Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
કર્મબંધનું રહસ્યઃ કર્મબંધને હણવાની પ્રસ્તુતિ શા માટે? કારણ કે જીવ જ્યાં સુધી નિષ્કર્મ ભાવને પ્રાપ્ત થતો નથી, ત્યાં સુધી કર્મશકિત તે જ જીવનું મુખ્ય અવલંબન છે અને જ્યાં સુધી દેહ છે, ત્યાં સુધી કર્મ રહેવાના છે. જેમ જ્ઞાનશકિત જીવનું મુખ્ય અવલંબન છે, તેમ કર્મશકિત પણ પ્રાણીમાત્રનો મુખ્ય આધાર છે. અરિહંત ભગવાન અને જ્ઞાની પુરુષો પણ કર્મયુકત હોય છે. મન, વચન અને દેહની ક્રિયાશીલતા એ કર્મમય જીવનનો આધાર છે અને ધર્મમય જીવનનો પણ આધાર છે. જીવ અને કર્મને છૂટા પાડી શકાય તેમ નથી. કર્મ ન કરવા તે એક પ્રવાદ છે કારણ કે કર્મચેતના પોતાનું કામ કરે જ છે. કર્મના પ્રકાર જરૂર છે, કર્મ, દુષ્કર્મ અને સત્કર્મ. જો જીવ જાગૃત હોય, તો દુષ્કર્મનું યથાસંભવ નિવારણ કરી શકે છે અને તે જ જાગૃતિના આધારે કર્મને સત્કર્મનું રૂપ આપી શકે છે પરંતુ જીવની બધી અવસ્થાઓમાં કર્મ અને કર્મબંધ તો છે જ. હવે આપણે મૂળ વાત પર આવીએ. ગાથામાં કર્મબંધ' શબ્દ છે. જો કર્મ કોઈ પ્રકારના રાગ-દ્વેષથી પ્રભાવિત ન હોય, તો તેને નિષ્કામ કર્મ કહે છે. આવા નિષ્કામ કર્મનો જેટલી માત્રામાં બંધ પડે તે અલ્પસ્થિતિવાળો અને શુભ બંધ થાય છે. શાસ્ત્રકારનું મંતવ્ય માત્ર કર્મને હણવાનું નથી પરંતુ કર્મબંધ ન થાય, તેના ઉપર લક્ષ છે અને કર્મબંધમાં જે કર્મબંધ ક્રોધાદિથી થાય છે અર્થાત્ કષાયજન્ય છે, તે કર્મબંધ હણવા યોગ્ય છે. સાર એ થયો કે કર્મનો પણ વિરોધ નથી અને તમામ કર્મબંધનો પણ વિરોધ નથી પરંતુ ક્રોધાદિ કષાયથી જે બંધ થાય છે, તે બંધ હણવા યોગ્ય છે કારણ કે આ બંધ પાપરૂપ બંધ છે. કર્મનો પ્રશ્ન ઘણો નાજૂક છે. ભગવદ્ગીતામાં પણ કહ્યું છે કે મેં Tદના ગતિઃ | કર્મની ગતિ ગહન છે. જ્યારે ઊંડા ઉતરીએ ત્યારે કર્મશકિતના દર્શન થાય છે અને લાગે છે કે કર્મ દૂષિત નથી પણ કર્મ સાથે ભળનારા જીવના ભાવ કર્મને મધુરા પણ બનાવી શકે છે અને કડવા પણ બનાવી શકે છે. પાણી પ્રકૃતિની એક નિર્મળ શકિત છે. પાણી પ્રાણીમાત્રના જીવનનો આધાર છે. આ જ પાણીમાં મધુરભાવો ભળે, તો મીઠું પીણું બની જાય છે અને તેમાં કોઈ માદક દ્રવ્યો ભેળવે, તો તે દારૂ બની જાય છે, વિષ ઘોળે તો મારક બની જાય છે. પાણી સ્વયં દૂષિત નથી, તે રીતે કર્મ દૂષિત નથી. પણ ક્રોધાદિ કષાયભાવ કર્મને મહાદૂષિત બનાવે છે. આવા દૂષિત કર્મોથી જે કર્મબંધ થાય છે, તે કર્મબંધ ઘાતક અને હણવા યોગ્ય છે. કર્મબંધ શબ્દ સાંભળીને કર્મનો વિરોધ કરવાનો નથી તેમજ તમામ કર્મબંધ પણ બાધક નથી. એટલે જે કર્મબંધ નિશાના પર રાખીને હણવા યોગ્ય છે, તે કષાયજન્ય કર્મબંધ છે, તેવી ધારણા કરવાની છે. સિદ્ધિકારે પણ સ્પષ્ટ કહ્યું છે કે ક્રોધાદિથી જે કર્મબંધ થાય છે, તે હણવા યોગ્ય છે અને તે ક્ષમાદિ શસ્ત્રોથી હણાય છે.
હવે આપણે કર્મને હણવાનો જે ઉપક્રમ છે, તેનો વિગતથી વિચાર કરીએ.
હણે સમાદિક તેહ – બીજા પદમાં હણે ક્ષમાદિક શબ્દ વાપર્યો છે અને ક્ષમાને અર્થાતુ. ગુણને કર્તૃત્વ આપ્યું છે. અહીં હણનાર ક્ષમાવાન અને ક્ષમા, બંને હાજર છે પરંતુ ક્ષમાવાન હણે છે, તેમ ન કહેતાં ક્ષમાદિ ગુણો હણે છે, તેમ કહ્યું છે. વાસ્તવિક કર્તા તો ક્ષમાવાન સ્વયં છે અને ક્ષમાદિ ગુણો તેના સાધન છે. નિમ્નોકત રીતે ત્રિપુટીને લક્ષમાં લઈએ. સાધક, સાધન અને સાધ્ય. ક્ષમાવાન સાધક છે. ક્ષમા તેનું સાધન છે અને કર્મબંધનું હનન, તે સાધ્ય છે. કર્તા, કર્મ અને કરણ,
-(૧૦૦) –
