Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
* ગાથા-૧૩૦.
ઉપોદ્દાત – સંસારમાં વાણી અને વિચારનો વિભેદ આદિકાળથી ચાલ્યો આવે છે, જેને શાસ્ત્રકારોએ યોગવકતા કહી છે. મન-વચન-કાયાના યોગ એક રૂપ હોય, તો તે યોગની સરળતા છે અને યોગમાં વિરૂપતા હોય, ભંગજાળ રચાય, ત્યારે યોગમાં વકતા થાય છે. અશુભનામ કર્મ બાંધવામાં યોગવકતાને પ્રમુખ કારણ માન્યું છે. આવી યોગવતામાં વાણી અને વિચારનો વિભેદ મુખ્ય સ્થાન ધરાવે છે. આપણા સિદ્ધિકાર આ વાતથી અજાણ નથી. તેઓ વાણીનો વિકાર અને આંતરિક મોહનો પ્રભાવ એ બંનેને સ્પષ્ટરૂપે જોઈ રહ્યા છે, તેનું ભયંકર કુફળ આવે છે, યોગવતાથી અશુભનામકર્મનો બંધ થાય છે, જ્ઞાનીના વિદ્રોહથી તીવ્ર જ્ઞાનાવરણીયકર્મ બંધાય છે. આવા જીવો ફકત મોહના કારણે ઘાતિકર્મનું બંધન કરે છે અને સન્માર્ગનું ઉથાપન કરે છે. પ્રસ્તુત ગાથામાં તે વિષયનો ગંભીરભાવ વ્યકત કર્યો છે જુઓ ! આ ગાથા.
મુખથી જ્ઞાન કર્યો અને, અંતર ઋયો ન મોહ;
તે પામર પ્રાણી કરે, માત્ર શાનીનો દ્રોહા૧૩છ I આ ગાથા જીવાત્માની વિકલાંગદશાનું આખ્યાન કરે છે અને કવિરાજે એવા જીવને પામર કહીને સંબોધ્યા છે. કર્મના ઉદયથી કેટલાક જીવો શારીરિક રીતે વિકલાંગ હોય છે પરંતુ મોહના ઉદયથી બુદ્ધિનો વિભમ થતાં જે પામરદશા આવે છે, તે વધારે હાનિકર છે એટલું જ નહી પરંતુ અનંત શકિતના સ્વામી એવા આત્માને ઘણા જન્મો સુધીની પરાધીનતા અપાવે છે, માટે આવા જીવ કદાચ બાહ્ય શકિતના ધારક હોય કે ભૌતિક રીતે સમર્થ પણ હોય છતાં પણ જ્ઞાનવૃષ્ટિએ તે પામર અને અનાથ જેવા છે. શ્રી ઉત્તરાધ્યયનસૂત્રમાં અનાથીમુનીએ જીવની પામર દશાનું અનાથતા રૂપે વર્ણન કર્યું છે. જ્ઞાનથી હીન બનેલો જીવ વસ્તુતઃ બધુ હોવા છતાં અનાથ છે.
આત્મસિદ્ધિના પ્રારંભમાં જ સિદ્ધિકારે કહ્યું હતું કે “કરૂણા ઉપજે જોઈ તે કડીમાં તટસ્થ ભાવે કારૂણ્યભાવનું વર્ણન કર્યું હતું. હવે આત્મસિદ્ધિની પૂર્ણાહૂતિમાં પણ તે ભાવનો પુનઃ ઉપસંહાર કર્યો છે કે આવા જીવ જેને જોઈને કરૂણા ઉપજે છે, તે ખરેખર પામર જીવ હોય છે અને તેના પામરપણાનું મુખ્ય કારણ આંતરમોહ છે. આમ સિદ્ધિકારે સચોટ રીતે જીવની અજ્ઞાનદશા અને તેના મૂળભૂત કારણોનું ઉદ્દઘાટન કર્યું છે.
આ ગાથા બીજી રીતે સામાજિક દૃષ્ટિએ પણ સમાજને જાગૃત કરે તેવી પ્રેરક ગાથા છે. ગાથામાં સ્પષ્ટ કહ્યું છે કે જ્ઞાની પુરુષો નૈતિક અને આધ્યાત્મિક ઉપદેશ આપીને ઉત્તમ કક્ષાનું દાન કરે છે, આ જીવન સુધરે અને પરલોકમાં પણ મોક્ષગતિ પામે તેવો જ્ઞાનમાર્ગ સ્થાપે છે.
જ્યારે કેટલાક વ્યક્તિઓ કુતર્કના શિકાર બનેલા અને આંતરિક મોહથી ઘેરાયેલા હોય, તેને જ્ઞાની પુરુષનો ઉત્તમ માર્ગ પચતો નથી. તેઓ એક પ્રકારે અન્યાય ભરેલા વિદ્રોહાત્મક વચનો બોલે છે અને વિતંડાવાદ ઊભો કરે છે. તેનું બોલવાનું કંઈ વિપરીત છે અને કરવાનું કાંઈક અલગ હોય છે, તે જીવની આંતરિક મોહદશા છે. સિદ્ધિકારે તેને પામર કહીને સંબોધ્યા છે. તે પામર એટલા
(૩૭૨).
N
