Atmsiddhi Mahabhashya Part 03

Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda

Page 432

ગાથા-૧૪૦
ઉપોદ્દાત – પ્રસ્તુત ગાથામાં વિશ્વ પ્રસિદ્ધ વિરક્ત લોકોનો જે ઉદાસીનભાવ છે, તેનું સંકલન કરવામાં આવ્યું છે. દરેક ધર્મોમાં, સંપ્રદાયોમાં કે ત્યાગ વૈરાગ્યના માર્ગોમાં સંસાર પ્રત્યે કે ભોગાત્મક જીવન પ્રત્યે ઉદાસીન ભાવ રાખવાની સ્થાપના કરવામાં આવી છે. કોઈપણ ધર્મમાં સાંસારિક જીવનને જરાપણ મહત્ત્વ આપ્યું નથી, સમગ્ર સંસારને સ્વપ્ન જેવો સમજવા માટે બરાબર ભલામણ કરવામાં આવી છે અને વિરક્તિમાં જ્ઞાનદશા પ્રગટ થતાં સંસાર સ્વપ્ન જેવો દેખાય છે. આપણા મોક્ષમાર્ગી અધ્યાત્મયોગી કૃપાળુ ગુરુદેવે પણ આ જ ભાવને સંચિત કર્યા છે. સાચા ત્યાગ વૈરાગ્ય થયા પછી જ્ઞાની જીવને સંસાર બળી દોરડી જેવો લાગે છે. જેમ સ્વપ્ન મિથ્યા છે તેમ આ બધા સંયોગ-વિયોગ પણ મિથ્યા છે, એક પ્રકારનું મોહજનિત સ્વપ્ન છે. તેનો આ ગાથામાં ઉલ્લેખ કર્યો છે. સાથે-સાથે જેમાં વિરક્તિના લક્ષણ ન હોય તેવા માણસોને વાચાળ કહીને ફક્ત વાચજ્ઞાનના અધિકારી માન્યા છે. સિદ્વિકારે સાધકોને ફક્ત વાચાશાની ન થવું, તેવી ચેતવણી આપી છે. જુઓ, આ રહી ગાથા !!
સકળ જગત તે એશ્વત, અથવા રવપ્ન સમાન;
તે કહીએ જ્ઞાની દશા, બાકી વાચાજ્ઞાન II ૧૪૦ || ગાથાના જે મૂળ શબ્દો છે તે ભાવાત્મક હોવાથી વૈરાગ્ય ભાવે ઉચ્ચારેલા છે અને સમજવા માટે ઉપદેશ રૂપ છે પરંતુ પ્રમાણશાસ્ત્રની દૃષ્ટિએ સંસારનું પરિણમન મિથ્યા નથી. તેમજ ફક્ત આભાસરૂપ પણ નથી. હકીકતમાં તે પુગલ પરિણતિ છે. વેદાંત આદિ દર્શન સંસારને માયા રૂપ માની મિથ્યા માને છે પરંતુ જૈનદર્શનમાં સંસાર સર્વથા મિથ્યા નથી. તેની ક્ષણિક પર્યાયો મિથ્યા જેવી છે. પર્યાયો વાસ્તવિક હોવા છતાં તેમાં સુખ દુઃખની સ્થાપના કરવી, તે કલ્પના મિથ્યા છે. શાસ્ત્રોમાં સંસારને સ્વપ્નવતુ ગણ્યો છે. તેનો અર્થ એ છે કે જે સાંસારિક નાટક રચાય છે તે સ્વપ્ન જેવું છે. જેમ નાની બાળાઓ રેતી ઉપર રમતી હોય ત્યારે રેતીનું મકાન બનાવે, રેતીના રમકડા બનાવે પરંતુ જ્યારે તે ઊભી થાય છે, ત્યારે રેતી ભૂંસી નાંખે છે, અહીં રેતી મિથ્યા નથી પરંતુ રેતીથી ઊભો કરેલો ખેલ ક્ષણિક હોવાથી મિથ્યા બની જાય છે. સંસારનું નાટક પણ એવું જ છે. મૂળભૂત દ્રવ્યો એક હોવા છતાં મનુષ્ય મોહાત્મક પ્રયોગથી તેની જે કાંઈ નાની-મોટી રચના કરી છે અને તેમાં સુખ દુઃખ અને ભોગ ભોગવવાની જે કલ્પના કરી છે તે સર્વથા મિથ્યા છે.
સકળ જગત તે એઠવતું ઃ અહીં શાસ્ત્રકારે સંસારને ક્રમશઃ બે ઉપમા આપી છે; (૧) એંઠવતું અર્થાત્ સારતત્ત્વ જમ્યા પછી નિઃસારતત્ત્વ ફેંકી દેવામાં આવે છે અને આવો ફેંકી દીધેલો એંઠવાડ ગ્રાહ્ય હોતો નથી, છતાં પણ અજ્ઞાની જીવો, કાગડા કે કૂતરા એઠવાડમાં પણ મોહિત થાય છે. શાસ્ત્રકારે અહીં ભારે ટકોર કરી છે. જ્ઞાની પુરુષોએ અને સમજદાર વ્યક્તિઓએ સાર, મેળવી લીધો છે. જ્યારે મોહમ્મત અજ્ઞાની જીવો તેમાં રમણ કરે છે. આ આખું વિશ્વ કે સકલ જગત એઠની જેમ ત્યાજ્ય છે. જો કે અહીં સકળ જગત લખ્યું છે, તેથી સકલ જગતમાં તો