Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ગાથા-૯૫
ઉપોદઘાત – ગાથા-૯૫, ૯દ આ બંને ગાથાના ભાવ અલગ અલગ રીતે પ્રગટ થયા છે. પ્રથમ ૯૫મી ગાથામાં મોક્ષમાર્ગની અથવા મોક્ષના ઉપાયની દુર્લભતા બતાવી છે. જો કે આ દુર્લભતા શંકાકારને પણ નિશ્ચયાત્મક લાગતી નથી, તેથી તેઓ અનુમાનપૂર્વક કહે છે કે “એમ જણાય છે, એમ લાગે છે” ઈત્યાદિ અનુમાનના આધારે જો મોક્ષનો ઉપાય ન હોય, તો બાકી તત્ત્વજ્ઞાનનું પ્રયોજન રહેતું નથી. આ રીતે શંકા કરીને શંકાકાર અટકી જવા માંગતા નથી પરંતુ સ્વયં વિનયશીલ છે, તેથી ગાથા-૯૬માં તે સમાધાનની શોધ માટે સદગુરુને પ્રાર્થના કરે છે. વળી જેમ ઓડકાર આવી ગયો હોય, તેમ પાંચ પદ વિષે સમાહિત થયા પછી શિકાકાર છઠ્ઠા સ્થાનનું સમાધાન મેળવી સંતુષ્ટ થવા માંગે છે, એટલું જ નહીં પરંતુ સદ્દગુરુનો ઉપકાર સ્વીકારી પોતાનું અહોભાગ્ય માનવા તૈયાર છે. શંકાકાર મોક્ષના ઉપાયને સાંભળવા તત્પર છે. આ છે બંને ગાથાનું મુખ્ય મંતવ્ય. તેનો ઉપોદ્દાત કરી ગાથાના વિવેચનમાં પ્રવેશ કરીએ.
તેથી એમ જણાય છે, મળે ન મોક્ષ ઉપાય; જવાદિ જાણ્યા તણો, શો ઉપકાર જ થાય ? ૯૫ II
તેથી’ નું તાત્પર્ય – ગાથાના આરંભમાં “તેથી’ શબ્દ છે. પૂર્વમાં શિષ્યભાવે શંકાકાર બની જે કાંઈ તર્ક કે દલીલ કરી હતી, તેનો આધાર લઈ મોક્ષનો ઉપાય ન હોય, તે વાત પ્રગટ કરવા માંગે છે. “તેથી” એટલે કઈ વાત ? ૧) અનંતકાળના કર્મો છેદી શકાય તેમ લાગતું નથી. ૨) મોક્ષના ઉપાય વિષયક અનેક મતભેદ છે, તેથી કોઈ સાચો ઉપાય હોય તેમ લાગતું નથી. ૩) જાતિવાદના આધારે મોક્ષનો ઉપાય પ્રગટ કર્યો હોય, તેનું પણ કોઈ શુદ્ધ પ્રમાણ મળતું નથી.
તેથી' અર્થાત્ ઉપરોક્ત ત્રણ બિંદુઓથી અને તેના આધારે ઉદ્દભવેલા તર્કથી મોક્ષનો અભાવ પ્રતીત થાય છે. કોઈ પણ જગ્યાએ “તેથી’ શબ્દનો પ્રયોગ થાય ત્યારે તેનાં કાર્ય-કારણનો સંબંધ હોય છે. આગ લાગી, તેથી ઘર બળી ગયું. તેમાં આગ કારણ છે અને ઘરનો નાશ તે કાર્ય છે. ઉત્તમ ગુરુ મળ્યા, તેથી તેનું કલ્યાણ થયું. અહીં ઉત્તમગુરુ તે કારણભૂત છે અને કલ્યાણ કાર્ય છે. વ્યવહારમાં “તેથી’ શબ્દ ઘણો જ મહત્ત્વપૂર્ણ છે. અજ્ઞાનના કારણે માણસો અયોગ્ય કાર્ય-કારણમાં પણ “તેથી' શબ્દપ્રયોગ કરી દોષારોપણ પણ કરે છે અને સ્થૂલ કારણોને કાર્ય સાથે જોડી મિથ્યાભ્રમ ઊભો કરે છે. કોઈ એમ કહે કે હીરાલાલે મને ક્રોધ કરાવ્યો, તેથી મેં મારપીટ કરી. આ વાક્યમાં “તેથી' શબ્દ મિથ્યાભાવોની અભિવ્યક્તિ કરે છે. ક્રોધનું મૂળ કારણ અથવા ઉપાદાન મોહનીય કર્મ છે અર્થાત્ સ્વયં છે અને મારપીટ કરવાનું કારણ પણ ક્રોધ જ છે. શાંતિ રાખી હોત, તો મારપીટ ન થાત. અમારા ઘરમાં એવા પગલાની વહુ આવી છે, તેથી પરિવાર ધનોતપનોત થઈ ગયો. આ બધા વાક્યોમાં વ્યક્તિ અજ્ઞાનદશાના કારણે મિથ્યાભાવો પ્રગટ કરી
