAvarasUkSmasAdhAraNAnAMSoDazaprakRtInAM kSayaH, tataH kaSAyASTakasyApi, anyeSAM tu mataM-pUrvaM kaSAyASTakaM kSapyate, pazcAt SoDazeti, tato napuMsakavedaM, tadanantaraM hAsyAdiSaTkaM, punaH puMvedaM, tataH krameNa krodhAdIn saJjavalanAn kSapayati, lobhaM ca khaNDazaH kRtvA kSapayati, tatra bAdarakhaNDAnikSapayannanivRttibAdaraH sUkSmAnitu sUkSmasamparAya iti, tadante cajJAnAvaraNIyAdInAMSoDazaprakRtInAMbandhavyavacchedaM vidhatte, tataH kSINamoho'ntarmuhUrtasthitvA tadante dvicaramasamaye nidrAdvayaM kSapayati, antasamaye ca jJAnAntarAyadazakadarzanAvaraNacatuSkaM ca Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 9, upodghAtaH kSapayitvA nirAvaraNajJAnadarzanasamanvitaH kevalI bhavati, saca sAtAvedanIyamevaikaM badhnAti yAvatsayoga iti, sa cAntarmuhUrta dezonAM pUrvakoTiM vA yAvadbhavati, tato'sAvantarmuhUrttAvazeSamAyurjJAtvA vedanIyaM ca prabhUtataramatastayoH sthitisAmyApAdanArthaM samudghAtametena krameNa karoti, tadyathA - audArikakAyayogI AlokAntAdUrdhvAdhaHzarIrapariNAhapramANaM prathamasamaye daNDaM karoti, punardvitIyasamaye tirazcInamAlokAntAtkAyapramANamevadArikakArmmaNazarIrayogI kapATavatkapATaMvidhatte, tRtIyasamaye tvaparadiktirazcInameva kArmmaNazarIrayogI manthAnavanmanthAM karoti, anuzreNigamanAcca lokasya prAyazo bahu pUritaM bhavati, tatazcaturthasamaye kArmaNakAyayogenaiva mandhAnantarAlavyApanAtsaha niSkuTairlokaH pUrito bhavati, punaranenaiva krameNa pazcAnupUrvyA samudghAtAvasthAM caturbhireva samayairupasaMharaMstadyApAravAMstattadyogo bhavati, kevalaM SaSThasamaye manthAnamapasaMharannaudArikamizrayogI syAditi, tadevaM kevalI samudghAtaM saMhRtya pratyapya ca phalakAdikaM tato yoganirodhaM vidhatte, tadyathApUrvaM manoyogaM bAdaraMniruNaddhi, punarvAgyogaM kAyayogaM ca bAdarameveti, punaranenaiva krameNa sUkSmamanoyogaM niruNaddhi, tataH sUkSmavAgyogaM niruNaddhi, tataH sUkSmakAyayogaM nirundhan sUkSmakriyamapratipAti tRtIyaM zukladhyAnabhedamArohati, tannirodhe ca vyuparatakriyamanivartti caturthaM zukladhyAnamArohati, tadArUDhazcAyogikevalibhAvamupagataH sannantarmuhUrtta yAvatkAlamajaghanyotkRSTamAste, tatra cAsau yeSAM karmmaNAmudayo nAsti tAni sthitikSayeNa kSapayan vedyamAnAsu cAparAprakRtiSu saGkrAmayan kSapayaMzca tAvadgato yAvadgicaramasamayaM, tatra ca dvicaramasamaye devagatisahagatAH karmmaprakRtIH kSapayati, tAzcemAH devagatistadAnupUrvI vaikriyAhArakazarIratadaGgopAGgacatuSTayametadbandhanasaGghAtAviti ca, tathA tatraivAparA imAH kSapayati, tadyathA - audArikataijasakArmaNAni zarIrANi etadbandhanAni trINi saGghAtAMzca SaT saMsthAnAni SaT saMhananAni audArikazarIrAGgopAGga varNagandharasasparzA manuSyAnupUrvyAgurulaghUpaghAtaparAghAtocchvAsaprazastAprazastavihAyogatayastathA'paryAptakapratyekasthirAsthirAzubhAzubhasubhagadurbhagasusvaraduH svarAnAdeyAyazaH kIrttinirmANAni tathA nIcairgotranyataradvedanIyamiti, caramasamaye tu manuSyagatipaJcendriyajAtitrasabAdaraparyAptakasubhagAdeyayazaH kIrttitIrthakaratvAnyataradvedanIyAyuSko trANyetA dvAdazatIrthakRt keSAMcinmatenAnupUrvIsahitAstrayodaza atIrthakRcca dvAdazaikAdaza vA kSapayati, azeSakarmmakSayasamanantarameva cAsparzavadgatyA aikAntikAtyantikAnAbAdhalakSaNaM sukhamanubhavan siddhAddhayAkhyaM lokAgramupaitItyayaM gAthAtAtparyArthaH // sAmpratamupasaMharastIrthaka- rAsevanataH prapocanatAM darzayitumAha ni. [ 284 ] evaM tu samaNucinnaM vIravareNaM mahAnubhAveNaM / jaM aNucarittu dhIrA sivamacalaM janti nivvANaM / / vR. 'evam uktavidhinA bhAvopadhAnaM jJAnAdi tapo vA vIravarddhamAnasvAminA svato'nuSThitamato'nyenApi mumukSuNaitadanuSTheyamiti gAthArthaH / / samAptA brahmacaryAdhyayananiyuktiH sAmprataM sUtrAnugame sUtramuccAraNIyaM taccedam Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGgasUtram 9/-/9/1/265 adhyayanaM-9-uddezaka:-1:mU. (265) ahAsuyaM vaissAmi jahA se samaNe bhagavaM utthaae| saMkhAe taMsi hemaMte ahuNo pavvaie riiityaa| vR. AryasudharmasvAmI jambUsvAmine pRcchate kathayati, yathAzrutaM yathAsUtraM vA vadiSyAmi, tadyathA-sa zramaNo bhagavAn vIravarddhamAnasvAmyutthAya-udyatavihAraMpratipadya sarvAlaGkAraM parityajya paJcamuSTikaM locaM vidhAyaikena devadUSyeNendrakSiptena yuktaH kRtasAmAyikapratijJa AvirbhUtamanaHparyAyajJAno'TaprakArakarmakSayArthaM tIrthapravartanArthaM cotthAya 'saMkhyAya' jJAtvA tasmin hemante mArgazIrSadazamyAMprAcInagAminyAMchAyAyAMpravrajyAgrahaNasamanantarameva rIyatesma' vijahAra, tathA cakila kuNDagrAmAnmuhUrtazeSedivasekAragrAmamApa, tatracabhagavAnita ArabhyanAnAvidhAbhigrahopeto ghorAnparISahopasargAnadhisahamAnomahAsattvatayAmlecchAnapyupazamanayandvAdazavarSANisAdhikAni chadmasthomaunavratItapazcacAra,atracasAmAyikAropaNasamanantaramevasurapatinAbhagavaduparidevadUSyaM cikSipe, tat bhagavatA'pi niHsaGgAbhiprAyeNaiva dharmopakaraNamRte na dharmo'nuSThAtuM mumukSubhiraparaiH zakyataiti kAraNApekSayAmadhyasthavRttinAtathaivAvadhAritaM, napunastasya tdupbhogecchaa'stiiti|| mU. (266) nocevimeNa vatyeNa pihissAmi taMsi hemNte| se pArae AvakahAe, eyaMkhu anughammiyaM tss|| vR. etaddarzayitumAha-na caivAhamanena vastreNendraprakSiptenAtmAnaM pidhAsyAmi-sthagayiSyAmi tasmin hemantetadvA vastraM tvaktrANIkariSyAmi, lajjApracchAdanaM vA vidhAsyAmi, kiMbhUto'sAviti darzayati-'sa' bhagavAnpratijJAyAH parISahANAMsaMsArasyavApAraMgacchatItipAragaH, kiyantaMkAlamiti darzayati-yAvatkathaM yAvajjIvamityarthaH, kimarthaM punarasau bibhartIti ceddarzayati-khuravadhAraNe saca bhinnakramaH, etadvAvajJAdhAraNaM tasya bhagavato'nu-pazcAddhArmikamanudhArmikameveti, aparairapi tIrthakRdmiH samAcIrNamityarthaH, tathA cAgamaH "se bemije ya aIyA jeyapaDuppannAje yaAgamessA arahaMtA bhagavanto jeyapavvayanti je apavvaissanti savve te sovahI dhammo desiavvottikaTTha tityadhammayAe esA'Nudhammigatti egaM devadUsamAyAe pavvaiMsuvA pavvayaMti vA pavva issantiva"tti, api ca 'garIyastvAtsacelasya, dharmAsyAnyaistathAgataiH / ziSyasya pratyayAccaiva, vastraMdane na ljjyaa||" mU (267) cattAri sAhie mAse bahave pANajAiyA aagmm| ___ abhirujjhakAyaM vihariMsa. ArusiyANaMtattha hiNsiNs|| vR. ityaadi||tthaa bhagavataH pravrajato ye divyAH sugandhipaTavAsA AsaMstadgandhAkRSTAzca bhramarAdayaH samAgatya zarIramupatApayantIti, etaddarzayitumAha-caturaH samadhikAn mAsAn bahavaH prANijAtayo-bhramarAdikAH samAgatya Aruhya ca 'kAyaM zarIraM' 'vijahuH' kAye pravicAraM cakruH:, tathAmAMsazoNitArthitayA''ruhya tatra kAye NamitivAkyAlasare, hiMsiMsuitazcetazcavilumpanti smetyrthH|| mU. (268) saMvaccharaM sAhiyaM mAsaMjaMna rikkAsi vtygNbhgvN| acelae tao cei taM vosijja vtthmngaare| Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-9, uddezaka 309 vR. kiyanmAtraM kAlaM taddevadUSyaM bhagavati sthitamityetaddayitumAha-tadindropAhitaM vastraM saMvatsaramekaM sAdhikaM mAsaM 'jaMna rikkAsiti yanna tyaktavAn bhagavAntatsthitakalpa itikRtvA, tata UdhvaM tadvastraparityAgI, vyutsRjya ca tadanagAro bhagavAnacelo'bhUditi, tacca suvarNavAlukAnadIpUrAhatakaNTakAvalagnaM dhigjAtinA gRhItamiti // kiMcamU. (269) adu porisiM tiriyaM bhittiM cakkhumAsajja antaso jhaayi| aha cakSubhIyA saMhiyA te hantA hantA bahave kNdisuN|| vR. 'atha' AnantaryepuruSapramANApauruSI-AtmapramANAvIthItAMgacchandhyAyatIsimito gacchati, tadeva cAtra dhyAnaM yadIryAsamitasya gamanamiti bhAvaH, kiMbhUtAM tAM ?-tiryagbhittiMzakaTorddhivadAdau saGkaTAmagratovistIrNAmityarthaH, kathaMdhyAyati?,-'cakSurAsAdya cakSurdattvA'ntaHmadhye dattAvadhAno bhUtveti, taM ca tathA rIyamANaM dRSTvAkadAcidavyaktavayasaH kumArAdaya upasargayeyuritidarzayati-'atha' AnantaryecakSuHzabdo'tradarzanaparyAyo, darzanAdevabhItAdarzanabhItAH saMhitA-militAste bahavo DimbhAdayaH pAMsumuSTayAdibhirhatvA hatvA cakranduH, aparAMzca cukruzuHpazyata yUyaM nagno muNDitaH, tathA ko'yaM kuto'yaM kimIyo vA ayamityevaM halabolaM cakruriti / mU. (270) sayaNehiM vitimissehiM ithio tattha se prinnaay| sAgAriyaM na sevei ya, se sayaM pavesiyA jhAi / vR. kiM ca-zayyata eSviti zayanAni-vasatayasteSu kutazcinnimittAdvyatimizreSu gRhasthatIrthikaiH, tatra vyavasthitaH san yadi strIbhiH prArthyate tatastAH zubhamArgilA iti jJAtvA jJaparijJayA pratyAkhyAnaparijJayA pariharansAgArikaM-maithunaMnaseveta,zUnyeSuca bhAvamaithunaMna seveta, ityevaMsa bhagavAnsvayam-AtmanA vairAgyamArgamAtpamAnapravezyadharmadhyAnaMzukladhyAnaMvAdhyAyati mU. (271) je ke ime agAratthA mIsIbhAvaM pahAya se jhaaii| puTTho nAbhibhAsiMsu gacchai nAivattai aMjU vR. tathA-ye kecana ime'gAraM-gRhaM tatra tiSThantIti agArasthAH-gRhasthAstairmizrIbhAvamupagato'pidravyatobhAvatazcataMmizrIbhAvaMprahAya-tyaktvA sa bhagavAndharmadhyAnadhyAyati, tathA kutazcinimittAdgRhasthaiH pRSTo'pRSTo vA na vakti, svakAryAya gacchatyeva, na tairukto mokSapathamativartate dhyAnaM vA, aMjuttiRjuH RjoH saMyamasyAnuSThAnAt, nAgArjunIyAstupaThanti'puTTho va so apuTTho va no aNunAi pAvagaM bhagavaM' kaNThayam mU. (272) no sukarameyamegesiM nAbhibhAse ya abhivaaymaanne| hayapubve tattha daNDehiM lUsiyapubve appapuNNehiM / vR. kiM ca-naitadvakSyamANamuktaM vA ekeSAm-anyeSAM sukarameva, nAnyaiH "prAkRtapuruSaiH kartumalaM, kiMtattena kRtamitidarzayati-abhivAdayato nAbhibhASate, nApyanabhivAdayamyaH kupyati, nApi pratikUlopasagairanyathAbhAvaM yAtIti darzayati - daNDairhatapUrvaH 'tatra' anAryadezAdau paryaTan tathA lUSitapUvo' hiMsitapUrvaH kezaluJcanAdibhirapuNyaiH-anAryaH pApAcArairiti // kiMcamU. (273) pharusAiMduttitikkhAi aiacca muNI parakkamamANe / AghAyanaTTagIyAiMdaNDajuddhAiM mutttthijuddhaaiN|| Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 AcArAGgasUtram 9/-/9/1/273 vR. 'paruSANi' karkazAni vAgduSTAni tAni cAparairduHkhena titikSyanta iti dustitikSANi tAnyatigatya-avigaNayya 'muniH' bhagavAn viditajagatsvabhAvaH parAkramamANaH samyaktitikSate, tathAAkhyAtAnicatAninRtyagItAnicaAkhyAtanRtyagItAnitAniuddizya nakautukaMvidadhAti, nApi daNDayuddhamuSTiyuddhAnyAkarNya vismayotphullalocana udhUSitaromakUpo bhvti,| mU. (274) gaDhie mihukahAsu samayaMmi nAyasue visoge adakkhu / eyAiM se / urAlAiMgacchai nAyaputte asrnnyaae|| vR. tathA 'grathitaH' avabaddho 'mithaH' anyo'nyaM kathAsu' svairakathAsu samaye vA kazcidavabaddhastaMstrIdvayaMvA parasya kathAyAMgRddhamapekSyatasminnavasare 'jJAtaputro' bhagavAn vizoko vigataharSazca tAnmithaHkathA'vabaddhAn madhyastho'drAkSIt, etAnyanyAni cAnukUlapratikUlAni parISahopasargarUpANyurAlAni duSpradhRSyANi duHkhAnyasmaran 'gacchati saMyamAnuSThAne parAkramate, jJAtAH-kSatriyAsteSAMputraH-apatyaMjJAtaputraH-vIravarddhamAnasvAmIsabhagavAnnaitaduHkhasmaraNAya gacchatiparAkramata iti sambandhaH, yadivA zaraNaM gRhaM nAtra zaraNamastItyazaraNaMH-saMyamastasmai azaraNAya parAkramata iti, tathAhi-kimatra citraM yadbhagavAnaparimitabalaparAkramaH pratijJAmantaramArUDhaH parAkramateiti?, sa bhagavAnapravrajito'piprAsukAhArAnuvatyAsIt, zrUyateca kila paJcAtvamupagate mAtApitari samAptapratijJo'bhUta, tataHpravivrajiSuHjJAtibhirabhihito, yathA-bhagavan ! mA kRthAH kSate kSArAvasecanamityevamabhihitena bhagavatA'vadhinA vyajJAyi, yathA-mayyasminnavasare pravrajati satibahavo naSTacittA vigatAsavazvasyurityavadhAryatAnuvAca-kiyantaMkAlaMpunaratramayA sthAtavyamiti?, te UcuH-saMvatsaradvayenAsmAkaM zokApagamo bhAvIti, bhaTTArako'pyomityuvAca, kiM tvAhArAdikaMmayA svecchayA kArya, necchAvighAtAya bhavadbhirupasthAtavyaM, tairapiyathAkathaJcidayaM! tiSThatvitimatvA taiH sarvaistathaiva pratipede // mU. (275) avi sAhie duve vAse sIodaM abhuccA nikkhnte| egattagae pihiyacce se ahinnAyadaMsaNe snte| vR.tato bhagavAMstadvacanamanucAtmIyaMcaniSkramaNAvasaramavagamya saMsArAsAratAM vijJAya tIrthapravartanAyodyata iti darzayitumAha-api sAdhike dve varSe zItodakamabhuktvAanabhyavahRtyApItvetyarthaH,aparAapipAdadhAvanAdikAH kriyAHprAsukenaivaprakRtyatatoniSkAnto, yathA ca prANAtipAtaM parihatavAn evaM zeSavratAnyapi pAlitavAniti, tathA "ekatva miti tata ekatvabhAvanAbhAvitAntaHkaraNaH pihitA-sthagitA'rcA-krodhajvAlAyenasatathA, yadivApihitArcAguptatanuH sa bhagavAn chadmasthakAle'bhijJAtadarzanaH-samyakatvabhAvanayA bhAvitaHzAntaH indriyanoindriyaiH |sevNbhuutobhgvaangRhvaase'pisaavdyaarmmtyaagii,kiNpunHprvrjyaayaamitidrshyitumaahmuu. (276) puDhaviMca AukAyaM ca teukAyaM ca vaaukaayNc| paNagAiMbIyahariyAiMtasakAyaM ca savvaso nacA / mU. (277) eyAiM santi paDilehe, cittamantAise abhinnaay| parivajjiya viharityA iya saMkhAe se mahAvIre // vR.zlokadvayasyApyasamartha:-etAnipRthvyAdInicittamantyabhijJAyatadArambhaparivarjaviharati Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM- 9, uddezaka: 311 sma, kriyAkArakasambandhaH, tatra pRthivI sUkSmabAdarabhedena dvidhA, sUkSmA sarvagA, bAdarA'pi zlakSNakaThinabhedena dvidhaiva, tatra zlakSNA zuklAdipaJcavarNA, kaThinA tu pRthvIzarkarAvAlukAdi SaTtriMzabhedA zastraparijJAnusAreNa draSTavyA, apkAyo'pi sUkSmabAdarabhedAdvidhA, tatra sUkSmaH pUrvavatadbadarastuzuddhodakAdibhedena paJcadhA, tejaHkAyo'pi pUrvavat navaraMbAdaro'GgArAdipaJcadhA, vAyurapi tathaiva, navaraM bAdara utkalikAdibhedena paJcadhA, vanaspatirapi sUkSmabAdarabhedena dvidhA, tatra sUkSmaH sarvagobAdaro'pyagramUlaskandhaparvabIjasammUrchanabhedAtsAmAnyataH SoDhA, punardvidhA-pratyekaH sAdhAraNazca, tatrapratyekovRkSagucchAdibhedAdvAdazadhA, sAdhAraNastvanekavidhaiti, sa evaM bhedabhinno'pi vanaspatiH sUkSmasya sarvagatatvAdatIndriyatvAcca tadvayudAsena bAdaro bhedatvena saMgRhItaH, tadyathApanakagrahaNena bIjAGkurabhAvarahitasya panakAderulyAdivizeSApannasya grahaNaM, bIjagrahaNena tvagrabIjAderupAdAnaM, haritazabdena zeSasyetyetAni pRthivyAdIni bhUtAni santi' vidyanta ityevaM pratyupekSya tathA 'cittavanti' sacetanAnyabhidhAya-jJAtvA 'iti' etatsaGkhyAya-avagamya sa bhagavAnmahAvIrastadArambhaM parivarNya vihRtavAniti // mU. (278) adu thAvarA yatasattAe, tasA ya thaavrttaae| aduvA savvajoNiyA sattA kammuNA kappiyA puDho bAlA // vR. pRthivIkAyAdInAM jantUnAM trasasthAvaratvena bhedamupadazya sAmpratameSAM parasparato'nugamanamapyastItyetaddarzayitumAha-'atha' Anantarye 'sthAvarAH' pRthivyaptejovA-yuvanaspatayaH te 'trasatayA' dvIndriyAditayA 'vipariNamante' karmavazAd gacchanti, cazabda uttarApekSayA samuccayArthaH, tathA 'trasajIvAzca' kRmyAdayaH 'sthAvaratayA' pRthivyAditvena karmanighnAH samutpadyante, tathA cAnyatrApyuktam "ayaNNaM bhante ! jIve puDhavikkAiyattAe jAva tasakAiyattAe uvavaNNapuvve ?, hantA goamA! asaiMaduvA'naMtakhuttojAva uvavaNNapuve'tti, athavA sarvAyonayaH-utpattisthAnAni yeSAM sattvAnAM te sarvayonikAH sattvAH sarvagatibhAjaH, te ca 'bAlA rAgadveSAkalitAH svakRtena karmaNA pRthaktayA sarvayonibhAktvena ca 'kalpitAH' vyavasthitA iti, tathA coktm||1|| "nathi kira so paeso loe vaalggkoddimitto'vi| jammaNamaraNAbAhA anegaso jattha navi pattA" // 2 // (apica)-"raGgabhUmirna sA kAcicchuddhA jagati vidyate / vicitraiH karmanepathyairyatra sattvairna nATitam " (ityAdi) mU. (279) bhagavaM ca evamannesiM sovahie hu luppaI baale| kammaMca savvaso naccA taM paDiyAikkhe pAvagaM bhagavaM // vR. kiMca-bhagavAMzca-asau vIravarddhamAnasvAmyevamamanyata-jJAtavAn saha upadhinA vartata iti sopadhikaH-drayabhAvopadhiyuktaH, huravadhAraNe, lupyata eva-karmaNA klezamanabhavatyeva 'ajJo' bAla iti, yadivA hurhetau yasmAtsopadhikaH kammarNa lupyate bAlastasmAtkarma ca sarvazo jJAtvA tatkarma pratyAkhyAtavAMstadupAdAnaMca pApakamanuSThAnaM bhagavAn varddhamAnasvAmIti // mU. (280) duvihaM samicca mehAvI kiriyamakkhAya'NelisaM naannii| AyANa soyamaivAya soyaM jogaM ca savvaso naccA / Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 AcArAGga sUtram 1/-/9/1/280 vR. kiM ca-dve vidhe-prakArAvasyeti dvividhaM, kiM tat ? - karma, tacceryApratyayaM sAmparAyika ca, tadvividhamapi 'sametya' jJAtvA 'medhAvI sarvabhAvajJaH, 'kriyAM' saMyamAnuSThAnarUpAMkarmocchetrImanIzIm-ananyasahazImAkhyAtavAn, kiMbhUto ?-jJAnI, kevalajJAnavAnityarthaH, kiM cAparamAkhyAtavAnitidarzayati-AdIyate kaninetiAdAnaM-duSpraNihitamindriyamAdAnaMca tat srotazcAdAnatastata jJAtvAtathA'tipAtotazca upalakSaNArthatvAdasyamaSAvAdAdikamapijJAtvA tathA 'yogaM ca' manovAkkAyalakSaNaM duSpraNihitaM sarvazaH' sarvaiH prakAraiH karmabandhAyeti jJAtvA kriyAM saMyamalakSaNAmAkhyAtavAniti sambandhaH // kiMcamU. (281) aivattiyaM anAuTiM sayamannesiM akrnnyaae| jassisthio parinnAyA savvakammAvahA use adakSu // vR. AkuTTiH-hiMsA nAkuTTiranAkuTirahiMsetyarthaH, kiMbhUtAm ?-atikrAntA pAtakAdatipAtikA-nirdoSA tAmAzritya, svato'nyeSAM cAkaraNatayA-avyApAratayA pravRtta iti, tathA yasya striyaH svarUpatastadvipAkatazca parijJAtA bhavanti, sarvaM kavihantIti sarvakavihAHsarvapApopAdAnabhUtAH sa evAdrAkSIt-sa eva yathAvasthitaM saMsArasvabhAvaM jJAtavAniti, etaduktaM bhavati-strIsvabhAvaparijJAnena tatparihAreNa ca sa bhagavAn prmaarthdybhuuditi|| mU. (282) ahAkaDaMna se seve savvaso kammuNA ya adakkhU / jaMkiMci pAvagaM bhagavaMtaM akuvvaM viyarDa jitthA / vR. mUlaguNAnAkhyAyottaraguNapracikaTayiSurAha-'yathA' yenaprakAreNa pRSTvA vA'pRTvA vA kRtaMyathAkRtam-AdhAkAdinAsau sevate, kimiti?-yataH sarvazaH' sarvaiHprakAraistadAsevanena karmaNA'STaprakAreNa bandhamadrAkSIt-dRSTvAn, anyadapyevaMjAtIyakaM na sevata iti darzayatiyatkiJcitpApakaM-pApopAdAnakAraNaM tadmagavAnakurvan 'vikaTaM' praasukmbhungkt-upbhuktvaan| mU. (283) no sevai ya paravatthaM parapAevI se na bhunyjitthaa| parivajjiyANa umANaM gacchai saMkhaDiM asrnnyaae|| vR.kiMca-no sevateca-nopabhukateca paravastraM-pradhAnaM vastraM parasya vA vastraM paravastraMnAsevate, tathAparapAtre'pyasauna bhuGkate,tathAparivajyArpamAnam-avagaNayyagacchatiasAvAhArAya saGkhaNDayante praannino|'syaamiti saGkhaNDistAmAhArapAkasthAnabhUtAmazaraNAyazaraNamanAlambamAno'dInamanaskaH kalpa itikRtvA parISahavijayArthaM gacchatIti mU. (284) mAyanne asanapAnassa nANugiddhe rasesu apaDinne / azipino pamajijA novi ya kaMDUyae munI gAyaM vR.kiMca-AhArasya mAtrAMjAnAtItimAtrAjJaH, kasya? azyata ityazanaM-zAlyodanAdi pIyata iti pAnaM-drAkSApAnakAdiH tasya ca, tathA nAnugRddho 'raseSu' vikRtiSu, bhagavato hi gRhasthabhAve'piraseSu gRddhiranAsIt, kiM punaH pravrajitasyeti?, tathA raseSveva grahaNaMpratyapratijJo, yathA--mayA'dyasiMhakesarAmodakAeva grAhyAityevaMrUpapratijJArahito'nyatra tukulmASAdausapratijJa eva, tathA'kSyapirajaHkaNukAdyapanayanAyanopramArjayennApica gAtraMmunirasau kaNDUyate-kASThAdinA gAtrasya kaNDUvyapanodaM na vidhatta iti|| kiMca Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 9, uddezaka : 1 yU. (285) 313 appaM tiriyaM pehAe appiM piTThao pehAe / appaM buies paDibhANI paMthapehi care jayamANe // vR. alpazabdo'bhAve varttate, alpaM tiryak-tirazcInaM gacchan prekSate, tathA'lpaM pRSThataH sthitvotprekSate, tathA mArgAdi kenacitpRSTaH sannapratibhASI sannalpaM brUte, maunena gacchatyeva kevalamiti darzayati-pathiprekSI 'cared' gacchedyatamAnaH prANiviSaye yatnavAniti / mU. (286) sisiraMsi addhapaDivanne taM vosijjaM vatthamanagAre / pasAritu bAhuM parakka me no avalambiyANa kaMdhami / / kiMca-adhvapratipanne zizire sati taddevadUSyaM vastraM vyutsRjyAnagAro bhagavAn prasArya bAhU parAkramate, na tu punaH zItArditaH san saGkocayati, nApi skandhe'valambya tiSThatI ti / mU. (287) esa vihI aNukka nto mAhaNeNa maImayA / bahuso apaDinneNa bhagavayA evaM riyaMti // ttibemi vR. sAmpratamupasajihIrSurAha-eSa caryAvidhiranantarokto'nukrAntaH - anucIrNaH 'mAhaNeNa tti zrIvarddhamAnasvAminA 'matimatA' viditavedyena 'bahuzaH' anekaprakAramapratijJena-anidAnena 'bhagavatA ' ezvaryAdiguNopetena, 'evam' anena pathA bhagavadanucIrNenAnye mumukSavo'zeSakarmmakSayAya sAdhavo 'rIyante' gacchantIti / itiradhikAraparisamAptau bravImIti pUrvavad / adhyayanaM - 9 uddezakaH 1 samAptaH -: adhyayanaMH 9 - uddezakaH 2 : vR. uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaHihAnantaroddezake bhagavatazcaryA'bhihitA, tatra cAvazyaM kayAcicchayyayA vasatyA bhAvyamatastavyatipAdanAyAyamuddezakaH prakramyate ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdi sUtrammU. (288) cariyAsaNAI sijjAo egaiAo jAo buiAo / Aikkha tAI sayaNAsaNAiM jAI sevitthA se mahAvIre vR. caryAyAmavazyaMbhAvitayA yAni zayyAsanAnyAbhihitAni sAmarthyAyAtAni tAni zayanAsanAni zayyAphalakAdInyAcakSva sudharmmasvAmI jambUnAmnA'bhihito yAni sevitavAn mahAvIro - varddhamanasvAmIti, ayaM ca zlokazcirantaranaTIkAkAreNa na vyAkhyataH, tatra kiM sugamatvAdutAbhAvAt, sUtrapustakeSu tu dRzyate, tadabhiprAyaM ca vayaM na vidma iti // AvesaNasabhApavAsu paNiyasAlAsu egayA vAso / mU. (289) aduvA paliyaThANesu palAlapuJjesu egayA vAso / / vR. praznaprativacanamAha - bhagavato hyAhArAbhigrahavat pratimAvyatirekeNa prAyazo na zayyA'bhigraha AsIt, navaraM yatraiva caramapauruSI bhavati tatraivAnujJApya sthitavAn, taddarzayatiA-samantAdvizanti yatra tadAvezanaM- zUnyagRhaM sabhA nAma grAmanagarAdInAM tadvAsilokAsthAvikArthamAgantukazayanArthaM ca kuDyAdyAkRtiH kriyate, 'prapA' udakadAnasthAnam AvezanaM ca sabhA ca prapA ca AvezanasabhAprapAstAsu, tathA 'paNyazAlAsu' ApaNeSu 'ekadA ' kadAcidvAso bhagavato'thavA 'paliya 'nti karmma tasya sthAnaM karmmasthAnaM-ayaskAravarddhakikuDyAdikaM, tathA palAlapuJjeSu maJjopari vyavasthiteSvadho, na punasteSveva, jhuSiratvAditi / / Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 yU. (290) AgantAre ArA mAgAre taha ya nagare va egayA vAso / susANe sunnagAre vA rukkhamUle va egayA vAso / vR. kiM ca-prasaGgAyAtA AAgatya vA yatra tiSThanti tadAgantAraM tatpunargrAmAnnagarAdvA bahiH sthAnaM tatra, tathA arAme'gAraM-gRhamArAmAgAraM tatra vA tathA nagare vA ekadA vAsaH, tathA zmazAne zUnyAgAre vA, AvezanazUnyAgArayorbhedaH sakuDyakRto, vRkSamUle vA ekadA vAsa iti // yU. (291) eehiM muNI sayaNehiM samaNe Asi paterasavAse / rAI divaMpi jayamANe apamatte samAhie jhAi // AcArAGga sUtram 1/-/9/2/290 vR. kiM ca- 'eteSu ' pUrvokteSu 'zayaneSu' vasatiSu sa 'muniH' jagattrayavettA RtubaddheSu varSAsu vA 'zramaNaH ' tapasyudyuktaH samanA vA''sIt nizcalamanA ityarthaH kiyantaM kAlaM yAvaditi darzayati- 'patelasavAse' tti prakarSeNa trayodazaM varSaM yAvatsamastAM rAtriM dinamapi yatamAnaH saMyamAnuSThAna udyuktavAn tathA'pramatto- nidrAdipramAdarahitaH 'samAhitamanAH' visrotasikArahito dharmmadhyAna zukladhyAnaM vA dhyAyatIti // kiM ca - mU. (292) niddapi no pagAmAe, sevai bhagavaM uTThAe / jaggAvai ya appANaM isiM sAI ya apaDinne / / vR. nidrAmapyasAvaraparapramAdarahito na prakAmataH sevate, tathA ca kila bhagavato dvAdazasu saMvatsareSu madhye'sthikagrAme vyantaropasargAnte kAyotsargavyavasthitasyaivAntarmuhUrtta yAvatsvapnadarzanAdhyAsinaH sakRnnidrApramAda AsIt, tato'pi cotthAyAtmAnaM 'jAgarayati' kuzalAnuSThAne pravarttayati, yatrApISacchayyA''sIt tatrApyapratijJaH pratijJArahito, na tatrApi svApAbhyupagamapUrvakaM zayati ityarthaH / pU. (293) saMbujjhamANe punaravi AsiMsu bhagavaM uTThAe / nikkhamma egayA rAo bahi caMkamiyA muhuttAgaM / / vR. kiM ca- sa munirnidrApramAdAd vyutthitacittaH 'saMbudhyamAnaH' saMsArapAtAyAyaM pramAda ityevamavagacchan punarapramatto bhagavAn saMyamotthAnenotthAya yadi tatrAntarvyavasthitasya kutazcinnidrApramAdaH syAt tatastasmAnniSkramyaikadA zItakAlarAtrAdI bahizcaGkramya muhUrtamAtraM nidrApramAdApanayanArthaM dhyAne sthitavAniti / mU. (294) sayaNehiM tatthuvasaggA bhImA AsI anegarUvA / saMsappagA ya je pANA aduvA je pakkhiNo uvacaranti / / vR. kiM ca - zayyate - sthIyate utkuTukAsanAdibhiryeSviti zayanAni - AzrayasthAnAni teSu tairvA tasya bhagavata upasargA 'bhImA' bhayAnakA Asan anekarUpAzca zItoSNAdirUpatayA'nukUlapratikUlarUpatayA vA, tathA saMsarpantIti saMsarpakAH-zUnyagRhAdAvahnikulAdayo ye prANinaH 'upacaranti'upa-sAmIpyena mAMsAdikamaznanti athavA zmazAnAdau pakSiNo gRdhrAdaya upacarantIti varttate / mU. (295) adu kucarA uvacaranti gAmarakkhA ya sattihatthA ya / adu gAmiyA uvasaggA itthI egaiyA purisA ya / / Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 9, uddezaka - 2 315 vR. kiM ca - 'atha' anantaraM kutsitaM carantIti kucarAH- caurapAradArikAdayaste ca kvacicchUnyagRhAdau 'upacaranti' upasargayanti, tathA grAmarakSAdayazca trikacatvarAdivyavasthitaM zaktikuntAdihastA upacarantIti, atha 'grAmikA' grAmadhamrmmAzritA upasargA ekAkinaH syuH, tathAhi kAcitstrI rUpadarzanAdhyupapannA upasargayet, puruSo veti / kiMca mU. (296) ihaloiyAiM paraloiyAiM bhImAiM anegarUvAiM / avi summi dubmigandhAI saddAI anegarUvAI // vR. ihaloke bhavA aihalaukikAH manuSyakRtAH kete ? 'sparzAH' duHkhavizeSA divyAstairazcAzca pAralaukikAstAnupasargApAditAn duHkhavizeSAnadhyAsayati-adhisahate, yadivA ihaiva janmani ye duHkhayanti daNDaprahArAdayaH pratikUlopasargAsta aihalaukikAH, tadviparyastAstu pAralaukikAH, 'bhImA' bhayAnakA 'anekarUpAH'nAnAprakArAH, tAneva darzayati-api surabhigandhAH prakcandanAdayo durgandhAHkuthitakaDevarAdayaH, tathA zabdAzcAnekarUpA vINAveNumRdaGgAdijanitAH, mU. (297) ahiyAsae sayA samie phAsAiM virUvarUvAiM / araI raI abhibhUya rIyai mAhaNe abahuvAI // vR. tathAkramelakarasitAdyutthApitAstAMzcAvikRtamanA 'adhyAsayati' aghisahate, 'sadA' sarvakAlaM samyagitaH samitaH paJcabhiH samitibhiryuktaH, tathA sparzAn- duHkhavizeSAnaratiM saMyame ratiM copabhogAbhiSvaGge'bhibhUyatiraskRtya 'rIyate' saMyamAnuSThAne vrajati, 'mAhaNe' tti pUrvavad 'abahuvAdI' abahubhASI, ekadvivyAkaraNaM kacinnimitte kRtavAniti bhAvaH / mU. (298) sajaNehiM tattha pucchiMsu egacarAvi egayA rAo / avvAhie kasAitthA pehamANe samAhiM apaDinne / vR. 'sa' bhagavAnarddhatrayodaza pakSAdhikAH samA ekAkI vicaran tatra zUnyagRhAdau vyavasthitaH san 'janaiH' lokaiH pRSTaH, tadyathA ko bhavAn ? kimatra sthitaH ? kutastyo vetyevaM pRSTo'pi tUSNIMbhAvamabhajat, tathopapatyAdyA apyekacarA-ekAkina ekadA-kadAcidrAtrAvahni vA papracchuH, avyAhRte ca bhagavatA kaSAyitAH tato jJAnAvRtadhSTayo daNDamuSTayAditADanato'nAryatvamAcaranti, bhagavAMstu tat samAdhiM prekSamANo dharmmadhyAnopagatacittaH san samyaktitikSate kiMbhUtaH ? - 'apratijJo' nAya vairaniryAtanapratijJA vidyata ityapratijJaH / mU. (299) ayamaMtaraMsi ko ittha ? ahamaMsitti bhikkhu AhaTTu | ayamuttame se dhamme tusiNIe kasAie jhAi / vR. kathaM te papracchuriti darzayitumAha-ayamantaH madhye ko'tra vyavasthitaH ?, evaM saGketAgatA duzcAriNaH pRcchanti karmmakarAdayo vA, tatra nityavAsino duSpraNihitamAnasAH pRcchanti, tatra caivaM pRcchatAmeSAM bhagavAMstUSNIbhAvameva bhajate, kvacidbahutaradoSApanayanAya jalpatyapi, kathamiti darzayati- ahaM bhikSurasmIti, evamukte yadi te'vadhArayanti tatastiSThatyeva, athAbhipretArthavyAghAtAt kaSAyitA mohAndhAH sAmpratekSitayaivaM brUyaH, yathA- tUrNamasmAtsthAnAnnirgaccha, tato bhagavAnaciyattAvagraha itikRtvA nirgacchatyeva, yadivA na nirgacchatyeva bhagavAn kiMtu so'yamuttamaH pradhAno dharmma AcAra itikRtvA sa kaSAyite'pi tasmin gRhasthe tUSNIbhAvavyavasthito yadbhaviSyattayA dhyAyatyeva-na dhyAnAtpracyavate / kiM ca Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 AcArAGga sUtram 1/-/9/2/300 jaMsippege paveyanti sisire mArue pavAyante / taMsippege anagArA himavAe nivAyamesanti / / mU. (300) vR. yasmin zizirAdAvapyeke tvaktrANAbhAvatayA 'pravepante dantavINAdisamanvitAH kampante, yadivA 'pravedanyanti' zItajanitaM duHkhasparzamanubhavanti, ArttadhyAnavazagA bhavantItyarthaH, tasmiMzca zizire himakaNini mArute ca pravAti satyeke na sarve 'anagArAH' tIrthikapravrajitA himavAte sati zItapIDitAstadapanodAya pAvakaM prajvAlayanti-aGgArazakaTikAmanveSayanti, prAvArAdikaM yAcante, yadivA'nagArA iti pArzvanAthatIrthapravrajitA gacchvAsina eva zItArditA nivAtameSantighaGkhazAlAdikAvasatIrvAtAyanAdirahitAH prArthayanti / mU. (301) saMghADIo pavesissAmo ehA ya samAdahamANA / pihiyA va sakkhAmo aidukkhe himagasaMphAsA / / vR. kiMca - ihasaGghATIzabdena zItApanodakSamaM kalpadvayaM trayaM vA gRhyate, tAH saGghATIH zItArditA vayaM pravekSyAmaH, evaM zItArditA anagArA api vidadhati, tIrthikapravrajitAstvedhAH-samidhaH kASThAnItiyAvad etAzca samAdahantaH zItasparzaM soDhuM zakSyAmaH, tathA saMghATyA vA pihitAH sthagitAH kambalAdyAvRtAzarIrA iti, kimarthametatkurvantIti darzayati-yato'tiduHkhametad-atiduHsahametadyaduta himasaMsparzAH zItasparzavedanA duHkhena sahyanta itiyAvata / mU. (302) taMsi bhagavaM apaDine ahe vigaDe ahIyAsae / davie nikkhamma egayA rAo ThAie bhagavaM samiyAe // vR. tadevamevaMbhUte zizire yathoktAnuSThAnanavatsu ca svayUthyetareSvanagAreSu yadbhagavAn vyaghAttaddarzayitumAha- 'tasmin' evaMbhUte zizire himavAte zItasparze ca sarvaMkaSe 'bhagavAn' aizvaryAdiguNopetastaM zItasparzamadhyAsayati- adhisahate, kiMbhUto'sau ? - 'apratijJo' na vidyate nivAtasatiprArthanAdikA pratijJA yasya sa tathA, kAdhyAsayati ? - 'adhovikaTe' adhaH-kuDyAdirahite channe'pyupari tadabhAve'pi ceti, punarapi vizinaSTi-rAgadveSavirahAvyabhUtaH karmmagranthidrAvaNAdvA dravaH-saMyamaH savidyate yasmAsau dravikaH, sa ca tathA'dhyAsayan yadyatyantaM zItena bAdhyate tatastasmAt channASkrimya bahirekadA rAtrau muhUrtamAtraM sthitvA punaH pravizya sa bhagavAn zamitayA samyagvA samatayA vA vyavasthitaH san taM zItasparzaM rAsabhaSTAntena soDhuM zaknoti adhisahata iti mU. (303) esa vihI anukto mAhaNeNa maImayA / bahuso aDineNa bhagavayA evaM rIyanti // -ttibemi / vR. etadevoddezakArthamupasaMjihIrSurAha - esa vihI ityAdyanantaroddezakavanneyamiti / itibravImItizabdau pUrvavad / adhyayanaM-9 uddezakaH-2 samAptaH -: adhyayanaM - 9 - uddezakaH 3 : vR. ukto dvitIyoddezakaH, sAmprataM tRtIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaHihAnantaroddezake bhagavataH zayyAH pratipAditAH, tAsu ca vyavasthitena ye yathopasargAH parISahAzca soDhAstapratipAdanArthamidamupakramyata ityena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram - Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 317 zrutaskandhaH-1, adhyayanaM-9, uddezaka:3 mU. (304) taNaphAse sIyaphAse yateuphAse yadaMsamasage y| ahiyAsaesayA samie phAsAiM viruuvruuvaaii|| vR. tRNAnAM-kuzAdInAM sparzAstRNasparzAH tathA zItasparzAH tathA tejaHsparzAuSNasparzAzcAtApanAdikAle Asan yadivA gacchataH kila bhagavatastejaHkAya evAsIt, tatha daMzamazakAdayazca, etAntRNasparzAdIn 'virUparUpAn nAnAbhUtAn bhagavAnadhyAsayati, samyagitaHsamyagbhAvaMgataH samitibhiH samito veti| mU. (305) aha ducaralADhamacArI vajabhUmiMca submbhuumiNc| paMtaM sijaM seviMsu AsaNagANi ceva paMtANi // vR.kiMca-'artha' AnantaryeduHkhenacaryate'sminnitiduzcaraH sacAsaulADhazca-janapadavizeSo duzcaralADhastaMcIrNavAna-vihRtavAn, sacadvirUpo-vajrabhUmiHzubhrabhUmizca,taMdvirUpamapi vihRtavAn, tatracaprAntAM zayyAM vasatizUnyagRhAdikAmanekopadravopadrutAsevitavAn, tathAprAntAnicAsanAnipAMzUtkarazarkarAloSTAdyupacitAnica kASThAni ca durghttitaanyaasevitvaaniti| mU. (306) lAdehiM tassuvasaggA bahave jANavayA luusiNsu| aha lUhadesie bhatte kukkurA tatya hiMsiMsu niviNsu|| vR. kiMca-lADhA nAma janapadavizeSAsteSuca dvirUpeSvapi lADheSu tasya bhagavato bahava upasargAHprAyazaHpratikUlAAkrozazvabhakSaNAyaAsan, tAneva darzayati-janapade bhavAjAnapadAanAryA''cAriNo lokAH te bhagavantaM lUSitavanto-dantabhakSaNolmukadaNDaprahArAdibhirjihiMsuH, athazabdo'pizabdArthe, sacaivaMdraSTavyaH, bhaktamapitatra rUkSadezyaM rUkSakalpamantaprAntamitiyAvata, tecAnAryatayA prakRtikrodhanAHkAsAdyabhAvatvAcca tRNaprAvaraNAHsantobhagavati virUpamAcaranti, tathA tatra 'kurkurAH' zvAnasteca jihiMsuH, uparica nipeturiti| mU. (307) appejaNe nivArei lUsaNae suNae dsmaanne| chucchukAriti AhaMsi samaNaM kukkurA dsNtutti|| vR.kiMca-'alpaH' stokaH sajanoyadiparaMsahANAmeko yadivAnAstyevAsAvitiyastAn zunolUSakAndazato nivArayati' niSedhayati, apitudaNDaprahArAdibhirbhagavantaMhatvAtapreraNAya sItkurvanti, kathaM nAmainaM zramaNaM kurkurAH zvAnodazantu-bhakSayantu?, tatracaivaMvidhejanapade bhagavAn SaNmAsAvadhikAlaM sthitavAniti // kiMca- / mU. (308) elikkhae jaNA bhujo bahave vajabhUmi phrusaasii| laDiMgahAya nAliyaM samaNA tattha ya vihriNsu|| vR. 'ikSaH' pUrvoktasvabhAvo yatra janastaM tathAbhUtaM janapadaM bhagavAn 'bhUyaH' pauna-punyena vihRtavAn, tasyAM ca vajrabhUmau bahavo janAH paruSAzino-rUkSAzino rUkSAzitayA ca prakRtikrodhanAstato yatirUpamulapalabhya kadarthayanti, tatastatrAnye zramaNAH zAkyAdayo yaSTiMdehapramANAM caturaGgulAdhikapramANAM vA nAlikAMgRhItvA zvAdiniSedhanAya vijhuriti| "mU. (309) evaMpitatya viharantA puTThapuvvAahesi suNiehiM / ___ saMlucamANA suNaehiM ducarANi tattha laadehiN| Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 AcArAGgasUtram 1/-/9/3/309 ___ vR. kiM ca-evamapi yaSTyAdikayA sAmaNyA zramaNA viharantaH 'spRSTapUrvA' ArabdhapUrvAH zvabhirAsan, tathA saMlucyamAnA' itazcetazca bhakSyamANAH zvabhirAsana, durnivAratvAtteSAM, 'tatra' teSulADheSvAryalokAnAMduHkhena caryanta iti dushcraanni-graamaadiiniiti| mU. (310) nihAya daNDaM pANehiM taM kAyaM vosjjmnngaare| aha gAmakaNTae bhagavante ahiAsae abhismiccaa|| vRtadevaMbhUteSvapilADheSukathaM bhagavAnvihRtavAnitidarzayitumAha-prANiSuyodaNDanAddaNDomanovAkkAyAdikastaMbhagavAn nidhAya tyaktvA, tathAtaccharIramapyagArovyutsRjyAtha grAmakaNTakAn nIcavanarUkSAlApAnapi bhagavAMstAMstAn smykkrnntyaanirjraambhismety-jnyaatvaa'dhyaasytiadhikshte| mU. (311) nAgo saMgAmasIsevA pArae tattha se mhaaviire| evaMpi tattha lAdehiM aladdhapuvvovi egayA gAmo // vR.kathamadhisahata iti dRSTAntadvAreNadarzayitumAha-'nAgo hastIyathA'sausaMgrAmamUrddhani parAnIkaM jitvA tatpArago bhavati, evaM bhagavAnapi mahAvIrastatra lADheSu parISahAnIkaM vijitya pArago'bhUta, kiMca-tatra' lADheSu viralatvAdrAgmANAM kvacidekadAvAsAyAlabdhapUrvo grAmo'pi bhagavatA / / kiMcamU. (312) uvasaMkamantamapaDinaMgAmaMtiyammi appattaM / ___paDinikkhamittu lUsiMsu eyAo paraM palehitti / vR. 'upasajhamantaM' bhikSAyai vAsAya vA gacchantaM, kiMbhUtam ? - 'apratijJaM niyatanivAsAdipratijJArahitaM grAmAntikaM prAptamaprAptamapi tasmAdgrAmA pratinirgatya te janA bhagavantamalUSiSuH, etaccocuH-ito'pisthAnAtparaM dUrataraM sthAnaM paryehi' gaccheti / mU. (313) hayapuvvo tatya daNDeNa aduvA muTThiNA adu kuntphlenn| adu leluNA kavAleNa hantA hantA bahave kndiNsu|| vR. kiMca-tatragrAmAderbahirvyavasthitaH pUrvaMhatohatapUrvaH, kena? - 'daNDenAthavAmuSTinA'thavA kuntAdiphalenAthavA leSTunA kapAlena-ghaTakhaparAdinA hatvA hatvA bahavo'nAryAzcakranduH-pazyata yUyaM kiMbhUto'yamityevaM kalakalaM cakruH / mU. (314) maMsANi chinnapuvvANi uTuMbhiyA egayA kaayN| parIsahAI luMciMsu aduvA paMsuNA uvkrisu|| vR. kiM ca - mAMsAni ca tatra bhagavatacchinnapUrvANi ekadA kAyamavaSTabhya-Akramya tathA nAnAprakArAH pratikUlaparISahAzca bhagavantamaluJciSuH, athavA pAMsunA'vakIrNavanta iti / mU. (315) uccAlaiya nihaNiMsu aduvA AsaNAu khliNsu| vosaTTakAyapaNayA''sI dukkhasahe bhagavaM apaDinne / vR. kiM ca - bhagavantamUrdhvamukSipya bhUmau 'nihatavantaH' kSiptavantaH, athavA 'AsanAt' godohikotkuTukAsanavIrAsanAdikAt skhalitavanto nipAtitavantaH, bhagavAstupunartutsRSTakAyaH parISahasahanaM prati praNata AsIt, parISahopasargakRtaM duHkhaM sahata iti duHkhasahobhagavAn, nAsya Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM - 9, uddezaka : 3 duHkhacikitsApratijJA vidyata ityapratijJaH // kathaM duHkhasaho bhagavAnityetadda STantadvAreNa darzayitumAha mU. (316) sUro saGgAmasIse vA saMvuDe tattha se mahAvIre / paDisevamANe pharusAiM acale bhagavaM rIyitthA / vR. yathA hi saMgrAmazirasi 'zUraH' akSobhyaH paraiH kuntAdibhirbhidyamAno'pi varmmaNA saMvRtAGgo na bhaGgamupayAtIti, evaM sa bhagavAnmahAvIra H 'tatra' lADhAdijanapade parISahAnIkatudyamAno'pi pratisevamAnazca 'paruSAn' duHkhavizeSAn merurivAcalo- niSprakampo dhRtyA saMvRtAGgo bhagavAn 'rIyate sma' jJAnadarzanacAritrAtmake mokSAdhvani parAkramate smeti / mU. (317) esa vihI aNukkanto0 jAva kAsaveNa mahesiNA / / tibemi / vR. uddezakArthamupasaMjihIrSurAha - 'esa vihI' tyAdi pUrvavad / adhyayanaM - 9 - uddezakaH - 3 - samAptaH 319 -: adhyayana-9 uddezakaH-4 : vR. uktastRtIyoddezakaH, sAmprataM caturtha Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH ihAnantaroddezake bhagavataH parISahopasargAdisahanaM pratipAditaM tadihApi rogAtapIDAcikitsAvyudAsena samyagadhisahate tatudpattau ca nitarAM tapazcaraNAyodyacchatItyetatpratipAdyate, tadanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram - mU. (318) omoyariyaM cAei apuTThe'vi bhagavaM rogehiM / puTThe vA apuTThe vA no se sAijaI teicchaM / vR. api zItoSNadaMzamazakAkrozatADAdyAH zakyAH parISahAH soDhuM na punaravamodaratAM, bhagavAMstu punA rogairaspRSTo'pi vAtAdikSobhAbhAve'pyavamaudaryaM nyUnodaratAM zaknoti kartuM, loko hi rogairabhidrutaH saMstadupazamanAyAvamodaratAM vidhatte bhagavAMstu tadabhAve'pi vidhatta ityapizabdArthaH, athavA'spRSTo'pi kAsazvAsAdibhirdravyarogaiH apizabdAtspRSTo'pyasadvedanIyAdibhirbhAvarogairnyanodaratAM karoti, / atha kiM dravyarogAtaGkA bhagavato na prAduSSyanti yena bhAvarogaiH spRSTa ityuktaM ?, taducyate, bhagavato hi na prAkRtasyeva dehajAH kAsazvAsAdayo bhavanti, AgantukAstu zastraprahArajA bhaveyuH, ityetadeva darzayati-sa ca bhagavAn spRSTo vA zvabhakSaNAdibhiraspRSTo vA kAsazvAsAdibhirnAsau cikitsAmabhilakSati, na dravyauSadhAdyupayogataH pIDopazamaM prArthayatIti / mU. (319) saMsohaNaM ca vamaNaM ca gAyabbhaMgaNaM ca siNANaM ca / saMbAhaNaM ca na se kappe dantapakkhAlaNaM ca parinnAe / vR. etadeva darzayitumAha- gAtrasya samyak zodhanaM saMzodhanaM-virecanaM niHsotrAdibhiH tathA vamanaM madanaphaLaladibhiH, cazabda uttarapadasamuccayArthI, gAtrAbhyaGganaM ca sahasrapAkatailAdibhiH snAnaM codvarttanAdibhiH saMbAdhanaM ca hastapAdAdibhistasya bhagavato na kalpate, tathA sarvameva zarIramazucyAtmakamityevaM 'parijJAya' jJAtvA dantakASThAdibhirdantaprakSAlanaM ca na kalpata iti / mU. (320) virae gAmadhammehiM rIyai mAhaNe abahavAI / sisiraMmi egayA bhagavaM chAyAe jhAi AsIya / Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 AcArAGgasUtram 9/-/9/4/320 vR kiM ca - 'virato' nivRttaH kebhyo ? - 'grAmadharmebhyo' yathAsvamindriyANAM zabdAdibhyo viSayebhyo 'rIyate' saMyamAnuSThAne parAkramate, 'mAhaNe'tti, kiMbhUto bhagavAn ? asAvabahuvAdI, sakRdvyAkaraNabhAvAdbahuzabdopAdAnam, anyathA hi avAdItyeva brUyAt, tathaikadA zizirasamaye sa bhagavAMcchAyAyAM dhrmshukldhyaandhyaayyaasiicceti| mU. (321) AyAvai ya gimhANaM acchai ukkuDue abhittaave| adujAva itya lUheNaM oyaNamaMthukummAseNaM / vR. kiM ca - subyatyayena saptamyarthe SaSThI, grISmeSvAtApayati, kathamiti darzayatitiSThatyutkuTukAsano'bhitApa-tApAbhimukhamiti, atha' Anantarye dhamAdhAraMdehaMyApayati smarUkSaNasneharahitena kena?-'odanamanthukulmASeNa' odanaMca-kodradavIdanAdimanthuca-badaracUrNAdikaM kulmASAzca-mASavizeSA evottarApathe dhAnyavizeSabhUtAH paryuSitamASA vA siddhamASA vA odanamanthukulmASamiti samAhAradvandvaH tenAtmAnaM yApayatIti sambandha iti / etadeva kAlAvadhivizeSaNato darzayitumAhama. (322) eyANi tini paDiseve aTTha mAse ajAvayaM bhgvN| api ittha egayA bhagavaM addhamAsaM aduvA mAsaMpi // vR. "etAni' odanAdInyanantaroktAni pratisevate, tAni ca samAhAradvandvena tirohitAvayavasamudAyapradhAnena nirdezAtkasyacinmandabuddheH syAdArekA yathA-trINyapisamuditAni pratisevataiti, atastadvayudAsAya trINItyanayA saGghayayA nirdeza iti, trINisamastAni vyastAni vA yathAlAbhaM pratisevata iti, kiyantaM kAlamiti darzayati-aSTau mAsAn RtabaddhasaMjJakAnAtmAnaM ayApayad-vartitavAn bhagavAniti, tathA pAnamapyarddhamAsamathavA mAsaM bhagavAn pItavAn / mU. (323) avi sAhie duve mAse chappi mAse aduvA vihrityaa| . rAovarAyaM apaDine anagilAyamegayA bhuje|| vR. api ca mAsadvayamapi sAdhikam athavA SaDapi mAsAn sAdhikAn bhagavAnpAnakamapItvA'pi rAtroparAtra mityaharnizaM vihatavAn, kiMbhUtaH? - 'apratijJaH pAnAbhyupagamarahita ityarthaH, tathA 'anagilAyanti paryuSitaM tadekadA bhuktavAniti / mU. (324) chaTeNa egayA bhuje aduvA aTThameNa dsmennN| duvAlasameNa egayA bhu pehamANe samAhiM apaDinne / vR.kiMca-SaSThenaikadA bhuGko, SaSThaMhinAmaikasminnahanyekamaktaM vidhAyapunardinadvayabhuktvA caturthe'hnayekabhaktameva vidhatte, tatazcAdyantayorekabhaktadinayoktadvayaM madhyadivasayozca bhaktacatuSTayamityevaMSaNNAMbhaktAnAMparityAgAtSaSThaMbhavati, evaM dinAdivRddhayA'STamAdyAyojyamiti, athASTamenadazamenAthavAdvAdazamenaikadAkadAcidbhuktavAn, 'samAdhi zarIrasamAdhAnaM prekSamANaH' pAlocayan na punarbhagavataH kathaMciddaurmanasyaM samutpadyate, tathA'pratijJaH-anidAna iti / mU. (325) nacANaM se mahAvIre no'viya pAvagaM symkaasii| annehiM vA na kArityA kIraMtaMpi nANujANitthA / vR.kiMca-jJAtvAheyopAdeyaMsamahAvIraH karmapreraNasahiSNupicapApakaMkarmasvayamakArSIt nacApyanyairacIkaratnaca kriymaannmprairnujnyaatvaaniti|| kiMca Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ---- ........ 321 zrutaskandhaH- 1, adhyayanaM - 9, uddezaka:4 mU. (326) gAmaM pavise nagaraM vA ghAsamese kaDaM prchaae| suvisuddhamesiyAbhagavaM AyatajogayAe sevitthA / vR. grAmaM nagaraM vA pravizya bhagavAn grAsamanveSayate, parArthAya kRtamityudgamadoSarahitaM, tathA suvizuddhamutpAdanAdoSarahitaM, tathaiSaNAdoSaparihAreNaiSitvA-anveSya bhagavAnAyataH-saMyato yogo-manovAkkAyalakSaNaH AyatazcAsau yogacAyatayogojJAnacatuSTayena samyagyogapraNidhAnamAyatayogasya bhAvaAyatayogatA tayA samyagAhAraMzuddhaMgrAsaiSaNAdoSaparihAreNa sevitvaaniti| mU. (327) adu vAyasA digichattAje anne rasesiNo sttaa| ghAsesaNAe ciTThanti sayayaM nivaie yhaae|| vR.kiMca-athaMbhikSAMparyaTatobhagavataH pathivAyasAH-kAkA digiMchattibubhukSA tayA''rtA bubhukSAttA ye cAnye rasaiSiNaH-pAnArthinaH kapotapArApatAdayaH sattvAH tathA grAsasyaiSaNArthamanveSaNArthaMcayetiSThanti tAnsatatam-anavarataMnipatitAnbhUmau prekSya' dRSTvA teSAMvRttivyavaccheda varjayanmandamAhArArthI praakrmte| mU. (328) aduvA mAhaNaM ca smevaa gAmapiNDolagaM ca atihiM vaa| sovAgamUsiyAriM vA kukuraM vAvi viTThiyaM puro| vR. kiM ca-atha brAhmaNaM lAbhArthamupasthitaM dRSTvA tathA zramaNaM zAkyAjIvakaparivrATtApasanirgranthAnAmanyatamaM 'grAmapiNDolaka' iti bhikSayodarabharaNArthaMgrAmamAzristundaparimRjo dramaka iti, tathA'tithiM vA-AgantukamtathA zvapAkaM-cANDAlaM mArjArI vA kukuraM vApi-zvAnaM vividhaM sthitaM 'purataH' agrataH mU. (329) vitticcheyaM vajanto tesimappattiyaM prihrnto| mandaM parakkame bhagavaM ahiMsamANo ghAsamesitthA / / vR. samupalabhya teSAM vRtticchedaM varjayan manaso duSpraNidhAnaM ca varjayan manda-manAkaM teSAM trAsamakurvan bhagavAn parAkramate, tathA parAMzca kunthukAdIn jantUn ahiMsan grAsamanveSitavAniti / / kiMcamU. (330) avi sUiyaM vA sukka vA sIyaM piMDaM purANakummAsaM / adu bukkasaM pulAgaM vA laddhe piMDe aladdhe dvie| vR. 'sUiyaM'ttidadhyAdinA bhaktamArdIkRtamapitathAbhUtaM zuSkaM vA-ballacanakAdi zItapiNDaM vA-paryuSitabhaktam tathA 'purANakulmASaM vA' bahudivasasiddhasthitakulmASaM, 'bukkasaM'ti cirantanadhAnyaudanaM, yadivApurAtanasaktupiNDaM, yadivA bahudivasasambhRtagorasaMgodhamaNDakaMceti, tathA 'pulAkaM' yavaniSaapAvAdi, tadevambhUtaM piNDamavApya rAgadveSavirahAd draviko bhagavAn tathA'nyasminnapi piNDe labdhe'labdhevA dravika eva bhagavAniti, tathAhi-labdhe paryApte zobhanevA notkarSa yAti, nApyalabdhe'paryApte'zobhane vA''tmAnamAhAradAtAraM vA jugupste| mU. (331) avi Ai se mahAtye mahAvIre AsaNatye akuyUe jhANaM / ___ uDe ahe tiriyaM ca pehamANe smaahimpdditre|| vR. kiM ca - tasmiMstathAbhUta AhAre labdha upabhukte'labdhe cApi dhyAyati sa mahAvIro, 121 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 AcArAGga sUtram 1/-/9/4/331 duSpraNidhAnAdinA nApadhyAnaM vidhatte, kimavastho dhyAyatIti darzayati - AsanasthaH-utkuTukagodohikAvIrAsanAdyavastho'kautkucaH san mukhavikAradirahito dhyAnaM dharmmazuklayoranyataradArohati kiM punastatra dhyeyaM dhyAyatIti darzayitumAha- Udhrvamadhastiryaglokasya ye jIvaparamANvAdikA bhAvA vyavasthitAstan dravyaparyAyanityAnityAdirUpatayA dhyAyati, tathA samAdhimantaHkaraNazuddhiM ca prekSamANo'pratijJo dhyAyatIti / mU. (332) akasAI vigayagehI ya saddarUvesu amucchaie jhAI / chaumattho'vi parakkamamANo na pamAyaM saiMpi kuvvitthA // vR. kiMcana kaSAyyakaSAyI tadudayApAditabhrukuTayAdikAryAbhAvAt, tathA vigatA gRddhiHgArdhya yasyAsau vigatagRddhiH, tathA zabdarUpAdiSvindriyArtheSvamUrcchito dhyAyati, mano'nukUleSu na rAgamupayAti nApItareSu dveSavazagho'bhUditi, tathA chadmani jJAnadarzanAvaraNIyamohanIyAntarAgAtmake tiSThatIti chadmastha ityevaMbhUto'pi vividham-anekaprakAraM sadanuSThAne parAkramamANo na pramAdaMkaSAyAdikaM sakRdapi kRtavAniti / mU. (333) sayameva abhisamAgamma AyatajogamAyasohIe / abhinivvuDe amAille AvakahaM bhagavaM samiyAsI // vR. kiM ca - svayameva - AtmanA tattvamabhisamAgamya viditasaMsArasvabhAvaH syaMyabuddhaH saMstIrthapravarttanAyodyatavAn, tathA coktam 11911 "AdityAdirvibudhavisaraH sAramasyAM trilokyAmAskandantaM padamanupamaM yacchivaM tvAmuvAca / tIrthaM nAtho laghubhavabhayacchedi tUrNaM vidhatsvetyetadvAkyaM tvadadhigataye no kimu syAnniyogaH ? // ityAdi, kathaM tIrthapravarttanAyodyata iti darzayati- 'AtmazuddhayA' AtmakarmmakSayopazamopazamakSayalakSaNavA''yatayogaM supraNihitaM manovAkkAyAtmakaM vidhAya viSayakaSAyAdyupazamAdibhirnivRttaH-zItIbhUtaH, tathA amAyAvI mAyArahita upalakSaNArthatvAdasyAkrodhAdyapi draSTavyaM, 'yAvatkatha'mitiyAvajjIvaM bhagavAn paJcabhiH samitibhiH samitaH tathA tisRbhirguptibhirguptazcAsIditi mU. (334) esa vihI aNu0 jAva kAsaveNa mahesiNA / / ttibemi // , vR. zrutaskandhAdhyayanoddezakArthamupasaMjihIrSurAha eSaH - anantaroktaH zastraparijJAderArabhya yo'bhihitaH so'nukrAntaH - anuSThita AsevanAparijJayA sevitaH kena ? zrI varddhamAnasvAminA 'matimatA' jJAnacatuSTayAnvitena bahuzaH - anekazo'pratijJena - anidAnena bhagavatA-aizvaryAdiguNopetena, ato'paro'pi mumukSunenaiva bhagavadAcIrNena mokSapraguNena pathA''tmahitamAcaran rIyateparAkramate, itiradhikAraparisamAptau, bravImIti sudharmasvAmI jambUsvAmine kathayati-so'haM bravImi yena mayA bhagavadvadanAravindAdarthajAtaM niryAtamavadhAritamiti / / adhyayanaM-9 uddezakaH-4 samApta : ukto'nugamaH sUtarAlApakaniSpannanikSepazca sasUtrasparzaniyuktikaH, sAmprataM nayAH, te ca naigamasaGgagrahavyavahAraRjusUtra zabdasamabhirUDhaivaMbhUtabhedabhinnAH sAmAnyataH sapta, te cAnyatra Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 1, adhyayanaM:9 323 sammatyAdau lakSaNato vidhAnatazca nyakSeNAbhihitA iti / adhyayanaM-9 samAptam iha punasta eva jJAnakriyAnayAntarbhAvadvAreNa samAsataH procyante, adhikRtAcArAGgasya jJAnakriyAtmakatayobhayarUpatvAt jJAnakriyAdhInatvAnmokSasya tadarthaM ca zAstrapravRtteriti bhAvaH, atraca paraspararataH savyapekSAveva jJAnakriyAnayau vivakSitakAryasiddhaye'laM nAnyo'nyanirapekSAvityetatprapaJcayate, tatrajJAnanayAbhiprAyo'yam-yathA jJAnamevapradhAnaMna kriyeti, samastaheyopAdeyahAnopAdAnapravRtteqhanAdhInatvAt, tathA hi-sunizcitAt samyagjJAnAtpravRtto'rthakriyArthI na visaMvAdyate, tathA coktm||1|| "vijJaptiH phaladA puMsAM, na kriyA phaladA mtaa| mithyAjJAnAt pravRttasya, phalAsaMvAdadarzanAd / / " ityAdi, saMviniSThatvAcca viSayavyavasthitInAM tatpUrvakasakaladuHkhaprahINatvAcAnvayavyatirekadarzanAcca jJAnasya prAdhAnyaM, tathAhi - jJAnAbhAve'narthaparihArAya pravarttamAno'pi tatkaroti yena nitarAM pataGgavadanarthena saMyujyate, jJAnasadbhAve ca samastAnapyAnarthasaMzayAMzca yathAzaktiH pariharati, tathA cAgamaH - 'paDhamaM nANaM tao' ityAdi, evaM tAvatkSAyopazamikaM jJAnamAzrityoktaM, kSAyikamapyAzritya tadeva pradhAnaM, yasmAdbhagavataH praNatasurAsuramukuTakoTivedikAGkitacaraNayugalapIThasya bhavAmbhodhitaTasthasya pratipannadIkSasya trilokabandhostapazcaraNavato'pi na tAvadapavargaprAptiH sajAyate yAvajjIvAjIvAdyakhilava stuparicchedarUpaM ghanaghAtikarmasaMhatikSayAtkevalajJAnaMnotpannamityatojJAnamevapradhAnamaihikAmuSmikaphalaprAptikAraNaM, yuktiyukttvaaditi| adhunA kriyAnayAbhiprAyo'bhidhIyate, tadyathA-kriyaiva pradhAnamaihikAmuSmikaphalaprAptikAraNaM, yuktiyuktatvAt, yasmAddarzite'pi jJAnenArthakriyAsamarthe'rthe pramAtA prekSApUrvakArI yadihAnopAdAnarUpAMpravRttikriyAM na kuryAttato jJAnaM viphalatAmiyAt, tadarthatvAttasyeti, yasya hi yadarthaM pravRttistattasya pradhAnamitarapradhAnamiti nyAyAt, saMvidAta viSayavyavasthAnasyApyarthakriyArtha tvAkriyAyAH prAdhAnyam, anvayavyatirekAvapi kriyAyAM samupalabhyete, yataH-samyak cikitsAvidhijJo'pi yathArthoSadhAvAptAvapi upayogakriyArahito nollAghatAmeti, tathAcoktam // 1 // "zAstrANyadhItyApi bhavanti mUrkhA, yastu kriyAvAn puruSaH sa vidvAn / saMcintya tAmauSadhamAturaM hi, kiM jJAnamAtreNa karotyarogam ? // " // 1 // (tathA) "kriyeva phaladA pusAM, na jJAnaM phaladaM matam / yataH strIbhakSyabhogajJo, na jJAnAtsukhito bhavet / / " ityAdi, takriyAyuktastuyathA'bhilaSitArthabhAgbhavatyapi, kuta iticetna hi dRSTe'nupapannaM nAma, na ca sakalalokapratyakSasiddhe'rthe'nyatpramANAntaraM mRgyata iti, tathA''muSmikaphalaprAptyarthinA'pi tapazcaraNAdikA kriyaiva kartavyA, maunIndraM pravacanamapyevameva vyavasthitaM, yata uktaM // 1 // ceiyakulagaNasaGke AyariyANaMca pavayaNa sue y| sabvesu'vi teNa kayaM tavasaamamujjamanteNaM / ' Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 AcArAgasUtram 1/-/9/-/itazcaitadevamaGgIkartavyaM, yatastIrthakRdAdibhiH kriyArahitaMjJAnamapyaphalamuktaM, uktNc|||| 'subahuM pisuamadhItaM kiM kAhi crnnviphuunn(mukk)ss?| aMdhassajaha palittA diivstshsskoddiivi| dRzikriyApUrvakakriyAvikalatvAttasyeti bhAvaH, na kevalaM kSAyopazamikAjjJAnAkriyA pradhAnA, kSAyikAdapi,yataHsatyapijIvAjIvAdyakhilavastuparicchedake jJAne samullasitena vyuparatakriyAnivartidhyAnakriyAmantareNa bhavadhAraNIyakocchedaH, tadacchedAca na mokSAvAptirityato na jJAnapradhAnaM, caraNakriyAyaM punaraihikAmuSmikaphalAvAptirityataH saiva pradhAnabhAvamanubhavatIti, tadevaM jJAnamRte samyakriyAyA abhAvaH, tadabhAvAzca tadarthapravRttasya jJAnasya vaiphlym| evamAdInAMyuktInAmubhayatrApyupalabdhevyAkulitamatiH ziSyapRcchati-kimidAnItattvamastu?,AcAryaAha-nanvabhihitameva vismaraNazIlo devAnAMpriyo yathAjJAnakriyAnayau parasparasavyapekSau sakalakarmakandocchedAtmakasya mokSasya kAraNabhUtAviti, pradIptasamastanagarAntarvatiparasparopakAryopakArakabhAvAvAptAnAbAdhasthAno paGvandhAviveti, tathA coktam - "saMjoyasiddhIeNphalaMvadantI'tyAdi,svatantrapravRttItunavivakSitakAryasAdhayataityetacca prasiddhameva, yathA 'hayaM nANa'mityAdi, Agame'pi sarvanayopasaMhAradvAreNAyamevArtho'bhihito, ythaa||1|| 'savvesipi nayANaMbahuvihavattavayaM nisaamettaa| taMsavvaNayavisuddhaM jaMcaraNaguNaTThio saahuu||tti', tadetadAcArAGgaM jJAnakriyAtmakaM adhigatasamyakpathAnAM kuzrutasaritkaSAyajhaSakulAkulaM priyaviprayogApriyasaMprayogAdyanekavyasanopanipAtamahAvata mithyAtvapavaneraNopasthApitabhayazokahAsyatyaratyAditaraGgaM vizrasAvelAcitaMvyAdhizatanakracakrAlayaMmahAgambhIraraMbhayajananaMpazyatAM trAsotpAdakaMmahAsaMsArArNavaMsAdhUnAmuttitIrSatAMtaduttataraNasamarthamavyAhataMyAnapAtramiti, ato mumukSuNA''tyantikaikAntikAnAbAdhaMzAzvatamanantamajaramamaramakSayamavyAbAdhamuparatasamastudvandvaM samyagdarzanajJAnavratacaraNakriyAkalApopetena paramArthaparamakAryamanuttamaM mokSasthAnaM lipsunA samAlambanIyamiti tadAtmakasya brahmacaryAkhyazrutaskandhasya nirvRtikulInazrIzIlAcAryeNa tattvAdityAparanAmnA vAharisAdhusahAyena kRtA TIkA prismaapteti|| dvAsaptatyakeSu hi zateSu saptasu gateSu guptAnAm / saMvatsareSu mAsica bhAdrapade zuklapaJcamyAm // 2 // zIlAcAryeNa kRtA gambhUtAyAM sthitena ttiikaissaa| samyagupayujya zodhyaM mAtsaryavinAkRtairAyeMH // 3 // kutva: |'caarsy mayA TIkAM gatkimapi saMcitaM punnym| nApnuyAjjagadidaM nirvRtimatulAM sadAcAram // 4 // varNaH padamatha vAkyaM padyAdica yanmayA parityaktam / / tacchodhanIyamatraca vyAmohaH kasya no bhavati? - prathama zrutaskandhaH samAptaH munidIparalasAgareNa saMzodhitA-sampAditA zIlAzacAryaviracitA navamaadhyayanaTIkA evaM prathama zrutaskandhasya TIkA prismaaptaa|| // 1 // Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, upodghAtaH . 325 HzrutaskandhaH-2 ni. [285] jayatyanAdiparyantamanekaguNaralamRt / nyatkRtAzeSatIrthezaM tIrthaM tIrthAdhipairnutam / / ni. [286] namaH zrIvarddhamAnAya, sadAcAravidhAyine / prnntaashessgiirvaanncuuddaarlaarcitaaNhye| ni. [287]AcAramerogaditasya lezataH, pravacmi taccheSikacUlikAgatam / Aripsite'rthe guNavAn kRtI sadA, jAyeta, nishessmshessitkriyH|| vR. ukto navabrahmacaryAdhyayanAtmaka AcArazrutaskandhaH, sAmprataM dvitIyo'grazrutaskandhaH samArabhyate, asya cAyamasisambandha- uktaMprAgAcAraparimANaM pratipAdayatA, tdythaa| // 1 // "navabaMbhaceramaio aTThArasapayasahassio veo| havaiye sapaMcacUlo bahubahuayaropayaggeNaM" tatrAdyezruskandhe navabrahmacaryAdhyayanAnipratipAditAni,teSacanasamasto'pi vivakSito'rtho'bhihitaH abhihito'pi saGkepato'to'nabhihitArthAbhidhAnAya saGgrepoktasya ca prapaJcAya tadagrabhUtAzcatamracUDAuktAnuktArthasamAhikAHpratipAdyante, tadAtmakazcadvitIyo'grazrutaskandhaH ityanena sambandhenAyAtasyAsya vyAkhyA pratanyate, tatra nAmasthApane anAtya dravyAgranikSepArtha niyuktikRdAhani. [288] davvogAhaNa Aesa kAla kamagaNaNasaMcae bhaave| aggaM bhAve u pahANabahuya uvagArao tivihN|| vR.tatradravyAgraMdvidhA-AgamatonoAgamataityAdi bhaNitvAvyatiriktaMtridhA-sacitAcittamizradravyasya vRkSakuntAderyadagramiti, avagAhanAgraMyadyasya dravyasyAdhastAdavagADhaMtadavagAhanAgraM, tadyathA-manuSyakSetre mandaravarjAnAM parvatAnAmucchracaturbhAgo bhUbhAvavagADhaiti mandarANAM tuyojanasahamiti, AdezAgram Adizyata ityAdezaH-vyApAraniyojanA, agrazabdo'tra parimANavAcI, tatazca yatra parimamatAnAmAdezo dIyate tadAdezAgraM, tadyathA-tribhi puruSaiH karma rayati tAn vA bhojayatIti, kAlAgram-adhikamAsakaH, yadivA'grazabdaH parimANavAcakastatrAtIta-kAlo'nAdiranAgato'nantaH sarvAddhAvA, kramAgaMtukrameNa-paripATyA'graMkramAgraM, etadrvyAdi caturvidhaM, tatra dravyAgramekANukAd dvaya[ka dvynnukaadvynnukmityevmaadi| kSetrAgram-ekapradezAvagADhAd dvipradezAvagADhaM, dviprdeshaavgaaddhaatriprdeshaavgaaddhmityaadi| kAlAgramekasamayasthitikAd dvisamayasthitikaM dvisamayasthitikAtrisamayasthitkamityAdi, bhAvAgramekaguNakRSNAdviguNakRSNaM dviguNakRSNAtriguNakRSNamityAdi, gaNanAgraMtusaGkhyAdharmasthAnAtsthAnaM, dazaguNamityartha, tadyathA-eko dazazataM sahasramityAdi, saJcayAgraMtusaJcatasya dravyasya yadupari tatsaJcayAgraM, yathA tAmropaskarasya saJcitasyopari zaGkhaH / bhAvAgraM tu trividhaM-pradhAnAgraM 1 prabhUtAgram 2 upakArAgraM 3ca, tatra pradhAnAgraM sacitAdi tridhA, sacittamapi dvipadAdibhedAtridhaiva, For Priva Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 AcArAGga sUtram 2/-///- [ni. 288 ] tatra dvipadeSu tIrthakarazcatuSpadeSu siMhaH apadeSu kalpavRkSa, acittaM vaiDUryAdi mizraM tIrthakara evAlaGakRta iti, prabhUtAgraM tvApekSikaM tadyathA / 119 11 "jIvA poggala samayA davva paesA ya pajjavA ceva / thovA'naMtAnaMtA visesamahiyA duve naMtA " atra ca yathottaramagraM, paryAyAgraM tu sarvAgramiti, upakArAgraMtu yatpUrvoktasya vistarato'nuktasya ca pratipAdanAdupakAre varttate tad yathA dazavaikAlikasya cUDe, ayameva vA zrutaskandha AcArasyetyAto'tropakArAgreNAdhikAra iti / Aha ca niyuktikAraH ni. [ 289 ] uvayAreNa u pagayaM AyArasseva uvarimAiM tu / rukkhassa ya pavvayassa ya jaha aggAI tayAiM // vR. upakArAgreNAtra prakRtama-adhikAraH, yasmAdetAnyAcArasyaivopari varttante, taduktavizeSavAditayA tatsaMbaddhAni, yathA vRkSaparvatAderagrANIti / zeSANi tvagrANi ziSyamativyutpatyarthamasya copakArAgrasya sukhapratipattyarthamiti, taduktam // 119 11 "uJcAri assa sarisaM jaM keNai taM paruvae vihiNA / jehigAro taMmi uparuvie hoi suhagejjhaM " tatredamidAnI vAcyaM kenaitAni niryUDhAni ? kimartha ? kuto peti ?, ata Ahani. [290 ] the'NugaTThA sIsahiaM hou pAgaDatthaM ca / AyArAo attho AyAraMgesu pavibhatto // vR. 'sthaviraiH' zrutavRddhaizcaturdazapUrvavidbhirniryUDhAnIti, kimarthaM ? ziSyahitaM bhavatvitikRtvA'nugrahArtha, tathA'prakaTo'rtha prakaTo yathA syAdityevamarthaM ca, kuto niryUDhAni ?, AcArAtsakAzAtmasto'ppartha AcArAgreSu vistareNa pravibhakta iti // sAmprataM yadyasmAnniryUDhaM tadvibhAgenAcaSTa itini. [291] ni. [292] ni. [293] ni. [294] biiassa ya paMcamae aTThamagassa biiyaMmi uddese / bhaNio piMDo sijjA vatthaM pAuggaho ceva // paMcabhagassa cautthe iriyA vaNNijjaI samAseNaM / chaTThassa ya paMcamae bhAsajjAyaM viyANAhi / sattikka gANi sattavi nijjUDhAI mahAparinnAo / satthaparinnA bhAvaNa nijjUDhA u dhuya vibhuttI // AyArapakappo puNa paJcakkhANassa taiyavatthUo / AyAranAmadhijjA vIsaimA pAhuDaccheyA bR. brahmacaryAdhyayanAnAM dvitIyamadhyayanaM lokavijayAkhyaM tatrapaJcamoddezaka idaM sUtram"savvAmagaMdhaM parinnAya nirAmagaMdho parivvae" tatrAmagrahaNena hananAdyAstiH koTyo gRhItA gandhopAdAnadaparAstiH, etAH SaDapyavizodhikoTyo gRhItAH, tAzcemAH - svato hanti dhAtayati dhnantamanyamanujAnIte, tathA pacati pAcayati pacanta (manya) manujAnIta iti tathA tatraiva sUtram Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, upodghAta : 327 "adissamANo kayavikka ehiM "ti, anenApi tino vizodhikoTyo gRhItAH, tAzcemAH - krINAti krApayati krINantamanyamanujAnIte, tathA'STamasya-vimohAdhyayanasya dvitIyoddezaka idaM sUtram - " bhikkhU parakka mejjA cidveja vA nisIeja vA tuyaTTijja vA susANaMsi ve" tyAdi yAvad "bahiyA viharijA taM bhikkhu gAhAvatI uvasaMkamittu vaejjA ahamAusaMto samaNA ! tubmaTThAe asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA pANAI bhUyAiM jIvAI sattAiM samArabya samuddissa kIyaM pAmiJca" mityAdi, etAni sarvANyapi sUtrANyAzrityaikAdaza piNDaiSaNA niryUDhAH / tathA tasminneva dvitIyAdhyayane paJcamoddezake sUtram- "se vatthaM paDiggahaM kaMbalaM pAyapuMchaNaM uggahaM ca kaDAsaNa" miti, tatra vastraMkambalaMpAdapuJchanaM-grahaNAd vastraiSaNA niryUDhA, patadgrahapadAt pAtraiSaNA niryUDhA, avagraha ityetasmAdavagrahapritamA niryUDhA, kaTAsanamityetasmacchayyeti, tathA paJcamAdhyayanAvantyAkhyasya caturthoddezake sUtram - "gAmANugAmaM dUijamANassa dujjayaMduSparikkaM taM" ityAdineryA saGkSepeNa vyAvarNitetyata eva IryAdhyayanaM niryUDham, tathA SaSThAdhyayanasya dhUtAkhyasya paJcamoddezake sUtram - " Aikkhai vihayai kiTTai dhammakAmI" tyetasmAdbhASAjAtAdhyayanamakRSTamityevaM vijAnIyAstvamiti / tathA mahAparijJAdhyayane saptodezakAstebhyaH pratyekaM saptApi saptaikakA niryUDhAH, tathA zastraparijJAdhyayanAdbhAvanA niryUDhA, tathA dhUtAdhyayanasya dvitIyacaturthoddezakAbhyAM vimuktyadhyayanaM niryUDhamiti, tathA 'AcAraprakalpaH 'nizIthaH, sa ca pratyAkhyAnapUrvesya yatta tIyaM vastu tasyApi yadAcArAkhyaM viMzatitamaM prAbhRtaM tato niryUDha iti / brahmacaryAdhyayanebhya AcArAgrANi niryUDhAnyato niryUhanAdhikArAdeva tAnyapi zastraparijJAdhyayanAnniryUDhAnIti darzayatiavvoast u bhaNio satyaparinnAya daMDanikkhevo / vibhajamANa tahA tahA hoi nAyavvo / ni. [295 ] so vR. 'avyAkRtaH' avyakto'parisphuTa itiyAvat 'bhaNitaH' pratipAditaH, koDasI ? - 'daNDanikSepaH' daNDaH-prANipIDAlakSaNastasya nikSepaH parityAgaH saMyama ityartha, saca zastraparijJAyAmavyakto'bhihito yatastena punaH vibhajyamAnaH aSTasvapyadhyayaneSvasAveva tathA tathA anekaprakAro jJAtavyo bhavatIti / kathaM punarayaM saMyamaH saGkSepAbhihito vistAryate ya ityAhani. [296] egaviho puNa so saMjamutti ajjhatthabAhiro yaduhA / maNavayaNakAya tiviho cauvviho cAujAmou ni. [297] paMca ya mahavvayAiM tu paMcahA rAibhoaNe chaTThA / sIliMgasahassANi ya AyArassappavIbhAgA aviratinivRttilakSaNa ekavidhaH saMyamaH, sa evAdhyAtmikabAhyabhedAd dvidhA bhavati, punarmanovAkkAyayogabhedAttrividhaH, sa e caturyAmabhedAzcaturdhA, punaH paJcamahAvratabhedAtpaJcadhA, rAtrI - bhojana - viratiparigrahAJca SoDhA, ityAdikayA prakriyayA bhidyamAno yAvadaSTAdazazIlAGgasahanaparimANo bhavatIti / kiM punarasai saMyamastatra tatra pravacane paJcamahAvratarUpatayA midyate ya ityAha Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 ni. [298 ] AcArAGga sUtram 2/1/1/1/335 AikkhiuM vibhaiuM vinnAuM ceva suhataraM hoi / eeNa kAraNeNaM mahavvayA paMca pannattA // vR. saMyamaH paJcamahAvratarUpatayA vyavasthApitaH sannAkhyAtuM vibhaktuM vijJAtuM ca sukhenaiva bhavatItyataH kAraNAtpaJcamahAvratAni prajJApyante / etAni ca paJca mahAvratAni askhalitAni phalavanti bhavantyato rakSAyanto vidheyastadarthamAha ni. [299] tesiM ca rakkhaNaTThA ya bhAvaNA paMca paMca ikkikke / tA satyaparinnAe eso abbhitaro hoi // 'teSAM ca' mahAvratAnAmekaikasya tadvRttikalpAH paJca bhAvanA bhavanti, tAzca dvitIyAgrazrutaskandhe pratipAdyante'to'yaM zastraparijJAdhyayanAbhyantaro bhavatIti / sAmprataM cUDAnAM yathAsvaM parimANamAha cUDA - 1 ni. [300] jAvoggahapaDimAo paDhamA sattikka gA biiacUlA / bhAvaNa vimutti AyArapakka ppA tinni ia paMca vR. piNDeSaNAdhyayanAdArabhyAvagrahapratimAdhyayanaM yAvadetAni saptAdhyayanAni prathamA cUDA, saptasaptaikakA dvitIyA, bhAvanA tRtIyA, vimuktizcaturthI, AcAraprakalpo nizIthaH, sAca paJcamI cUDeti / tatra cUDAyA nikSepo nAmAdi, SaDidhaH, nAma sthApane kSuNNe, dravyacUDA vyatiriktA sacittA kurkuTasya acittA mukuTasya cUDAmaNi mizrA mayUrasya, kSetracUDA lokaniSkuTarUpA, kAlacUDA'dhikamAsakasvabhAvA, bhAvacUDA tviyameva, kSAyopazamikabhAvavarttitatvAt / -: cUDA 1 adhyayanaM -1 : * iyaM ca saptAdhyayanAtmikA, tatrAdyamadhyayanaM piNDaiSaNA, tasya catvAryanuyogadvArANi bhavanti, yAvannAmaniSpanne nikSepe piNDaiSaNA'dhyayanaM, tasya nikSepadvAreNa sarvA piNDaniryuktiratra bhaNanIyeti -: cUDA - 9 adhyayanaM -1 uddezaka : 1 :sAmprataM sUtrAnugame' skhalitAdiguNopetaM sUtramuJcAraNIyaM, taJcedam mU. (335) se bhikkhU vA bhikkhuNI vA gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe aNupaviTTe samANe se jaM puNa jANijjA asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA pANehiM vA paNagehiM vA bIehiM vA hariehiM vA saMsattaM ummissaM sIodaeNa vA osittaM rayasA vA parighAsiyaM vA tahappagAraM asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA parahatthaMsi vA parapAyaMsi vA aphAsuyaM anesaNi jaMti mantramANe lAbhe'vi saMte no paDiggAhijjA / se ya AhaJca paDiggahe siyA se taM AyAya egaMtamavakkamijjA, egaMtamavakka mittA ahe ArAmaMsi vA ahe uvassayaMsi vA appaMDe appapANe appabIe appaharie appose appudae apputtiMgapaNa- gadagamaTTiyamakka DAsaMtANae vigiMciya 2 ummIsaM visohiya 2 tao saMjayAmeva bhuMjijja vA pIijja vA, jaMca no saMcAijA bhuttae vA pAyae vA se tamAyAya egaMtamakkamijjA, ahe jhAmathaMDilaMsi vA aTThirAsiMsi vA kiTTarAsiMsi vA tusarAsiMsi vA gomayarAsiMsi vA annayaraMsi vA tahappagAraMsi thaMDilaMsi paDilehiya paDilehiya pamajjiya pamajjiya tao saMjayAmeva pariTThavijjA Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, cUDA-1, adhyayanaM-1, uddezaka:1 329 vR. 'se' iti mAgadhadezIvacanataH prathamAnto nirdeze vartate, yaH kazcibhikSaNazIlo bhAvabhikSurmUlottaraguNadhArI vividhAbhigraharataH 'bhikSuNI vA' sAdhvI, sa mAvabhikSurvedanAdibhiH kAraNairAhAragrahaNaM karoti, taanicaamuuni||1|| "veaNa veAvaJce iriyaTThAeya sNjmtttthe| taha pANavattiyAe chaTuM puNa dhammaciMtAe" ityAdi, amISAM madhye'nyatamenApi kAraNenAhArArthI san gRhapati-gRhasthastasya kulaMgRhaM tadanupraviSTaH, kimarthaM ? - 'piMDavAyapaDiyAe' tti piNDapAto-bhikSAlAbhastaprajJayA-ahamatra bhikSAMlapsya iti,sapraviSTaH sanyapunarazanAdi jAnIyAt, kathamiti darzayati-prANimi rasajAdibhi 'panakaiH' ullIjIvaiH saMsaktaM bIjaiH' godhUmAdibhi haritaiH' dUrvA'GakurAdibhi unmizra' zabalIbhUtaM, tathAzItodakenavA avasiktam AdrIkRta rajasA vA sacittena parighAsiyaM tipariguNDitaM, kiyadvA vakSyati? 'tayAprakAram evaMjAtIyamazuddhamazanAdicaturvidhamapyAhAraM parahaste' dAtRhaste parapAtrevA sthitam aprAsukaM sacittam aneSaNIyam AdhAkarmAdidoSaduSTam 'iti' evaMmanyamAnaH 'sa' bhAvabhikSu satyapi lAbhena pratigRhNIyAdityutsargataH, ____ apavAdatastu dravyAdi jJAtvA pratigRhNIyAdapi, tatra dravyaM durlabhadravyaM kSetraM sAdhAraNa dravyalAmarahitaM sarajaskAdibhAvitaM vA kAlo durbhikSAdi bhAvo glAnatAdi, ityAdibhi kAraNairupasthitairalpabahutvaM paryAlocya gItArtho gRhNIyAditi / atha kathaJcidanAbhogA saMsaktamAgAmisattvonmizraM vA gRhItaM tatra vidhimAha 'se AhaJce' tyAdi saca bhAvabhikSu 'Ahazceti sahasA saMsaktAdikamAhArajAtaM kadAcidanAbhogApratigRhyIyAt, sa cAnAbhogo dAtRpratigRhItRpadadvayAccaturdhA yojanIya iti, 'tam' evaMbhUtamazuddhamAhAramAdAyaikAntam 'apakrAmet' gacchet, taM 'apakramya, gtveti| __yatra sAgArikANAmanAlokamasampAtaM ca bhavati tadekAntamanekadheti darzayati athArAme vA athopAzraye vA athazabdo'nApAtaviziSTapradezopasaGgahArtha, vAzabdo vikalpArtha zUnyagRhAdyupasaGagrahArtho vA, tadvizinaSTi-'alpANDe' alpazabdoDabhAvavacanaH, apagatANDa ityartha, evamalpabIje'lpaharite alpAvazyAye' avazyAya udakasUkSmatuSAraH, alpodake, tathA 'alpo ttiGgapanakadagamRttikAma-kaTasantAnake tatrottiGgastRNAgraudakabinduH, bhuJjItetyuttarakriyayA sambandha panakaH-ullIvizeSaH, udakapradhAnAmRttikA udakamRttiketi, markaTa:-sUkSmajIvavizeSasteSAMsantAnaH, yadivA markaTakasantAnaH-koliyakaH, tadevamaNDAdidoSarahite ArAmAdike sthaNDile gatvA prAggRhItAhArasyayatsaMsakttad 'vivicya vivicya' tyaktvA tyaktvA, kriyA'bhyAvRttyA'zuddhasya parityAganizeSa-tAmAha, unmibhaMvA' AgAmukasattvasaMvalitaMsaktukAditataHprANinaH 'vizodhya vizodhya' apanIyApanIya 'tataH tadantaraM zeSaM zuddhaM parijJAya samyagyata eva bhuJjIta pibedvA rAgadveSavipramuktaH sanniti, uktnyc||1|| "bAyAlIsesaNasaMkaDaMmi gahaNaMmijIva ! nnhuchlio| iNhi jahana chalijjasi bhuMjato rAgadosehiM // 2 // rAgeNa saiMgAlaM doseNa sadhUmagaM viyaannaahi| rAgaddosavimukke muMjejjA nijarApehI" Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 AcArAGga sUtram 2/1/1/1/335 __ yazcAhArAdikaM pAtuM bhoktuMvA na zaknuyAyAcuryAdazuddha pRthakkaraNAsambhavAdvA sa bhikSu 'tad' AhArajAtamAdAyaikAntamapakrAmeta, apakramya ca tadAhArajAtaM pariSThApayet 'tyajediti sambandhaH, yatra ca pariSThApayettadarzayati-'atha' AnantaryArthe vAzabda uttarApekSayA vikalpArtha : 'jhAme' ti dagdhaM tasmin vA sthaNDile'sthirAzI vA kiTTo-lohAdimalastadrAzI vA tuSarAzau vA gomayarAzau vA, kiyadvA vakSyate ityupasaMharati-anyatararAzI vA tayAprakAre pUrvasaze prAsuke sthaNDile gatvA tatpratyupekSya pratyupekSyaakSaNApramRjya 2 rajoharaNAdinA, atrApidvivacanamAdarakhyApanArthamiti, pratyupekSapramArjanapadAbhyAMsaptabhaGgakA bhavanti, tdythaa|aprtyupekssitmprmaarjitm 1, apratyupekSitaM pramArjitaM 2, pratyupekSitamapramArjitaM 3, tatrApyapayupakSya pramRjan sthAnAtsthAnasaGakramaNena trasAn virAdhayati, pratyupekSyApyapramRjanAgantukapRthvIkAyAdIn virAdhayatIti, caturthabhaGgaketu catvAro'mI, tadyathA-duSpratyupekSitaMduSpramArjitaM 4, duSpratyupekSitaM supramArjitaM5, supratyupekSitaMduSpramArjita 6, supratyupekSataMsupramArjitamiti7, sthaapnaa|ttraivNbhuute saptabhamajhAyAte sthaNDile saMyata eva' samyagupayukta eva zuddhAzuddhapuabhAgaparikalpanayA pariSThApayet // sAmpratamauSadhi-viSayaM vidhimAha 'mU. (336) se bhikkhU vA bhikkhUNI vA gAhAvai jAva paviDhe samANe se jAo puNa osahIojANijjA-kasiNAo sAsivAnA avidalakaDAoAtericchacchinnAoavucchinnAo taruNiyaM vA chivADiM aNabhikaMtabhajiyaM pehAe aphAsuyaM aNesaNijaMti mantramANe lAbhe saMte no paDiggAhijA ||sebhikkhuuvaa0 jAvapaviDhesamANesejAopuNa osahIojANijjA-akasiNAo asAsiyAo vidalakaDAo tiricchachinnAo vucchinnAo taruNiyaM vA chivADiM abhikvaMtaM bhajjiyaM pehAe phAsuyaM esaNijaMti mantramANe lAbhe saMte paDiggAhijjA // vR.sabhAvabhikSurgRhapatikulaMpraviSTaHsanyAH punaH "auSadhIH" zAlibIjAdikAH evaMbhUtA jAnIyAt, tadyathA-'kasiNAo'tti 'kRtsnAH ' sampUrNA anupahatAH, atra ca dravyabhAvAbhyAM caturbhaGgikA, tatra dravyakRtsnA azastropahatAH, bhAvakRtsnAH sacittAH, tatra kRtsnA ityanena caturbhaGgakeSvAdyaM bhaGgatrayamupAttaM, 'sAsiyAo ti, jIvasya svAm-AtmIyAmutpattiM pratyAzrayo yAsu tAH svAzrayAH, avinaSTayonaya ityartha, Agame ca kAsAzcidauSadhInAmavinaSTo yonikAlaH paThyate, taduktam-"etesiNaMbhaMte! sIlANaM kevaiaMkAlaM joNI saMciTThai?" ityAdyAlApakAH _ 'avidalakaDAo tinadvidalakRtAHadvidalakRtAH, anUpATitA ityarthaH 'atiricchacchinnAo'tti tirazcInaM chinAH- kandalIkRtAstapratiSedhAdatirazcInacchinnAH, etAzca dravyataH kRtsnA bhAvato bhAjyAH, 'avvocchinnAo' ti vyavacchinnA-jIvarahitA na vyavacchinnAH avyavacchinnAH, bhAvataH kRtsnA ityartha, tathA 'taruNiyaMvA chivArDi'ti, 'taruNIm' aparipakvAM 'chivADi' ntimudgAdeHphaliM, tAmeva vizinaSTi-'anabhikkaMtabhajjiya'nti, nAbhikrAntA jIvitAd anabhikrAntA, sacetanetyartha, 'abhajjiyaM' abhagnAm-amarditAmavirAdhitAmityartha, iti prekSya' dRSTvA tadevaMbhUta-mAhArajAtamaprAsukamaneSaNIyaM vA manyamAno lAbhe sati na prtigRhnniiyaat| ___sAmpratametadeva sUtraM viparyayeNAha-sa eva bhAvabhikSuryAHpunarauSadhIrevaMjAnIyAt, tadyathA'akRtsnAH' asampUrNA dravyato bhAvatazcapUrvavacarcaH 'asvAzrayAH vinaSTayonayaH, 'dvidalakRtAH' Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, cUDA-1, adhyayanaM-1, uddezaka: 331 urdhvapATitAH 'tirazcInacchinnAH kandalIkRtAHtathA taruNikAMvAphalIMjIvitAdapakrAntAM bhagnAM ceti, tadevaMbhUtamAhArajAtaM prAsukameSaNIyaM ca manyamAno lAbhe sati kAraNe gRhNIyAditi / grAhyAgrAhyAdhikAra evAhAra vizeSamadhikRtyAha mU. (337) se bhikkhU vA0 jAva samANe se jaMpuNa jANijjA-pihuyaMbahurayaMvA jiyaMvA maMthu vA cAulaM vA cAulapalaMbaM vA saiM saMbhajiyaMsaphAsuyaM jAva no paDigAhijjA // se bhikkhU vA0 jAva samANe sejaMpuNa jANijjA-pihuyaM vAjAva cAulapalaMbaM vAasaI bhajiyaMdukkhutto vA tikSutto vA bhajjiyaM phAsuyaM esaNijjaMjAva pddigaahijjaa|| vR. sa bhAvabhikSurgRhapatikulaM praviSTaH san ityAdi pUrvavadyAvat 'pihuyaM vatti pRthukaM jAtAvekavacanaM navasya zAlivrIhyAderagnA ye lAjAH kriyante ta iti, bahu rajaH- tuSAdikaM yasmiMstadbahurajaH, 'bhujjiyanti agnyarddhapakvaMgodhUmAdeH zIrSakamanyadvA tilagodhUmAdi, tathA godhUmAdeH "manthu cUrNaM tathA 'cAulAH' tandulAH zAlivrIhyAdeH ta eva cUrNIkRtAstatkaNikA vA cAulapalaMbaMti, tadevaMbhUtaM pRthukAdyAhArajAtaM / sakRdekavAraM saMbhajjiyaMtiAmarditaMkiJcidagninA kiJcidaparazastreNAprAsukamaneSaNIyaM manyamAno lAbhe sati na pratigRhNIyAt / etadviparItaM grAhyamityAha-pUrvavat, navaraM yadasakRdanekazo'gyAdinA pakvamAmarditaM vA duSpakvAdidoSarahitaM prAsukaM manyamAno lAbhe sati gRhaNIyAditi ||saamprtN gRhapatikulapravezavidhimAha mU. (338) sebhikkhUvA bhikkhUNI vA gAhAvaikulaMjAva pavisiukAme no annautthieNa vAgArathieNavA parihAriovAapparihArieNaM saddhiMgAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAepavisija vA nikkhamijja vA / / se bhikkhU vA0 bahiyA viyArabhUmi vA vihArabhUmi vA nikkhamamANe vA pavisamANe vA no annautthieNa vA gArathieNa vA parihArio vA aparihArieNa saddhiM bahiyA viyArabhUmiM vAvihArabhUmiM vAnikkhamijja vA pavisijja vA ||se bhikkhUvA gAmANugAmaMdUijjamANe no anautthieNa vA jAva gAmANugAmaM dUijijjA // vR. sa bhikSuryAvadgRhapatikulaM praveSTukAma ebhirvakSyamANaiH sArddhana pravizet prAk praviSTo vAnaniSkAmeditisambandhaH |yaiH sahanapraveSTavyaMtAnsvanAmagrAhamAha-tatrAnyatIrthikAH-sarajaskAdayaH 'gRhasthAH' piNDopajIvino dhigjAtiprabhRtayaH, taiH saha pravizatAmamI doSAH, tadyathA-te pRSThato vA gaccheyuragrato vA, tatrAgrato gacchanto yadi sAdhvanuvRttyA gaccheyustatastatkRtaIprityayaH karmabandhaH pravacanalAghavaMca, teSAM vA svajAtyAdyutkarSaiti, atha pRSThatastatastapradveSo dAturvA'bhadrakasya, lAbhaMca dAtA saMvibhajya dadyAttenAvamaudaryAdau durbhikSAdau prANavRttirna syAdityevamAdayo doSAH, tathApariharaNaM-parihArastenacaratipArihArikaH-piNDadoSapariharaNAdudyuktavihArIsAdhurityartha saevaMguNakalitaMsAdhuH 'aparihArikeNa pArzvasthAvasannakuzIlasaMsaktayathAcchandarUpeNa napravizeta, tena saha praviSThAnAmaneSaNIya bhikSAgrahaNAgrahaNakRtA doSAH, tathahi-aneSaNIyagrahaNe tatpravRttiranujJAtA bhavati, agrahaNe taiH sahA saGkhaDAdayo doSAH, tata etAn doSAn jJAtvA sAdhugRhapatikulaM piNDapA-tapratijJayAtaiHsahanapravizenApi nisskaamediti||taiH saha prasaGgatoDanya trApigamana pratiSamAha Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 AcArAGga sUtram 2/1/1/1/338 sa bhikSurbahi 'vicArabhUmi' sajjJAjAvyutsargabhUmiM tathA 'vihArabhUmi' svAdhyAyabhUmi tairanyatIrthikAdibhiH saha doSasambhavAnna pravizediti sambandhaH, tathAhi-vicArabhUmau prAsukodakasvacchAsvacchabahvalpanirlepanakRtopadhAtasadbhAvAda, vihArabhUmau vA siddhAntAlApakavikatyanamayAtsehAyasahiSNukalahasambhavAJcasAdhustAMtaiH sahanapravizetrApitato nisskraamediti|tthaa-s bhikSurdAmAdgrAmo grAmAntaramupalakSaNArthatvAnnagarAdikamapi 'dUijjamANo' tti gacchannebhiranyatIrthikAdibhisaha doSasambhavAnna gaccheta. tathAhi-kAyikyAdinirodhesatyAtmavirAdhanA, vyutsargeca prAsukAprAsukagrahaNAdAvupadhAtasaMyamavirAdhane bhavataH, evaM bhojane'pi doSasambhavo bhAvanIyaH sehAdivipratAraNAdidoSazceti / sAmprataM taddAnapratiSedhArthamAha mU (339)sebhikkhUvAbhikkhUNIvAjAvapavitusamANenoannautthiyassavAgAratthiyassa vA parihArio vA aparihAriyassa asaNaM vA pANaM vAkhAimaMvA sAimaMvA dijA vA anupaijjA vaa|| vR sa bhikSuryAvadgRhapatikulaM praviSTaH sannupalakSaNatvAdupAzrayastho vA tebhyoDanyatIthikAdibhyo doSasambhavAdazanAdikaM 4 na dadyAt svato na pyanupradApayedapareNa gRhasthAdineti, tathAhi-tebhyo dIyamAnaM dRSTvA loko'bhimanyate-ete hyevAvadhAnAmapi dakSiNArhA, api catadupaSTammAdasaMyamapravartanAdayo doSo jAyanta iti|| piNDAdhikAra evAneSaNIyavizeSapratiSedhamadhikRtyAha mU. (340) se bhikkhU vA0 jAva samANe asaNaM vA 4 assiMpaDiyAe egaM sAhammiyaM samuddissa pANAiM bhUyAiM jIvAiM sattAI samAraba samuddissa kIyaM pAbhicaM acchijjaM aNisaTuM abhihaDaM Aha1 ceei, taMtahappagAraM asaNaM vA 4 purisaMtarakaDaM vA apurisaMtarakaDaM vA bahiyA nIhaDaMvAanIhaDaMvA attaTThiyaMvAaNattadviyaMvA paribhuttaMvAaparibhuttaMvAAseviyaMvA aNAseviyaM vA aphAsuyaMjAva no paDiggAhijjA, evaM bahave sAhammiyA egaMsAhammiNibahave sAhammiNIo samuddissa cattAri AlAvagA bhANiyavvA // vR.sa-bhikSuryAvadgRhapatikulaMpraviSTaH sannevaMbhUtamAhArajAtaMnopratigRhIyAditisambandhaH, 'assaMpaDiyAe'tti, na vidyate svaM-dravyamasyaso'yamasvo-nirgranthaityartha, tapratijJayAkazcidgRhasthaH prakRtibhadrakaekaM sAdharmikaM sAdhu 'samuddizya' asvo'yamityabhisandhAya prANinobhUtAnajIvAH sattvAzca eteSAMkiJcidbhedAbhedaH, tAnsamArabhyetyanena madhyagrahaNAtsaMrambhasamArambhArambhAgRhItAH, etessaaNcsvruupmidm| // 1 // "saMkappo saMraMbho priyaavkrobhvesmaarNbho| AraMbho uddavao suddhanANaM tu savvesiM" ityevaM samArambhAdi 'samuddizya' adhikRtyAdhAkarma kuryAditi, anena sarvA'vizuddhikoTigRhItA, tathA krItaM' mUlyagRhItaM pAmiJca uchinnakam 'Acchedya' parasmAdabalAdAcchinnam 'aNisiTuM'ti 'anisRSTaM' tatsvAminADajanutsaGkalitaM collakAdi 'abhyAhRtaM' gRhasthenAnItaM, tadevaMbhUtaMkrItAdyAhRtya 'ceeittidadAti, anenApi samastA vizuddhikoTirgRhItA, 'tad AhArajAtaMcaturvidhamapi tathAprakAram AdhAkarmAdidoSaduSTaM yodadAti tasmAtpuruSAdaparaH Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, cUDA-1, adhyayanaM-1, uddezaka:1 333 puruSAntaraM tatkRtaM vA apuruSAntarakRtaM vaa| tathA tenaiva dAtrA kRtaM, tathA gRhAnirgatamanirgataMvA, tathA tenaiva dAtrA svIkRtamasvIkRtaM vA, tathA tenaiva dAtrA tasmAdbahuparibhUktamaparibhUktaM vA, tathA stokamAsvAditamanAsvAditaM vA, tadevamaprAsukamaneSaNIyaM ca manyamAno lAbhe sati na pratigRhNIyAditi / etaJca prathamacaramatIrthakRtorakalpanIyaM,madhyamatIrthakarANAMcAnyasyakRtamanyasyakalpataiti evaMbahUnsAdharmikAna samuddizya praagvnycrc| tathA sAdhvIsUtramapyekatvabahutvAbhyAM yojniiymiti|| punarapi prakArAntareNAvizuddhikoTimadhikRtyAha mU. (341) se bhikkhU vA0 jAva samANe se jaMpuNa jANijjA asaNaM vA 4 bahave samaNA mAhaNAatihi kivaNavaNImaepagaNiya2 samuddissa pANAiMvA 4 samArabbhajAvanopaDiggAhijA vR. sa bhAvabhikSuryAvadgRhapatikulaM praviSTastadyatpunarevaMbhUtamazanAdi jAnIyAt, tadyathAbahUn zramaNAnuddizya, te ca paJcavidhAH-nirgranthazAkyatApasagairikAjIvikA iti, brAhmaNAn bhojanakAlopasthApyapUrvo vADatithistAniti kRpaNA daridrAstAn vaNImakA-bandiprAyAstAnapi zramaNAdIn bahUn 'uddizya' pragaNayya pragaNayyoddizati, tadyathA-dvitrAH zramaNAH paJcaSAH brAhmaNA ityAdinA prakAreNa zramaNAdIn parisaGakhyAtAnuddizya, tathA prANyAdIn samArabhya yadazanAdi saMskRtaM tadAsevitamanAsevitaM vA'prAsukamaneSaNIyamAdhAkarma, evaM manyamAno lAbhesatinapratigalIyAditi vizodhikoTimadhikRtyAha mU. (342) se bhikkhU vA0 bhikkhUNI vA jAva paviDhe samANe sejaMpuNa jANijjA-asaNaM vA 4 bahave samaNA mAhaNA atihiM kivaNavaNImae samuddissa jAvaceeitaMtahappagAraMasaNaMvA 4 apurisaMtarakaDaM vAabahiyAnIhaDaM aNattaTThiyaM aparibhutaMaNAseviyaM aphAsuyaM aNesaNiNaM jAva no paDiggAhijjA / aha puNa evaM jANijjA purisaMtarakaDaM bahiyA nIhaDaM attaTThiyaM paribhuttaM AseviyaM phAsuyaM esaNijaMjAvapaDiggAhijjA // vR. sa bhikSuryatpunarazanAdi jAnIyAt, kiMbhUtamiti darzayati-bahUn zramaNabrAhmaNAtithikRpaNavaNImakAnsamuddizyazramaNAdyarthamiti yAvat, prANAdIMzca samArabhyayAvadAhRtya kazcid gRhastho dadAti, tattathAprakAramazanAdyapuruSAntarakRtamabahirnirgatamanAtmIkRtamaparibhuktamanAsevitamaprAsukamaneSaNIyaM manyamAno lAbhe satina pratigRhNIyAt / iyaM ca "jAvaMtiyA bhikkha" tti, etadgatyayena grAhyamAha-athazabdaHpUvapikSIpunaHzabdovizeSaNArthaathasabhikSu punarevaMjAnIyAt, tadyathA-'puruSAntarakRtam' anyArthakRtaMbahirnirgatamAtmIkRtaMparibhuktamAsevitaMprAsukameSaNIyaM ca jJAtvA lAbhe sati pratigRhNIyAt, idamuktaM bhavati-avizodhikoTiryathA tathA na kalpate, vizodhikoTistu puruSAntarakRtAtmIyakRtAdiviziSTA kalpata iti // vizuddhi-koTimadhikRtyAha mU. (343) se bhikkhU vAbhikkhuNI vA gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAepavisiukAme se jAiM puNa kulAiM jANijjA-imesu khalu kulesu niie piMDe dijjai aggapiMDe dijjai niyae mAe dijjai niyae avaDDhabhAe dijjai, tahappagArAI kulAI niiyAiM niiumANAiM no bhattAe vA Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 AcArAGga sUtram 2/1/1/1/343 pANAe vA pavisijja vA nikkhamijja vA / eyaM khalu tassa bhikkhussa bhikkhuNIe vA sAmaggiyaM jaM savvaTThehiM samie sayA jae // - ttibemi // vR. sa bhikSuryAvadgRhapatikulaM praveSTukAmaH se- tacchabdArthe sa ca vAkyopanyAsArtha, yAni punarevaMbhUtAni kulAni jAnIyAt, tadyathA-imeSu kuleSu 'khalu' vAkyAlaGkAre 'nityaM' pratidinaM 'piNDaH'doSo dIyate, tathA agrapiNDaH - zAlyodanAdeH prathamamudhdhRtya mikSArthaM vyavasthApye so'grapiNDo nityaM bhAga:- ardhapoSo dIyate, tathA nityamupArddhabhAgaH - poSacaturthabhAgaH, tathAprakArANi kulAni 'nityAni ' nityadAnayuktAni nityadAnAdeva / 'niiumANAi' nti nityam 'umANaM' ti pravezaH svapakSaparapakSayoryeSu tAni tathA, idamuktaM bhavati - nityalAbhAtteSu svapakSa-saMyatavarga parapakSaH - aparabhikSAcaravarga sarvo bhikSArthaM pravizet, tAni ca bahubhyo dAtavyamiti tathAbhUtameva pAkaM kuryu, tatra ca SaTAyavadhaH, alpe ca pAke tadantarAyaH kRtaH syAdityatasyAni no bhaktArthaM pAnArthaM vA pravizenniSkrAmedveti // sarvopasaMhArArthamAha 'etaditi yadAderArabhyoktaM khaluzabdo vAkyAlaGkArArtha, etattasya bhikSoH 'sAmagryaM' samagratA yadudgamotpAdanagrahaNaiSaNAsaMyojanApramANeGagAladhUmakAraNaiH suparizuddhasya piNDasyopAdAnaM kriyate tajjJAnAcArasAmagryaM darzanacAritratapovIryAcArasaMpannatA ceti, athavaitatsAmagryaM sUtreNaiva darzayatiyat 'sarvAthaiH' sarasavirasAdibhirAhAragataiH yadivA rUparasagandhasparzagataiH sabhyagitaH samitaH, saMyata ityartha, paJcabhirvA samitibhiH samitaH zubhetareSu rAgadveSavirahita itiyAvat, evaMbhUtazca saha hitena varttata iti sahitaH sahito vA jJAnadarzanacAritraiH, evaMbhUtazca sadA 'yateta' saMyamayukto bhavedityupadezaH, bravImIti jambUnAmAnaM sudharmasvAmIdamAha-bhagavataH sakAzAcchrutvA'haM bravImi, na tu svecchayeti / zeSaM pUrvavaditi / cUDA-1 adhyayana : 1 uddezakaH -1 samAptaH -: cUDA-1 adhyayana : 1 uddezaka-2 : bR. uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaHihAnantaroddezake piNDaH pratipAditastadihApi tadgatAmeva vizuddhakoTimadhikRtyAha mU. (344) se bhikkhU vA bhikkhuNI vA gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe anupaviTThe samANe se jaMpurNa jANijjA asaNaM vA 4 aTThami-posahiesu vA addhamAsiesu vA mAsiesu vA domAsiesu vA temAsiesu vA cAummAsiesu vA paMcamAsiesu vA chammAsiesu vA uUsu vA uusaMdhIsu vA uupariyaTTesu vA bahave samaNamAhaNaatihikivaNavaNImage / egAo ukkhAo pariesijamANe pehAe dohiM ukkhAhiM pariesijamANe pehAe tihiM ukkhAhiM pariesijamANe pehAe kuMbhImuhAo vA kalovAio vA saMnihisaMnicayAo vA pariesijramANe pehAe tahappagAraM asaNaM vA 4 apurisaMtarakaDaM jAva aNAseviyaM aphAsuyaM jAva no paDiggAhijjA / aha puNa evaM jANijjA purisaMtarakaDaM jAva AseviyaM phAsUyaM paDiggAhijjA // vR. sa bhAvabhikSuryatpunarazanAdikamAhArabhevaMbhUtaM jAnIyAt, tadyathA- aSTamyAM pauSadhaHupavAsAdiko'STamIpauSadhaH sa vidyate yeSA te'STamIpauSadhikA utsavAH tathA'rddhamAsikAdayazca Rtusandhi-RptoH paryavasAnam RtuparivarttAH - Rtvantaram, ityAdiSu prakaraNeSu bahUn zramaNabrAhma Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 335 zrutaskandhaH-2, cUDA-1, adhyayanaM-1, uddezakAra NAtithikRpaNavaNImagAnekasmApiTharakAdgRhItvAkUrAdikaM pariesijjamANe'tti taddIyamAnAhAreNa bhojyamAnAn prekSya' dRSTvA, evaM dvikAdikAdapi piTharakAd gRhItvetyAyojanIyamiti, piTharaka eva sngkttmukhH| kumbhI, 'kalovAio vatti picchI piTakaM vA tasmAdvaikasmAditi, sannidhaiH-gorasAdeH saMnicayastasmAdveti, 'tao evaMvihaM jAvaMtiyaM piMDaM samaNAdINaM pariesijjamANaM pehAe' tti, evaMbhUtaM piNDaM dIyamAnaM STvA apuruSAntarakRtAdivizeSaNamaprAsukamaneSaNIyamiti manyamAno laabhestinprtigRhnniiyaaditi| etadevasavizeSaNaMgrAhyamAha athapunaH sa bhikSurevaMbhUtaMjAnIyAttatto gRhNIyAditi sambandhaH, tadyathA-puruSAntarakRtamityAdi / / sAmprataM yeSu kuleSu bhikSArthaM praveSTavyaM tAnyadhikRtyAha mU. (345) sebhikkhUvAra jAva samANe sejAiMpuNa kulAiMjANijjA, taMjahA-uggakulANi vA bhogakulANi vA rAinakulANi vA khattiyakulANi vA ikkhAgakulANi vA harivaMsakulANi vA esiyakulANi vA vesiyakulANi vA gaMDAgakulANivAkoTTAgakulANivA gAmarakkhakulANi vA bukkAsakulANi vA annayaresu vA tahappagAresu kulesu aduguMchiesu agarahiesu asaNaM vA 4 phAsuyaM jAva paDiggAhijjA // vR sa bhikSurbhikSArthaM praveSTukAmo yAni punarevaMbhUtAni kulAni jAnIyAtteSu pravizediti sambandhaH, tadyathA-ugrA-AkSikAH, bhogA-rAjJapUjyasthAnIyAH, rAjanyAH sakhisthAnIyAH, kSatriyAH rASTrakUTAdayaH, ikSvAkavaH-RSabhasvAmivaMzikAH, harivaMzAH-harivaMzajAHariSTanemivaMzasthAnIyAH, 'esia'tti goSThAH, vaizyA-vaNijaH, gaNDako-nApitaH, yo hi grAma udghossyti| koTTAgAH-kASThatakSakA varddhakina ityartha, bokazAliyAH-tantuvAyAH, kiyanto vAvakSyante ityupasaMharati-anyatareSu vA tathA prakAreSvajugupsiteSu kuleSu, nAnAdezavineyasukhapratipattyarthaM paryAyAntareNa darzayati-agaSeSu, yadivAjugupsitAni carmakArakulAdIni gANi-dAsyAdikulAni tadviparyabhUteSu kuleSulabhyamAnamAhArAdikaMprAsukameSaNIyamitimanyamAno gRhnniiyaaditi||tthaa mU. (346) se bhikkhU vA 2 jAva samANe se jaMpuNa jANijjA-asaNaM vA 4 samavAesuvA piMDaniresuvA iMdamahesu vA khaMdamahesu vA evaM ruddamahesuvA muguMdamahesu vA bhUyamahesu vAjakkhamahesu vAnAgamahesuvAthUbhamahesuvA ceiyamahesuvA rukkhamahesuvAgirimahesuvAdarimahesuvAagaDamahesu vA talAgamahesuvA dahamahesu vA naimahesu saramahesuvA sAgaramahesu vA Agaramahesu vA annayaresu vAtahaphapagAresuvirUvaresumahAhamesu vaTTamANesubahave samaNamAhaNaatihi-kiNavaNImageegAo ukkhAopariesijjamANe pehAe dohiMjAva saMnihisaMnicayAovA pariesijamANe pehAetahappagAraM asaNaM vA 4 aparisaMtarakaDaM jAva no pddiggaahijjaa| aha puNa evaM jANijjA dinnaM jaMtesiM dAyavvaM, aha tattha bhuMjamANe pehAe gAhAvaibhAriyaM vA gAhAvaibhagiNiM vA gAhAvaiputtaM vA dhUyaM vA suNhaM vA dhAiM vA dAsaM vA dAsiM vA kammakaraM vA kammakari vA se puvvAmeva AloijA-Ausitti vA bhagiNitti vA dAhisi me itto annayara bhoyaNajAyaM, se sevaM vayaMtassa paro asaNaM vA 4 AhaTu dalaijjA tahappagAraM asaNaM vA 4 sayaMvA puNa jAijA paro vA se dijjA phAsuyaM jAva paDiggAhijjA / Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 AcArAgasUtram 2/1/1/2/346 . vR. sa bhikSuryatpunarevaMbhUtamAhArAdikaM jAnIyAttadapuruSAntarakRtAdivizeSaNamaprAsukamaneSaNIyamiti manyamAno no gRhNIyAditi sambandhaH, tatra samavAyo-melakaH zaGkhacchedazreNyAdeH piNDanikaraH-pitRpiNDomRtakabhaktamityartha, indrotsavaH-pratItaH skandaH-svAmikArtikeyastasya mahimA-pUjAviziSTekAlekriyate, rudrAdayaH-pratItAHnavaraMmukundo baladevaH, tadevaMbhUteSunAnAprakAreSu prakaraNeSusatsuteSucayadi yaH kazcicchramaNabrAhmaNAtithikRpaNavaNImagAdirApatatitasmaisarvasmai dIyataiti manyamAno'puruSAntarakRtAdivizeSaNaviziSTamAhArAdikaMna gRhNIyAta, athApi sarvasmai na dIyate tathA'pi janAkIrNamiti manyamAna evaMbhUte saGghaDivizeSe na pravizediti // etadeva savizeSaNaM grAhyamAha atha punarevaMbhUtamAhArAdikaM jAnIyAt, tadyathA-dattaM yattebhyaH zramaNAdibhyo dAtavyam, 'atha' anantaraM tatra svata eva tAn gRhasthAna bhuAnAna 'prekSya' dRSTvA''hArArthI tatra yAyAt, tAn gRhasthAnsvanAmagrAhamAha, tadyathA-gRhapatimAryAdikaM bhunAnaM pUrvameva 'Alokayet' pazyet pramuMprabhusaMdiSTaM vAbrUyAt, tadyathA-AyuSmati! bhagini! ityAdi, dAsyasi mahyamanyatarabhojanajAtamiti, evaM vadate sAdhave paro-gRhastha AhRtyAzanAdikaM dadyAt, tatra cajanasaGkhalatvAtsati vA'nyasmin kAraNe svataeva sAdhuryAcet, ayAcito vAgRhasthodadyAt, tatprAsukameSaNIyamiti manyamAno gRhNIyAditi ||anygraamcintaamdhikRtyaah mU. (347) se bhikkhU vA 2 paraM addhajoyaNamerAe saMkhaDiM nacA saMkhaDipaDiyAe no abhisaMdhArijjA gamaNAe ||se bhikkhU vA 2 pAINaM saMkhaDiM nacA paDINaM gacche aNADhAyamANe, paDINaM saMkhaDiMnacApAINaMgaccheaNADhAyamANe, dAhiNaM saMkhaDiM naJcAudINaMgache aNADhAyamANe, uINaM saMkhaDiM naJcA dAhiNaM gacche aNADhAyamANe, jatyeva sA saMkhaDi siyA, tNjhaa| -gAmaMsi vA nagaraMsi vA kheDaMsi vA kavvaDaMsi vA maDaMbaMsi vA paTTaNaMsi vA AgaraMsi vA doNamuhaMsivAnegamaMsivA AsamaMsivAsaMnivesaMsivAjAvarAyahANisivA saMkhaDiMsaMkhaDipaDiyAe no abhisaMdhArijA gamaNAe kevalI bUyA-AyANameyaM saMkhaDiM saMkhaDipaDiyAe abhidhAremANe AhAkammiyaM vA uddesiyaM vA mIsajAyaM vA kIyagaDaM vA pAmiJcaM vA acchijjaM vA anisiTuM vA abhihaDaMvA AhaDhadijamANaM muMjijjA // assaMjae bhikkhupaDiyAe khuDiyaduvAriyAo mahalliyaduvAriyAo kujA, mahalliyaduvAriyAokhuDDiyaduvAriyAo kujA, samAo sijAo visamAo kujA, visamAo sijAo samAo kujjA, pavAyAosijjAonivAyAo kujA, nivAyAosijAo pavAyAo kujA, aMtovA bahiM vA uvassayassahariyANi chiMdiya chiMdiya dAliyadAliya saMthAragaMsaMthArijA, esa viluMgayAmo sijjAe, tamhA se saMjaeniyaMThe tahappagAraM puresaMkhaDiM vA pacchAsaMkhaDiM vA saMkhaDiM saMkhaDipaDiyAe no abhisaMdhArijA gamaNAe, evaM khalu tassa bhikkhussa jAva sayA je| vR.sa bhikSu 'paraM' prakarSeNArddhayojanamAtre kSetre saMkhaNDayante-virAdhyante prANino yatra sA saGkhaDistAM jJAtvA tatpratijJayA 'nAbhisaMdhArayet' na paryAlocayettatra gamanamiti, na tatra gccheditiyaavt|ydi punamiSuparipATyA pUrvapravRttaM gamaneM tatraca saGghaDiM parijJAya yadvidheyaM taddarzayitumAha Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM -1, uddezakaH2 337 sa bhikSuryadi 'prAcInAM' pUrvasyAM dizi saMkhaDiM jAnIyAttataH 'pratIcInam' aparadigbhAgaM gacchet, atha pratIcInAM jAnIyAttataH prAcInaM gacchet, evamuttaratrApi vyatyayo yojanIyaH, kathaM gacchet ? - 'anAdriyamANaH' saGkhaDimanAdarayannityartha, etaduktaM bhavati-yatraivAsI saGghaDi syAttatrara na gantavyamiti, ka va cAsau syAditi darzayati, tadyathA-grAme vA prAcuryeNa grAmadharmopetatvAt, karAdigamyo vA grAmaH, nAsmin karo'stIti nakaraM, dhUliprAkAropetaM kheTe, karbarTa-kunagaraM, sarvato'rddhayojana-pareNa sthitagrAmaMmaDambaMpattanaM-yasyajalasthalapathayoranyatareNaparyAhArapravezaH, AkaraH-tAmrA-derutpattisthAnaM, droNamukhaM-yasya jalasthalapathAvubhAvapi, nigamA vaNijasteSAM sthAnaM naigamam, AzramaM yattIrthasthAnaM, rAjadhAnI-yatra rAjA svayaMtiSThati, sannivezoyatraprabhUtAnAMbhANDAnAM praveza iti| tatraiteSusthAneSusaGghaDiM jJAtvA saGghaDipratijJayA nagamanam abhisaMdhArayet' na paryAlocayet, kimiti?,yataH kevalI brUyAt 'AdAnametat karmopAdAnametaditi, pAThAntaraMvA 'AyayaNameyaMti AyatanaM-sthAnametaddoSANAM yatsaGkhaDIgamanamiti, kathaM doSANAmAyatanamiti darzayati-'saMkhaDiM saMkhaDipaDiyAe'tti, yA yA saGkhiDastAMtAm 'abhisandhArayataH'tapratijJayA gacchataHsAdhoravazyame teSAM madhye'nyatamo doSaH syAt, tadyathA-AdhAkarma vA auddezikaM vA mizrajAtaM vA krItakRtaM vA udyatakaM vA AcchedyaM vA anisRSTamabhyAhRtami eteSAM doSANAmanyatamadoSaduSTaM bhuJjIta, sa hi prakaraNakattaivamabhisaMdhArayet-yathA'yaM yatirmatprakaraNamuddizyehAyAtaH, tadasya mayA yena kenacitprakAreNa deyamityabhisandhAyAdhAkarmAdi vidadhyAditi, yadivA yo hi lolupatayA saGkhaDipratijJayA gacchet sa tata evAdhAkarmAdyapi bhuJjIteti / kiJca-saGkhaDinimittamAgacchataH sAdhUnuddizya gRhastha evaMbhUtA vasatIH kuryAdityAha 'asaMyataH' gRhasthaHsaca zrAvakaH prakRtibhadrakovAsyAt, tatrAsau sAdhupratijJayAkSudradvArAHsaGkaTadvArAH satyastA mahAdvArAH kuryAt, vyatyayaM vA kAryApekSayA kuryAt, tathA sabhAH zayyAvasatayo viSamAH sAgArikApAtabhayAt kuryAt, sAdhusamAdhAnArthaMvA vyatyayaM kuryAt, tathApravAtAH zayyAH zItathabhayAnnivAtAH kuryAt, grISmakAlApekSayA vA vyatyayaM vidadhyAditi, tathA'ntaHmadhye upAzrayasya bahirvA haritAni chittvA chittvA vidArya vidArya upAzrayaM saMskaryAt, saMstArakaM vA saMstArayet, gRhasthazcAnenAbhisandhAnena saMskaryAd / yathaiSaH- sAdhuH zayyAyAH saMskAre vidhAtavye 'viluMgayAmo ttinirgranthaH akiJcana ityataH sagRhasthaH kAraNesaMyato vA svayameva saMskArayedityupasaMharati-tasmAt tathAprakArAm' anekadoSaduSTAM saGghaDiM vijJAya sA puraHsaGghaDi pazcAtsaGghaDirvA bhavet, jAtanAmakaraNavivAhAdikA puraHsaGkhaDi tathA mRtakasaGkhaDipazcAtsaGkhaDiriti, yadivApuraH agrataH saGkhaDirbhaviSyatiato'nAgatamevayAyAt, vasatiMvA gRhasthaH saMskuryAt, vRttA vA saGghaDirato'trataccheSopabhogAya sAdhavaH samAgaccheyuriti, sarvathA sarvAM saGgraDiM saGghaDipratijJayA 'no'misaMdhArayet na paryAlocayedgamanakriyAmiti, evaM tasyabhikSoH sAmagyaM - sampUrNatayA bhikSubhAvasya yatsarvathA saGkhaDi varjanamiti // cUDA-1, adhyayanaM-1, uddezaka :2 samAptaH 1122 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 AcArAGga sUtram 2/1/1/2/347 -: -: cUDA-1, adhyayana-1, uddezaka-3 : bR. ukto dvitIyaH, sAmprataM tRtIya Arabhyate, asya cAyamabhisambandha - ihAnantaroddezake doSasaMbhavAtsaGghaDigamanaM niSiddhaM, prakArAntareNApi tadgatAneva doSAnAha mU. (348) se egaio annayaraM saMkhaDiM AsittA pibittA chaDDija vA vamijja vA bhutte vA se no sammaM pariNamijjA annayare vA se dukkhe rogAyaMke samuppajjijjA kevalI bUyA AyANameyaM // vR. sabhikSu 'ekadA ' kadAcid ekacaro vA 'anyatarAM' kAJcitpuraH saGghaDiM pazcAtsaGghaDiM vA 'saGghaDi'miti saGghaDimatkam 'AsvAdya' bhuktvA tathA pItvA zikhariNIdugdhAdi, taJcAtilolupatayA rasaguddhayA''hAritaM sat 'chaDDeja vA' chardi vidadhyAt, kadAciJcApariNataM sadvizUcikAM kuryAt, anyataro vA rogaH- kuSThAdikaH AtaGkastvAzujIvitApahArI zUlAdikaH samutpadyeta, kevalI - sarvajJo bUyAt, yathA 'etat' saGkhaDIbhaktam 'AdAnaM' karmopAdAnaM varttata iti / yathaitadAdAnaM bhavati tathA darzayati / mU. (349) iha khalu bhikkhU gAhAvaIhi vA gAhAvaINIhiM vA parivAyaehiM vA parivAIyAhiM vA egajjaM saddhiM suMDaM pAuM jo vaimissaM huratthA vA uvassayaM paDilehemANo no labhijjA tameva uvassayaM saMmissIbhAvabhAvajjijjA, annamaNe vA se matte vippariyAsiyabhUe itthiviggahe vA klive vA taM bhikkhu uvasaMkamittu bUyA / AusaMto samaNA ! ahe ArAmaMsi vA ahe uvassayaMsi vA rAo vA viyAle vA gAmadhammaniyaMtiyaM kaDDa rahassiyaM mehuNadhammapariyAraNAe AuTTAmo, taM cevegaIo sAtijjijjAakaraNijjaM ceyaM saMkhAe ee AyANA (AyataNANi) saMti saMvijamANA paJcavAyA bhavaMti, tamhA se saMjae niyaMThe tahappagAraM puresaMkhaDiM vA pacchAsaMkhaDiM vA saMkhaDiM saMkhaDipaDiyAe no abhisaMdhArijA gamaNAe // bR. 'ihe' ti saGghaDisthAna'smin vA bhave'mI apAyAH AmuSmikAstu durgatigamanAdayaH, khaluzabdovAkyAlaGkAre, bhikSaNazIlo bhikSu gRhapatibhistadbhAryAbhirvAparivrAjakaiH parivrAjikAbhirvA sArddhamekadyama-eka-vAkyatayA saMpradhArya 'soMDaM' ti sIdhumanyadvA prasannAdikaM 'pAtuM' pItvA tataH 'huravatthA vA' bahirvA nirgatyopAzrayaM yAceta, yadA ca pratyupekSamANo vivakSitamupAzrayaM na labheta tatastamevopAzrayaM yatrAsau saGghaDistatrAnyatra vA gRhasthaparivrAjikAdibhirmizrIbhAvamApadyeta, tatra ghAsAvanyamanA matto gRhasthAdiko viparyAsIbhUta AtmAnaM na smarati, sa vA bhikSurAtmAnaM na smaret, asmaraNAJcaivaM cintayed-yathA'haM gRhastha eva, yadivA strIvigrahe zarIre 'viparyAsIbhUtaH ' adhyupapannaH 'klIbe vA' napuMsake vA, sA ca strI napuMsako vA, taM bhikSum 'upasaGakramya' AsannIbhUya brUyAt, tadyathA - AyuSman ! zramaNa ! tvayA sahaikAntamahaM prArthayAmi, tadyathA - ArAme vopAzraye vA kAlazca rAtrau vA vikAle vA, taM bhikSu grAmadharmai- viSayopabhogagataivyAparirniyantritaM kRtvA, tadyathA-mama tvayA vipriyaM na vidheyaM, pratyahamahamanusarpaNIyeti, evamAdibhirniyamya grAmAsanne vA kutracidrahasi mithunaM - dAmpatyaM tatra bhavaM maithunam - abrahmeti tasya dharmA-tadgatA vyApArAsteSA pariyAraNA- AsevanA tayA 'AuTTAmo' tti pravarttAmahe, idamuktaM bhavati / sAdhumuddizya rahasi maithunaprArthanAM kAcitkuryAt, tAM caikaH kazcidekAkI vA 'AyatanAni' karmmapAdAnakAraNAni 'santi' bhavanti 'saMcIyamAnAni ' pratikSaNamupacIyamAnAni, idamuktaM bhavati Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, cUDA-1, adhyayanaM-1, uddezaka:3 339 anyAnyapi karmopAdAnakAraNAni bhaveyuH, yata evamAdikAHpratyapAyA bhavantitasmAdasau saMyato nirgranthastathAprakArAMsaGghaDiMpuraHsaGghaDiMpazcAtsaGghaDiMvAsaGghaDiMjJAtvA saGghaDipratijJayA nAmisaMdhArayed gamanAya' gantuMna paryAlocayedityartha ||tthaa mU. (350)sebhikkhUvAra annayariMsaMkhaDiMsuccAnisammasaMpahAvaiussuyamUeNaappANeNaM, dhuvAsaMkhaDI, no saMcAeitattha iyareyarehiM kulehiM sAmudANiyaMesiyaMvesiyaMpiMDavAyaMpaDiggAhittA AhAraMAhArittae, mAiTThANaMsaMphAse, noevaM karijjA / setatyakAleNaanupavisittAtasthiyareyarehiM kulehiM sAmudANiyaM esiyaM vesiyaM piMDavAyaM paDigAhittA AhAraM aahaarijaa|| 1.sabhikSuranyatarApuraHsaGghaDiMpazcAtsaGghaDiMvAzrutvA'nyataH svato vA nizamya' nizcitya kutazciddhetostatastadabhimukhaM saMpradhAvatyutsukabhUtenAtmanA-yathAmamAtra bhaviSyatyadbhutabhUtaMbhojyaM, yatastatra 'dhruvA' nizcitA saGkhaDirasti, no saMcAei'ttinazaknoti 'tatra saGkhaDigrAme itaretarebhyaH kulebhyaH saGkhaDirahitebhyaH 'sAmuyANiyaMtibhaikSaM, kimmUtamya-'eSaNIyam AdhAka-mAdidoSarahitaM 'vesiyaMtikevalakarajoharaNAdiveSAllabdhamutpAdanAdidoSarahitam, evaMbhUtaMpiNDapAtam-AhAraM parigRhyAbhyavahartunazaknotItisambandhaH, tatracAsaumAtRsthAnaMsaMspRzet, tasya mAtRsthAnaMsaMbhAvyeta, kathaM? - yadyapItarakulAhArapratijJayAgato, nacAsautamabhyavahartumalaMpUrvoktayA nItyA, tato'sau saGkhiDimevagacchet, evaMca mAtRsthAnaMtasyasaMbhAvyeta, tasmAnnaivaMkuryAd-aihikAmuSmikApAyabhayAt saGkhaDigrAmagamanaM na vidadhyAditi // yathA ca kuryAttathA''ha 'saH' bhikSu tatra' saGghaDiniveze kAlenAnupravizya tatretaretarebhyo gRhebhyaH ugrakulAdibhyaH "sAmudAnikaM' samudAna-bhikSA tatrabhavaM sAmudAnikam "eSaNIyaM' prAsukaM 'vaiSikaM' kevalaveSAvAptaM dhAtrIpiNDAdirahitaM piNDapAtaM pratigRhyAhAramAhArayediti / punarapi saGghaDivizeSamadhikRtyAha mU. (351) se bhikkhU vA 2 sajaMpuNa jANijjA gAmaMvA jAva rAyahANiM vA imaMsikhalu gAmaMsi vA jAva rAyahANisiM vA saMkhaDI siyA taMpi ya gAmaM vA jAva rAyahANiM vA saMkhaDiM saMkhaDipaDiyAe no abhisNdhaarijaagmnnaae| kevalI bUyA AyANameyaM AinnA'vamANaMsaMkhaDiM anupavissamANassa-pAeNa vA pAe akaMtapubve bhavai, hatyeNa vA hatthe saMcAliyapuvve bhavei, pAeNa vA pAe AvaDiyapuvve bhavai, sIseNa vA sIse saMghaTTiyapuve bhavai, kAeNa vA kAe saMkhobhiyapubve bhvi| daMDeNa vA aTTINavAmuTThINavAleluNAvAkavAleNavAabhihayapuvveNavAbhavai, sIodaeNa vA ussittapuvve bhavai, rayasA vA parighAsiyapuve bhavai, aNesaNijje vA paribhuttapuvve bhavai, anesi vA dijamANe paDiggAhiyapuvve bhavai tamhA se saMjae niyaMThe tahappagAraM AinnAvamA NaM saMkhaDiM saMkhaDipaDiyAe no abhisaMdhArijA gmnnaae| vR.sa bhikSuryadipunarevaMbhUtaMgrAmAdikaMjAnIyAt, tadyathA-grAmevAnagarevAyAvadrAjadhAnyAM vAsaGghaDirbhaviSyati, tatraca carakAdayo'parevA bhikSAcarAH syuratastadapigrAmAdikaMsaGkhaDipratijJayA 'nAbhisandharayedbhamanAya' na tatra gamanaM kuryAdityartha // tadgatAzca doSAn sUtreNaivAha-kevalI brUyAyathaitadAdAnaM-karmopAdAnaMvartataitidarzayati-sAca saGghaDiAkIrNA vAbhavet-carakAdimi saGkhalA avamA hInAzatasyopaskRtapaJcazatopasthAnAditi, tAM cAkIrNAbhavamAMcAnupravizato'mI Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 AcArAGga sUtram 2/1/1/3/351 doSAH, tadyathA- pAdenAparasya pAda AkrAnto bhavet, hastena vA hastaH saMcAlito bhavet, 'pAtreNa vA' bhAjanena vA 'pAtraM ' bhAjanamApatitapUrvaM bhavet, zirasA vA ziraH saGghaTTitaM bhavet kAyenAparasyacarakAdeH kAyaH saGkSobhitapUrvo bhavediti, sa ca carakAdirAruSitaH kalahaM kuryAt, kupitena ca tena daNDenAsthA vA muSTinA vA loSThena vA kapAlena vA sAdhurabhihatapUrvo bhavet, tathA zItodakena vA kazcitsiJcet, rajasA vA parigharSito bhavet / ete tAvatsaGkIrNadoSAH, avamadoSAzcAmIaneSaNIyaparibhogo bhavet, stokasya saMskRtatvAtprabhUtatvAJcArthinAM, prakaraNakArasyAyamAzayaH syAd / yathA matprakaraNamuddizyaite samAyAtAstata etebhyo mayA yathAkathaJciddeyamityabhisandhinA''dhAkarmAdyapi kuryAd, ato'neSaNIyaparibhogaH syAditi, kadAcidvA dAtrA'nyasmai dAtumabhivAJchitaM taccAnyasmai dIyamAnamantarAle sAdhugRhNIyAta, tasmAdetAn doSAnabhisaMpradhArya saMyato nirgranthastathAprakArAmAkIrNAbhavamA vA saGghaDiM vijJAya saGghaDipratijJayA nAbhisaMdhArayed gamanAyeti // sAmprataM sAmAnyena piNDazaGkAmadhikRtyAha mU. (352) se bhikkhU vA 2 jAva samANe se jaM puNa jANijjhA asaNaM vA 4 esaNije siyA anesaNijje siyA vitigiMchasamAvantreNa appANeNa asamAhaDAe lesAe tahappagAraM asaNaM vA 4 lA saMte no paDigAhijjA / / vR. sa bhikSurgRhapatikulaM praviSTaH san yatpunarAhArajAtameSaNIyamapyevaM zaGketa, tadyathAvicikitsA - jugupsA vA'neSaNIyAzaGkA tayA samApannaH - zaGkAgRhIta AtmA yasya sa tathA tena zaGkAsamApannenAtmanA 'asamAhaDAe' azuddhayA lezyayA- udgamAdidoSaduSTamidamityevaM cittaviplutyA'zuddhA lezyA-antaHkaraNarUpopajAyate tayA satyA ' tathAprakAram' aneSaNIyaM zaGkAdoSaduSTamAhArAdikaM sati lAbhe "jaM saMke taM samAvajre" iti vacanAnna pratigRhNIyAditi / / sAmprataM gacchanirgatAnadhikRtya sUtramAha mU. (353) se bhikkhU gAhAvaikulaM pavisiukAme savvaM bhaMDagamAyAe gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe pavisijja vA nikkhamijja vA // se bhikkhU vA 2 bahiyA vihArabhUmiM vA viyArabhUmiM vA nikkhamamANe vA pavisamANe vA savvaM bhaMDagamAyAe bahiyA vihArabhUmiM vA viyArabhUmiM vA nikkhamijja vA pavisijja vA / / sebhikkhUvA 2 gAmANugAmaM dUijamANe savvaM bhaMDagamAyAe gAmANugAmaM dUijjijjA / / vR. sa bhikSurgacchanirgato jinakalpikAdirguhapatikulaM praveSTukAmaH 'sarvaM' niravazeSaM 'bhaNDakaM' dharmopakaraNam 'AdAya' gRhItvA gRhapatikulaM piNDapAtapratijJayA pravizedvA tato niSkrAmedvA / tasya copakaraNamanekadheti, tadyathA - "duga tiga caukka / paMcaga nava dasa ekkAraseva bArasahe" tyAdi / tatra jinakalpiko dvividhaH - chidrapANiracchidrapANizca tatrAcchipANeH zaktyanurupAbhigrahavizeSAd dvividhamupakaraNaM, tadyathA-rajoharaNaM mukhavastrikA ca, kasyacittvakUtrANArtha kSaumapaTaparigrahAtrividham, aparasyodakabinduparitApAdirakSaNArthamauNikapaTaparigrahAccaturdhA, tathA'sahiSNutarasya dvitIya- kSaumapaTaparigrahAtpaJcadheti / chidrapANestu jinakalpikasya saptavidhapAtriniryogasamanvitasya rajoharaNamukhavastrikAdigrahaNakrameNe yathAyogaM navavidho dazavidha Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, cUDA-1, adhyayanaM-1, uddezaka:3 341 ekAdazavidho dvAdazavidhazcopadhirbhavati, pAtrinaryogazca / // 1 // "pattaM 1 pattAbaMdho 2 pAyaTThavaNaM 3 ca pAyakesariyA 4 / paDalAi 5 rayattANaM 6ca gocchao7 pAyanijjogo" anyatrApigacchatA sarvamupakaraNaM gRhItvA gantavyamityAha-sa bhikSuAmAdebahirvihArabhUmi svAdhyAyabhUmiM vA tathA 'vicArabhUmiM viSThotsargabhUmiM sarvamupakaraNamAdAyapravizeniSkAmedvA, etaddivatIyaM, evaM grAmAntare'pI tRtIyaM suutrm|| sAmprataM gamanAbhAve nimittamAha mU. (354) se bhikkhUaha puNaevaMjANijjA-tibvadesiyaMvAsaMvAsemANaM pehAetivvadesiyaM mahiyaM saMnicayamANaM pehAe mahavAeNa vA rayaM samuddhayaM pehAe tiricchasaMpAimA vA tasA pANA saMthaDA saMnicayamANA pehAe se evaM naJcA no savvaM bhaMDagamAyAe gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe pavisija vA nikkhamijjA vA bahiyA vihArabhUmi vA viyArabhUmiMvA niskhamijja vA pavisijja vA gAmANugAmaMdUijijjA // vR. sa bhikSuratha punare, vijAnIyAt, tadyathA-tIvra-bRhadvAropetaM dezikaM-bRhatkSetravyApi tIvra ca taddezikaM ceti samAsaH, bRhadvAraM mahati kSetre varSantaM prekSya, tathA tIvradezikAM-mahati deze'ndhakAropetAM mahikAMvA' dhUmikAMsaMnipatantI prekSya' upalabhya, tathA mahAvAtenAvAsamRdhdhtaM rajaH prekSya tirazcInaM vA saMnipatato-gacchataH 'prANinaH' pataGgAdIn 'saMskRtAn' dhanAn prekSya sa bhikSurevaM jJAtvA gRhapatikulAdau sUtratrayoddiSTaM sarvamAdAya na gacchennApi niSkAmedveti idamuktaM bhavati sAmAcAryevaiSA yathA gacchatA sAdhunA gacchanirgatena tadantargatene vA upayogo dAtavyaH, tatra yadi varSamahikAdikaM jAnIyAttato jinakalpiko na gacchatyeva, yatastasya zaktireSA yayA SaNmAsaM yAvatpurISotsarganiSe ghaM vidadhyAt, itarastu sati kAraNe yadi gacchet na sarvamupakaraNaM gRhItvA gacchediti tAtparyArtha ||adhstaajjugupsitessu doSadarzanApravezapratiSedhauktaH, sAmpratamajugupsiteSvapi keSuciddoSadarzanAtpravezapratiSedhaMdarzayitumAha mU. (355) se bhikkhUvA 2 se jAiMpuNa kulAiMjANijjAtaMjahA-khattiyANa vA rAINa vA kurAINa vA rAyapesiyANa vA rAyavaMsaTThiyANa vAaMto vA bAhiM vA gacchaMtANa vA saMniviTThANa vA nimaMtemANANa vA animaMtemANANa vA asaNaM vA 4 lAbhe saMte no paDigAhijjA // vR.sabhikSuryAnipunarevaMbhUtAni kulAnijAnIyAt, tadyathA-kSatriyAH-cakravartivAsudevabaladevaprabhRtayasteSAM kulAni, rAjAnaH-kSatriyebhyo'nye, kurAjAnaH-pratyantarAjAnaH, rAjapreSyAHdaNDapAzikaprabhRtayaH, rAjavaMze sthitA-rAjJo mAtulabhAgineyAdayaH, eteSAM kuleSu saMpAtabhayAna praveSTavyaM, teSAca gRhAntarbahirvA sthitAnAM 'gacchatAM' pathi vahatAM 'saMniviSTAnAm' AvAsitAnAM nimantrayatAmanimantrayatAM vA'zanAdi sati lAbhe na gRhNIyAditi / cUDA-1, adhyayanaM-1 uddezaka-3 :samApta : -:cUDA-1, adhyayana-1 uddezaka-4:vR.uktastRtIyoddezakaH, sAmprataMcaturthaArabhyate, asyacAyamabhisambandha-ihAnantaroddezake saGkhaDigato vidhirabhihitastadihApi taccheSavidheH pratipAdanArthamAha Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 AcArAgasUtram 2/9/9/4/316 mU. (356) se bhikkhUvA (2) jAva samANe se jaMpuNa jANejA maMsAiyaMvA macchAiyaMvA maMsakhalaM vA macchakhalaM vA AheNaM vA paheNaM vA hiMgolaM vA saMmelaM vA hIramANaM pehAe aMtarA se maggAbahupANA bahuvIyA bahuhariyAbahuosA bahuudayA bahuuttiMgapaNagadagamaTTIyamakkaDAsaMtANayA bahave tattha samaNamAhaNaatihikivaNavaNImagA uvAgayA uvAgamissaMti tatthAinnA vittI no patrassa nikkhamaNapavesAe no pannassa vAyaNapucchaNapariyaTTaNANuppehadhammANuogaciMtAe, se evaM nacA tahappagAraMpuresaMkhaDiMvA pacchAsaMkhaDiMvA sNkhddiNsNkhddipddiaaenoabhisNdhaarijaagmnnaae|| se bhikkhU vA (2) se jaMpuNa jANijA maMsAiyaM vA macchAiyaMvA jAva hIramANavA pehAe aMtarAse maggA appA pANA jAvasaMtANagAno jattha bahavesamaNa jAva uvAgamissaMtiappAinnA vittI pannassa nikkhamaNapasevAe pannassa vAyaNapucchaNapariyaTTaNuppehadhammAnuogaciMtAe, sevaM nazcAtahappagAraMpuresaMkhaDiM vA abhisaMdhArija gmnnaae|| vR.sabhikSukvacidgrAmAdau bhikSArthapraviSTaHsanyadyevaMbhUtAsaGghaDiMjAnIyAttapratijJayA nAbhisaMdhArayed damanAyetyante kriyA, yAddagabhUtAM ca saGghaDiM na gantavyaM tAM darzayati-mAMsamAdau pradhAnaMyasyAMsAmAMsAdikAtAmiti,idamuktaM bhavati-mAMsanivRttiM kartukAmAH pUrNAyAMvA nivRttI mAMsapracurAMsaGghaDiM kuryuH tatra kazcitsvajanAdistadanurUpameva kiJcinnayeta, taJcanIyamAnaM dRSTvAna tatragantavyaM, tatradoSAnvakSyatIti, tathAmasyAAdaupradhAnaMyasyAMsA tathAyaevaMmAMsakhalamiti, yatra saGkhaDinimittaM mAMsaM chittvA chittvA zoSyate zuSkaMvA puJjIkRtamAste tattathA, kriyA pUrvavat, evaMmatsyakhalamapIti, tathA AheNaM tiyadvivArottarakAlavadhUpravezevaragRhe bhojanaMkrite, paheNaMti vadhvAnIyamAnAyA yatpitRgRhabhojana samiti, hiMgolaM'timRtakabhaktaMyakSAdiyAtrAbhojanaMvA, saMmelaM tiparijanasanmAnabhaktaM goSThIbhaktaM vA,tadevaMbhUtAMsaGghaDiM jJAtvAtatracakenacitsvajanAdinAtannimittameva kiJcid hiyamANaM' nIyamAnaM prekSya tatra bhikSArthaM na gaccheda, yatastatra gacchato gatasya ca doSAH saMbhavanti, tAMzca darzayatigacchatastAvadantarA-antarAle 'tasya bhikSoH 'mArgA panthAnobahavaHprANAH-prANinaH-pataGgAdayo yeSu te tathA, tathA bahubIjA bahuharitA bahnavazyAya bahUdakA bahUttiGgapanakodakamRttikAmakaTasantAnakAH,prAptasyacatatrasaGkhatisthAnebahavaH zramaNabrAhmaNAtithikRpaNavaNImagA upAgatA upAgamimaSyanta tathopAgacchanti ca, tatrAkIrNA crkaadibhiH| _ 'vRtti vartanam ato na tatra prAjJasya niSkramaNa pravezAya vRtti kalpate, nApi prAjJasya vAcanApracchanAparivartanA'nuprekSAdharmAnuyogacintAyaivRtti kalpate, natatrajanAkIrNegItavAditrasambhavAtasvAdhyAyAdikriyAH pravartanta itibhAvaH,bhikSurevaMgacchagatApekSayAbahudoSAtathA prakArAM mAMsapradhAnAdikAM puraHsaGkhaDiM pazcAtsaGghaDiM vA jJAtvA tatpratijJayA naabhisndhaaryedgmnyeti|| sAmpratamapavAdamAhasa bhikSuradhvAnakSINo glAnotthitastapazcaraNakarSito vA'vamaudaryavA prekSya durlabhadravyArthIvAsayadi punarevaMjAnIyAt-mAMsAdikamityAdipUrvavadAlApakAyAvadantarAantarAle 'se' tasya bhikSorgacchato mArgA alpaprANA alpabIjA alpaharitA ityAdi vyatyayena pUrvavadAlApakaH, tadevamalpadoSAM saGghaDiM jJAtvA mAMsAdidoSapariharaNa samartha sati kAraNe tprtijnyyaa'bhisNdhaaryedgmnaayeti||pinnddaadhikaare'nuvrtmaanebhikssaagocrvishessmdhikRtyaah Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM 1, uddezaka : 4 - 343 mU. (357) se bhikkhU vA 2 jAva pavisiukAme se jaM puNa jANijjA khIriNiyAo gAvIo khIrijamANIo pehAe asaNaM vA 4 uvasaMkhaDijjramANaM pehAe purA appajUhie sevaM naJcA no gAhAvaikulaM piMDavAyapaDiyAe nikkhamijja vA pavisijja vA // se tamAdAya egaMtamavakka mijjA aNAvAyamasaMloe ciTTijjA, aha puNa evaM jANijjAkhIriNiyAo gAvIo khIriyAo pehAe asaNaM vA 4 uvakkhaDiyaM pehAe purAe jUhie sevaM naJcA taa saMjayAmeva gAhA nikkhamijja vA / / vR. sa bhikSurgRhapatikulaM praveSTukAmaH sannatha punarevaM vijAnIyAd, yathA kSIriNyo gAvo'tra duhyante, tAzca duhyamAnAH prekSya tathA'zanAdikaM caturvidhamapyAhAramupasaMskriyamANaM prekSya tathA 'appajUhie' tti siddhe'pyodanAdike 'purA' pUrvamanyeSAmadatte sati pravarttamAnAdhikaraNApekSI pUrvatra ca prakRtibhadrakAdi kazcidyatiM dRSTvA zraddhAvAn bahutaraM dugdhaM dadAmIti vatsakapIDAM kuryAttraseyurvA duhyamAnA gAvastatra saMyamAtmavirAdhanA, arddhapakvodane ca pAkArthaM tvarayA'dhikaM yatnaM kuryAt tataH saMyamavirAdhaneti, tadevaM jJAtvA sa bhikSurgRhapatikulaM piNDapAtapratijJayA na pravizennApi niSkrAmediti / yaJca kuryAttaddarzayitumAha 'saH'bhikSu 'tam' arthaM godohanAdikam 'AdAya' gRhItvA'vagamyetyartha, tata ekAntamapakrAmed, apakramya ca gRhasthAnAmanApAte'saMloke ca tiSThet, tatra tiSThannatha punarevaM jAnIyAd yathA kSIriNyo gAvo dugdhA ityAdi pUrvavyatyayenAlApakA neyA yAvanniSkAmetprivizedveti // piNDAdhikAra evedamAha mU. (358) bhikkhAgA nAmege evamAhaMsu-samANA vA vasamANA vA gAmANugAmaM dUijjamANe khuDDA khalu ayaM gAme saMniruddhAe no mahAlae se haMtA bhayaMtAro bAhiragANi gAmA bhikkhAyariyAe vayaha, saMti tatthegaiyassa bhikkhussa puresaMthuyA vA pacchAsaMdhuvA vA parivasaMti, taMjahA- gAhAvaI vA gAhAvaiNIo vA gAhAvaiputtA vA gAhAvaidhUyAo vA gAhAvaIsuNhAo vA dhAiovA dAsA vAdAsIo vA kammakarA vA kammakarIo vA, tahappagArAiM kulAiM puresaMthuyANi vA pacchAsaMthuyANi vA puvvAmeva bhikkhAyariyAe anupavisissAmi / aviya ittha labhissAmi piMDaM vA loyaM vA khIraM vA dahiM vA navanIyaM vA ghayaM vA gullaM vA tillaM vA mahuM vA majjaM vA sakku liM vA phANiyaM vA pUyaM vA sahiriNaM vA, taM puvvAmeva bhuJcA piccA paDiggahaM ca saMlihiya saMmajjiya tao pacchA bhikkhUhiM saddhiM gAhA pavisissAmimavA nikkhamissAmi vA, mAiTThANaM saMphAse, taM no evaM karijA / / se tattha bhikkhuhiM saddhiM kAlena anupavisittA tatthiyareyarehiM kulehiM sAmudANiyaM esiyaM vesiyaM piMDavAyaM paDigAhittA AhAraM AhArijA, eyaM khalu tassa bhikkhussa vA bhikkhuNI vA sAmaggiyaM 0 // vR. bhikSaNazIlA bhikSukA nAmaike sAdhavaH kecanaivamuktavantaH, kimbhUtAste ityAha- 'samAnAH ' iti jaGghAbalaparikSINatayaikasminnaiva kSetre tiSThantaH, tathA 'vasamAnAH' mAsakalpavihAriNaH, ta evaMbhUtAH prAghUrNakAn samAyAtAn grAmAnugrAmaM dUyamAnAn gacchata evamUcuH yathA kSullako'yaM grAmo'lpagRhabhikSAdovA, tathA saMniruddhaH sUtakAdinA, no mahAniti punarvacanamAdarakhyApanArtham, atizayena kSullaka ityartha, tato hanta ! ityAmantraNaM yUyaM bhavantaH pUjyA bahirgrAmeSu bhikSAcaryArthaM Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 AcArAGga sUtram 2/1/1/4/358 vrajatetyevaM kuryAt, yadivA tatraikasya vAstavyasya bhikSoH 'puraHsaMstutAH ' bhrAtRvyAdayaH 'pazcAtsaMstutAH' zvazurakulasaMbaddhAH parivasanti, tAn svanAmagrAhamAha / " tadyathA-gRhapatirvetyAdi sugamaM yAvattathAprakArANA kulAni puraH pazcAtsaMstutAni pUrvameva bhikSAkAlAdahameteSu bhikSArthaM pravekSyAmi, api caiteSu svajanAdikuleSvabhipretaM lAbhaM lapsye tadeva darzayati-'piNDaM' zAlyodanAdikaM 'loyam' itIndriyAnukUlaM rasAdyupetamucyate, tathA kSIraM vetyAdi sugamaM yAvatsihariNIM veti, navaraM madyamAMse chedasUtrAbhiprAyeNa vyAkhyeye, athavA kazcidatipramAdAvaSTabdho'tyantagRdhnutayA madhumadyamAMsAnyapyAzrayeda tastadupAdAnaM, 'phANiyaM 'ti udakena dravIkRto guDaH kvathito'kvathito vA zikhariNI mArjitA, tallabdhaM pUrvameva bhuktvA peyaM ca pItvA patadgrahaM saMlihya niravayavaM kutvA saMmRjya ca vastrAdinA''rdratAmapanIya tataH pazcAdupAgate bhikSAkAle'vikRtavadanaH prAdhUrNakabhikSumi sArddhaM gRhapatikulaM piNDapAtapratijJayA pravekSyAmi niSkramiSyAmi cetyabhisandhinA mAtRsthAnaM saMspRzedasAvityataH pratiSidhyate naivaM kuryAditi // kathaM ca kuryAdityAha 'saH' bhikSu tatra 'grAmAdI prAdhUrNakabhikSumi sArddhaM 'kAlena' bhikSAvasareNa prAptena gRhapatikulamanupravizya tatra 'itaretarebhyaH' uJcAvacebhyaH kulebhyaH 'sAmudAnikaM' bhikSApiNDam 'eSaNIyam' udgamAdidoSarahitaM 'vaiSikaM' kevalaveSAvAptaMdhAtrIdUtanimittAdipiNDadoSarahitaM 'piNDapAtaM ' bhaikSaM pratigRhya prAghUrNakAdibhiH saha grAsaiSaNAdidoSarahitamAhAramAhArayed, etattasya bhikSoH 'sAmagryaM' saMpUrNo bhikSubhAva iti / cUDA-1, adhyayana naM-1, uddezaka- 4 samApta : cUDA-1, adhyayana naM-1, uddezaka - 5 vR. uktazcaturthoddezakaH, adhunA paJcamaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaHihAnantaroddezake piNDagrahaNavidhirabhihitaH, atrApi sa evAbhidhIyata ityAha mU. (359) se bhikkhU vA 2 jAva paviTTe samANe se jaM puNa jANijjA-aggapiMDaMukkhippamANaM pehAe aggapiMDaM nikkhippamANaM pehAe aggapiMDaM hIramANaM pehAe aggapiMDaM paribhAijamANaM pehAe aggapiMDaM paribhuMjamANaM pehAe aggapiMDaM pariTThavijamANaM pehAe purA asiNAi vA avahArAi vA purA jattha'NNe samaNa vaNImagA khaddhaM 2 uvasaMkamaMti se haMtA ahamavi khaddhaM 2 uvasaMkamAmi, mAiTThANaM saMphAse, no evaM karejA / / vR. samikSurgRhapatikulaM praviSTaH san yatpunarevaM jAnIyAttadyathA - agrapiNDo- niSpannasya zAlyodanAderAhArasya devatAdyarthaM stokastokoddhArastamutkSipyamANaM dRSTvA, tathA'nyatra nikSipyamANaM, tathA 'hriyamANaM' nIyamAnaM devatAyatanAdau, tathA 'paribhajyamAnaM' vibhajyamAnaM stokaM stokamanyebhyo dIyamAnaM, tathA paribhujyamAnaM, tathA parityajyamAnaM devAyatanAccaturdikSukSipyamANaM, tathA 'purA asiNAi va' tti- 'purA' pUrvamanye zramaNAdayo ye'mumagrapiNDamazitavantaH / tathA pUrvamapahatavanto vyavasthAya'vyavasthayA vA gRhItavantaH, tadabhiprAyeNa punarapi pUrvamiva vayamatra lapsyAmaha iti yatrAgrapiNDAdau zramaNAdayaH 'khaddhaM khaddhaM' ti tvaritaM tvaritamupa- saMkrAmanti, sa bhikSuretadapekSya kazcidevaM 'kuryAd' Alocayed, yathA 'hanta' iti vAkyopanyA sArthaM ahamapi Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, cUDA-1, adhyayanaM-1, uddezaka:5 345 tvaritamupasaMkramAmi, evaM ca kurvan bhikSurmAtRsthAnaM saMspRzedityato naivaM kuryAditi / sAmprataM bhikSATanavidhipradarzanArthamAha mU. (360) se bhikkhUvA (2) jAvasamANe aMtarAsevappANi vA phalihANi vA pAgArANi vA toraNANi vA aggalANi aggalapAsagANi vA sati parakkame saMjayAmeva parikamijA, no ujjuyaM gacchijjA, kevalI bUyA AyANameyaM, se tattha parakkamamANe payalijja vA pakkhaleja vA pavaDija vA, se tattha payalamANe vA pakkhalejamANe vA pavaDamANe vA, tattha se kAe uccAreNa vA pAsavaNeNa vA kheleNa vA siMghANeNa vA vaMteNa vA pitteNa vA pUeNa vA sukkeNa vA soNiee vA uvalitte siyA, tahappagAraMkAyaMnoanaMtarahiyAe puDhavIenosasiNiddhAepuDhavIetosasarakkhAe puDhavIe no cittamaMtAe silAe no cittamaMtAe lelUe kolAvAsaMsi vA dArue jIvapaiTThie saaMDe sapANe jAva sasaMtANae no Amajjijja vA pamajjijja vA saMlihija vA nilihijja vA uvvaleja vA uvvaTTija vA AyAvija vA payAvija vA, se puvvAmeva appasasarakkhaM taNaM vA pattaM vA karTa vA sakaravA jAijjA, jAittA setamAyAyaegaMtamavakkamijjA 2 ahe jhAmathaMDilaMsivAjAva annayaraMsi vA tahappagAraMsi paDilehiya paDilehiya pamaJjiya tao saMjayAmeva Amajijja vA jAva payAvijja vaa|| vR. sa bhikSurbhikSArtha gRhapatikulaM-pATakaM rathyAM grAmAdikaM vA praviSTaH san mArga pratyupekSeta, tatra yadi 'antarA' antarAle 'se tasya bhikSorgacchata etAni syu, tadyathA- "vaprAH' samunnatA vA'rgalapAzakA vA-yatrArgalA'grANinikSipante,etAni cAntarAle jJAtvAprakramyate'neneti prakramomArgastasminnayasmin sati saMyata eva tene 'parAkrameta' gacchet, naivarjunA gacchet, kimiti ?, yataH 'kevalI' sarvajJo brUyAd 'AdAnaM' karmAdAnametat, saMyamAtmavirAdhanAtaH, tAmeva darzayati / sa' bhikSu 'tatra' tasmin vaprAdiyukte mArge 'parAkramamANaH' gacchan viSamatvAnmArgasya kadAcit 'pracalet kampet praskhaledvA tathAprapatedvA, satatrapraskhalanprapatanvASaNNAMkAyAnAmanyatamaM virAdhayet, tathA tatra 'se' tasya kAya uccAreNa vA pravaNena vA zleSmaNA vA siGghAnakena vA vAntena vA pittena vA pUtena vA zukreNa vA zoNitena vA upaliptaH syAdityata evaMbhUtena pathA na gantavyam, atha mArgAntarAbhAvAttenaiva gataH praskhalitaH san kardamAdhupaliptakAyo naivaM kuryAditi darzayati-sa yatistathAprakAram-azucikardamAdhupaliptaMkAyamanantarhitayA-avyavahitayA pRthivyA tathA 'sasnigdhayA' ArdrayA evaM sarajaskayA vA, tathA 'cittavatyA' sacittayA zilayA,cittavatA 'lelunA' pRthivIzakalena vA, evaM kolAdhuNAstadAvAsabhUte dAruNijIvapratiSThitesANDe saprANini yAvatsasantAnake __ 'no' naiva sakRdAmRjyAnApi punaH punaH pramRjyAt, karadamAdizodhayedityartha, tathA tatrastha eva 'nasaMlihejA na saMlikheta, nodvartanAdinodvalet, nApi tadeveSacchuSkamudvartayet, nApitatrastha eva sakRdAtApayet, punaH punarvApratApayet, yatkuryAttadAha-sabhikSu pUrvameva tadanantaramevAlparajaskaM tRNAdi yAceta, tena caikAntasthaNDile sthitaH san gAtraM 'pramRjyAt' zodhayet, zeSaM sugmmiti|| kiJca Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 2/1/1/5/361 mU. (361) se bhikkhU vA se jaM puNa jANijjA goNaM viyAlaM paDipahe pehAe mahisaM viyAlaM paDipa pehAe, evaM maNussaM AsaM hatthi sIhaM vagdhaM vigaM dIviyaM acchaM taracchaM parisaraM siyAlaM birAlaM suNayaM kolasuNayaM kokaMtiyaM cittAcillaDayaM viyAlaM paDipahe pehAe sa parakkame saMjayAmeva parakka mejjA, no ujjuyaM gcchijjaa| se bhikkhU vA samANe aMtarA se uvAo vA khANue vA kaMTae vA ghasI vA bhilagA vA visame vA vijjale vA pariyAvajjijjA, sai parakkame saMjayAmeva, no ujjuyaM gacchijjA // 346 vR. sa bhikSurbhikSArtha praviSTaH san pathyupayogaM kuryAt, tatra ca yadi punarevaM jAnIyAd yathA'tra kiJcidgavAdikamAsta iti sa tanmArga sandhAnaM 'gAM' balIvardaM 'vyAlaM' dRptaM duSTamityartha, panthAnaM prati pratipathastasmin sthitaM pratyupekSya, zeSaM sugamaM yAvatsati parAkrame mArgAntare RjunA pathA''tmavi- rAdhanAsambhavAnna gacchet, navaraM 'vigaM'ti vRkaM 'dvIpinaM' citrakam ' acchaM' ti RkSaM 'parisara'nti sarabhaM 'kolasuNayaM' mahAsUkaraM 'kokaMtiya' nti zrR gAlAkRtirlomaTako rAtro ko ko ityevaM rAraTIti, 'cittAcillaDayaM' ti AraNyo jIvavizeSastamiti // tathA sa bhikSurbhikSArthaM praviSTaH sanmArgopayogaM dadyAt, tatrAntarAle yadyetatparyApadyeta-syAt, tadyathA'avapAtaH' gataH sthANurvA kaNTako vA ghasI nAma - sthala' dadhastAdavataraNaM 'miluga'tti sphuTitakRSNabhUrAji viSamaM nimnonnataM vijjalaM-kardamaH tatrAtmasaMyamavirAghanAsambhavAt 'parAkrame' mArgAntare sati RjunA pathA na gacchediti / / tathA mU. (362) se bhikkhU vA (2) gAhAvaikulassa duvArabAhaM kaMTagabuMdiyAe paripihiyaM pehAe tesiM puvvAmeva uggahaM aNaNunnaviya apaDilehiya appamajiya no avaMguNijajaja vA pavisijja vA nikkhamijja vA, tesiM puvvAmeva uggahaM aNunnaviya paDilehiya paDilehiya pamajiya pamajjiya tao saMjayAmeva avaMguNijja vA pavisejja vA nikkhamejja vA / / vRsa bhikSurbhikSArthaM praviSTaH san gRhapatikulasya 'duvArabAhaM' ti dvArabhAgastaM kaNDakazAkhayA 'pihitaM' sthagitaM prekSya yeSAM tadgRhaMteSAmavagrahaM pUrvameva 'ananujJApya' ayAcitvA, tathA apratyupekSya cakSuSA'pramRjya ca rajoharaNAdinA 'no'vaMguNejja' tti naivodaghATayed, udghATya ca na pravizennApi niSkrAmet, doSadarzanAt, tathAhi - gRhapati pradveSaM gacchet, naSTe ca vastuni sAdhuviSayA zaGkotpadyeta, udghATadvAre cAnyat pazvAdi pravizedityevaM ca saMyamAtmavirAdhaneti / sati kAraNe'pavAdamAha sa bhikSuryeSAM tadgRhaM teSAM sambandhinamavagraham 'anujJApya' yAcitvA pratyupekSya pramRjya ca gRhodghATanAdi kuryAditi, etaduktaM bhavati - svato dvAramudghATya na praveSTavyameva, yadi punarlAnAcAryAdiprAyogyaM tatra labhye vaidyo vA tatrAste durlabhaM vA dravyaM tatra bhaviSyati avamaudarye vA satyebhi kAraNairUpasthitaiH sthagitadvAri vyavasthitaH sana zabdaM kuryAt, svayaM vA yathAvidhyudaghATya praveSTavyamiti // tatra praviSTasya vidhiM darzayitumAha mU. (363) se bhikkhU vA 2 se jaM puNa jANijjA samaNaM vA mAhaNaM vA gAmapiMDolagaM vA atihiM vA puvvapaviTTaM pehAe no tesiM saM loe sapaDiduvAre ciTThijjA, se tamAyAya egaMtamavakka mijjA 2 aNAvAyamasaMloe ciTThijA, se se paro aNAvAyamasaMloe ciTThamANassa asaNaM vA 4 AhaDDa dalaijjA, seya evaM vaijjA AusaMto samaNA ! ime me asaNe vA 4 savvajaNAe nisaTTe taM bhuMjaha vA Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, cUDA-1, adhyayanaM-1, uddezaka:5 347 gaMparimAeha vANaM, taMcegaio paDigAhittA tusiNIouvehijjA, aviyAIevaM mamameva siyA, mAiTThANaM saMphAse, no evaM karijA, setamAyAe tattha gacchijjA 2 se puvAmeva AloijjA ___ AusaMtosamaNA! ime me asaNevA4 savvajaNAenisiDhetaMbhujahavANaMjAva paribhAeha vANaM, seNamevaM paro vaijA-AusaMto samaNA! tumaMcevaNaM paribhAehi, setattha paribhAemANe no appaNo khaddhaM 2 DAyaM 2 UsaDhaM 2 rasiyaM 2 maNunnaM 2 niddhaM 2 lukkhaM 2, setastha amucchae agiddhe agaDhieaNajjhovavanne bahusamamevaparibhAijA, seNaMparibhAemANaM parovaijA-AusaMtosamaNA ! mANaM tumaM parimAehi sabve vegaiA ThiyA u bhukkhAmo vA pAhAmo vA, se tattha bhuMjamANe no appaNA khalukhaddhaMjAva lukkhaM, se tattha amucchie4 bahusamameva muMjijA vA pAijA vA / / vR. sa bhikSurdAmAdau bhikSArthaM praviSTo yadi punarevaM vijAnIyAd yathA'tra gRhe zramaNAdi kazciAviSTaH, taMcapUrvapraviSTaMprekSya dAtRpratigrAhakAsamAdhAntarAyabhayAnatadAloke tiSThet, nApi tannirgamadvAraM prati dAtRpratigrAhakAsamAdhAnAntarAyabhayAt, kintu sa bhikSustaM zramaNAdikaM mikSArthamupasthitam 'AdAya' avagamyaikAntamapakrAmet, apakramya cAnyeSAM cAnApAtevijane'saMloke ca saMtiSThet, tatraca tiSThataH sa gRhasthaH 'se' tasya bhikSozcaturvidhamapyAhAramAhatya dadyAt, prayacchaMzcaitabrU- yAd-yathA yUyaM bahavo bhikSArthamupasthitA ahaM ca vyAkulatvAnnAhAraM vibhAjayitumalamatohe AyuSmantaH! zramaNAH! ayamAhArazcaturvidho'pi me yuSmabhyaM sarvajanArtha mayA nisRSTo-dattastatsAmprataM svarucyA tamAhAramekatra vA bhuGagadhvaM paribhajadhvaM vA-vibhajya vA gRhIteyartha, tadevaMvidha AhAra utsargato na grAhyaH, durbhikSe vA'dhvAnanirgatAdau vA dvitIyapade kAraNe sati gRhIyAd gRhItvA ca naivaM kuryAd yathA tamAhAraM gRhItvA tUSNIko gacchannaivamurekSetayathA mamaivAyamekasya datto'pi cAyamalpatvAnma- maivaikasya syAd, evaM ca mAtRsthAnaM saMspRzeda, ato naivaM kuryAditi, yathA ca kuryAttathA ca darzayati-sa bhikSustamAhAraM gRhItvA tatra zramaNAdyanti ke gacched, gatvAcasaH 'pUrvameva' AdAveva teSAmAhAram 'Alokayet' darzayet, idaM cabrUyAda yathA bhoAyuSmantaH! zramaNAdayaH!ayamazanAdikaAhAroyuSmAkaMsarvajanArthamavibhakta eva gRhasthena nisRSTo-dattastadyUyamekatra bhUGavaM vibhajadhvaM vA, 'se' athainaM sAdhumevaM bruvANaM kazcicchramaNAdirevaMbrUyAd-yathA bho AyuSmanam! zramaNa! tvamevAsmAkaMparibhAjaya, naivaMtAvatkuryAt athasati kAraNe kuryAttadA'nena vidhineti darzayati-sa bhikSurvibhAjayannAtmanaH 'khaddhaM 1' pracuraM 2 'DAga'tizAkam UsaDhaM'tiucchritaMvarNAdiguNopetaM,zeSaM sugamaMyAvadrUkSamitinagRhNIyAditi apica-'saH' bhikSu tatra' AhAre'mUrchito'gRdhdhe'nAdhto'nadhyupapannaiti, etAnyAdarakhyApanAdhamekArthikAnyupAttAni kathaJcidbhedAdvA vyAkhyAtavyA nIti, 'bahusama' miti sarvamatra samaM kiJcisikthAdinA yadyadhikaM bhavediti, tadevaM prabhUtasamaM paribhAjayet, taMca sAdhuMparibhAjayantaM kaJcidevaM brUyAd, yathA-AyuSman ! zramaNa ! mA tvaM paribhAjaya, kintu sarva eva caikatra vyavasthitA vayaM bhokSyAmahe pAsyAmo vA, tatrA paratIrthikaiH sArdhaM na bhoktavyaM, svayUthyaizca pArzvasthAdibhi saha sammogikaiH sahaudhA locanAM datvA muAnAnAmayaM vidhi, tadyathA-no Atmana ityAdi, sugamamiti // ihAnantarasUtre bahirAlokasthAnaM niSiddhaM, sAmprataM tapravezapratiSedhArthamAha Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 2/1/1/5/364 mU. (364) se bhikkhU vA se jaM puNa jANijjA samaNaM vA mAhaNaM vA gAmapiMDolagaM vA atihiM vA puvvapaviTTaM pehAe no te uvAikkamma pavisijja vA obhAsijja vA, se tamAyAya egatamavakkamijjA 2 aNAvAyamasaMloe ciTThijA, aha puNevaM jANijjA-paDisehie vA dine vA, tao taMmi niyattie saMjayAmeva pavisijja vA obhAsijja vA eyaM sAmaggiyaM vR. samikSurbhikSArthaM grAmAdau praviSTaH san yadA punarevaM vijAnIyAt, tadyathA - atra gRhapatikule zramaNAdikaH praviSTaH taMca pUrvapraviSTaM zramaNAdikaM prekSya tato na tAn zramaNAdIn pUrvapraviSTAnatikramya pravizet, nApi tatstha eva 'avabhASeta' dAtAraM yAcet, api ca 348 - satam'AdAya'avagamyaikAntamapakrAmed anApAtAsaMloke ca tiSThet tAvadyAvacchramaNAdike pratiSiddhe piNDe vA tasmai datte, tatastasmin 'nivRtte' gRhAnnirgate sati tataH saMyata eva pravizedavabhASeta veti, evaM ca tasya bhikSoH 'sAmagryaM' sampUrNo bhikSubhAva iti // cUDA-1 adhyayana naM.-1, uddezaka : 5 samApta : -: cUDA-1 adhyayanaM-1, uddezaka : 6 : vR. paJcamoddezakAnantaraM SaSThaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - ihAnantaroddezake zramaNAdyantarAyabhayAdgRhapravezo niSiddhaH, tadihApyaparaprANyantarAyapratiSedhArthamAha mU. (365) se bhikkhU vA (2) se jaM puNa jANijjA-rasesiNo vahave pANA ghAsesaNAe saMthaDe saMnivaie pehAe, taMjahA-kukkuDajAiyaM vA sUyarajAiyaM vA aggapiMDaMsi vA vAyasA saMthaDA saMnivaiyA pehAe sai parakka me saMjayA no ujjayaM gacchijjA // vR. sa bhikSurbhikSArthaM praviSTaH san yadi punarevaM vijAnIyAt, tadyathA- bahavaH 'prANAH' prANinaH rasyate - AsvAdyata itita rasastameSTuM zIlameSAM te rasaiSiNaH, rasAnveSiNa ityarthaH te tadarthinaH santaH pazcAd grAsArthaM kvacidrathyAdI saMnipatitAstAMzcAhArArthaM saMskRtAn- ghanAn saMnipatitAn prekSya tatastadabhimukhaM na gacchediti sambandhaH tAMzca prANinaH svanAmagrAha mAha- kukkuTajAtikaM vetyanena ca pakSijAtiruddiSTA, sUkarajAtikamityanena ca catuSpadajAtiriti, 'agrapiNDe vA' kAkapiNDyAM vA bahiH kSiptAyAM vAyasAH saMnipatitA bhaveyuH, tAMzca dRSTvA'grataH, tataH sati parAkrame - anyasmin mArgAntare 'saMyataH' samyagupayuktaH saMyatAmantraNaM vA RjustadabhimukhaM na gacched, yatastatra gacchato'ntarAyaM bhavati, teSAM cAnyatra saMnipatitAnAM vadho'pi syAditi / sAmprataM gRhapatikulaM praviSTasya sAdhorvidhimAha mU. (366) se bhikkhU vA 2 jAva no gAhAvaikulassa vA duvArasAhaM avalaMbiya 2 ciTThijA, no gA0 dagacchaDuNamattae ciTThijjA, no gA0 caMdaNiuyae ciTThijA, no gA0 siNANassa vA vaJcassa vA loe sapaDaduvAre ciTThijjA, no AloyaM vA thiggalaM vA saMdhi vA dagabhavaNaM vA bAhAo pagijjhiya 2 aMguliyAe vA uddisiya 2 uNNamiya 2 avanamiya 2 nijjhAijjA, no gAhAvaiaMguliyAe uddisiya 2 jAijjA, no gA0 aMgulie cAliya 2 jAijjA, no gA0 aM tajjiya 2 jAijA, no gA0 aM0 ukkhulaMpiya 2 jAijjA, no gAhAvaI vaMdiya 2 jAijA no vayaNaM pharusaM vaijjA // vR sa bhikSurbhikSArtha gRhapatikulaM praviSTaH sannaitatkuryAt, tadyathA-no gRhapatikulasya dvArazAkhAm Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2,cUDA-1, adhyayanaM-1,uddezaka:6 349 'avalambyAvalambya paunaH punyena bhRzaMvA'valambyatiSThed, yataHsAjIrNatvAtpateduSpratiSThitatvAdvA calettatazcasaMyamAtmavirAdhaneti, tathA 'udakapratiSThApanamAtrake upakaraNadhAvanodakaprakSepasthAne pravacanajugupsAbhayAna tiSTheta, tathA 'caMdaNiudaya'tti AcamanodakapravAhabhUmau na tiSThed, doSaH pUrvokta eva, tathA snAnavarcasaMloke tatpratidvAraM vA na tiSThet, etaduktaM bhavati / yatra sthitaiH snAnavaccaHkriye kurvana gRhasthaH samavalokyate tatra na tiThediti, doSazcAtra darzanAzaGkayA nizaGkatakriyAyA abhAvena nirodhapradveSasambhava iti, tathA naiva gRhapatikulya 'Alokam AlokasthAnaM-gavAkSAdikaM, 'thiggalaM'tipradezapatitasaMskRtaM, tathA saMdhi'tticaurakhAtaM bhittisandhivA, tathA udakabhavanam udakagRhaM, sarvANyapyetAni bhujAM pragRhyapragahya paunaHpunyena prasAryatathA'GgulyoddizyatathA kAyabhavanamyonnamyacananidhyApayet-na pralokayennApyanyasmaipradarzayet, sarvatra dvirvacanamAdarakhyApanArthaM, tatra hi hRtanaSTAdau zaGkotpadyat iti ||apic sa bhikSurgRhapatikulaM praviSTaH sannaiva gRhapatimaGgalyA'tyarthamuddizya tathA cAlayitvA tathA 'tarjayitvA' bhayamupadarya tathA kaNDUyanaM kRtvA tathA gRhapatiM vanditvA' vAgmi stutvA prazasya no yAceta, adatte na naiva tadgRhapatiM paruSe vadet, tadyathA-yakSastvaM paragRhaM rakSasi, kutaste dAnaM ya, vAttaiva bhadrikA bhavato na punaranuSThAnam api ca-"akSaradvayametaddhi, nAsti nAsti yaducyate / tadida dehi dehIti, viparItaM bhaviSyati / anyaJca mU. (367) aha tattha kaMci bhuMjamANaM pehAe gAhAvaiMvA jAva kammakariM vA se puvAmeva AloijjA-AusottivA bhaiNitti vA dAhisi me itto annayaraMbhoyaNajAyaM?, se sevaM vayaMtassa paro hatthaM vA mattaMvA davivAbhAyaNaM vA sIodagaviyaDeNa vAusiNodagaviyaDeNa vA uccholijja vA pahoija vA, se puvvA meva AloijjA-Ausotti vA bhaiNitti vA! mA eyaM tuma hatthaM vA 4 sIodagaviyaDeNa vA 2 uccholehi vA 2, abhikaMkhasime dAuMevamevadalayAhi, se sevaM vayaMtassa paro hatthaM vA 4 sIo0 usi0 uccholittA pahoittA AhaTTadalaijjA, tahappagAreNaM purekammakaeNaM hatyeNa vA 4 asaNaM vA 4 aphAsuyaMjAva no pddigaahijjaa| aha puNa evaM jANijjA no purekammakaeNaM udaulleNaM tahappagAreNaM vA udaulleNa vA hattheNa vA 4 asaNaMvA 4 aphAsuyaMjAvanopaDigAhijjA / aha puNevaMjANijjA-no udaulleNa sasiNiddhaNa sesaM taM ceva evaM-sasarakkhe udaulle, sasiNiddhe maTTiyA Use / hariyAle hiMgulue, maNosilA aMjaNe loNe / geruya vanniya seDiyasorahiya kukusa ukkuTThasaMsaTTeNaahapuNevaMjANijjA no asaMsaTe saMsaDhe tahappagAreNa saMsaTTeNa hattheNa vA 4 asaNaM vA 4 phAsuyaM jAva paDigAhijjA / vR.atha bhikSustatra gRhapatikule praviSTaH san kaJcana gRhapatyAdikaM bhuJAnaM prekSya sa bhikSu pUrvamevAlocaye-yathA'yaM gRhapatistadbhAryAvAyAvatkarmakarIvAbhuGko pAlocyacasanAmagrAhaM yAceta, tadyathA-'Ausetti ve'tti, amuti iti gRhapate! bhagini! itivA ityAdyAmantrya dAsyasi me'smAdAhArajAtAdanyatarabhojanajAtamityevaM, tacca na vartate kartu, kAraNe vA satyevaM vadetatha 'se' tasya bhikSorevaM vadato yAcamAnasya paro gRhasthaH kadAciddhastaM mAtraM darvI bhAjanaM vA 'zItodakavikaTena' apkAyena 'uSNodakavikaTena' uSNodakenAprAsukenAtridaNDovRttena pazcAdvA sacittIbhUtena uccholejjatisakRdudakenaprakSAlanaM kuryAt, 'pahoejattiprakarSaNa vA hastAdevinaM Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 AcArAGgasUtram 2/1/1/6/367 kuryAt, sa bhikSurhastAdikaM pUrvameva prakSAlyamAnamAlocayed, dattAvadhAno bhavedityartha, tacca prakSAlyamAnamAlocyAmuka ityevaM svanAmagrAhaM nivArayed, yathA-maivaM kRtAstvamiti, yadipunarasau gRhastho hastAdikaM sacittodakena prakSAlya dadyottadaprAsukamiti jnyaatvaanprtigRhnniiyaaditi| kiJca-athAsau bhikSurgRhapatikulaM praviSTaH san yadi punarevaM vijAnIyAt, tadyathA-'no' naiva sAdhubhikSAdAnArtha puraH-agrataH kRtaM prakSAlanAdikaM prakSAlitaM kintu tathAprakAra eva svataH kuto'pyanuSThAnAdudakAdrohastastena, evaM mAtrAdinA'pi galadvindunAdIyamAnaMcaturvidhamapyAhAramaprAsukamaneSaNIyamitimatvAnogRhNIyAditi ||athpunrevN vijAnIyAta, tadyathA-naiva udakANa' galabindunA hastAdinA dadyAt, kintu 'sasnigdhena' zItodakastimitenApi hastAdinA dIyamAnaM napratigRhNIyAta, evaM mitiprAktanaMnyAyamatidizati, yathodakasnigdhenahastenanagrAhyaMtathA'nyena rajasA'pi, evaM mRttikaadypyaayojymiti| tatroSaH-kSAramRttikA haritAlahiGgulakamanaHzilA'JjanalavaNagerukAH pratItAH, sacittAzca khanivizeSotpatteH varNikA-pItamRttikA, seTikA-khaTikA, saurASTrikA-tubarikA, piSTamacchaTitatandulacUrNaH, kukkusAH-pratItAH, 'ukkuTuM'ti pIluparNikAderudUkhalacUrNitamArdraparNacUrNimityevamAdinAsasnigdhena hastAdinA dIyamAnaM na gRhNIyAt, ityevamAdinA tuasaMsRSTenatu gRhNIyAditi / atha punarevaM jAnIyAno'saMsRSTaH kiM tarhi ?-saMsSTastajAtIyenAhArAdinA tena saMsRSTena hastAdinA prAsukameSaNIyamiti gRhNIyAt, atra cASTau bhaGgAH, tadyathA- "asaMsaDhe hatye asaMsaTTe matteniravasese dabve" ityekaikapadavyabhicArAnnaiyAH, sthApanAceyam-athapunarasau bhikSurevaM jAnIyAt, tadyathA-udakAdinA'saMsRTo hastAdistato gRhNIyAt, yadivA tathAprakAreNa dAtavyadravyajAtIyena saMsRSTo hastAdistena tathA prakAreNa hastAdinA dIyamAnamAhAradikaM prAsukameSaNIyamitikRtvA pratigRhNIyAditi // kiJca mU. (368) sebhikkhUvA 2 sejaMpuNajANijApihuyaMvA bahurayaMvAjAvacAulapalaMbaMvA asaMjae bhikkhu paDiyAe cittamaMtAe silAe jAva saMtANAe kuTTisuMvA kuTTiti vA kuTTissaMti vA upphaNiMsu vA 3 tahappagAraM pihuyaM vA apphAsuyaM no paDigAhijjA // vR.sa bhikSurbhikSArthaM gRhapatikulaM praviSTaH san yadi punarevaM vijAnIyAta, tadyathA-'pRthukaM zAlyAdilAjAn 'bahurayaMti pahukaM'cAulapalaMba'tiaddhapakvAAlyAdikaNAdikamityevamAdikam 'asaMyataH' gRhasthaH 'bhikSupratijJayA' bhikSumuddizya cittamatyAM zilyAM tathA sabIjAyAM saharitAyAM sANDAyAM yAvanmarkaTasantAnopetAyAm 'akuTTiSuH' kuTTitavantaH tathA kuTTanti kuTiSyanti vaa| ekavacanAdhikAre'pi chAndasatvAttiGavyatyayena bahuvacanaM draSTavyaM, pUrvatra vA jAtAvekavacanaM,tacca pRthukAdikaM sacittamacittaMvAcittamatyAM zilAyAMkuTTayitvA uSphaNiMsutti sAdhvarthaM vAtAya dattavanto dadati dAsyanti vA, tadevaM tathA prakAraM pRthukAdi jJAtvA lAbhe sati no pratigRhNIyAditi / kiJca mU. (369) sebhikkhUvA 2 jAvasamANe sejaM0 bilaM vAloNaM uSmiyaMvA loNaM assaMjae jAva saMtANAebhiMdisu3ruciMsuvA 3 bilaM vAloNaM uSmiyaM vAloNaMaphAsuyaM no paDigAhijjA vR.sa bhikSuryadipunarevaM vijAnIyAt, tadyathA-bilamiti khanivizeSotpannalavaNam, asya Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, cUDA-1, adhyayanaM-1, uddezakaH6 351 copalakSaNArthatvAtsaindhavasIvarcalAdikamapi draSTavyaM, tathobhijamitisamudropakaNThekSArodakasamparkAd yadubhidyate lavaNam, asyApyupalakSaNArthatvAtmArodakasekAyadbhavati samakAdikaMtadapi graahyN| tadevaMbhUtaM lavaNaM pUrvoktavizeSaNaviziSTAyAM zilAyAmabhaitsuH-kaNikAkAraM kuryu, tathA sAdhvarthameva bhindantimetsyanti vAtathA zlakSNatarArthaM rUcisuva'ttipiSTavantaH piMSantipekSyantivA, tadapi lavaNamevaMprakAraM jJAtvA no (prati) gRhNIyAt / / apica mU. (370) se bhikkhU vA se jaM0 asaNaM vA 4 agaNinikkhittaM tahappagAraM asaNaM vA 4 aphAsuyaM no0, kevalI bUyA AyANameyaM, assaMjae bhikkhupaDiyAeusiMcamANevA nissiMcamANe vA AmajamANe vA pamajjamANe vA oyAremANe vA uvvattamANe vA aganijIve hiMsijjA, aha bhikkhUNaM pucovaiTThA esa painnA esa heU esa kAraNe esuvaese jaMtahappagAraM asaNaM vA 4 agaNinikkhittaM aphAsuyaM no paDi 0evaM sAmaggiyaM // vR.sabhikSurgRhapatikulaM praviSTazcaturvidhamapyAhAramagnAvuparinikSiptaMtathAprakAraMjvAlAsaMbaddhaM lAbhesatina pratigRhNIyAt / atraivadoSamAha-kevalI brUyAt 'AdAnaM karmAdAnametaditi, tathAhi 'asaMyataH' gRhastho bhikSupratijJayA tatrAgnyuparivyavasthitamAhAram utsiJcan' AkSipan nisiJcan' dattodvaritaM prakSipan, tathA 'Amarjayan' sakRddhastAdinA zodhayan / ___ tathA prakarSeNa mArjayan-zodhayan, tathA'vatArayan, tathA 'apavartayan' tirazcInaM kurvannagnijIvAn hiMsyAditi / atha' anantaraM 'bhikSUNAM' sAdhUnAM pUrvopadiSTA eSApratijJA eSa heturetkAraNamayamupadezaH yattathAprakAramagnisaMbaddhamazanAdyagnikSiptamaprAsukamaneSaNIyamitijJAtvA lAbhe sati na pratigRhNIyAt, etatkhalu, bhikSoH 'sAmagya' samagro bhikSubhAva iti / / cUDA-1 adhyayana-1 uddezakaH6 samAptaH -cUDA-1 adhyayana naM-1 uddezaka-7 :vR. SaSThoddezakAnantaraM saptamaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH- ihAnantaroddezake saMyamavirAdhanA'mihitA, ihatu saMyamAtmadAtRvirAdhanA tayAca virAdhanayA pravacanakutsetyetadatra pratipAdyata iti mU. (371) se bhikkhU vAra seja0 asaNaMvA4khadhaMsivA thaMbhaMsivA maMcaMsi vA mAlaMsi vA pAsAyasi vA hammiyatalaMsi vA annayaraMsi vA tahappagAraMsi aMtalikkhajAyaMsi uvanikkhitte siyA tahappagAraM mAlohaDaM asaNaM vA 4 aphAsuyaM no, kevalI bUyA AyANameyaM, assaMjae bhikkhUpaDiyAe pIDhaM vA phalagaMvA nisseNiM vA udUhalaM vA AhaTu ussaviya durUhijjA, se tatya durUhamANe payalijja vA pavaDija vA, se tattha payalamANe vA 2 hatyaM vA pAyaM vA bAhuM vA UruM vA udaraM vA sIsaMvA atrayaraM vA kAryasi iMdiyajAlaM lUsijja vA pANANi vA 4/ abhihaNijjavA vittAsijja vAlesijja vAsaMghasijjavAsaMghaTTija vA pariyAvijavAkilAmina vA ThANAo ThANaM saMkAmija vA, taMtahappagAraM mAlohaDaM asaNaMvA 4 lAbhe saMte no paDigAhijjA, se bhikkhU vA 2 jAva samANe se ja0 asaNaM vA 4 kuTThiyAo vA kolejjAu vA assaMjae bhikkhupaDiyAe ukkujjiya avaujjiya ohariya AhaTu dalaijjA, tahappagAraM asaNaM vA 4 lAbhe saMte no paDigAhijjA / / Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 AcArAGga sUtram 2/1/1/7/371 vR.sabhikSurbhikSArthaM praviSTaH sanyadipunarevaMcaturvidhamapyAhAraMjAnIyAt, tadyathA-'skandhe' arddhaprAkAre 'stambhevA' zailadArumayAdI, tathAmaJcakevAmAlevAprAsAdevAhatUMtalevAanyatarasmin vAtathAprakAre'ntarikSajAtesaAhAraH 'upanikSiptaH' vyavasthApito bhaveta,taMca tathAprakAramAhAraM mAlAhRtamiti matvA lAbhe sati na pratigahNIyAt, kevalI brUyAdyata AdAnametaditi, tathAhiasaMyato bhikSupratijJayA sAdhudAnArthaM pIThakaMvA phalakaM vA nizreNiM vA udUkhalaM vA''hatya-UrdhvaM vyavasthApyArohet, satatrArohanpracaledvAprapatedvA, satatra pracalanprapatanvA hastAdikamanyataradvA kAyeindriyajAtaM 'lUsejjati virAdhayet, tathAprANino bhUtAnijIvAnsattvAnabhihanyAdvitrAsayedvA leSayedvA-saMzleSaMvA kuryAttathA saMgharSavAkuryAttathA saGghaDavAkuryAt, etaccakurvastAnparitApayedvA klAmayedvAsthAnAtsthAnaM saGkrAmayedavA, tadetajJAtvA yadAhArajAtaMtathAprakAraM mAlAhRtaM tallAbhe sati no prtigRhnniiyaaditi|| sabhikSuryadi punarevaMbhUtamAhAraMjAnIyAt, tadyathA-'koSThikAtaH' mRnmayakuzUlasaMsthAnAyAH tA 'kolejjAo'tti adhovRttakhAtAkArAd asaMyataH 'bhikSupratijJayA' sAdhumuddizya koSThikAtaH 'ukkujjiyattiUdhrvakAyamunnamyatataH kubjIbhUya, tathAkolejAo avaujiattiadho'vanamya, tathA 'ohariya'tti tirazcIno bhUtvA''hAramAhRtya dadyAt, taca bhikSustathAprakAramadhomAlAhRtamitikRtvA lAbhe satina pratigRhNIyAditi ||adhunaa pRthivIkAyamadhikRtyAha mU. (372) se bhikkhU vA (2) se ja0 asaNaM vA 4 maTTiyAulittaMtahappagAraM asaNaMvA 4 lAbhesaM0, kevalI0 assaMjae bhi0 maTTiolitaM asaNaM vAujiMdamANaMpuDhavikAyaMsamAraMbhijjA taha teuvAuvaNassaitasakAyaMsamAraMbhijA, punaravi ullipaMmANe pacchAkammaMkarijA, aha bhikkhUNaM puvvo jaMtahappagAraM maTTiolitaM asaNaM vA lAbhe0 / se bhikkhU0 se ja0 asaNaM vA 4 puDhavikAyapaiTThiyaM tahappagAraM asaNaM vA asAsuyaM se bhikkhUjaM asaNaMvA 4 AukAyapaiTThiyaMceva, evaM aganikAyapaiTThiyaM lAbhe kevalI, assaMja0 bhi0 agaNiM ussakkiya nissakkiya ohariya AhaTTa dalaijA aha bhikkhUNaM0 jAva no pddi0|| vR. sa bhikSurgRhapatikulaM praviSTaH san yadi punarevaM jAnIyAt, tadyathA-piTharakAdau mRttikayA'valiptamAhAraM 'tathAprakAra'mityavaliptaM kenacitparijJAnapazcAtkarmabhayAJcaturvidhamapyAhAraM lAbhe sati na pratigRhNIyAt, kimiti?, yataH kevalI brUyAtkarmAdAnametaditi, tadeva darzayati'asaMyataH'gRhastho bhikSupratijJayA mRttikopaliptamazanAdikam-azanAdibhAjanaM taccodbhinandana pRthivIkAyaM samArabheta, sa eva kevalyAha, tathA tejovAyuvanaspatitrasakAyaM samArabheta, datte satyuttarakAlaMpunarapizeSarakSArthaMtadbhAjanamavalimpan pazcAtkarmakuryAt, atha bhikSUNAMpUrvopadiSTA eSApratijJA eSa heturetatkAraNamayamupadezaH yattathAprakAraM mRttikopaliptamazanAdijAtaM lAbhe sati noprtigRhnniiyaaditi| sabhikSurgRhapatikulaMpraviSTaH sanyadipunarevaMbhUtamazanAdijAnIyAt, tadyathA-'sacittapRthivIkAyapratiSThitaM' pRthvIkAyoparivyavasthitamAhAraM vijJAyapRthivIkAyasaGghaTTanAdibhayAllAbhesatyaprAsukamaneSaNIyaMca jJAtvA na pratigRhNIyAditi // evamakAyapratiSThitamagnikAyapratiSThitaM lAbhe sati na pratigRhNIyAd, yataH kevalI brUyAdAdAnametaditi / tadeva darzayati-asaMyato bhikSupratijJayA Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, cUDA-1, adhyayanaM-1, uddezaka:7 353 'gnikAyamulmukAdinA osakkiya'ttiprajvAlya, tathA 'ohariya'tti agnikAyopari vyavasthitaM piTharakAdikamAhArabhAjanamapavRttya tataAhRtya-gRhItvA''hAraM dadyAt, tatra bhikSUNAMpUrvopadiSTA eSA pratijJA yadetattathAbhUtamAhAraM no prtigRhnniiyaaditi|| mU. (373) se bhikkhU vA 2 se ja0 asaNaM vA 4 adhusiNaM assaMjae bhi0 suppeNa vA vihuyaNeNa vA tAliyaMTeNa vA patteNa vA sAhAe vA sAhAbhaMgeNa vA pihuNeNa vA pihuNahatyeNa vA celeNa vA celakaNNeNa vA hattheNa vA muheNa vA phumija vA vIijja vA, se puvvAmeva AloijAAusotti vA bhaiNitti vA! ____ mA etaM tumaM asaNaM vA anusiNaM suppeNa vA jAva phumAhi vA vIyAhi vA abhikaMkhasi me dAuM, emeva dalayAhi, se sevaM vayaMtassa paro suppeNa vA jAva vIittA AhaTa dalaijA tahappagAraM asaNaM vA 4 aphAsuyaM vA no pddi0|| vR.sabhikSurgRhapatikulaM praviSTaH sanyadipunarevaMjAnIyAdyathA'tyuSNamodanAdikamasaMyato bhikSupratijJayAzItIkaraNArthaM sUrpaNavA vIjanena vA tAlavRntena vA mayUrapicchakRtavyajanenetyartha, tathA zAkhayA zAkhAbhaGgena pallavenetyartha, tathA barheNa vA barhakalApena vA, tathA vastreNa vastrakarNena vA hastena vA mukhena vA tathAprakAreNAnyena vA kenacit 'phumejjA' ve'ti mukhavAyunA zItIkuryAd vastrAdibhirvA vIjayet, sa bhikSu pUrvabheva 'Alokayed' dattopayogo bhavet, tathAkurvANaM ca dRSTvaitadvadet, tadyathA-amuka ! iti vA bhagini! iti vA ityAmantraya maivaM kRthA yadyabhikAsasi me dAtuMtata evaMsthitameva dadasva, athapunaH saparo-gRhasthaH 'se' tasya bhikSorevaM vadato'pisUrpaNa vA yAvanmukhena vA vIjayitvA''hahaya tathAprakAramazanAdikaM dadyAt, sa ca sAdhuraneSaNIyamiti matvA na parigRhNIyAditi // piNDAdhikAra evaiSaNAdoSamadhikRtyAha mU. (374) se bhikkhUvA 2 sejaM.0asaNaMvA 4vaNassaikAyapaiTThiyaMtahappagAraM asaNaM0 vA 4 vaNa lAbhe saMte no paDi0 / evaM tskaaevi|| vR. sa bhikSurgRhapatikulaM praviSTaH san yatpunarevaM jAnIyAd-vanaspatikAyapratiSThitaM, taM caturvidhamapyAhAraM na gRhNIyAditi // evaM trasakAyasUtramapi neyamiti / atra ca vanaspatikAyapratiSThitamityAdinA nikSiptAkhya eSaNAdoSo'bhihitaH, evamanye'pyeSaNAdoSA yathAsambhavaM suutressvevaayojyaaH| te caamii||1||"sNkiy 1 makkhiya 2 nikkhitta pihiya 4 sAhariya 5 dAyagu 6mmiise7| apariNaya 8 litta 9 chaDDiya 10 esaNadosA dasa havaMti" tatra zaGkitamAdhAkarmAdinA 1, bhrakSitamudakAdinA 2, nikSiptaM pRthivIkAyAdau 3, pihitaM bIjapUrakAdinA 4, 'sAhariya'ti mAtrakAdestuSAdyadeyamanyatra sacittapRthivyAdau saMhatya tena mAtrakAdinA yaddadAti tatsaMhRtamityucyate 5, dAyaga tti dAtA bAlavRddhAdyayogyaH 6, unmizrasacittamizram 7, apariNatamiti yaddeyaM na samyagacitIbhUtaM dAtRgrAhakayorvA na samyagbhAvopetaM 8,liptaMvasAdinA 9, 'chaDDiyaMtiparizATava 10dityessnnaadossaaH||saamprtNpaankaadhikaarmuddishyaah mU. (375) se bhikkhU vA 2 se jaM puNa pANagajAyaM jANijjA, taMjahA-usseimaM vA 1 saMseimaMvAra cAulodagaMvA 3 annayaraM vA tahappagAraMpANagajAyaM ahuNAdhoyaM aNaMbilaM avvukaMtaM [123] Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 AcArAGga sUtram 2/1/1/7/374 apariNayaM aviddhatthaM aphAsuyaM jAva no paDigAhijjA / aha puNa evaM jANijjA cirAdhoyaM aMbilaM vukkataM pariNayaM viddhatthaM phAsUyaM paDigAhijjA / se bhikkhU vA se jaM puNa pANagajAyaM jANijA, taMjahA - tilodagaM vA 4 tusodagaM vA 5 javodagaM vA 6 AyAmaM vA 7 sovIraM vA 8 suddhaviyaDaM vA 9 annayaraM vA tahappagAraM vA pANagajAyaM puvvAmeva AloijjA Ausotti vA bhaiNitti vA ! dAhisi me itto annayaraM pANagajAyaM ?, se sevaM vayaMtassa paro vaijjA AusaMto samaNA ! tumaM ceveyaM pANagajAyaM paDiggaheNa vA ussiMciyA NaM uyattiyA NaM giNhAhi, tahappagAraM pANagajAyaM sayaM vA giNhijjA paro vA se dijjA, phAsUyaM lAbhe saMte paDigAhijjA / / vR. sa bhikSurguhapatikulaM pAnakArthaM praviSTaH san yatpunarevaM jAnIyAt tadyathA- 'usseimaM ' ve 'ti piSTotsvedanArthamudakaM 1 'saMseimaM vA 1 bhAjanalagnabinduzoSo vA 2 tandulapAko vA 3, Adezasatvayam-udakasvacchIbhAvaH, tadevamAdyudakam 'anAmlaM' svasvAdAdacalitam avyukAntamapariNatamavidhvastamaprAsukaM yAvanna pratigRhNIyAditi // etadviparItaM tu grAhyamityAha- ahetyAdi sugamam / punaH pAnakAdhikAra eva vizeSArthamAhasa bhikSurgRhapatikulaMpraviSTo yatpunaH pAnakajAtamevaMjAnIyAt, tadyathA- 'tilodakaM' tilaiH kenacitprakAreNa prAkIkRtamudakama 4, evaM tuSairyavairvA 5-6, tathA 'AcAmlam' avazyAnaM 7, 'sauvIram' AranAlaM 8 'zuddhavikaTaM' prAsukamudakam 9, anyadvA tathAprakAraM drAkSApAnakAdi 'pAnakajAtaM' pAnIyasAmAnyaM pUrvameva 'avalokayet' pazyet, taca dRSTvA taM gRhastham amuka ! iti vA bhagini ! iti vetyAmantrayaivaM brUyAdyathA dAsyasi me kiJcitpAnakajAtaM ?, sa parastaM bhikSumevaM vadantamevaM brUyAd-yathA AyuSman ! zramaNa ! tvamevedaM pAnakajAtaM svakIyena patadgraheNa TopparikayA kaTAhakena votsigcyApavRttya vA pAnakamANDakaM gRhANa, sa evamabhyanujJAtaH svayaM gRhNIyAt paro vA tasmai dadyAt, tadevaM lAbhe sati pratigRhNIyAditi / kiJca mU. (376 ) se bhikkhU vA0 se jaM puNa pANagaM jANijjA - anaMtarahiyAe puDhavIe jAva saMtANe uddhaDa 2 nikkhittesiyA, asaMjae bhikkhupaDiyAe udaulleNa vA sasiNidveNa vA sakasAeNa vA matteNa vA sIodageNa vA saMbhoittA AhaDadalaijjA, tahappagAraMpANagajAyaM asAsuyaMeyaMkhalusAmaggiya vR. sa bhikSuryadi punarevaM jAnIyAt tatpAnakaM sacitteSvavyavahiteSu pRthivIkAyAdiSu tathA markaTakAdisantAnake vA'nyato bhAjanAduvR tyovRtya 'nikSiptaM' vyavasthApitaM syAt, yadivAsa eva 'asaMyataH' gRhasthaH 'bhikSupratijJayA' bhikSumuddizya 'udakAdreNa' galabindunA 'sasnigdhena' galadudakabindunA 'sakaSAyeNa' sacittapRthivyAdyavayavaguNThitena 'mAtreNa' bhAjanena zItodakena vA 'saMbhoettA' mizrayitvA''hRtya dadyAt, tathAprakAraM pAnakajAtamaprAsukamaneSaNIyamiti matvA na parigRhNIyAt, etattasya bhikSorbhikSuNyA vA 'sAmagryaM' samagro bhikSubhAva iti // cUDA-1 adhyayanaM -1 uddezakaH 7 samAptaH -: cUDA-1 adhyayanaM -1 uddezakaH-8 : bR. uktaH saptamoddezakaH, sAmpratamaSTamaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandha-ihAnantaroddezake pAnakavicAraH kRtaH, ihApi tadgatameva vizeSamadhikRtyAha Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 355 zrutaskandhaH-2, cUDA-1, adhyayanaM-1, uddezaka:8 mU. (377) se bhikkhU vA 2 sejaM puNa pANagajAyaM jANijjA, taMjahA-aMbapANagaMvA 10 aMbADagapANagaMvA 11 kaviThThapANa012 mAuliMgapA0 13 muddiyANA 14 dAlimapA0 15 khajUrapA016 nAliyerapA017karIrapA018 kolapa019 AmalapA020 ciMcApA022 ___annayaraM vA tahappagAraM pANagajAtaM saaTThiyaM sakaNuyaM savIyagaM assaMjae bhikkhupaDiyAe chabbeNa vA dUseNa vA vAlageNa vA AviliyANa parivIliyANa parisAviyANa AhaDha dalainjA tahappagAraM pANagajAyaM aphA0 lAbhe saMte no paDigAhijjA / / / vR. sa bhikSurgRhapatikulaM praviSTaH san yatpunarevaMbhUtaM pAnakajAtaM jAnIyAt, tadyathA'aMbagapANagaMve' tyAdi sugama, navaraM 'muddiyA' drAkSAkolAni-badarANi, eteSucapAnakeSudrAkSAbadarAmbilikAdikaticitpAnakAni tatkSaNameva saMmaI kriyante aparANitvAbhrAmbADakAdipAnakAni dvitrAdidinasandhAnena vidhIyanta ityevabhUtaMpAnakajAtaM tathAprakAramanyadapi 'sAsthikaM sahAsthinA kulakena yadvartate, tathA saha kaNukena-tvagAdyavayavena yadvartate, tathA bIjena saha yadvartate, asthibIjayozcAmalakAdau pratIto vizeSaH, tadevaMbhUtaM pAnakajAtam / __ asaMyataH' gRhastho bhikSumuddizya-sAdhvartha drAkSAdikamAmaIpunarvazatvagniSpAditacchabbakena vA, tathA dUsaM-vastraMtena vA, tathA vAlageNaM tigavAdivAladhivAlaniSpannacAlanakenasudharikAgRhakena vA ityAdinopakaraNenAsthyAdyapanayanArthaM sakRdApIDya punaH punaH paripIDya, tathA parisrAvya, nirgAlyAhaya ca sAdhusamIpaM dadyAditi, evaMprakAraM pAnakajAtamudgamadoSaduSTaM satyapi lAbhe na pratigRhNIyAt, te cAmI udgmdossaaH||1|| "AhAkammu 1 desia 2 pUtIkamme 3 amIsajAe a4| ThavaNA 5 pAhuDiyAe 6 pAoara 7 kIya 8 pAmiJce 9 // 2 // pariyaTTie 10 abhihaDe 11 ubbhinne 12 mAlohaDe 13 ia / acchejje 14 anisaTTe 15 ajjhoarae 16a solsme| sAdhvarthaM yatsacittamacittIkriyate acittaM vA yatpacyate tadAdhAkarma 1 / tathA''tmArthaM yatpUrvasiddhameva laDDukacUrNakAdi sAdhumuddizyapunarapi guDAdinA saMskriyatetaduddezikaMsAmAnyena, vizeSato vizeSasUtrAdavagantavya miti 2 / yadAdhAkarmAdvayavasammizraM tatpUtIkarma 3 / saMyatAsaMyatAdyarthAmAderArabhyAhAraparipAko mizram 4 / sAvaMtha zIrAdisthApanaM sthApanA bhaNyate 5 / prakaraNasya sAdhvarthamutsarpaNamavasarpaNaM vA prAbhRtikA 6 / sAdhUnuddizya gavAkSAdiprakAzakaraNaM bahirvA prakAro AhArasya vyavasthApanaM praadusskrnnm7| dravyAdivinimayena svIkRtaMkrItam 8 / sAdhvarthaM yadanyasmAducchinnakaM gRhyate tatpAmiJcaMti 9 / yacchAlyodanAdi kodravAdinA prAtivezikagRhe parivarttaya dadAti tatparivartitam 10 / yadgRhAdeH sAdhuvasatimAnIya dadAti tadAhRtam 11 / gomayAdyupaliptaM bhAjanamudbhidya dadAti tadubhinnam 12 / mAlAdyavasthitaM nizreNyAdinA'vatArya dadAti tanmAlAhRtam 13 / bhRtyAderAcchidya yaddIyate tadAcchedyam 14 / sAmAnya zreNIbhaktokasya dadato'nisRSTam 15|svaarthmdhishrynnaadau kRte pazcAttandulAdiprasRtyAdiprakSepAdadhyavapUrakaH 16 / tadevamanyatamenApi doSeNa duSTaM pratigRhNIyAditi / / punarapi bhaktapAnavizeSamadhikRtyAha Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 AcArAGga sUtram 2/1/1/8/378 mU. (378) se bhikkhUvA 2 AgaMtAresu vA ArAmAgAresu vA gAhAvaIgihesu vA pariyAvasahesu vA annagaMdhANi vA pANagaMdhANi vA surabhigaMdhANi vA AghAya 2 se tattha AsAyapaDiyAe muchie giddhe gaDhie ajjhovavanne aho gaMdhe 2 no gaMdhamAghAijjA / vR. 'AgaMtAresu va 'ti pattanAdbahirgRheSu teSu hyAgatyAgatya pathikAdayastiSThantIti, tathA''rAmagRheSu vA gRhapatigRheSu vA 'paryAvasatheSu' iti bhikSukAdiTheSu vA, ityevamAdiSvannapAnagandhAn surabhInAghrAyAghrAya sa bhikSusteSvAsvAdanapratijJayA mUrchito gRddho grathito'dhyupapannaH sannaho gandhaH aho ! gandha ityevamAdaravAn na gandhaM jidhrediti // punarapyAhAramadhikRtyAha mU. (379) se bhikkhU vA 2 se jaM0 sAluyaM vA virAliyaM vA sAsavanAliyaM vA annayaraM vA tahappagAraM AmagaM asatthapariNayaM aphAsu 0 / se bhikkha vA0 se jaM puNa0 pippaliM vA pippalacuNNaM vA miriyaM vA miriyacuNNaM vA siMgaberaM vA siMgaberacuNNaM vA annayaraM vA tahappagAraM vA AmagaM vA asattha pa0 / se bhikkhU vA0 se jaM puNa palaMbajAyaM jANijjA, taMjahA aMbapalaMbaM vA aMbADagapalaMba vA tAlapa0 jhijjhiripa surahi0 sallarapa0 annayaraM tahappagAraM palaMbajAyaM AmagaM asatthapa0 / se bhikkhU 5 se jaMpuNa pavAlajAyaM jANijjA, taMjahA / AsoTThapavAlaM vA niggohapa piluMkhupa0 nipUrapa0 sallaipa0 annayaraM vA tahappagAraM pavAlajAyaM AmagaM asatthapariNayaM se bhi0 se jaM puNa0 saraDuyajAyaM jANijjA, taMjahA-saraDuyaM vA kaviTTasara dADimasara billasa annayaraM vA tahappagAraM saraDuyajAyaM AmaM asattha pariNayaM 0 / se bhikkhU vA se0 jaM pu taMjahA - uMbaramaMthuM vA naggohamaM0 piluMkhumaM0 AsotthamaM0 annayaraM vA tahappagAraM vA maMthujAyaM AmayaM durukkaM sANubIyaM aphAsuyaM / , vR. sugamaM, 'sAlukam' iti kandako jalajaH 'virAliya' iti kanda eva sthalaja:, 'sAsavaNAlia'nti sarSapakandalya iti / kiJca pippalImarice-pratIte 'zrRGgaberam' ArdrakaM tathAprakAramAmalakAdi Amam-azastropahataM na pratigRhNIyAditi // sugamaM, navaraM palambajAtamiti phalasAmAnyaM jhijjhirI-vallI pAzaH surabhi zataguriti // gatArthaM, navaram 'AsoTTe' tti azvatthaH 'piluMkhu 'tti pipparI NipUro- nandIvRkSaH // punarapi phalavizeSamadhikRtyAha - sugamaM, navaraM 'saraDuaM ve 'ti abaddhAsthiphalaM tadeva viziSyate kapitthAdibhiriti / spaSTaM navaraM 'maMthu' nti cUrNaH 'durukkaM 'ti ISatpiSTaM 'sANuvIya' nti avidhvastayonijamiti mU. (380) se bhikkhU vA0 se jaM puNa0 AmaDAgaM vA pUipinnAgaM vA mahuM vA majjaMvA sappiM vA kholaM vA purANagaM vA ittha pANA aNuppasUyAiM jAyAiM saMvuDAI avyuktAI apariNayA itya pANA aviddhatthA no paDigAhijjA / vR. sabhikSuryatpunarevaM jAnIyat, tadyathA- 'AmaDAgaMve' ti 'Amapatram' araNikatandulIyakAdi taccArddhapakvaMmapakvaMvA, 'pUtipinnAga 'nti kutakhalaM madhumadye pratIte 'sarpi' : ghRtaM 'kholaM' madyAdhaH kardamaH, etAni purANAni na grAhyANi yata eteSu prANino'nuprasUtA jAtAH saMvRddhA avyutkrAntA apariNatAH - avidhvastAH, nAnAdezajavineyAnugrahArthamekArthikAnyevaitAni kiJcidbhedAdvA bhedaH // Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, cUDA-1, adhyayanaM- 1, uddezaka:8 357 mU. (381) se bhikkhU vA0 se jaM0 ucchumeragaMvA aMkakarelugaMvA kaserUgaM vA siMghADagaM vA pUiAlugaM vA annayaraM vA0 / se bhikkhU vA0 se jaM0 uppalaM vA uppalanAlaM vA bhisaM vA bhisamuNAlaM vA pukkhalaM vA pukkhalavabhaMga vA annayaraM vA tahappagAraM / vR. 'ucchumeragaM'ti apanItatvagikSugaNDikA 'aMkakareluaMvA' ityevamAdIn vanaspativizeSAnjalajAnanyadvA tthaaprkaarmaamm-ashstrophtNnoprtigRhnniiyaaditi||sbhikssurytpunrevN jAnIyAt, tadyathA-'utpalaM' nIlotpalAdi nAlaM-tasyaivAdhAraH, bhisaM' padmakandamUlaM 'bhisamuNAlaM' padmakandoparivartinI latA 'pokkhalaM' padmakesaraM 'pokakhalavibhaMga' padmakandaH anyadvA tathAprakAramAmam-azastropahataM na pratigRhNIyAditi // mU. (382) se bhikkhU vA 2 sejaMpu0 aggabIyANi vA mUlavIyANi vA khaMdhavIyANi vA porabI aggajAyANA vA mUlajA0 khaMdhajA0 porajA0 nannattha takkalimatthae navA takkalisIsena vA nAliyeramatthaeNa vA khajUrimatthaeNa vA tAlama0 annayaraM vA taha0 / se bhikkhU vA 2 se jaM0 ucchu vA kANagaM vA aMgAriyaM vA saMmissaM vigadUmiyaM vitaggagaM vA kaMdalIUsugaM annayaraM vA tahappagA0 sebhikkhU vA0 se jaM0 lasuNaM vA lasuNapattaM vA la0 nAlaM vAlasuNakaMdaM vAla0 coyagaMvA annayaraM vA / se bhikkhU vA se jaMacchiyaM vA kuMbhipakkaM tiMdugaM vA velugaM vA kAsavanAliyaM vA annayaraMvAtahappagAraMAmaMasatthapa0 |se bhikkhUvA0 sejaM0 kaNaM vA kaNakuMDagaMvA kaNapUyaliyaM vA cAulaM vA cAulapiThaM vA tilaM vA tilapiTuM vA tilapappaDagaM vA annayaraM vA tahappagAraM AmaM asatthapa0 lAbhe saMte ne pa, evaM khalu tassa bhikkhussa saamggiyN|| vR. sa bhikSuryatpunarevaMjAnIyAt, tadyathA-'agrabIjAni' japAkusumAdIni 'mUlabIjAni' jAtyAdIni skandhabIjAni' sallakyAdIni parvabIjAnI' ikSvAdIni, tathAagrajAtAnimUlajAtAni skandhajAtAniparvajAtAnIti, nannatyatti nAnyasmAdagrAderAnIyAnyatraprarohitAni kintu tatraivAgrAdau jAtAni, tathA 'takkalimatthaeNavA' takkalI-kandalI 'Na' itivAkyalAGkAretanmastakaM-tanmadhyartI garbhaH tathA 'kandalIzIrSa' kandalIstabakaH, evaM nAlikerAderapi draSTavyamiti, athavA kandalyAdimastakena sazamanyadyacchinnAnantarameva dhvaMsamupayAti tattathAprakAramanyadAmamazastrapariNataM na pratigRhNIyAditi ||s bhikSuryatpunarevaM jAnIyAt, tdythaa0| ijhuMvA 'kANagaM'tivyAdhivizeSAtsacchidraM, tathA aMgArakitaM' vivarNIbhUtaM, tathA sammizraM' sphuTitatvak 'vigadUmiyaMti vRkaiHzrRgAlairvA ISadbhakSitaM, na hyetAvatA randhAdhupadraveNa tapAsukaM bhavatIti sUtropanyAsaH,tathA vetrAgraM 'kaMdalIUsuyaM tikandalImadhyaM, tathA'nyadapyevaMprakAramAmamazastropahataM na pratigRhNIyAditi // evaM lazunasUtramapi sugama, navaraM 'coagaM tikozikAkArA lazunasya bAhyatvak, sA ca yAvatsArdA tAvatsacitteti / 'acchiyaMti vRkSavizeSaphalaM teMduyaMti TembarUyaM veluyaMtibilvaM 'kAsavanAliya'tizrIparNIphalaM, kumbhIpakvazabdaH pratyekamabhisaMbadhyate, etaduktaM bhvti| yadacchikaphalAdiga"dAvaprAptapAkakAlameva balAtpAkamAnIyate tadAmam-apariNataM na pratigRhNIyAditi // 'kaNam' iti zAlyAdeH kaNikAstatra kadAcinnAbhi saMbhavet 'kaNikakuNDaM' Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 AcArAGga sUtram 2/9/9/8/382 kaNikAbhirmazrAH kukkusAH 'kaNapUyaliaMti kaNikAbhirmizrAH pUpalikAHkaNapUpalikAH, atrApi mandapakkAdau nAbhi saMbhAvyate, zeSaM sugamaM yAvattasya bhikSoH 'sAmaNyaM sampUrNo bhikSubhAva iti|| cUDA-1, adhyayanaM-1 uddezakaH-8 - samAptaH -cUDA-1, adhyayanaM-1, uddezakaH-9:vR. ukto'STamoddezakaH, sAmprataM navama Arabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaramaneSaNIyapiNDaparihAra uktaH, ihApi prakArAntareNa sa evAbhidhIyate mU. (383) iha khalu pAINaM vA 4 saMtegaiyA saDDhA bhavaMti, gAhAvaI vA jAva kammakarI vA, tesiM ca NaM evaM vuttapuvvaM bhavai-je ime bhavaMti samaNA bhagavaMtA sIlavaMto vayavaMto guNavaMto saMjayA saMvuDAbaMbhayArIuvarayA mehuNAo dhammAo, no khalu eesiMkappai AhAkammie asaNe vA 4 bhuttae vA pAyae vaa| se jaM puNa imaM amhaM appaNo aTThAe niTThiyaM taM asaNaM 4 savvameyaM samaNANaM nisirAmo, aviyAiM vayaM pacchA appaNo aTThAe asaNaM vA 4 ceissAmo, eyappagAraM nigghosaM succA nisamma tahappagAraM asaNaM vA 4 aphaasuyN0|| vR. 'ihe ti vAkyopanyAse prajJApakakSetre vA, khaluzabdo vAkyAlaGkAre prajJApakAdyapekSayA prAcyAdau dizi santi-vidyantepuruSAH teSucakecana zraddhAlavobhaveyuHteca zrAvakAHprakRtibhadrakA vA, te cAmI-gRhapatiryAvatkarmakarI veti, teSAM cedamuktapUrvaM bhavet-'Nam' iti vAkyAlaGkAre, ye ime 'zramaNAH' sAdhavo bhagavantaH 'zIlavantaH' aSTAdazazIlAGgasahasra dhAriNaH 'vratavantaH' rAtribhojanaviramaNaSaSThapaJcamahAvratadhAriNaH 'guNavantaH' piNDavizuddhAdyuttaraguNopetAH 'saMyatAH' indriyanoindriyasaMyamavantaH saMvRtAH pihitAnavadvArAH 'brahmacAriNaH' navavidhabrahmaguptiguptAH 'uparatA maithunAddharmAt' aSTAdazavikalpabrahmopetA (sNytaa):| eteSA ca na kalpe AdhAkarmikamazanAdi bhoktuM pAtuM vA, ato yadAtmArthamasmAkaM niSThitaMsiddhamazanAdi 4 tatsarvametebhyaH zramaNebhyaH "NisirAmo'tti prayacchAmaH, api ca-vayaM pazcAdAtmArthamazanAdyanyat 'cetayiSyAmaH' saGkalpayiSyAmo nivartayiSyAmaitiyAvat, tadevaMsAdhurevaM 'nirghoSa' dhvani svata eva zrutvA'nyo vA kutazcit 'nizamya' jJAtvA tathAprakAramazanAdi pazcAtkarmabhayAdaprAsukamityaneSaNIyaM matvA lAbhe satina pratigRhNIyAditi / kiJca mU. (384) se bhikkhU vA vasamANe vA0 gAmANugAmaMvA dUijjamANe se jaM0 gAmaMvA jAva rAyahANivAimaMsikhalugAmaMsi vA rAyahANisivAsaMtegaiyassabhikkhussa puresaMthuyAvApacchAsaMthuyA vA parivasaMti, taMjahA-gAhAvaI vA jAva kamma 0 tahappagArAiM kulAI no puvvAmeva bhattAe vA nikkhamijja vA paviseja vA 2, kevalI bUyA-AyANameyaM, purA pehAe tassa paro aTThAe asaNaM vA 4 uvakarija vA uvakkhaDija vA, aha bhikkhUNaMpuvvovaiTThA 4 jaMno tahappagArAiM kulAiMpuvvAmeva bhattAe vA pANAe vA pavisija vA nikkhamija vA 2, se tamAyAya egaMtamavakkamijjA 2 aNAvAyamasaMloe citttthijaa| ___setattha kAleNaM anupavisijjA 2 tatthiyareyarehiM kulehiM sAmudANiyaMesiyaMvesiyaMpiMDavAyaM esittA AhAraM AhArijA, siyA se parokAleNa aNupaviTThassa AhAkammiyaM asaNaMvA uvakarija Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM - 1, uddezaka : 9 359 vA uvakkhaDijja vA taM cegaio tusiNIo uvehejA, AhaDameva paJcAikkhissAmi, mAiTThANaM saMphAse, no evaM karijjA, se puvvAmeva AloijjA Ausotti vA maiNitti vA ! no khalu me kappai AhAkammiyaM asaNaM vA 4 bhuttae vA pAyae vA, mA uvakarehi mA uvakkhaDehi, sa sevaM vayaMtassa paro AhAkammiyaM asaNaM vA 4 uvakkhaDAvittA AhaTTu dalaijjA tahappagAraM asaNaM vA0 aphAsuyaM * vR. sa bhikSuryatpunarevaM jAnIyAt, tadyathA grAmaM vA yAvadrAjadhAnIM vA, asmiMzca grAmAdI 'santi' vidyante kasyacidbhikSoH 'pUrvasaMstutAH' pitRvyAdayaH 'pazcAtsaMstutA vA' zvazurAdayaH, te ca tatra baddhagRhAH prabandhena prativasanti, te cAmI -gRhapatirvA yAvatkarmakarI vA, tathAprakArANi ca kulAni bhaktapAnAdyarthaM na pravizet nApi niSkrAmet, svamanISikAparihArArthamAha- kevalI brUyAtkarmopAdAnametat, kimiti ?, yataH pUrvamevaitat 'paryAlocayet' tathA 'etasya' bhikSoH kRte 'paraH 'gRhastho'zanAdyartham 'upakuryAt ' DhaukayedupakaraNajAtam, 'uvakkhaDejja 'tti tadazanAdi pacedveti, 'atha' anantaraM bhikSUNAM pUrvopadiSTametatpratijJAdi, yathA no tathAprakArANi svajanasambandhIni kulAni pUrvameva bhikSAkAlAdArata eva bhaktAdyarthaM pravizedvA niSkrAmedveti / yadvidheyaM taddarzayati- 'se tamAdAye 'ti 'saH' sAdhuH 'etat' svajanakulam 'AdAya' jJAtvA kenacitsvajanenAjJAta evaikAntamapakrAmed, apakramya ca svajanAdyanApAte'nAloke ca tiSThet sa ca tatra svajanasambaddhagrAmAdau 'kAlena' bhikSA'vasareNAnupravizet, anupravizya ca 'itaretarebhyaH kulebhyaH' svajanarahitebhyaH 'esiyaM' ti eSaNIyam - udgamAdidoSarahitaM 'vesiyaM ti veSamAtrA - davAptamutpAdanAdidoSarahitaM 'piNDapAtaM ' bhikSAm 'eSitvA' anviSya evaM bhUtaM grAsaiSaNAdoSarahitamAhAramAhArayediti / te cAmI utpAdanAdoSAH, tadyathA ---- // 1 // "dhAI 1 dUi 2 nimitte 3 AjIva 4 vaNImage 5 tigicchA 6 ya / ko 7 mA 8 mAyA 9 lobhe 10 ya havanti dasa ee // 2 // puvvipacchAsaMthava 11 vijjA 12 maMte 13 a cuNNa 14 joge 15 ya / uppANAya dosA solasame mUlakamme ya 16 tatrAzanAdyartha dAturapatyopakAre varttata iti dhAtrIpiNDaH 1 tathA kAryasaGghaTTanAya dautyaM vidhatte iti dUtIpiNDaH 2, nimittama-aGaguSThapraznAdi tadavApto nimittapiNDaH 3, tathA jAtyAdyAjIvanAdavApta AjIvikApiNDaH 4, dAturyasmin bhaktistaThaprazaMsayA'vApto vaNImagapiNDaH 5, sUkSmetacikitsayAvAptazcikitsApiNDaH 6, evaM krodhamAnamAyAlobhairavAptaH krodhAdipiNDaH 10, bhikSAdAnAtpUrvaM pazcAdvA dAtuH 'karNAyate bhavAni' tyevaM saMstavAdavAptaH pUrvapazcAtsaMstavapiNDaH 11, vidyayA'vApto vidyApiNDaH 12, tathaiva mantrajApAvApto mantrapiNDaH 13, vazIkaraNAdyarthaM dravyacUrNAdavAptavarNapiNDaH 14, yogAd-aJjanAderavApto yogapiNDaH 15, yadanuSThAnAdgarbhazAtanAdemUlamavApyate tadvidhAnAdavApto mUlapiNDaH 16, ta devamete sAdhusamutthAH SoDazotpAdanAdoSAH / grAsaiSaNAdoSAzcAmI- "saMjoaNA 1 pamANe 2 iMgAle 3 ghUma 4 kAraNe 5 ceva / " tatrAhAralolupatayA dadhiguDAdeH saMyojanAM vidaghataH saMyojanAdoSaH 1, dvAtriMzatkavalapramANAtiriktamA hAramAhArayataH pramANadoSaH 2, tathA''hArarAgAdgAddharyAd bhuJjanasya cAritrAGgAratvA Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 2/1/1/9/384 pAdanAdaGgAradoSaH 3, tathA'ntaprAntAdAvAhAradveSAJcAritrasyAbhidhUmanAddhamradoSaH 4, vedanAdikAraNamantareNa bhuJjAnasya kAraNadoSaH 5, ityevaM veSamAtrAvAptaM grAsaiSaNAdidoSarahitaH sannAhAramAhArayediti / 360 atha kadAcidevaM syAt, saH 'paraH' gRhasthaH kAlenAnupraviSTasyApi bhikSorAdhAkarmikamazanAdi vidadhyAt taJca kazcitsAdhustUSNIbhAvenotprekSeta, kimartham ?, AhRtameva pratyAkhyAsyAmIti, evaM ca mAtRsthAnaM saMspRzet, na caivaM kuryAt, yathA ca kuryAttaddarzati sa pUrvameva 'Alokayet' dattopayogo bhavet, dRSTvA cAhAraM saMskriyamANamevaM vadedayathA amuka ! iti vA bhagini ! iti vA na khalu mama kalpata AdhAkarmika AhAro bhoktuM vA pAtuM vA'tastadarthaM yatno na vidheyaH, athaivaM vadato'pi para AdhAkarmAdi kuryAttato lAbhe sati na pratigRhNIyAditi / mU. (385) se bhikkhU vA se jaM0 maMsaM vA macchaM vA bhajjijjamANaM pehAe tillapUyaM vA AesAe uvakkhaDijramANaM pehAe no khaddhaM 2 uvasaMkabhittu obhAsijjA, nannattha gilANanIsAe // vR sa punaH sAdhuryadi punarevaM jAnIyAt, tadyathA-mAMsaM vA matsyaM vA 'bhajyamAna' miti pacyamAnaM tailapradhAnaM vA pUpaM taccakimarthaM kriyate iti darzayati-yasminnAyAte karmaNyAdizyate parijanaH sa Adeza :- prAdhUrNakastadarthaM saMskriyamANamAhAraM prekSyalolupatayA 'no' naiva 'khaddhaM' ra 'ti zIghraM 2, dvirvacanamAdarakhyApanArthamupasaMkramyAvabhASeta yAceta, anyatra glAnAdikAryAditi // mU. (386) se bhikkhU vA annayaraM bhoyaNajAyaM paDigAhittA subiMbha subiMma bhuJcA dubiMbha 2 pariTThavei, mAiTThANaM saMphAse, no evaM krijjaa| subbhi vA duDiMbha vA savvaM bhuMjijjA no kaMcivi pariTThavijjA // vR sa bhikSuranyatarad bhojanajAtaM parigRhya surabhi surabhi bhakSayeta durgandhaM 2 parityajet, vIpsAyAM dvirvacanaM, mAtRsthAnaM caivaM saMspRzet, tacca na kuryAt, yathA ca kuryAt taddarzayati-surabhivA durgandhaM vA sarvaM bhuJjIta na parityajediti / mU. (387) se bhikkhU vA 2 annayaraM pANagajAyaM paDigAhittA puSpaM 2 AviittA kasAyaM 2 pariTThavei, mAiTThANaM saMphAse, no evaM karijjA / puSkaM pupphei vA kasAyaM kasAi vA savvamevaM bhuMjijjA, no kiMcivi pari0 // ghR. evaM pAnakasUtramapi, navaraM varNagandhopetaM puSpaM tadviparItaM kaSAyaM vIpsAyAM dvirvacanaM, doSazcAnantarasUtrayorAhAragAddharyAta sUtrArthahAniH, karmabandhazceti / / mU. (388) se bhikkhU vA0 bahupariyAvannaM bhoyaNajAyaM paDigAhittA bahave sAhammiyA tattha vasaMti saMbhoiyA samaNunnA aparihAriyA adUragayA, tesiM anAloiyA aNAmaMte pariTThavei, mAiTThANaM saMphAse, no evaM karejjA, se tamAyAe tattha gacchijjA 2 se puvvAmeva AloijjA / AusaMto samaNA ! ime me asaNe vA pANe vA 4 bahupariyAvanne taM bhuMjaha NaM, se sevaM vayaMtaM paro vaijjA AusaMto samaNA! AhArameyaM asaNaM vA 4 jAvaiyaM 2 sarai tAvaiyaM 2 bhukkhAmo vA pAhAmo vA savvameyaM parisaDai savvameyaM bhukkhAmo vA pAhAmo vA // vR. sa bhikSurbahnazanAdi paryApannaM labdha parigRhya bahurbhirvA prakArairAcAryaglAnaprAghUrNakAdyarthaM durlabhadravyAdibhi paryApannamAhArajAtaM parigRhya tadbahutvAdbhoktumasamartha, tatra ca sAdharmikAH Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, cUDA-1, adhyayanaM -1, uddezaka: 361 sambhogikAH samanojJA aparihArikA ekArthAzcAlApakAH, ityeteSu satsvadUragateSu vA tAnanApRcchaya pramAditayA pariSThApayet' parityajet, evaM ca mAtRsthAnaM saMspRzet, naivaM kuryAt yacca kuryAttaddarzayati sa bhikSustadadhikamAhArajAtaM parigRhya tatsamIpaM gacched, gatvA ca pUrvameva 'Alokayet' darzayet, evaM ca brUyAd-AyuSman ! zramaNa! mamaitadazanAdi bahuparyApannaM nAhaM bhoktumalamato yUyaM kiJcid bhuGgadhvaM, tasya caivaM vadataH sa paro brUyAd-yAvanmAnaM bhoktuM zaknumastAvanmAtraM bhokSyAmahe pAsyAmo vA, sarvaM vA 'parizaTati' upayujyate tatsarvaM bhokSyAmahe pAsyAma iti / mU. (389) se bhikkhU vA 2 se jaM0 asaNaM vA 4 paraM samuddissa bahiyA nIhaDaM jaM parehiM asamaNunnAyaM anisiha~ aphA0 jAva no paDigAhijjA jaM parehiM samaNuNNAyaM sammaM nisiTuM phAsuyaM jAva paDigAhijjA, evaM khalu tassa bhikkhussama bhikkhuNIe vA saamggiyN| vR.sapunaryadevaMbhUtamAhArajAtaMjAnIyAt, tadyathA-'paraM' cArabhaTAdikamuddizyagRhAniSkrAntaM yacca parairyadi bhavAn kasmaiciddadAti dadAtvityevaM samanujJAtaM neturdAturvA svAmitvenAnisRSTaM vA tad bahudoSaduSTatvAdaprAsukamaneSaNIyamiti matvA na pratigRhNIyAt, tadviparItaM tu pratigRhNIyAditi, etattasya bhikSoH sAmagrayamiti / / cUDA-1, adhyayanaM-1, uddezakaH-9 samAptaH cUDA-1, adhyayanaM-1 uddezakaH-10 vR.uktonavamo'dhunAdazamaArabhyate, asyacAyamabhisambandhaH-ihAnantaraMpiNDagrahaNavidhi pratipAditaH, iha tu sAdhAraNAdipiNDAvAptau vasatau gatena sAdhunA yadvidheyaM taddarzayitumAha mU. (390) se egaio sAhAraNaM vA piMDavAyaM paDigAhittA te sAhammie aNApucchittA jassa jassa icchai tassa tassa khaddhaM khadaM dalaI, mAiTThANaM saMphAse, no evaM karijjA / se tamAyAya tattha gacchijjA 2 evaM vaijjA-AusaMto samaNA! saMti mama puresaMthuyA vA pacchA tNjhaa| AyarievA 1 uvajjhAevAra pavittIvA 3 there vA4 gaNI vA 5 gaNahare vA 6 gaNAvaccheie vA7aviyAIeesiM khaddhaM khaddhaMdAhAmi, seNevaM vayaMtaMparovaijjA-kAmaMkhalu Auso! ahApajjattaM nisirAhi, jAvaiyaM 2 paro vadai tAvaiyaM 2 nisirijA, savvamevaMparo vayai savvameyaM nisirijA vR. 'saH bhikSu 'ekataraH' kazcit 'sAdhAraNaM' bahUnAMsAmAnyena dattaMvAzabdaH pUrvottarApekSayA pakSAntaradyotakaH piNDapAtaM parigRhya tAn sAdharmikAnanApRcchaya yasmai yasmai rocate tasmai tasmai svamanISikayA 'khaddhaM khaddhaM'ti prabhUtaM prabhUtaM prayacchati, evaM ca mAtRsthAnaM saMspRzet tasmAnnaivaM kuryaaditi||asaadhaarnnpinnddaavaaptaavpi yadvidheyaM taddarzayati ___ "saH' bhikSu 'tam' eSaNIyaM kevalaveSAvAptaM piNDamAdAya 'tatra' AcAryadyantike gacchet, gatvAcaivaMvaded, yathAAyuSman! zramaNa! 'santi' vidyantemama 'puraHsaMstutAH' yadantike pravrajitastatsambandhinaH 'pazcAtsaMstutA vA' yadantike'dhItaM zrutaM vA tatsambandhino vA'nyatrAvAsitAH, tAMzcasvanAmagrAhamAha, tadyathA-'AcArya' anuyogadharaH 1 'upAdhyAyaH' adhyApakaH2 pravRttiryathAyogaM vaiyAvRttyAdau sAdhUnAMpravartakaH 3, saMyamAdau sIdatAMsAdhUnAM sthirIkaraNAsthaviraH 4, gacchAdhipo gaNI 5, yastvAcAryadezIyo guvadizAt sAdhugaNaMgRhItvA pRthagviharati sa gaNadharaH 6, gaNAvacche Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 AcArAGga sUtram 2/1/1/10/390 dakastu gacchakAryacintakaH 7, 'aviyAI' ti ityevamAdInuddizyaitadvaded-yathA'hametebhyo yuSmadanujJayA 'khaddhaM khaddhaM' ti prabhUtaM prabhUtaM dAsyAmi, tadevaM vijJaptaH san 'paraH' AcAryAdiryAvanmAtramanujAnIte tAvanmAtrameva 'nisRjet' dadyAt sarvAnujJayA sarva vA dadyAditi / kiJca mU. (391) se egaio maNunnaM bhoyaNajAyaM paDigAhittA paMteNa bhoyaNeNa palicchAei meyaM dAiyaM saMtaM davaNaM samayAie Ayarie vA jAva gaNAvacchee vA, no khalu me kassai kiMci dAyavvaM siyA, mAiTThANaM saMphAse, no evaM karijjA | se tamAyAe tattha gacchijjA 2 puvvAmeva uttANae hatthe paDiggahaM kaddU imaM khalu imaM khalutti AloijjA, no kiMcivi nigUhijjA / se egaio annayaraM bhoyaNajAyaM paDigAhittA bhaddayaM 2 bhuJcA vivannaM virasamAharai, mAi0 no evaM0 // vR. sugamaM, yAvannaivaM kuryAt, yaJca kuryAttaddarzayati- 'saH' bhikSu 'taM' piNDamAdAya 'tatra' AcAryAdyantike gacched, gatvA ca sarva yathA'vasthitameva darzayet, na kizcit 'avagUhayet' pracchAdayediti // sAmpratamaTato mAtRsthAnapratiSedhamAha 'saH' bhikSu 'ekataraH' kazcit 'anyatarat' varNAdyupetaM bhojanajAtaMparigRhyATanneva rasagRdhnutayA bhadrakaM 2 bhuktvA yad 'vivarNam' antaprAntAdikaM tatpratizraye 'samAharati' Anayati, evaM ca mAtRsthAnaM saMspRzet, na caivaM kuryAditi // kiJca mU. (392) se bhikkhUvA0 se jaM0 aMtarucchiyaM vA ucchugaMDiyaM vA ucchucoyagaM vA ucchumeragaM vA ucchusAlagaM vA ucchuDAlagaM vA siMbaliM vA siMbalathAlagaM vA assiM khalu paDiggahiyaMsi appe bhoyaNajAe bahuujjhiyadhammie tahappagAraM aMtarucchuyaM vA aphA0 // se bhikkhU vA 2 se jaM0 bahuaTThiyaM vA maMsaM vA macchaM vA bahukaMTayaM assiM khalu tahappagAraM bahuaTThiyaM vA maMsaM lAbhe saMto0 / se bhikkhU vA0 siyA NaM paro bahuaTThieNaM maMseNa vA maccheNa vA uvanimaMtijjA / AusaMto samaNA ! abhikaMkhasi bahuaTThiyaM maMsaM paDigAhittae ? eyappagAraM nigdhosaM suJcAnisamma se puvvAmeva AloijjA Ausotti vA 2 no khalu me kappai bahu0 paDigA0 abhikaMkhasi me dAuM jAvaiyaM tAvaiyaM puggalaM dalayAhi mA ya aTThiyAI, se sevaM vayaMtassa paro abhihaTTu aMto paDiggahagaMsi bahu0 paribhAittA nihaTTu dalaijjA, tahappagAraM paDiggahaM parahatthaMsi vA parapAyaMsi vA aphA0 no0 / se AhaJca paDigAhie siyA taM nohitti vaijjA no aNihitti vaijjA, se tamAyAya egaMtama vakkamijjA 2 ahe ArAmaMsi vA ahe uvassayaMsi vA appaMDe jAva saMtANae maMsagaM macchagaM bhuJcA aTThiyAI kaMTae gahAya se tamAyama egaMtamavakkamijjA 2 ahe jhAmathaMDilaMsi vA jAva pamajjiya pamajjiya paradRvijjA / / vR. bhikSuryatpunarevaMbhUtamAhArajAtaM jAnIyAt, tadyathA- 'aMtarucchuaM va 'tti ikSuparvamadhyam 'ikSugaMDiyaM'ti saparvekSuzakalaM 'coyago' pIlatekSucchodikA 'merukaM' tyagraM 'sAlagaM 'ti dIrghazAkhA 'DAlagaMti zAkhaikadezaH 'siMbali "nti mudgAdInAM vidhvastA phaliH 'siMbalithAlagaM' ti valyAdiphalInAM sthAnI phalInAM vA pAkaH, atra caivaMbhUte parigRhIte'pyantarikSvAdike'lpamazanIyaM bahuparityajanadharmakamiti matvA na pratigRhNIyAditi / evaM mAMsasUtramapi neyam, asya copAdAnaM kvacillUtAdyupazamanArtha sadvaidyopadezato Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM-1, uddezaka:10 363 . bAhyaparibhogena svedAdinA jJAnAdyupakArakatvAtphalavISTaM, bhujizcAtra bahiparibhogArthenAbhyavahArArthe padAtibhogavaditi / / evaM gRhasthAmantraNAdividhipudgalasUtramapi sugamamiti, tadevamAdinA chedasUtrAbhiprAyeNa grahaNe satyapi kaNTakAdipratiSThApanavidhirapi sugama iti // mU. (393) se bhikkhU0 siyA se paro abhihaTTa aMto paDiggahe bilaM vA loNaM ubbhiyaMvA loNaM paribhAittA nIhaTTa dalaijjA, tahappagAraMpaDiggahaM parahatthaMsi vA 2 aphAsuyaM no paDi0, se AhaJca paDigAhie siyA taM ca nAidUragae jANijjA, se tamAyAe tattha gacchijjA 2 puvvAmeva AloijjA-Ausotti vA 2 imaM kiM te jANayA dinnaM uyAhu ajANayA?, se ya bhaNijjA- no khalu me jANayA dinnaM, ajANayA dinnaM, kAmaM khalu Auso! iyANiM nisirAmi, taMbhuMjaha vANaM paribhAeha vA NaM taM parehiM samaNunnAyaM samaNusaTuMtao saMjayAmeva bhuMjijja vA pIijja vA, jaMca no saMcAei bhottae vA pAyae vA sAhammiyA tattha vasaMti saMbhoiyA samaNunA aparihAriyA adUragayA, tesiM aNuppayAyavvaM siyA, no jattha sAhammiyA jaheva bahupariyAvana kIrai taheva kAyavvaM siyA, evaM khalu 0 // vR.sa bhikSurgRhAdau praviSTaH, tasya ca syAt-kadAcit 'paraH' gRhasthaH 'abhihaTTa aMto' iti antaH pravizya patadgahe-kASThacchabbakAdau glAnAdyartha khaNDAdiyAcane sati 'biDaM vA lavaNaM' khanivizeSotpannam 'udbhijjaM vA' vaNAkarAdyutpannaM 'paribhAetta'tti dAtavyaM vibhajya dAtavyadravyAtkaJcidaMzaMgRhItvetyartha, tatonisRtya dadyAt, tathAprakAraMparahastAdigatameva pratiSedhayet, tacca Ahacceti sahasA pratigRhItaM bhaveta,taMcadAtAramadUragataM jJAtvA sa bhikSustallavaNAdikamAdAya tatsamIpaM gacched, gatvA ca pUrvameva tallavaNAdikam 'Alokayet' darzayed, etacca brUyAd / amuka ! iti vA bhagini ! iti vA, etaJca lavaNAdikaM kiM tvayA jAnatA dattamutAjanatA?, evamuktaH san para evaM vaded-yathA pUrvaM mayA'jAnatA dattaM sAmprataM tu yadi bhavato'nena prayojanaM tato dattam, etatparibhogaM kurudhvaM, tadevaM paraiH samanujJAtaM samanusRSTaM satprAsukaM kAraNavazAdaprAsukaM vA bhuJjIta pibedvA, yaJca na zaknoti bhoktuM pAtuM vA tatsAdhArmikAdibhyo dadyAt, tadabhAve bahuparyApannavidhiM prAktanaM vidadhyAt, etattasya bhikSoH sAmagyamiti / / cUDA-1 adhyayanaM-1 uddezakaH-10 samAptaH -cUDA-1 adhyayanaM-1 uddezakaH-11:ukto dazamaH aghunaikAdazaH samAramyate asya cAyamabhisambandha : ihAnantaroddezake labdhasya piN'sya vidhuiruktaH, tadihApivizeSataH sa evocyate mU. (394)bhikkhAgA nAmegeevamAhaMsusamANe vA vasamANe vA gAmANugAmaMvAdUijjamANe maNunaMbhoyaNajAyalabhittA se bhikkhUgilAi, sehaMdahaNaMtassAharaha, seya bhikkhU no bhuMjijA tumaM cevaNaM bhuMjijjAsi, se egaio bhokkhAmittikaTTha paliuMciya 2 AloijA, tNjhaa| ime piMDe ime loe ime titte ime kaDuyae ime kasAe ime aMbile ime mahure, no khalu itto kiMci gilANassa sayaitti mAiTThANaM saMphAse, no evaM karijjA, tahAThiyaM AloijjA jahAThiyaM gilANassa sayaitti, taM tittayaM tittaeti vA kaDuyaM kaDuyaM kasAyaM kasAyaM aMbilaM aMbilaM mahuraM mhurN0|| Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 AcArAGga sUtram 2/1/1/11/394 vR. bhikSAmaTanti bhikSATAH bhikSaNazIlAH sAdhava ityartha, nAmazabdaH sambhAvanAyAM, vakSyamANameSAM saMbhAvyate, 'eke' kecana evamAhuM-sAdhusamIpamAgatya vakSyamANamuktavantaH, teca sAdhavaH samAnAvA' sambhogikAbhaveyuH,vAzabdAdasAmbhogikA vA, te'pica 'vasantaH' vAstavyA anyato vA grAmAdeH samAgatA bhaveyuH, teSu ca kazcitsAdhuH 'glAyati' glAnimanubhavati, tatkRte tAn sambhogikAdIMste bhikSATA manojJabhojanalAbhe satyevamAhuriti sambandhaH, se' iti etanmanojJamAhArajAtaM 'handaha' gRhNIta yUyaM Nam' iti vAkyAlaGkAre 'tasya' glAnasya AhArata' nayata, tasmai prayacchata ityartha, glAnazcenna bhuGke grAhaka evaabhidhiiyte| tvameva bhuGakSveti, sa ca bhikSurbhikSorhastAd glAnArthaM gRhItvA''hAraM tatrAdhyupapannaH sanneka evAhaM bhokSya itikRtvA tasya glAnasya 'paliuMciapaliuMciya'tti manojJaM gopitvA gopitvA vAtAdirogamuddizya tathA tasya Alokayet' darzayati yathA'pathyo'yaM piNDa iti buddhirutpadyate, tadyathA-agrato DhaukayitvA vadati-ayaM piNDo bhavadarthaM sAdhunA dattaH, kintvayaM 'loe'tti rUkSaH, tathA tiktaH kaTuH kaSAyo'mlo madhuro vetyAdi doSaduSTatvAnnAtaH kiJcid glAnasya 'svadatIti' upakArena vartata ityartha, evaMcamAtRsthAnaM saMspRzet, na caitatkuryAditi / yathA ca kuryAttaddarzayatitathA'vasthitameva glAnasyAlokayedyathA'vasthitamiti, etaduktaM bhavati-mAtRsthAnaparityAgena yathA'vasthitameva brUyAditi, zeSaM sugamam ||tthaa- . mU. (395) bhikkhAgA nAmege eva mAhaMsu-samANe vA vasamANe vA gAmANugAmaMdUijamANe vA maNunaM bhoyaNajAyaM labhittA se ya bhikkhU gilAi se haMdaha NaM tassa Aharaha, se ya bhikkhU no bhuMjijjA AhArijA, seNaM no khalu me aMtarAe AharissAmi, iJcaiyAiM aaytnnaaiNuvaaikkmm|| vR. 'bhikSAdAH' sAdhavo manojJamAhAraM labdhvA samanojJAMstAMzca vAstavyAn prAghUrNakAn vA glAnamuddizyaivamUcuH-etanmanojJamAhArajAtaM gRhIta yUyaM glAnAya nayata, sa cenna bhuGkate tato'smadantikameva glAnAdyartham 'Aharet' Anayet, sa caivamuktaH sannaivaM vaded-yathA'ntarAyamantareNAhariSyAmIti pratijJayA''hAramAdAya glAnAntikaM gatvA prAktanAn bhaktAdirUkSAdidoSAnudghATyaglAnAyAdatvA svataevalaulyAdbhuktvA tatastasyasAdhornivedayati __ yathA mamazUlaM vaiyAvRttyakAlAparyAptyAdikamantarAyikamabhUdato'haMtad glAnabhaktaMgRhItvA nAyAta ityAdi mAtRsaMsthAnaM saMspRzet, etadeva darzayatiityetAni-pUrvoktAnyAyatanAnikarmopAdAnasthAnAni 'upAtikramya' samyak parihRtya mAtRsthAnaparihAreNa glAnAya vA dadyAdAtRsAdhusamIpaM vA''harediti // piNDAdhikAra eva saptapiNDaiSaNA adhikRtya sUtramAha mU. (396) aha bhikkhU jANijjA satta piMDesaNAo satta pANesaNAo, tattha khalu imA paDhamA piMDesaNA-asaMsaDhe hatthe asaMsaTTe matte, tahappagAreNa asaMsaTTeNa hattheNa vA matteNa vA asaNaM vA 4 sayaM vA NaMjAijjA paro vA se dijjA phAsuyaM paDigAhijjA, paDhamA piNddesnnaa| ahAvarA duzcA piMDesaNA-saMsaDhe hatthe saMsaDhe matte, taheva ducA piNddesnnaa| ahAvarAtacA piMDesaNA-iha khalu pAINaMvA 4 saMtegaiyA saDDhA bhavaMti-gAhAvaIvA jAva kammakarI vA, tesiMcaNaM annayaresu viruvaruvesubhAyaNajAesu uvanikkhittapuvve siyA, taMjahAthAlaMsi vA piDharaMsi vA saragaMsi vA paragaMsi vA varagaMsi vA, aha puNevaM jANijjA-asaMsaDhe hatthe Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM - -9, uddezakaH 11 365 saMsaTTe matte, saMsaTTe vA hatthe asaMsaTTe matte, se ya paDiggahadhArI siyA pANipaDiggahie vA, se puvvAmeva Ausotti vA ! 2 eeNa tumaM asaMsaTTeNa hattheNa saMsadveNa matteNaM saMsadveNa vA hatthe asaMsaTTeNa matteNa assi paDiggahagaMsi vA pANiMsi vA nihaTTu ucittu dalayAhi tahappagAraM bhoyaNajAyaM sayaM vANaM jA ijjA 2 phAsuyaM0 paDigAhijjA, taiyA piMDesaNA / ahAvarA cautthA piMDesaNA-se bhikkhU vA se jaM pihuyaM vA jAva cAulapalaMbaM vA assi khalu paDiggahiyaMsi appe pacchAkmme appe pajjavajAe, tahappagAraM pihuyaM vA jAva cAulapalaMbaM vA sayaM vA NaM0 jAva paDi0, cautthA piMDesaNA / ahAvarA paMcamA piMDesaNA-se bhikkhU vA 2 uggahiyameva bhoyaNajAyaM jANijjA, taMjahAsarAvaMsi vA DiMDimaMsi vA kosagaMsi vA, aha puNevaM jANijjA bahupariyA vanne pANIsu dagaleve, tahappagAraM asaNaM vA 4 sayaM jAva paDigAhi0, paMcamA piMDaseNA / ahAvarA chaTTA piMDesaNA se bhikkhU vA 2 paggahiyameva bhoyaNajAyaM jANijjA, jaMca sayaTThAe paggahiyaM, jaM ca paraTThAe paggahiyaM, taM pAyapariyAvannaM taM pANipariyAvannaM pAsuyaM paDi0, chaTThA piMDesaNA / ahAvarA sattamA piMDesaNA-se bhikkhU vA0 bahuujjhiyadhammiyaM bhoyaNajAyaM jANijjA, jaM canne bahave dupayacauppayasamaNamAhaNaatihikivaNavaNImagA nAvakaMkhaMti, tahappagAraM ujjhiyadhammiyaM bhoyaNajAyaM sayaM vA NaM jAijjA paro vA se dijjA jAva paDi0, sattamA piMDesaNA 7 iJceyAo satta piMDesaNAo, ahAvarAo satta pANesaNAo, tattha khaluimA paDhamA pANesaNAasaMsaTTe hatthe asaMsaTTe matte, taM caiva bhANiyavvaM, navaraM cautthAe nANattaM / se bhikkhU vA0 se jaM0 puNa pANagajAyaM jANijjA, taMjahA - tilodagaM vA 6, assiM khalu paDiggahiyaMsi appe pacchAkamme taheva paDigAhijjA / / vR. athazabdo'dhikArAntare, kimadhikurute ?, sapta piNDaiSaNA -- pAnaiSaNAzceti, 'atha' anantaraM bhikSurjAnIyAt, kAH ? - saptapiNDaiSaNAH pAnaiSaNAzca, tAzcemAH, tadyathA - "asaMsaThThA 1 saMsaTTA 2 uddhaDA 3 appalevA 4 uggahiA 5 paggahiyA 6 ujjhiyadhammeti, atra ca dvaye sAdhavo - gacchAntargatA gacchavinirgatAzca tatra gacchAntargatAnAM saptAnAmapi grahaNamanujJAtaM, gacchanirgatAnAM punarAdyayordvayoragrahaH paJcasvabhigraha iti, tatrAdyAM tAvaddarzayati- 'tatra' tAsu madhye 'khalu' ityalaGkAre, imA prathamA piNDaiSaNA, tadyathA - asaMsRSTo hastos | saMsRSTaM ca mAtraM dravyaM punaH sAvazeSaM vA syAnniravazeSaM vA, tatra niravazeSe pazcAtkarmadoSastathA'pi gacchasya bAlAdyAkulatvAttanniSedho nAsti, ata eva sUtre taJcintA na kRtA, zeSaM sugamam / 2 tathA'parA dvitIyA piNDaiSaNA, tadyathA-saMsRSTaye hastaH saMsRSTaM mAtrakamityAdi sugamam / athAparA tRtIyA piNDaiSaNA, tadyathA iha khalu prajJApakApekSayA prAcyAdiSu dikSu santi kecit zraddhAlavaH, te cAmI -gRhapatyAdayaH karmakarIparyantAH, teSAM ca gRheSvanyatareSu nAnAprakAreSu pUrvamutkSiptamazanAdi syAt, bhAjanAni ca sthAlAdIni subodhyAni navaraM 'saragam' iti zarikAmi kRtaM sUrpAdi 'paragaM' vaMzaniSpannaM chabbakAdi 'varagaM' maNyAdi mahArdhamUlyaM, seSaM sugamaM yAvatparigRhNIyAditi, atra ca saMsRSTAsaMsRSTasAvazeSadravyairaSTau bhaGgAH, teSu cASTamo bhaGgaH saMsRSTathe Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 AcArAGga sUtram 2/1/1/11/396 hastaH saMsRSTaM mAtraM sAvazeSaM dravyamityeSa gacchanirgatAnAmapi kalpate, zeSAstu bhaGgA gacchAntargatAnAM sUtrArthahAnyAdikaM kAraNamAzritya kalpanta iti / aparA caturthI piNDeSaNA'lpalepA nAma, sA yatpunarevamalpalepaM jAnIyAt, tadyathA- 'pRthukam' itibhugnazAlyAdyapagatatuSaM yAvat 'tandulapalambaM' iti bhugnazAlyAditandulAniti, atra ca pRthukAdike gRhIte'pyalpaM pazcAtkarmAdi, tathA'lpaM paryAyajAtamalpaM tuSAdi tyajanIyamityevaMprakAramalpalepam, anyadapi vallacanakAdi yAvatparigRhNIyAditi / athAparApaJcamI piNDaiSaNA'vagRhItA nAma, tadyathA-sa bhikSuryAvadupahatameva bhoktukAmasya bhAjanasthitameva bhojanajAtaM DhaukitaM jAnIyAt, tatpunarbhAjanaM darzayati, tadyathA-'zarAvaM' pratItaM 'DiNDimaM' kaMza (kAMsya) bhAjanaM 'kozakaM' pratItaM, tena ca dAtrA kadAcit pUrvamevodakena hasto mAtra kaMvA dhautaM syAt, tathA ca niSiddhaM grahaNam, atha punarevaM jAnIyAdbahuparyApannaH pariNataH pANyAdipUdakalepaH, tata evaM jJAtvA yAvad gRhNIyAditi / athAparA SaSThI piNDaiSaNA pragRhItA nAma-svArthaM parArthaM vA piTharakAderudhdhRttya caTukAdinotkSiptA pareNa ca na gRhItA pravrajitAya vA dApitA sA prakarSeNa gRhItA pragRhItA tAM tathAbhUtAM prAbhRtikAM 'pAtraparyApannAM vA' pAtrasthitAM 'pANiparyApannAM vA' hastasthitAM vA yAvatpratigRhNIyAditi / athAparA saptamI piNDaiSaNA ujjhitadharmikA nAma, sA ca sugamA / Asu ca saptasvapi piNDaiSaNAsu saMsRSTAdyaSTabhaGgakA bhaNanIyAH, navaraMcaturthyAMnAnAtvamiti, tasyA alepatvAtsaMsRSTAdyabhAva iti / evaM pAnaiSaNA api neyA bhaGgakAzcAyojyAH, navaraM caturthyAM nAnAtvaM, svacchatvAJca tasyA alpalepatvaM, tatazca saMsRSTAdyabhAva iti, AsAM caiSaNAnA yathottaraM vizuddhitAratamyAdeSa eva kramo nyAyya iti / sAmpratametAH pratipadyamAnena pUrvapratipannena vA yadvidheyaM taddarzayitumAha mU. (397) iceyAsiM sattaNhaM piMDesaNANaM sattaNhaM pANesaNANaM annayaraM paDimaM paDivajramANe no evaM vaijjA-micchApaDivannA khalu ee bhayaMtAro, ahamege sammaM paDivanne, je ee bhayaMtAro eyAo paDimAo paDivajittA NaM viharaMti jo ya ahamaMsi evaM paDimaM paDivajittANaM viharAmi savve'vi te u jiNANAe uvaTThiyA anunnasamAhIe, evaM caNaM viharaMti, evaM khalu tassa bhikkhussa bhikkhuNIe vA sAmaggiyaM // vR. ityetAsAM saptAnAM piNDaiSaNAnAM pAnaiSaNAnAM vA'nyatarAM pratimAM pratipadyamAno naitadvadet, tadyathA-'midhyApratipannAH' na samyak piNDaiSaNAdyabhigrahavanto bhagavantaH sAdhavaH, ahamevaikaH samyakpratipannau, yato mayA vizuddhaH piNDaiSaNAbhigrahaH kRta ebhizca na, ityevaM gacchanirgatena gacchAntargatena vA samadRSTayA draSTavyAH, nApi gacchAntargatenottarottarapiNDaiSaNAbhigrahavatA pUrvapUrvatarapiNDaiSaNAbhigrahavanto dRSyA iti, yacca vidheyaM taddarzayati / ya ete bhagavantaH-sAdhava etAH 'pratimAH'piNDaiSaNAdyabhigrahavizeSAn 'pratipadya'gRhItvA grAmAnugrAmaM 'viharanti' yathAyogaM paryaTanti, yAM cAhaM pratimAM pratipadya viharAmi, sarve'pyete jinAjJAyAM jinAjJayA vA 'samutthitAH' abhyudyatavihAriNaH saMvRttAH, te cAnyo'nyasamAdhinA yo yasya gacchAntargatAdeH samAdhirabhihitaH, tadyathA - saptApi gacchvAsinAM tannirgatAnAM tu dvayoragrahaH 1 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM - 1, uddezaka : 11 367 paJcasvabhigrahaH ityanena 'viharanti' yatanta iti, yathAvihAriNazca sarve'pi te jinAjJAM nAtilaGghante, tathA coktam 119 11 "jo'vi" duvatthativattho bahuvattha acelaovva saMtharai / na hu te hIlaMti paraM savvevi a te jiNANAe ' " etattasya bhikSorbhikSuNyA vA 'sAmagryaM' sampUrNo bhikSubhAvo yadAtmotkarSavarjanamiti cUDA-1, adhyayanaM-1, uddezakaH-11 samAptaH cUDA-1, adhyayanaM -1 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA zIlAGkAcArya viracitA dvitIya zrutaskandhasya prathama adhyayanaTIkA parisamAptA adhyayanaM - 2 zayyaiSaNA uktaM prathamamadhyayanaM, sAmprataM dvitIyamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - ihAnantarAdhyayane dharmAdhArazarIraparipAlanArthamAdAveva piNDagrahaNavidhiruktaH, sa ca gRhItaH sannavazyamalpasAgArike pratizraye bhoktavya ityatastadgataguNadoSanirupaNArthaM dvitIyamadhyayanam, anena ca sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi vyAvarNanIyAni, tatra nAmaniSpanne nikSepe zayyaiSaNeti, tasyA nikSepavidhAnAya piNDaiSaNAniryuktiryatra saMbhavati tAM tatrAtidizya prathamagAthayA aparAsAM ca niyuktInAM yathAyogaM saMbhavaM dvitIyagAthayA AvirbhAvya nikSepaMca tRtIyagAthayA zayyASaTkanikSepe prApte nAmasthApane anAdhtya niryuktikRdAha ni. [301] davve khitte kAle bhAve sijjA ya jA tahiM pagayaM / kerisiyA sijjA khalu saMjayajogatti nAyavvA // vR. dravyazayyA kSetrazayyA kAlazayyA bhAvazayyA, atra ca yA dravyazayyA tasyAM prakRtaM, tAmeva ca darzayati-kIddazI sA dravyazayyA ? saMyatAnAM yogyetyevaM jJAtavyA bhaviSyati // dravyazayyA - vyAcikhyAsayA''ha ni. [ 302 ] tivihA ya davvasijjA sacittA'citta mIsagA ceva / khittaMmi jaMmi khitte kAle jA jaMmi kAlaMmi // vR. trividhA dravyazayyA bhavati, tadyathA - sacittA acittA mizrA ceti, tatra sacittA pRthivIkAyAdau, acittA tatraiva prAsuke, mizrA'pi tatraivArddhapariNate, athavA sacittAmuttaragAthayA svata eva niyuktikRd bhAvayiSyati / 'kSetra' miti tu kSetrazayyA, sA ca yatra grAmAdike kSetre kriyate, kAlazayyA tu yA yasminna tubaddhAdike kAle kriyate / tatrasacittadravyazayyo dAharaNArthamAhani. [303] ukkalakaliMga goama vaggumaI ceva hoi nAyavvA / eyaM tu udAharaNaM nAyavvaM davvasijjAe || asyA bhAvArtha kathAnakAdavaseyaH, taJcedam-ekasyAmaTavyAM dvau bhrAtarAvutkalakaliGgAbhidhAnI viSamapradeze palliM nivezya cauryeNa vartete, tayozca bhaginI valgumatI nAma, tatra kadAcid gautamAbhidhAno naimittikaH samAyAtaH, tAmyAM ca pratipannaH, tayA ca valgumatyoktaM yathA nAyaM bhadrakaH, atra vasan 5 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 AcArAGga sUtram 2/1/2/-/- [ni. 303] yadA tadA'yamasmAkaMpallivinAzAya bhaviSyatyato niddhATyate, tatastAbhyAMtadvacanAnnirjhaTitaH, sa tasyAM pradveSamApannaH pratijJAmagrahId, yathA nAhaM gautamo bhavAmi yadi valgumatyudaraM vidArya tatra na svapimIti, anye tu bhaNanti-saiva valgumatyapatyAnAM laghutvAtpallisvAminI, utkalakaliGgau naimittikau, sA tayorbhaktyA gautamaM pUrvanaimittikaM nirdhATitavatI, atastadveSApratijJAmAdAya sarSapAn vapannirgataH, sarSapAzca varSAkAlena jAtAH, tatastadanusAreNAnyaM rAjAnaM pravezya sA pallI samastA luNTitA dagdhA ca, gautamenApi valgumatyA udaraM pATayitvA sAvazeSajIvitadehAyA upari suptamityeSA vAsacittA dravyazayyeti ||bhaavshyyaaprtipaadnaarthmaahni. [304] duvihAya bhAvasijjA kAyagae chavihe ya bhAvaMmi / bhAve jo jattha jayA suhduhgsspaaisijjaasu|| vR. dve vidhe-prakArAvasyAH sA dvividhA, tadyathA-kAyaviSayA SaGbhAvaviSayA ca, tatra yo jIvaH 'yatra' audayikAdau bhAve yadA' yasmin kAle vartatesA tasyaSaGmAbhAvarUpA bhAvazayyA, zayanaMzayyA sthitiritikRtvA, tathA syAdikAyagatogarbhatvena sthitoyojIvastasya stryAdikAya eva bhAvazayyA, yataH stryAdikAye sukhite duHkhite supte utthite vA tAgavastha eva tadantarvartI jIvo bhavati, ataH kAyaviSayA bhAvazayyA dvitIyeti / adhyayanArthAdhikAraH sarvo'pi zayyAviSayaH, uddezArthAdhikArapratipAdanAya niyuktikRdAhani. [305] savveviya sijjavisohikAragA tahavi asthi u viseso| uddese vucchAmi samAsao kiMci // vR. 'sarve'pi' trayo'pyuddezakA yadyapi zayyAvizuddhikArakAstathA'pi pratyekamasti vizeSastamahaM lezato vakSya iti // etadevAhani. [306] uggamadosA paDhamilluyaMmi saMpattapaccavAyA ya 1 / bIyaMmi soavAI bahuvihasijjAvivego 2 y|| vR. tatra prathamoddezakevasaterudgamadoSAH-AdhAkarmAdayastathA gRhasthAdisaMsaktapratyapAyazca cintyante?, tathA dvitIyoddezake zaucavAdidoSA bahuprakAraH zayyAvivekazca-tyAgazca pratipAdyata ityymrthaadhikaarH2|| ni. [307] taie jayaMtachalaNA sajjhAyassa'Nuvarohi jaiyavvaM / samavisamAIesu yasamaNeNaM nijjaraThThAe 3 // vR. tRtIyoddezake yatamAnasya-udgamAdidoSaparihAriNaH sAdhoryA chalanA syAttatparihAre yatitavyaM, tathA svAdhyAyAnuparodhini samaviSamAdau pratizraye sAdhunA nirjarArthinA sthAtavyamityamarthAdhikAraH 3||gto niyuktyanugamaH, adhunA sUtrAnugame sUtramucArayitavyaM, taccedam -cUDA-1, adhyayanaM-2, uddezakaH1:mU. (398) se bhikkhU vA0 abhikaMkhijjA uvasmayaM esittae aNupavisittA gAmaM vA jAva rAyahANiM vA, sejaMpuNa uvassayaM jANijjA saaMDaM jAva asaMtANayaM tahappagAre uvassae no ThANaM vA sijjaM vA nisIhiyaM vaaceijaa||se bhikkhU vA0 sejaMpuNa uvassayaM jANijjA appaMDaMjAva appasaMtANyaM tahappagAre uvassae paDitohitA pamajjittA tao saMjayAmeva ThANaM vA3 ceijjaa| Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM - 2, , uddezaka 29 369 se jaM puNa uvassayaM jANijjA assi paDiyAe egaM sAhammiyaM samuddissa pANAI 4 samAraSma samuddissa kIyaM pAmizca acchijaM anisaTTaM abhihaDaM AhaTTu ceei, tahappagAre uvassae purisaMtarakaDe vA jAva aNAsevie vA no ThANaM vA 3 ceijjA / evaM bahave sAhammiyA egaM sAhammiNiM bahave sAhammiNIo / / se bhikkhU vA0 se jaM puNa u0 bahave samaNavaNImae pagaNiya 2 samuddissa taM ceva bhANiyavvaM // sebhikkhU vA0 se jaM0 bahave samaNa samuddissa pANAI 4 jAva ceeti, tahappagAre uvassae apurisaMtarakaDe jAva aNAsevie no ThANaM vA 3 ceijjA 3, aha puNevaM jANijjA purisaMtarakaDe jAva sevie paDilehittA 2 tao saMjayAmeva ceijjA / / se bhikkhU vA se jaM puNa assaMjae bhikkhupaDiyAe kaDie vA ukkaM vie vA channe vA litte vA ghaTTe vA maTTe vA saMpadhumie vA tahappagAre uvassae apurisaMtarakaDe jAva aNAsevie no ThANaM vA sejjaM vA nisIhiM vA ceijjA, aha puNa evaM jANijjA purisaMtarakaDe jAva Asevie paDilehitA 2 tao ceijjA // vR. sa bhikSu 'upAzrayaM' vasatimeSituM yadyamikAGkSattato grAmAdikamanupravizet, tatra ca pravizya sAdhuyogyaM pratizrayamanveSayet, tatra ca yadi sANDAdikamupAzrayaM jAnIyAttatastatra sthAnAdikaM na vidadhyAditi darzayati-sugamaM, navaraM 'sthAnaM' kAyotsargaH 'zayyA' saMstArakaH 'niSIdhikA' svAdhyAyabhUmi 'no ceijja' tti no cetayet-no kuryAdityartha / / etadviparIte tu pratyupekSya sthAnAdIni kuryAditi / sAmprataM pratizrayagatAnudgamAdidoSAn bibhaNiSurAha / 'saH' bhAvabhikSuryatpunarevaMbhUtaM pratizrayaM jAnIyAt, tadyathA-'assiMpaDiyAe' tti etavpratijJayA etAn sAdhUn pratijJAya uddizya prANyupamardena sAdhupratizrayaM kazcicchrAddhaH kuryAditi / etadeva darzayati- ekaM sAdharmikaM 'sAdhum' arhapraNItadharmAnuSThAyinaM samyaguddizya pratijJAya prANinaH 'samArabhya' pratizrayArthamupamardya pratizrayaM kuryAt, tathA tameva sAdhuM samyaguddizya 'krItaM' mUlyenAvAptaM, tathA 'pAmiccaM 'ti anyasmAducchinnaM gRhNItam 'Acchedyami' ti bhRtyAdervalAdAcchidya gRhItam 'anisRSTaM' svAminA'nutsaGkalitam 'abhyAhRtaM' niSpannamevAnyataH samAnItam, evaMbhUtaM pratizrayam 'AhRtya' upetya 'ceei' tti sAdhave dadAti, tathAprakAre copAzraye puruSAntarakRtAdau sthAnAdi na vidadhyAditi evaM bahuvacanasUtramapi neyam / / tathA sAdhvIsUtramapyekavacanabahuvacanAmyAM neyamiti // kiJca -sUtradvayaM piNDaiSaNAnusAreNa neyaM, sugamaMca // tathA sa bhikSuryatpunarevaMbhUtaMpratizrayaM jAnIyAt, tadyathA-bhikSupratijJayA 'asaMyataH' gRhasthaH pratizrayaM kuryAt, sa caivaMbhUtaH syAt, tadyathA-'kaTakitaH' kASThAdibhi kuDyAdau saMskRtaH 'ukkaM bio'tti vaMzAdikamvAbhiravabaddha 'channeva 'tti darbhAdibhizchAditaH liptaH gomayAdinA dhRSTaH sudhAdikharapiNDena mRSTaH sa eva levanikAdinA samIkRtaH 'saMsRSTa:' bhUmikarmA dinA saMskRtaH 'saMpradhUpitaH ' durgandhApanayanArthaM dhUpAdinA dhUpitaH, tadevaMbhUte pratizraye'puruSAntarasvIkRte yAvadanAsevite sthAnAdi na kuryAt, puruSAntarakRtAsevitAdau pratyupekSya sthAnAdi kuryAditi / / mU. (399) se bhikkhUM vA0 se jaM0 puNa uvassayaM jA assaMjae bhikkhupaDiyAe khuDiyAo duvAriyAo mahalliyAo kujjA, jahA piMDesaNAe jAva saMthAragaM saMthArijjA bahiyA vA ninnakkhu 124 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 2/1/2/1/399 tahappagAre uvassae apu0 no ThANaM 3 aha puNevaM purisaMtarakaDe Asevie paDilehittA 2 tao saMjayAmeva Ava ceijjA / se bhikkhU vA0 se jaM0 assaMjae bhikkhupaDiyAe udaggappasUyANi kaMdANi vA mUlANi vA pattANi vA pupphANi vA phalANi vA bIyANi vA hariyANi vA ThANAo ThANaM sAharai bahiyA vA ninnakkhU ta0 apu0 no ThANaM vA ceijjA, aha puNa0 purisaMtarakaDaM ceijjA / se bhikkhU vA se jaM0 assaMja0 bhi0 pIThaM vA phalagaM vA nisseNiM vA udUkhalaM vA ThANAo ThANaM sAharai bahiyA vA niNNakkhU tahappagAre u0 apu0 no ThANaM vA ceijjA, aha puNa0 purisaM0 ceijjA / / 370 vR. sa bhikSuryaM punarevaMbhUtaM pratizrayaM jAnIyAt, tadyathA- 'asaMyataH' gRhasthaH sAdhupratijJayA laghudvAraM pratizrayaM mahAdvAraM vidadhyAt, tatraivaMbhUte puruSAntarAsvIkRtAdau sthAnAdi na vidadhyAt, puruSAntarasvIkRtAsevitAdau tu vidadhyAditi, atra sUtradvaye'pyuttaraguNA abhihitAH, etaddoSaduSTA'pi puruSAntarasvIkRtAdikA kalpate, mUlaguNaduSTA tu puruSAntarasvIkRtA'pi na kalpate, tecAmI mUlaguNadoSAH- "paTTI vaMso do dhAraNAu cattAri mUlavelIo" etaiH pRSThavaMzAdibhi sAdhupratijJayA yA vasati kriyate sA mUlaguNaduSTA // sa bhikSuryaM punarevambhUtaM pratizrayaM jAnIyAt, tadyathA-gRhasthaH sAdhupratijJayA udakaprasUtAni kandAdIni sthAnAntaraM saGkrAmayati bahirvA 'ninnakkhu' tti nissArayati tathAbhUte pratizraye puruSAntarAsvIkRte sthAnAdi na kuryAt, puruSAntarasvIkRte tu kuryAditi // evamacittanisAraNasUtramapi neyam, atra ca trasAdivirAghanA syAditi bhAvaH / kiJca mU. (400) se bhikkhU vA0 se jaM0 taMjahA-khaMdhaMsi vA maMcaMsi vA mAlaMsi vA pAsA0 hammi0 annayaraMsi vA tahappagAraMsi aMtalikkhajAyaMsi, nannattha AgADhAnAgADhehiM kAraNehiM ThANaM vA no ceijjA // se AhaJca vA pahoijja vA, no tattha UsaDhaM pakarejjA, taMjahA - uccAraM vA pA0 khe0 siM0 vaMtaM vA pittaM vA pUyaM vA soNiyaM vA annayaraM vA sarIrAvayavaM vA, kevalI bUyA AyANameyaM, se tattha UsaDhaM pagaremANe payalijja vA 2, se tattha payalamANe vA pavaDabhANe vA hatthaM vA jAva sIsaM vA annayaraM vA kAyaMsi iMdiyajAlaM lUsijja vA pANi 4 abhihaNija vA jAva vavarovina vA, atha bhikkhUNaM puvvavaiTThA 4 jaM tahappagAraM uvassae aMtalikkhajAe no ThANaMsi vA 3 ceijjA | vR. sabhikSuryaM punarevaMbhUtamupAzrayaM jAnIyAt, tadyathA-skandhaH -ekasya stambhasyoparyAzrayaH, maJcamAlI - pratItau, prAsAdodvitIyabhUmikA, harmyatalaM - bhUmigRham, anyasmin vA tathAprakAre pratizraye sthAnAdi na vidadhyAdanyatra tathAvidhaprayojanAditi, sa caivaMbhUtaH pratizrayastathAvidhaprayojane sati yadyAhRtya upetya gRhItaH syAttadAnayattatra vidheyaM taddarzayati-na tatra zItodakAdinA hastAdidhAvanaM vidadhyAt, tathA na ca tatra vyavasthitaH 'utsRSTam' utsarjanaM tyAgamuJcArAdeH kuryAt, kevalI brUyAtkarmopAdAnametadAtmasaMyamavirAdhanAtaH, etadeva darzayati - sa tatra tyAgaM kurvan patedvA pataMzcAnyataraM zarIrAvayavamindriyaM vA vinAzayet, tathA prANinazcAbhihanyAdyAvajjIvitAd 'vyaparopayet' pracyAvayediti, atha bhikSUNAM pUrvopadiSTametatpratijJA Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 371 zrutaskandhaH-2, cUDA-1, adhyayanaM-2, uddezaka: dikaM yattathAbhUte'ntarikSajAte pratizraye sthAnAdina vidheyamiti // apica mU. (401) se bhikkhU vA0 se jaM0 saitthiyaM sakhuDaM sapasubhattapANaM tahappagAre sAgArie uvassae no ThANaM vA 3 ceijjA / AyANameyaM bhikkhussa gAhAvaikuleNa saddhiM saMvasamANassa alasage vA visUiyA vA chaDDI vA uvvAhijjA annayare vaa| se dukkhe rogAyaMke samupajijA, assaMjae kaluNapaDiyAe taM bhikkhussaM gAyaM tilleNa vA ghaeNa vA navanIeNa vA vasAe vA amaMgija vA makkhijja vA siNANeNa vA kakkeNa vA luddheNa vA vaNNeNa vA cuNNeNa vA paumeNa vA AghaMsijavA paghaMsijja vA uvvalija vA uvvaTTijavAsIodagaviyaDeNa vA usiNodagaviyaDeNa vA uccholijja vA pakkhAlijja vA siNAvija vA siMcija vA dAruNA vA dArupariNAmaMka? aganikAyaM ujjAlijja vA pajjAlijja vA ujjAlittAkAyaM AyAvijjA vA p0| aha bhikkhUNaM puvvovaiTThA0 jaMtahappagAre sAgArie uvassae no ThANaM vA 3 ceijjA / / vR.sa bhikSuryaM punarevaMbhUtamupAzrayaM jAnIyAt tadyathA-yatra striyaM tiSThantIM jAnIyAt, tathA 'sakhuDu'nti sabAlaM, yadivAsaha kSudairavabaddhaH-siMhazvamArjArAdibhiryovartate, tathapazavazcabhaktapAne ca, yadivA pazUnAM bhaktapAne tadyuktaM, tathAprakAre sAgArike gRhasthAkulapratizraye sthAnAdi na kuryAd, yatastatrAmI doSAH, tadyathA-AdAnaM karmopAdAnametad, bhikSorgRhapatikuTumbena saha saMvasato yatastatra bhojanAdikriyA nizaGkA na saMbhavati, vyAdhivizeSo vA kazcitsaMbhavediti darzayati 'alasage'tti hastapAdAdistambhaH zvayathurvA, vizUcikAchardI pratIte, ete vyAdhayastaM sAdhumudbAdheran, anyatarAdvAduHkhaM 'rogaH' jvarAdi AtaGkaH' sadyaH prANahArIzUlAdistatrasamutpadyeta, taM ca tathAbhUtaM rogAtaGkapIDitaM dRSTavA'saMyataH kAruNyena bhaktyA vA tadbhikSugAtraM tailAdinA'bhyadhyAttatheSannakSayedvApunazca snAna-sugandhidravyasamudayaH, kalkaH-kaSAyadravyakvAthaH, lodhra-pratItaM, varNakaH-kampillakAdi, cUrNoyavAdInAMpadmakaM pratItam, ityAdinAdravyeNa ISatpunaHpunarvA gharSayet, ghRSTavA cAbhyaGgApanayanArthamudvartayet, tatazcazItodakena vA uSNodatakena vA 'uccholejjatti ISadaccholanaM vidadhyAt prakSAlayet, pun punaH snAnaM vA-sottamAGga kuryAtsiJcedveti, tathA dAruNA vA dArUNAM pariNAmaM kRtvA-saMgharSaM kRtvA'gnimujvAlayeprajvAlayedvA, tathA cakRtvAsAdhukAyam 'AtApayet' sakRtpratApayetpunaHpunaH |athsaadhuunaaNpuurvopdissttmettprtijnyaadikN yattathAbhUte sasAgArike pratizraye sthAnAdikaM na kuryAditi / / mU. (402) AyANameyaM bhikkhussa sAgArie uvassae saMvasamANassa iha khalu gAhAvaI vA jAva kammakarI vA annamannaM akkosaMti vA pacaMti vA rUMbhaMti vA uddaviMti vA, aha bhikkhUNaM uJcAvayaM maNaM niyaMchijjA, ee khalu annamannaM akkosaMtu vA mA vA akkosaMtu jAva mA vA uddaviMtu, aha bhikkhUNaM puvva0 jaMtahappagAre sA0 no ThANaM vA 3 ceijjA // vR. karmopAdAnametadbhikSoH sasAgArike pratizraye vasato, yatastatra bahavaH pratyapAyAH saMbhavanti, tAnevadarzayati-'iha' itthaMbhUte pratizraye gRhapatyAdayaH parasparata AkrozAdikAH kriyAH kuryu, tathA ca kurvato dRSTavA sa sAdhuH kadAciduJcAvacaM manaH kuryAt, tatroJcaM nAma maivaM kurvantu, avacaM nAma kurvantviti, zeSaM sugmmiti|| Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 AcArAGga sUtram 2/1/2/1/403 mU. (403) AyANameyaM bhikkhussa gAhAvaIhiM saddhiM saMvasamANassa, iha khalu gAhAvaI appaNo sayaTThAe aganikAyaM ujjAlijA vA pajAlijja vA vijjhavija vA, aha bhikkhU uccAvayaM maNaM niyaMchijjA, ee khalu agaNikAyaM u0 vA 2 mA vA u0 pajjA liMtu vAmAvA pa0, vijjhaviMtu vA mA vA vi0, aha bhikkhUNaM pu0 jaMtahappagAre u0 no ThANaM vA 3 ceijjaa|| vR. etadapi gRhapatyAdibhi svArthamagnisamArambhe kriyamANe bhikSoruJcAvacamanaHsambhavapratipAdakaM sUtraM sugamam ||apic mU. (404) AyANameyaMbhikkhussa gAhAvaIhiM saddhiM saMvasamANassa, iha khalu gAhAvaissa kuMDale vA guNe vA maNI vA muttie vA hiraNNesu vA suvaNNesu vA kaDagANi vA tuDiyANi vA tisarANi vA pAlaMvANi vA hAre vA addhahAre vA egAvalI vA kaNagAvalI vA muttAvalI vA rayaNAvalI vA taruNIyaM vA kumAriM alaMkiyavibhUsiyaM pehAe, aha bhikkhUuJcAva0 erisiyA vA sAno vA erisiyA iya vANaM bUyA iya vA NaM maNaM sAijA, aha bhikkhUNaM pu04 jaMtahappagAre uvassae no0 tthaa0|| vR. gRhasthaiH saha saMvasato bhikSorete ca vakSyamANA doSAH, tadyathA-alaGkArajAtaM dRSTavA kanyakAM vA'laGgha tAM samupalabhyaIddazI tAddazI vA zobhanA'zobhanA vA madbhAryAsazI vA tathA'laGkArovA zobhano'zobhana ityAdikAM vAcaM brUyAta, tathoccAvacaM zobhanAzobhanAdau manaH kuryAditi samudAyArtha, tatraguNo-rasanAhiraNyaM-dInArAdidravyajAtaMtruTitAnimRNAlikAH prAlambaHApradIpana AbharaNavizeSaH, zeSaM sugamam // kiJca mU. (405) AyANamevaMbhikkhussa gAhAvaIhiMsaddhiM saMvasamANassa, ihakhalugAhAvaiNIo vAgAhAvaidhUyAo vA gA0 suhAovAgA0 dhAIovA gA0 dAsIovA gA0 kammakarIovA tAsiMcaNaM evaM vuttapuvvaM bhavai je ime bhavaMti samaNA bhagavaMto jAva uvarayA mehuNAo dhammAo, no khalu eesiMkappi mehuNadhammapariyAraNAe AuTTittae, jAyakhalu eehiM saddhiM mehuNadhammapariyAraNAeAuTTAvijA puttaMkhalu sAlabhijjA uyassiM teyassiM vaccassiM saMparAiyaMAloyaNadarasaNijjaM, eyappagAraMnigdhosaM succA nisamma tAsiMcaNaM annayarI saDDhItaMtavassaM bhikkhuM mehuNadhammapaDiyAraNAe AuTTAvijA, aha bhikkhUNaMpu0 jaMtahappagAre sA0 u0 noThA 3 ceijjA eyaM khalu tss0|| vR.pUrvokte gRhe vasato bhikSoramIdISAH, tadyathA-gRhapatibhAryAdayaevamAlocayeyuH-yathaite zramaNA maithunAduparatAH, tadetebhyo yadiputro bhavettato'sau ojasvI' balavAn 'tejasvI' dIptimAn 'varcasvI' rUpavAn 'yazasvI' kIrtimAn, ityevaM saMpradhArya tAsAM ca madhye evaMbhUtaM zabdaM kAcitputrazraddhAluH zrutvA taM sAdhuM maithunadharma paDiyAraNAe'tti AsevanArtham 'AuTTAvejatti abhimukhaM kuryAt, ataetaddoSabhayAtsAdhUnAMpUrvopadiSTametatpratijJAdikaMyattathAbhUtepratizrayesthAnAdi na kAryamiti, etattasya bhikSobhikSuNyA vA sAmaNyaM' sampUrNo bhikSubhAva iti|| cUDA-2 adhyayanaM-2 uddezaka :1- samAptaH -cUDA-2 adhyayanaM-2 uddezaka-2:vR. uktaH prathamoddezakaH adhunA dvitIyaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH -2, cUDA-1, adhyayanaM-2, uddezaka:2 373 ihAnantaroddezake sAgArikapratibaddhavasatidoSAH pratipAditAH, ihApi tathAvidhavasatidoSavizeSapratipAdanAyAha mU. (406) gAhAvaI nAmege suisamAyArA bhavaMti, sebhikkhUyaasiNANae moyasamAyAre tetaggaMdheduggaMdhepaDikUle paDilome yAvi bhavai, jaMpuvvaM kammataMpaccha kammaMpacchA kammaMtaM pure kammaMtaMbhikkhupaDiyAe vaTTamANA karijA vA no karijAvA, aha bhikkhUNaMpu0 jaMtahappagAre u0 no ThANaM0 vR. 'eke kecana gRhapatayaH zuci samAcAro yeSAM te tathA, teca bhAgavatAdibhaktA bhavanti bhogino vA-candanAgurukuGkumakarpUrAdisevinaH, bhikSuzcAsnAnatayA tathAkAryavazAt 'moyA'tti kAyikA tatsamAcaraNAtsa bhikSustadgandho bhavati, tathA ca durgandhaH, evaMbhUtazca teSAM gRhasthAnAM 'pratikUlaH' nAnukUlo'nabhimataH, tathA 'pratilobhaH' tadgandhAdviparItagandho bhavati, ekArthiko vaitAvatizayAnabhimatatvakhyApanArthAvupAttAviti, tathA tegRhasthAH sAdhupratijJayAyattatrabhojanasvAdhyAyabhUmau snAnAdikaM pUrvaM kRtavantastatteSAmuparodhAtpazcAtkurvanti yadvA pazcAtkRtavantastatpUrvaM kurvnti| evamavasarpaNotsarpaNakriyayA sAdhUnAmadhikaraNasambhavaH, yadivA te gRhasthAH sAdhUparodhAprAptakAlamapi bhojanAdikaM na kuryu, tatazcAntarAyamanaH pIDAdidoSasambhavaH, athavA ta eva sAdhavo gRhasthoparodhAdyatpUrvaM karma-pratyupekSaNAdikaM tatpazcAtkuryurviparItaM vA kAlAtikrameNa kuryurna kuryurvA, atha bhikSUNAM pUrvopadiSTameta pratijJAdikaM yattathAvidhe pratizraye sthAnAdikaM na kAryam iti / / kiJca mU. (407) AyANameyaM bhikkhussa gAhAvaIhiM saddhiM saM0, iha khalu gAhAvaissa appaNo sayaTThAe viruvaruve bhoyaNajAe uvakkhaDie siyA, aha pacchA bhikkhupaDiyAe asaNaM vA 4 uvakkhaDijja vA uvakarija vA, taMca bhikkhU abhikaMkhijjA bhuttae vA pAyae vA viyaTTittae vA, aha bhi0 jaMno th0|| vR. karmopAdAnametadbhikSoryadgRhasthAvabaddha pratizraye sthAnamati, tadyathA-'gAhAvaissa appaNo'tti, tRtIyArtheSaSThI, gRhapatinA AtmanAsvArthaM 'virUparUpaH' nAnAprakAra AhAraH saMskRtaH syAt, 'atha' anantaraM pazcAtsAdhUnuddizyAzanAdipAkaMvA kuryAt, tadupakaraNAdivA Dhaukayet, taM catathAbhUtamAhAraMsAdhu ktuMpAtuMvA'bhikAGket, viaTTittaeva'tti tatraivAhAragRddhayA vivartitumAsitumAkAGket, zeSaM pUrvavaditi / mU. (108) AyANameyaM bhikkhussa gAhAvaiNA saddhiM saMva0 iha khalu gAhAvaissa appaNo sayaTThAe virUvarUvAiM dArUyAiM bhinnapuvvAiM bhavaMti, aha pacchA bhikkhupaDiyAe virUvarUvAI dArUyAiM bhiMdijja vA kiNijja vA pAmicceja vA dArUNA vA dArUpariNAmaM kaTu aganikAyaM u0 pa0, tattha bhikkhU abhikaMkhijjA AyAvittae vA payAvittae vA viyaTTittae vA, aha bhikkhU0 jaM no thppgaare0|| vR. evaM kASThAgniprajvAlanasUtramapi neyamiti // kiJcamU. (409) se bhikkhU vA0 uccArapAsavaNeNa uvvAhijjamANe rAo vA viyAle vA Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 AcArAGga sUtram 2/1/2/2/409 gAhAvaIkulassa duvArabAhaM avaMguNijjA, teNeya tassaMdhicArI aNupavisijjA, tassa bhikkhussa no kappai evaM vaittae-ayaM teNo pavisai vA no vA pavisai uvalliyai vA no vA0 Avayai vA no vA0 vayai vA no vA0 teNa haDaM anneNa haDaM tassa haDaM anassa haDaM ayaM teNe ayaM uvacarae ayaM haMtA ayaM itthamakAsItaMtavassiM bhikkhu ateNaM teNaMti saMkai, aha bhikkhUNaMpu0 jAva no tthaa0|| vR. sa bhikSustatra gRhasthasaMsakte pratizraye vasannuJcArAdinA bAdhyamAno vikAlAdau pratizrayadvArabhAgamudaghATayet, tatra ca 'stenaH' cauraH 'tatsandhicArI' chindrAnveSI anupravizet, taM ca dRSTvA tasya bhikSornIvaM vaktuM kalpate-yathA'yaM cauraH pravizati na veti, tathopalIyate naveti, tathA'yamatipatati na veti, tathA vadati vA na vadati vA, tenAmukenApahRtam anyena vA,tasyApahRtamanyasya vA, ayaM sa stenastadupacArako vaa| __ ayaM gRhItAyudho'yaM hantA ayamatrAkArSIdityAdi na vadanIyaM, yata evaM tasya caurasya vyApattisyAt, savA pradviSTastaMsAdhuMvyApAdayedityAdidoSAH, abhaNanecatamevatapasvinaMbhikSumastenaM stenamityAzaGketeti, zeSaM pUrvavaditi / / punarapi vasatidoSAbhidhitsayA''ha mU. (410) se bhikkhU vA se jaM0 taNapuMjesu vA palAlapuMjesu vA saaMDe jAva sasaMtANae tahappagAre u0 no ThANaM vA0 ||3||se bhikkhU vA0 se jaM0 taNapuM0 palAla0 appaMDe jAva ceijjaa| vR. sugamam, etadviparItasUtramapi sugama, navaramalpazabdo'bhAvavAcI / / sAmprataM vasatiparityAgamuddezakArthAdhikAranirdiSTamadhikRtyAha mU. (411) seAgaMtAresuArAmAgAresuvAgAhAvaikulesuvA pariyAvasahesuvAabhikkhaNaM sAhammiehiM uvayamANehiM no uvaijA // . vR. yatra grAmAderbahirAgatyAgatya pathikAdayastiSThanti tAnyAgantAgArANi, tathA''rAmamadhyagRhANyArAmagArANi, paryAvasathA-maThAH, ityAdiSu pratizrayeSu 'abhIkSNam' anavarataM 'sAdharmikaiH' aparasAdhubhi 'avapatadbhi' AgacchadbhirmAsAdivihAribhiccharditeSu 'nAvapatet' nAgacchet-teSu mAsakalpAdi na kuryAditi // sAmprataM kAlAtikrAntavasatidoSamAha mU. (412) seAgaMtAresuvA4 jebhayaMtArouDuvaddhiyaMvA vAsAvAsiyaMvA kappaMuvAiNittA tattheva bhuJjo saMvasaMti, ayamAuso! kAlAikvaMtakiriyAvi bhavati 1 // vR.teSvAgantAgArAdiSuye bhagavantaH 'Rtubaddham' itizItoSNakAlayosikalpam 'upanIya' atibAhya varSAsu vA caturo mAsAnatibAhya tatraiva punaH kAraNamantareNAsate, ayamAyuSman ! kAlAtikramadoSaH saMbhavati, tathA ca stryAdipratibandhaH snehAdudgamAdidoSasambhavo vetyatastathA sthAnaM na kalpata iti 1 // idAnImupasthAnadoSamabhidhitsurAha mU. (413) se AgaMtAresu vA 4 se bhayaMtAro uDu0 vAsA0 kappaM uvAiNAvittA taMduguNA du(ti)guNeNa vA apariharittA tattheva bhujo0 ayamAuso! uvtttthaannki02|| vR. ye 'bhagavantaH' sAdhava AgantAgArAdiSu RtubaddhaM varSA vA'tibAhyAnyatra mAsamekaM sthitvA "dviguNatriguNAdinA' mAsa kalpena aparihatya-dvitrairmAsairvyavadhAnamakRtvA punastatraiva vasanti, ayamevaMbhUtaH pratizraya upasthAnakriyAdoSaduSTo bhavatyatastatrAvasthAtuMna kalpata iti 2 idAnImabhikrAntavasatipratipAdanAyAha Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 375 zrutaskandhaH-2, cUDA-1, adhyayanaM-2, uddezaka:2 mU. (414) iha khalu pAINaM vA 4 saMtegaiyA saDDhA bhavaMti, taMjahA-gAhAvaI vA jAva kammakarIo vA, tesiM ca NaM AyAragoyare no sunisaMte bhavai, taM saddahamANehiM pattiyamANehiM royamANehiM bahave samaNa mAhaNa atihikivaNavaNImae samuddissa tattha 2 agArIhiM agArAI ceiyAiMbhavaMti, taMjahA AsaNANi vA AyataNANi vA devakulANi vA sahAo vA pavANi vA paNiyagihANi vA paNiyasAlAo vA jANagihANi vA jANasAlAo vA suhAkammaMtANi vA bhavaNagihANi vA, vadhdhakaM0 vakkayakaM0 iMmAlakamma0 kaTThaka0 susANaka0 sunnAgAyIgIrakaMdarasaMtiselevaTThANa kammaMtANi vA je bhayaMtAro tahappagArAiM AesaNANi vA jAva gihANi vA tehiM uvayamANehiM uvayaMti ayamA- uso ! abhikkaMtakiriyA yAvi bhavai 3 // vR. iha prajJApakAdyapekSaya prAcyAdiSu dikSu zravavikAH prakRtibhadrakA vA gRhapatyAdayo bhaveyuH, teSAM ca sAdhvAcAragocaraH 'nosuNisaMto bhavaittina suSchu nizAntaH zruto'vagato bhavati, sAdhUnA- mevaMbhUtaH pratizrayaH kalpate naivaMbhUta ityevaM na jJAtaM bhavatItyartha, pratizrayadAnaphalaM ca svargAdikaM taiH kutazcidavagataM, tacchraddadhAnaH pratIyamAnai royadbhirityekArthA ete kiJcidbhedAdvA bhedaH, tadevaMbhUtaiH 'agAribhi' gRharathairbahUn zramaNAdIn uddizya tatra tatrArAmAda yAnazAlAdIni svArthaM kurvadbhiHzramaNAdhavakAzArthaM ceiyAiM mahAnti kRtAni bhavanti, tAnicAgArANisvanAmagrAhaM darzayati, tadyathA ___ 'AdezanAnilohakArAdizAlAHAyatanAni devakulapAzrApavarakAH devakulAni pratItAni 'sabhAH' cAturvaidyAdizAlAH 'prapAH' udakadAnasthAnAni 'paNyagRhANivA' paNyApaNAH 'paNyazAlAH' ghavazAlAH 'yAnagRhANi' rathAdIni yatra yAnAni tiSThanti 'yAnazAlAH' yatra yAnAni niSpAdyante 'sudhAkarmAntAni' yatra sudhAparikarma kriyate, evaM darbhavardhavalkajAGgArakASThakarma kASThagahANi draSTavyAni, 'zmazAnagRhaM' pratItaM zUnyAgAraM-viviktagRha zAntikarmagRhaM-yatra zAntikarma kriyate girigRha-parvatoparigRhaMkandaraM-giriguhA saMskRtAzailopasthApana-pASANamaNDapaH,tadevaMbhUtAnigRhANi taizcarakabrAhmaNAdibhirabhikrAntAni pUrvaM pazcAd 'bhagavantaH' sAdhavaH 'avapatanti' avataranti, iyamAyuSman ! vineyAmantraNam, abhikrAntakriyA vasatirbhavati, alpadoSA ceyam 3 // mU. (415) iha khalu pAINaM vA jAva royamANehiM bahavesamaNamAhaNaatihikivaNavaNimae samuddissa tattha tattha agArihaMagArAiM ceiyAiMbhavaMti, taM0--AesaNANi vAjAvabhavaNagihANi vA, je bhayaMtAro tahappa AesaNANi jAva gihANi vA tehiM aNovayamANehiM uvayaMti ayamAuso! anabhikkaMtakiriyA yAvi bhavai / vR. sugamaM, navaraM carakAdibhiranavasevitapUrvA anabhikrAntakriyA vasatirbhavati, iyaM cAnabhikrAntatvAdevAkalpanIyeti 4 // sAmprataM vAbhidhAnAM vasatimAha mU. (416) iha khalu pAINaM vA 4 jAva kammakarIo vA, tesiMca NaM evaM vuttapuvvaM bhavaije ime bhavaMti samaNA bhagavaMto jAva uvarayA mehuNAo dhammAo, no khalu eesiM bhayaMtArANaM kappai AhAkammie uvassae vatthae, se jANimANi amhaM appaNo sayaTThAe ceiyAiMbhavaMti, tN0| AesaNANi vA jAva gihANi vA, savvANi tANi samaNANaM nisirAmo, aviyAiM vayaM Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 AcArAGga sUtram 2/1/2/2/416 pacchA appaNo sayaTThAe ceissANo, taM0-AesaNANivAjAva, eyappagAraMnigdhosaM succA nisamma jebhayaMtArotahappa0 AesaNANivAjAva gihANivA uvAgacchaMti iyarAiyarehiM pAhuDehiM vaTuMti, ayamAuso! vajjakiriyAvi bhavai 5 // vR.iha khalvityAdi prAyaH sugama, samudAyArthastvayam-gRhasthaiH sAdhvAcArAbhijJairyAnyAtmArthaM gRhANi nirvatitAni tAni sAdhubhyo tattvA''tmArthaM tvanyAni kurvanti, te ca sAdhavasteSvitaretareSUccAvaceSu 'pAhuDehiMti pradatteSu gRheSu yadi vartante tato varNyakriyAbhidhAnA vasatirbhavati, sAcana kalpata iti 5 // idAnIM mahAvajyAbhidhAnAM vasatimadhikRtyAha mU. (417) iha khalu pAINaM vA 4 saMtegaiA saDDhA bhavaMti, tesiM ca NaM AyAragoyare jAva taM royamANehiM bahave samaNamAhaNa jAva vaNImage pagaNiya 2 samuddissa tattha 2 agArIhiM agArAiM ceiyAI bhavaMti, taM0 / AesaNANi vA jAva gihANi vA, je bhayaMtAro tahappagArAI AesaNANi vA jAva gihANi vA, uvAgacchaMti iyarAiyarehiM pAhuDehiM0, ayamAuso ! mahAvajakiriyAvi bhavai 6 // vR. ihetyAdiprAyaH sugamameva, navaraM zramaNAdyarthaM niSpAditAyA yAvantikavasatau sthAnAdi kurvato mahAvarjAbhidhAnA vasatirbhavati, ataH akalpyA ceyaM vizuddhakoTizceti 6 // idAnIM sAvadyAbhidhAnAmadhikRtyAha mU. (418) iha khalu pAINaM vA 4 saMtegaiyA jAva taM saddahamANehiM taM pattiyamANehiM taM royamANehiM bahave samaNamAhaNaatahikivaNavaNImage pagaNiya 2 samuhissa tattha 2 agArAI ceiyAiMbhavaMtitaM-AesaNANivA jAva bhavanagihANivA, jebhayaMtArotahappagArANi AesaNANi vA jAva bhavanagihANi vA uvAgacchaMti iyarAiyarehiM pAhuDehiM, ayamAuso ! sAvajakiriyA yAvi bhvi7|| vR. ihetyAdi prAyaH sugama, navaraM paJcavidhazramaNAdyarthamevaiSA kalpitA, te cAmI zramaNAH"niggaMtha 1 sakka 2 tAvasa 3 gerua 4 AjIva 5 paMcahA smnnaa|" iti, asyAM ca sthAnAdi kurvataH sAvadhakriyA'midhAnA vasatirbhavati, akalpanIyA, ceyaM vizuddhakoTizceti 7 // mahAsAvadyAbhidhAnAmadhikRtyAha mU. (419) iha khalu pAINaM vA 4 jAvataM royamANehiM egaM samaNajAyaM samuddissa tattha 2 agArIhiMagArAiMceiyAiMbhavanti,taM.0AesaNANijAvagihANi vA mahayApuDhavikAyasamAraMbheNaM jAva mahayA tasakAyasamAraMbheNaM mahayA virUvarUvehiM pAvakammakiccehi, taMjahA chAyaNao levaNao saMthAraduvArapihaNao sIodae vA paradvaviyapubve bhavai aganikAe vA ujjAliyapubve bhavai, je bhayaMtArotaha0 AesaNANi vA0 uvAgacchaMti iyarAiyarehiM pAhuDehiM dupakkhaM te kamma sevaMti, ayamAuso! mahAsAvajakiriyA yAvi bhavai 8 // vR.iha kazcidgRhapatyAdirekaMsAdharmikamuddizyapRthivIkAyAdisaMrambhasamArambhArambhairanyatareNa vA mahatA tathA virUparUpaiH' nAnArUpaiH pApakarmakRtyaiH-anuSThAnaiH, tadyathA-chAdanato lepanatastathA saMstArakArthaM dvAraDhakkanArthaM ca, ityAdIni prayojanAnyuddizya zItodakaM tyaktapUrvaM bhavet agnirvA prajvAlitapUrvo bhavet, tadasyAM vasatau sthAnAdi kurvantaste dvipakSaM karmAsevante, tadyathA Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM 2, uddezaka - 2 - 377 pravrajyAm AdhAkarmikavasatyAsevanAdgRhasthatvaM ca rAgadveSaM ca IryApathaM sAmparAyikaM ca, ityAdidoSAnmahAsAvadyakriyA'bhidhAnA vasatirbhavatIti idAnImalpakriyA'bhidhAnAmadhikRtyAhamU. (420) iha khalu pAINaM vA0 royamANehiM appaNo sayaTThAe tattha 2 agArIhiM jAva ujjAliyapuvve bhavai, je bhayaMtAro tahappa0 AesaNANi vA0 uvAgacchaMti iyarAiyarehiM pAhuDehiM egapakkhaM te kammaM sevaMti, ayamAuso ! appasAvajjakiriyA yAvi bhavai / evaM khalu tassa 0 / vR. sugamaM, navaramalpazabdo'bhAvavAcIti 9 / etattasya bhikSoH 'sAmagryaM' bhikSubhAva iti // 1 // "kAlAikaMtu 1 va ThANa 2 abhikaMtA 3 ceva anabhikaMtA 4 ya / vajjAya 5 mahAvajjA 6 sAvajja 7 maha 8 'ppakiriA 9 ya " etAzca nava vasatayo yathAkramaM navabhiranantarasUtraiH pratipAditAH, Asu cAbhikrAntAlpakriye yogye zeSAstvayogyA iti / / dvitIyAdhyayanasya dvitIyaH // cUDA-1 adhyayanaM-2 uddezakaH-2 samAptaH -: cUDA-2 adhyayanaM-2 uddezakaH-3 : vR. ukto dvitIyoddezako'dhunA tRtIyaH samArabhyate, asya cAyamabhisaMbandhaH, ihAnantarasUtre 'lpakriyA zuddhA vasatirabhihitA, ihApyAdisUtreNa tadviparItAM darzayitumAhamU. (421) se ya no sulabhe phAsue uMche ahesaNije no ya khalu suddhe imehiM pAhuDehiM, taMjahA- chAyaNao levaNao saMthAraduvArapihaNao piMDavAesaNAo / seya bhikkhU cariyArae ThANarae nisIhiyArae sijjAsaMthArapiMDavAesaNArae, saMti bhikkhuNo evamakkhAiNo ujjuyA niyAgapaDivannA amAyaM kuvvamANA viyAhiyA, saMtegaiyA pAhuDiyA ukkhittapuvvA bhavai, evaM nikkhittapuvvA bhavai, parimAiyapuvvA bhavai, paribhuttapuvvA bhavai pariTThaviyapuvvA bhavai, evaM viyAgaremANe samiyAe viyAgarei ? haMtA bhavai // vR. atra ca kadAcitkazcitsAdhurvasatyanveSaNArthaM bhikSArthaM vA gRhapatikulaM praviSTaH san kenacicchraddhAlunaivamabhidhIyate, tadyathA- pracurAnnapAno'yaM grAmo'to'tra bhavatAM vasatimabhigRhya sthAtuM yuktamityevamabhihitaH sannevamAcakSIta na kevalaM piNDapAtaH prAsuko durlabhastadavAptAvapi yatrAsau bhujyate sa ca prAsukaH- AdhAkarmAdirahitaH pratizrayo durlabhaH, 'uMcha' iti chAdanAdyuttaraguNadoSarahitaH, etadeva darzayati - 'ahesaNije 'tti yathA'sau mUlottaraguNadoSarahitatvenaiSaNIyo bhavati tathA bhUto durlabha iti, te cAmI mUlottaraguNAH 119 11 // 2 // "paTTI vaMso do dhAraNAo cattAri mUlavelIo / mUlaguNehiM visuddhA esA AhAgaDA vasahI vaMsagakaDaNokaMpaNa chAyaNa levaNa duvArabhUmIo / parikammavipyamukkA esA mUluttaraguNesu // 3 // dUmi adhUmi avAsiaujjoviyabalikaDA a vattA ya / sittA sammaTThAvi a visohikoDIgayA vasahI' 11 atra ca prAyazaH sarvatra sambhavitvAduttaraguNAnAM tAneva darzayati, na cAsau zuddhA bhavatyamIbhi Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 AcArAGga sUtram 2/1/2/3/421 karmopAdAnakarmabhiH, tadyathA-'chAdanataH' darbhAdinA, lepanataH' gomayAdinAsaMstArakam-apavartakamAzritya,tathAdvAramAzritya bRhalladhutvApAdAnataH,tathAdvArasthaganaM-kapATamAzritya,tathApiNDapAtaiSaNAmAzritya, tathAhi-kasmiMzcimatizraye prativasataHsAdhUna zayyAtaraH piNDenopanimantrayet, tadgrahe niSiddhAcaraNamAhetapradveSAdisambhavaityAdibhiruttaraguNaiH zuddhaH pratizrayodurApaH, zuddhecapratizraye sAdhunA sthAnAdi vidheyaM, yata uktam 0 // 1 // mUluttaraguNasuddhaM thIpasupaMDavivajjiyaM vshiN| seveja savvakAlaM vivajjae huMti dosA u mUlottaraguNazuddhAvAptAvapi svAdhyAyAdibhUmIsamanvito vivikto durApa iti darzayati / 'se' ityAdi, tatra ca bhikSavaH caryAratAH- nirodhAsahiSNutvAccaGkramaNazIlAH, tathA 'sthAnaratAH' kAyotsargakAriNaH 'niSIdhikAratAH' svAdhyAyadhyAyinaHzayyA-sarvAGgikIsaMstArakaHarddhatRtIya hastapramANaH, yadivA zayanaM zayyA tadarthaM saMstArakaH zayyAsaMstArakastatra kecidratAH glAnAdibhAvAt, tathA labdhe piNDapAte grAsaiSaNAratAstadevaM 'santi' bhavanti kecana bhikSavaH 'evamAkhyAyinaH' yathA'vasthitavasatiguNadoSAkhyAyinaH Rjavo niyAgaH-saMyamo mokSo vA taM pratipannAH, tathA amAyAvinaH, evaMviziSTAH sAdhavaH 'vyAkhyAtAH' pratipAditAH, tadevaM vasatiguNadoSAnAkhyAya gateSuteSutaizca zrAvakairevaMbhUtaiSaNIyavasatyabhAve sAdhvarthamAderArabhya vasati kRtA pUrvakRtA vA chAdanAdinA saMskRtA bhavet, punazca teSvanyeSu vA sAdhuSu samAgateSu 'santi' vidyante tathAbhUtAH kecana gRhasthAH ya evaMbhUtAM chalanAM vidadhyuH, tadyathA prAbhRtikevaprAbhRtikA-dAnArthaMkalpitA vasatiriha gRhyate, sAcatairgRhasthaiH 'utkSiptapUrvA' teSAmAdau darzitA yathA'syAM vasata yUyamiti, tathA 'nikSiptapUrvA' pUrvameva asmAbhirAtmakRte niSpAditA, tathA parimAiyapuvattipUrvamevAsmAbhiriyaM bhrAtRvyAdeH parikalpitetyevaMbhUtA bhavet, tathA'nyairapIyaM paribhuktapUrvA, tathApUrvamevAsmAbhiriyaM parityakteti, yadica bhagavatAM nopayujyate tato vayamenAmapaneSyAmaH, ityevamAdikA chalanA punaH samyag vijJAya pariharttavyeti, nanu kimevaM chalanAsambhave'piyathA'vasthitavasatiguNadoSAdikaMgRhasthena pRSTaHsAdhuvyAkurvan kathayansamyageva vyAkarotiya, yadivaivaM vyAkurvansamyag vyAkartAbhavati?,AcAryaAha-hanta iti ziSyAmantraNe samyageva vyAkartA bhvtiiti|| tathAvidhakAryavazAccarakakArpaTikAdibhiH saha saMvAse vidhimAha mU. (422) se bhikkhU vA0 se jaMpuNa uvassayaM jANijjA khuDDiyAo khuDduvAriyAo niyayAo saMnirUddhAobhavanti, tahappagA0 uvassae rAo vA viyAle vA nikkhamamANe vA pa0 purA hattheNa vA paccha pAeNa vA tao saMjayAmeva nikkhamijja vA 2, kevalI bUyA AyANameyaM, je tattha samaNANa vA mAhaNANa vA chattae vA mattae vA daMDae vA laTThiyA vA misiyA vA nAliyA vA celaM vA cilimilI vA cammae vA cammakosae vA cammacheyaNae vA dubbaddhe dunnikkhitte anikaMpe calAcale bhikkhU ya rAo vA viyAle vA nikkhamamANe vA 2 payalija vA 2, se tattha payalamANe vA0 hatthaM vA0 lUsijja vA pANANi vA 4 jAva vavarovija vA, aha bhikkhUNaM pubbovaiTuMjaM taha0 uvassae purA hattheNa nikkha. vA pacchA pAeNaM tao saMjayAmeva ni0 pavisijja vaa|| vR.sa bhikSuryaM punarevaMbhUtaM pratizrayaM jAnIyAt, tadyathA-'zudrikAH' ladhdhyaH tathA kSudradvArAH Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM - 2, uddezaka : 3 379 'nIcAH' uccestvarahitAH 'saMnirUddhA:' gRhasthAkulA vasatayo bhavanti, tAzcaivaM bhavanti-tasyAM sAdhuvasatau zayyAtareNAnyeSAmapi katipayadivasasthAyinAM carakAdInAmavakAzo datto bhavet / teSAM vA pUrvasthitAnAM pazcAtsAdhUnAmupAzrayo datto bhavet, tatra kAryavazAdvasatA rAtryAdau nirgacchatA pravizatA vA yathA carakAdyupakaraNopaghAto na bhavati tadavayavopaghAto vA tathA puro hastakaraNAdikayA gamanAgamanAdikriyayA yatitavyaM, zeSaM kaNThayaM, navaraM 'cilimilI' yamanikA 'carmakozaH' pArSNitraM khallakAdi / idAnIM vasatiyAcanAvidhimadhikRtyAha mU. (423) se AgaMtAresu vA aNuvIya uvassayaM jAijjA, je tattha Isare je tattha samahiTThAe te avassayaM anunnavijjA-kAmaM khalu Auso ! ahAlaMdaM ahAparinnAyaM vasissAmo jAva AusaMto ! jAva AusaMtassa uvassae jAva sAhammiyAiMtato uvassayaM giNhissAmo teNa paraM viharissAmo vR. sa bhikSurAgantAgArAdIni gRhANi pUrvoktAni teSu pravizyAnuvicintya ca-kiMbhUto'yaM pratizrayaH ? kazcAtrezvaraH? ityevaM paryAlocya ca pratizrayaM yAceta, yastatra 'IzvaraH' gRhasvAmI yo vA tatra 'samadhiSThAtA' prabhuniyuktastAnupAzrayamanujJApayet, tadyathA - 'kAmaM tavecchayA AyuSman tvayA yathAparijJAtaM pratizrayaM kAlato bhUbhAgatazca tathaivAdhivatsyAmaH, evamuktaH sa kadAcid gRhastha evaM brUyAd-yathA kiyatkAlaM bhavatAmatrAvasthAnamiti ?, evaM gRhasthena pRSTaH sAdhuH vasati pratyupekSaka etad brUyAd yathA / kAraNamantareNa Rtuddhe mAsamekaM varSAsu caturo mAsAnavasthAnamiti, evamuktaH kadAcitparo brUyAt-naitAvantaM kAlaM mamAtrAvasthAnaM vasatiryA, tatra sAdhustathAbhUtakAraNasadbhAve evaM brUyAdyAvatkAlamihAyuSmanta Asate yAvadvA bhavata upAzrayastAvatkAlamevopAzrayaM gRhISyAmaH, tataH pareNa vihariSyAma ityuttareNa sambandhaH, sAdhupramANaprazne cottaraM dadyAd yathA samudrasaMsthAnIyAH sUrayo, nAsti parimANaM, yatastatra kAryArthinaH kecanAgacchanti apare kRtakAryA gacchantyato yAvantaH sAdharmikAH samAgamiSyanti tAvatAmayamAzrayaH, sAdhuparimANaM na kathanIyamiti bhAvArthaH / / kiJcamU. (424) se bhikkhU vA0 jassuvassae saMvasijjA tassa puvvAmeva nAmaguttaM jANijjA, tao pacchA tassa gihe nimaMtemANassa vA animaMtemANassa vA asaNaM vA 4 aphAsuyaM jAva no paDigAhejjA // vR. sugamaM, navaraM sAdhUnAM sAmAcAryeSA, yaduta zayyAtarasya nAmagotrAdi jJAtavyaM, tatparijJAnAJca sukhenaiva prAghUrNikAdayo bhikSAmaTantaH zayyAtaragRhapravezaM parihariSyantIti / / kiJca mU. (425) se bhikkhU vA0 se jaM0 sasAgAriyaM sAgaNiyaM saudayaM no pannassa nikkhamaNapavesAe jAva'nuciMtAe tahappagAre uvassae no ThA0 // vR. sa bhikSuryaM punarevaMbhUtaM pratizrayaM jAnIyAt, tadyathA-sasAgArikaM sAgnikaM sodakaM, tatra svAdhyAyAdikRte sthAnAdi na vidheyamiti // tathA mU. (426 ) se bhikkhU vA0 se jaM0 gAhAvaikulassa majjhaMmajjheNaM gaMtuM paMthae paDibaddhaM vA no pannassa jAva ciMtAe taha u0 no ThA0 // vR. yasyopAzrayasya gRhasthagRhamadhyena panthAstatra bahvapAyasambhavAttatra na sthAtavyamiti // tathA Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 AcArAGga sUtram 2/1/2/3/427 mU. (127) sebhikkhU vA0 se jaM0, iha khalu gAhAvaI vA0 kammakarIo vA annamannaM akkosaMti vA jAva uddavaMti vA no pannassa0, sevaM nacA tahappagAre u0 no tthaa0|| mU. (28) se bhikkhUvA0 sejaMpuNa0 iha khalu gAhAvaIvA kammaarIovA anamanassa gAyaM tilleNa vA nava0 gha0 vasAe vA abbhaMgeti vA makkheti vA no pannassa jAva tahappa uva0 no ThA0 mU. (429) se bhikkhUvA0 sejaMpuNa0 iha khalugAhAvaIvAjAva kammakarIoannamanassa gAyaM siNANeNa vA ka0 lu0 cu0 pa0 AghaMsaMti vA paghaMsaMti vA uvvalaMti vA uvvahiti vA no pannassa0 mU. (30) se bhikkhU0 se jaM puNa uvassayaM jANijjA, iha khalu gAhAvatI vA jAva kammakarI vA annamannassa gAyaMsIodaga0 usiNo0 uccho0 pahoyaMti siMcaMti siNAvaMtI vA no pannassa jAva no tthaannN0|| vR.sugama, navaraMyatraprAtivezikAHpratyahaMkalahAyamAnAstiSThantitatrasvAdhyAyAdhuparodhAnna stheyamiti / evaM tailAdyabhyaGgakalkAdhudvarttanodakaprakSAlanasUtramapi neyamiti / / kiJca mU. (431) se bhikkhU vA0 se jaM0 iha khalu gAhAvaI vA jAva kammakarIo vA nigiNA ThiyA nigiNA ullINA mehuNadhammaM vinnaviMti rahassiyaM vA maMtaM maMtaMti no pannassa jAvano ThANaM vA 3 ceijjaa| vR.yatra prAtivezikastriyaH nigiNAu'ttimuktaparidhAnA Asate, tathA upalInAH'pracchannA maithunadharmaviSayaM kiJcadarahasyaM rAtrisambhogaMparasparaM kathayanti, aparaMvA rahasyamakAryasaMbaddhaM mantraM mantranyate, tathAbhUte pratizraye na sthAnAdi vidheyaM, yatastatra svAdhyAyakSiticittaviplutyAdayo doSAH samupajAyanta iti ||apic. mU. (432) se bhikkhU vA se jaMpuNa u0 AinnasaMlikkhaM no pnnss0|| vR. kaNThayaM, navaraM, tatrAyaM doSaH-citramittidarzanAtsvAdhyAyakSiti, tathAvidhacitrasthastryAdidarzanAtpUrvakrIDitAkrIDitasmaraNakautukAdisambhava iti| - sAmprataM phalahakAdisaMstAra-kamadhikatyAha mU. (433) se bhikkhU vA0 abhikaMkhijjA saMthAragaM esittae, se jaM0 saMthAragaMjANijjA saaMDaMjAva sasaMtANayaM, tahappagAraM saMthAraM lAbhe saMte no pddi0|| - se bhikkhU vA se jaM0 appaMDaM jAva saMtANagaruyaM tahappagAraM no p0| -se bhikkhU vA0 appaMDaM lahuyaM apADihAriyaMtaha0 nop0| -se bhikkhU vA0 appaMDaM jAva appasaMtANagaM lahuaMpADihAriyaM no ahAvaddhaM tahappagAraM lAbhe saMte no pddigaahijjaa| -se bhikkhU vA 2 se jaMpuNa saMthAragaMjANijjA appaMDaMjAva saMtANagaM lahuaMpADihAriaM ahAbaddhaM, tahappagAraM saMthAragaM lAbhe saMte pddigaahijjaa| vR.sabhikSuryadiphalahakAdisaMstArakameSitumabhikAGkSAyet, taccevaMbhUtaMjAnIyAttadyathAprathamasUtre sANDAditvAtsaMyamavirAdhanAdoSaH / Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM - 2, uddezaka : 3 - dvitIyasUtre gurutvAdutkSepaNAdAvAtmavirAdhanAdidoSaH / - tRtIyasUtre'pratihArakatvAttatparityAgAdidoSaH / - caturthasUtre tvabaddhatvAttadbadhanAdipalimanthadoSaH / - paJcamasUtre tvalpANDaM tsaMstArako grAhya iti sUtrapaJcakasamudAyArtha / sAmprataM saMstArakamuddizyAbhigrahavizeSAnAha mU. (434) iJceyAiM AyataNAiM uvAikkama- aha bhikkhU jANijjA imAiM cauhiM paDimAhiM saMthAragaM esittae, tattha khalu imA paDhamA paDimA / bhikkhU vA 2 uddisiya 2 saMthAragaM jAijjA, taMjahA - ikkaDaM vA kaDhiNaM vA jaMtuyaM vA paragaM vA moragaM vA taNagaM vA soragaM vA kurUM vA kucagaM vA pippalagaM vA palAlagaM vA, se puvvAmeva AloijjAAusoti vA bha0 dAhisi me itto annayaraM saMthAragaM ? taha0 saMthAragaM sayaM vA NaM jAijjA paro vA dejjA phAsuyaM esaNijjaM jAva paDi0, paDhamA paDimA // 381 yAvadalpasantAnakalaghuprAtihArikAvabaddhatvAtsarvadoSavipramuktatvA vR. 'ityetAni' pUrvoktAni ' AyatanAdIni' doSarahitasthAnAni vasatigatAni saMstArakagatAni ca 'upAtikramya' parihRtya vakSyamANAMzca doSAn parihRtya saMstArako grAhya iti darzayati-'atha' Anantarye sa bhAvabhikSurjAnIyAt 'Abhi' karaNabhUtAMmizcatasRbhi 'pratimAbhi' abhigrahavizeSabhUtAbhiH saMstArakamanveSTuM tAzcemAH / uddiSTa 1 prekSya 2 tasyaiva 3 yathAsaMstRta 4 rUpAH, tatroddiSTA phalahakAdInAmanyatamadgrahISyAmi netaraditi prathamA 1, yadeva prAguddiSTaM tadeva drakSyAmi tato grahISyAmi nAnyaditi dvitIyA pratimA 2, tadapi yadi tasyaiva zayyAtarasya gRhe bhavati tato grahISyAmi nAnyata AnIya tatra zayiSya iti tRtIyA 3 tadapi phalahakAdikaM yadi yathAsaMstRtamevAste tato gRhISyAmi nAnyatheti caturthI pratimA Asu ca pratimAsvAdyayoH pratimayorgacchanirgatAnAmagrahaH, uttarayoranyatarasyAmabhigrahaH, gacchAntargatAnAM tu catano'pi kalpanta iti, etAzca yathAkramaM sUtrairdarzayati-tatra khalvimA prathamA pratimA tadyathA - uddizyoddizyekkaDAdInAmanyatamadrahISyAmItyevaM yasyAbhigrahaH so'paralAbhe'pi na pratigRhNIyAditi zeSaM kaNThyaM navaraM 'kaThinaM' vaMzakaTAdi 'jantukaM' tRNavizeSotpannaM 'parakaM' yena tRNavizeSeNa puSpANi 'moragaM 'ti mayUrapicchaniSpannaM 'kuccagaM' ti yena kUrcakAH kriyante ete caivaMbhUtAH saMstArakA anUpadeze sArdrAdibhUmyantaraNArthamanujJAtA iti / mU. (435) ahAvarA duJcA paMDimA se bhikkhU vA0 pehAe saMthAragaM jAijjA, taMjahAgAhAvaI vA kammakariMvA se puvvAmeva AloijjA Au0 ! bhai0 ! dAhisi me ? jAva paDigAhijjA, duzcA paDimA |2| ahAvarA taJcA paDimA se bhikkhU vA0 jassuvassae saMvasijjA je tattha ahAsamannAgae, taMjahA -ikka De i vA jAva palAle i vA tassa lAbhe saMvasijjA tassAlabhe ukkuDue vA nesajjie vA viharijAtaJcA paDimA | 3 | vR. atrApi pUrvavatsarvaM bhaNanIyaM, yadi paraM tamikkaDAdikaM saMstArakaM dRSTvA yAcate nAdRSTamiti evaM tRtIyA'pi neyA, iyAMstu vizeSaH-gacchAntargato nirgato vA yadi vasatidAtaiva saMstArakaM prayacchati tato gRhNAti, tadabhAve utkaTuko vA niSaNNo vA padmAsanAdinA sarvarAtramAsta iti // Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 AcArAGga sUtram 2/1/2/3/436 mU. (436) ahAvarA cautthA paDimA-se bhikkhU vA ahAsaMthaDameva saMthAragaMjAijA, taMjahA-puDhavisilaM vA kaTThasilaM vA ahAsaMthaDameva, tassa lAbhe saMte saMvasijjA, tassa alAbhe ukkaDue vA 2 viharijA, cautthA paDimA // 4 // vR. etadapisugama, kevalamasyAmayaM vizeSaH-yadi zilAdisaMstArakaMyathAsaMstRtaMzayanayogyaM labhyate tataH zete naanytheti|| kiJca mU. (437) iJceyANaM cauNhaM paDimANaM annayaraM paDimaM paDivajamANe taM caiva jAva anno'nasamAhIe evaM caNaM viharaMti / / vR. AsA catasRNAM pratimAnAmanyatarAM pratipadyamAno'nyamaparapratimApratipannaM sAdhuM na hIlayed, yasmAtte sarve'pi jinAjJAmAzritya samAdhinA vartanta iti|| sAmprataM prAtihArakasaMstArakapratyarpaNe vidhimAha mU. (438) se bhikkhU vA0 abhikaMkhijjA saMthAragaM paJcappiNittae, se jaMpuNa saMthAragaM jANijjA saaMDaM jAva asaMtANayaM tahappa0 saMthAragaMno paJcappiNijjA / vR.sa bhikSuHprAtihArikaM saMstArakaM yadi pratyarpayitumabhikAGkSadevaMbhUtaMjAnIyAt tadyathAgRhakokilakAdhaNDakasaMbaddhamapratyupekSaNayogyaM tato na prtyrpyediti|kinyc mU. (439) se bhikkhU0 abhikaMkhijA saM0 se jaM0 appaMDaM0 tahappagAraM0 saMthAragaM paDilehiya 2 pa02 AyAviya 2 vihuNiya 2 tao saMjayAmeva pnycppinnijaa|| vR. sugamam / sAmprataM vasatau vasatAM vidhimadhikRtyAha mU. (440) se bhikkhUvA0 samANe vA vasamANe vAgAmANugAmaMdUijjamANe vApuvvAmeva pannassa uccArapAsavaNabhUmiM paDilehijjA, kevalI bUyA AyANameya--apaDilehiyAe uccArapAsavaNabhUmIe se bhikkhU vA0 rAo vA viyAle vA uccArapAsavaNaM pariTTavemANe payalijja vA 2, se tattha payalamANe vA 2 hatyaM vA pAyaM vA jAva lUsejja vA pANANi vA 4 vavarovijjA, aha bhikkhUNaM pu0 jaMpuvvAmeva pannassa u0 bhUmiM paDilehijjA // vR. sugama, navaraM sAdhUnAM sAmAcAryeSA, yaduta-vikAle prazravaNAdibhUmayaH pratyupekSaNIyA iti / sAmprataM saMstArakabhUmimadhikRtyAha mU. (441)se bhikkhUvAra abhikaMkhijjAsijjAsaMthAragabhUmipaDilehittaenannatthaAyarieNa vA u0 jAva gaNAvaccheeNa vA vAleNa vAvuDDheNa vA seheNa vA gilANeNa vA AeseNa vAaMteNa vA majjheNa vA sameNa vA visameNa vA pavAeNa vA nivANae vA, tao saMjayAmeva paDilehiya 2 pamajjiya 2 tao saMjayAmeva bahuphAsuyaM sijjAsaMthAragaM saMtharijA / vR.sa bhikSurAcAryopAdhyAyAdibhi svIkRtAM bhUmi muktvA'nyAM svasaMstaraNAya pratyupekSeta, zeSaM sugama, navaramAdezaH- prAghUrNaka iti, tathA'ntena vetyAdInAM padAnAM tRtIyA saptamyartha iti // idAnanIM zayanavidhimadhikRtyAha mU. (442) se bhikkhU vA0 bahu saMtharittA abhikaMkhijjA bahuphAsue siJjAsaMthArae duruuhitte|sebhikkhuu0 bahu0 durUhamANe puvAmeva sasIsovariyaMkAyaM pAe yapamajjiya 2 tao saMjayAmeva bahu0 durUhittA tao saMjayAmeva bahu0 sijaa|| Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 383 zrutaskandhaH -2, cUDA-1, adhyayanaM-2, uddezaka:3 vR. se ityAdi spaSTam / idAnIM suptavidhimadhikRtyAha mU. (443) se bhikkhU vA0 bahu0 sayamANe no annamannassa hattheNa hatthaM pAeNa pAyaM kAeNa kAyaM AsAijA, se aNAsAyamANe tao saMjayAmeva bahu0 saijjA / se bhikkhU vA ussasamANe vAnIsAsamANe vA kAsamANe vA chIyamANe vA jaMbhAyamANe vA uDDoe vA vAyanisaggaM vA karemANe puvvAmeva AsayaM vA posayaM vA pANiNA paripehittA tao saMjayAmeva UsasijjA vA jAva vAyanisaggaMvA karejjA / / vR. nigadasiddham, iyamatra bhAvanA-svapadbhihastamAtravyavahitasaMstArakaiH svaptavyamiti / evaM suptasya nizvasitAdividhisUtramuttAnArthaM, navaram 'AyasaM vatti AsyaM 'posayaM vA' ityadhiSThAnamiti ||saamprtN sAmAnyena zayyAmaGgIkRtyAha mU.(444) se bhikkhU vA0 samA vegayA sijjA bhavijA visamA vegayA si0 pavAyA ve0 nivAyA ve0 sasarakkhA ve0 appasasarakkhAve0 sadaMsamasagAvegayA appadaMsamasagA0 saparisADA ve0 aparisADA0 sauvasaggA ve0 niruvasaggA ve0 tahappagArAhi sijAhiM saMvijamANAhiM paggahiyatarAgAM vihAraM viharijjA no kiMcivi gilAijA, evaM khalu0 jaM savvaTehiM sahie sayA jae ttibemi| vR. sukhonneyaM, yAvattathAprakArAsu vasatiSu vidyamAnAsu 'pragRhItatara'miti yaiva kAcidviSamasamAdhikA vasati saMpannA tAmeva samacitto'dhivaset-na tatra vyalIkAdikaM kuryAt, etattasya bhikSoH sAmagyaM yatsarvArtha sahitaH sadA yateteti // cUDA-1 adhyayanaM-2 uddezakaH3, samAptaH cUDA-1 adhyayanaM-2 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditAzIlAjhAcAryaviracitA dvItIya zrutaskandhasya dvItIyaadhyayanaTIkA parisamAptA adhyayana-3 IryA vR.uktaMdvItIyamadhyayanaM, sAmprataMtRtIyamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAdye'dhyayane dharmazarIraMparipAlanArthapiNDaH pratipAditaH, sacAvazyamaihikAmuSmikApAyarakSaNArthavasataubhoktavya iti dvitIye'dhyayane vasati pratipAditA, sAmprataM tayoranveSaNArthaM gamanaM vidheyaM, tacca yadA yathA vidheyaM yathA ca vidheyamityetatpratipAdyam, ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatra nikSepaniyuktanugame nAmanikSepaNArtha niyuktikRdAhani. [308] nAmaM 1 ThavaNAiriyA 2 davve 3 khitte 4 ya kAla 5 bhAve 6ya / eso khalu iriyAenikkhevo chavviho hoi|| vR. kaNThayaM / nAmasthApanekSuNNatvAdanAtya dravyeryApratipAdanArthamAhani. [309] davvairiyAo tivihA sacittAcittamIsagA ceva / khittaMmijaMmi khitte kAle kAlo jahiM hoi|| vR.tatra dravyeryA sacittAcittamizrabhedAtrividhA, IraNamIryA gamanamityartha, tatra sacittasya Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 AcArAGga sUtram 2/1/3/-/-[ni. 309] vAyupuruSAderdravyasya yadgamanaM sA sacittadravyeryA, evaM paramANvAdidravyasya gamanamacittadravyeryA, tathA mizradravyeryA rathAdigamanamiti, kSetreryA yasmin kSetre gamanaM kriyate IryA vA varNyate, evaM kAle'pi draSTavyeti / bhAveryApratipAdanAyAhani. [310] bhAvairiyAo duvihA caraNariyA ceva saMjamariyA y| samaNassa kahaM gamaNaM niddosaM hoi parisuddhaM // vR. bhAvaviSayeryA dvidhA-caraNeryA saMyameryA ca, tatra saMyameryA saptadazavidhasaMyamAnuSThAnaM, yadivA'saGakhyeyeSu saMyamasthAneSvekasmAtsaMyamasthAnAdaparaMsaMyamasthAnaMgacchataHsaMyameryA bhavati, caraNeryAtu abhra vabhramabhracara gatyarthA': carate velyuTcaraNaMtadrUperyAcaraNeryA, caraNaMgatirgamanamityartha, tacca zramaNasya kathaM' kena prakAreNa bhAvarUpa gamanaM nirdoSaMbhavati? iti||aahni. [311] AlaMbaNe ya kAle maggejayaNAi ceva parisuddhaM / bhaMgehiM solasavihaM jaMparisuddhaM pasatthaM tu|| vR. 'AlambanaM' pravacanasaGghagacchAcAryAdiprayojanaM 'kAlaH' sAdhUnAM viharaNayogyo'vasaraH 'mArga' janaiH payAM kSuNNaH panthAH 'yatanA' upayuktasyayugamAtraSTitvaM, tadevamAlambavakAlamArgayatanApadairekaikapadavyabhicArA ye bhaGgAstaiH SoDazavidhaM gamanaM bhavati // tasya ca yatparizuddhaM tadeva prazastaM bhavatIti darzayitumAhani. [312] caukAraNaparisuddhaM ahavAvi (hu) hojja kaarnnjjaae| AlaMbaNajayaNAe kAle magge yajaiyavvaM // vR.caturbhikAraNaiH sAdhorgamanaM parizuddhaM bhavati, tadyathA-Alambanena divA mArgeNa yatanayA gacchataiti, athavA'kAle'pi glAnAdyAlambanena yatanayA gacchataHzuddhameva gamanaM bhavati, evaMbhUte camArge sAdhunA ytitvymiti||uktonaamnisspnno nikSepaH, sAmpratamuddezArthAdhikAramadhikRtyAhani. [313] savvevi IriyavisohikAragA tahavi asthi u viseso| uddese uddese vucchAmi jahakkama kiMci // vR. 'sarve'pi trayo'pi yadyapIryAvizuddhikArakAstathA'pi pratyuddezakamasti vizeSaH, taM ca yathAkramaM kiJcidvakSyAma iti // yathApratijJAtamAhani. [314] paDhame uvAgamaNa niggamo ya addhANa nAvajayaNA y| biie ArUDha chalaNaM jaMghAsaMtAra pucchA y|| vR. prathamoddezake varSAkAladAvupAgamanaM-sthAnaM tathA nirgamazca zaratkAlAdau yathA bhavati tadatra pratipAdyamadhvani yatanAceti, dvitIyoddezake nAvAdAvArUDhasyaM chalanaM-prakSepaNaM vyAvaya'te, jaGghAsantAreca pAnIye yatanA, tathA nAnAprakAre ca prazne sAdhunAyadvidheyametacca prtipaadymiti|| ni. [315] taiyaMmi adAyaNayA appaDibaMdho yahoi uvahimi / vajeyavvaM ca sayA sNsaariyraaygihgmnnN|| vR. tRtIyoddezakeyadikazcidudakAdIni pRcchati, tasya jAnatA'pyadarzanatA vidheyetyayamadhi kAraH, tathopadhAvapratibandho vidheyaH, tadapaharaNe ca svajanarAjagRhagamanaM ca varjanIyaM, na ca teSAmAkhyeyamiti / / sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM, taccedam Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM - 3, uddezaka'1 -: cUDA-1 adhyayanaM 3 : uddezaka- 1 : mU. (445) abbhuvagae khalu vAsAvAse abhipavuTTe bahave pANA abhisaMbhUyA bahave bIyA ahuNAbhinnA aMtarA se maggA bahupANA bahubIyA jAva sasaMtANagA anabhikkaMtA paMthA no vinnAyA maggA sevaM naJcA no gAmANugAmaM dUijjijjA, tao saMjayAmeva vAsAvAsaM uvalliijjA / / vR. AbhimukhyenopagatAsu varSAsu abhipravRSTe ca payomuci, atra varSAkAlavRSTibhyAM catvAro bhaGgAH, tatra sAdhUnAM sAmAcAryevaiSA, yaduta niryAghAtenAprApta evASADhacaturmAsake tRNaphalakaDagalakabhasmamAtrakAdiparigrahaH, kimiti ?, yato jAtAyAM vRSTau bahavaH 'prANinaH ' indragopakabIyAvakagardabhakAdayaH 'abhisaMbhUtAH ' prAdurbhUtAH, tathA bahUni 'bIjAni' abhinavAGkuritAni / 385 antarAle ca mArgAstasya sAdhorgacchato bahuprANino bahubIjA yAvatsasantAnakA anabhikrAntAzca panthAnaH, ata eva tRNAkulatvAnna vijJAtAH mArgA, sa- sAdhurevaM jJAtvA na grAmAdgrAmAntaraM yAyAt, tataH saMyata eva varSAsu yathA'vasaraprAptAyAM vasatAvupalIyeta-varSAkAlaM kuryAditi / etadapavAdArthamAha mU. (446 ) se bhikkhU0 sejjaM gAmaM vA jAva rAyahANiM vA imaMsi khalu gAmaMsi vA jAva rAya0 no mahaI vihArabhUmi no mahaI viyAra bhUmI no sulabhe gAmaM vA jAva rAyahANiM vA imaMsi khalu gAmaMsi vA jAva rAya0 no mahaI vihArabhUmI no mahaI viyArabhUmI no sulabhe pIDhaphalagasijjAsaMthArage no sulabhe phAsue uMche ahesaNije jattha bahave samaNa0 vaNImagA uvAgayA uvAgamissaMti ya accAinnA vittI no pannassa nikkhamaNe jAva ciMtAe, sevaM naJcA tahappagAraM gAmaM vA nagaraM vA jAva rAyahANi vA no vAsAvAsaM uvalliijjA / se bhi0 se jaM0 gAmaM vA jAva rAya0 imaMsi khalu gAmaMsi vA jAva mahaI vihArabhUmI mahaI viyAra0 sulabhe jattha pIDha 4 sulabhe phA0 no jattha bahave samaNa uvAgamissaMti vA appAinnA vittI jAva rAyahANiM vA tao saMjayAmeva vAsAvAsaM uvaliijjA / / vR. sa bhikSuryatpunarevaM rAjadhAnyAdikaM jAnIyAt, tadyathA-asmin grAme yAvad rAjadhAnyAM vA na vidyate mahatI 'vihArabhUmi' svAdhyAyabhUmi, tathA 'vicArabhUmi' bahirgamanabhUmi, tathA naivAtra sulabhAni pIThaphalahakazayyAsaMstArakAdIni, tathA na sulabhaH prAsukaH piNDapAtaH, 'uMche' tti eSaNIyaH, etadeva darzayati 'ahesaNIjje'tti yathA'sAvudramAdidoSarahita eSaNIyo bhavati tathAbhUto durlabha iti, yatra grAmanagarAdau bahavaH zramaNabrAhmaNakRpaNavaNImagAdaya upAgatA apare copAgamiSyanti, evaM ca tatrAtyAkIrNAvRtti, varttanaM-vRtti, sAca bhikSATanasvAdhyAyadhyAnabahirgamanakAryeSu janasaGkulatvAdAkIrNA bhavati, tatazca na prAjJasya tatra niSkramaNapravezau yAvaccintanAdikAH kriyA nirupadravAH saMbhavanti, sa sAdhurevaM jJAtvA na tatra varSAkAlaM vidadhyAditi / evaM ca vyatyayasUtramapi vyatyayena neyamiti / / sAmprataM gate'pi varSAkAle yadA yathA ca gantavyaM tadadhikRtyAha mU. (447) aha puNevaM jANijjA - cattAri mAsA vAsAvAsANaM vIikkaMtA hemaMtANa ya paMcadasarAyakappe parivusie, aMtarA se magge bahupANA jAva sasaMtANagA no jattha bahave jAva uvAgamissaMti, sevaM naJcA no gAmANugAmaM dUijjijjA / 125 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 AcArAGga sUtram 2/1/3/1/447 aha puNevaMjANijjA cattArimAsA0 kappeparivusie, aMtarAsemaggeappaMDAjAva sasaMtANagA vahave jattha samaNa0 uvAgamissaMti, sevaM naJcA tao saMjayAmeva0 dUijijja / / vR athaivaM jAnIyAd yathA catvAro'pi mAsAH prAvRTkAlasambandhino'tikrAntAH, kArtikacAturmAsikamatikrAntamityartha, tatrotsargatoyadina vRSTistataHpratipadyevAnyatra gatvApAraNakaM vidheyam, atha vRSTistato hemantasya paJcasu dazasuvA dineSu 'paryuSiteSu' gateSugamanaM vidheyaM / tatrApi yadyantarAle panthAnaH sANDA yAvatsasantAnakA bhaveyurna ca tatra bahavaH zramaNabrAhmaNAdayaH samAgatAH samAgamiSyanti vA tataH samastameva mArgaziraM yAvattatraivastheyaM, tata UdhrvaM yathA tathA'stu na stheyamiti / evametAdviparyayasUtramapyuktArtham / idAnIM mArgayatanAmadhikRtyAha mU. (448) se bhikkhU vA0 gAmANugAmaM dUijamANe purao jugamAyAe pehamANe daLUNa tase pANe udgha8 pAdaM rIijjA sAhaTu pAyaM rIijjA vitiricchaM vA kaTTha pAyaM rIijA, sai parakkame saMjayAmeva parikkamijjA no ujjuyaMgacchijjA, tao saMjayAmeva gAmANugAma dUijijjA / se bhikkhU vA0 gAmA0 dUijjamANe aMtarA se pANANi vA bI0 hari0 udae vA maTTiAvA aviddhatthe sai parakkame jAva no ujjuyaMgacchijjA, tao saMjayA0 gAmA0 duuijijjaa| vR. sa bhikSuryAvad grAmAntaraM gacchan 'purataH' agrataH 'yugamAtraM' caturhastapramANaM zakaToddhisaMsthitaMbhUbhAgaMpazyan gacchet, tatraca pathi dRSTvA trasAnprANinaH' pataGgAdIn uddhaTutti pAdamudhdhttyAgratalena pAdapAtapradezaMvA'tikramya gacchet, evaM saMhRtya-zarIrAbhimukhamAkSipya pAdaM vivakSitapAdapAtapradezAdArata eva vinyasya utkSipya vA'grabhAgaM pArNikayA gacchet, tathA tirazcInaM vA pAdaM kRtvA gacchet, ayaM cAnyamArgAbhAve vidhi, sati tvanyasmin parAkrame-gamanAmArge saMyataH saMstenaiva 'parAkramet' gaccet na RjunetyevaM grAmAntaraM gacchet srvopsNhaaro'ymiti| se ityAdi, uttAnArtham ||api ca mU. (449) se bhikkhU vA0 gAma0 dUijjamANe aMtarA se virUvarUvANi pacciMtigANi dasugAyayANi milakkhUNi aNAyariyANi dusannapANi duppannavaNijjANi akAlapaDibohINi akAlaparibhoINi sai lADhe vihArAe saMtharamANehiM jANavaehiM no vihAkhaDiyAe pavajijjA gamaNAe, kevalI bUyA AyANameyaM, teNaM bAlA ayaM teNe ayaM uvacarae ayaM tato Agaettika? taMbhikkhaM akkosijja vA jAva uddavija vA vatthaM pa0 kaM0 pAya0 acchidijja vA bhiMdijja vA avaharija vA parivija vA, aha bhikkhUNaM pu0 jaMtahappagArAiM virU0 paJcaMtiyANi dassugA0 jAva vihAravattiyAe no pavaJjija vA gamaNAe tao saMjathA gA0 dU0 // vR. sa bhikSuAmAntaraM gacchan yatpunarevaM jAnayAt, tadyathA-'antarA' grAmAntarAle 'virUparUpANi' nAnAprakArANi prAtyantikAni dasyUnAM-caurANAmAyatanAni-sthAnAni 'milakkhUNi'tti barbarazavarapulindrAdimlecchapradhAnAni 'anAryANi' arddhaSaDvizajanapadabAhyAni 'duHsajjJApyAni duHkhenAryasajjJAjJApyante, tathA 'duSprajJApyAni' duHkhena dharmasajjJopadezenAnAryasaGkalpAnivartayante akAlapratibodhIni' na teSAMkazcidaparyaTanakAlo'sti, arddharAtrAdAvapi mRgayAdau gamanasambhavAt, tathA'kAlabhojInyapIti, satyanyasmin grAmAdike vihAre vidyamAneSu . Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 387 zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM-3, uddezaka: cAnyeSvAryajanapadeSu na teSu mlecchasthAneSu vihariSyAmIti gamanaM na pratipadyeta, kimiti? yataH kevalI brUyAtkarmopAdAnametat, saMyamAtmavirAdhanAtaH, tatrAtmavirAdhane saMyamavirAdhanA'pisaMbhavatItyAtmavirAdhanAM darzayati-'te' mlecchAH 'Nam' iti vAkyAlaGkAre evamUcuH tadyathA-ayaM stenaH, ayamupacarakaH-caro'yaM tasmAdasmacchatrugrAmAdAgata itikRtvA vAcA''krozayeyuH, tathA daNDenatADayeyuHyAvajjIvitAdvayaparopayeyuH, tathA vastrAdi 'AcchindhuH' apahareyuH, tatastaM sAdhuM nirdhATayeyuriti / atha sAdhUnAM pUrvopadiSTameta pratijJAdikaM yattathAbhUteSu mlecchasthAneSu gamanArthaM na pratipadyate, tatastAni pariharan saMyata eva grAmAntaraM gacchediti // tathA mU. (450) se bhikkhU0 dUijjamANe aMtarA se arAyANi vA gaNarAyANi vA juvarAyANi vA dorajjANivA verajjANivA viruddharajjANivA sailADhevihArAe saMtha0 jaNa0 no vihAravaDiyAe0 kevalI bUyA AyANameyaM, teNa vAlA taM ceva jAva gamaNAe tao sa0. gA0 duu0|| vR. kaNThayaM, navaram 'arAjAni' yatra rAjAmRtaH 'yuvarAjAni' yatra nAdyApi rAjyAbhiSeko bhavatIti // kiJca mU. (451) se bhikkhU vA gA0 dUijjamANe aMtarA se vihaM siyA, se jaMpuNa vihaM jANijjA egAheNa vA duAheNa vA tiAheNa vA cauAheNa vA paMcAheNa vA pAuNija vA no pAuNijja vA tahappagAraM vihaM anegAhagamaNizaM sai lADhe jAva gamaNAe, kevalI bUyA AyANameyaM, aMtarA se vAse siyA pANesu vA paNaesu vA bIesu vA hari0 uda0 maTTiyAe vA aviddhatthAe, aha bhikkhU jaMtaha0 anegAha0 jAva no pava0, tao saM0 gA0 dU0 // vR. sa bhikSuAmAntaraM gacchan yatpunarevaM jAnIyAt 'antarA' grAmAntarAle mama gacchataH 'vihaMti anekAhagamanIyaH panthAH 'syAt' bhavet, tamevaMbhUtamadhvAnaMjJAtvA satyanyasmin vihArasthAne na tatra gamanAya matiM vidadhyAditi, zeSaM sugam / / sAmprataM naugamanavidhimadhikRtyAha mU. (452) se bhi0 gAmA0 dUijjijjA0 aMtarA se nAvAsaMtArime udae siyA, se jaM puNa nAvaM jANijjA asaMjae abhikkhupaDiyAe kiNijja vA pAmizceja vA nAvAe vA nAvaM pariNAma kaTTha thalAo vA nAvaM jalaMsi ogAhijjA jalAo vA nAvaM thalaMsi ukkasijjA puNNaM vA nAvaM usiMcijjA sannaM vA nAvaM uppIlAvijjA tahappagAraM nAvaM uDDagAmiNi vA ahe gA0 tiriyagAmi0 paraMjoyaNamerAe addhajoyaNamerAe appatare vA bhujatare vA no dUrUhijjA gmnnaae| se bhikkhU vA0 puvvAmeva tiricchasaMpAimaM nAvaM jANijjA, jANittA se tamAyAe egaMtamavakkamijjA 2 bhaNDagaM paDilehijjA 2 egao bhoyaNamaMDagaM karijA 2 sasIsovariyaM kArya pAe pamajijjA sAgAraM bhattaM paJcakkhAijA, egaM pAyaM jale kiccA egaM pAyaM thale kizcAtao saM0 nAvaM dUrUhijjA / vR. sa bhikSuAmAntarAle yadi nausaMtAryamudakaM jAnIyAt, nAvaM caivaMbhUtAM vijAnIyAt, tadyathA-'asaMyataH' gRhastho bhikSupratijJayAnAvaMkrINIyAt, anyasmAducchinnAvAgRhNIyAta, parivartanAM vA kuryAt, evaM sthalAdyAnayanAdikriyopetAM nAvaM jJAtvA nAruhediti, zeSaM sugamam / idAnIM kAraNajAte nAvArohaNavidhimAha-sugamam ||tthaa mU. (453) se bhikkhU vA0 nAvaM durUhamANe no nAvAo purao durUhijA no nAvAo Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 AcArAGga sUtram 2/1/3/1/453 maggaodurUhijA nonAvAomajjhao durUhijjA no bAhAo pagijjhiya ra aMguliyAe uddisiya 2 oNamiya 2 unnamiya 2 nijjhAijA / seNaM paro nAvAgao nAvAgayaM vaijjA-AusaMto! samA eyaMtAturmanAvaM ukkasAhijA vA vukkasAhi vA khivAhi vA rajjUyAe vA gahAya AkAsAhi, no se taMparinnaM parijANijjA, tusiNIo uvehijjA / seNaM paro nAvAgao nAvAga0 vai0-AusaM0 no saMcAesi tumaM nAvaM ukkasittae vA 3 rajjUyAe vA gahAya Akasittae vA Ahara eyaM nAvAe rajjUyaM sayaMcevaNaM vayaM nAvaM ukkasissAmo vA jAva rajjUe vA gahAya AkasissAmo, no se taM pa0 tusi0| se NaM pa0 AusaM eaMtA tumaM nAvaM AlitteNa vA pIDhaeNa vA vaMseNa vA balaeNa vA avalueNa vA vAhehi, no se taMpa0 tusi0| se NaM paro0 eyaMtA tumaM nAvAe udayaM hatyeNa vA pAeNa vA matteNa vA paDiggaheNa vA nAvAussiMcaNeNa vA ussiMcAhi, no se taM0 seNaM paro0 samaNA! eyaM tuma nAvAe uttiMgaM hattheNa vA pAeNa vA bAhuNA vA UruNA vA udareNa vA sIseNa vA kAeNa vA ussiMcaNeNa vA celeNa vA maTTiyAe vA kusapattaeNa vA kudieNa vA pihehi, no se tN0| se bhikkhU vA 2 nAvAe uttiMgeNa udayaM savamANaM pehAe uvaruvari nAvaM kajjalAvemANiM pehAe no paraM uvasaMkamittu evaM bUyA-AusaMto! gAhAvai eyaMte nAvAe udayaMuttiMgeNa Asavai uvaruvari nAvA vA kajjalAvei, eyappagAraM maNaM vA vAyaM vA no purao kaTu viharijA appussue abahillese egaMtagaeNa appANaM viusejjA samAhIe, tao saM0 nAvAsaMtArime vyaudae AhAriyaM rIijjA, eyaM khalu sayA jaijjAsi ttibemi|| vR. spaSTaM, navaraM nonAvo'grabhAgamAruhet niryAmakopadravasambhavAt, nAvArohiNAM vA purato nArohet, pavartanAdhikaraNasambhavAt, tatrasthazca nauvyApAraM nApareNa coditaH kuryAt, nApyanyaM kArayediti / 'uttiMga'ti randhra 'kanjalAvemANaM'ti plAvyamAnam 'appussue'tti avimanaskaH zarIropakaraNAdau mUrchAmakurvan tasmiMzcodake nAvaM gacchan 'ahAriya' miti yathA''ryaM bhavati tathA gacched, viziSTAdhyavasAyo yAyAdityartha, etattasya bhikSoH sAmagyamiti // cUDA-1 adhyayanaM-3 uddezakaH-1 samAptaH - ghUDA-1 adhyayana-3 uddezakaH-2:uktaH prathamoddezako'dhunA dvitIyaH samArabhyate, asyacAyamabhisambandhaH-ihAnantaroddezake nAvivyavasthitasya vidhirabhihitastadihApisa evAbhidhIyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram mU. (454) seNaM paro nAvA0 AusaMto! samaNA eyaMtA tuMuttagaMvA jAva cammacheyaNagaM vA giNhAhi, eyANi tumaM virUvarUvANi satthajAyANi dhArehi, eyaMtA tumaMdAragaMvA panjehi, no setN0|| vR. saH 'paraH' gRhasthAdinAvi vyavasthitastatsthameva sAdhumeva brUyAt, tadyathA-AyuSman ! zramaNa ! etanmadIyaM tAvacchatrakAdi gRhANa, tathaitAni 'zastrajAtAni' AyudhavizeSAn dhAraya, tathA dArakAdhudakaM pAyaya, ityetAM parijJAM' prArthanAM parasya na shrRnnuyaaditi|| Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM - 3, uddezaka : 2 389 tadakaraNe ca paraH pradviSTaH san yadi nAvaH prakSipettatra yatkarttavyaM tadAha mU. (455) se NaM paro nAvAgae nAvAgayaM vaejjA AusaMto ! esa NaM samaNe nAvAe bhaMDabhArie bhavai, se NaM bAhAe gahAya nAvAo udagaMsi pakkhivijjA, eyappagAraM nigghosaM succA nisamma seya cIvaradhArI siyA khippAmeva cIvarANi uvveDhijja vA niveDhijz2a vA upaphesaM vA karijjA, aha0 abhikaMtakUrakammA khalu vAlA bAhAhiM gahAya nA0 pakkhivijjA se puvvAmeva vaijjA AusaMto ! gAhAvaI mA metto bAhAe gahAya nAvAo udagaMsi pakkhivaha, sayaM ceva NaM ahaM nAvAo udagaMsi ogAhissAmi, se nevaM vayaMtaM paro sahasA balasA bAhAhiM ga0 pakkhivijjA taM no sumaNe siyA no dummaNe siyA no uccAvayaM maNaM niyaMchijjA no tesiM bAlANaM ghAyAe vahAe samuTThijjA, appussue jAva samAhIe tao saM0 udagaMsi pavijjA // vR. sa paraH 'Nam" iti vAkyAlaGkAre naugatastatsthaM sAdhumuddizyAparamevaM brUyAt, tadyathAAyuSman! ayamatra zramaNo bhANDavannizceSTatvAd guru bhANDena vopakaraNena guru, tadenaM ca bAhugrAhaM nAva udake prakSipata yUyamityevaMprakAraM zabdaM zrutvA tathA'nyato vA kutazcit 'nizamya' avagamya / 'saH' sAdhurgacchagato nirgato vA tena ca cIvaradhAriNaitadvidheyaM kSiprameva cIvarANyasArANi gurutvAnnirvAhitumazakyAni ca 'udveSTayet' pRthak kuryAt, tadviparItAni tu 'nirveSTayet' subaddhAni kuryAt, tathA 'upphesaM vA kujja' tti ziroveSTanaM vA kuryAd yena saMvRtopakaraNo nirvAkulatvAtsukhenaiva jalaM tarati, tAMzcadharmadezanayA'nukUlayet, atha punarevaM jAnIyAdityAdi kaNThyamiti // sAmpratamudakaM plavamAnasya vidhimAha mU. (456 ) se bhikkhU vA0 udagaMsi pavamANe no hattheNa hatthaM pAeNa pAyaM kAraNa kArya AsAijjA, se anAsAyaNAe anAsAyamANe tao saM0 udagaMsi pavijjA / se bhikkhU vA0 udagaMsi pavamANe no ummugganimuggiyaM karijjA, mAmeyaM udagaM kannesu vA acchIsu vA nakkasi vA muhaMsi vA pariyAvajjijjA, tao0 saMjayAmeva udagaMsi pavijjA sebhikkhU vA udagaMsi pavamANe dubbaliyaM pAuNijjA khippAmeva uvahiM vigiMcijja vA visohijja vA, no ceva NaM sAijjijjA, aha pu0 pArae siyA udagAo tIraM pAuNittae, tao saMjayAmeva udaulleNa vA sasiniddheNa vA kAeNa udagatIre ciTThijjA / se bhikkhU vA0 udaullaM vA 2 kAyaM no AmajjijjA vA no pamajjijjA vA saMlihijjA vA nillihijjA vA uvvalijjA vA uvvaTTijjA vA AyAvijja vA payA aha pu vigaodao me kAe chinnasiNehe kAe tahappagAraM kAyaM Amajjijja vA payAvijja vA tao saM0 gAmA0 dUijjijjA / vR. sa bhikSurudake plavamAno hastAdikaM hastAdinA 'nAsAdayet' na saMspRzed, apkAyAdisaMrakSaNArthamiti bhAvaH, tatastathA kurvan saMyata evodakaM plavediti / / tathA sa bhikSurudake plavamAno majjanonmajjane no vidadhyAditi ( zeSaM) sugamamiti / kiJca sa bhikSurudake plavamAnaH 'daurbalyaM' zramaM prApnuyAt tataH kSipramevopadhiM tyajet taddezaM vA vizodhayettyajediti, naivopadhAvAsakto bhavet / atha punarevaM jAnIyAt 'pArae sia'tti samartho'hamasmi sopadhirevodakapAragamanAya tatastasmAdudakAduttIrNa san saMyata evodakAryeNa galabindunA kAyena sasnigdhena vodakatIre tiSThet, tatra ceryApathikAM ca pratikrAmet / / na caitatkuryAdityAha-spaSTaM, Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 AcArAGga sUtram 2/1/3/2/456 navaramatreyaM sAmAcArI-yadudakAI vastraM tatsvata eva yAvanniSpragalaM bhavati tAvadudakatIra evastheyam, atha caurAdibhayAdgamanaM syAttataH pralambamAna kAyenAspRzatA neyamiti // tathA mU. (457) se bhikkhU vA gAmANugAmaMdUijjamANe no parehi siddhiM parijaviya 2 gAmA0 dUi0, tao0 saM0 gAmA0 dUi0 // vR. kaNThayaM, navaraM 'parijaviyara'tti paraiH sArdhaM bhRzamullApaM kurvanna gacchediti / idAnIM jaGghAsaMtaraNavidhimAha mU. (458) se bhikkhU vA gAmA0 dU0 aMtarA se jaMghAsaMtArime udage siyA, se puvvAmeva sasIsovariyaM kAyaM pAe ya pamajijjA 2 egaM pAyaM jale kiJcA egaM pAyaM thale kiccA tao saM. udagaMsi AhAriyaM riiejjaa| sebhi0 AhAriyaMrIyamANeno hattheNahatjAvaanAsAyamANetaosaMjayAmevajaMdhAsaMtArime udae ahAriyaM riiejaa| sebhikkhUvA0 jaMghAsaMtArime udaeahAriyaMrIyamANenosAyAvaDiyAeno paridAhapaDiyAe mahaimahAlayaMsi udayasi kAyaMviusijjA, tao saMjayAmevajaMghAsaMtArime udae ahAriyaMrIejjA, aha puNa evaM jANijjA pArae siyA udagAo tIraM pAuNittae, tao saMjayAmeva udaulleNa vA 2 kAeNa dagatIrae citttthijjaa| se bhi0 udaullaM vA kAyaMsasi0 kAyaM noAmaJjija vA no0 aha pu0 vigaodae mekAe chinnasiNehe tahappagAraM kAyaM Amajijja vA0 payAvija vA tao saM0 gAmA0 duui0|| vR. 'tasya' bhikSoAmAntaraMgacchato yadA antarAlejAnudanAdikamudakaMsyAttataUdhrvaMkAyaM mukhavastrikayA adhaHkAyaM ca rajoharaNena pramRjyodakaM pravizet, praviSTazca pAdamekaM jale kRtvA'paramutkSipan gacchet, najalamAloDayatA gantavyamityartha, 'ahAriyaM rIejja'tti yathA Rju bhavati tathA gacchennArdavitaMrda vikAraM vA kurvan gcchediti| sa bhikSuryathA''ryameva gacchan mahatyudake mahAzraye vakSaHsthalAdipramANe jaGghAtaraNIye nadIhadAdau pUrvavidhinaiva kAryapravezayet, praviSTazca yadhupakaraNaM nirvAhayitumasamarthastataH sarvamasAraM vA parityajet, athaivaM jAnIyAcchakto'haM pAragamanAya tatastathAbhUta eva gacchet, uttIrNazca kAyotsargAdi puurvvtkuryaaditi| AmarjanapramArjanAdisUtra pUrvavannaiyamiti / sAmpratamudakottIrNasya gamanavidhimAha mU. (459) se bhikkhU va0 gAmA0 dUijjamANe no maTTiyAgaehiM pAehiM hariyANi chiMdiya 2 vikuJjiya 2 viphAliya 2 ummaggeNa hariyavahAe gacchijjA, jameyaM pAehiM maTTiyayaM khippAmeva hariyANi avaharaMtu, mAiTThANaM saMphAse, no evaM karijjA, se puvvAmeva appahariyaM maggaMpaDilehijjA tao0 saM0 gaamaa0| se bhikkhU vA 2 gAmANugAmaM dUijjamANe aMtarA se vappANi vA pha0 pA0 to0 a0 aggalapAsagANi vA gaDDAo vA darIo vA sai parakkame saMjayAmeva parikkamijjA no ujju0, kavalI0, se tattha parakkamamANe payalijja vA 2, se tattha payalamANe vA 2 rukkhANi vA gucchANi vA gummANi vA layAo vA vallIo vA taNANi vA gahaNANi vA hariyANi vA avalaMbiya 2 Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM 3, uddezaka : 2 - 391 uttarijjA, je tattha pADipahiyA uvAgacchaMti te pANI jAijjA 2, tao saM0 avalaMbiya 2 uttarijA tao sa0 gAmA0 dU0 / se bhikkhU vA0 gA0 dUijamANe aMtarA se avasANi vA sagaDANi vA rahANi vA saccakkANi vA paracakkANi vA se NaM vA virUvarUvaM saMniruddhaM pehAe sai parakkame saM0 no u0, se NaM paro seNAgao vaijjA AusaMto ! esa NaM samaNe seNAe abhinivAriyaM karei, se NaM bAhAe gahAya Agasaha, se NaM paro bAhAhiM gahAya AgasijjA, taM no sumaNe siyA jAva samAhIe tao saM0 gAmA0 dU0 // vR. sabhikSurudakAduttIrNa san kardamAvilapAdaH san (no) haritAni bhRzaM chittvA tathA vikubjAni kRtvA evaM bhRzaM pATayitvonmArgeNa haritavadhAya gacched-yathainAM pAdamRttikAM haritAnyapanayeyurityevaM mAtRsthAnaM saMspRzet, na caitatkuryAccheSaM sugamatiti / sa bhikSurgrAmAntarAle yadi vaprAdikaM pazyettataH satyanyasmin saGkrama tena R junA pathA na gacched, yatastatra garttAdau nipatan sacitta vRkSAdikamavalambeta, taccAyuktam, atha kAraNikastenaiva gacchet, kathaJcitpatitazca gacchagato vallyAdikamapyavalambya prAtipathikaM hastaM vA yAcitvA saMyata eva gacchediti / kiJca-sa bhikSuryadi grAmAntarAle 'yavasaM' godhUmAdidhAnyaM zakaTaskandhAvAranivezAdikaM vA bhavet tatra bahvapAyasambhavAttanmadhyena satyaparasmin parAkrame na gacchet, zeSaM sugamamiti / / mU. (460) se bhikkhU vA0 gAmA0 dUijamANe aMtarA se pADivahiyA uvAgacchijjA, teNaM pADivAhiyA evaM vaijjA Au0 samaNA ! kevaie esa gAme vA jAva rAyahANI vA kevaIyA ittha AsA hatthI gAmapiMDolagA maNussA parivasaMti ! se bahumate bahuude bahujaNe bahujavase se appabhatte appudae appajaNe appajavase ?, eyappagArANi pasiNANi puchijjA, eyappa0 puTTho vA apuTTho vA no vAgarijjA, evaM khalu0 jaM savvaTTehiM0 // vR. 'se' tasya bhikSorapAntarAle gacchataH 'prAtipathikAH' saMmukhAH pathikA bhaveyuH, te caivaM vadeyuryathA''yuSman ! zramaNa ! kimbhUto'yaM grAmaH ? ityAdi pRSTo na teSAmAcakSIta, nApi tAn pRcchediti piNDArtha, etattasya bhikSoH sAmagryam / cUDA-1 adhyayanaM-2 uddezaka-2 samAptaH cUDA-1 adhyayanaM -3 uddezakaH-3 vR. ukto dvitIyoddezakaH sAmprataM tRtIyaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaraM gamanavidhipratipAditaH, ihApi sa eva pratipAdyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram mU. (461) se bhikkhU vA gAmA0 dUijjramANe aMtarA se vappANi vA jAva darIo vA jAva kUDAgArANi vA pAsAyANi vA nUmagihANi vA rukkhagihANi vA pavvayagi0 rUkkhaM vA ceiyakaDaM thUbhaM vA ceiyakaDaM AesaNANi vA jAva bhavaNagihANi vA no bAhAo pagijjhiya 2 aMguliAe uddisiya 2 oNamiya 2 unnamiya 2 nijjhAijjA, tao saM0 gAmA0 // se bhikkhU vA0 gAmA0 dU0 mANe aMtarA se kacchANi vA daviyANi vA nUmANi vA valayANi Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 AcArAGga sUtram 2/1/3/3/461 vA gahaNANi vA gahaNaviduggANi vaNANi vA vaNavi0 pavvayANi vA pavvayadi0 agaDANi vA talAgANivA dahANi vAnaIyo vA vAvIo vA puskhariNIovAdIhiyAo vAguMjAliyAovA sarANi vA sarapaMtiyANi vA sarasarapaMtiyANi vA no vAhAo pagijjhiya 2 jAva nijjhAijA, kevalI0, je tattha migA vA pasU vApaMkhI vA sarIsivA vAsIhA vA jalacarA vA thalacarA vA khaharA vA sattA te uttasijja vA vittasijja vA vADaM vA saraNaM vA kaMkhijA, cAritti me ayaM samaNe, aha bhikkhU NaM pu0 jaM no bAhAo pagijjhiya 2 nijjhAijjA, tao saMjayAmeva AyariuvajjhAehiM saddhiM gAmANugAmaM dUijijjA // vR. sa bhikSurdAmAdyAmAntaraM gacchan yadyantarAle etatpazyet, tadyathA-parikhAH prAkArAn 'kUTAgArAn' parvatopari gRhANi, 'nUmagRhANi' bhImIgRhANi, vRkSapradhAnAni tadupari vA gRhANi vRkSagRhANi, parvatagRhANi-parvataguhAH, 'rukkhaM vA ceiakaDaM'ti vRkSasyAdho vyantarAdisthalakaM 'stUpaM vA' vyantarAdikRtaM, tadevamAdikaM sAdhunA bhRzaM bAhuM pragRhya' utkSipya tathA'GgulIH prasArya tathA kAyamavanamyonnamya vA na darzanIyaM nApyavalokanIyaM, doSAzcAtra dagdhamuSitAdau sAdhurAza yetAjitendriyovAsaMbhAvyeta tatsthaH pakSigaNo vA saMtrAsaMgacchet, etaddoSabhayAtsaMyata eva 'dUyet' gacchediti ||tthaa-s bhikSuAmAntaraM gacchet, tasya ca gacchato yadyetAni bhaveyuH, tdythaa| 'kacchAH' nadyAsannanimnapradezAmUlakavAluGkAdivATikAvA 'daviyANi tiaTavyAMghAsArthaM rAjakulAvaruddhabhUmayaH 'nimnAni' gartAdIni 'valayAni' nadyAdiveSTitabhUmibhAgAH 'gahanaM' nirjalapradezo'raNyakSetraM vA 'gujAlikAH'dIrghA gambhIrAH kuTilAH zlakSNAH jalAzayAH 'saraHpaGkatayaH' pratItAH 'saraHsaraHpaGkatayaH' parasparasaMlagnAni bahUnisarAMsIti, evamAdIni bAhyAdinAnapradarzayed avalokayedvA, yataH kevalI brUyAtkarmopAdAnametat, kimiti ?, yato ye tatsthAH pakSimRgasarIsRpAdayaste trAsaM gaccheyuH, tadAvAsitAnAM vA sAdhuviSayA''zaGkA samutpadyeta, atha sAdhUnAM pUrvopadiSTametapratijJAdikaM yattathA na kuryAt, AcAryopAdhyAyAdibhizca gItArthe saha viharediti sAmpratamAcAryAdinA saha gacchataH sAdhorvidhimAha mU. (462) se bhikkhU vA 2 AyariuvajjhA0 gAmA0 no AyariyauvajjhAyassa hatyeNa vA hatthaM jAva aNAsAyamANe tao saMjayAmeva Ayariu0 saddhiM jAva dUijijjA / / se bhikkhU vA Aya0 saddhiM dUijjamANe aMtarA se pADivahiyA uvAgacchijjA, teNaM pA0evaM vaijA-AusaMto! samaNA! ke tubhe? kao vA eha ? kahiM vA gacchihiha ?, je tattha Ayarie vA uvajjhAe vA se bhAsijja vA viyAgarijja vA, AyariuvajjhAyassa bhAsamANassa vA viyAgaremANassa vA no aMtarA bhAsaM karijjA, tao0 saM0 ahArAINie vA0 dUijijjA / se bhikkhU vA ahArAiNiyaMgAmA0 dU0 no rAINiyassa hattheNa hatthaM jAva aNAsAyamANe tao saM0 ahArAiNiyaM gAmA0 dU0 / se bhikkhU vA 2 ahArAiNiaMgAmANugAmaMdUijjamANeaMtarAse pADivahiyA uvAgacchijjA, teNaM pADipahiyA evaM vaijjA-AusaMto! samaNA ! ke tubhe?, je tattha savvarAiNie se bhAsijja vA vAgarija vA, rAiNiyassa bhAsamANassa vA viyAgaremANassa vA no aMtarA bhAsaM bhAsijjA, Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM - 3, uddezaka: 3 tao saMjayAmeva ahArAiNiyAe gAmANugAmaM dUijjijjA | vR. bhikSurAcAryAdibhi sahaga cchaMstAvanmAtrAyAM bhUmau sthito gacched yathA hastAdisaMsparzo nabhavatIti / / tathA sa bhikSurAcAryAdibhi sArddha gacchan prAtipathikena pRSTaH san AcAryAdInatikramya nottaraM dadyAt, nApyAcAryAdau jalpatyantarabhASAM kuryAt, gacchaMzca saMyata eva yugamAtrayA ddaSTayA yathAratnAdhikaM gacchediti tAtparyArtha // 393 evamuttarasUtradvayamapyAcAryopAdhyAyairivApareNApi ratnAdhikena sAdhunA saha gacchatA hastAdisaGghaTTo'ntarabhASA ca varjanIyeti draSTavyamiti / / kiJca mU. (663) se bhikkhU vA0 dUijjramANe aMtarA se pADivahiyA uvAgacchijjA, te NaM pA0 evaM vaijjA Au0 sa0 ! aviyAI itto paDivahe pAsaha, taM0- maNussaM vA goNaM vA mahisaM vA pasuM vA pakkhi vA sirIsivaM vA jalayaraM vA se Aikkhaha daMseha, taM no AikkhijA no daMsijjA, no tassa taM parinnaM parijANijjA, tusiNIe uvehijjA, jANaM vA no jANaMti vaijjA, tao saM0 gAmA0 dU0 / se bhikkhU vA0 gA0 dU0 aMtarA se pADi0 uvA0, te NaM pA0 evaM vaijjA Au0 sa0 ! aviyAiM itto paDivahe pAsaha udagapasUyANi kaMdANi vA mUlANi vA tayA pattA pupphA phalA bIyA hariyA udagaM vA saMnihiyaM agaNiM vA saMnikhittaM se Aikkhaha jAva dUijjijjA / / se bhikkhU vA0 gAmA0 dUijamANe aMtarA se pADi0 uvA0, te NaM pADi0 vaM Au0 sa0 aviyAiM itto paDivahe pAsaha javasANi vA jAva se NaM vA virUvarUvaM saMniviTTaM se Aikkhaha jAva dUijjijjA / / se bhikkhu vA0 gAmA0 dUijamANe aMtarA pA0 jAva Au0 sa0 kevaie itto gAme vA jAva rAyahANi vA se Aikkhaha jAva dUijjijjA / / se bhikkhU vA 2 gAmANugAmaM dUijejA, aMtarA se pADipahiyA AusaMto samaNA ! kevaie itto gAmassa nagarassa vA jAva rAyahANIe vA magge se Aikkhaha, taheva jAva dUijjijjA / / vR. 'se' tasya bhikSorgacchataH prAtipathikaH kazcitsaMmukhIna etadbrUyAt, tadyathA-AyuSman ! zramaNa ! apica kiM bhavatA pathyAgacchatA kazcinmanuSyAdirupalabdhaH ?, taM caivaM pRcchantaM tUSNIbhAvenopekSeta, yadivA jAnannapi nAhaM jAnAmItyevaM vadediti // api ca-sa bhikSurgrAmAntaraM gacchan kenacitsaMmukhInena prAtipathikena pRSTaH san udakaprasUtaM kandamUlAdi naivAcakSIta, jAnannapi naiva jAnAmIti vA brUyAditi // evaM yavasAsanAdisUtramapi neyamiti // tathA kiyaddUre grAmAdipraznasUtramapi neyamiti / evaM kiyAn panthA ? ityetadapIti / kiJca mU. (464) se bhikkhU0 gA0 dU0 aMtarA se goNaM viyAlaM paDivahe pehAe jAva cittacillaDaM viyAlaM pa0 pehAe no tesiM bhIo ummaggeNaM gacchijjA no maggAo ummaggaM saMkamijjA no gahaNaM vA vaNaM vA duggaM vA aNupavisijjA no rukkhaMsi dUruhijjAno mahaimahAlayaMsi udayaMsi kAyaM viusijjA no vADaM vA saraNaM vA seNaM vA satthaM vA kaMkhijjA appussue jAva samAhIe tao saMjayAmeva gAmANugAmaM dUijjijjA | se bhikkhU0 gAmANugAmaM dUijjamANe aMtarA se vihaM siyA, se jaM puNa vihaM jANijjA imaMsi Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 AcArAGga sUtram 2/1/3/3/464 khalu vihaMsi bahave AmosagA uvagaraNapaDiyAe saMpiMDiyA gacchijja, no tesiM bhIo ummaggeNa gacchijjA jAva samAhIe tao saMjayAmeva gAmANugAmaM dUijejjA // vR. sa bhikSugramAntaraM gacchan yadyantarAle 'gAM' vRSabhaM 'vyAlaM' darpitaM pratipathe pazyet tathA siMhaM vyAghraM yAvaccitrakaM tadapatyaM vA vyAlaM krUraM dRSTvA ca tadbhayAnnaivonmArgeNa gacchet, na ca gahanAdika- manupravizet, nApi vRkSAdikamArohet, na codakaM pravizet, nApi zaraNamabhikAGkSat, api tvalpotsu - kovimanaskaH saMyata eva gacchet, etacca gacchanirgatairvidheyaM gacchAntargatAstu vyAlAdikaM pariharatyapIti / kiJca 'se' tasya bhikSorgrAmAntarAle gacchataH 'vihaM' ti aTavIprAyo dIrgho'dhvA bhavet, tatra ca 'AmoSakAH ' stenAH 'upakaraNapratijJayA' upakaraNArthinaH sAgaccheyuH, na dadbhayAdunmArgagamanAdi kuryAditi / / mU. (465) se bhikkhU vA0 gA0 dU0 aMtarA se AmosagA saMpiMDiyA gacchijjA, te NaM A0 evaM vaijjA - Au0 sa0 ! Ahara eyaM vatthaM vA 4 dehi nikkhivAhi, taM no dijjA nikkhivijjA, no vaMdiya 2 jAijjA, no aMjaliM kaTTu jAijjA, no kaluNapaDiyAe jAijjA, dhammiyAe jAyaNAe jAijjA, tusiNIyabhAveNa vA te NaM AmosagA sayaM karaNijaMtikaTTu akkosaMti vA jAva uddaviMti vA vatthaM vA 4 acchiMdijja vA jAva pariTThavijja vA, taM no gAmasaMsAriyaM kujjA, no rAyasaMsAriyaM kujjA, no paraM uvasaMkamittu bUyA AusaMto ! gAhAvaI ee khalu AmosagA uvagaraNapaDiyAe sayaMkaraNijjaMtikaDu akkosaMti vA jAva pariTThavaMti vA, eyappagAraM maNaM vA vAyaM vA no purao kaDDa viharijjA, appussue jAva samAhIe tao saMjayAmeva gAmA0 dUi0 // eyaM khalu0 sayA jai0 ttibemi / vR. bhikSurgrAmAntare gacchan yadi stenairupakaraNaM yAcyeta tatteSA na samarpayet, balAdRhNatAM bhUmau nikSipet, naca cauragRhItamupakaraNaM vandit dInaM vA vaditvA punaryAceta, apitu dharmakathanapUrvakaM gacchAntargato yAceta tUSNIbhAvena vopekSet, te punaH stenAH svakaraNIyamitikRtvaitatkuryuH / tadyathA-Akrozanti vAcA tADayanti daNDena yAvajjIvitAttyAjayanti, vastrAdikaM vA''cchindyuryAvattatraiva 'pratiSThApayeyuH' tyajeyuH tacca teSAmevaM ceSTitaM na grAme 'saMsAraNIyaM' kathanIyaM, nApi rAjakulAdau, nApi paraM gRhasthamupasaMkramya cauraceSTitaM kathayet, nApyevaMprakAraM mano vAcaM vA saGkalpyAnyatra gacchediti, etattasya bhikSoH sAmagryam // cUDA-1 adhyayanaM -3 uddezakaH-3 samAptaH adhyayanaM - 3 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA zIlAGkAcArya viracitA dvItIya zrutaskandhasya tRtIyaadhyayanaTIkA parisamAptA / adhyayanaM 4 bhASAjAtam vR. uktaM tRtIyamadhyayanaM sAmprataM caturthamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH - ihAnantarAdhyayane piNDavizuddhayarthaM gamanavidhiruktaH, tatra ca gatena pathi vA yAdRgbhUtaM vAcyaM na vAcyaM vA, anena ca Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, cUDA-1, adhyayanaM-4, upodghAta : 395 sambandhenAyAtasya bhASAjAtAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatra nikSepaniyuktanugame bhASAjAtazabdayornikSepArthaM niyuktikRdAhani. [316] jaha vakkaM taha bhAsA jAe chakkaM ca hoi nAyavvaM / uppattIe 1 taha pajjavaM 2 tare 3 jAyagahaNe 4 y|| vR.yathA vAkzuddhayadhyayane vAkyasya nikSepaHkRtastathA bhASAyaapi kartavyaH, jAtazabdasya tuSaTkanikSepo'yaM jJAtavyo nAma 1 sthApanA 2 dravya 3 kSetra 4 kAla 5 bhAva 6 rUpaH, tatra nAmasthApane kSuNNe, dravyajAtaM tu Agamato no AgamataH, vyatiriktaM niyuktikAro gAthApazcArddhana darzayati-taccaturvidham, utpattijAtaM 1paryavajAtam 2 antarajAtaM 3 grahaNajAtaM 4,tatrotpattijAtaM nAmayAnidravyANibhASAvargaNAntaHpAtInikAyayogagRhItAnivAgyogenanisRSTAni bhASAtvenotpadyante tadutpattijAtaM, yadravyaM bhASAtvenotpannamityarthaH 1 / / paryavajAtaM taireva vAgnisRSTabhASAdravyairyAni vizreNisthAni bhASAvargaNAntargAtAni nisRSTadravyaparAdhAtena bhASAparyAyatvenotpadyante tAni dravyANi paryavajAtamityucyante 2, yAni tvantarAle samazreNyAmeva nisRSTadravyamizritAni bhASApariNAma bhajante tAnyantarajAtamityucyante 3,yAni punardravyANisamazreNivizreNisthAnibhASAtvena pariNatAni karNazaSkulI vivarapraviSTAni gRhyante tAni cAnantapradezikAni dravyataH kSetrato'saGakhyeyapradezAvagADhAni kAlata ekadvitryAdiyAvadasaGakhyeyasamayasthitikAni bhAvato varNagandharasasparzavanti tAni caivaMbhUtAni grahaNajAtamityucyante / / uktaM dravyajAtaM, kSetrAdijAtaM tu spaSTatvAnniyuktikAreNa noktaM, taccaivaMbhUtaM-yasmin kSetre bhASAjAtaMvyAvarNyate yAvanmAtraM vA kSetraM spRzati tatkSetrajAtam, evaM kAlajAtamapi, bhAvajAtaMtu tAnyevotpattiparyavAntaragrahaNadravyANi zrotari yadA zabdo'yamiti buddhimutpAdayantIti / iha tvadhikArodravyabhASAjAtena, dravyasyaprAdhAnyavivakSayA, dravyasya tu viziSTAvasthA bhAvaitikRtvA bhAvabhASAjAtenApyadhikAra iti // uddezArthAdhikArArthamAhani. [317] savve'viya vayaNavisohikArA tahavi asthi u viseso| vayaNavibhattI paDhame uppattI vajjaNA biie|| vR. yadyapi dvAvayuddezakau vacanavizuddhikArakau tathA'pyasti vizeSaH, sacAya-prathamoddezake vacanasya vibhakti vacanavibhakti-ekavacanAdiSoDazavidhavacanavibhAgaH, tathaivaMbhUtaM bhASaNIyaM naivaMbhUtamiti vyAvarNyate, dvitIyoddezake tUtpatti-krodhAdyutpattiryathA na bhavati tathA bhASitavyam / sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM, taccedam -cUDA-1 adhyayanaM-4 uddezakaH1:mU. (466) se bhikkhU vA 2 imAiMvayAyArAiMsuccA nisamma imAiMaNAyArAiMaNAriyapuvvAiM jANijjA-je kohA vA vAyaM viuMjaMti je mANA vA0 je mAyAe vA0 je lobhA vA vAyaM viuMjaMti jANao vA pharusaMvayaMti ajANaovA pha0 savvaM ceyaM sAvajaM vajjijjA vivegamAyAe, dhuvaM ceyaM jANijjA adhuvaM ceyaMjANijjA asaNaM vA 4 labhiya no labhiya bhuMjiya no bhuMjiya aduvA Agao aduvA no Agao aduvA ei aduvA no ei aduvA ehii aMduvA no ehii itthavi Agae itthavi no Agae itthavi ei itthavi no eti itthavi ehiti itthavi no ehiti // Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 AcArAGga sUtram 2/1/4/1/466 aNuvI niTThAbhAsI samiyAe saMjae bhAsaM bhAsijjA, taMjahA- egavayaNaM 1 duvayaNaM 2 bahuva0 3 itthi0 4 puri0 5 napuMsagavayaNaM 6 ajjhatthava0 7 uvaNIyavayaNaM 8 avaNIyavayaNaM 9 uvaNIyaavaNIyava0 10 avaNIyauvaNIyava0 11 tIyava0 12 paDuppannava0-13 aNAgayava0 14 paJcakkhavayaNaM 15 parukkhava0 16, se egavayaNaM vaIssAmIti egavayaNaM vaijjA jAva parukkhavayaNaM vaissAmIti parukkhavayaNaM vaijjA, itthI vesa puriso vesa napuMsagaM vesa eyaM vA ceyaM annaM vA aNuvI niTThAbhAsI samiyAe saMjae bhAsaM bhAsijjA, izceyAiM AyayaNAI uvAtikamma / / aha bhikkhU jANijjA cattAri bhAsajjAyAiM, taMjahA - saccamegaM paDhamaM bhAsajjAyaM 1 bIyaM mosaM 2 taIyaM saccAmosaM 3 jaM neva saccaM neva mosaM neva saccAmosaM asaccAmosaM nAma taM cautthaM bhAsajAyaM 4 || se bemi je aIyA je ya paDuppannA je aNAgayA arahaMtA bhagavaMto savve te eyANi ceva cattAri bhAsajjA yAiM bhAsiMsu vA bhAsaMti vA bhAsissaMti vA patraviMsuvA 3, savvAiM ca NaM eyAiM acittANi vaNNamaMtANi gaMdhamaMtANi rasamaMtANi phAsamaMtANi caovacaiyAiM, vippariNAmadhammAiM bhavaMtIti akkhAyAiM / / vR. sa bhAvabhikSu 'imAn' ityantaHkaraNaniSpannAn, idamaH pratyakSAsannavAcitvAtsamanantaraM vakSyamANAn, vAcyAcArAvAgAcArAH vAgvyApArAstAn zrutvA, tathA 'nizamya' jJAtvA bhASAsamityA bhASAM bhASetottareNa sambandha iti / tavayAdhgUbhUtA bhASA na bhASitavyeti tattAvaddarzayati / 'imAn' vakSyamANAn 'anAcAsan' sAdhUnAmabhASaNayogyAn pUrvasAdhubhiranAcIrNapUrvAn sAdhurjAnIyAt, tadyathA-ye kecana krodhAdvA vAcaM 'viuMjanti' vividhaM vyApArayanti-bhASante yathottamajAtirahaM hInastvamityAdi tathA mAyayA yathA glAno'hamaparasandezakaM vA sAvadyakaM kenacidupAyena kathayitvA mithyAduSkRtaM karoti sahasA mamaitadAyAtamiti tathA lobhenAhamanenoktenAtaH kiJcallapsya iti tathA kasyaciddoSaM jAnAnAstaddoSodghaTanena paruSaM vadanti ajAnAnA vA, sarvaM caitatkrodhAdivacanaM sahAvadyena pApena gargheNa vA varttata iti sAvadyaM tadvarjayet vivekamAdAya, vivekinA bhUtvA sAvadyaM vacanaM varjanIyamityartha, tathA kenacitsArddhaMsAdhunA jalpatA naiva sAvadhAraNaM vaco vaktavyaM yathA -- 'dhruvametat' nizcitaM vRSTayAdikaM bhaviSyatItyevaM jAnIyAd adhruvaM vA jAnIyAditi / tathA kathaJcitsAdhuM bhikSArthaM praviSTaM jJAtikulaM vA gataM cirayantamuddizyApare sAdhava evaM dravIran yathAbhumahe vayaM sa tatrAzanAdikaM labdhaiva samAgamiSyati, yadivA dhriyate tadarthaM kiJcit naivAsI tasmAllabdhalAbhaH samAgamiSyati, evaM tatraiva bhuktvA'bhuktvA vA samAgamiSyatIti sAvadhAraNaM na vaktavyam, atha caivaMbhUtAM sAvadhAraNAM vAcaM na brUyAd yathA''gataH kazcidrAjAdirno vA samAgataH tathA''gacchati na vA samAgacchati evaM samAgamiSyati na veti, evamatra pattanamaThAdAvapi bhUtAdikAlatrayaM yojyaM, yamarthaM samyag na jAnIyAttadevamevaitaditi na brUyAditi bhAvArtha, sAmAnyena sarvatragaH sAdherayamupadezo, yathA - 'anuvicintya' vicArya samyagnizcityAtizayena zrutopadezena vA prayojane sati 'niSThAbhASI' sAvadhAraNabhASI san 'samityA' bhASAsamityA 'samatayA vA' rAgadveSAkaraNalakSaNayA SoDazavacanavidhijJo bhASAM bhASeta / yAdRgbhUtA ca bhASA bhASitavyA tAM SoDazavacanavidhigatAM Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM 4, uddezaka:1 - 397 darzayati- 'tadyathe'tyayamupapradarzanArthaH, ekavacanaM vRkSaH 1, dvicanaM vRkSI 2, bahurvacanaM vRkSA iti 3, strIvacanaM vINA kanyA ityAdi 4, puMvacanaM ghaTaH paTa ityAdi 5, napuMsakavacanaM pIThaM devakulamityAdi 6, adhyAtmavacanam, Atmanyadhi adhyAtmaM-hRdayagataM tatparihAreNAnyadbhaNiSyatastadeva sahasA patitam 7, 'upanItavacanaM' prazaMsAvacanaM yathA rUpavatI strI 8, tadviparyayeNApanItavacanaM patheyaM rUpahIneti 9, 'upanItApanItavacanaM' kazcid guNaH prazasya kazcinnindyo, yathA-rUpavatIyaM strI kintvasadvadvRtteti 10, 'apanItopanItavacanam' arUpavatI strI kintu sadvR tteti 11, 'atItavacanaM' kRtavAn 12 'varttamAnavacanaM' karoti 13 'anAgatavacanaM' kariSyati 14 'pratyakSavacanam ' eSa devadattaH 15, 'parokSavacanaM' sa devadattaH 16, ityetAni SoDaza vacanAni / amISAM sa bhikSurekArthavivakSAyAmekavacanameva brUyAd yAvatparokSavacanavivakSAyAM parokSavacanameva brUyAditi / tathA stryAdike dRSTe sati stryevaiSA puruSo vA napuMsakaM vA, evamevaitadanyadvaitat, evam 'anuMvicintya' nizcitya niSThAbhASI san samityA samatayA saMyata eva bhASAM bhASeta, tathA 'ityetAni' pUrvoktAni bhASAgatAni vakSyamANAni vA 'AyatanAni' doSasthAnAni 'upAtikramya' atilaGghaya bhASAM bhASeta / atha sa bhikSurjAnIyAt 'catvAri bhASAjAtAni catasro bhASAH, tadyathA-satyamekaM prathamaM bhASAjAtaM yathArtham avitathaM, tadyathAgaugauravAzvo'zva eveti 1, etadviparItA tu mRSA dvitIyA, yathA gaurazvo'zvo gauriti 2, tRtIyA bhASA satyAmRSeti, yatra kiJcitsatyaM kiJcinmRSeti, yathA'zvena yAnta devadattamuSchreNa yAtItyamidadhAti 3, caturthI tu bhASA yocyamAnA na satyA nApi mRSA nApi satyAmRSA AmantraNAjJApanAdikA sA'trAsatyA'mRSeti 4 svamanISikAparihArthamAharAso'haM yadetadbravImi tatsarvaireva tIrthakRdbhiratItAnAgatavarttamAnairbhASitaM bhASyate bhASiSyate ca, api caitAni sarvANyapyetAni bhASAdravyANyacittAni ca varNagandharasasparzavanti cayopacayikAni vividhapariNAmadharmANi bhavantIti, evamAkhyAtaM tIrthakRdbhiriti, atra ca varNAdimattvAviSkaraNena zabdasya mUrttatvamAveditaM, na hyamUrttasyAkAzAdervarNAdayaH saMbhavanti tathA cayopacayadharmANItyanena tu zabdasyAnityatvamAviSkRtaM, vicitrapariNAmatvAcchabdadravyANAmiti / / sAmprataM zabdasya kRtakatvAviSkaraNAyAha mU. (467) se bhikkhU vA0 se jaM puNa jANijjA puvviM bhAsA abhAsA bhAsijjamANI bhAsA bhAsA bhAsAsamayavIikkatA ca NaM bhAsiyA bhAsA abhAsA / / se bhikkhU vA0 se jaM puNa jANijjA jA ya bhAsA saJcA 1 jA ya bhAsA mosA 2 jA ya bhAsA saJcAmosA 2 jA ya bhAsA asaJcA'mosA 4, tahappagAraM bhAsaM sAvajraM sakiriyaM kakkasaM, kaDuyaM niDuraM pharusaM aNhayakariM cheyaNakariM bheyaNakariM pariyAvaNakariM uddavaNakaraM bhUovaghAiyaM abhikaMkha no bhAsijjA // sebhikkhU vA bhikkhuNI vA se jaM puNa jANijjA, jA ya mAsA saJcA suhumA jA ya bhAsA asazcAmosA tahappagAraM bhAsaM asAvajjaM jAva abhUovaghAiyaM abhikaMkha bhAsaM bhAsijjA // vR. sa bhikSurevaMbhUtaM zabdaM jAnIyAt, tadyathA-bhASAdravyavargaNAnAM vAgyoganissaraNAt 'pUrvaM' prAgabhASA 'bhASyamANaiva' vAmayogena nisRjyamAnaiva bhASA bhASAdravyANi bhASA bhavati, tadanena tAlvoSThAdivyApAreNa prAgasataH zabdasya niSpAdanAtsphaTameva kRtakatvamAveditaM, mRtpiNDe Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 2/1/4/1/467 daNDacakrAdineva ghaTasyeti, sA voccaritapradhvaMsitvAcchabdAnAM bhASaNottarakAlamapya bhASaiva, yathA kapAlAvasthAyAM ghaTo'ghaTa iti, tadanena prAgabhAvapradhvaMsAbhAvI zabdasyAveditAviti / idAnIM catasRNAM bhASANAmabhASaNIyAmAha sa bhikSuryAM punarevaM jAnIyAt, tadyathA-satyAM 1 mRSAM 2 satyAmRSAm 3 asatyAmRSAM 4, tatra mRSA satyAmRSA ca sAdhUnAM tAvanna vAcyA, satyA'pi yA karkazAdiguNopetA sA na vAcyA, tAM ca darzayati-sahAvadyena varttata iti sAvadyA tAM satyAmapi na bhASeta, tathA saha kriyayAanarthadaNDapravRttilakSaNayA varttata iti sakriyAtAmiti tathA 'karkazAM' carvitAkSarAM tathA 'kaTukAM' cittodvegakAriNIM tathA 'niSThurAM' hakkApradhAnAM 'paruSAM' marmodghATanaparAm 'aNhayakari 'nti karmAzravakarIm, evaM chedanamedanakarIM yAvadapadrAvaNakarImityevamAdikAM 'bhUtopaghAtinIM' prANyupatApakAriNIm 'abhikAGkSaya' manasA paryAlocya satyApi na bhASeteti / bhASaNIyAM tvAhasa bhikSuryA punarevaM jAnIyAt, tadyathA- yAca bhASA satyA 'sUkSme 'ti kuzAgrIyayA buddhayA paryAlocyamAnA mRSA'pi satyA bhavati yathA satyapi mRgadarzane lubdhakAderapalApa iti, uktaJca / "aliaM na bhAsiavvaM atthi hu saJcaMpi jaM na vattavvaM / 119 11 saJcapi hoi aliaM jaM parapIDAkaraM vayaNaM 398 yA cAsatyAmRSA-AmantraNyAjJApanAdikA tAM tathAprakArAM bhASAmasAvadyAmakriyAM yAvadabhUtopadhAtinIM manasA pUrvam, 'abhikAGkSaya' paryAlocya sarvadA sAdhurbhASAM bhASeteti / kiJcamU. (468) se bhikkhU vA pumaM AmaMtemANe AmaMtie vA apaDisuNemANe no evaM vaijjAholitti vA golitti vA vasuletti vA kupakvetti vA ghaDadAsitti vA sANetti vA teNitti vA cArietti vA mAItti vA musAvAitti vA, eyAiM tumaM te jaNagA vA, eappagAraM bhAsaM sAvajjaM sakiriyaM jAva bhUovaghAiyaM abhikaM khano bhAsijjA / / sebhikkhu vA0 pumaM AmaMtemANe AmaMtie vA appaDisuNemANe evaM vaijjA- amuge ivA Ausotti vA AusaMtArotti vA sAvagetti vA uvAsagetti vA dhammietti vA dhammapietti vA, eyappagAraM mAsaM asAvajjaM jAva abhikaMkha bhAsijjA / se bhikkhu vA 2 itthiM AmaMtemANe AmaMtie ya appaDisuNemANe no evaM vaijjA-holI i vA golIti vA itthIgameNaM neyavvaM / se bhikkhU vA 2 itthiM AmaMtemANe AmaMtie ya appaDisuNemANI evaM vaijjA Ausotti vA bhaiNitti vA bhoIti vA bhagavaIti vA sAvigeti vA uvAsietti vA dhammietti vA dhammappietti vA, eyappagAraM bhAsaM asAvajjaM jAva abhikaMkha bhAsijjA // vR. sa bhikSu pumAMsamAmantrayannAmantritaM vA'zru NvantaM naivaM bhASeta, tadyathA-hola iti vA gola iti vA, etI ca dezAntare'vajJAsaMsUcakau, tathA 'vasule' tti vRSalaH 'kupakSa: ' kutsitAnvayaH ghaTadAsa iti vA zveti vA stena iti vA cArika iti vA mAyIti vA mRSAvAdIti vA, ityetAni - anantaroktAni tvamasi tava janakau vA mAtApitarAvetAnIti, evaMprakArAM bhASAM yAvanna bhASeteti etadviparyayeNa ca bhASitavyamAha-sa bhikSu pumAMsamAmantrayannAmantritaM vA'zrRNvantamevaM brUyAd yathA'muka iti vA AyuSmannitti vA AyuSmanta iti vA tathA zrAvaka dharmapriya iti, evamAdikAM Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM 4, uddezaka : 9 399 bhASAM bhASeteti // evaM striyamadhikRtya sUtradvayamapi pratiSedhavidhibhyAM neyamiti // punarapyabhASaNIyAmAha mU. (469) se bhi0 no evaM vaijjA nabhodevitti vA gajjadevitti vA vijjudevitti vA pavuTThade. nivuTThadevittae vA paDau vA vAsaM mA vA paDau niSphajjau vA sassaM mA vA ni0 vibhAu vA rayaNI mA vA vibhAu uddeu vA sUrie mA vA udeu so vA rAyA jayau vA mA jayau, no eyappagAraM bhAsaM bhAsijjA / / pannavaM se bhikkhU vA 2 aMtalikkhetti vA gujjhANucarietti vA saMmucchie vA nivaie vA pao vaijjA vuTThabalAhagetti vA; eyaM khalu tassa bhikkhussa bhikkhuNIe vA sAmaggiyaM jaM savvaTThehiM samie sahie sayA jaijjAsi ttibemi / vR sa bhikSurevaMbhUtAmasaMyatabhASAM na vadet, tadyathA nabhodeva iti vA garjati deva iti vA tathA vidyuddevaH pravRSTo devaH nivRSTo devaH, eM patatu varSA mA vA, niSpadyatAM zasyaM meti vA, vibhAtu rajanI meti vA, udetu sUryo mAvA, jayatvasau rAjA mA veti, evaMprakArAM devAdikAM bhASAM na bhASeta // kAraNajAte tu prajJAvAn saMyatabhASayA'ntarikSamityAdikayA bhASeta, etattasya bhikSoH sAmagyamiti cUDA-1 adhyayanaM 4 uddezakaH-1 samAptaH -: cUDA-1 adhyayanaM 4 uddezakaH-2 : vR. uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIyaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaHihAnantaroddazake vAcyAvAcyavizeSo'bhihitaH, tadihApi sa eva zeSabhUto'bhidhIyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram mU. (470) se bhikkhU vA jahA vegaIyAiM rUvAiM pAsijjA tahAvi tAiM no evaM vaijjA, taMjA - gaMDI gaMDIti vA kuTTI kuTThIti vA jAva mahumehuNIti vA hatthacchinnaM hatthacchinnaitti vA evaM pAyachinnetti vA nakka chiNNei vA kaNNachinnei vA uTThachinneti vA, jeyAvanne tahappagArA eyappagArAhiM bhAsAhiM buiyA 2 kuppaMti mANavA te yAvi tahappagArAhiM bhAsAhiM abhikaMkha no bhAsijjA / / se bhikkhU vA0 jahA vegaiyAiM rUvAiM pAsijjA tahAvi tAI evaM vaijjA-taMjahA- oyaMsI oyaMsitti vA teyaMsI teyaMsIti vA jasaMsI jasaMsIi vA vaJcaMsI vaJcasIi vA abhirUyaMsI 2 paDirUvaMsI 2 pAsAiyaM 2 darisaNijjaM darisaNIyatti vA, je yAvanne tahappagArA tahappagArAhiMbhAsAi buiyA 2 no kuppaMti mANavA teyAvi tahappagArA eyappagArAhiM bhAsAhiM abhikaMkha bhAsijjA / sebhikkhU vA0 jahA vegaiyAM ruvAiM pAsijjA, taMjahA- vappANi vA jAva gihANi vA, tahAvi tAiM no evaM vaijjA, taMjahA - sukkaDe i vA suTukaDe i vA sAhukaDe i vA kallANe i vA karaNije ivA, eyappagAraM bhAsaM sAvajjaM jAva no bhAsijjA / se bhikkhU vA0 jahA vegaIyAI ruvAI pAsijjA, taMjahA-vappANi vA jAva gihANi vA tahAvi tAI evaM vaijjA, taMjahA- AraMbhakaDe i vA sAvajjakaDe i vA payattakaDe i vA pAsAiyaM pAsAie vA darisaNIyaM darasaNIyaMti vA abhirUvaM abhirUvaMti vA paDirUvaM paDirUvaMti vA eyappagAraM bhAsaM asAvajjaM jAva bhAsijjA / / vR. sabhikSuryadyapi 'egaiyAi 'nti kAnicidrUpANi gaNDIpadakuSThayAdIni pazyet tathApyetAni Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 AcArAGga sUtram 2/1/4/2/470 svanAmagrAhaM tadvizeSaNaviziSTAni noccArayediti, tadyathetyuharaNopapradarzanArtha 'gaNDI' gaNDamasyAstItigaNDIyadivocchUnagulphapAdaHsagaNDItyevaMna vyAharttavyaHtathAkuSThayapinakuSThItivyAhartavyaH, evamaparavyAdhiviziSTo na vyAharttavyo yAvanmadhumehIti mdhuvrmmuutraanvrtprshraaviiti| atra ca dhUtAdhyayane vyAdhivizeSAH pratipAditAstadapekSayA sUtre yAvadityuktam, evaM chinnahastapAdanAsikAkarNoSThAdayaH, tathA'nye ca tathAprakArAH kANakuNTAdayaH, tadvizeSaNaviziSTAbhirvAgbhiruktA uktAH kupyanti mAnavAstAMstathAprakArAMstathAprakArAbhirvAgbhirabhikAGkSaya nobhaasseteti| yathAcabhASeta tathA''ha-sabhikSuryadyapi gaNDIpadAdivyAdhigrastaM pazyettathA'pi tasya yaH kazcidviziSTo guNa ojasteja ityAdikastamuddizya sati kAraNe vadediti, kezavavatkRSNazvazullaklanta - guNodghATanavadruNagrAhI bhavedityartha / tathAsabhikSuryadyapyetAnirUpANipazyettadyathA-'vaprAH'prAkArAyAvadgRhANi, tathA'pyetAni naivaM vadet, tadyathA-sukRtametat suSTu kRtametat sAdhu-zobhanaM kalyANametata, karttavyamevaitadevaMvidhaM bhavadvidhAnAmiti, evaMprakArAmanyAmapi bhASAmadhikaraNAnumodanAt no bhASeteti / punarbhASaNIyAmAha sa bhikSurvaprAdikaM dRSTvA 'pi taduddezena na kiJcid brUyAt, prayojane satyevaM saMyatabhASayA brUyAt, tadyathA-mahArambhakRtametat sAvadhakRtametat tatha prayatnakRtametat, evaM prasAdanIyadarzanAdikAM bhASAmasAvadhAM bhaasseteti|| mU. (71) se bhikkhU vA 2 asaNaM vA0 uvakkhaDiyaM tahAvihaM no evaM vaijjA, taM0 sukaDetti vA suTukaDe i vA sAhukaDe i vA kallANe i vA karaNijje i vA, eyappagAraM bhAsaM sAvajaM jAva no bhaasijjaa| se bhikkhU vA 2 asaNaM vA 4 uvakkhaDiyaM pehAya evaM vaijjA, taM0 AraMbhakaDetti vA sAvajja-kaDetti vA payattakaDe i vA bhaddayaM bhaddeti vA UsaDhaM UsaDhe i vA rasiyaM 2 maNunnaM 2 eyappagAraMbhAsaM asAvajaM jAva bhAsijjA / vR. evamazanAdigatapratiSedhasUtradvayamapi neyamiti, navaram 'UsaDha'nti ucchritaM varNagandhAdhupetamiti / / punarabhASaNIyAmAhakiJca mU. (472) se bhikkhU vA bhikSuNI vA maNussaM vA goNaM vA mahisaMvA migaM vA pasuMvA pakiMkha vA sarIsivaMvA jalacaraM vA se taMparivUDhakAyaM pehAe no evaM vaijA-thUle i vA pameile i vA vaTTe i vA vajjhei vA pAime i vA, eyappagAraMbhAsaM sAvajaMjAva no bhaasijjaa| se bhikkhU vA bhikkhuNI vA maNussaM vA jAva jalayaraM vA settaM parivUDhakAyaM pehAe evaM vaijA-parivUDhakAetti vA uvaciyakAetti vA thirasaMghayaNetti vA ciyamaMsasoNietti vA bahupaDipunnaiMdiietti vA, eyappagAraMbhAsaM asAvajaM jAva bhaasijjaa| se mikkhU vA 2 virUvarUvAo gAo pehAe no evaM vaijA, taMjahA-gAo dujjhAotti vA dammetti vA gorahatti vA vAhimatti vA rahajoggatti vA, eyappagAraMbhAsaM sAvajaMjAva no bhAsijjA sebhivirUvarUvAogAo pehAe evaM vaijA, taMjahA-juvaMgavitti vA dheNutti vA rasavaitti vA hasseivAmahallei vAmahavvae ivA saMvahaNittivA, eappagAraMbhAsaM asAvajaMjAva abhikaMkha bhaasijjaa| Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM 4, uddezaka : 2 401 sebhikkhU vA0 taheva gaMtumujjANAiM pavvayAiM vaNANi vA rukkhA mahalle pehAe no evaM vaijjA, taM0-pAsAyajoggAti vA toraNajoggAi vA gihajoggAi vA phalihajo 0 aggalajo0 nAvAjo0 udaga0 doNajo0 pIDhacaMgaberanaMgalakuliyajaMtalaTThInAbhigaMDI AsaNajo0 sayaNajANauvassayajogAiM vA, eyappagAraM0 no bhAsijjA / se bhikkhU vA0 taheva gaMtu0 evaM vaijjA, taMjahA- jAimaMtA i vA dIhavaTThA i vA mahAlayA i vA payAyasAlA i vA viDimasAlA i vA pAsAiyA i vA jAva paDirUvAti vA eyappagAraM bhAsaM asAvajjaM jAva bhAsijjA / se bhi0 bahusaMbhUyA vaNaphalA pehAe tahAvi te no evaM vaijjA, taMjahA-pakkA i vA pAyakhajjA ivA veloiyA i vA TAlA i vA vehiyA ivA, eyappagAraM bhAsaM sAvajjaM jAva no bhAsijjA / sebhikkhU0 bahusaMbhUyA vaNaphalA aMbA pehAe evaM vaijjA, taM0 - asaMthaDA ivA bahunivaTTimaphalA i vA bahusaMbhUyA i vA bhUyarucitti vA, eyappagAraM bhA0 asaa0| se0 bahusaMbhUyA osahI pehAe tahAvi tAo na evaM vaijjA, taMjahA-pakkA i vA nIlIyA i vA chavIyA i vA lAimAi vA bhajimA i vA bahukhajjA ivA, eyappagA0 no bhAsijjA / / se0 bahu0 pehAe tahAvi evaM vaijjA, taM0- rUDhA i vA bahusaMbhUyA i vA thirA i vA UsaDhA i vA gabdhiyA i vA pasUyA i vA sasArA ivA, payappagAraM bhAsaM asAvajjaM jAva bhAsi // vR. sa bhikSurgavAdikaM 'parivRddhakAyaM' puSTakAyaM prekSya naitadgadet, tadyathA-sthUlo'yaM prameduro'yaM tathA vRttastathA vadhyo vahanayogyo vA, evaM pacanayogyo devatAdeH pAtanayogyo veti, evamAdikAmanyAmapyevaMprakAraM sAvadyAM bhASAM no bhASeteti / bhASaNavidhimAha sa bhikSurgavAdikaM parivRddhakAyaM prekSyaivaM vadet, tadyathA-parivRddhakAyo'yamityAdi sugamamiti tathA-sa bhikSu 'virUparUpAH' nAnAprakArA gAH samIkSya naitadvadet, tadyathA- dohanayogyA etA gAvo dohanakAlo vA varttate tathA 'damyaH' damanayogyo'yaM 'gorahakaH ' kalhoTakaH, evaM vAhanayogyo rayogyo veti, evaMprakarAM sAvadyAM bhASAM no bhASeteti // sati kAraNe bhASaNavidhimAha / sa bhikSurnAnAprakArA gAH prekSya prayojane satyevaM brUyAt, tadyathA- 'juvaMgave 'tti yuvA'yaM gauH dhenuriti vA rasavatIti vA, ( hrasvaH mahAn mahAvyayo vA ) evaM saMvahana iti, evaMprakArAmasAvadyAM bhASAM bhASeteti / kiJca sa bhikSurudyAnAdikaM gatvA mahato vRkSAn prekSya naivaM vadet, tadyathAprAsAdadiyogyA amI vRkSA iti, evamAdikAM sAvadyAM bhASAM no bhASeteti // yattu vadettadAhasa bhikSustathaivodyAnAdikaM gatvaivaM vadet, tadyathA- 'jAtimantaH' sujAtaya iti, evamAdikAM bhASAmasAvadyAM saMyata eva bhASeteti / kiJca bhikSurbahusaMbhUtAni vRkSaphalAni prekSya naivaM vadet, tadyathA - etAni phalAni 'pakkAni ' pAkaprAptAni, tathA 'pAkakhAdyAni ' baddhAsthIni garttAprakSepakodravapalAlAdinA vipacya bhakSaNayogyAnIti, tathA 'velocitAni ' pAkAtizayato grahaNakAlocitAni, ataH paraM kAlaM na viSahantItyartha, 'TAlAni' anavabaddhAsthIni komalAsthInIti yaduktaM bhavati, tathA 'dvaidhikAni' iti pezIsampAdanena dvaidhIbhAvakaraNayogyAni veti, evamAdikAM bhASAM phalagatAM sAvadyAM no bhASeta // yadabhidhAnIyaM tadAha - 126 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 AcArAGga sUtram 2/1/4/2/472 sabhikSurbahusambhUtaphalAnAmrAnprekSyaivaM vadet, tadyathA-'asamarthA' atibhAreNana zuknuvanti phalAni dhArayitumityartha, etena pakvArtha uktaH, tathA 'bahunivartitaphalAH' bahUni nirvatitAni phalAniyeSutetathA, etena pAkakhAdyArtha uktaH, tathA 'bahusambhUtAH' bahUni saMbhUtAnipAkAtizayato grahaNa kAlocitAnI phalAni yeSu te tathA, anena velocitArtha uktaH, tathA 'bhUtarUpAH' iti vA bhUtAni rUpANyanavavaddhAsthIni komalaphalarUpANi yeSu te tathA, anena TAlAdyartha upalakSitaH, evaMbhUtA ete AmrAH, AmragrahaNaM pradhAnopalakSaNam, evaM bhUtAmanavadyAM bhASAM bhASeteti / / kiJca sa bhikSurbahusambhUtA oSadhI:kSya tathA'pyetA naitadvadet, tadyathA-pakvA nIlA AdrAH chavimatyaH 'lAimAH' lAjAyogyA ropaNayogyA vA, tathA bhajjimAo'ttipacanayogyA bhaJjanayogyA vA 'bahukhajjA' bahubhakSyAH pRthukkaraNayogyA veti, evaMprakArAM sAvadyAM bhASAM no bhASeta // yathA ca bhASeta tadAha- sa bhikSurbahusaMbhUtA oSadhIH prekSyaitad brUyAt, tadyathA-rUDhA ityAdikAmasAvadhAM bhASA bhASeta // kiJca mU. (473) se bhikkhU vA0 tahappagArAI saddAiMsuNijjA tahAvi eyAiM no evaM vaijjA, taMjahA-susaddetti vA dusaddetti vA, eyappagAraM bhAsaM sAvajaM no bhAsijjA / sebhi0 tahAvitAievaM vaijA, taMjahA-susaiMsusadditti vA dusaiMdusadditti vA, eyappagAraM asAvajaMjAva bhAsijjA, evaM svAiM kiNhetti vA 5 gaMdhAiMsurabhagaMdhitti vA 2 rasAiM tittANivA 5 phAsAiM kakkhaDANi vA 8 // vR.sabhikSuryadyapyetAn zabdAnzrRNuyAttathA'pi naivaMvadet, tadyathA-zobhanaHzabdo'zobhano vA mAGgaliko'mAGgaliko vA, ityayaM na vyaahrttvyH|| viparItaMtvAha-yathA'vasthitazabdaprajJApanAviSaye etadvadet, tadyathA-'susatizobhanazabdaM zobhanameva brUyAd, azobhanaM tvazobhanamiti // evaM rUpAdisUtramipa neyam / kiJca mU. (474) se bhikkhU vA0 vaMtA kohaM ca mANaM ca mAyaM ca lobhaM ca aNuvIi niTThAbhAsI nisammabhAsI aturiyabhAsI vivegabhAsI samiyAe saMjae bhAsaM bhAsijjA 5 // evaM khalu. sayA jai tibemi // vR. sa bhikSukrodhAdikaMvAntvaivaMbhUto bhavet, tadyathA-anuvicintya niSThAbhASI nizamyabhASI atvaritabhASI vivekabhASI bhASAsamityupeto bhASAM bhASeta etattasya bhikSoH sAmagyam / / cUDA-1 adhyayanaM- 4 uddezakaH -2 samAptaH __ adhyayanaM-4 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA-zIlAjhAcAryaviracitA dvitIya zrutaskandhasya caturya adhyayana TIkA parisamApta (adhyayanaM-5 vstraissnnaa|) vR. caturthAdhyayanAnantaraM paJcamabhArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantarAdhyayane bhASAsamiti pratipAditA, tadanantarameSaNAsamitirbhavatIti sA vastragatA pratipAdyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi upakramAdIni bhavanti, tatropakramAnta Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, cUDA-1, adhyayanaM-5, uddezakaH 403 gato'dhyayanArthAdhikArovastraiSaNApratipAdyeti, uddezArthAdhikAradarzanArthaM tu niyuktikAra Ahani. [318] paDhame gahaNaMbIe dharaNaMpagayaM tu davvavattheNaM / emeva hoi pAyaMbhAve pAyaM tu gunndhaarii|| vR.prathameuddezake vastragrahaNavidhipratipAditaH, dvitiiyetudhrnnvidhiriti||naamnisspnnai tunikSepevastraiSaNeti, tatra vastrasya nAmAdizcaturvidhonikSepaH, tatrApinAmasthApane kSuNNe, dravyavastraM tridhA, tadyathA-ekendriyaniSpanna kArpAsikAdi, vikalendriyaniSpa-cInAMzukAdi, paJcendriyaniSpannaM kambalaralAdi, bhAvavastraM tvaSTAdazazIlAGgasahassANIti, iha tu dravyavastreNAdhikAraH, tadAhaniyuktikAraH___pagayaMtu davyavastheNaM'ti / vastrasyeva pAtrasyApi nikSepa iti manyamAno'traiva pAtrasyApi nikSepAtinirdezaM niyuktikAro gAthApazcA?nAha-'evameva' itivastravatpAtrasyApicaturvidhonikSepaH, tatra dravyapAtramekendriyAdiniSpannaM, bhAvapAtraM sAdhureva guNadhArIti / / sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM, taJcedam -cUDA-1 adhyayanaM-5 uddezakaH-1:mU. (175) se bhi0 abhikaMkhijjA vatthaM esittae, se jaMpuNa vatthaM jANijjA, taMjahAjaMgiyaMvA bhaMgiyaMvA sANiyaMvA pottagaM vAkhomiryavAtUlakaDaMvA, tahappagAraMvatthaMvAje niggaMthe taruNe jugavaM balavaM appayaMke thirasaMghayaNe se egaM vatthaM dhArijA no bIyaM, jA niggaMthI sA cattArisaMghADIodhArijA, egaMduhatyavisthAraMdotihatyavitthArAoegaM cauhatyavitthAraM, tahappagArehi vatyehiM asaMdhijjamANehiM, aha pacchA egamegaM saMsivijjA / / vR. sa bhikSurabhikAGkedvastramanveSTu tatra yatpunarevaMbhUtaM vastraM jAnIyAt, tadyathA-jaMgiyaMti jaGgamoSTrAcUrNAniSpannaM, tathA "bhaMgiya'ti nAnAbhaGgikavikalendriyalAlAniSpannaM, tathA 'sANayaMti saNavalkalaniSpannaM pottagaM'ti tADyAdipatrasaGghAtaniSpannaM 'khomiyaMtikAsikaM 'tUlakaDaM'ti akkAditUlaniSpannam, evaM tathAprakAramanyadapi vastraM dhArayedityuttareNa sambandhaH / yena sAdhunA yAvanti dhAraNIyAni taddarzayati-tatra yastaruNo nirgranthaH-sAdhuyauvane vartate 'balavAn' samartha 'alpAtaGgaH' arogI 'sthirasaMhananaH' iMDhakAyo iMDhadhRtizca, sa evaMbhUtaH sAdhurekaM 'vastraM prAvaraNaM tvakatrANArthaMdhArayet no dvitIyamiti, yadaparamAcAryAdikRte bimartitasyasvayaMparibhoganakurute, yaH punarbAlo durbalo vRddho vA yAvadalpasaMhananaH sa yathAsamAdhi dvayAdikamapi dhArayediti, jinakalpikastu yathApratijJameva dhArayetna ttraapvaado'sti| yApunarnirgranthI sAcatamra saMghATikA kArayet, tadyathA-ekAM dvihastaparimANAM yAMpratizraye tiSThantI prAvRNoti, dve trihastaparimANe, tatraikAmujvalAM bhikSAkAle prAvRNoti, aparAM vahibhUmigamanAvasara iti, tathA'parAM caturhastavistarAM samavasaraNAdau sarvazarIrapracchAdikAM prAvRNoti, tasyAzca yathAkRtAyA alAbhe atha pazcAdekamekena sArddha sIvyediti / kiJca mU. (76) se bhi0 paraM addhajoyaNamerAe vatthapaDiyA0 no abhisaMdhArija gmnnaae| vR. sa bhikSurvastrArthamarddhayojanAtparato gamanAya mano na vidadhyAditi / / Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 AcArAGga sUtram 2/1/5/1/477 mU. (77) se bhi0 se jaM0 assipaDiyAe egaM sAhammiyaM samuddissa pANAiM jahA piMDesaNAe bhANiyavvaM // evaM bahave sAhammiyA egaM sAhammiNi bahave sAhammiNIo bahave samaNamAhaNa. taheva purisaMtarakaDA jahA piNddesnnaae| vR. sUtradvayamAdhAkarmikoddezena pinnddaissnnaavnneymiti||saamprtmuttrgunnaandhikRtyaah mU. (178) se bhi0 se ja0 asaMjae bhikkhupaDiyAekIyaMvAdhoyaMvArattaMvAghaluvAmaTuM vA saMpadhUmiyaM vAtahappagAraMvatthaM apurisaMtarakaDaMjAvano0, ahapu0 purisaM0 jAvapaDigAhijjA vR. 'sAdhupratijJayA' sAdhumuddizya gRhasthena krItadhautAdikaM vastramapuruSAntarakRtaM na pratigRhNIyAt, puruSAntarasvIkRtaM tu gRhNIyAditi piNDArtha ||apic mU. (479) se bhikkhU vA 2 se jAiMpuNa vatthAiM jANijjA virUvaruvAiM mahaddhaNamullAI, taM0-AiNagANi vAsahiNANivA sahiNakallANANi vA AyANi vA kAyANi vA khomiyANi vA dugullANivA paTTANivA malayANivA pancannANivA aMsayANivAcINaMsayANivAdesarAgANi vA abhilANi vA gajjaphalANi vA phAliyANI vA koyavANi vA kaMbalagANi vA pAvarANi vA, annayarANi vA taha0 vatthAImahaddhaNamullAiM lAbhe saMte no pddigaahijjaa| se bhi0 AiNNapAuraNANi vatthANi jANijjA, taM0-uddANi vA pesANi vA pesalANi vA kiNhamigAINagANi vA nIlamigAINagANi vA gorami0 kaNagANi vA kaNagakatANi vA kaNagappaTTANi vAkaNagakhaiyANivAkaNagaphusiyANivA vagdhANivA vivagghANivAAbharaNANi vA AbharaNavicittANi vA, annayarANi taha0 AINapAuraNANi vatthANi lAbhe saMte no0 // vR. sa bhikSuryAni punarmahAdhanamUlyAni jAnIyAt, tadyathA-'AjinAni' mUSakAdicamaniSpannAni zlakSNAni-sUkSmANi ca tAni varNacchavyAdibhizca kalyANAni-zobhanAni vA sUkSmakalyANAni, AyANitti kvaciddezavizeSe'jAH sUkSmaromavatyobhavanti tatpazmaniSpannAni AjakAni bhavanti, tathA kvaciddeze indranIlavarNa kAso bhavati tena niSpannAni kAyakAni, 'kSaumikaM sAmAnyakAsikaM dukUlaM' gauDaviSayaviziSTakAsikaM paTTasUtraniSpannAni paTTAni 'malayAni' malayajasUtrotpannAni panunnaM tivalkalatantuniSpannamaMzukacInAMzukAdIninAnAdezeSu prasiddhAbhidhAnAni, tAni ca mahArdhamUlyAnItikRtvA aihikAmuSmikApAyabhayAllAbhe sati na prtigRhnniiyaaditi| sabhikSunipunarevaMbhUtAniajinaniSpannAni 'prAvaraNIyAni vastrANijAnIyAt, tadyathA'uddANiva'tti udrAH-sindhuviSaye matsyAstasUkSmacarmaniSpannAniudrANi pesANi'ttisindhuviSaya eva sUkSmacarmANaH pazavastaccarmaniSpannAnIti 'pesalANi'tti taccarmasUkSmapakSmaniSpannAni kRSNanIlakauramRgAjinAni-pratItAni 'kanakAnica' itikanakarasacchuritAni, tathAkanakasyeva kAntiryeSAM tAni kanakakAntIni tathA kRtanakarasapaTTAni kanakapaTTAni evaM 'kanakakhacitAni' kanakarasastabakAJcitAnikanakaspRSthAnitathAvyAghracarmANievaM vagdhANi tivyAghracarmavicitritAni 'AbharaNAni' AbharaNapradhAnAni 'AbharaNavicitrANi' giriviDakAdivibhUSitAni anyAnivA tathAprakArANyajinaprAvaraNAni lAbhe satina pratigRhNIyAditi / / sAmprataM vastragrahaNAbhigrahavizeSamadhikRtyAha Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, cUDA-1, adhyayanaM-5, uddezaka: 405 mU. (480) icceiyAiM AyataNAiM uvAikamma aha bhikkhU jANijjA cauhi paDimAhiM vatthaM esittae, tatya khaluimA paDhamA paDimA, sebhi0 2 uddesiya vatthaM jAijA, taM0-jaMgiyaM vA jAva tUlakaDaM vA, taha0 vatthaM sayaMvA najAijA, paro0 phAsuyaM paDi0, paDhamA pddimaa| ahAvarAduJcApaDimA-sebhi0 pehAe vatthaMjAijAgAhAvaIvA0 kammakarIvAsepuvAmeva AloijjA-Ausotti vA 2 dAhisi me itto annayaraM vatthaM ?, tahappa0 vatthaM sayaM vA0 paro0 phAsuyaM esa0 lAbhe0 paDi0, dudhaapddimaa| ahAvarA taccApaDimA0 se bhikkhU0 sejaM pUNa taMaMtarijjaMvA uttarijaMvA tahappagAraM vatthaM sayaM0 paDi0 taccA pddimaa| ahAvarAcautthA paDimA-se0 ujjhiyadhammiyaMvatthaMjAijAjaMca'nnebahavesamaNa0 vaNImagA nAvakaMkhaMti tahappa0 ujjhiya0 vatthaM sayaM0 paro 0phAsuyaMjAvapa0, cutthaapddimaa| icceyANaM cauNhaM paDimANaM jahA piMDesaNAe / siyA Na etAe esaNAe esamANaM paro vaijA-AusaMto samaNA ! ijjAhi tumaMmAseNa vA dasarAeNa vA paMcarAeNa vA sute sutatare vA to te vayaM annayaraM vatthaM dAhAmo, eyappagAraM nigdhosaM succA ni0 se puvvAmeva AloijjA-Ausotti vA ! 2 no khalu me kappai eyappagAraM saMgAraM paMDisuNittae, abhikaMkhasi me dAuM iyANimeva dalayAhi, se nevaM vayaMtaM parovaijA-Au0 sa0 ! aNugacchAhi to te vayaM anna0 vatthaM daahaamo| sepuvvAmeva AloijA-Ausotti! vA2 nokhalu me kappai saMgAravayaNe paDisuNittae0, se sevaM vayaMtaM paro neyA vaijjA-Ausotti vA bhaiNitti vA ! AhareyaM vatthaM samaNassa dAhAmo, aviyAivayaMpacchAviappaNo sayaTThAe pANAI 4 samAraMbha samuddissa jAvaceissamAmo, eyappagAraM negghosaM succA nisamma tahappagAraM vatthaM aphAsuaMjAva no paDigAhijjA / siA NaM paro netA vaijjA-Ausotti ! vA 2 Ahara eyaM vatthaM siNANe vA 4 AdhaMsittA vA pa0 samaNassa NaM dAhAmo, eyappagAraM nighosaM succA ni0 se puvAmeva Au0 bha0! mA eyaM tumaMvatthaM siNANeNa vA jAva paghaMsAhivA, abhi0 emevadalayAhi, se sevaMvayaMtassa parosiNANeNa vApaghaMsittAdalaijA, tahappa0 vatthaM aphA0 no p0| seNaM paro netA vaijA0 bha0! Ahara eyaM vatthaM sIodagaviyaDeNa vA 2 uccholettA vA paholettA vA samaNassa NaM dAhAmo0, eya0 nigdhosaM taheva navaraM mA eyaM tumaMvatthaM sIodaga0 usi0 uccholehi vA paholehi vA, abhikaMkhasi, sesaMtaheva jAva no paDigAhijjA // se NaM paro ne0 A0 bha0 ! AhareyaM vatthaM kaMdANi vA jAva hariyANi vA visohittA samaNassaNaM dAhAmo, eya0nigdhosaMtaheva, navaraMmAeyANitumaMkaMdANivAjAvavisohehi, nokhalu mekappai eyappagAre vatthe paDiggAhittae, se sevaM vayaMtassa parojAva visohittA dalaijjA, tahappa0 vatthaM aphAsuaMno p0| siyA se paro netA vatthaM nisirijjA, se puvvA0 A0 bha0 ! tumaM ceva NaM saMtiyaM vatthaM aMteaMteNaMpaDilehijissAmi, kevalI bUyA A0, vatthaMteNa baddhe siyA kuMDale vA guNe vA hiraNNe vAsuvaNNe vA maNI vA jAva rayaNAvalI vA pANe vA bIe vA harie vA, aha bhikkhU NaM pu0 jaM puvAmeva vatthaM aMto aMteNa paDilehijA // Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 AcArAGga sUtram 2/1/5/1/480 'vR. ityetAni' pUrvoktAni vakSyamANAni vA''yatanAnyatikramyAtha bhikSazcatasRbhiH 'pratimAbhi' vakSyamANairabhigrahavizeSairvastramanveSTuM jAnIyAt, tadyathA- 'uddiSTaM' prAk saGkalpitaM vastraM yAciye, prathamA pratimA 1, tathA 'prekSitaM' dRSTaM sad vastraM yAciSye nAparamiti dvitIyA 2, tathA antaraparibhogena uttarIyaparibhogena vA zayyAtareNa paribhuktaprAyaM vastraM grahISyAmIti tRtIyA 3, tathA tadevotsRSTadhArmikaM vastraM grahISyAmIti caturthI pratimeti 4 sUtracatuSTayasamudAyArthaH / AsAM catasRNAM pratimAnAM zeSo vidhi piNDaiSaNAvanneya iti / kiJca- 'syAt' kadAcit 'Nam' iti vAkyAlaGkAre 'etayA' anantaroktayA vastraiSaNayA vastramanveSayantaM sAdhuM paro vaded, yathA-AyuSman ! zramaNa ! tvaM mAsAdau gate samAgaccha tato'haM vastrAdikaM dAsyAmi, ityevaM tasya na zRNuyAt, zeSaM sugamaM yAvadidAnImeva dadasveti, evaM vadantaM sAdhuM paro brUyAd, yathA- anugaccha tAvatpun stokavelAyAM samAgatAya dAsyAmi ityetadapi na pratizruNuyAd, vadeccedAnImeva dadasveti, tadevaM punarapi vadantaM sAdhuM 'paro' gRhastho netA'paraM bhaginyAdikamAhUya vaded yathA''nayaitad, vadeccedAnImeva dadasveti, tadevaM punarapi vadantaM sAdhuM 'paro' gRhastho netA'paraM bhaginyAdikamAhUya vaded yathA''nayaitad, vastraM yena zramaNAya dIyate, vayaM punarAtmArtha bhUtopamardenAparaM kariSyAma iti etaprakAraM vastraM pazcAtkarmabhayAllAbhe sati na pratigRhNIyAditi // tathA syApara evaM vaded, yathA- snAnAdinA sugandhidravyeNAgharSaNAdikAMkriyAM kRtvA dAsyAmi, tadetannizamya pratiSedhaM vidadhyAt, atha pratiSiddho'pyevaM kuryAt, tato na pratigRhNIyAditi // evamudakAdinA dhAvanAdisUtramapi // sa paro vadedyAcitaH san yathA kandAdIni vastrAdapanIya dAsyAmIti, atrApi pUrvavanniSedhAdikazcarca iti // kiJca syAtparo yAcitaH san kadAcidvastraM 'nisRjet' dadyAt, taM ca dadamAnamevaM brUyAd, yathA-tvadIyamevAhaM vastramantopAntena pratyupekSiSye, naivapratyupekSitaM gRhNIyAd, yataH kevalI brUyAtkarmopAdAnametat kimiti ?, yatastatra kiJcitkuNDalAdikamAbharaNajAtaM baddhaM bhavet, sacittaM vA kiMcid bhaved, ataH sAdhUnAM pUrvopadiSTametatpratijJAdikaM yadvastraM pratyupekSya gRhNIyAditi / kiJca - mU. (481) se bhi0 se jaM0 saaMDaM0 sasaMtANaM tahappa0 vatthaM aphA0 no pa0 // se bhi0 se jaM appaMDaM jAva saMtANagaM analaM athiraM adhuvaM adhAraNijjaM roijjaMtaM na ruJcai taha aphA0 no pa0 se bhi0 se jaM0 appaMDaM jAva saMtANagaM alaM thiraM dhuvaM dhAraNijjaM roijjataM ruJcai, taha0 vatthaM phAsu0 paDi0 / se bhi0 no navae me vatthettikaTTu no bahudesieNa siNANeNa vA jAva paghaMsijjA / / se bhi0 no navae me vatthettikaTTu no bahude0 sIodagaviyaDeNa vA 2 jAva pahoijjA // se bhikkhU vA 2 dubhigaMdhe me vatthittikaTTu no bahu0 siNANeNa taheva bahusIo0 ussi0 AlAvao | vR. bhikSuryatpunaH sANDAdikaM vastraM jAnIyAt tanna pratigRhNIyAditi / sa bhikSuryatpunarevaMbhUtaM vastraM jAnIyAt, tadyathA alpANDaM yAvadalpasantAnakaM kintu 'analam' abhISTakAryAsamarthaM hInAditvAt, tathA 'asthiraM' jIrNam 'adhruvaM' svalpakAlAnujJApanAt, tathA 'adhAraNIyam' aprazastapradezakhaJjanAdikalaGkAGkitatvAt, tathA coktam / Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 407 zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM - 5, uddezakaH1 "cattAri deviyA bhAgA, do ya bhAgAyamANusA / AsurA ya duve bhAgA, majhe vatthassa rkkhso| viesuttamo lAbho, mANusesu amajjhimo / AsuresuagelannaM, maraNaM jANa rakkhase / / sthApanA ceyam / / kiJca-"lakkhaNahINo uvahI uvahaNaI nANadaMsaNacarittaM ityAdi, tadevaMbhUtamaprAyogyaM rocyamAnaM' prazasyamAnaM dIyamAnamapi vA dAtrA na rocate, sAdhave na kalpata ityartha / / eteSAM cAnalAdInAM caturNAM padAnAM SoDaza bhaGgA bhavanti, tatrAdyAH paJcadazAzuddhAH, zuddhastvekaH SoDazastamadhikRtya sUtramAha-sabhikSuryatpunarevaMbhUtaM vastraM catuSpadavizuddhaMjAnIyAttacca lAbhe sati gRhNIyAditi piNDArthaH / / kicca-sabhikSu 'navam' abhinavaM vastraM mama nAstItikRtvA tataH 'bahudezyena' ISadbahunA 'snAnAdikena' sugandhidravyeNAghRSyapraghRSyavAno zobhanatvamApAdayediti / / tathA-sa bhikSu 'navam' abhinavaM vastraM mama nAstItikRtvA tatastasyaiva 'no' naivazItodakena bahuzonadhAvanAdi kuryAditi / api ca-sa bhikSuryadyapi malopacitatvAdurgandhi vastraM syAt tathA'pi tadapanayanArthaM sugandhidravyodakAdinA nodhAvanAdi kuryAd gacchanirgataH, tadantargatastu yatanayA prAsukodakAdinA lokopaghAtasaMsaktibhayAt malApanayanArthaM kuryaadpiiti||dhautsy pratApanavidhimadhikRtyAha mU. (482) se bhikkhU vA0 abhikaMkhijja vatthaM AyAvittae vA pa0, tahappagAraM vatthaM no anaMtarahiyAe jAva puDhavIe saMtANae AyAvija vA pa0 / / se bhi0 abhi0 vatthaM A0 pa0 ta0 vatthaMthUNaMsivA gihelugaMsivA usuyAlaMsi vA kAmajalaMsivA annayare tahappagAre aMtalikkhajAe dubbaddhe dunikkhitte anikaMpe calAcale no A0 no pa0 / sebhikkhU vA0 abhi0 AyAvittae vA taha0 vatthaM kukiyaMsi vA bhittaMsi vA silaMsi vA leluMsi vA annayare vA taha0 aMtali0 jAva no AyAvija vA p0||se bhi0 vatthaM AyA0pa0 taha0 vatthaM khaMdhaMsi vA maM0 mA pAsA0 ha0 annayare vA taha0 aMtali0 no AyAvijja va0pa0 / se0 tamAyAe egaMtamavakkamijA 2 ahe jhAmathaMDillaMsivAjAvaannayaraMsivAtahappagAraMsi thaMDillaMsi paDile hiya 2 pamajjiya 2 tao saM0 vatthaM AyAvija vA payA0, eyaM khalu0 sayA jijaasittibemi|| vR. sa bhikSuravyavahitAyAM bhUmau vastraM nAtAyapediti // kiJca-sa bhikSuryadyabhikAjhyedvastramAtApayituMtataH sthUNAdau calAcalesthUNAdivastrapatanabhayAnAtApayet, tatra gihelukaH-umbaraH 'usUyAlaM' udUkhalaM 'kAmajalaM' snAnapIThamiti / / sa bhikSurbhittizilAdau patanAdibhayAdvastraM naataapyediti| sabhikSu skandhamaJcakaprAsAdAdavantarikSajAte vstrptnaadibhyaadevnaataapyediti||ythaa cAtApayettathA cAha-sa bhikSustadvastramAdAyasthaNDilAdipratyupekSya cakSuSA pramRjya carajoharaNAdinA tata AtApanAdikaM kuryAditi, etattasya bhikSoH saamgymiti|| cUDA-1 adhyayanaM-5 uddezakaH-1 samAptaH Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 AcArAGga sUtram 2/1/5/2/483 - adhyayana-5 uddezakaH-2:vR. uktaH prathamoddezakaH, sAmprataM dvitIyaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaHihAnantaroddezake vastragrahaNavidhirabhihitastadanandaraMdharaNavidhirabhidhIyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyAdisUtram mU. (483) se bhikkhU vA0 ahesaNijjAI vatthAI jAijjA ahApariggahiyAI vatthAI dhArijjA nodhoijjA noraejjAno dhoyarattAivatthAiMdhArijA apaliuMcamANogAmaMtaresu0 omacelie, eyaM khalu vatthadhArissa samAggiyaM / sebhi0 gAhAvaikulapavisiukAmesavvaMcIvaramAyAe gAhAvaikulaMnikkhamijjavA pavisija vA, evaM bahiya vihArabhUmiM vA viyArabhUmiM vA gAmANugAmaMvA dUijijA, aha pu0 tivvadesiyaM vA vAsaM vAsamANaM pehAe jahA piMDesaNAe navaraM savvaM ciivrmaayaae|| vR.sa bhikSu yathaiSaNIyAni' aparikarmANivastrANiyAcetyathAparigRhItAnicadhArayet, na tatra kiJcitkuryAditi darzayati, tadyathA-na tadvastraM gRhItaM sat prakSAlayet nApi raJjayet tathA nApi bAkuzikatayA dhautaraktAni dhArayet, tathAbhUtAni na gRhNIyAdityartha, tathAbhUtAdhautAraktavastradhArI ca grAmAntare gacchan 'apaliuMcamANe'tti agopayan sukhenaiva gacched, yto'sau| 'avamacelikaH' asAravastradhArI, ityetattasya bhikSorvastradhAriNaH 'sAmadhyaM' sampUrNo bhikSubhAvaH yadevaMbhUtavastradhAraNamiti, etaJca sUtrajinakalpikoddezenadraSTavyaM, vastradhAritvavizeSaNAd gacchAntargate'pi cAviruddhamiti / / kiJca-se ityAdi piNDaiSaNAvanneyaM, navaraM tatra sarvamupadhim, atra tu sa sarvaMcIvaramAdAyeti vizeSaH / / idAnIM prAtihArikopahatavastravidhimadhikRtyAha mU. (484) se egaio muhuttagaM 2 pADihAriyaM vatthaM jAijA jAva egAheNa vA du0 ti0 cau0 paMcAheNa vA vippavasiya 2 uvAgacchijjA, no taha vatthaM appaNo giNhijjA no annamannassa dijA, no pAmicaM kujA, no vattheNa vatthapariNAmaM karijA, no paraM uvasaMkamittA evaM vaijAAu0 samaNA! abhikakhasi vatthaMdhArittae vA pariharittae vA?, thiraMvA saMtaM no palicchiMdiya 2 paraTTavijA, tahappagAraMvatthaM sasaMdhiyaM vatthaM tassa ceva nisirijjA no NaM saaijijaa| se egaio eyappagAraMnigghosaMsuccA ni0 je bhayaMtArotahappagArANivatthANi sasaMdhiyANi muhattagaM 2 jAvaegAheNa vA0 5 vippavasiya 2 uvAgacchaMti, taha0 vatthANi no appaNAM giNhati no annamannassa dalayaMti taM ceva jAva no sAijaMti, bahuvayaNeNa bhANiyavvaM, se haMtA ahamavi muhuttagaMpADihAriyaMvatthaMjAittA jAvaegAheNa vA 5 vippavasiya 2 uvAgacchissAmi, aviyAI eyaM mameva siyA, mAiTThANaM saMphAse no evaM karijjA / vR. sa kazcitsAdhuraparaM sAdhuM muhUrtAdikAloddezena prAtihArikaM vastraM yAceta, yAcitvA caikAkyeva grAmAntarAdau gataH, tatra cAsAvekAhaM yAvatpaJcAhaM voSitvA''gataH, tasya caikAkitvAtsvapato vastramuhapataM, tacca tathAvidhaM vastraMtasya samarpayato'pi vastrasvAmIna gRhNIyAt, nApigRhItvA'nyasmaidadyAt, nApyucchinnaM dadyAd, yathA gRhANedaM, nvaMpunaH katibhirahobhirmamAnyaddadyAt, nApi tadaiva vastraiNa parivartayet, na cAparaM sAdhumupasaMkramyaitadvadet, tadyathA-AyuSman ! zramaNa ! 'abhikAGkSasi' icchasyevaMbhUtaM vastra dhArayituM paribhoktuM ceti? Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, cUDA-1, adhyayanaM-5, uddezaka:2 409 yadi punarekAkI kazcidgacchettasya tadupahataM vastraM samarpayet na sthiraM-dRDhaM sat 'paricchindya' khaNDazaH 2 kRtvA pariSThApayet' tyajeta, tathAprakAraMvastraM 'sasaMdhiyanti upahataMsvatovastrasvAmI 'nAsvAdayet naparibhuJjIta, api tutasyaivopahantuHsamarpayet, anyasmaivaikAkino gantuH samarpayediI t|evNbhuvcnenaapineymiti||kinyc-'sH' bhikSu ekaH kazcidevaMsAdhvAcAramavagamyatato'hamapi prAtihArikaMvastraMmuhUrtAdikAlamuddizya yAcitvA'nyatraikAhAdinAvAsenopahaniSyAmi, tatastadvastraM mamaiva bhaviSyatItyevaM mAtRsthAnaM saMspRzet, na caitatkuryAditi // tathA mU. (485) se bhi0 no vaNNamaMtAIM vatthAi vivannAI karijA vivannAI na vaNNamaMtAI karijA, annaM vA vatthaM lamissAmittika? no annamannassa dijA, no pAmicaM kuJA, no vattheNa vatthapariNAmaMkujjA, no paraM uvasaMkamittu evaM vadejA-Auso0! samabhikaMkhasimevatthaMdhArittae vA pariharittae vA?, thiraM vA saMtaM no palicchidiya 2 pariDhavijA, jahA meyaM vatthaM pAvagaM paro mannai, paraM ca NaM adattahArI paDipahe pehAe tassa vatthassa niyANAya no tesiM bhIo ummaggeNaM gacchijjA, jAva appussue, tao saMjayAmeva gaamaannugaamNduuijijjaa| se bhikkhU vA0 gAmANugAmaM dUijjamANe aMtarA se vihaM siyA. se jaM paNa vihaM jANijjA imaMsi khalu vihaMsi bahave AmosagA vatthapaDiyAe saMpaMDiyA gacchejjA, no tesiM bhIo ummaggeNaM gacchejjA jAva gAmA0 dUijjejjA ||se bhi0 dUijjamANe aMtarA se AmosagA paDiyAgacchejjA, teNaM AmosagAevaMvadejjA-AusaM0! AhareyuMvatthaM dehi nikkhivAhijahAriyAenANattaMvatthapaDiyAe, eyaM khalu0 sayA jaijjAsi- tibemi // vR. sa bhikSurvarNavanti vastrANi caurAdibhayAno vigatavarNAni kuryAt, utsargatastAdazani nagrAhyANyeva, gRhItAnAM vA parikarma na vidheyamiti tAtparyArtha, tathA vivarNAninazobhanavarNAni kuryAdityAdi sugamamiti // navaraM 'vihaM'ti aTavI prAyaH pnthaaH| tathA tasya bhikSoH pathi yadi 'AmoSakAH' caurAvastragrahaNapratijJayAsamAgaccheyurityAdipUrvoktaMyAvadetattasya bhikSoH sAyaMmiti cUDA-1 adhyayanaM-5 uddezakaH-2 samAptaH adhyayanaM-5 samAptam / muni dIparatna sAgareNa saMzodhitA sampAditA-zIlAjhAcAryaviracitA dvitIya zrutaskandhasya paMcamaadhyayanaTIkA parisamAptA ___ -adhyayana-6 pAtraiSaNA:vR. paJcamAdhyayanAnantaraM SaSThamArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH- iha prathame'dhyayane piNDavidhiruktaH,saca vasatAvAgamoktena vidhinA bhoktavya itidvitIyevasatividhirabhihitaH, tadanveSaNArthaMca tRtIye IryAsamiti pratipAditA, piNDAdyarthaM pravRttena kathaM bhASitavyamiti caturthe bhASAsamitiruktA, saca paTalakairvinA na grAhya iti tadarthaM paJcame vastraiSaNA pratipAditA, __tadadhunA pAtraiNApi vinA piNDo na grAhya ityanena sambandhena pAtraiSaNA'dhyayanamAyAtam, asya ca catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatra nAmaniSpanne nikSepe pAtraiSaNA'dhyayanam, asya ca nikSepo'rthAdhikArazcAnantarAdhyayana eva lAdhavArthaM niyuktikRtA'bhihitaH, sAmprataM sUtrAnugame'skhalitAdiguNopetaM sUtramuccAraNIyaM, taccedam Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 AcArAGga sUtram 2/1/6/1/486 -cUDA-1 adhyayana-6 uddezakaH-1:mU. (486) se bhikkhU vA abhikaMkhijjA pAyaM esittae, se jaMpuNa pAdaMjANijjA, taMjahAalAuyapAyaMvA dArupAyaMvA maTTiyApAyaMvA, tahappagAraM pAyaMje niggaMthe taruNe jAva thirasaMghayaNe se egaM pAyaM dhArijA no biiyaM / se bhi0 paraM addhajoyaNamerAe pAyapaDiyAe no abhisaMdhArijA gmnnaae| se bhi0 se jaM0 assiM paDiyAe egaM sAhammiyaM samuddissa pANAI 4 jahA piMDesaNAe cattAriAlAvagA, paMcamebahave samaNa0 pagaNiyara thev||sebhikkhuuvaa0 assaMjaebhikkhupaDiyAe bahave samaNamAhaNe0 vatthesaNA''lAvao // se bhikkhU vA0 se jAiM puNa pAyAiM jANijjA virUvarUvAiMmahaddhaNamullAI, taM0 ____ ayapAyANivAtaupAyA0 taMbapAyA0 sIsagapA0 hiraNNapA0 suvaNNapA0 rIriapAyA0 hArapuDapA0 maNikAyakaMsapAyA0 saMkhasiMgapA0 daMtapA0 celapA0 selapA0 cammapA0 annayarAiM0 vA taha0 virUvarUvAiMmahadhdhaNamullAiM pAyAiM aphAsuyAiM no0 // se bhi0 se jAiMpuNa pAyA0 virUva0 mahaddhaNabaMdhaNAI, taM0-ayabaMdhaNANi vA jAva cammabaMdhaNANi vA, annayarAiM tahappa0 mahaddhaNabaMdhaNAIaphA0 nopa0 ||icceyaaiNaaytnnaaiNuvaaikmmah bhikkhU jANijjA cauhiM paDimAhiM pAyaM esittae, tattha khalu imA paDhamA pddimaa| se bhikkhU0 udisiya 2 pAyajAejjA, taMjahA-alAuyapAyaM vA 3 taha pAyaM sayaM vANaM jAijA jAva paDi0 paDhamA pddimaa| ahAvarA0 se0 pehAe pAyaMjAijjA, taM0-gAhAvaiMvAkammakarI vAsepuvAmevaAloijjA, Au0 bha0 ! dAhisi me itto annayaraM pAdaM taM0-lAuyapAyaM vA 3, taha0 pAyaM sayaM vA jAva paDi, duccA pddimaa| ahA0 se bhi0 se jaM puNa pAyaMjANijjA saMgaiyaM vA veiyaMtiyaM vA tahappa0 pAyaM sayaM vA jAva paDi0, taccA pddimaa| ahAvarA cautthA paDimA-se bhi0 ujjhiyadhammiyaM jAejA jAva'nne bahave samaNA jAva nAvakaMkhaMti taha0 jAejA jAva paDi0, cautthA paDimA / iccheiyANaM cauNhaM paDimANaM annayaraM paDimaM jahA piMDesaNAe // se NaM eyAe esaNAe esamANaM pAsittA paro vaijA, Au0 sa0 ! muhuttagaM 2 jAva acchAhi tAva amhe asaNaM vA uvakaresu vA uvakkhuDeMsu vA, to te vayaM Auso0! sapANaM sabhoyaNaM paDiggahaM dAhAmo, tucchae paDiggahe dinne samaNassa no suTu sAhu bhavai, se puvvAmeva AloijA-Au bhai ! no khalu me kappai AhAkammie asaNe vA 4 bhuttae vA0, mA uvakarehi mA uvakkhaDehi, abhikaMkhasi me dAuMemeva dalayAhi, se sevaM vayaMtassa paro asaNaM vA 4 uvakarittA uvakkhaDittA sapANaM sabhoyaNaM paDiggahagaM dalaijjA taha0 paDiggahagaM aphAsuyaM jAva no pddigaahijjaa| siyA se paro uvaNittA paDiggahagaM nisirijjA, se puvvAme0 Au0 bha0 ! tumaM cevaNaM saMtiyaM paDiggahagaMaMtoaMteNaM paDilehissAmi, kevalI AyANa0, aMto paDiggahagaMsi pANANi vA bIyA0 hari0, aha bhikkhUNaM pu0 jaMpuvvAmeva paDiggahagaM aMtoaMteNaM paDi0 saaMDAiM sabve Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM - 6, uddezaka:1 AlAvagA bhANiyavvA jahA vatthesaNAe, nANattaM tilleNa vA dhaya0 nava0 vasAe vA siNANAdi jAva annayaraM vA tahappagA0 thaMDilaMsi paDilehiya 2 pama0 2 tao0 saMja0 AmajjijjA, evaM khalu0 sayA jaejjA ttibemi // vR. sa bhikSurabhikAGkSat pAtramanveSTuM tatpunarevaM jAnIyAt, tadyathA - alAbukAdikaM tatra ca yaH sthirasaMhananAdyupetaH sa ekameva pAtraM bibhRyAt na ca dvitIyaM, sa ca jinakalpikAdi, itarastu mAtrakasadvitIyaM pAtraM dhArayet, tatra saGghATake satyekasmin bhaktaM dvitIye pAtre pAnakaM, mAtrakaM tvAcAryAdiprAyogyakRte'zuddhasya veti / 411 'sebhikkhU' ityAdIni sUtrANi sugamAni yAvanmahArdhamUlyAni pAtrANi lAbhe satyaprAsukAni na pratigRhNIyAditi, navaraM 'hArapuDapAya'tti lohapAtramiti / evamayobandhanAdisUtramapi sugamaM / tathA pratimAcatuSTayasUtrANyapi vastraiSaNAvanneyAnIti navaraM tRtIyapratimAyAM 'saMgaiyaM' dAtuH svAGgikaM - paribhuktAprAyaM 'vejayaMtiyaM' ti dvitreSu pAtreSu paryAyeNopabhujyamAnaM pAtraM yAceta / 'etayA' anantaroktayA pAtraiSaNayA pAtramanviSantaM sAdhuM prekSya paro brUyAd bhaginyAdikaM yathA-tailAdinA'bhyajya sAdhave dadasvetyAdi sugamamiti // tathA-sa netA taM sAdhumevaM brUyAd, yathA - riktaM pAtraM dAtuM na varttata iti muhUrttakaM tiSTha tvaM yAvadarzanAdikaM kRtvA pAtrakaM bhRtvA dadAmItyevaM kurvantaM niSedhayet, niSiddho'pi yadi kuryAttataH pAtraM na gRhNIyAditi / yathA dIyamAnaM gRhNIyAttathA''ha-tena dAtrA dIyamAnaM pAtramantoSAntena pratyupekSetetyAdi vastravanneyamiti, etattasya bhikSoH sAmagryamiti // cUDA-1 adhyayanaM -6 uddezakaH-1 samAptaH -: adhyayanaM -6 uddezakaH-2 : vR. uddezakAbhisambandho'yam-ihAnantarasUtre pAtranirIkSaNamabhihitamihApi taccheSamabhidhIyate ityanena sambandhenAyAtasyAsyoddezakasyedamAdisUtram mU. (487) se bhikkhU vA 2 gAhAvaikulaM piMDa. paviTTe samANe puvvAmeva pehAe paDiggahagaM avahaTTu pANe pamajjiya rayaM tao saM0 gAhAvaI. piMDa0 nikkha0 pa0 kevalI0, Au0 ! aMto paDiggahagaMsi pANe vA bIe vA hari0 pariyAvajjijjA, aha bhikkhUNaM pu0 jaM puvvAmeva pehAe paDiggahaM avahaTTu pANe pamajiya rayaM tao saM0 gAhAvai0 nikkhamijja vA / vR. sa bhikSurgRhapatikulaM piNDapAtapratijJayA pravizan pUrvameva bhRzaM pratyupekSya patadgrahaM, tatra ca yadi prANinaH pazyettatastAn 'AhRtya' niSkRSya tyaktvetyartha, tathA pramRjya ca rajastataH saMyata eva gRhapatikulaM pravizedvA niSkrAmedvA ityeSo'pi pAtravidhireva, yato'trApi pUrvaM pAtraM samyak pratyupekSya pramRjya ca piNDo grAhya iti pAtragataiva cinteti, kimiti pAtraM pratyupekSya piNDo grAhya iti ? apratyupekSite tu karmabandho bhavatItyAha- kevalI brUyAd yathA karmopAdAnametat, yathA ca karmopAdAnaM tathA darzayati- 'antaH' madhye patadgrahakasya prANino dvIndriyAdayaH, tathA bIjAni rajo vA 'paryApadyeran' bhayeyuH, tathAbhUte ca pAtre piNDaM gRhNataH karmopAdAnaM bhavatItyartha, sAdhUnAM pUrvopadiSTametatpratijJAdikaM yatpUrvameva pAtrapratyupekSaNaM kRtvA tadgataprANinorajazcApanIya gRhapatikule Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 AcArAGga sUtram 2/1/6/2/487 pravezo niSkramaNaM vA kaarymiti||kinyc mU. (488) se bhi0 jAva samANe siyA se paro AhaTTa aMto paDiggahagaMsi sIodagaM paribhAittA nIhaTTa dalaijjA, tahappa0 paDiggahagaM parahatthaMsi vA parapAyaMsi vA aphAsuyaM jAva no pa0, se ya AhaJca paDiggahie siyA khippAmeva udagaMsi sAharijjA, se paDiggahamAyAe pANaM pariTThavijjA, sasiNiddhAe vA bhUmIe niymijjaa| se0 udaullaMvAsasiNiddhaM vApaDiggahanoAmajijja vA 2aha pu0 vigaodaemepaDiggahae chinasiNehe taha0 paDiggahaM tao0 saM0 Amajijja vA jAva payAvijja vaa| se bhi0 gAhA0 pavisiukAme paDiggahamAyAe gAhA0 piMDa0 pavisijja vA ni0, evaM bahiyA viyArabhUmI vihArabhUmI vA gAmA0 dUijijjA, tivvadesIyAe jahA biiyAe vatthesaNAe navaraM ittha paDiggahe, eyaM khalu tassa0 jaMsabaDhehiM sahie sayA jaegjAsittibemi // vR. sa bhikSurgRhapatikulaM piNDapAtapratijJayA praviSTaH san pAnakaM yAceta, tasya ca syAtkadAcitsa paro gRhastho'nAbhogena pratyanIkatayA, tathA''nukampayA vimarSatayA vA gRhAntaHmadhya evAparasminpatadgrahesvakIyebhAjaneAhRtyazItodakaM paribhAjya' vibhAgIkRtya 'nIhaTTatti nisArya ddyaat| sa-sAdhustathAprakAraM zItodakaM parahastagataM parapAtragataM vA'prAsuka miti matvA na pratigRhNIyAt, tadyathA'kAmena vimanaskena vApratigRhItaMsyAttataH kSipramevatasyaivadAturudakabhAjane prakSipet, anicchataH kUpAdausamAnajAtIyodake pratiSThApanavidhinApratiSThApanaMkuryAta, tadabhAve'nyatra vAchAyAgartAdau prakSipet, sati cAnyasmin bhAjanetat sabhAjanamevaniruparodhini sthAne muJcediti tathA-sabhikSurudakAdiH patadgrahasyAmarjanAdina kuryAdISacchuSkasyatukuryAditi piNDArtha .. kiJca-sa bhikSuH kvacid gRhapatikulAdau gacchan sapatadgraha eva gacchedityAdi sugamaM yAvadetattasya bhikSoH sAmagyamiti // cUDA-2 adhyayanaM-6 uddezakaH-2 samAptaH adhyayana-6samAptam muni dIparatna sAgareNa saMzodhitA sampAditA zIlAjhAcAryaviracitA dvItIya zrutaskandhasya SaSThamadhyayanaTIkA parisamAptA ___ -adhyayana-7 avagrahapratimAHvR. uktaM SaSThamadhyayanamadhunA saptamamArabhyate, asya cAyamamisambandhaH- piNDazayyAvastrapAtrAdayo'vagrahamAzritya bhavantItyato'sAveva katividho bhavatItyanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatropakramAntargato'rthAdhikAro'yaM-yathA sAdhunA vizuddho'vagraho grAhya iti, nAmaniSpanne tu nikSepe'vagrahapratimeti nAma, tatrAvagrahasya nAmasthApane kSuNNatvAdanAdhtya dravyAdicaturvidhaM nikSepaM darzayitukAmo niyuktikAra Ahani. [319] dave khitte kAle bhAve'viya uggaho cudghaau| deviMda 1 rAyauggaha 2 gihavai 3 sAgariya 4 saahmmii|| For Pri Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM - 7, uddezaka : 1 413 vR. dravyAvagrahaH kSetrAvagrahaH kAlAvagraho bhAvAvagrahazcetyevaM caturvidho'vagrahaH, yadivA sAmAnyena paJcavidho'vagrahaH, tadyathA - devendrasya lokamadhyavarttirucakadakSiNArddhamavagrahaH 1, rAjJazcakravattyadirbharatAdikSetraM 2, gRhapategramamahattarAdegramapATakAdikamavagrahaH 3, tathA sAgArikasyazayyAtarasya ghaGgazAlAdikaM 4, sAdharmikAH sAdhavo ye mAsakalpena tatrAvasthitAsteSAM vasatyAdiravagrahaH sapAdaM yojanamiti 5, tadevaM paJcavidho'vagrahaH, vasatyAdiparigrahaM ca kurvatA sarve'pyete yathA'vasaramanujJApyA iti / / sAmprataM dravyAdyavagrahapratipAdanAyAha ni. [320] davvuggaho u tiviho sacittAcittamIsao ceva / khittugo'vi tiviho duviho kAluggaho hoi / / dravyAdyavagrahastrividhaH, ziSyAdeH sacitto rajoharaNAderacittaH ziSyarajoharaNAdermizraH, kSetrAvagraho'pi sacittAdistrividha eva, yadivA grAmanagarAraNyabhedAditi, kAlAvagrahastu RtubaddhavarSAkAlamedAddidheti / bhAvAvagrahapratipAdanArthamAha ni. [321] maiuggaho ya gahaNuggaho ya bhAvuggaho duhA hoi / iMdiya noiMdiya atthavaMjaNe uggaho dasahA // bhAvAgraho dvedhA, tadyathA-matyavagraho grahaNAvagrahazca tatra matyavagraho dvidhA - arthAvagraho vyaJjanAvagrahazca, tatrArthAvagraha indriyanoindriyamedAt SoDhA, vyaJjanAvagrahastu cakSurindriyamanovacaturdhA, sa eSa sarvo'pi matibhAvAvagraho dazadheti / grahaNAvagrahArthamAha-ni. [ 322] gahaNuggahammi apariggahassa samaNassa gahaNapariNAmo / kahapADihAriyA' pADihArie hoi ? jaiyavvaM / vR. aparigrahasya sAdhoryadA piNDavasativastrapAtragrahaNapariNAmo bhavati tadA sa grahaNabhAvAvagraho bhavati, tasmiMzca sati 'kathaM' kena prakAreNa mama zuddhaM vasatyAdikaM prAtihArikamaprAtihArikaM vA bhavedityevaM yatitavyamiti, prAguktazca devendrAdyavagrahaH paJcavidho'pyasmin grahaNAvagrahe draSTavya iti / / gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAnugame sUtramuccAraNIyaM, taccedam -: cUDA-1 adhyayanaM -7 uddezakaH-1 : mU. (489) samaNe bhavissAmi anagAre akiMcaNe aputte apasU paradattabhoI pAvaM kammaM no karissAmitti samuTThAe savvaM bhaMte! adinnAdANaM paJccakkhAmi, se anupavisittA gAmaM vA jAva rAyahANi vA neva sayaM adinnaM giNhijjA neva'nnehiM adinnaM giNhAvijjA adinnaM giNhaMtevi anne na samaNujANijjA, jehivi saddhiM saMpavyaie tesiMpi jAI chattagaM vA jAva cammacheyaNagaM vA tesiM puvvAmeva uggahaM ananunnaviya apaDilehiya 2 apamajiya 2 no uggiNhijjA vA parigiNhijja vA, te siM puvvAmeva uggahaM jAijjA anunnaviya paDilehiya pamajjiya tao sa0. uggiNhijja vA pa0 // vR. zrAmyatIti zramaNaH - tapasvI yato'hamata evaMbhUto bhaviSyAmIti darzayati- 'anagAraH' agA-vRkSAstairniSpannamagAraM tanna vidyata ityanagAraH, tyaktagRhapAza ityartha, tathA 'akiJcanaH' na vidyate kimapyasyetyakiJcano, niSparigraha ityartha, tathA 'aputraH ' svajanabandhurahito, nirmama ityartha, evam 'apazuH' dvipadacatuSpadAdirahitaH, yata evamataH paradattabhojI san pApaM karma na kariSyAmItyevaM samutthAyaitavpratijJo bhavAmIti darzayati Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 - AcArAGga sUtram 2/1/7/1/490 yathA sarvaM bhadanta ! adattAdAnaM pratyAkhyAmi, dantazodhanamAtramapi parakIyamadattaM na gRhvAmItyartha, tadanena vizeSaNakadambakenApareSAMzAkyasarajaskAdInAM samyakzramaNatvaM nirAkRtaM bhavati, sa caivaMbhUto'kiJcanaH zramaNo'nupravizya grAmaM vA yAvadrAjadhAnI vA naiva svayamadattaM gRhNIyAt naivApareNa grAhayet nApyaparaM gRhantaM samanujAnIyAt, yairvA sAdhubhi saha samyak pravrajitastiSThati vA teSAmapi sambandhyupakaraNamananujJApya gRhNIyAditi darzayati / tadyathA-chatrakamiti 'chada apavAraNe' chAdayatIti chatraM varSAkalpAdi, yadivA kAraNikaH kvacitkuGkaNadezAdAvativRSTisambhavAcchatrakamapigRhNIyAdyAvaccarmacchedanakamapyanujJApyApratyupekSya ca nAvagRhNIyAt sakRt pragRhNIyAdanekazaH / teSAMca sambandhi yathA gRhNIyAttathA darzayati-pUrvameva tAnanujJApya pratyupekSya cakSuSA pramRjya rajoharaNAdinA sakRdanekazo vA gRhNIyAditi / / kiJca mU. (490) se bhi0 AgaMtAresu vA 4 aNuvIi uggahaM jAijA, je tattha Isare je tattha mahiete uggahaMaNunnavijjA-kAmaM khalu Auso0! ahAlaMdaM ahAparinAryavasAmojAva Auso jAvaAusaMtassa uggahe jAvasAhammiyA eitAvaM uggahaM uggihissAmo, teNa paraM viharissAmo sekiMpuNatatthoggahaMsievoggahiyaMsijetatthasAhammiyA saMbhoiyAsamaNunAuvAgacchijjA je teNa sayamesittae asaNe vA 4 teNa te sAhammiyA 3 uvanimaMtijjA, no cevaNaM paravaDiyAe ogijjhaya 2 uvni0|| vR.sabhikSurAgantAgArAdaupravizyAnuvicintyaca-pAlocyayativihArayogyakSetraMtato'vagrahaM vasatyAdikaMyAceta, yazca yAcyastaMdarzayati-yastatra 'IzvaraH' gRhasvAmI tathAyastatra samadhiSThAtA' gRhapatinA nikSiptabharaH kRtastAnavagraha-kSetrAvagraham anujJApayet "yAceta, kathamiti darzayati'kAma'miti tavecchayA 'khalu' iti vAkyAlaGkAre AyuSman ! gRhapate! ahAlaMda mitiyAvanmAtraM kAlaMbhavAnanujAnIte 'ahAparinnAyaMtiyAvanmAtraM kSetramanujAnISetAvanmAtraM kAlaM tAvanmAtraMca kSetramAzritya vayaM vasAma iti yAvata, ___ ihAyuSman ! yAvanmAnaM kAlamihAyuSmato'vagraho yAvantazca sAdharmikAH-sAdhavaHsamAgamiSyanti etAvanmAtramavagrahiSyAmastata UrdhvaM vihariSyAma iti / / avagRhIte cAvagrahe satyuttarakAlavidhimAha-tadevamavagRhIte'vagrahe sasAdhuH kiMpunaH kuryAditi darzayati-yetatrakecana prAghUrNakAH 'sAdharmikAH' sAdhavaH 'sAmbhogikAH' ekasAmAcArIpraviSTAH 'samanojJAH' udyuktavihAriNaH 'upAgaccheyuH' atithayo bhaveyuH, te caivaMbhUtA ye tenaiva sAdhunA paralokArthinA svayameSitavyAH, teca svayamevAgatA bhaveyuH, tAMzcAzanAdinAsvayamAhRtena sasAdhurupanimantrayed, yathA-gRhNIta yUyametanAyA''nItamazanAdikaM kriyatAM mamAnugrahamityevamupanimantrayet, na caiva 'paravaDiyAe'tti parAnItaM yadazanAdi tamRzam 'avagRhya' Azritya nopanimantrayet, kiM tarhi ?, svayamevAnItena nimantrayediti ||tthaa mU. (491) se AgaMtAresu vA 4 jAva se kiM puNa tatthoggahaMsi evoggahiyaMsi je tattha sAhammiA annasaMbhoiA samaNunA uvAgacchijjA je teNa sayamesittae pIDhe vA phalae vA sijjA vA saMthArae vA teNa te sAhammie annasaMbhoie samaNunne uvanimaMtijA no cevaNaM paravaDiyAe ogiljhiya uvnimNtijjaa| Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, cUDA-1, adhyayanaM-7, uddezakaH1 415 se AgaMtAresu vA 4 jAva se kiM puNa tatthuggahaMsi evoggahiyaMsije tattha gAhAvaINa vA gAhA0 puttANa vA sUI vA pippalae vA kaNNasohaNae vA nahaccheyaNae vA taM appaNo egassa aTThAe pADihAriyaMjAittAno annamannassa dijja vAaNupaijjavA, sayaMkaraNijaMtikaTTa, setamAyAe tattha gacchijjA 2 puvvAmeva uttANae hatthe kaTThabhUmIe vA ThavittA imaM khalu 2 tti AloijA, no cevaNaM sayaM pANiNA parapANiMsi pnycppinnijjaa| vR. pUrvasUtravatsarvaM, navaramasAmbhogikAn pIThaphalakAdinopanimantrayed, yatasteSAM tadeva pIThikAdisaMbhogyaM nAzanAdIni / / kiJca-tasminnavagrahe gRhIte yastatra gRhapatyAdiko bhavet tasya sambandhi sUcyAdikaM yadi kAryArthamekamAtmAnamuddizya gRhNIyAt tadapareSAM sAdhUnAM na samarpayet, kRtakAryazca pratIpaM gRhasthasyaivAnena sUtroktena vidhinA samarpayediti ||apic mU. (492) se bhi0 se jaM0 uggahaM jANijjA anaMtarahiyAe puDhavIejAvasaMtANaetaha0 uggahaM no givhijjA vA 2 ||se bhi0 sejaMpuNaM uggahaM thUNasivA 4 taha0 aMtalikkhajAe dubbaddha jAva no ugivhijjA vA 2 // se bhi0 se jaM0 kuliyaMsi vA 4 jAva no ugihijja vA 2 // se bhi0 khaMdhaMsi vA 4 annayare vA taha0 jAva no uggahaM ugivhijja vA 2 // se bhi0 se jaM0 puNa0 sasAgAriyaM0 sakhuDDupasubhattapANaM no pannassa nikkhamaNapavese jAva dhammANuogaciMtAe, sevaM nacA taha uvassae sasAgArie0 no uvaggahaM ugivhijjA vA 2 / se bhi0 se jaM0 gAhAvaikulassa majjhaMmajjheNaM gaMtuM paMthe paDibaddhaM vA no pannassa jAva sevaM na0 sabhi0 se jaM0 iha khalu gAhAvaI vA jAva kammakarIo vA annamannaM akkosaMti vA taheva tillAdisiNANAdi sIodagaviyaDAdinigiNAivAjahAsijAeAlAvagA, navaraMuggahavattavvayA se bhi0 se jaM0 AinnasaMlikkhe no pannassa0 ugivhijja vA 2, eyaM khlu0|| vR. yatpunaH sacittapRthivIsambandhamavagrahaM jAnIyAttanna gRhNIyAditi // tathA-antarikSjAtamapyavagrahaM na gRhNIyAdityAdi zayyAvaneyaM yAvaduddezakasamApti, navaramavagrahAmilApaiti cUDA-1 adhyayana-7 uddezakaH-1 samAptaH __ adhyayana-7 uddezakaH-2 vR. uktaH prathamoddezakaH, adhunA dvitIyaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaHpUrvoddezake'vagrahaH pratipAditastadihApi taccheSapratipAdanAyoddezakaH, tasya cAdisUtrama mU. (493) se AgaMtAresu vA 4 aNuvIi uggahaM jAijA, je tattha Isare0 te uggahaM aNunavijA kAmaMkhalu Auso! ahAlaMdaM ahAparinnAyaMvasAmojAva Auso!jAva AusaMtassa uggahe jAva sAhammiAe tAva uggahaM uggihissAmo, teNa paraM vi0, se kiM puNa tattha uggahaMsi evoggahiyaMsi je tattha samaNANa vA mAha0 chattae vA jAva cammachedaNae vA taM no aMtohito bAhiM nINijjA bahiyAo vA no aMto pavisijjA, suttaM vA no paDivohijjA, no tesiM kiMcivi appattiyaM paDiNIyaM krijjaa| vR. sa bhikSurAgantAgArAdAvaparabrAhmaNAdhupabhogasAmAnye kAraNikaH sannIzvarAdikaM Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 2/1/7/2/493 pUrvaprakrameNAvagrahaM yAceta, tasmiMzcAvagRhIte'vagrahe yattatra zramaNabrAhmaNAdanAM chatrAdyupakaraNajAtaM bhavettannaivAbhyantarato bahirniSkrAbhayet nApi tato'bhyantaraM pravezayet nApi brAhmaNAdikaM suptaM pratibodhayet na ca teSAm 'appattiyaM' ti manasaH pIDAM kuryAt tathA 'pratyanIkatAM' pratikUlatAM na vidadhyAditi // 416 mU. (494) se bhi0 abhikaMkhijjA aMbavaNaM uvAgacchittae je tattha Isare 2 uggahaM aNujANAvijjA- kAmaM khalu jAva viharissAmo, se kiM puNa0 evoggahiyaMsi aha bhikkhU icchijjA aMba bhuttae vA se jaM puNa aMbaM jANijjA saaMDaM sasaMtANaM taha0 aMba aphA0 no pa0 / se bhi0 se jaM0 appaMDaM appasaMtANagaM atiricchachinnaM avvocchinnaM aphAsuyaM jAva no paDigAhijjA / / se bhi0 se jaM0 appaMDaM vA jAva saMtANagaM tiricchachinnaM vucchinnaM phA0 paDi0 // se bhi0 aMbabhittagaM vA aMbapesiyaM vA aMbacoyagaM vA aMbasAlagaM vA aMbaDAlagaM vA bhuttae vA pAyae vA, se jaM0 aMbabhittagaM vA 5 saaMDaM aphA0 no paDi0 / sebhikkhU vA 2 se jaM0 aMba vA aMbabhittagaM vA appaMDaM0 atiricchachinnaM 2 aphA0 no pa0 / / se jaM0 aMbaDAlagaM vA appaMDaM 5 tiricchacchinnaM vucchinnaM phAsUyaM paDi0 / se bhi0 abhikaMkhijjA ucchuvaNaM uvAgacchittae, je tattha Isare jAva uggahaMsi || aha bhikkhU icchijjA ucchRM bhuttae vA pA0, se jaM0 ucchRM jANijjA saaMDaM jAva no pa0, atiricchachinnaM taheva, tiricchachinne'vi taheva / se bhi0 abhikaMkhi0 aMtarucchuyaM vA ucchugaMDiyaM vA ucchucoyagaM vA ucchusA0 ucchuDA0 bhuttae vA pAya0, se jaM pu0 aMtarucchrayaM vA jAva DAlagaM vA saaMDaM0 no pa0 / se bhi0 se jaM0 aMtarucchrayaM vA0 appaMDaM vA0 jAva paDi0, atiricchacchinnaM taheva // se bhi0 lhasaNavaNaM uvAgacchittae, taheva tinnivi AlAvagA, navaraM lhasuNaM / se bhi0 lhasuNaM vA lhasuNakaMdaM vA lha0 coyagaM vA lhasuNanAlagaM vA bhuttae vA 2 se jaM0 lasuNaM vA jAva lasuNabIyaM vA saaMDaM jAva no pa0, evaM atiricchacchinne' vi tiricchachinne jAva pa0 / vR. sa bhikSu kadAcidAmravane'vagrahamIzvarAdikaM yAceta, tatrastazca sati kAraNe AnaM bhoktumicchet, paccAnaM sANDaM sasantAnakamaprAsukamiti ca matvA na pratigRhNIyAditi / kiJca sa bhikSuryatpunarAmramalpANDamalpasantAnakaM vA jAnIyAt kintu 'atirazcInacchinnaM' tirazcInamapATitaM tathA 'avyavacchinnam' akhaNDitaM yAvadaprAsukaM na pratigRhNIyAditi / / tathA-sa bhikSuralpANDamalpasantAnakaM tirazcInacchinnaM tathA vyavacchinnaM yAvatprAsukaM kAraNe sati gRhNIyaditi / / evamAmrAvayavasambandhi sUtratrayamapineyamiti, navaram- 'aMbabhittayaM'ti AmrArddham 'aMbapesI' AmraphAlI 'aMbacoyagaM 'ti AmrachallI sAlagaM-rasaM 'DAlagaM 'ti Amra zlakSNakhaNDAnIti / evabhikSusUtratrayamapyAmrasUtravatreyamiti, navaram ' aMtarucchrayaM ti parvamadhyamiti // evaM lazunasUtratrayamapi neyamiti, AmrAdisUtrANAmavakAzo nIzIthaSoDazoddezakAdavagantavya iti / sAmpratamavagrAhabhigrahavizeSAnadhikRtyAha Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-1, adhyayanaM - 7, uddezaka : 2 mU. (495) se bhi0 AgaMtAresu vA 4 jAvoggahiyaMsi je tatthA gAhAvaINa vA gAhA0 puttANa vA icceyAI AyataNAI uvAikkamma aha bhikkhU jANijjA, imAhiM sattahiM paDimAhiM uggahaM uggahittae, tattha khalu imA paDhamA paDimA / 417 se AgaMtAresu vA 4 aNuvIi uggahaM jAijjA jAva viharissAmo paDhamA paDimA / ahAvarA0 jassa NaM bhikkhussa evaM bhavai- ahaM ca khalu annesiM bhikkhUNaM aTThAe uggahaM uggiNhissAmi, annesiM bhikkhUNaM uggahe uggahie uvallisAmi, duJcA paDimA / ahA varA0 jassa NaM bhi0 ahaM ca0 uggiNhissAbhi annesiM ca uggahe uggahie no uvallissAmi, taJcA paDimA / ahAvarA0 jassa NaM bhi0 ahaM ca0 no uggahaM uggiNhissAmi, annesiM ca uggahe uggahie uvallissAmi, cautthA paDimA / ahAvarA0 jassa NaM ahaM ca khalu appaNo aTThAe uggahaM cau0, no duNhaM no tiNhaM no cauNhaM no paMcaNhaM paMcamA paDimA / ahAvarA se bhi0 jassa eva uggahe uvalliijjA se tattha ahAsamannAgae ikka De vA jAva palAle tassa lAbhe saMvasijjA, tassa salAbhe ukkuDuo vA nesajjio vA viharijjA, chaTTA paDimA / ahAvarA sa0 je bhi0 ahAsaMthaDameva uggahaM jAijjA, taMjahA- puDhavisilaM vA kaTThasilaM vA ahAsaMthaDameva tassa lAbhe saMte0 tassa alAbhe u0 ne0 viharijjA, sattamA paDimA / icceyAsiM sattaNhaM paDimANaM annayaraM jahA piMDesaNAe / vR. sa bhikSurAgantAgArAdAvavagrahe gRhIte ye tatra gRhapatyAdayasteSAM sambandhInyAyatanAni pUrvapratipAditAnyatikramyaitAni vakSyamANAni karmopAdAnAni parihatyAvagrahamavagrahItuM jAnIyAt, atha bhikSu saptabhi pratimAbhirabhigrahavizeSairavagrahaM gRhNIyAt, tatreyaM prathamA pratimA, tadyathA / sabhikSurAgantAgArAdau pUrvameva vicintyaivaMbhUtaH pratizrayo mayA grAhyo nAnyathAbhUta iti prathamA / tathA'nyasya ca bhikSorevaMbhUto'bhigraho bhavati, tadyathA ahaMca khalvanyeSA sAdhUnAM kRte'vagrahaM 'gRhISyAmi' yAciSye, anyeSAM vA'vagrahe gRhIte sati 'upAlayiSye' vatsyAmIti dvitIyA / prathamA pratimA sAmAnyena, iyaM tu gacchAntargatAnAM sAdhUnAM sAmbhogikAnAmasAMbhogikAnAM codyuktavihAriNAM yataste'nyo'nyArthaM yAcanta iti / tRtIyA tviyam - anyArthamavagrahaM yAciSye'nyAvagRhIte tu na sthAsyAmIti eSA tvAhAlandikAnAM yataste sUtrArthavizeSamAcAryAdabhikAGkSantA AcAryArtha yAcante / caturthIpunarahamanyeSAM kRte'vagrahaM na yAciSye anyAvagRhIte ca vatsyAmIti, iyaM tu gaccha evAbhyudyatavihAriNAM jinakalpAdyarthaM parikarma kurvatAm / athAparA paJcamI - ahamAtmakRte'vagrahamavagrahISyAmi na cApareSA dvitricatuSpaJcAnAmiti, iyaM tu jinakalpikasya / athAparA SaSThI - yadIyamavagrahaM grahISyAmi tadIyamevotkaTAdisaMstArakaM grahISyAmi, itarathotkuTuko vA niSaNNaH upaviSTo vA rajanIM gamiSyAmItyeSA jinakalpikAderiti / 127 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 - AcArAGga sUtram 2/1/7/2/495 athAparA saptamI-eSaivapUrvoktA, navaraMyathAsaMstRtameva zilAdikaM grahISyAminetaraditi, zeSamAtmotkarSavarjanAdi piNDaiSaNAvanneyamiti / / kiJca mU. (496) suyaM me AusaMteNaM bhagavayAevamakkhAyaM-iha khalu therehiM bhagavaMtehiM paMcavihe uggahe pa0 taM0-deviMdauggahe 1 rAya uggahe 2 gAhAvaiuggahe 3 sAgAriyauggahe 4 sAhammiya05, evaM khalu tassa bhikkhussa bhikkhuNIe vA sAmaggiyaM / vR.zrutaMmayA''yuSmatAbhagavataivamAkhyAtam-iha khalusthavirairbhagavadmiH paJcavidho'vagraho vyAkhyAtaH, tadyathA-devendrAvagraha ityAdi sukhonnaiyaM yAvaduddezakasamAptiriti / cUDA-1 adhyayana-7 uddezakaH-2 samAptaH adhyayanaM-7 samAptam cUDA-1 samApta muni dIparatna sAgareNa saMzodhitA sampAditA-dvitIya zrutaskandhasya saptamaM adhayayana evaM prathama cuDAyAH ttiikaaprismaapt| (cUDA-2-saptasaptikA) vR. uktaM saptamamadhyayanaM, taduktau ca prathamacUlA'bhihitA, idAnIM dvitIyA samArabhyate, asyAzcAyamabhisambandhaH-ihAnantaracUDAyAM vasatyavagrahaH pratipAditaH, tatra ca kIdaze sthAne kAyotsargasvAdhyAyocAraprazravaNAdi vidheyamityeta pratipAdanAya dvitIyacUDA, sA ca saptAdhyayanAtmiketi niyuktikRddarzayitumAhani. [323] sattikkagANi ikkassaragANi puvva bhaNiyaM tahiM ThANaM / uddhaTThANe pagayaM nisIhiyAe tahiM chakkaM / / 'saptakakAnyekasarANI ti saptAdhyayanAnyuddezakarahitAnibhavantItyartha, tatrApi 'pUrva prathama sthAnAkhyamadhyayanamabhihitamityatastadvyAkhyAyate ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi bhavanti, ttropkrmaantrgto'rthaadhikaaro'ym| kiMbhUtaM sAdhunA sthAnamAzrayitavyamiti, nAmaniSpanetu nikSepe sthAnamiti nAma, tasyaca nAmAdizcaturdhAnikSepaH, tatreha dravyamAzrityorddhasthAnenAdhikAraH, tadAha niyuktikAraH-udhvasthAne 'prakRtaM' prastAva iti, dvitIyamadhyayanaM nizIthikA, tasyAzca SaTko nikSepaH,taMca svasthAna eva kariSyAmIti / sAmprataM sUtramuJcAraNIyaM, taJcedam -ghUDA-2 :saptakaH1-"sthAna":mU. (497) se bhikkhU vA0 abhikaMkhejA ThANaM ThAittae, se anupavisijjA gAmaMvA jAva rAyahANiM vA, se jaM puNa ThANaM jANijjA- asaMDaM jAva makkaDAsaMtANayaM taM taha0 ThANaM aphAsuyaM aNesa0 lAbhe saMte no pa0, evaM siJjAgameNa neyavvaM jAva udayapasuyAiMti ||iceyaaiN AyataNAI uvAikamma 2 aha bhikkhU icchijjA cauhi paDimAhiM ThANaM ThAittae, tasthimA paDhamA paDimAacittaM khalu uvasajijjA avalaMbijjA kAeNa vipparikammAi saviyAraM ThANaM ThAissAmi paDhamA pddimaa| Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH -2, cUDA-2, saptakaka: 419 ahAvarA ducA paDimA-acittaM khalu uvasajejA avalaMbijA kAeNa vipparikammAi no saviyAraM ThANaM ThAissAmi duccA pddimaa| ahAvarAtacA paDimA-acittaMkhalu uvasaojjA avalaMbijjA nokAeNa viparikammAIno saviyAraM ThANaM ThAissAmitti taccA pddimaa| ahAvarA cautthA paDimA-acittaM khalu uvasaojjA no avalaMbijjA kAeNa no parakammAI no saviyAraMThANaM ThAissAmittivosaTTakAe vosaTTakesamaMsulomanahe saMniruddhaMvA ThANaMThAissAmitti cautthA pddimaa| icceyAsiMcauNDaMpaDimANaMjAva paggahiyatarAyaM viharijjA, no kiMcivi vaijjA, eyaM khalu tassa jAva jaijjAsi ttibemi|| vR. 'sa' pUrvokto bhikSuryadA sthAnamabhikAGket sthAtuM tadA so'nupravizedgrAmAdikam, anupravizyaca sthAnamUrvasthAnAdyarthamanveSayet, taccasANDaMyAvatsasantAnakamaprAsukamitilAbhe satinapratigRhNIyAditi, ityevamanyAnyapisUtrANizayyAvadraSTavyAniyAvadudakaprasRtAnikandAdIni yadi bhaveyustattathAbhUtaM sthAnaM na gRhnniiyaadti| sAmprataM pratimoddezenAha 'ityetAni' pUrvoktAni vakSyamANAni vA 'AyatanAni' karmopAdAnAni upAtikramya2' atiladhyAthabhikSuH sthAnaMsthAtumicchet 'catasRmipratimAmi' abhigrahavizeSaiHkaraNabhUtaiH, tAMzcayathAkramamAha, tatreyaMprathamApratimA-kasyacidbhikSoH bhUto'bhigraho bhavati, yathA'hamacittaMsthAnamupAzrayiSyAmi, tathA kiJcidacittaM kuDyAdikamavalambayiSyekAyena, tathA viparikramiSyAmi' parispandaM kariSyAmi, hastapA-dAdyAkuJcanAdi kariSyAmItyartha, tathA tatraiva savicAraM stokapAdAdiviharaNarUpaM sthAnaM 'sthAsyAmi' samAzrayiSyAmi, prathamA prtimaa| dvitIyAyAMtvAkuJcanaprasAraNAdikriyAmavalambanaMca kariSye na pAdaviharaNamiti / tRtIyAyAMtvAkuJcanaprasAraNameva nAvalambanapAdaviharaNe iti| caturthA punastrayamapina vidhatte, sacaivaMbhUto bhavati-vyutsRSTaH-tyaktaH parimitaM kAlaM kAyo yena satathA, tathA vyutsRSTaM kezazmazrulomanakhaM yenasatathA, evaMbhUtazcasamyagniruddhaMsthAnaMsthAsyAmItyevaMpratijJAyakAyotsargavyavasthito meruvanniSprakampastichet, yadyapikazcitkezAdhutpATayettathA'pi sthAnAnna sthAsyAmItyevaM pratijJAya kAyotsargavyavasthito meruvanniSprakampastiSThet, yadyapi kazcitkezAdhutpATayettathA'pi sthAnAnna calediti, AsAM cAnyatamA pratimA pratipadya nAparamapratipannapratimaM sAdhumapavadennAtmotkarSa kuryAtra kiJcidevaMjAtIyaM vdediti|| cUDA-2 saptaikakaH-1 samAptaH -cUDA-2 saptaikakaH-2 "niSIdhikA" :vR.prathamAnantaraM dvitIyaH saptaikakaH, sambandhazcAsya-ihAnantarAdhyayane sthAnaM pratipAditaM, tacca kiMbhUtaM svAdhyAyayogyaM?, tasyAMcasvAdhyAyabhUmauyadvidheyaMyaJcanavidheyamityanenasambandhena niSIdhikA'dhyayanamAyAtam, asya ca catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatra nAmaniSpanne nikSepe niSIthiketi nAma, asya ca nAmasthApanAdravyakSetrakAlabhAvaiH SaDvidho nikSepaH, nAmasthApane pUrvavat, Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 AcArAGgasUtram 2/2/9/-/498 dravyaniSIthaM noAgamato jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM yadravyaM pracchannaM, kSetraniSIthaM tu brahmalokariSThavimAnapAvartinyaH kRSNarAjayo yasmin vA kSetre tadvayAkhyAyate, kAlaniSIthaM kRSNarajanyo yatra vA kAle niSIthaM vyAkhyAyata iti, bhAvaniSIyaM noAgamata idamevAdhyayanam, AgamaikadezatvAt, gato nAmaniSpanno nikSepaH, sAmprataM sUtrAnugame sUtramuccAraNIyaM, taccedam mU. (198) se bhikkhU vA 2 abhikaM0 nisIhiyaM phAsuyaM gamaNAe, se puNa nisIhiyaM jANijjA-saaMDaM taha0 aphA0 no ceissaami| se bhikkhU0 abhikaMkhejjA nisIhiyaM gamaNAe, se puNa ni0 appapANaM appabIyaM jAva saMtANayaMtaha nisIhiyaM phAsuyaM ceissAmi, evaM sijAgameNaM neyavvaM jAva udyppsuuyaaii| jetatya duvaggA tivaggA cauvaggA paMcavaggA vA abhisaMdhAriti nisIhiyaM gamaNAete no annamannassa kAyaM AliMgija vA viliMgija vA cuMbija vA daMtehiM vA nahehiM vA achiMdijja vA vuc0i , eyaM khalu0 jaM savve hiM sahie samie sayA saejjA, seyamiNaM mannijjAsi ttibemi|| vR.sa bhAvabhikSuryadivasaterupahatAyAanyatraniSIdhikAM-svAdhyAyabhUmiM gantumabhikAGketa, tAM ca yadi sANDA yAvatsasantAnakAM jAnIyAttatato'prAsukatvAnna parigRhIyAditi / kinyc-sbhikssurlpaannddaadikaaNgRhnniiyaaditi||evmnyaanypi sUtrANizayyAvanneyAni yAvad yatrodakaprasUtAni kandAdIni syustAM na gRhnniiyaaditi| tatragatAnAM vidhimadhikRtyAhayetatrasAdhavonaSedhikAbhUmau dvitrAdyA gaccheyustenAnyo'nyasya 'kArya' zarIramAliGgayeyuH-parasparaM gAtrasaMsparza na kuryurityartha, nApi 'vividham' anekaprakAraM yathAmohodayo bhavatitathA viliGgeyuriti, tathA kandarpapradhAnAvakrasaMyogAdikAH kriyAnakuryuriti, etattasya bhikSoH sAmyaM yadasau 'sarvArthe' azeSaprayojanairAmuSmikaiH 'sahitaH' samanvitaH tathA 'samitaH' paJcabhi samitibhi 'sadA' yAvadAyustAvatsaMyamAnuSThAne yateta, etadeva ca zreya ityeva manyateti bravImIti puurvvt|| cUDA-2 saptaikakaH-2 samAptaH -: cUDA-2 saptaikakaH-3 "uccAra prazravaNa" :vR.sAmprataM tRtIyaH saptaikakaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantare niSIdhikA pratipAditA, tatra ca kathambhUtAyAM bhUmAvuccArAdi vidheyamiti, asya ca nAmaniSpanne nikSepe uJcAraprazravaNa iti nAma, tadasya niruktyarthaM niyuktikRdAhani. [324] uccavai sarIrAo uccAro pasavaitti pAsavaNaM / taM kaha AyaramANassa hoi sohIna aiyaaro|| vR.zarIrAdut-prAbalyenacyavate-apayAti caratIti vAuccAraH-viSThA, tathAprakarSaNazravatIti prazravaNam-ekikA, tacca kathamAcarataH sAdhoH zuddhirbhavati nAticAra iti? / / uttaragAthayA darzayitumAhani. [325] muninA chakkAyadayAvareNa suttabhaNiyaMmi ogAse / uccAraviussaggo kAyavvo appmttennN|| vR. 'sAdhunA' SaDjIvakAyarakSaNodyuktena vakSyamANasUtrokte sthaNDile uccAraprazravaNe vidheye apramatteneti // niyuktyanugamAnantaraM sUtrAnugame sUtraM, taccedam Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-2, saptaikaka-3 421 mU. (499)sebhi0 uccArapAsavaNakiriyAeubbAhijjamANesayassa pAyapuMchaNassaasaIe tao pacchA sAhammiyaM jAijjA ||se bhi0 se jaM0 pu0 thaMDillaM jANijA asaMDaM0 taha0 thaMDilaMsi no uccArapAsavaNaM vosirijjaa| se bhi0 jaMpuNa thaM0 appapANaM jAva saMtANayaMtaha0 thaM0 uJcA0 vosirijA / se bhi0 se jaM0 assiMpaDiyAe egaM sAhammiyaM samuddissa vA assiM0 bahave sAhammiyA sa0 assiM pa0 egaM sAhammiNi sa0 assiMpa0 bahave sAhammiNIo sa0 assiM0 bahave samaNa pagaNiya 2 samu pANAiM4 jAva uddesiyaMceei, taha0 thaMDillaMpurisaMtarakaDaMjAvabahiyAnIhaDaM vAanI0 annayaraMsi vA tahappagAraMsi thaM0 uccAraM no vosi0| sebhi0 sejaM0 bahave samaNamA0 ki0 va 0atihI samuddissa pANAM bhUyAiMjIvAiMsattAI jAvauddesiyaMceei, taha0 thaMDilaM purisaMtaragaDaMjAva bahiyAanIhaDaMannayaraMsivAtaha0 thaMDillaMsi no uJcArapAsavaNa, aha puNa evaM jANijjA-apurisaMtaragaDaM jAva bahiyA nIhaDaM annayaraMsi vA tahappagAraM0 thaM0 uccAra0 vosi0|| se0 jaM0 assiMpaDiyAe kayaM vA kAriyaM vA pAmicciyaM vA channaM vA ghaTuM vA maTuM vA littaM vA saMmaTuM vA saMpadhUviyaM vA annayaraMsi vA taha 0 thaMDi0 no u0 se bhi0 se jaMpuNa thaM0 jANejA, iha khalu gAhAvaI vA gAhA0 puttA vA kaMdANi vA jAva hariyANi vA aMtarAo vA bAhiM nIharaMti bahiyAo vA aMto sAharaMti annayaraMsi vA taha0 thaM0 no uccaa0||se bhi0 se jaMpuNa0 jANejA-khaMdhaMsivA pIDhaMsi vA maMcaMsivA mAlaMsivA aTTasi vA pAsAyaMsi vA annayaraMsi vA0 thaM0 no u0| se bhi0 se jaMpuNa0 anaMtarahiyAe puDhavIe sasiNiddhAe pu0 sasarakkhAe pu0 maTTiyAe makkaDAe cittamaMtAe silAe cittamaMtAe leluyAe kolAvAsaMsi vA dAruyaMsivAjIvapaiTThiyaMsi vA jAva makkaDAsaMtANayaMsi anna taha0 thaM0 no u0 // vR.sabhikSuHkadAcidaccAraprazravaNakartavyatayot-prAbalyena bAdhyamAnaHsvakIyapAdapuJchanasamAdhyAdAvuccArAdikaM kuryAt, svakIyasya tvabhAve'nyaM 'sAdharmikaM sAdhuMyAceta pUrvapratyupekSitaM pAdapuJchanakasamAdhyAdikamiti, tadanenaitatpratipAditaM bhavati-vegadhAraNaM na krttvymiti| api ca-sa bhikSuruccAraprazravaNAzaGkAyAM pUrvameva sthaNDilaM gacchet, tasmiMzca sANDAdike'prAsukatvAduccArAdi na kuryAditi / kiJca-alpANDAdike tu prAsuke kAryamiti / tathA sa bhikSuryatpunarevaMbhUtaM sthaNDilaM jAnIyAt, tadyathA-ekaM bahUn vA sAdharmikAn samuddizya tatpratijJayA kadAcitkazcitsthaNDilaM kuryAt tathA zravaNAdIn pragaNayya vA kuryAt, taccaivaMbhUtaM puruSAntarasvIkRtamasvIkRtaM vA mUlaguNaduSTamuddezikaM sthaNDilamAzrityoccArAdi na kuryAditi / / kiJca-sa bhikSuryAvantike sthaNDile'puruSAntarasvIkRte uccArAdi na kuryAt, puruSAntarasvIkRte tu kuryAditi apica-sa bhikSusAdhumuddizya krItAdAvuttaraguNAzuddhe sthaNDile uccArAdina kuryAditi // kiJca-sa bhikSurgRhapatyAdinA kandAdike sthaNDilAnniSkAzyamAne tatra vA nikSipyamANe noccArAdi kuryaaditi| Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArAGga sUtram 2/2/3/-/499 tathA-sa bhikSu skandhAdausthaNDile noccArAdi kuryAditi // kiJca sa bhikSuryutpunarevaMbhUtaM sthaNDilaM jAnIyAt, tadyathA - anantaritAyAM sacittAyAM pRthivyAM tatroccArAdi na kuryAt, zeSaM sugamaM, navaraM 'kolAvAsaM 'ti dhuNAvAsam // api ca mU. (500) se bhi0 se jaM0 jANe0-iha khalu gAhAvaI vA gAhAvaiputtA vA kaMdANi vA jAva bIyANi vA parisADiMsu vA parisADiMti vA parisADissaMti vA anna0 taha0 no u0 / - se bhi0 se jaM0 iha khalu gAhAvaI vA gA0 puttA vA sAlINi vA vIhINi vA mugANi vA mAsANi vA kulatthANi vA javANi vA javajavANi vA pairiMsu vA pairiti vA pairissaMti vA annayaraMsi vA taha0 thaMDi0 no u0 / -se bhi0 2 jaM0 AmoyANi vA ghAsANi vA miluyANi vA vijjulayANi vA khANuyANi vA kaDayANi vA pagaDANi vA darINi vA paduggANi vA samANi vA 2 annayaraMsi taha0 no u0 // -sebhikkhU0 sejaM0 puNa thaMDillaM jANijjA mANusaraMdhaNANi vA mahisakaraNANi vA vasahaka0 assaka0 kukkuDaka0 makkaDaka0 hayaka0 lAvayaka0 vaTTayaka0 tittiraka0 kavoyaka0 kaviMjalakaraNANi vA annayaraMsi vA taha0 no u0 / 422 - se bhi0 se jaM0 jANe0 vehANasaTThANesu vA giddhapaTTaThA0 vA tarupaDaNaTThANesu vA0 merupaDaNaThA0 visabhakkhaNayaThA0 agaNipaDaNaTThA0 annayaraMsi vA ta0 no u0 / - se bhi0 se jaM0 ArAmANi vA ujjANANi vA vaNANi vA vaNasaMDANi vA devakulANivA sabhANi vA pavANi vA anna0 taha0 no u0 / sa bhikkhU0 se jaM puNa jA0 aTTAlayANi vA cariyANi vA dArANi vA pagopurANi vA antrayaraMsi vA taha0 thaM no u0 // -sebhi0 se jaM0 jANe0 tigANi vA caukvANi vA caccarANi vA caummuhANi vA annayaraMsi vA taha0 no u 0 / - se bhi0 se jaM0 jANe0 iMgAladAhesu khAradAhesu vA maDayadAhesu vA maDayathUbhiyAsu vA maDayaceiesu vA annayaraMsi vA taha thaM0 no u0 / - se jaM jANe0 naiyAyataNesu vA paMkAyayaNesu vA oghAyayaNesu vA seyaNavahaMsi vA annayaraMsi vA taha0 thaM0 no u0 / -sebhi0 se jaMjANe 0 naviyAsuvA maTTiyakhANiAsu naviyAsu goppaheliyAsu vA gavANIsu vA khANIsu vA annayaraMsi vA taha0 thaM0 no u0 / -se jaM jA0 DAgavaJcaMsi vA sAgava0 mUlaga0 hatthaMkaravaccaMsi vA annaraMsi vA taha0 no u0 vo0 -se bhi0 se jaM asaNavaNaMsi vA saNava0 dhAyaiva0 keyaivaNaMsi vA aMbava0 asogava0 nAgava0 punnAgava0 cullagava 0annayaresu taha0 pattoveesu vA pupphoveesu vA phaloveesu vA bIoveesu vA harioveesu vA no u0 vo0 // bR. sa bhikSuryatpunarevaMbhUtaM sthaNDilaM jAnIyAt tadyathA yatra gRhapatyAdayaH kandabIjAdiparikSepaNAdikriyAH kAlatrayavarttinIH kuryustatraihikAmuSmikApAyabhayAduccArAdi na kuryAditi // tathA-yatra ca gRhapatyAdayaH zAlyAdInyuptavanto vapantivapsyanti vA tatrApyaccArAdina vidadhyAditi Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH -2, cUDA-2, saptakaka:3 423 kiJca-sabhikSuryatpunarevaMbhUtaMsthaNDilaMjAnIyAt, tadyathA-'AmokAni kacavarapuAH 'ghAsAH' bRhatyobhUmirAjayaH 'bhilugANi' zlakSNabhUmirAjayaH 'vijalaM picchalaM 'sthANuH' pratItaH 'kar3avANi' ikSuyonnalakAdidaNDakAH 'pragattAH' mahAgattAH darI' pratItA 'pradurgANi kuDyaprAkArAdIni, etAni ca samAni vA viSamAni vA bhaveyustadeteSvAtmasaMyamavirAdhanAsambhavAnnoccArAdi kuryAditi // kiJca-sa bhikSuryatpunarevaMbhUtaM sthaNDilaM jAnIyAt, tadyathA-'mAnuSarandhanAni' cullayAdIni tathA mahiSyAdInuddizya yana kiJcikriyate te vA yatra sthApyante tatra lokaviruddhapravacanopaghAtAdibhayAnoccArAdi kuryAditi // tathA-sa bhikSu vehAnasasthAnAni' mAnuSollambanasthAnAni 'gRdhrapRSThasthAnAni' yatraMra mumUrSavo gRdhrAdibhakSaNArthaM rudhirAdidigdhadehA nipatyAsate 'tarupatanasthAnAni' yatra mumUrSava evAnazanena taruvatpatitAstiSThanti tarubhyo vAyatra patanti, evaM merupatanasthAnAnyapi, meruzca-parvato'bhidhIyata iti, evaM viSabhakSaNAgnipravezasthAnAdiSu noccArAdi kuryAditi / api ca-ArAmadevakulAdau noccArAdi vidadhyAditi / / tathAprAkArasambandhinyaTTAlAdau noccArAdi kuryAditi / / kiJcatrikacatuSkacatvarAdau ca noccArAdi vyutsjediti|| kinyc-sbhikssurnggaardaahsthaanshmshaanaadaunoccaaraadividdhyaaditi||apic-'ndyaaytnaani' yatra tIrthasthAneSu lokAH puNyArthaM snAnAdi kurvanti paGkAyatanAni' yatra paGkilapradeze lokAdharmArthaM loTanAdikriyAMkurvanti oghAyatanAni' yAni pravAhataeva pUjyasthAnAnitaDAgajalapravezaughamArgo vA 'secanapathe vA' nIkAdau noccArAdi vidheyamiti // tathA-sa bhikSurabhinavAsu mRtkhaniSu, tathA navAsu goprahelyAsu 'gavAdanISu sAmAnyena vA gavAdanISu khanISu vA noccArAdividadhyAditi / kiJca-'DAga'ttiDAlapradhAnaM zAkaMpatrapradhAnaMtuzAkameva tadvatisthAne, tathA mUlakAdivati canoccArAdikuryAditi ||tthaa-ashno-biiykstdvnaadaucnoccaaraadi kuryAditi, tathA ptrpusspphlaadhupetessviti||kthN coccArAdi kuryAditi darzayati mU. (501) se bhi0 sayapAyayaM vA parapAyayaM vA gahAya se tamAyAe egaMtamavakkame aNAvAyaMsiasaMloyaMsi appapANaMsijAva makkaDAsaMtANayaMsiahArAmaMsivA uvassayaMsitao saMjayAmeva uccArapAsavaNaM vosirijjA, se tamAyAe egaMtamavakkame aNAbAhaMsi jAva saMtANayaMsi ahArAmaMsi vA jhAmathaMDillaMsi vA annayaraMsi vA taha0 thaMDillaMsi acittaMsi tao saMjayAmeva uccArapAsavaNaM vosirijjA, eyaM khalu tassa0 sayA jaijjAsi-ttibemi // vR.sabhikSusvakIyaMparakIyaMvA pAtrakaM samAdhisthAnaMgRhItvAsthaNDilaM vA'nApAtamasaMlokaM gatvoccAraM prasravaNaM vA 'kuryAt' pratiSThApayediti, zeSamadhyayanasamAptiM yaavtpuurvvditi|| cUDA-2 saptaikakaH-3 samAptaH -: saptakakaH-4 "zabda":vR.tRtIyAnantaraM caturtha saptaikakaH samArabhyate, asyacAyamabhisambandhaH-ihAyesthAnaMdvitIye svAdhyAyabhUmistRtIye uccArAdividhi pratipAditaH, teSu ca vartamAno yadyanukUlapratikUlazabdAn zrRNuyAtteSvaraktadviSTena bhAvyam, ityanena sambandhenAyAtasyAsya nAmaniSpanne nikSepe zabdasaptaikaka Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 AcArAGga sUtram 2/2/4/-/- [ni. 326] iti nAma, asya ca nAmasthApane anAdhtya dravyanikSepaM darzayituM niyuktikRdgAthApazcA?nAhani. [326] davvaM saMThANAI bhAvo vanakasiNaM sa bhaavoy| davvaM saddapariNayaMbhAvo uguNA ya kittI ya / / dravyaM noAgamato vyatiriktaM zabdatvena yAni bhASAdravyANi pariNatAni tAnIha gRhyante, bhAvazabdastvAgamataHzabde upayuktaH, noAgamatastuguNA-ahiMsAdilakSaNA yato'sau hiMsA'nRtAdiviratilakSaNairguNaiH zlAdhyate, kIrtizca yathA bhagavata eva catustriMzadatizayAdhupetasya sAtizayarUpasaMpatsamanvitasyetyarhanniti loke khyAtiriti, niryuktyanugamAdanantaraM sUtrAnugame sUtraM, taccedam mU. (502) sebhi0 muiMgasaddANivAnaMdIsa0 jhallarIsa0 annayarANivAtaha0 virUvarUvAI saddAiM vitatAI kannasoyaNapaDiyAeno abhisaMdhArijjA gmnnaae|| -se bhi0 ahAvegaiyAiM saddAI suNei, taM-vINAsadANi vA vipaMcIsa0 pippI sagasa0 tUNayasaddA vaNayasa0 tuMbavINiyasaddANi vA DhaMkuNasaddAiM annayarAiMtaha0 virUvarUvAiM0 saddAI vitatAiMkaNNasoyapaDiyAe no abhisaMdhArijjA gmnnaae| . -sebhi0 ahAvegaiyAiMsaddAiMsuNei, taM0-tAlasaddANivA kaMsatAlasaddANivA lattiyasa0 godhiyasa0 kirikiriyAsa0 annayarA0 taha0 virUva0 saddANi kaNNa0 gmnnaae| -se bhi0 ahAvega0 taM0 saMkhasaddANi vA veNu0 vaMsasa0 kharamuddisa0 paripiriyAsa0 annaya0 taha0 virUva0 saddAiM jhusirAiM knn0|| vR. 'sa' pUrvAdhikRtobhikSuryadi vitatatataghanazuSirarUpAMzcaturvidhAnAtodyazabdAnzrRNuyAt, tatastacchravaNapratijJayA 'nAbhisandhArayedgamanAya' natadAkarNanAya gamanaM kuryAdityartha, tatra vitataMmRdaGganandIjhallaryAdi, tataM-vINAvipaJcIbaddhIsakAditantrIvAdyaM, vINAdInAM ca bhedstntriisngkhyaato'vseyH| dhanaM tu-hastatAlakaMsAlAdi pratItameva navaraM lattikA-kaMzikA gohikA-bhANaDAnAM kakSAhastagatAtodyavizeSaH 'kirikiriyA' teSAmeva vaMzAdikambikAtodyaM, zuSiraMtuzaGkhaveNvAdIni pratItAnyeva, navaraM kharamuhI-tohADikA 'piripiriya'tti koliyakapuTAvanaddhA vaMzAdinalikA, ityeSa sUtracatuSTayasamudAyArthaH / kiJca mU. (503) se bhi.0ahAvega0 taM0vappANi vA phalihANi vAjAvasarANi vAsAgarANi vA sarasarapaMtiyANi vA anna0 taha0 virUva0 sddaaiNknnnn0| -se bhi0 ahAve0 taM0 kacchANi vA nUmANi vA vahaNANi vA vaNANi vA vaNaduggANi pavvayANi vA pavvayaduggANivA anna0 ahA0 ta0 gAmANi vA nagarANi vA nigamANi vA rAyahANANi vA AsamapaTTaNasaMnivesANi vA anna0 taha0 no abhi0| -se bhi 0ahAve 0ArAmANi vA ujANANivA vaNANi vA vaNasaMDANivA devakulANi vA samANi vA pavANi vA annaya tahA saddAiMno abhi / -se bhi0 ahAve0 aTTANi vA aTTAlayANi vA cariyANi vA dArANi vA gopurANi vA anna0 taha0 saddAiMno abhi0| -sebhi0 ahAve0 taMjahA-tiyANivA caukkANi vA caccarANi vA caummuhANi vA anna0 taha0 saddAiMno abhi0| Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, cUDA-2, saptaikakA4 425 -se bhi0 ahAve0 taMjahA-mahisakaraNaTThANANi vA vasabhaka0 assaka0 hathika0 jAva kaviMjalakaraNaTThA0 anna0 taha0 no abhi0 ||se bhi0 ahAve0 taM0 mahisajuddhANi vA jAva kaviMjalasu0 anna taha no abhi0|| -se bhi0 ahAve0 taM0 juhiyaThANANi vA hayajU0 gayajU0 anna0 taha0 no abhi0|| vR.sabhikSurathakadAcidekatarAnkAMzcit zabdAn zra NuyAta, tadyathA-'vappANive'tivapraHkedArastadAdirvA, tadvarNakAH zabdA vaprA evoktAH, vaprAdiSu vA zravyageyAdayo ye zabdAstacchravaNapratijJayA vaprAdIna gacchedityevaM sarvatrAyojyam / api ca-yAvanmahiSayuddhAnIti SaDapi sUtrANi subodhyaani| kiJca-sa bhikSurmUthamiti-dvandvaM vadhUvarAdhikaM tatsthAnaM vedikAdi, tatra zravyageyAdizabdazravaNapratijJayA na gacchet, vadhUvararNanaM vA yatra kriyate tatra na gacchediti, evaM hayagajayUthAdisthAnAni draSTavyAnIti ||tthaa mU. (504) se bhi0 jAva suNei, taMjahA-akkhAiyaThANANivAmAnummAniyaTThANANivA mahatA''hayanaTTagIyavAiyataMtItalatAlatuDiyapaDuppavAiyaTThANANi vA anna0 taha.0saddAiM no amisN0| -se bhi0 jAva suNei, taM0-kalahANi vA DiMbANi vA DamarANi vA dorajANi vA vera0 viruddhara0 anna0 taha0 saddAiM no0| -se bhi0 jAva suNei khuDDiyaMdAriyaM paribhuttamaMDiyaM alaMkiyaM nivujjhamANi pehAe egaM vA parisaMvahAe nINijjamANaM pehAe annayarANi vA taha no abhi0 se bhi0 annayarAiM virUva0 mahAsavAI evaM jANejA taMjahA-bahusagaDANivA bahurahANi vA bahumilakkhUNi vA bahupaccaMtANi vA anna0 taha0 virUva0 mahAsavAiM kannasoyapaDiyAe no abhisaMdhArijA gmnnaae| -se bhi0 annayarAI virUva0 mahUssavAiM evaMjANijjA, taMjahA-itthINi vA purisANi vA therANi vA DaharANi vA majjhimANi vA AbharaNavibhUsiyANi vA gAyaMtANi vA vAyaMtANi vA nacaMtANi vA hasaMtANivA ramaMtANi vAmohaMtANi vA vipulaM asaNaM pANaMkhAimasAimaMparibhuMjaMtANi vA paribhAyaMtANi vA vichaDDiyamAmANi vA vigovayamANANi vA annaya0 taha0 virUva0 mahu0 kannasoya0 -se bhi0 no ihaloiehiM saddehiM no paraloiehiM sa0 no suehiM sa0 no asuehiM sa0 no diTehiM sa0 noadiDhehiMsa0 nokaMtehiM saddehi sajijjAno gijjhijjA no mujjhijjA noajjhovavajijA, eyaM khalu0 jAva jaegjAsi tibemi // / vR.sa bhikSu AkhyAyikAsthAnAni' kathAnakasthAnAni, tathA 'mAnonmAnasthAnAni' mAnaprasthakAdi unmAnanArAcAdi, yadivA mAnonmAnamityazvAdInAM vegAdiparIkSA tatsthAnAni tadvarNanasthAnAnivA, tathA mahAnticatAni AhatanRtyagItavAditratantrItalatAlatruTitapratyutpannAni ca teSAM sthAnAni-sabhAstavarNanAni vA zravaNapratijJayAnAbhisandhArayedgamanAyeti / kiJcakalahAdivarNanaM tatsthAnaM vA zravaNapratijJayA na gacchediti // Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 AcArAGga sUtram 2/2/4/-/504 api ca-sa bhikSu kSullikAM 'dArikAM' DikkarikAM maNDitAlakR tAM bahuparivRtAM 'nivajjhamANiM tiazvAdinAnIyamAnAM, tathaikaMpuruSaMvadhAyanIyamAnaMprekSyAhamatra kiJcicchroSyA -mIti zravaNArthaM tatra na gacchediti // sa bhikSuryAnyevaM jAnIyAt, mahAntyetAnyAzravasthAnAnipApopAdAnasthAnAni vartante, tadyathA-bahuzakaTAni bahurathAni bahumlecchAni bahuprAtyantikAni, ityevaMprakArANi sthAnAni zravaNapratijJayA nAbhisandhArayed gntumiti|| kiJca-sa bhikSurmahotsavasthAnAni yAnyevaMbhUtAni jAnIyAt, tadyathA-strIpuruSasthavirabAlamadhyavayAMsyetAni bhUSitAni gAyanAdikAH kriyA yatra kurvanti tAni sthAnAni zravaNecchayA na gacchediti // idAnIM sarvepasaMhArArthamAha / saH bhikSu aihikAmuSmikApAyabhIrU 'no' naiva aihalokikaiH' manuSyAdikRtaiH 'pAralokikaiH' pArApatAdikRtairaihikAmuSpikairvA zabdaiH, tathAzrutairazrutairvA, tathA sAkSAdupalabdhairanupalabdhairvA na saGgaMkuryAt' narAgaM gacchet na gAddharyapratipadyetanateSumuhyeta nAdhyupapanno bhavet, etattasyabhikSoH sAmagya, zeSaM puurvvt| ihacasarvatrAyaM doSaH-ajitendriyatvaMsvAdhyAyAdihAnI rAgadveSasambhava iti, evamanye'pi doSA aihikAmuSmikASAyabhUtAH svadhiyA samAlocyA iti|| cUDA-2 saptaikakaH-4 samAptaH -cUDA-2 sasaikakaH-5 "rUpa":vR.atha paJcamaM rUpasaptaikaHkamadhyayanam / caturthasaptaikakAnantaraM paJcamaM samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaraM zravaNendriyamAzritya rAgadveSotpattirniSiddhA tadihApi cakSurindriyamAzritya niSidhyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya nAmaniSpanne nikSepe rUpasaptaikaka iti nAma, tatra rUpasya caturdhA nikSepaH, nAmasthApane anAdhtya dravyabhAvanikSepArthaM niyuktikRd gAthA'rddhamAhani. [327] davvaM saMThANAI bhAvo vanna kasiNaM sbhaavoy| davvaM saddapariNayaM bhAvo u guNA ya kittI y|| vR. tatra dravyaM noAgamato vyatiriktaMpaJca saMsthAnAni parimaNDalAdIni, bhAvarUpaM dvidhAvarNataH svabhAvatazca, tatravarNataH kRtsnAH paJcApi varNA, svabhAvarUpaMtvantargatakrodhAdivazAbhUgalalATanayanAropaNaniSThuravAgAdikam, etadviparItaM prasannasyeti uktaJca "rUDhassakharA diTThI uppaladhavalA pasannacittassa / duhiyassa omilAyai gaMtumaNassussuA hoi|| sUtrAnugame sUtraM, taccedam mU. (505) sebhi0 ahAvegaiyAiMsavAiMpAsai, taM0 gaMthimANivA veDhimANivA pUrimANi vAsaMdhAimANivA kaTTakammANivApotthakammANivAcittaka0 maNika0 vAdaMtaka. pattachijjakammANi vA vivihANi vA veDhimAiM annayarAiM0 virU0 cakkhudasaNapaDiyAe no abhisaMdhArija gamaNAe, evaM nAyavvaM jahA saddapaDimA savva vAittavajjA ruuvpddimaavi|| vR.sabhAvabhikSu kacitparyaTannathaikAni-kAnicinnAnAvidhAni rUpANi pazyati, tadyathA // 1 // Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 427 zrutaskandhaH-2, cUDA-2, saptakakAra 'grathitAni' grathitapuSpAdinivartitasvastikAdIni veSTimAni' vastrAdinivartitaputtalikAdIni 'pUrimANi'ttiyAnyantaH pUraNena puruSAdyAkRtIni bhavanti saMdhAtimAni colakAdIni 'kASThakarmANi' rathAdIni pustakarmANi' lepyakarmANi 'citrakarmANi' pratItAni 'maNikarmANi vicitramaNiniSpAditasvastikAdIni,tathA 'dandakarmANi' dantaputtalikAdAni, tathA patracchedyakarmANi, ityevamAdIni virUparUpANi cakSurdarzanapratijJayA nAbhisandhArayedamanAya, etAni draSTuM gamane mano'pi na viddhyaadityrth| evaM zabdasaptakakasUtrANi caturvidhAtodyarahitAni sarvANyapIhAyojyAni kevalaM rUpapratijJayetvevamamilApo yojyaH, doSAzcAtra prAgvatsamAyojyA iti / / ___ cUDA-2 saptaikakaH-5 samAptaH -cUDA-2 saptaikakaH-6 parakriyAHvR. atha SaSThaM parakriyAbhidhaM saptaikakamadhyayanam / sAmprataM paJcamAnantaraM SaSThaH saptaikakaH samArabhyate, asya cAyamabhisambandhaH-anantaraMrAgadveSotpattinimittapratiSedho'bhihitaH, tadihApi sa evAnyena prakAreNAbhidhIyate ityanena sambandhenAyAtasyAsya nAmaniSpanne nikSepe parakriyetyAdAnapadenanAma, tatraparazabdasyaSaDvidhaMnikSepaMdarzayituM niyuktikArogAthA'rddhamAhani. [328] (gAvArddham )chakkaM paraikvikaMta 1 danna 2 mAesa 3 kama 4 bahu 5 pahANe 6 / SaTkaM 'para' iti parazabdaviSaye nAmAdi SaDvidho nikSepaH, tatra nAmasthApane kSuNNe, dravyAdiparamekaikaMSaDidhaM bhavatIti darzayati, tadyathA-tatparam 1 anyaparam2AdezaparaM3kramaparaM 4bahuparaM5 pradhAnapara 6miti, tatradravyaparaM tAvattadrUpatayaivavartamAnaM-paramanyattatparaMyathAparamANoH paraH paramANuH 1, anyaparaM tvanyarUpatayA paramanyad, yathA ekANukAvayaNukatryaNukAdi, evaM dvayaNukAdekANukatryaNukAdi 2, 'Adezaparam' Adizyate-AjJApyata ityAdezaH-yaH kasyAMcikriyAyAM niyojyate karmakarAdi sa cAsau parazcAdezapara iti3| kramaparaM tu dravyAdi caturddhA, tatra dravyataH kramaparamekapradezikadravyAd dvipradezikadravyam, evaM dvayaNukAtrayaNukamityAdi, kSetrata ekapradezAvagADhAd dvipradezAvagADhamityAdi, kAlata ekasamayasthitikAd dvisamayasthitikamityAdi, bhAvataH kramaparamekaguNakRSNAdviguNakRSNamityAdi 4, bahuparaM bahutvena paraM bahuparaM yadyasmAddahu tadbahuparaM, tdythaa||1|| "jIvA puggala samayA davva paesA ya pjjvaacev| thovANaM tAnaMtA visesaahiyA duve'nNtaa|| tatrajIvAH stokAHtebhyaH pudgalAanantaguNA ityAdi 5, pradhAnaparaMtu pradhAnatvena paraH, dvipadAnAM tIrthakaraH catuSpadAnAM siMhAdi apadAnAmarjunasuvarNapanasAdi 6, evaM kSetrakAlabhAvaparANyapi tatparAdiSaDvidhatvena kSetrAdiprAdhAnyatayA pUrvavatsvadhiyA yojyAnIti, sAmAnyena tu jambUdvIpakSetrAtpuSkarAdikaM kSetraparaM, kAlaparaMtu prAvRTkAlAccharatkAlaH, bhAvaparamaudayikAdaupazamikAdi / sAmprataM sUtrAnugame sUtramuccAraNIyaM, taccedam mU. (106) parakiriyaM ajjhatthiyaMsaMsesiyanotaMsAyaenotaM niyame, siyA se paro pAe Amajijja vA pamajijja vA no saMsAyae no taM niyame / se siyA paro pAyAiM saMbAhija vA Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 AcArAGga sUtram 2/2/6/-/506 palimaddijja vA no taM sAyae no taM niyame / - se siyA paro pAyAiM kusijja vA raijja vA no taM sAyae no taM niyame / se siyA paro pAyAI tilleNa vA gha0 vasAe vA makkhijja vA abbhigija vA no taM 2 / - se siyA paro pAyAiM luddheNa vA kakkeNa vA cunneNa vA vaNNeNa vA ulloDhijja vA uvvaliJja vA no taM 2 | se siyA paro pAyAiM sIodagaviyaDeNa vA 2 uccholijja vA paholijja vA no taM0 / - se siyA paro pAyAiM annayareNa vilevaNajAeNa AliMpijja vA viliMpijja vA no taM0 / se siyA paro pAyAiM annayareNa dhUvaNajAeNa dhUvija vA padhU 0no taM 2 / se siyA paro pAyAo ANuyaM vA kaMTayaM vA nIharijja vA visohijja vA no taM 02 / - se siyA paro pAyAo pUyaM vA soNiyaM vA nIharijja vA viso0 no taM0 2 / se siyA paro kAyaM Amajjejja vA pamajjijja vA no taM sAyae no taM niyame / se siyA paro kAyaM loTTeNa vA saMvAhija vA palimadijja vA no taM0 2 / - se siyA paro kAyaM tilleNa vA dha0 vasA0 makkhijja vA abbhaMgija vA no taM0 2 / se siyA paro kAyaM luddheNa vA 4 ulloDhijja vA uvvalijja vA no taM0 2 / se siyA paro kArya sIo0 usiNo0 uccholijja vA pa0 no taM0 2 / se siyA paro kAyaM annareNa vilevaNajAeNa AliMpijja vA 2 no taM0 2 / se0 kAyaM annayareNa dhUvaNajAeNa dhUvijja vA pa0 no taM0 2 / / - se0 kAyaMsi vaNaM Amajjijja vA 2 no taM 2 / se0 vaNaM saMvAhijja vA pali0 no taM0 ! - sevaNaM tilleNa vA dha0 2 makkhijja vA abbhaM0 no taM0 2 / se0 vaNaM luddheNa vA 4 ulloDhijJa vA uvvalejja vA no taM0 2 / - se siyA paro kAyaMsi vaNaM sIo0 u0 uccholijja vA pa0 no taM0 2 / se0 sivaNaM vA gaMDaM vA araI vA pulayaM vA bhagaMdalaM vA annayareNaM satthajAeNaM acchiMdijja vA vicchiMdijja vA no taM0 2 / se siyA paro anna0 jAeNa AcchiMdittA vA vicchiMdittA vA pUyaM vA soNiyaM vA nIharijja vA vi0 no taM0 2 / se0 kAyaMsi gaMDa vA araiM vA pulaiyaM vA bhagaMdalaM vA Amajjijja vA 2 no taM0 2 - se0 gaMDaM vA 4 saMvAhijja vA pali0 no taM0 2 / se0 kAyaM0 gaMDaM vA 4 tilleNa vA 3 bhakkhijjra vA 2 no taM0 2 / se0 gaMDaM vA luddheNa vA 4 ulloDhijja vA u0 no taM0 2 / - se gaMDaM vA 4 sIodaga 2 uccholijja vA pa0 no taM0 2 / se0 gaMDa vA 4 annayareNaM satthajAeNaM acchiMdijja vA vi0 anna0 satya0 acchiMdittA vA 2 pUyaM vA 2 soNiyaM vA nIha0 viso0 no taM sAyae 2 / - se siyA paro kAyaMsi seyaM vA jallaM vA nIharijja vA vi0 no taM0 2 / se siyA paro acchimalaM vA kaNNamalaM vA daMtamalaM vA nahama0 nIharijja vA 2 no taM0 2 / - se siyA paro dIhAI vAlAI dIhAI vA roI dIhAI bhamuhAI dIhAi kakkharomAI dIhAI vatthiromAiM kappijja vA saMThavijja vA no taM0 2 / se siyA paro sIsAo likkhaM vA jUyaM vA nIharijja vA vi0 no taM0 2 / Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-2, saptaikaka-6 429 - se siyA paro aMkaMsi vA 2 tuyaTTAvittA hAraM vA addhahAraM vA uratthaM vA geveyaM vA mauDaM vA pAlaMbaM vA suvanasuttaM vA Avihijja vA piNahijja vA no taM0 2 / -se0 paro ArAmaMsi vA ujjANaMsi vA nIharittA vA pavisittA vA pAyAiM Amajjijja vA pa0 no taM sAie // evaM neyavvA annamannakiriyAvi // nR. para - Atmano vyatirikto'nyastasya kriyA- ceSTA kAyavyApArarUpA tAM parakriyAm 'AdhyAtmikIm' Atmani kriyamANAM, punarapi vizinaSTi- 'sAMzleSikIM' karmasaMzleSajananIM 'no' naiva 'AsvAdayet' abhilaSet, manasA na tatrAbhilASaM kuryAdityartha, tathA na tAM parakriyAM 'niyamayet' kArayedvAcA, nApi kAyeneti / tAM ca parakriyAM vizeSato darzayati 'se' tasya sAdhorniSpratikarmazarIrasya saH 'paraH' anyo dharmazraddhayA pAdau rajo'vaguNThitau AmRjyAt karpaTAdinA, vAzabdastUttarapakSApekSaH, tannAsvAdayennApi niyamayediti, evaM sa sAdhustaM paraM pAdau saMbAdhayantaM mardayantaM vA sparzayantaM-raJjayantaM, tathA tailAdinA bhrakSayantamabhyaJjayantaM vA, tathA lodhrAdinA udvarttanAdi kurvantaM, tathA zItodakAdinA uccholanAdi kurvANaM, tathA'nyatareNa sugandhidravyeNAlimpantaM, tathA viziSTadhUpena dhUpayantaM, tathA pAdAtkaNTakAdikamuddharantam, evaM zoNitAdikaM nissArayantaM 'nAsvAdayet' manasA nAbhilaSet nApi niyamayet kArayedvAcA kAyeneti zeSAni kAyavraNagatAdIni ArAmapravezaniSkramaNapramArjanasUtraM yAvaduttAnArthAni // evamamumevArthamuttarasaptake'pi tulyatvAtsaGkSeparuci sUtrakAro'tidizati 'evam' iti yAH pUrvoktAH kriyA-rajaHpramArjanAdikAstAH 'anyo'nyaM' parasparataH sAdhunA kRtapratikriyayA na vidheyA ityevaM netavyo'nyo'nyakriyAsaptaikaka iti // mU. (507) se siyA paro suddheNaM asuddheNaM vA vaibaleNa vA teicchaM AuTTe se0 asuddheNaM vaibaleNaM teicchaM AuTTe / - se siyA paro gilANassa sacittANi vA kaMdANi vA mUlANi vA tayANi vA hariyANi vA khaNittu kaDDhittu vA kaDDhAvittu vA teicchaM AuTTAvijja no taM sA0 2 kaDuveyaNA pANabhUyajIvasattA veyaNaM veiMti, eyaM khalu0 samie sayA jae seyamiNaM mannijjAsi-ttibemi // vR. 'se' tasya sAdhoH sa paraH zuddhenAzuddhena vA 'vAgbalena' mantrAdisAmarthyena cikitsA vyAdhyupazamam 'AuTTe 'tti kartumabhilaSet / tathA sa paro glAnasya sAdhozcikitsArthaM sacittAni kandamUlAdIni 'khanitvA' samAkRSya svato'nyena vA khAnayitvA cikitsAM karttumabhilaSet tacca 'nAsvAdayet' nAbhilaSenmanasA, etacca bhAvayet / iha pUrvakRtakarmaphalezvarA jIvAH karmavipAkakRtakaTukavedanAH kRtvA pareSAM zArIramAnasA vedanAH svataH prANibhUtajIvasattvAstatkarmavipAkajAM vedanAmanubhavantIti, uktaJca / // 1 // punarapi sahanIyo duHkhapAkastavAyaM, na khalu bhavati nAzaH karmaNAM saJcitAnAm / iti sahagaNayitvA yadyadAyAti samyak, sahasaditi viveko'nyatra bhUyaH kutaste // zeSamuktArthaM yAvadadhyayanaparisamAptiriti // cUDA-2 saptaikakaH - 6 samAptaH Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 AcArAGga sUtram 2/2/7/-/- [ni. 328] -: cUDA-2 saptaikakaH-7 anyonyakriyA : bR. atha saptamamanyo'nyakriyAbhadhamadhyanam / SaSThAnantaraM saptamo'sya cAyamabhisambandhaHihAnantarAdhyayane sAmAnyena parakriyA niSiddhA, ihatu gacchanirgatoddezenAnyo'nyakriyA niSidhyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya nAmaniSpanne nikSepe anyo'nyakriyeti nAma, tatrAnyasya nikSepArthaM niyuktikRd gAthApazcArdhamAha ni. [328 ] atre chakaM gAthardhamUtaM puNa tadannamAesao ceva // vR. anyasya nAmAdiSaDvidho nikSepaH, tatra nAmasthApane kSuNNe, dravyAnyatridhA - tadanyad anyAnyad AdezyAnyacceti dravyaparavanneyamiti // atra parakriyAyAmanyo'nyakriyAyAM ca gacchAntargatairyatanA karttavyeti, gacchanirgatAnAM tvetayAna prayojanamiti darzayituM niyuktikRdAhani. [ 329] jayamANassa paro jaM karei jayaNAe tattha ahigAro / nippaDikammassa u annamannakaraNaM ajuttaM tu // vR. jayamANassetyAdi pAtanikayaiva bhAvitArthA / sAmprataM sUtraM taccedam mU. (508) se bhikkhU vA 2 annamannakiriyaM ajjhatthiyaM saMseiyaM no taM sAyae 2 // se annamannaM pAe Amajijja vA0 no taM0, sesaM taM ceva, eyaM khalu0 jaijjAsi ttibemi // vR. anyo'nyasya parasparasya kriyAM-pAdAdipramArjanAdikAM sarvAM pUrvoktAM kriyAvyatihAravizeSitAmAdhyAtmikIM sAMzleSikIM nAsvAdayedityAdi pUrvavanneyaM yAvadadhyayanasamAptiriti // cUDA-2 saptaikakaH-7 samAptaH sapta saptaikakaH samAptaH cUDA-2 samAptaH muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA zIlAGkAcAryeNa viracitA dvItIya zrutaskandhasya dvItIyA cUDAyAH TIkA parisamAptA cUDA-3 bhAvanA vR. uktA dvitIyA cUlA, tadanantaraM tRtIyA samArabhyate, asyAzcAyamabhisambandhaH - ihAditaH prabhRti yena zrIvarddhamAnasvAminedamarthato'bhihitaM tasyopakAritvAttadvaktavyatAM pratipAdayituM tathA paJcamahAvratopetena sAdhunA piNDazayyAdikaM grAhyamatasteSAM mahAvratAnAM paripAlanArthaM bhAvanAH pratipAdyA ityanena sambandhenAyAteyaM cUDeti / asyAzcatvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatropakramAntargato'yamarthAdhikAraH, tadyathAaprazasta bhAvanAparityAgena prazastA bhAvanA bhAvayitavyA iti, nAmaniSpanne nikSepe bhAvaneti nAma, tasyAzca nAmAdi caturvidho nikSepaH, tatra nAmasthApane kSuNNatvAdanAdhtya dravyAdinikSepArthaM niyuktikRdAha ni. [330] davvaM gaMdhaMgatilAiesa sIuNhavisahaNAIsu / bhAvami hoi duvihA pasatya taha appasatyA ya // bR. tatra 'dravya 'miti dravyabhAvanA noAgamato vyatiriktA gandhAGgaiH jAtikusumA Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH- 2, cUDA-3, upodghAtaH 431 dibhirdravyaistilAdiSudravyeSuyAvAsanAsA dravyabhAvaneti, tathAzItena bhAvitaHzItasahiSNuruSNena vA uSNasahiSNurbhavatIti, AdigrahaNAdvayAyAmakSuNNadeho vyAyAmasahiSNurityAdyanyenApidravyeNa dravyasya yAbhAvanAsA dravyabhAvaneti, bhAvetu-bhAvaviSayA prazastA'prazastabhedenadvirUpAbhAvaneti // tatrAprazastAM bhAvabhAvanAmadhikRtyAhani. [331] pANivahamusAvAe adattamehuNapariggahe ceva / kohe mANe mAyA lobhe ya havaMti apstthaa|| vR.prANivadhAdyakAryeSuprathamaMpravarttamAnaH sAzaGkaHpravartatepazcAtpaunaHpunyakaraNatayA nizaGkaH pravartate, taduktam - // 1 // "karotyAdau tAvatsaghRNahRdayaH kiJcidazubhaM, dvitIyaM sApekSo vimRzati ca kAryaM ca kurute / tRtIyaM nizaGko vigataghRNamanyaprakurute, tataH paapaabhyaasaatsttmshubhessuprrmte|| prazastabhAvanAmAhani. [332] saNanANacaritte tavaveraggeya hoi u pstthaa| jAya jahA tA ya tahA lakkhaNa vucchaM slkkhnno| vR.darzanajJAnacAritratapovairAgyAdiSuyAyathAcaprazastabhAvanA bhavatitAMpratyekaMlakSaNato vakSya iti / darzanabhAvanArthamAhani. [333] titthagarANa bhagavaopavayaNapAvayaNiaisaiDDhINaM / abhigmnnnmnndrisnnkittnnsNpuuannaathunnnnaa|| vR. tIrthakRtAM bhagavatAM pravacanasya-dvAdazAGgasya gaNipiTakasya, tathA prAvacaninAmAcAryAdInAMyugapradhAnAnAM, tathA'tizayinAmRddhimatAM-kevalimanaHparyAyAvadhimaccaturdazapUrvavidAM tathA-AmarpoSadhyAdiprAptaRddhInAMyadabhigamanaMgatvAca darzanaMtathAguNotkIrtanaMsaMpUjanaMgandhAdinA stotraiH stavanamityAdikA darzanabhAvanA, anayA hi darzanabhAvanayA'navarataM bhAvyamAnayA darzanazuddhirbhavatIti / kiJcani. [334] jammAbhiseyanakkhamaNacaraNanANuppayAya nivvANe / diyloabhvnnmNdrnNdiisrbhomngresuN|| ni. [335] aTThAvayamujite gayaggapayae ya dhammacakke ya / pAsarahAvattanagaMcamaruppAyaMca vNdaami| vR.tIrthakRtAMjanmabhUmiSutathAniSkramaNacaraNajJAnotpattinirvANabhUmiSutathAdevalokabhavaneSu mandareSutathA nandIzvaradvIpAdau bhaumeSuca-pAtAlabhavaneSuyAnizAzvatAnicaityAnitAnivande'hamiti dvitIyagAthAyAmante kriyeti, evamaSTApade, tathA zrImadujjayantagirau gajAgrapade' dazArNakUTavartini tathA takSazilAyAM dharmacakre tathA ahicchatrAyAM pArzvanAthasya dhrnnendrmhimaasthaane| __ evaM rathAvarte parvate vairasvAminA yatra pAdapopagamanaM kRtaM yatra ca zrImadvarddhamAnamAzritya camarendreNotpatanaMkRtam, eteSuca sthAneSuyathAsambhavamabhigamanavandanapUjanotkIrtanAdikAH kriyAH kurvato darzanazuddhirbhavatIti // kicca Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 AcArAGga sUtram 2/3/9/-/- [ni. 336] ni. [336] gaNiyaM nimitta juttI saMdiTThI avitahaM imaM nANaM / iya egaMtamuvagayA guNapaccaiyA ime atthaa|| ni. [337] guNamAhappaM isinAmakittaNaMsuranariMdapUyA y| porANaceiyANi ya iya esA daMsaNe hoi|| pravacanavidAmamI guNapratyayikA arthA bhavanti, tadyathA-gaNitaviSaye-bIjagaNitAdau paraM pAramupagato'yaM, tathA'STAGgasya nimittasya pArago'yaM, tathA dRSTipAtoktA nAnAvidhA yuktoHdravyasaMyogAnhetUnvA vetti, tathA samyag-aviparItA dRSTi-darzanamasya tridazairapicAlayitumazakyA tathA'vitathamasyedaM jJAnaM yathaivAyamAha tattathaiyetyevaM prAvacanikasyAcAryAdeH prazaMsAM kurvato darzanavizuddhirbhavatIti, evamanyadapi guNamAhAtmyamAcAyadivarNayataH tathA pUrvamaharSINAM ca nAmotkIrtanaM kurvataH teSAmeva ca suranarendrapUjAdikaM kathayataH tathA cirantanacaityAni pUjayataH ityevamAdikAM kriyAM kurvatastadvAsanAvAsitasya darzanavizuddhirbhavatItyeSA prazastA darzanaviSayA bhAvaneti // jJAnabhAvanAmadhikRtyAhani. [338] tattaMjIvAjIvA nAyavvA jANaNA ihaM diTThA / iha kajakaraNakAragasiddhI iha baMdhabhukkho y|| ni. [339] baddho ya baMdhaheU baMdhaNabaMdhaSphalaM sukahiyaM tu / saMsArapavaMco'viya ihayaM kahio jinavarehiM ni. [340] nANaM bhavissaI evamAiyA vAyaNAiyAo ya / sajjhAe Autto gurukulavAso ya iya naanne|| vR. tatra jJAnasya bhAvanA jJAnabhAvanA-evaMbhUtaM maunIndraM jJAnaM pravacanaM yathA'vasthitAzeSapadArthAvirbhAvakamityevaMrUpeti, anayA ca pradhAnamokSAGgaM samyaktvamAdhigamikamAvirbhavati, yatastattvArthazraddhAnaM samyagdarzanaM, tattvaM ca jIvAjIvAdayo nava padArthA, te ca tattvajJAnArthinA samyagjJAtavyAH, tatparijJAnamihaiva-Arhatepravacane dRSTam upalabdhamiti, tathehaiva-Arhatepravacane kArya-paramArtharUpaM mokSAkhyaM tathA karaNaM-kriyAsiddhau prakRSTopakArakaM samyagdarzanajJAnacAritrANi, kArakaH-sAdhuH samyagdarzanAdyanuSThAtA, kriyAsiddhizca-ihaiva mokSAvAptilakSaNA, tAmevadarzayati-bandhaH-karmabandhanaMtasmAnmokSaH-karmavicaTanalakSaNaH,asAvapIhaiva, nAnyatra zAkyAdikapravacane bhavati, ityevaM jJAnaM bhAvayato jJAnabhAvanA bhavatIti // tathA 'baddhaH' aSTaprakArakarmapudgalaiH pratipradezamavaSTabdho jIvaH, tathA 'bandhahetavaH' mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogAH tathA bandhanam-aSTaprakArakarmavargaNArUpaM tatphalaM-caturgatisaMsAraparyaTanasAtAsAtAdyanubhavanarUpamiti, etatsarvamatraiva sukathitam, anyadvA yatkiJcitsubhASitaM tadihaiva pravacane'bhihitamiti jJAnabhAvanA, tathA vicitrasaMsAraprapaJco'traiva jinendraiH kathita iti| tathA jJAnaM mama viziSTataraM bhaviSyatIti jJAnabhAvanA vidheyA, jJAnamabhyasanIyamityarthaM, AdigrahaNAdekAgracittatAdayo guNA bhavantIti, tathaitadapi jJAne bhAvanIyaM, yathA-"jaM annANI Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-3, upodghAtaH 433 kammaM khavei" ityAdi, tathaimizca kAraNairjJAnamabhyasanIyaM tadyathA - jJAnasaGgrahArthaM nirjarArtham avyavacchittyarthaM svAdhyAyArthamityAdi, tathA jJAnabhAvanayA nityaM gurukulavAso bhavati, tathA coktam - 119 11 ni. [341 ] nAsa hoi bhAgI thirayarao daMsaNe caritte ya / dhannA AvakahAe gurukulavAsaM na muJcanti // ityAdikA jJAnaviSayA bhAvanA bhavatIti // cAritrabhAvanAmadhikRtyAhasAhumahiMsAdhammo saccamadattaviraI ya baMbhaM ca / sAhu pariggahaviraI sAhu tavo bArasaMgo ya // veraggamappamA o egattA ( gge) bhAvaNA ya parisaMgaM / iya caraNamaNugayAo bhaNiyA itto tavo vucchaM // ni. [342 ] sAdhu-zobhano'hiMsAdilakSaNo dharma iti prathamavratabhAvanA, tathA satyamasminnevArhate pravacane sAdhu - zobhanaM nAnyatretidvitIyavratasya tathA'dattaviratizcAtraiva sAdhvIti tRtIyasya, evaM brahmacaryamapyatraiva navaguptiguptaM dhAryata iti, tathA parigrahaviratizcehaiva sAdhvIti, evaM dvAdazAGgaM tapa ihaiva zobhanaM nAnyatreti / tathA vairAgyabhAvanA-sAMsArikasukhajugupsArUpA, evamapramAdabhAvanAmadyAdipramAdAnAM karmabandhopAdAnarUpANAmanAsevanarUpA, tathaikAgrabhAvanA - 11911 " ekko me sAsao appA, nANadaMsaNasaMjuo / sesA me bAhirA bhAvA, savve saMjogalakkhaNA // ityAdikA bhAvanAH 'caraNamupagatAH ' caraNAzritAH, ita urdhva tapobhAvanAM 'vakSye' abhidhAsya iti // ni. [343 ] kiha me havija'vaMjho divaso ? kiM vA pahU tavaM kAuM / ko iha davve jogo khitte kAle samayabhAve // 'kathaM ' kena nirvikRtyAdinA tapasA mama divaso'vandhyo bhavet ? kataradvA tapo'haM vidhAtuM 'prabhuH zaktaH ?, tacca katarattapaH kasmin dravyAdau mama nirvahati ? iti bhAvanIyaM, tatra dravye utsargato vallacaNakAdike kSetre snigdharUkSAdau kAle zItoSNAdau bhAve'glAno'hamevaMbhUtaM tapaH kartumalam, ityevaM dravyAdikaM paryAlocya yathAzakti tapo vidheyaM "zaktitastyAgatapasI" iti vacanAditi / kiJcani. [344] ucchAhapAlaNAe iti tave saMjame ya saMghayaNe / des niJcAI hoi caritte ihaM pagayaM // tathA'nazanAdike tapasyanigUhitabalavIryeNotsAhaH karttavyaH, gRhItasya ca pratipAlanaM karttavyamiti, uktaJca 11911 // 2 // 28 "titthayaro caunANI suramahio sijjhiavvayadhuvammi / aNihi abalavirio savvatthAmesu ujjamai / / kiM puNa ava sesehiM dukkhakkhayakAraNA suvihiehiM / hoi na ujjamiavvaM sapaJcavAyaMmi mANusse ? | Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 AcArAGga sUtram 2/3/-/-/509 ityevaM tapasi bhAvanA vidheyA / evaM 'saMyame' indriyanoindriyanigraharUpe, tathA 'saMhanane ' vajrarSabhAdike taponirvAhanAsamarthe bhAvanA vidheyeti, vairAgyabhAvanA tvanityatvAdibhAvanArUpA, taduktam - // 1 // "bhAvayitavyamanityatva 1 mazaraNatvaM 2 tathaikatA 3 ' nyatve 4 / azucitvaM 5 saMsAraH 6 karmAzrava 7 saMvara 8 vidhizca / / nirjaraNa 9 lokavistara 10 dharmasvAkhyAtatattvacintA ca 11 / bodheH sudurlabhatvaM ca 12 bhAvanA dvAdaza vizuddhAH // ityAdikA anekaprakArA bhAvanA bhavantIti, iha punazcAritre prakRtaM caritrabhAvanayehAdhikAra iti / / niryuktyanugamanAnantaraM sUtramuccAraNIyaM taccedam // 2 // mU. (509) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM bhagavaM mahAvIre paMcahatyuttare yAvi hutthA, taMjahAhatthuttarAiM cue caittA gabbhaM vakkaM te hatthuttarAhiM gabbhAo gabbhaM sAharie hatthuttarAhiM jAe hatthuttarAhiM muMDe bhavittA agArAo anagAriyaM pavvaie hatthuttarAhiM kasiNe paDipunne avvAghAe nirAvaraNe anaMte anuttare kevalavaranANadaMsaNe samuppanne, sAiNA bhagavaM parinivvue / mU. (510) samaNe bhagavaM mahAvIre imAe osappiNIe susamasusamAe samAe vIikkaMtAe susamAe samAe vIikkatAe susamadussamAe samAe vIikkaM tAe dUsamasusamAe samAe bahu viikkatAe patrahattarIe vAsehiM mAsehi ya addhanavamehiM sesehiM je se gimhANaM cautthe mAse aTTame pakkhe AsADhasuddhe tassa NaM AsADhasuddhassa chaTTIpakkheNaM hatthuttarAhiM nakkhatteNaM jogamuvAgaeNaM mahAvijayasiddhatyapuSphuttaravarapuMDarIyadisAsovatthiyavaddhamANAo mahAvimANAo vIsaMsAgarovamAI AuyaM pAlaittA AukkhaeNaM ThiikkhaeNaM bhavakkhaeNaM cue caittA iha khalu jaMbuddIve NaM dIve bhArahe vAse dAhiNaDDhamarahe dAhiNamAhaNakuMDapurasaMnivesaMmiusabhadattassa mAhaNassa koDAlasagottassa devAnaMdAe mAhaNIe jAlaMdharassa guttAe sIhubbhavabhUeNaM appANeNaM kucchiMsi gabbhaM vakkaMte / samaNe bhagavaM mahAvIre tinnANovagae yA vi hutthA, caissAmitti jANai cuemitti jANai cayamANe na yANei, suhame NaM se kAle pannatte, tao NaM samaNe bhagavaM mahAvIre hiyANukaMpaeNaM deveNaM jIyameyaMtikaTTu je se vAsANaM tacce mAse paMcame pakkhe Asoyabahule tassa NaM Asoyabahulassa terasIpakkheNaM hatthuttarAhiM nakkhatteNaM jogamuvAgaeNaM bAsIhiM rAidiehiM vaikka tehiM tesIimassa rAidiyassa pariyAe vaTTamANe dAhiNamAhaNakuMDapurasaMnivesAo uttarakhattiyakuMDapurasaMnivesaMsi nAyANaM khattiyANaM siddhatthassa khattiyassa kAsavaguttassa tisalAe khattiyANIe vAsiTThasaguttAe asubhANaM puggalANaM avahAraM karittA subhANaM puggalANaM pakkhevaM karittA kucchisi gabbhaM sAharai, jevi ya se tisalAe khattiyANIe kucchisi gabbhe taMpi ya dAhiNamAhaNakuMDapurasaMnivesaMsi usa0 ko0 devA0 jAlaMdharAyaNaguttAe kucchisi gabbhaM sAharai, samaNe bhagavaM mahAvIre tinnANovagae yAvi hotthA-sAharijissAmitti jANai sAharijjamANe na yANai sAhariemitti jANai samaNAuso ! te kANaM teNaM samaeNaM tisalAe khattiyANIe aha'nnayA kayAI navaNhaM mAsANaM Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 435 zrutaskandhaH-2, cUDA-3, bahupaDiputrANaM aTThamANarAiMdiyANaM vIikkaMtANaMje se gimhANaM paDhame mAse ducce pakkhe cittasuddhe tassaNaM cittasuddhassa terasIpakkheNaM hatyu0 joga0 samaNaM bhagavaM mahAvIraM aroggA aroggaM pasUyA jaNNaM rAiM tisalAkha0 samaNaM0 mahAvIraM aroyA aroyaM pasUyA taNNaM rAiMbhavaNavaivANamaMtarajoisiyavimANavAsidevehiM devIhi ya uvayaMtehiM uppayaMtehi ya ege mahaM divve devuJjoe devasanivAe devakahakkahae upiMjalagabhUe yAvi hutthaa| jaNNaM rayaNiM0 tisalAkha0 samaNaM0 pasUyA taNNaM rayaNiM bahave devA ya devIo ya egaM mahaM amayavAsaMca 1 gaMdhavAsaMca 2 cunnavAsaMca 3 pupphavA saMca 4 hirannavAsaMca 5 rayaNavAsaMca 6 vAsiMsu, jaNNaM rayaNiMtisalAkha0 samaNaM0 pasUyAtaNNaM rayaNiMbhavaNavaivANamaMtarajoisiyavimANavAsiNo devA ya devIo ya samaNassa bhagavao mahAvIrassasUikammAiM titthayarAbhiseyaM ca kariMsu jao NaM pamii bhagavaM mahAvIre tisalAe kha0 kuJchisi gabbhaM Agae tao NaM pamii taM kulaM vipuleNaM hiranneNaM suvaneNaM dhaNeNaM dhanneNaM mANikkeNaM muttieNaM saMkhasilappavAleNaM aIva 2 parivaDDhai, taoNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa ammApiyaro eyamaTuMjANittA nivvattadasAhasi vukkaMtaMsi suibhUyaMsivipulaM asaNapANakhAimasAimaMuvakkhaDAviMti2 tAmittanAisayaNasaMbaMdhivaggaM uvanimaMtaMti mitta0 uvanimaMtittA bahave samaNamAhaNakivaNavaNImagAhiM bhichuDagapaMDaragAINa vicchaDaMti viggoviMti vissANiMti dAyAresu dANaM pajabhAiMti vicchaDDittA viggo0 vissANittA dAyA0 pajjabhAittA mittanAi0 bhuMjAviMti mitta0 bhuMjAvittA mitta0 vaggeNa imameyArUvaM nAmadhijja kaarviNti| jao NaM pabhii ime kumAre ti0 kha0 kucchisi ganbhe AhUe tao NaM pabhii imaM kulaM vipuleNaM hiranneNaM0 saMkhasilappavAleNaM atIva 2 parivaDDai tA hou NaM kumAre vaddhamANe, tao NaM samaNe bhagavaM mahAvIre paMcadhAiparivuDe, taM0-khIradhAIe 1 majaNadhAIe 2 maMDaNadhA03 khelAvaNadhAie4 aMkadhAie 5aMkAo aMkaM sAharijjamANe ramme maNikuTTimatale girikaMdarasamullINeviva caMpayapAyave ahANupubIe saMvaDDhai, taoNaMsamaNebhagavaM0 vinnAyapariNayaviNiyattabAlabhAve appussuyAiMurAlAiMmANussagAI paMcalakkhaNAI kAmabhogAiM saddapharisarasarUvagaMdhAiM pariyAremANe evaM caNaM vihri| mU. (511) samaNe bhagavaMmahAvIre kAsavagutte tassaNaM ime tinninAmadhijjA evamAhijaMti, taMjahA-ammApiusaMti vaddhamANe 1 sahasaMmuie samaNe 2 bhImaM bhayabheravaM urAlaM avelayaM parIsaha sahattikaTTha devehiM se nAmaM kayaM samaNe bhagavaM mahAvIre 3, samaNassaNaMbhagavao mahAvIrassa piyA kAsavagutteNaM tassaNaM tini nAma0 taM0-siddhatthe ivA sijaMse i vA jasaMse ivA, samaNasaNaM0 ammA vAsihassaguttA tIseNaM tinni nA0, taM-tisalA i vA videhadinnAi vA piyakAriNI ivA, -samaNassa NaMbha0 pittiaesupAse kAsavagutteNaM, samaNa0 jiDhe bhAyA naMdivaddhaNe kAsavagutteNaM, Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 AcArAGga sUtram 2/3/-1-1511 -samaNassa NaM jeTThA bhaiNI sudaMsaNA kAsavagutteNaM, samaNassa NaM bhaga0 bhajjA jasoyA koDinnAgutteNaM, -samaNassa NaM dhUyAkAsavagotteNaM tIse NaM donAmadhijjA0 - aNujjA i vA piyadaMsaNA ivA, -samaNassaNaMbha0- natUI kosiyA gutteNaMtIseNaM do nAma0-sesavaI ivA jasavaI ivA, mU. (512) samaNassaNaM03 ammApiyaropAsAvaccijjA samaNovAsagA yAvi hutthA, teNaM bahUiMvAsAiMsamaNovAsagapariyAgaM pAlaittA chaNhaMjIvanikAyANaMsArakkhaNanimittaMAloittA niMdittA garihittApaDikkamittAahArihaM uttaraguNapAyacchittAiMpaDivaJjittA kusasaMthAragaMdurUhittA bhattaM paJcakkhAyaMti 2 / ___-apacchimAe mAraNaMtiyAe saMlehaNAsarIrae jhusiyasarIrA kAlamAse kAlaM kiccA taM sarIraM vippajahittA acue kappe devattAe uvavannA, tao NaM AukkhaeNaMbhava0 Thi0 cue caittA mahAvidehe vAse carameNaM ussAseNaM sijjhissaMti bujhissaMti muccissaMti parinivvAissaMti savvadukkhANamaMtaM krissNti| mU. (513) teNe kAleNaM 2 samaNe bha0 nAe nAyaputte nAyakulanivvatte videhe videhadinne videhajacce videhasUmAle tIsaMvAsAiM videhaMsittikaTuagAramajhe vasittA ammApiUhiMkAlagaehiM devalogamaNupattehiM samattapainne citrA hirannaM ciccA suvannaM ciccA balaM ciccA vAhaNaM ciccA dhaNakaNagarayaNasaMtasArasAvaijjaMvicchaDDittA viggovittA vissANittA dAyAresuNaMdAittAparibhAittA saMvaccharaMdalaittAje se hemaMtANaM paDhame mAse paDhame pakkhemaggasirabahule tassaNaMmaggasirabahulassa dasamIpakkheNaM hatyuttarA0 joga0 abhinikkhamaNAmippAe yAvi hutthA-, mU. (514) saMvacchareNa hohii abhinikkhamaNaM tu jinvriNdss| ___ to atthasaMpayANaM pavattaI puvvsuuraao|| mU. (515) egA hiranakoDI advaiva anUnagA syshssaa| sUrodayamAIyaM dijjai jA paayraasutti|| mU. (516) tinneva ya koDisayA aTThAsIiMca huMti koddiio| asiiMca sayasahassA evaM saMvacchare dinnN| vesamaNakuMDadhArI devA logaMtiyA mhiddddhiiyaa| bohaMti ya titthayaraM pannarasasu kmmbhuumiisu| mU. (518) babhaMmi ya kappaMbhI boddhavvAkaNharAiNo mjjhe| logaMtiyA vimANA aTThasu vatthA asNkhijjaa| mU. (519) ee devanikAyA bhagavaMbohiMti jinavaraM viirN| savvajagajIvahiyaM arihaM! titthaM pavattehi / mU. (520) taoNaM samaNassabha0 ma0 abhinikkhamaNAmippAyaM jANittAbhavaNavaivA0 jo0 vimANavAsiNo devA ya devIo ya saehiM 2 svehiM saehiM 2 nevatthehiM saehiM. 2 ciMdhehiM savviDDhIe savvajuIe savvabala samudaeNaM sayAI 2 jANavimANAI duruhaMti sayAduruhittA mU. (517) Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-3 437 ahAbAyarAiMpuggalAI parisAGatti 2 ahAsuhamAiM puggalAI pariyAiMti 2 uDDhaM uppayaMti uDDhe uppaittA tAe ukkiTThAe sigghAe cavalAe turiyAe devagaIe ahe NaM ovayamANA 2 tirieNaM asaMkhijAiMdIvasamuddAI vIikkamamANA 2 jeNeva jaMbuddIve dIve teNeva uvAgacchaMti 2 jeNeva uttarakhattiyakuMDapurasaMnivese teNeva uvAgacchaMti, uttarakhattiyakuMDapurasaMnivesassa uttarapuracchime disiibhaae| -teNeva jhatti vegeNa ovaiyA, tao NaM sakke deviMde devarAyA saNiyaM 2 jANavimANaM paTTaveti saNiyaM 2 jANavimANaM paTTavettA saNiyaM 2 jANavimANAo paccoruhai saNiyaM 2 egaMtamavakkamai egaMtamavakkamittA mahayA veubbieNaM samugghAeNaM samohaNai 2 egaM mahaM nANAmaNikaNagarayaNabhatticittaMsubhaM cAru kaMtarUvaM devacchaMdayaM viuvvai, -tassa NaM devacchaMdayassa bahumajjhadesabhAe evaM mahaM sapAyapIDhaM nANAmaNikaNayarayaNabhatticittaM subhaM cArukaMtarUvaM sIhAsaNaM viuvvai, 2 jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai 2 samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhuttoAyAhiNaM payAhiNaM karei 2 samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai 2 samaNaM bhagavaM mahAvIraM ghaay| -jeNevadevacchaMdaeteNeva uvAgacchai saNiyaM 2 puratyAbhimuhaM sIhAsaNenisIyAvei saNiyaM 2 nisIyAvittA sayapAgasahassapAgehiM tillehi abbhaMgei gaMdhakAsAIehiM ullolei 2 suddhodaeNa majjAvei 2 jassaNaM mullaM sayasahasseNaM tipaDolatittieNaM sAhieNaM sIteNa gosIsarattacaMdaNeNaM anuliMpai 2 IsiM nissAsavAvavojhaM varanayarapaTTaNuggayaM kusalanarapasaMsiyaM assalAlApelavaM cheyAriyakaNagakhaiyaMtakammaM haMsalakkhaNaM paTTajuyalaM niyaMsAvei 2 hAraM addhahAraM uratthaM nevatthaM egAvaliM pAlaMbasuttaMpaTTamauDarayaNamAlAu AviMdhAveiAviMdhAvittAgaMthimaveDhimapUrimasaMdhAimeNaM malleNaM kapparukkhamiva samalaMkarei 2 tA ducaMpi mahayA veubviyasamugdhAeNaM samohaNai 2 egaMmahaM caMdappahaM siviyaM sahassavAhaNiyaM viuvvati, -taMjahA-IhAmigausabhaturaganaramakaravihagavAnarakuMjararurusarabhacamarasaDhUlasIhavaNalayabhatticittalayavijAharamihuNajuyalajaMta jogajuttaM accIsahassamAliNIyaM sunirUviyaM misimisiMtarUvagasahassakaliyaM IsiM bhisamANaM bhibbhisamANaM cakkhulloyaNalesaM muttAhalamuttAjAlaMtaroviyaMtavaNIyapavaralaMbUsapalaMbaMtamuttadAmahAraddhahArabhUsaNasamoNayaM ahiyapicchaNijaM paumalayabhattivittaM asogalayabhatticittaM kuMdalayabhatticittaM nANAlayabhatti0 viraiyaM subhaM cArukaMtarUvaM nANAmaNipaMcavannaghaMTApaDAyapaDimaMDiyaggasihara pAsAIyaM darisaNijjaM suruvaM / mU. (521) sIyA uvaNIyA jinavarassa jaramaraNavippamukkassa / ___ osattamalladAmA jalathalayadivvakusumehiM // mU. (522) sibiyAi majjhayAre divvaM vararayaNarUvaciMcaiyaM / sIhAsaNaM maharihaM sapAyapIDhaM jinavarassa // mU. (523) AlaiyamAlamauDo bhAsurabuMdI vraabhrnndhaarii| khomiyavatthaniyattho jassa ya mulaM syshssN|| mU. (524) chaTTeNa u bhatteNaM ajjhavasANeNa suMdareNa jinno| lesAhiM visujhaMto AruhaI uttamaM sIyaM / Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 AcArAGga sUtram 2/3/-/-/525 mU. (525) mU. (526) pU. (527) sIhAsaNe niviTTo sakkIsANA ya dohi pAsehiM / vIyati cAmarAhiM maNirayaNavicittadaMDAhiM / / puvvi ukkhittA mANusehiM sAhaDa romakUvehiM / pacchava bahaMti devA suraasurA garulanAgiMdA / / purao surA vahaMtI asurA puNa dAhiNaMmi pAsaMmi / avaro vahaMti garulA nAgA puNa uttare pAse // vaNasaMDaM va kusumiyaM paumasaro vA jahA sarayakAle / sohai kusumabhareNaM iya gagaNayalaM suragaNehiM / siddhatthavaNaM va jahA kaNayAravaNaM va caMpayavaNaM vA / sohai ku0 // mU. (528) mU. (529) mU. (530) varapaDahabherijhallarisaMkhasayasahassiehiM tarehiM / gayaNayale dharaNiyale tUraninAo paramarammo // tatavitataM dhaNajhusiraM AujjaM cauvvihaM bahubihIyaM / vAiMti tattha devA bahUhiM AnaTTagasaehiM / / mU. (531) mU. (532) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM je sehemaMtANaM paDhame mAse paDhame pakkhe maggasirabahule tassa NaM maggasirabahulassa dasamIpakkheNaM suvvaeNaM divaseNaM vijaeNaM muhutteNaM hatyuttarAnakkhatteNaM jogovagaeNaM pAINagAmiNIe chAyAe biiyAe porisIe chaTTeNaM bhatteNaM apANaeNaM egasADagamAyAe caMdappAe sibiyA sahassavAhiNiyAe sadevamaNuyAsurAe parisAe samaNijjamANe uttarakhattiyakuMDapurasaMnivesassa majjhamajjheNaM nigacchai 2 / -jeNeva nAyasaMDe ujjANe teNeva uvAgacchai 2 IsiM rayaNippamANaM acchoppeNaM bhUmibhAe N saNiyaM 2 caMdappabhaM sibiyaM sahassavAhiNiM Thavei 2 saNiyaM 2 caMdappabhAo sIyAo sahassavAhiNIo paJccoyarai 2 saNiyaM 2 caMdappabhaM sibayaM saharasavAhiNiM Thavei 2 saNiyaM 2 caMdappabhAo sIyAo sahassavAhiNIo paccoyarai 2 saNiyaM 2 puratyAbhimuhe sIhAsaNe nIsIyai AbharaNAlaMkAraM omuai, -tao NaM vesamaNe deve bhattuvvAyapaDio bhagavao mahAvIrassa haMsalakkhaNeNaM paDeNaM AbharaNAlaMkAraM paDicchai, -tao NaM samaNe bhagavaM mahAvIre dAhiNeNaM dAhiNaM vAmeNaM vAmaM paMcamuTThiyaM loyaM karei, -tao NaM sakke deviMde devarAyA samaNassa bhagavao mahAvIrassa jannavAyapaDie vairAmaeNaM thAleNa kesAI paDicchai 2 aNujANesi bhaMtetti kaTTu khIroyasAgaraM sAharai / tao NaM samaNe jAva loyaM karittA siddhANaM namukkAraM karei 2 savvaM me akaraNijjaM pAvakammaMtikaDa sAmAiyaM caritaM paDivajjai 2 devaparisaM ca maNuyaparisaM ca AlikkhacittabhUyamiva Thavei / mU. (533) mU. (534) divvo maNussadhoso turiyaninAo ya sakka vayaNeNaM / khippAmeva nilukko jAhe paDivajjai carittaM / paDivajittu carittaM ahonisaM savvapANabhUyahiyaM / sAhaDDa lomapulayA savve devA nisAmiMti // Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 439 zrutaskandhaH- 2, cUDA-3 mU. (535) tao NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa sAmAiyaM khaovasamiyaM carittaM paDivanassa manapajjavanANe nAmaM nANe samuppanne aDDhAijehiM dIvehiM dohi ya samuddehiM sannINaM paMciMdiyANaM pajjattANaM viyattamaNasANaM maNogayAiM bhAvAiM jaannei| -taoNaMsamaNebhagavaM mahAvIre pavvaie samANe mittanAiMsayaNasaMbaMdhivaggaMpaDivisajjei, 2 imaM eyArUvaM abhiggahaM abhigiNhai-bArasa vAsAiM vosaTTakAe ciyattadehe je ke uvasaggA smuppjNti| ___-taMjahA-divvA vA mANussA vA tericchiyA vA, te savve uvasagge samuppanne samANe samma sahissAmikhamissAmi ahiAsaissAmi, -tao NaM sa0 bha0 ma0 vosiTThacattadehe anuttareNaM AlaeNaM anuttareNaM vihAreNaM evaM saMjameNaM paggaheNaM saMvareNaM taveNaM baMbhaceravAseNaM khaMtIe muttIe samiIe guttIe tuTThIe ThANeNaM kameNaMsucariyaphalanivvANamuttimaggeNaM appANaMbhAvemANe viharai, evaM vA viharamANassaje kei uvasaggA samuppajaMti-divvA vA mANussA vA tiricchiyA vA, te savve uvasagge samuppanne samANe anAule avvahie addInamAnasetivihamaNavayaNakAyagutte sammaMsahaikhamai titikkhai ahiyAsei, -tao NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa eeNaM vihAreNaM viharamANassa bArasa vAsA vIiktA terasamassa ya vAsassa pariyAe vaTTamANassa je se gimhANaM ducce mAse cautthe pakkhe vaisAhasuddhe tassaNaM vesAhasuddhassa dasamIpakkheNaM suvvaeNaMdivaseNaM vijaeNaMmuhatteNaMhatyuttarAhiM nakkhatteNaM jogovagaeNaM pAINagAmiNIe chAyAe viyattAe porisIe jaMbhiyagAmassa nagarassa bahiyA naIe ujjuvAliyAe uttarakUle sAmAgassa gAhAvaissa kaTThakaraNaMsi uTuMjANUahosirassa jhANakoTTovagayassa veyAvattassa ceiyassa uttarapuracchime disIbhAge sAlarukkhassa adUrasAmaMte ukkuDuyassagodohiyAe AyAvaNAe AyAvemANassa chaTeNaMbhatteNaM apANaeNaM sukkajjhANaMtariyAe vaTTamANassa nivvANe kasiNe paDipunne avvAhae nirAvaraNe anaMte anuttare kevalavaranANadaMsaNe samuppanne, _ -se bhagavaM arahaM jiNe kevalI savvannU savvabhAvadarisI sadevamaNuyAsurassa logassa pajjAe jaanni| taM0-AgaI gaI ThiiM cayaNaM uvavAyaM bhuttaM pIyaM kaDaM piDaseviyaM AvikammaM rahokamma laviyaM kahiyaM maNomANasiyaM savvaloe savvajIvANaM savvabhAvAiM jANamANe pAsamANe evaM caNaM viharai, -jaNNaM divasaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa nivvANe kasiNe jAva samuppanne taNNaM divasaM bhavaNavaivANamaMtarajoisiyavimANavAsidevehiyadevIhi ya uvayaMtehiMjAva uppiMjalagabhUe yAvi hutthA, taoNaMsamaNe bhagavaMmahAvIre uppannavaranANadaMsaNadhare appANaMca logacaabhisabhikkha puvvaM devANaM dhammamAikkhai, tato pacchA maNussANaM, _ -taoNaM samaNebhagavaM mahAvIre uppannanANadasaNadhare goyamAINaMsamaNANaM paMca mahabbayAI sabhAvaNAiMchajjIvanikAyA Atikkhati bhAsai parUvei, taM-puDhavikAe jAva tasakAe, mU. (536) paDhamabhaMte! mahavvayaM paJcakkhAmi savvaM pANAivAyaM se suhumaMvAbAyaraM vAtasaM vAthAvaraMvAneva sayaM pANAivAyaM karijA 3 jAvajjIvAe tivihaMtiviheNaMmaNasA vayasA kAyasA Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 AcArAGga sUtram 2/3/-/-/535 tassa bhaMte ! paDikkamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosirAmi, tassimAo paMca bhAvaNAo bhavaMti / tatthimA paDhamA bhAvaNA vR. -'teNaMkAleNa'mityAdi 'tena kAlena' iti duSpamasuSamAdinA 'tenasamayena' iti vivakSitena viziSTena kAlena satotpattyAdikamabhUditi sambandhaH / tatra 'paMcahatyuttare yAvi hutthA' ityevamAdinA 'AroggA AroggaM pasUyatti, ityevamantena granthena bhagavataH zrIvarddhamAnasvAmino vimAnacyavanaM brAhmaNIgarbhAdhAnaM tataH zakrAdezAt trishlaagrbhsNhrnnmutpttishcaabhihitaa| 'tattha paMcahatyuttarehi hotya'tti hasta uttaro yAsAmuttaraphAlgunInAM tA hastottarAH, tAzca paJcasu sthAneSu-garbhAdhAnasaMharaNajanmadIkSAjJAnotpattirUpeSu saMvRttA ataH paJcahastottaro bhagavAnabhUditi, 'cavamANe najANaitti AntarmuhUrtikatvAcchadmasthopayogasya cyavanakAlasya ca sUkSmatvAditi, tathA 'jaNNaM rayaNI aroyA aroyaM psuuyntii'tyevmaadinaa| ____ 'uppananANadaMsaNadhare goyamAINaM samaNANaM niggaMthANaM paJca mahavvayAI sabhAvaNAI chajjIvanikAyAiMAikkhaI'tyevamantena granthena bhagavato vIravarddhamAnasvAmino jAtakarmAbhiSekasaMvardhanadIkSAkevalajJAnotpattayo'bhihitAH / prakaTArthaM ca sarvamapi sUtraM, sAmpratamutpannajJAnena bhagavatA paJcAnAM mahAvratAnAM prANAtipAtaviramaNAdInAM pratyekaM yAH paJca paJca bhAvanAH prarUpitAstA vyaakhyaaynte| tatra prathamamahAvratabhAvanAH paJca, tatra prathamAM tAvadAha mU. (536-vartate) iriyAsamiese niggaMtheno aNairiyAsamietti, kevalI bUyA0aNairiyAsamie se niggaMthe pANAiM bhUyAiMjIvAiMsattAiMabhihaNijja vA vattijja vA pariyAvijja vA lesijja vA uddavija vA, iriyAsamie se niggaMdhe no iriyAasamiitti paDhamA bhaavnaa| ahAvarA ducA bhAvanA-maNaM pariyANai se niggaMthe, je ya maNe pAvae sAvajje sakirie aNhayakarecheyakare bheyakare ahigaraNie pAusiepAriyAviepANAivAiebhUovaghAie, tahappagAraM maNaM no padhArijA gamaNAe, maNaM parijANai se niggaMthe, je yamaNe apAvaetti ducA bhaavnaa| ahAvarA taccA bhAvanA-vaiM parijANai se niggaMthe, jA yavaI pAviyA sAvajA sakiriyA jAvabhUovaghAiyAtahappagAraM vaiMnouccArijA, jevaiMparijANaiseniggaMthe, jAvavai apAviyatti tacA bhaavnaa| ahAvarA cautthA bhAvanA-AyANabhaMDamattanikkhevaNAsamie se niggaMthe, no aNAyANamaMDamattanikkhevaNAsamie, kevalI bUyA0-AyANabhaMDamattanikkhevaNAasamieseniggaMthe pANAI bhUyAiM jIvAI sattAI abhihaNijjA vA jAva uddavija vA, tamhA AyANabhaMDamattanikkhevaNAsamie se niggaMthe, no AyANabhaMDanikkhevaNAasamietti cautthA bhAvanA - ahAvarA paMcamA bhAvanA-AloiyapANabhoyaNabhoI se niggaMthe no aNAloiyapANabhoyaNabhoI, kevalI bUyA0-aNAloIyapANabhoyaNabhoI se niggaMthe pANANi vA 4 abhihaNijja vAjAva uddavija vA, tamhA AloiyapANabhoyaNabhoI se niggaMthe noaNAloIya-pANabhoyaNabhoItti paMcamA bhaavnaa| Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH-2, cUDA-3 441 eyAvatA mahavvae sammakAeNa phAsie pAlietIrie kiTTieavaTThieANAeArAhie yAvibhavai, paDhame bhaMte ! mahavvae pANAivAyAo vermnnN|| vR. 'iriyA samie' ityAdi, IraNaM gamanamIryA tasyAM samito-dattAvadhAnaH purato yugamAtrabhUbhAganyastaSTigAmItyartha,na tvasamitobhavet, kimiti?, yataH kevalI brUyAtkarmopAdAnametad, gamanakriyAyAmasamito hiprANinaH abhihanyAt' pAdenatADayet, tathA vartayet' anyatra pAtayet, tathA paritApayet pIDAmutpAdayet, 'apadrApayedvA' jIvitAdvayaparopayedityataIryAsamitena bhavitavyamiti prathamA bhAvanA, dvitIyabhAvanAyAM tu manasA duSpraNihitena na bhAvyaM, taddarzayatiyanmanaH 'pApakaM' sAvadhaM sakriyam 'aNhayakara tikarmAzravakAri, tathAchedanabhedanakaraMadhikaraNaM kalahakaraM prakRSTadoSaMpradoSikaMtathAprANinAM paritApakArItyAdina vidheyamiti, athAparA tRtIyA bhAvanA-duSprasaktA yA vAk prANinAmapakAriNI sA nAbhidhAtavyeti tAtparyArthaH, tathA caturthI bhAvanA-AdAnabhANDamAtranikSepaNAsamiti, tatra ca nirgranthena sAdhunA samitena bhavitavyamiti, tathA'parA paJcamIbhAvanA-'Alokita pratyupekSitazanAdibhoktavyaM, tadakaraNedoSasambhavAditi, ityevaM paJcabhirbhAvanAbhi prathamaM vrataM sparzitaM pAlitaM tIrNaM kIrtitamavasthitamAjJayA''rAdhitaM bhvtiiti| ma. (537) ahAvaraM ducaM mahavvayaM paccakkhAmi, savvaM musAvAyaM vaidosaM. se kohA vA lohA vA bhayA vA hAsA vA neva sayaMmusaMbhAsijjA nevaneNaM musaMbhAsAvijA annapi musaM bhAsaMtaM na samaNumannijAtivihaM tiviheNaM manasA vayasA kAyasA, tassa bhaMte! paDikkamAmijAva vosirAmi, tassimAopaMca bhAvanAo bhvNti| tatthimA paDhamA bhAvanA-anuvIibhAsI se niggaMthe no ananuvIibhAsI, kevalI bUyA0-ananuvIibhAsI se niggaMthe samAvajija mosaM vayaNAe, anuvIibhAsI se niggaMthe no ananuvIibhAsitti paDhamA bhaavnaa| ahAvarA ducAbhAvanA-kohaM pariyANai se niggaMthe no kohaNe siyA, kevalI bUyAkohappatte kohattaM samAvaijjA mosaM vayaNAe, kohaM pariyANai se niggaMthe na ya kohaNe siyatti ducA bhAvanA ahAvarA taccA bhAvanA-lobhaM pariyANai se niggaMthe no alobhaNae siyA, kevalI bUyAlobhapatte lobhI samAvaijA mosaM vayaNAe, lobhaM pariyANai se niggaMthe no ya lobhaNae siyatti taccA bhaavnaa| ahAvarA cautthA bhAvanA-bhayaM parijANai se niggaMthe nobhayabhIrue siyA, kevalI bUyAbhayapatte bhIrU samAvaijjA mosaM vayaNAe, bhayaM parijANai se niggaMthe no bhayabhIrue siyA cautthA bhaavnaa| ahAvarApaMcamA bhAvanA-hAsaMpariyANai se niggaMthe no yahAsaNaesiyA, keva0 hAsapatte hAsI samAvaijA mosaM vayaNAe, hAse pariyANai se niggaMthe no hAsaNae siyatti paMcamI bhAvanA etAvatA dozce mahavvae sammaM kAeNa phAsie jAva ANAe ArAhie yAvi bhavai ducce bhaMte ! mhvve| vR.dvitIyavratabhAvanAmAha, tatra prathameyam-anuvicintyabhASiNA bhavitavyaM, tadakaraNe doSa Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 AcArAGga sUtram 2/3/-1-1537 sambhavAt, dvitIya bhAvanAyAMtu krodhaH sadA parityAjyo, yataH krodhAnyo mithyA'pi bhASataiti, tRtIyAbhAvanAyAM tu lobhajayaH kartavyaH,tasyApi mRSAvAdahetutvAditi hRdayam, caturthyAM punarbhayaM tyAjyaM, pUrvoktAdeva hetoriti, paJcamabhAvanAyAMtu hAsyamiti, evaM paJcabhirbhAvanAbhiryAvadAjJayA''rAdhitaM bhvtiiti| mU. (538) ahAvaraMtaJca bhaMte ! mahavvayaM paJcakkhAmi savvaM adinAdANaM, se gAme vA nagare vArane vAappaM vA bahuM vA aNuM vA thUlaM vA cittamaMtaM vA acittamaMtaM vA neva sayaM adina givhijjA nevannehiM adinnaMgiNhAviJjA adinnaM annapi giNhataMnasamaNujANijjAjAvajIvAe jAvavosirAmi, tassimAo paMca bhAvanAo bhvNti| tathimA paDhamA bhAvanA-anuvIi miuggahaM jAI se niggaMthe no ananuvIimiuggahaMjAI se niggaMthe, kevalI bUyA-ananuvIi miuggahaM jAIniggaMthe adinnaM giNhejA, anuvIi miuggahaMjAI se niggaMthe no ananuvIi miuggahaM jAitti paDhamA bhaavnnaa| ahAvarA duccA bhAvanA-anunnaviya pANabhoyaNabhoI se niggaMthe no ananunavia pANabhoyaNabhoI, kevalI bUyA-ananunnaviya pANabhoyaNabhoI se niggaMthe adinnaM bhuMjijjA, tamhA anunnaviya pANabhoyaNabhoI se niggaMthe no ananunnaviya pANabhoyaNabhoItti ducA bhaavnaa| ahAvarA taccA bhAvanA-niggaMtheNaM uggahaMsi uggahiyaMsietAvatAva uggahaNasIlaesiyA, kevalI bUyA-niggaMtheNaM uggahaMsi anuggahiyaMsi etAvatA anuggahaNasIle adinnaM ogiNhijjA, niggaMtheNaM uggahaM uggahiyaMsi etAvatAva uggahaNasIlaetti tacca bhaavnaa| ahAvarAcautthA bhAvanA-niggaMtheNaM uggahaMsiuggahiyaMsi abhikkhaNaM 2 uggahaNasIlae siyA, kevalI bUyA-niggaMtheNaM uggahasi u abhikkhaNaM 2 anuggahaNasIle adinnaM gihijjA, niggaMthe uggahasi uggahiyaMsi abhikkhaNaM 2 uggahaNasIlaetti cautthA bhaavnaa| ahAvarA paMcamA bhAvanA-anuvIi miuggahajAI se niggaMthe sAhammiesu, no ananuvII miuggahajAI, kevalI bUyA-ananuvIi miuggahajAI se niggaMthe sAhammiesu adinnaM ugiNhijjA anuvIimiuggahajAI se niggaMthe sAhammiesuno ananuvIimiuggahajAtI ii paMcamA bhaavnaa| etAvayA tacce mahavvae samma0 jAva ANAe ArAhae yAvi bhavai, taccaM bhaMte ! mahavvayaM / vR. tRtIyavrateprathamabhAvanaiSA-anuvicintya zuddho'vagraho yAcanIya iti, dvitIyabhAvanA tvAcAryAdInanujJApya bhojanAdikaM vidheyam, tRtIyA tveSA-avagrahaMgRhNatA nirgranthenasAdhunA parimita evAvagraho grAhya iti, caturthabhAvanAyAM tu abhIkSNam' anavaratamavagrahaparimANaM vidheyamiti, paJcamyAMtvanuvicintya mitamavagrahaMsAdharmikasambandhinaM gRhNIyAt, ityevamAjJayA tRtIyavratamArAdhitaM bhvtiiti| mU. (539) ahAvaraM cautthaM mahavvayaM paccakkhAmi savvaM mehuNaM, se divvaM vA mANussaM vA tirikkhajoNiyaM vA neva sayaM mehuNaM gacchejjA taM cevaM adinnAdANavattavvayA bhANiyavvA jAva vosirAmi, tassimAo paMca bhAvanAo bhvNti| tatthimA paDhamA bhAvanA-no niggaMthe abhikkhaNaM 2 itthINaM kahaM kahittae siyA, kevalI bUyA-niggaMtheNaM abhikkhaNaM 2 itthINaMkaha kahemANe saMtibheyA saMtivibhaMgA saMtikevalIpannattAo Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-3 443 dhammAo bhaMsijjA, no niggaMthe NaM abhikkhaNaM 2 itthINaM kahaM kahemANe saMtibheyA saMtivibhaMgA saMtikevalIpannattAo dhammAo bhaMsijjA, no niggaMthe NaM abhikkhaNaM 2 itthINaM kahaM kahittae siyatti paDhamA bhaavnaa| ahAvarA dayAbhAvanA-noniggaMthe itthINaMmanoharAI 2 iMdiyAiM Aloittae nijjhAittae siyA, kevalI bUyA-niggaMtheNaM itthINaM manoharAiM2 iMdiyAiMAloemANe nijjhAemANe saMtibheyA saMtivibhaMgAjAvadhammAo bhaMsijjA, noniggaMthe itthINaMmanoharAI2 iMdiyAiMAloittae nijjhAittae siyatti duccA bhaavnaa| ahAvarA taccA bhAvanA-no niggaMthe itthINaM puvvarayAI puvvakIliyAI sumarittae siyA, kevalI bUyA-niggaMthe NaM itthINaM puvvarayAIpuvvakIliyAIsaramANe saMtibheyA jAva bhaMsijjA, no niggaMthe itthINaM puvvarayAI puvvakIliyAI sarittae siyatti taccA bhaavnaa| ___ ahAvarA cautthA bhAvanA-nAimattapANabhoyaNabhoI se niggaMthe na paNIyarasabhoyaNabhoI se niggaMthe, kevalI bUyA-aimattapANabhoyaNabhoI se niggaMthe paNiyarasabhoyaNabhoI saMtibheyA jAva bhaMsijjA, nAimattapANabhoyaNabhoI se niggaMthe no paNIyarasabhoyaNabhoitti cautthA bhaavnaa| ahAvarApaMcamA bhAvaNA-noniggaMthe itthIpasupaMDagasaMsattAiMsayasAsaNAiMsevittaesiyA, kevalI bUyA-niggaMthe NaM itthIpasupaMDagasaMsattAiMsayaNAsaNAiMsevemANe saMtibheyA jAva bhaMsijjA, no niggaMthe itthIpasupaMDagasaMsattAI sayaNAsaNAiM sevittae siyatti paMcamA bhAvanA 5, etAvayA cautthe mahavvae sammaM kAeNa phAsei jAva ArAhie yAvi bhavai, cautthaM bhaMte ! mhvvyN|| vR. caturthavrate prathameyam-strINAM sambandhinI kathAM na kuryAt, dvitIyAyAM tu tadindriyANi manohArINinAlokayet, tRtIyAyAM tupUrvakrIDitAdinasmaret, caturthyAMnAtimAtrabhojanapAnAsevI syAt, paJcamyAM tu strIpazupaNDakavirahitazayyA'vasthAnamiti / mU. (540) ahAvaraM paMcamabhaMte ! mahavvayaM savvaM pariggaraM paJcakkhAmi se appaM vA bahuvA aNuM vA thUlaM vA cittamaMtamacittaM vA neva sayaM pariggahaM givhijjA nevannehiM pariggahaM gihAvijA annapi pariggahaM giNhataM na samanujANijjA jAva vosirAmi, tassimAopaMca bhAvanAo bhvNti| tasthimA paDhamA bhAvanA-soyaoNaMjIve maNunnAiMsaddAiMsuNei maNunnAmaNunnehiM saddehiM no sajijjA no rajijA no gijjhejA no mujjhi jA no ajjhovavajijjA no viNighAyamAvajejA, kevalI bUyA-niggaMthe NaM maNunAmaNunnehiM saddehiM sajjamANe rajjamANe jAva viNidhAyamAvajamANe saMtibheyA saMtivibhaMgA saMtikevalipannattAo dhammAo bhaMsijjAsa, na sakkA na sou saddA, sotavisayamAgayA / rAgadosA uje tattha, te bhikkhU privjje| soyao jIve maNunAmaNunAI saddAiMsuNei paDhamA bhaavnaa| ahAvarA ducA bhAvanA-cakkhUo jIvo maNunAmaNunnAI rUvAiM pAsai maNunnAmaNunnehiM rUvehiM sajjamANe jAva viNidhAyamAvajamANe saMtibheyA jAva bhaMsijjA,-na sakkA svamaddaTTa, cakkhuvisayamAgayaM / rAgadosA uje tattha, te bhikkhuuprivjje| cakkhUo jIvo maNunA 2 rUvAIM pAsai, duccA bhaavnaa| Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 AcArAGga sUtram 2/3/-1-1540 ahAvarAtacA bhAvanA-ghANaojIvemaNunA 2 iMgaMdhAIMagghAyaimaNunAmaNunnehiM gaMdhehiM no sajijjA no rajijA jAvano viNighAyamAvajjijA kevalIbUyA-maNunAmaNunnehiM gaMdhehiM sajjamANe jAva viNighAyamAvajamANe saMtibheyA jAva bhaMsijjA, na sakA gaMdhamagdhAuM, naasaavisymaagyN| rAgadosA uje tattha, te bhikkhU privje| ghANao jIvo maNunnA 2 iMgaMdhAiM agghAyaitti taccA bhAvanA 3 / ahAvarA cautthA bhAvanA-jibbhAojIvomaNunA 2 iMrasAiMassAei, maNunAmaNunnehiM rasehiM no sajijA jAva no viNighAyamAvajijjA, kevalI bUyA-niggaMtheNaM maNannAmaNunnehiM rasehiM sajjamANe jAva viNighAyamAvajjamANe saMtibheyA jAva bhaMsijjA,-na sakkA rasamassAuM, jIhAvisayamAgayaM / rAgadosA uje tattha, te bhikkhU parivajjae / jIhAo jIvo maNunnAraiM rasAI assAeitti cautthA bhAvanA / ahAvarA paMcamA bhAvanA-phAsaojIvomaNunnA 2 iMphAsAiM paDiseveei maNunAmaNunnehiM phAsehiM no sajijAjAva no viNighAyamAvajijjA, kevalI bUyA-niggaMtheNaMmaNunAmaNunnehiM phAsehiM sajjamANejAvaviNighAyamAvajjamANe saMtibheyA saMtivibhaMgAsaMtikevalIpannatAodhammAobhaMsijjA,na sakkA phAsamaveeuM, phAsavisayamAgayaM / rAgaddosA0 / phAsao jIvo maNunnA 2 iMphAsAiM paDisaMveeti paMcamA bhaavnaa| etAvatA paMcame mahavvate sammaM avaTThie ANAe ArAhie yAvi bhavai, paMcamaM bhaMte ! mahavvayaM / iccheehiM paMcamahavvaehiM paNavIsAhi ya bhAvaNAhiM saMpanne anagAre ahAsayaM ahAkappaM ahAmaggasammakAeNa phAsittA pAlittA tIrittA kiTTittA ANAe ArAhittA yAvi bhavai // vR. paJcamavratabhAvanA punareSA-zrotramAzritya manojJAn zabdAn zrutvA na tatra gAddharyaM vidadhyAditi, evaM dvitIyatRtIyacaturthapaJcamabhAvanAsu yathAkramaM rUparasagandhasparzeSu gAddharyaM na kAryamiti, zeSaM sugamaMyAvadadhyayanaM samAptamiti // cUDA-3 smaapt| muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA zIlAjhAcArya viracitA dvItIya zrutaskandhasya tRtIyA cUDAyAH TIkAparisamAptA (cUDA-4 "vimukti") dR. uktaM tRtIyacUDAtmakaM bhAvanAkhyamadhyayanaM, sAmprataM caturthacUDArUpaM vimuktyadhyayanamAramyate, asya cAyamabhisambandhaH-ihAnantaraMmahAvratabhAvanAH pratipAditAH tadihApyanityabhAvanA pratipAdyate, ityanena sambandhenAyAtasyAsyAdhyayanasya catvAryanuyogadvArANi bhavanti, tatropakramAntargatamarthAdhikAraM darzayituM niyuktikRdAhani. [345] anicce pavvae ruppe bhuyagassa tahA mahAsamudde ya / ee khalu ahigArA ajjhayaNaMmI vimuttiie|| vR. asyAdhyayanasyAnityatvAdhikAraH tathA parvatAdhikAraH punA rUpyAdhikAraH tathA bhUjagatvagadhikAra evaM samudrAdhikArazca, ityete paJcAdhikArAstAMzcayathAyogasUtra evamaNiSyAma iti / / nAmaniSpanai tu nikSepe vimuktiriti nAma, asya ca nAmAdinikSepaH uttarAdhyayanAntaHpAtivimokSAdhyayanavadityatideSTuM niyuktikAra Aha Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-4 445 ni. [346] jo ceva hoi mukkho sA u vimutti pagayaM tu bhAveNaM / desavimukkA sAhU savvavimukkA bhave siddhaa|| vR. ya eva mokSaH saiva vimukti, asyAzca mokSavanikSepa ityartha, prakRtam-adhikAro bhAvavimuktyeti, bhAvavimuktistu dezasarvabhedAddedhA, tatra dezatasAdhUnAM bhavasthakevaliparyantAnAM, sarvavimuktAstu siddhA iti, assttvidhkrmvicttnaaditi|| sUtrAnugame sUtramuccArayitavyaM, taccadammU. (541) aniccamAvAsamurviti jaMtuNo, paloyae succamiNaM anuttrN| viusire vinnu agArabaMdhaNaM, abhIru aarNbhprigghNce|| .AvasantyasminnityAvAso-manuSyAdibhavastaccharIraMvAtamanityamupa-sAmIpyena yAntigacchanti jantavaH-prANina iti, catasRSvapi gatiSu yatra yatrotpadyante tatra tatrAnityabhAvamupagacchantItyartha, etacca maunIndraM pravacanamanuttaraM zrutvA 'pralokayet' paryAlocayed, yathaiva pravacane'nityatvAdikamabhihitaM tathaiva lakSyate-dRzyate ityrth| etacca zrutvA pralokya ca vidvAn 'vyutsRjet' parityajet 'agArabandhana' gRhapAzaM putrakalatradhanadhAnyAdirUpaM, kimbhUtaH san ? ityAha 'abhIru' saptaprakArabhayarahitaH parISahopasapridhRSyazca Arambha' sAvadyamanuSThAnaM parigrahaMca sabAhyAbhyantaraM tyajeditisAmprataMparvatAdhikAre,mU. (542) tahAgayaM bhikkhumanaMtasaMjayaM, anelisaM vinnu caraMtamesaNaM / tudaMti vAyAhi abhiddavaM narA, sarehiM saMgAmagayaM va kuMjaraM / / vR. tathAbhUtaM sAdhum-anityatvAdivAsanopetaM vyutsRSTagRhabandhanaM tyaktArambhaparigrahaM, tathA'nanteSvekendriyAdiSusamyagyataH saMyatastam anIzam' ananyasazaM vidvAMsaM' jinAgamagRhItasAram 'eSaNAyAMcarantaM' parizuddhAhArAdinA vartamAnaM,tamitthaMbhUtaMbhikSu narA' mithyAISTayaH pApopahatAtmAnaH 'vAgbhi' asabhyAlApaiH 'tudanti' vyathante, pIDAmutpAdayantItyartha, tathA loSTaprahArAdibhirabhidravantica, kathamiti dRssttaantmaah-shraiHsnggraamgtNkunyjrmiv||2||apicmuu. (543) tahappagArehiM jaNehiM hIlie, sasaddaphAsA pharusA uiiriyaa| titikkhae naNi aduDhaceyasA, girivva vAeNa na sNpveye| vR. 'tathAprakAraiH' anAryaprAyairjanaiH 'hIlitaH' kadarthitaH, kathaM ?, yatastaiH paruSAstIvrAH sazabdAH-sAkrozAH sparzA-zItoSNAdikA duHkhotpAdakA ut-prAbalyeneritA-janitAH kRtA ityartha, tAMzca sa munirevaM hIlito'ti 'titikSate' samyaksahate, yato'sau 'jJAnI' pUrvakRtakarma evAyaM vipAkAnubhava ityevaM manyamAnaH, 'aduSTacetAH' akaluSAntaHkaraNaH san 'na taiH saMpravepate' na kampate giririva vAteneti adhunA rUpyadRSTAntamadhikRtyAhamU. (544) uvehamANe kusalehiM saMvase, akaMtadukkhI tasathAvarA duhii| alUsae savvasahe mahAmunI, tahA hi se sussamaNe smaahie|| vR. 'upekSamANaH'parISahopasargAn sahamAna iSTAniSTaviSayeSu vopekSamANomAdhyasthyamavalambamAnaH 'kuzalaiH' gItArthe sahasaMvasediti, katham?,akAntam-anabhipretaMduHkhamasAtAvedanIyaMtadvidyateyeSAMtrasasthAvarANAMtAn duHkhinastrasasthAvarAn alUSayan aparitApayan pihitAzravadvAraH pRthvIvat 'sarvaMsahaH' parISahopasargasahiSNuH 'mahAmuni' samyagjagatrayasvabhAvavettA tathA hyasau suzramaNa iti samAkhyAtaH kiJca Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 AcArAGga sUtram 2/4/-/-/545 mU. (545) viU nae dhammapayaM anuttaraM, viNIyataNhassa muNissa jhaayo| samAhiyassa'ggisihA va teyasA, tavo ya pannA ya jaso ya vaDDhai // vR. 'vidvAn' kAlajJaH 'nataH' praNataH prahvaH, kiM tata ? - 'dharmapadaM' kSAntyAdikaM, kiMbhUtam ?-'anuttaraM' pradhAnamityartha,tasya caivaMbhUtasya muneviMgatatRSNasya dhyAyato dharmadhyAnaM 'samAhitasya' upayuktasyAgnizikhAvattejasA jvalatastapaH prajJA yazazca varddhata iti tathAmU. (546) disodisaM'naMtajiNeNa tAiNA, mahavvayA khemapayA pveiyaa| mahAgurU nissayarA uIriyA, tameva teuttidisaM pgaasgaa| vR. 'dizodiza miti sarvAsvapyekendriyAdiSu bhAvadikSu kSemapadAni rakSaNasthAnAni 'praveditAni' prarUpitAni, anantazcAsau jJAnAtmatayA nityatayA vA jinazca-rAgadveSajayanAdanantajinastena, kiMbhUtAni vratAni ?-'mahAgurUNi' kApuruSairdurvahatvAt 'nisvakarANi' svaMkarmAnAdisambandhAttadapanayanasamarthAni nisvakarANi 'udIritAni' AviSkRtAni tejasa iva tamo'panayanAtridizaMprakAzakAni, yathA tejasatamo'panIyovadhistiryaprakAzate evaM tAnyapi karmatamo'panaya-nahetutvAttridizaMprakAzakAnIti / mUlaguNAnantaramuttaraguNAbhidhitsayA''hamU. (547) siehiM bhikkhU asie parivvae, asajjamitthIsu caijja pUyaNaM / anissio logamiNaM tahA paraM, na mijjaI kAmaguNehiM pNddie|| vR.sitAH-baddhAH karmaNA gRhapAzena rAgadveSAdinibandhanena veti gRhasthAanyatIrthikAvA taiH 'asitaH' abaddhaH-taiH sArddha saGgamakurvan bhikSu parivrajet' saMyamAnuSThAyI bhavet, tathA strISu 'asajan' saGgamakurvan pUjanaM tyajet-na satkArAbhilASI bhavet, tathA anizritaH' asaMbaddhaH 'ihaloke' asminjanmanitathA paraloke' svargAdAviti, evaMbhUtazca 'kAmaguNaiH' manojJazabdAdibhiH 'na mIyate' na tolyatena svIkriya itiyAvat 'paNDitaH' kaTuvipAkakAmaguNadarzIti mU. (548) tahA vimukkassa parinnacAriNo, dhiImao dukkhakhamassa bhikkhunno| visujjhaI jaMsi malaM purekaDaM, samIriyaM ruppamalaM va joiNA // vR. 'tathA' tenaprakAreNamUlottaraguNadhAritvena vimukto-nisaGgastasya, tathAparijJAnaM parijJAsadasadvivekastayAcarituM zIlamasyetiparijJAcArI-jJAnapUrva kriyAkArItasya, tathA dhRti-samAdhAnaM saMyame yasya sa dhRtimAMstasya, duHkham-asAtAvedanIyodayastadudIrNaM samyak kSamate-sahate, na vaiklavyamupayAti nApi tadupazamArthaM vaidyauSadhAdi mRgayate, tadevaMbhUtasya bhikSoH pUrvopAttaM karma 'vizudhyati' apagacchati, kimiva ?-'samIritaM' preritaM rUpyamalamiva 'jyotiSA' agnineti sAmprataM bhujaGgatvagadhikAramadhikRtyAhamU. (549) se hu parinAsamayaMmi vaTTaI, nirAsase uvaraya mehuNA cre| . bhuyaMgame junnatayaM jahA cae, vimuJcaI se duhasijja mAhaNe // __ vR. 'sa' evaMbhUto bhikSurmUlottaraguNadhArI piNDaiSaNAdhyayanArthakaraNodhuktaH parijJAsamaye vartate, tathA nirAzaMsaH' aihikAmuSmikAzaMsArahitaH, tathA maithunAduparataH,asya copalakSaNatvAdaparamahAvratadhArIca, tadevaMbhUtobhikSuryathAsarpa kaJcukaMmuktvA nirmalIbhavati evaMmunirapi 'duHkhazayyAtaH' narakAdibhavAdvimucyata iti / samudrAdhikAramadhikRtyAha Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutaskandhaH - 2, cUDA-4 mU. (550) jamAhu ohaM salilaM apArayaM, mahAsamudaM va bhuyAhi duttaraM / ahe ya NaM parijANAhi paMDie, se hu munI aMtakaDetti vuccaI / / vR. 'yaM' saMsAraM samudramiva bhujAbhyAM dustaramAhustIrthakRto gaNadharAdayo vA, kimbhUtam ? - ogharUpaM tatra dravyaughaH salilapravezo bhAvaugha AnavadvArANi tathA mithyAtvAdyapArasalilam, ityanenAsya dustaratve kAraNamuktam, athainaM saMsArasamudramevaMbhUtaM jJaparijJayA samyag jAnIhi pratyAkhyAnaparijJayA tu parihara 'paNDitaH ' sadasadvivekajJaH, sa ca munirevaMbhUtaH karmaNo'ntakRducyate apica " mU. (551) jahA hi baddhaM iha mAnavehiM, jahA ya tesiM tu vimukkha Ahie / ahA tahA bandhavimukkha je viU, se hu munI aMtakaDetti vuccaI // vR. 'yathA' yena prakAreNa mithyAtvAdinA 'baddhaM' karma prakRtisthityAdinA''tmasAtkRtam 'iha' asmin saMsAre 'mAnavaiH' manuSyairiti tathA yathA ca samyagdarzanAdinA teSAM karmaNAM vimokSa AkhyAtaH ityevaM yAthAtathyena bandhavimokSayoryaH samyagvettA sa muni karmaNo'ntakRducyate / / kiJcamU. (552 ) imaMmi loe parae ya dosuvi, na vijjaI baMdhana jassa kiMcivi / se hu nirAlaMbaNamappaiTThie, kalaMkalIbhAvapahaM vimuJcai // vR. asmin loke paratra ca dvayorapi lokayorna yasya bandhanaM kiJcanAsti saH 'nirAlambanaH ' aihikAmuSmikAzaMsArahitaH 'apratiSThitaH ' na kvacitpratibaddho'zarIrI vA sa evaMbhUtaH 'kalaMkalIbhAvAt' saMsAragarbhAdiparyaTanAdvimucyate / / bravImIti pUrvavat / cUDA-4 samAptAH zrutaskandhaH - 2 samAptaH ukto'nugamaH, sAmprataM nayAH, te ca jJAnakriyanayayoravataranti tatra jJAnanayaH prAha-yathA jJAnamevaihikAmuSmikArthAvAptaye, taduktam 119 11 nAyammi giNhiavve agiNhiavvaMmi ceva atyaMmi / jaiavvameva ii jo uvaeso so nao nAma / / yatitavyamiti jJAna yatno vidheya iti ya upadezaH sa nayo nAmeti-sa jJAnanayo nAmetyartha kiryAnayastvidamAha - 119 11 kriyaiva phaladA puMsAM, na jJAnaM phaladaM matam / yataH strIbhakSyabhogajJo, na jJAnAtsukhito bhavet // // 1 // "zAstrANyadhItyApi bhavanti mUrkhA, yastu kriyAvAn puruSaH sa vidvAn / saMcintyatAmauSadhamAturaM hi, kiM jJAnamAtreNa karotyarogam ? // 447 tathA - nAyamityAdi, jJAtayorapi grAhyagrAhakayoratthayostathA'pi yatitavyameveti kriyaivAbhyasanIyeti, iti yo nayaH sa kriyAnayo nAmeti, evaM pratyekamabhisandhAya paramArtho'yaM nirUpyate - 'jJAnakriyAbhyAMmokSa' iti, tathA cAgamaH 119 11 " savvesiMpi nayANaM bahuvihavattavvaMya nisAmittA / taM savvanayavisuddhaM jaM caraNaguNaTThio sAhU // Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 AcArAGga sUtram antya niyuktiH caraNaM-kriyA guNo-jJAnaM tadvAn sAdhurmokSasAdhanAyAlamiti tAtparyArtha // // 1 // AcAraTIkAkaraNe yadAptaM, puNyaM mayA mokssgmaikhetuH| tenApanIyAzubharAzimuccairAcAramArgapravaNo'stu lokH|| antyeniyuktigAthAHni. [347] AyArassa bhagavao cautthacUlAi esa niJjuttI / paMcamacUlanisIhaM tassa ya uvari bhaNIhAmi / / ni. [348] sattahiMchahiM caucauhi yapaMcahi aTThacauhi naayvvaa| uddesaehiM paDhame suyakhaMdhe nava ya ajjhynnaa|| ni. [349] ikkArasa titi dodo dodo uddesaehiM nAyavvA / sattayaaTTayanavamA ikkasarA hu~ti ajjhayaNA itizrIAcAraniyuktiH ni. [350] pAhaNNe mahasado parimANe ceva hoi naayvyo| pAhaNNe parimANe yachaviho hoi nikkhevo| ni. [351] davve khette kAle bhAvaMmi yahotiyA pahANA u / tesi mahAsado khalu pAhaNNeNaMtu nissphnno|| ni. [352] davve khete kAle bhAvaMmi ya je bhave mahaMtA u / tesu mahAsado khalu pamANao hoMti nissphnno|| ni. [353] davve khette kAle bhAvapariNNA yahoiboddhavvA / jANaNaovavakkhaNaoyaduvihA punnekkekkaa| ni. [354] bhAvapariNNA duvihA mUlaguNeceva uttaraguNe y| mUlaguNe paMcavihA duvihApuNa uttrgunnesu|| ni. [355] pAhaNNeNa u pagayaM pariNNAeya tahaya duvihaae| pariNNANesu pahANe mahApariNNA tao hoi|| ni. [356] devINaM maNuINaM tirikkhajoNIgayANa itthINaM / tiviheNa pariccAo mahApariNAe nijuttii|| avivRtA niyuktireSA mahAparijJAyAH, avivRtA ityatropanyastAH / prathamaM aGgasUtraM AcArAGga parisamAptam munidIparala sAgareNa saMzodhitA sampAditA AcArAgasUtrasya zIlAjhAcArya viracitA TIkA parisamAptA * * * Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] . bhAvabharI vaMdanA jemanA dvArA sUtramAM guMthAyela jinavANIno bhavya vAraso vartamAnakAlIna "AgamasAhityamAM prApta thayo e sarve sUrivara Adi ArSa pUjyazrIonepaMcama gaNadhara zrI sudharmA svAmI | cauda pUrvadhara zrI bhadrabAha svAmI daza pUrvadhara zrI zaabhavasUri (anAmI) sarve zruta vIra maharSio devavAcaka gaNi zrI zyAmAcArya devardhvigaNi kSamAzramaNa jinabhadra gaNi kSamAzramaNa saMghadAsagaNi siddhasena gaNi jinadAsa gaNi mahattara agatsyasiMha sUri zIlAMkAcArya abhayadevasUri malayagirisUri kSemakIrtisUri haribhadrasUri AryarakSita sUri (?). droNAcArya caMdra sUri vAdivetAla zAMticaMdra sUri malladhArI hemacaMdrasUri zAMticaMdra upAdhyAya dharmasAgara upAdhyAya guNaratnasUrI - vijaya vimalagaNi. vIrabhadra RSipAla | brahmamuni tilakasUri sUtra-niryukti - bhASya - cUrNi - vRtti-AdinA racayitA anya sarve pUjyazrI vartamAna kAlina Agama sAhitya vArasAne saMzodhana-saMpAdana-lekhana Adi dvArA mudrIta/amudrIta svarUpe rajU kartA sarve RtAnurAgI pUjya puruSone AnaMda sAgarasUrijI caMdrasAgara sUrijI muni mANeka jina vijayajI punyavijayajI caturavijayajI jaMbu vijayajI amaramunijI kanaiyAlAlajI lAbhasAgarasurijI AcArya tulasI caMpaka sAgarajI smaraNAMjali bAbu dhanapatasiMha paM. becaradAsa 50 jIvarAjabhAI pa0 bhagavAnadAsa 50 rUpendrakumAra 50 hIrAlAla zrata prakAzaka sarve saMsthAo Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [2] 11. (45 Agama mULa tathA vivaraNanuM zloka pramANadarzaka koSTaka) krama AgamasUtranAma vRtti-kartA vRtti zloka pramANa zlokapramANa | 1. AcAra 2554 zIlAGkAcArya 12000 / 2. sUtrakRta 2100 zIlAGkAcArya 12850 sthAna 3700 abhadevasUri 14250 | 4. samavAya 1667 | abhayadevasUri 3575 5. bhagavatI 15751 abhayadevasari 18616 6. jJAtAdharmakathA 5450 abhayadevasUri 3800 | 7. upAsakadazA 812 | abhayadevasUri 800 antakRddazA 900 abhayadevasUri 400 / 9. anuttaropapAtikadazA / 192 abhayadevasUri 100 10. praznavyAkaraNa 1300 abhayadevasUri 5630 vipAkazruta 1250 abhayadevasUri 900 12. aupapAtika / 1167 abhayadevasUri 3125 13. | rAjaprazniya 2120 malayagirisUri 3700 14. jIvAjIvAbhigama 4700 malayagirisUri 14000 15. prajJApanA 7787 malayagirisUri 16000 16. sUryaprajJapti 2296 malayagirisUri 9000 17. candraprajJapti 2300 malayagirisUri 9100 18. jambUdvIpaprajJapti 4454 zAnticandraupAdhyAya 18000 19thI nirayAvalikA 1100 candrasUri 600 | 23. (paJca upAGga) 24. catuHzaraNa 80 vijayavimalayagaNi (?) 200 25. Atura pratyAkhyAna 100 guNaralasUri (avacUri) (?) 150 26. mahApratyAkhyAna 176 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) | 176 27. bhaktaparijJA 215 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 215 28. tandula vaicArika 500 vijayavimalagaNi (?) 500 29. saMstAraka 155 guNarala sUri (avacUri) 110 30. gacchAcAra 175 vijayavimalagaNi 1560 31. gaNividyA 105 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 105 Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [3] krama 473 AgamasUtranAma .mUla | vRtti-kartA * vRtti zloka pramANa zlokapramANa |32. devendrastava 375 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) | 375 |33. maraNasamAdhi * 837 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) | 837 34. | nizItha 821 jinadAsagaNi (cUNi) 28000 saGghadAsagaNi (bhASya) 7500 35. | bRhatkalpa | malayagiri+kSemakIrti | 42600 saGghadAsagaNi (bhASya) 7600 36. vyavahAra 373 | malayagiri 34000 | saGghadAsagaNi (bhASya) 6400 37. | dazAzrutaskandha 896 /- ? - (cUNi) 2225 38. | jItakalpa * 130 siddhasenagaNi (cUNi) 1000 39. | mahAnizItha 4548 40. Avazyaka 130 haribhadrasUri 22000 41.| oghaniyukti ni.1355 / droNAcArya [(?)7500 piNDaniyukti * ni. 835 malayagirisUri 7000 42. | dazavaikAlika 835 haribhadrasUri 7000 43. | uttarAdhyayana 2000 zAMtisUri 16000 |44. nandI 700 malayagirisUri 7732 |45. | anuyogadvAra 2000 maladhArIhemacandrasUri 5900 noMdha:(1) 6. 45 mAgama sUtromA vartamAna rANe 5i. 1 thI 11 aMgasUtro, 12 thI 23 upAMgasUtro, 24thI33 prakIrNakasUtro u4thI 38 chedasUtro, 40 thI 43 mULasUtro, 44-45 cUlikAsUtrona nAme prasiddha che. (2) ukta zloka saMkhyA ame upalabdha mAhitI ane pRSTha saMkhyA AdhAre noMdhela che. je ke te saMkhyA mATe matAMtara to jovA maLe ja che. jemake AcAra sUtramAM 2500, 2554, 2525 evA traNa zloka pramANa jANavA maLela che. Avo mata-bheda anya sUtromAM paNa che.. (3) 6 vRtti- nA che te 432. saMpAna bhumanA cha. te sivAyanI 59 vRtti-cUrNi sAhitya bhudrita amudrita avasthAmA samche 4. (4) gacchAcAra bhane maraNasamAdhi naviya caMdAvejjhaya bhane vIrastava prakIrNaka bhAve cha. sabhe "AgamasuttANi" mAM bhUNa 3the bhane 'bhAgamahI5'mA akSaraza: gujarAtI anuvAda rUpe Apela che. temaja gItajanya jenA vikalpa rUpe che e Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [4] vaMchaqnuM mArga ane "kAmakuLamAM saMpAdIta karyuM che. (5) godha ane ziSya e bane niyukti vikalpa che. je hAla mUrNasUtra rUpe prasidhdha che. je baMnenI vRtti ame ApI che. temaja temAM mANanI gAthAo paNa samAviSTa thaI che. (6) cAra pravedIka sUtro ane mahAnizItha e pAMca AgamanI koI vRtti Adi upalabdha thavAno ullekha maLato nathI. kakkI nI saMsjata chAyA upalabdha che tethI mUkI che. nizItha-tazA-nita, e traNenI ApI che. jemAM dazA ane nItarurU e baMne uparavRtti maLatI hovAno ullekha che, paNa ame te meLavI zakyA nathI. jyAre nizItha upara to mAtra vIsamAM dezanI ja vRtti no ullekha maLe che. - vartamAna kALe 45 AgamamAM upalabdha nivijJaH 2 2500 265 dika nizcitta |oma | | nivRtti zlokapramANa 9. mAvA-nidhita 450 / 6. Avazyaka-niyukti 2. sUtrakRta-niyukti ___7. oghaniyukti 1355 bRhatkalpa-niyukti meM 8. piNDaniyukti 835 4. vyavadA-nirita | 9.| dazavaikAlika-niyukti 5. dazAzruta0-niyukti | 180 | 10. | uttarAdhyayana-niyukti . 500 700 noMdhaH(1) ahIM Apela jJo pramANa e gAthA saMkhyA nathI. "3ra akSarano eka zloka" e pramANathI noMdhAyela hovA pramukha che. (2) vRhatva ane vyavahAra e baMne sUtronI nivRtti hAla bhASya mAM bhaLI gaI che. jeno yathAsaMbhava ullekha vRttivAra maharSi e mArga uparanI vRttimAM karyo hoya tevuM jovA maLela che. (3) gora ane vidyunivRtti svataMtra mUnAma svarUpe sthAna pAmela che tethI tenuM svataMtra saMpAdana kAma-41 rUpe thayela che. (temaja A saMpAdanamAM paNa che.) (4) bAkInI cha nivijJamAMthI rAkRtaaenya niyukti upara pUrNa ane anya pAMca niryukti uparanI vRtti ame amArA saMpAdanamAM prakAzIta karI che. jyAM A cha nivijJa spaSTa alaga joI zakAya che. (5) nivijJakartA tarIke madravadusvAmI no ullekha jovA maLe che. Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 483 ( vartamAna ANe 45 bhAgamabhA 59 bhASyaM ) krama bhASya zlokapramANa krama bhASya gAthApramANa 1. | nizISabhASya / 7500 / 6. AvazyakabhASya * bRhatkalpabhASya 7600 oghaniyuktibhASya * 322 vyavahArabhASya 6400 8. piNDaniyuktibhASya * paJcakalpabhASya 3185 dazavaikAlikabhASya * 5. | jItakalpabhASya | 3125 uttarAdhyayanabhASya (?) 2. | 7. 46 10. / nodha:(1) nizISa , bRhatkalpa bhane vyavahArabhASya na sal saGghadAsagaNi DopArnu ya che. sbhaa2|| saMpAnamA nizISa bhASya tenI cUrNi sAthe sane bRhatkalpa tathA vyavahAra bhASya tenI-tanI vRtti sAye samAviSTa thayuM che. (2) paJcakalpabhASya smaa2| AgamasuttANi bhAga-38 mAM zIta yu. (3) AvazyakabhASya bha prbhaa|| 483 sayuMbha 183 outhA mULabhASya 3pe cha ane 300 gAthA anya eka bhASyanI che. jeno samAveza sAvara sUtra-saTIjhaM mAM yo che. [ vizeSAvazyaka bhASya pUja4 prasidhdha yayuMcha 59 te samaya AvazyakasUtra- G52nu bhASya nathI bhane adhyayano anusAra nI mamamasa vRtti mAha peTa. vivo to Avazyaka bhane jItakalpa meM bane 752 maNe cha. no atre ullekha ame karela nathI.] (4) oghaniyukti, piNDaniyukti , dazavaikAlikabhASya no samAveza tenI tanI vRtti bhAM thayo 4 cha. 5 teno ta vizeno Hd5 mabhAne bhaNe nathI. [oghaniyukti 652 3000205 prabhArI bhASyano 85 59 vA maNera cha.] (5) uttarAdhyayanabhASyanI ||thaa niyuktimA maNI gayAna saMmAyache (?) (7) 2 rIte aMga - upAMga - prakIrNaka - cUlikA me 35 Agama sUtro 652no 5 mAgano ullekha amArI jANamAM Avela nathI. koIka sthAne sAkSI pATha-Adi sva35 bhASyagAthA TevA maNe che. (7) bhASyakartA tarI bhuNya nAma saGghadAsagaNi govA maNera che. tema4 jinabhadragaNi kSamAzramaNa bhane siddhasena gaNi no 54 lepa bhaNe cha. 32ciz bhASyanA sal ajJAta ja che. Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama - 1000 7000 [6] vartamAna ANe 45mArAmamai Bar cUrNiH cUrNi | zlokapramANa| krama | cUrNi zlokapramANa AcAra-cUrNi 8300 9.| dazAzrutaskandhacUrNi 2225 sUtrakRta-cUrNi 9900 10. paJcakalpacUrNi 3275 3. |bhagavatI-cUrNi 3114 | 11.| jItakalpacUrNi 4. jIvAbhigama-cUrNi 1500 | 12. | AvazyakacUrNi 18500 5. jaMbUdvIpaprajJapti-cUrNi 1879 / 13.] dazavaikAlikacUrNi 6. nizIthacUrNi 28000 / 14. | uttarAdhyayanacUrNi 5850 7. bRhatkalpacUrNi 16000 - 15. nandIcUrNi 1500 8. vyavahAracUrNi | 1200 16. | anuyogadAracUrNi / 2265 noMdha:(1) 651 16 cUrNimAthI nizItha , dazAzrutaskandha, jItakalpa bheja cUrNi abhaa2|| 2 // saMpAdanamAM samAvAI gayela che. (2) AcAra, sUtrakRta, Avazyaka, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, nandI, anuyogadvAra e sAta pUrthi pUjyapAda AgamoddhAraka zrI e prakAzIta karAvI che. (3) dazavaikAlikanI jI se cUrNi 4 agatsyasiMhasUrikRta cha tenuM prAzana pUya zrI. punyavizyamezavela che. (4) jaMbUdvIpaprajJapticUrNi vize lune 1514. nAyimuM 43 che. bhagavatI cUrNi to ma4 che, 5 7 prazIta tha nathI. ma4 vRhatkalpa , vyavahAra, paJcakalpa merA stato soche 5 zIta yArnumA nathI. (5) cUrNikAra tarI3 jinadAsagaNimahattaranna ma bhujyatve saMmaNAya che. 20 mate amuka yUrtinA kartAno spaSTollekha maLato nathI. "mAgama-paMthAMgI" yintyamAmata" vartamAna kALe prApta Agama sAhityanI vicAraNA pachI kharekhara AgamanA pAMca aMgomAM keTaluM ane zuM upalabdha che te jANyA pachI eka prazna thAya ke Agama paMcAMgI nI bAto 2ii yintya cha. aMga-upAMga-prakIrNaka-cUlikA meM u5 mAgamA 652 maM nathI. eTale 35 AgamanuM eka aMga to aprApya ja banyuM. sUtra paratve upalabdha niryukti phakta cha che. eTale 39 AgamonuM eka aMga aprApya ja banyuM. sAta is bhASya, syAM niyukti mane yais cuurnnin| mamA vartamAna ANe suvyavasthita paMcAMgI mAtra Avazyaka sUtra nI gAya. 2 naMdIsUtra mAM paMcAMgIne pahale saMgrahaNI, pratipattimokanA 5 5 cha. Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7] 45 Agama aMtargata vartamAna kALe upalabdha vibhAgo [sUcanA :- ame saMpAdIta karela bAmasuttALi-saTIrja mAM bekI naMbaranA pRSTho upara jamaNI bAju bAmasUtra nA nAma pachI aMko Apela che. jemake 1/3/9/2/54 vagere. A aMko te te AgamanA vibhAgIkaraNane jaNAve che. jemake gAvAmAM prathama aMka zrutarundhano che tenA vibhAga rUpe bIjo aMka vRttA che tenA peTA vibhAga rUpe trIjo aMka adhyayana no che. tenA peTA vibhAga rUpe cotho aMka uddeza no che. tenA peTA vibhAga rUpe chello aMka mUno che. A mULa gadya ke padya hoI zake. jo gadya hoya to tyAM peregrApha sTAIlathI ke chUTuM lakhANa che ane gAthA/padya ne padyanI sTAIlathI II - II goThavela che. pratyeka Agama mATe A rIte ja oblikamAM (/) pachI nA vibhAgane tenA-tenA peTA-peTA vibhAga samajavA. jyAM je-te peTA vibhAga na hoya tyAM (/-) oblika pachI Desa mukIne te vibhAga tyAM nathI tema sucaveluM che.] (1) AcAr vRttA nAmaka peTA vibhAga bIjA zrutaskandhamAM ja che. (2) sUtrakRta (3) sthAna (4) samavAya (5) bhagavatI zrutanya:/pUnA/dhyayana/ddeza:/mUrta - zrutaskandhaH/adhyayanaM/uddezakaH /mUlaM sthAnaM/adhyayanaM / mUlaM samavAyaH/mUlaM zatakaM/varga:-aMtarazatakaM / uddezakaH /mUlaM ahIM zataddanA peTA vibhAgamAM be nAmo che. (1) yan: (2) aMtardzata kemake zata 21, 22, 23 mAM zata nA peTAvibhAganuM nAma vaH ja NAvela che. zata - 33,34,39,36,40 nA peTA vibhAgane aMtarazataja athavA zataozataja nAmathI oLakhAAvAya che. (6) jJAtAdharmayA-zrutadha:/van:/adhyayana/mULa pahelA zrutabdha mAM adhyayana ja che. bIjA zrutattva no peTAvibhAga varlDa nAme che ane te tharjA nA peTA vibhAgamAM adhyayana che. (7) tapAsavA- adhyayanaM/mUlaM (8) anta:zA- van:/gadhyayanaM/mUtta (1) anuttavapAtivA-van/adhyayana/mUna (10) navyArA-dvAra/gadhyayana/mULa Azrava ane saMvara evA spaSTa be bheda che jene AzravadAra ane saMvaradAra kahyA che. (koIka dA ne badale zrutarundha zabda prayoga paNa kare che) (11) vipAzruta- zruta (12) aupapAtija- mUrchA (13) rAjapraznIya- mUlaM nya:/gadhyayana/mU| Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] (14) jIvAjIvAbhigama- * pratipattiH /* uddezakaH / mUlaM yA AgamamAM ta bha vibhAgo ryA che to patra sama4 mATe pratipattiH pachI bheDa peTAvilaga nauMdhanIya che. prema pratipatti -3-bhAM neraiya, tirikkhajoNiya, manuSya, deva bhevA thara peTAvibhAgo thaDe che. tethI tipatti/ (neraiya Adi)/uddezakaH /mUlaM me rIte spaSTa alaga pADelA che, zreSTha rIte zabhI pratipatti nA uddezakaH nava nathI paesa te peTAvibhAga pratipattiH nAbhe 4 che. (15) prajJApanA- padaM / uddezakaH / dvAraM/mUlaM padanA peTA vibhAgamAM jyA uddezakaH che, jyAM dvAraM che pakSa pada-28nA peTA vibhAgamA uddezakaH ane tenA peTA vibhAgamAM dvAra paNa che. (16) sUryaprajJapti prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM (17) candraprajJapti - prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRtaM/mUlaM bhAgama 18-17bhAM prAbhRtaprAbhRta nA pakSa pratipattiH nAmaH bheTA vilAgi che. pe| uddezakaH Ahi mujaba teno vizeSa vistAra thAyela nathI. (18) jambUdIpaprajJapti vakSaskAraH / mUlaM (19) nirayAvalikA adhyayanaM / mUlaM (20) kalpavataMsikA - adhyayanaM / mUlaM (21) puSpitA adhyayanaM/mUlaM (22) puSpacUlikA - adhyayanaM / mUlaM (23) vahidazA - adhyayanaM / mUlaM bhAgama 18 thI 23 nirayAvalikAdi nAmathI sAthai bhevA bhaNe che prema tene upAMganA pAMya varga tarI sUtradvAre yojajAvelA che. mAM varga-1, nirayAvalikA, varga-2 kalpavataMsikA... vagere bhagavA ( 24 thI 33) catuHzaraNa (Adi dazepayannA) mUlaM (34) nizItha uddezakaH / mUlaM (35) bRhatkalpa - uddezakaH / mUlaM ( 36 ) vyavahAra - uddezakaH /mUlaM dazA / mUlaM - - - (37) dazAzrutaskandha (38) jItakalpa mUlaM ( 39 ) mahAnizItha - adhyayanaM / uddezakaH / mUlaM adhyayanaM/mUlaM (40) Avazyaka (41) ogha / piNDaniyukti mUlaM (42) dazavaikAlika - adhyayanaM / uddezakaH / mUlaM (43) uttarAdhyayana adhyayanaM // mUlaM (44-45) nandI - anuyogadvAra mUlaM - - Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63 63 142 93 62 [9] amArA saMpAdIta 45 AgamomAM AvatA mUla no aMka tathA temAM samAviSTa gAthA krama AgamasUtra | mUlaM | gAthA | krama | AgamasUtra mUlaM | gAthA 1. | AcAra | 552 | 147 / 24. | catuHzaraNa sUtrakRta 806 723 | 25. AturapratyAkhyAna 71 70 sthAna 1010 169 | 26. mahApratyAkhyAnaM 142 4. samavAya 383 | 27. bhaktaparijJA 172 | 172 bhagavatI 1087 114 28. taMdulavaicArika 161 | 139 jJAtAdharmakathA 241 | 29. saMstAraka 133 / 133 7. upAsaka dazA 73 13 30. | gacchAcAra 137 | 137 antakRddazA 12 / 31. gaNividyA 82 9. | anuttaropapAtika devendrastava 307 |307 10. praznavyAkaraNa 47 14 | 33. maraNasamAdhi 664 664 11. vipAkazruta 47 nizISa 1420 aupapAtika / 77 / 30 / 35. | bRhatkalpa .215 13. rAjaprazniya vyavahAra 285 14. jIvAbhigama 398 93 | dazAzrutaskandha 114 / 56 15. prajJApanA | 622 231 / 38. | jItakalpa 103 / 103 16. sUryaprajJapti / 214 103 39. mahAnizItha 1528 17. candraprajJapti 218 107 40. | Avazyaka / 21 18. jambUdIpaprajJapti | 365 131 | 41. | oghaniyukti 1165 1165 19. nirayAvalikA 41. piNDaniyukti 712 712 kalpavataMsikA dazavaikAlika 540 515 21. puSpitA 11 uttarAdhyayana 1731 / 1640 22. puSpacUlikA / 3 / 1 / 44. | nandI | 168 / 93 23.) vahidazA anuyogadvAra 350 141 s`h 85 36. 92 21 20. | 42. noM :- 60 gAthA saMnyAno samAveza mUlaM bhAM 45 41ya che. te mUla sivAyanI malA gAthA sama4vI naDI. mUla za06 me samo. sUtra bhane gAthA bane bhATe no mApeko saMyuta anumacha. gAthA ghai04 saMpAnImA sAmAnya gharAvatI hovAthI teno mAga Apela che. paNa sUtranA vibhAga dareka saMpAdake bhinnabhinna rIte karyA hovAthI ame sUtrAMka judo pADatA nathI. Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10] [11] (12) [13] [14] [15] [16] [17]. - amArA prakAzano :abhinava hema laghuprakriyA - 1 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 2 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 3 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 4 - saptAGga vivaraNam kRdantamAlA caityavandana parvamAlA caityavandana saGgraha - tIrthajinavizeSa caityavandana covizI zatruJjaya bhakti [AvRtti-do] abhinava jaina paJcAGga - 2046 abhinava upadeza prAsAda - 1- zrAvaka kartavya - 1 thI 11 abhinava upadeza prAsAda - 2- zrAvaka kartavya - 12 thI 15 abhinava upadeza prAsAda - 3- zrAvaka kartavya - 16 thI 36 navapada - zrIpAla (zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe). samAdhi maraNa [vidhi - sUtra - padya- ArAdhanA-maraNabheda-saMgraha] caityavaMdana mALA [779 caityavanaMdanono saMgraha] tatvArtha sUtra prabodhaTIkA [adhyAya-1] tatvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno siddhAcalano sAthI AvRtti - be]. caitya paripATI amadAvAda jinamaMdira upAzraya Adi DirekTarI zatruMjaya bhakti [AvRtti - be zrI navakAramaMtra navalAkha jApa noMdhapothI zrI cAritra pada eka karoDa japa noMdhapothI zrI bAvrata pustikA tathA anya niyamo - [AvRtti - cAra abhinava jaina paMcAMga - 2042 sirvaprathama 13 vibhAgomAM zrI jJAnapada pUjA aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharma vidhi zrAvaka aMtima ArAdhanA (AvRtti traNa] vItarAga stuti saMcaya [1151 bhAvavAhI stutio (pUjya AgamoddhAraka zrI nA samudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-1 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-ra tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-3 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-4 [18] [ae] [20]. [21] [22]. [3] [24] [25] [2] [27]. [28] [29] [30]. [31] [32] [33] [4] [35] Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11] [7] [36] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-5 tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya[38] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-7 [3] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-8 4] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-9 [41] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-10 prakAzana 1 thI 41 abhinavazruta prakAzane pragaTa karela che. [42] AyAro [AgamasuttANi-1] paDhamaM aMgasuttaM [43] sUyagaDo [AgamasuttANi-2] bIaM aMgasuttaM [44] ThANaM [AgamasuttANi-3] taiyaM aMgasuttaM [45] samavAo [AgamasuttANi-4] cautthaM aMgasuttaM [46] vivAhapannati [AgamasuttANi-5] paMcamaM aMgasuttaM [47] nAyAdhammakahAo [AgamasuttANi-6] chaThe aMgasuttaM [48] uvAsagadasAo [AgamasuttANi-7] sattamaM aMgasuttaM [49] aMtagaDadasAo [AgamasuttANi-8] aTThamaM aMgasuttaM [50] anuttovavAiyadasAo [AgamasuttANi-9] navamaM aMgasuttaM [51] paNhAvAgaraNaM [AgamasuttANi-10] dasamaM aMgasuttaM [52] vivAgasUyaM [AgamasuttANi-11] eksarasamaM aMgasuttaM [53] uvavAiyaM [AgamasuttANi-12] paDhama uvaMgasuttaM [54] rAyappaseNiyaM [AgamasuttANi-13] bIaM uvaMgasuttaM [55] jIvAjIvAbhigamaM [AgamasuttANi-14 ] taiyaM uvaMgasuttaM [56] pannavaNAsuttaM [AgamasuttANi-15] cautyaM uvaMgasuttaM [57] sUrapannatiH [AgamasuttANi-16 ] paMcamaM uvaMgasuttaM [58] caMdapannattiH [AgamasuttANi-17 ] chaThe uvaMgasuttaM [59] jaMbUddIvapannati [AgamasuttANi-18] sattamaM uvaMgasuttaM [60] nirayAvaliyANaM [AgamasuttANi-19] aThThamaM uvaMgasuttaM [61] kappavaDiMsiyANaM [AgamasuttANi-20] navamaM uvaMgasuttaM [62] puSphiyANaM [AgamasuttANi-21] dasamaM uvaMgasuttaM [63] pupphacUliyANaM [AgamasuttANi-22 ] eksarasamaM uvaMgasuttaM [64] vahidasANaM [AgamasuttANi-23 ] bArasamaM uvaMgasuttaM [65] causaraNaM [AgamasuttANi-24] paDhamaM paINNagaM [66] AurapaccakkhANaM [AgamasuttANi-25] bIaM paINNagaM [67] mahApaccakhANaM [AgamasuttANi-26] tIiyaM paINNagaM [68] bhattapariNNA [AgamasuttANi-27] cautthaM paINNagaM Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 69 ] [ 70] taMdulaveyAliyaM saMthAragaM [ 71] gacchAyAra [72] caMdAvejjhayaM [73] gaNivijjA [74] deviMdatthao [ 75 ] maraNasamAhi [ 76 ] [79] [ 80 ] [ 81] vIratthava [77] nisIha [ 78 ] buhatkappo vavahAra dasAsuyakkhaMdhaM jIyakappo [82] paMcakappabhAsa [83] mahAnisIhaM [84 ] AvasasyaM [85] ohanijatti [ 86] piMDa nitti [87] dasaveyAliyaM [88] utarajjhayaNaM [89] naMdIsUrya [10] anuogadAraM [12] [AgamasuttANi 28 ] [AgamasuttANi - 29 ] [AgamasuttANi- 30 / 1 ] [AgamasuttANi- 30 / 2 ] [AgamasuttANi- 31] [AgamasuttANi- 32 ] [AgamasuttANi- 33/1] [AgamasuttANi- 33 / 2 ] [AgamasuttANi- 34 ] [AgamasuttANi- 35 ] [AgamasuttANi- 36 ] [AgamasuttANi 37 ] [AgamasuttANi-38/1 ] [AgamasuttANi- 38 / 2 ] [AgamasuttANi- 39 ] [AgamasuttANi-40 ] [AgamasuttANi - 41/1 ] [AgamasuttANi - 41/2 ] [1] bhAyAra [2] sUryagaDa - [3] - [4] samavAya[4] vivAhapatti - [esa] nAyAdhammauhA - [3] uvAsagRhasA - [8] aMtaga uhasA - gujarAtI anuvAda [9] anuttaropapAtikadasA- gujarAtI anuvAda [100] pahAvAgarA gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda paMcamaM paINNagaM chaThThe paINNagaM sattamaM paNNagaM - 9 sattamaM paNNagaM - 2 aThTha paNNagaM [AgamasuttANi 42 ] [AgamasuttANi - 43 ] [AgamasuttANi-44 ] paDhamA cUliyA [AgamasuttANi-45 ] bitiyA cUliyA prakAzana 42 thI 90 Agamazruta prakAzane pragaTa karela che. gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda gujarAtI anuvAda navamaM paINNagaM dasamaM paNNagaM-1 dasamaM paNNagaM - 2 paDhamaM cheyasuttaM bIaM chettaM taiyaM cheyasutaM cautthaM cheyasuttaM gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] [AgamadIpa-1] [AgamadIpa-1] paMcamaM cheyasuttaM - 9 paMcamaM cheyasutaM -2 chaThThe cheyasuttaM paDhamaM mUlasutaM bIaM mUlasutaM - 9 bIaM mUlasutaM -2 taiyaM mulasuttaM cautthaM mUlasuttaM [AgamadI5-2] [AgamadIpa-3]. AgamadIpa-3] [AgamadIpa-3] [AgamadIpa-3] gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] paheluM aMgasUtra bIjuM aMgasUtra trIjuM aMgasUtra cothuM aMgasUtra pAMcamuM aMgasUtra chaThThuM aMgasUtra sAtamuM aMgasUtra AThamuM aMgasUtra navamuM aMgasUtra dazamuM aMgasUtra Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [13] [101] vivAgasUya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] agiyAramuM aMgasUtra [12] uvavAya gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] paheluM upAMgasUtra [13] rAyakhaseNiya - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] bIjuM upAMgasUtra [14] jIvAjIvAbhigama - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] trIjuM upAMgasUtra [15] pannavaNAsura gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] cothuM upAMgasUtra [10] sUrapannatti - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] pAcamuM upAMgasUtra [10] caMdapannati - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] chaThTha upAMgasUtra [18] jaMbudivapannati - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] sAtamuM upAMgasUtra [10] nirayAvaliyA - gujarAtI anuvAda AgamadIpa-5] AThamuM upAMgasUtra [117] kaSpavaDisiyA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-pI navamuM upAMgasUtra [111] puSkriyA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] dazamuM upAMgasUtra [112] puSkacUliyA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] agiyAramuM upAMgasUtra [117] vahidasA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] bAramuM upAMgasUtra [114] causaraNa - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] pahelo paDyo. [115] AurapaccakhANa - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] bIjo payagno [11] mahApaccakhkhANa - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] trIjo payagno [117] bhattapariNA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] cotho paDyo [118] taMdulaveyAliya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] pAMcamo paDyo [118] saMthAraga - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] chaThTho paDyo [12] gacchAyAra - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] sAtamo payagno-1 [121] caMdAya- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] sAtamo payagno-2 [122] gaNivijjA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] AThamo paDyo [13] deviMdatya- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-] navamo paDyo [124] vIratyava- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] dazamo paDyo [1rapa nisIha - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] paheluM chedasUtra [12] buhatakappa - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] bIjuM chedasUtra [127] vavahAra - . gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] trIjuM chedasUtra [128] dasAsuyaphabaMdha - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] cothuM chedasUtra [12] jIyakappo - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] pAMcamuM chedasUtra [13]] mahAnisaha- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] chaThTha chedasUtra [131] Avasmaya - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa7] paheluM mUlasutra [132] ohanistutti- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-1 [133] piMDanijutti - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-2 [134] dasayAliya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] trIjuM mulasUtra Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] [135] utta2459 - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] cothuM mUlasutra [135] nahIsutaM - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] pahelI cUlikA [137] anuyogadvAra - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjI cUlikA prakAzana 91 thI 137 AgamadIpa prakAzane pragaTa karela che. [138] dIkSA yogAdi vidhi [139] 45 Agama mahApUjana vidhi [140] AcArAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-1 [141] sUtrakRtAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-2 [142] sthAnAGgasUtraM saTIkaM / AgamasuttANi saTIkaM-3 [143] samavAyAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-4 [144] bhagavatIaGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-5/6 [145] jJAtAdharmakathAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [146] upAsakadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [147] antakRddazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [148] anuttaropapAtikadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [149] praznavyAkaraNAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [150] vipAkazrutAGgasUtraM saTIkaM / AgamasuttANi saTIkaM-8 [151] aupapAtikaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-8 [152] rAjaprazniyaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-8 [153] jIvAjIvAbhigamaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-9 [154] prajJApanAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-10/11 [155] sUryaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-12 [156] candraprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 [157] jambUdvIvaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-13 [158] nirayAvalikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [159] kalpavataMsikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [160] puSpitAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [161] puSpacUlikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-14 [162] vaNhidasAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [163] catuHzaraNaprakIrNakasUtra saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [164] AturapratyAvyAnaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-14 [165] mahApratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [166] bhaktaparijJAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] [167] taMdulavaicArikaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [168] saMstArakaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [169] gacchAcAraprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [170] gaNividyAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [171] devendrastavaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [172] maraNasamAdhiprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [173] nizIthachedasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-15-16-17 [174] bRhatkalpachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-18-19-20 [175] vyavahArachedasUtraM saTIkaM Agagama suttANi saTIkaM-21-22 [176] dazAzrutaskandhachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-23 [177] jItakalpachedasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-23 [178] mahAnizIthasUtraM (mUlaM) AgamasuttANi saTIkaM-23 [179] AvazyakamUlasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-24-25 [180] oghaniyuktimUlasUtraM saTIkaM Agama suttAmi saTIkaM-26 [181] piNDaniyuktimUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-26 [182] dazavakAlikamUlasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-27 [183] uttarAdhyayanamUlasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-28-29 [184] nandI-cUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-30 [185] anuyogadvAracUlikAsUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-30 prakAzana 139 thI 185 AgamakRta prakAzane pragaTa karela che. -: saMgha 251 : Agama ArAdhanA kendra zItalanAtha sosAyaTI-vibhAga-1, phaleTa naM-13, 4the mALe zrI naminAtha jaina derAsarajI pAchaLa, hAI senTara, khAnapura amadAvAda-1 Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [16] "AgamasuttANi-saTIkaM" m|| 1 thI 30 nu viv25|| AgamasuttANi samAviSTAAgamAH bhAga-1 AyAra bhAga-2 sUtrakRta bhAga-3 sthAna bhAga-4 samavAya bhAga-5-6 bhagavatI (aparanAma vyAkhyAprajJapti) bhAga-7 jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, antakRddazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa bhAga-8 vipAkazruta, aupapAtika, rAjaprazniya bhAga-9 jIvAjIvAbhigama | bhAga-10-11 prajJApanA bhAga-12 sUryaprajJapti, candraprajJapti | bhAga-13 jambUdvIpaprajJapti bhAga-14 niravAyalikA, kalpavataMsikA, puSpikA, puSpacUlikA vaNhidazA, catuHzaraNa, AturapratyAkhyAna, mahApratyAkhyAna, bhaktaparijJA, tandulavaicArika, saMstAraka, gacchAcAra, gaNividyA, devendrastava, maraNasamAdhi bhAga-15-16-17/nIzItha bhAga-18-19-20 bRhatkalpa bhAga-21-22 vyavahAra bhAga-23 dazAzrutaskandha, jItakalpa, mahanizItha bhAga-24-25 Avazyaka bhAga-26 oghaniyukti, piNDaniyukti bhAga-27 dazavaikAlika bhAga-28-29 uttarAdhyayana bhAga-30 nandI, anuyogadvAra Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________