Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
'
ગાથા-૧૦ર
ઉપોદ્યાત – જૈનદર્શનમાં કર્મનું તત્ત્વજ્ઞાન ઘણું જ મહત્ત્વ ધરાવે છે. સામાન્ય રીતે મનુષ્ય જે કાંઈ કરે છે, તેને કર્મ કહે છે પરંતુ તત્ત્વજ્ઞાનની ચર્ચામાં કર્મના ફળ રૂપ જે કર્મ છે, તેને મુખ્યત્વે કર્મ કહે છે. કર્મ એક પ્રકારની પ્રતિક્રિયા છે. આ ગાથામાં શાસ્ત્રકાર જૈન પદ્ધતિ અનુસાર કર્મોની મીમાંસા કરીને આઠ કર્મોનો ઉલ્લેખ કરે છે અને આઠ કર્મોમાં જે પ્રધાન સ્થાન ધરાવે છે અર્થાત્ કર્મનો રાજા છે, તેનો વિશેષ રૂપે ઉલ્લેખ કરી આગળ તેનું વિસ્તારપૂર્વક વિવેચન કરશે. આ ગાથા પ્રસ્તાવના રૂપ ગાથા છે. હવે પછીની ગાથાઓમાં કવિરાજ સ્વયં શું પાઠ ભણાવશે, તેની પ્રસ્તાવના આ ગાથામાં કરી છે. હવે આપણે પ્રસ્તાવના રૂપ ગાથાનો સ્પર્શ કરીએ.
કમ અને તે પ્રકારનાં, તેમાં મુખ્ય આઠ; | તેમાં મુખ્ય મોહનીય, હણાય તે કહું પાઠ || ૧૦૨ H
ગાથાના આરંભમાં “અનંત પ્રકારના કર્મ' તેમ કહ્યું છે, અહીં ફકત કર્મ માટે અનંત શબ્દ વાપર્યો છે પરંતુ અનંતનું દર્શન અભૂત છે. ભારતીય સંસ્કૃતિમાં વેદગ્દર્શન, બૌદ્ધદર્શન કે જૈનદર્શનમાં દરેક સ્થાને અનંતનું અવલંબન કર્યું છે. વર્તમાન વિજ્ઞાનમાં પણ અનંતની ફિલોસોફી ગ્રહણ કરવી પડે છે. Endless આ શબ્દ અનંતનો દ્યોતક છે. અનંત ઉપર આખો વિશાળ ગ્રંથ લખી શકાય તેટલો અવકાશ છે. અહીં આપણે “અનંત' ના સંબંધમાં થોડું વિશ્લેષણ કરશું.
અનંત શબ્દની વિવેચના : સિદ્ધિકારે કર્મ અનંત પ્રકારના તેમ કહીને કર્મ સાથે અનંત શબ્દ જોડ્યો છે. વ્યક્તિગત કોઈ એક કર્મ અનંત નથી. કર્મ માત્ર અંતવાળા છે પરંતુ કર્મના પ્રકાર અનંત છે અર્થાત્ અગણિત કોટિના કર્મ નિષ્પન્ન થાય છે, તેથી કર્મને અનંત કહ્યા છે. પરંપરાની દૃષ્ટિએ પણ કર્મ અનંત છે અને અનંત જીવો અનંત પરિણામોથી વિલક્ષણ કર્મો ઉપાર્જન કરે છે. આ કારણથી કર્મ અનંત પ્રકારના” કહ્યું છે.
સૃષ્ટિમાં કાળતત્ત્વ અનાદિનિધન છે. જે લોકો સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિ માને છે, તેઓના મતાનુસાર બ્રહ્મ તત્ત્વને સૃષ્ટિની રચના માટે કાલ તેના દરવાજે જઈને આહ્યાન કરે છે. કાલની સૃષ્ટિ થતી નથી કારણ કે સૃષ્ટિની રચનામાં પણ કાલ હાજર છે અને પ્રલયના સમયે પણ કાલ હાજર હોય છે. તે જ રીતે જૈનદર્શનમાં કાલ અનાદિ નિધન છે, તેથી તે અનંત છે. કાલનો આગળનો કે પાછળનો કોઈ છેડો દેખાતો નથી માટે તે અનંત છે. જે દ્રવ્યો કાલની સાથે અસ્તિત્વ ધરાવે છે અને જેના ઉપર કાલની અસર નથી, તે દ્રવ્યો પણ અનંત છે. આમ સ્થાયી તત્ત્વોમાં પણ અનંત જોડાયેલું છે.
આ જ રીતે અસ્થાયી તત્ત્વોમાં પણ અનંતનો પ્રવેશ છે. દ્રવ્યોની જે ગુણધર્મિતા છે અથવા તેની પરિવર્તનશીલ અવસ્થા છે, તે ભલે ક્ષણિક હોય પરંતુ આ અસ્થાયીતત્ત્વની પરંપરા કયારેય નાશ પામતી નથી, તેથી અસ્થાયી તત્ત્વ પણ અનંત છે, અનંતકાલ સુધી આ ધારા ચાલતી રહે
(૨)
