Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
પુરુષમાં વહેતી જ્ઞાનગંગાની ધારાને વંદન દ્વારા પોતાના અંતરંગમાં પ્રવાહિત કરી મન–વચન—કાયા અને આત્માના ક્ષેત્રને પાવન કરે છે. જેથી વંદન તે સમગ્ર ધર્મશાસ્ત્રોમાં પ્રસ્થાપિત થયેલા છે અને સામાન્ય લોકજીવનમાં પણ પ્રણામ કે વંદન બહુ જ મહત્ત્વપૂર્ણ ભાગ ભજવે છે. પ્રણામ અને વંદન દ્વારા પરિવાર, સમાજ કે ધાર્મિક ભક્ત આત્માઓનો સમુહ એકસૂત્રમાં બંધાઈને રહે છે. વંદનમાં અર્પણભાવ તે મુખ્ય ભાવાત્મક ક્રિયા છે. અર્પણમાંથી સમર્પણ પણ ઉત્પન્ન થાય છે. વંદન એ વિનયશાસ્ત્રની આધારશીલા છે. જ્યારે જનસમુહ આવા દેહાતીત પુરુષોના ચરણોમાં વંદન કરે છે, ત્યારે વંદન કરનારનો પણ દેહ પ્રત્યેનો રાગ ઓછો થાય છે અને આવા પૂજ્ય પુરુષોને કરેલા વંદન આત્મચેતનાને જગાડવા માટે ચિનગારીનું કામ કરે છે.
‘વંદન ચરણમાં શા માટે?' : ચરણનો અર્થ કેવળ ભૌતિક ચરણ નથી પરંતુ ચરણનો અર્થ ચારિત્ર થાય છે. ચરણનો અર્થ જ્ઞાન પણ થાય છે. અહીં જ્ઞાનીના ચરણ લખ્યા છે અને તેમનો દેહ પણ છે, એટલે બંને પ્રકારની ચરણ સંપત્તિ અસ્તિત્વ ધરાવે છે. ભૌતિક ચરણ વંધ છે કારણ કે મનુષ્ય જો નમે તો તેને અનુભૂતિ થાય કે મસ્તિષ્ક છે તે અહંકારનું કેન્દ્ર છે અને ચરણ છે તે દેહની આધારશીલા છે. અહંકારનો ત્યાગ કરી ભૌતિક ચરણનો સ્પર્શ કરવો તે એક પ્રકારની દૃશ્યમાન અર્પણભાવની રૂપરેખા છે. જો મસ્તિષ્ક નમે નહીં તો તેવા અણનમ વ્યક્તિને જ્ઞાનીના ચરણોનું મહત્ત્વ સમજાય નહીં. જ્ઞાનીના ભૌતિક ચરણોમાં પણ તેમની આધ્યાત્મિક પ્રભાનો પ્રકાશ પ્રસ્ફુટિત થતો હોય છે માટે ભૌતિક ચરણ આદરપાત્ર બન્યા છે. એ જ રીતે ચરણમાં એટલે જ્ઞાનમાં આદરભાવ કરી જ્ઞાનને પણ વંધ માની મનોમન અગણિત પ્રણામ કરે છે. આવા પૂજ્ય પુરુષોનું જ્ઞાન અગણિત વંદનનું અધિકારી છે. જેથી વંદન શબ્દ જ્ઞાનીની બંને સંપત્તિમાં સંયુક્ત થાય, ત્યારે વંદનની ગુણવત્તા ઉત્તમ ભક્તિ બની જાય છે.
ગાથામાં અગણિત વંદન કહ્યા છે' અગણિત એટલે અસંખ્ય એવો અર્થ તો છે જ પરંતુ સામાન્ય રૂપે કેટલા વંદન કર્યા, એમ ગણત્રી કરવાથી અહંભાવનો જન્મ થાય છે. એટલે શાસ્ત્રકારનો ઈશારો છે કે વંદનની ગણત્રી કરવાની જરૂર નથી, નિરંતરભાવે વંદન કરવાના છે. વંદનની ગણના શું હોઈ શકે ? જેમ વહેતા નિર્મળ પાણીમાં પાણીની ગણત્રી શું હોય ? તે રીતે વંદન પણ નિર્મળ પાણીનું ઝરણું છે અને તે અસ્ખલિતભાવથી પ્રવાહિત છે, તેમ સ્ખલના પામ્યા વિના થતાં વંદન તે અગણિત વંદન કહેવાય છે. વંદનમાં વિકાર હોતો નથી. વંદનનું વિભાજન કરે, તો વંદનનું ગણિત થાય છે અને તેમાં વિકાર પણ આવી શકે છે. એટલે સિધ્ધિકાર કહે છે કે આવા દિવ્ય પુરુષોના ચરણોમાં અવિભાજિતભાવે જે વંદન થાય છે, તે અગણિત વંદન છે. અગણિત શબ્દ ફક્ત સંખ્યાનો સૂચક નથી પરંતુ તેમાં રાગદ્વેષનો લેપ ન આવે તેવા નિર્લિપ્ત વંદન અગણિત વંદન છે. જે વંદનને શબ્દોમાં ન ઉતારી શકાય તેવા ભાવપૂર્ણ વંદન અગણિત કોટિમાં આવે છે.
દ્રવ્યવંદન પણ અગણિત કરવાના છે, તેની પણ પૂર્ણાહૂતિ કરવાની નથી. જીવન છે ત્યાં સુધી દ્રવ્યવંદનની ક્રિયા ચાલુ રહે તો તેવા દ્રવ્યનંદન પણ અગણિત વંદન છે.
*_(૪૨૨)* ________
