Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
દેહાતીત અવસ્થાનો ઉદ્ભવ થાય છે. • કાલાતીત અવસ્થા અથવા સમયાતીત અવસ્થા – કાલાતીત અવસ્થા તે સમયે સમયે થતાં રૂપાંતરની કે પરિવર્તન દશાની સૂચક અવસ્થા છે. ભૂતકાળમાં જીવ કે અજીવ બધા દ્રવ્યોએ કાળ દ્વારા ઘણી અવસ્થાઓ ભોગવી છે. વર્તમાન કાળે તેનો પ્રવાહ ચાલુ રહે છે. ભવિષ્યકાળમાં પણ જે-જે જીવન, જેટલી સ્થિતિવાળું હશે, ત્યાં સુધી તે–તે જીવોના ભાવો, પરિવર્તન પામતા રહેશે. બાળકમાંથી વૃદ્ધ થવાનો જે ક્રમ છે તે મોટા ચક્રવર્તીને કે ચાર ગતિના પ્રાણીઓને લાગુ પડે છે. આ કાળક્રમની પર્યાયને કોઈ અટકાવી શકતું નથી. છતાં જીવાત્મા મને સુખ ભોગવવાનો બહુ સારો સમય મળે એવી આકાંક્ષા રાખી સમયની પ્રતિક્ષા કરે છે. સમય આવે કે ન આવે પણ જીવ તેમાં ગૂંથાઈ રહે છે. કાળ સાથે વ્યત્યય પામે છે. જે અરૂપી સમય છે, તેની સાથે જીવ ગાંઠ બાંધવા માંગે છે. ખરાબ સમય ન આવે તે માટે ચિંતન કરીને દુઃખ પામ્યા કરે છે પરંતુ કાલના પ્રભાવથી તેને વિમુકત થવાની એક પળ પણ પ્રાપ્ત થઈ નથી. જ્યારે જ્ઞાનદશા પ્રાપ્ત થાય છે, ત્યારે જીવ સમયના સંબંધનો વિચ્છેદ કરે છે, તેને સમય સાથે કશું લેવાદેવા નથી. જે શાશ્વત સમય છે તે અપરિવર્તનશીલ છે, એવો આત્મદ્રવ્યનો સમય છે, તે કાલાતીત છે. જેના ઉપર કાલનો પ્રભાવ પડતો નથી, તે કાલાતીત અવસ્થા છે. એટલે જ્ઞાનીઓએ આવા ઉત્તમ સમયને જ સમયસાર' કહ્યો છે. સારભૂત સમય તે વિશ્વસમયના ચક્રથી વિભકત છે. જન્મ-મૃત્યુનું ચક્ર તે કાલને આશ્રિત હોવાથી જન્મ-મૃત્યુવાળો જીવ તેમાં જોડાય, તો પુનઃ પુનઃ તે કાલનો આશ્રય કરીને કાલાતીત અવસ્થા પ્રાપ્ત કરી શકતો નથી પરંતુ જ્ઞાનીજનો જ્ઞાન દ્વારા કાલદ્રવ્યનો છેદ ઉડાડે છે. જેમાં તેણે દ્રવ્ય અને ક્ષેત્રનો પરિહાર કર્યો છે, તેમ કાલ દ્રવ્યનો પણ પરિહાર કરી કાલાતીત અવસ્થામાં રમણ કરે છે. આ કાલાતીત અવસ્થા તે દેહાતીત અવસ્થાનો ત્રીજો અંશ છે.
કાલાતીત અવસ્થા આવે તો જ દેહાતીત અવસ્થા ઉદ્ભવે, અન્યથા કાળનો પ્રભાવ દેહ ઉપર તે છે અને દેહનો પ્રભાવ આત્મા ઉપર છે, તેથી દેહનો આશ્રય કરી જીવાત્મા કાળ સાથે સંયુકત બની -
મોહાત્મકદશાને છોડી શકતો નથી પરંતુ આત્મદ્રવ્ય એક સ્વતંત્ર દ્રવ્ય છે અને એ જ એક એવું દ્રવ્ય છે કે જેના ઉપર અત્યાર સુધી કાળનો પ્રભાવ પડયો નથી. હકીકતમાં તો આત્મદ્રવ્ય કાલાતીત દ્રવ્ય છે પરંતુ જ્ઞાનના અભાવમાં આ દશાની પ્રતીતી થઈ ન હતી અને તેથી જીવ સમયની ગુલામી ભોગવતો હતો. હવે જ્ઞાન થતા તે વિભકતદશામાં આવી કાળને પોતાની જગ્યાએ સમજીને અજર – અમર સ્થિતિનો અનુભવ કરે છે, તે છે કાલાતીત અવસ્થા, તે છે દેહાતીત અવસ્થા.
ભાવાતીત અવસ્થા – દેહાતીત અવસ્થામાં ભાવાતીત અવસ્થા મુખ્ય અવસ્થા છે. દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર–અને કાળના પાયા તૂટી જાય, ત્યારપછી વિભાવરૂપી ભાવો લંગડા થઈ જાય છે. વિભાવાત્મકભાવને પરાયા સમજીને વમી નાંખવાના છે. ઉદયભાવોનું વમન ન થાય, તો તેને પણ જ્ઞાનથી છેદ ઉડાડી નિરાળા કરવાના છે. વિભાવોની જ્યાં સુધી સ્થિતિ છે, ત્યાં સુધી તે સ્વયં વિભાવરૂપે સ્થિતિ ભોગવીને લય પામી જાય છે. જેમ ચૂલામાં રહેલી અગ્નિને નવું લાકડું ન મળતાં સળગીને શમી જાય છે. દીવામાં તેલ પૂરું થતાં દીવાની જ્યોત સ્વતઃ બુઝાય જાય છે, તેમ વિભાવોથી છૂટો પડેલો આત્મા હવે વિભાવનું પોષણ કરતો નથી, વિભાવ તે મારા નથી, જે છ
