Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
છે, તેમ જ વગર વિચાર્યું જે કાંઈ આરાધનાઓ થાય છે અથવા વિચાર વિનાના અજ્ઞાન ભરેલા અનુષ્ઠાનો ધર્મમાં પ્રવેશ પામ્યા છે તેનો પણ અહીં કવિરાજે “વિચારીને' શબ્દ દ્વારા પ્રતિકાર કર્યો
વર્તમાન જગતમાં જે લોકો ધર્મના નામે અધર્મોનું સેવન કરી વિચારવિહીન ક્રિયાઓમાં સંસક્ત છે, તે અનર્થરૂપ છે. તે લોકોને માટે મુકિત તો દૂર થઈ પરંતુ વિચાર રહિતતા જ સમાજ અને પ્રાણી માત્ર માટે ઘાતક બની હિંસાનું રૂપ ધારણ કરી રહી છે, માટે શાસ્ત્રકાર કહે છે કે વિચાર કર્યા વગર સુફળની આશા રાખી શકાતી નથી. સંસારમાં સામાન્ય મનુષ્ય રૂઢિવાદી હોય છે. તે પોતાની વિવેક શકિતનો ઉપયોગ કરી શકતો નથી અને જે કોઈ પંરપરા ઉપસ્થિત થાય તેમાં જોડાયા પછી લગભગ વિચારશકિતને શૂન્ય કરી સંસ્કારને આધારે ચાલતો રહે છે. સારા-નરસા સંસ્કારો નીતિ અને અનીતિના માર્ગે મનુષ્યને ચલાવતા રહે છે પરંતુ આ છે વ્યવહારમાર્ગ. જ્યારે મુકિત તરફ જવું છે અને આત્મારૂપી રત્નને પ્રાપ્ત કરવું છે, ત્યારે ફકત રૂઢિ વાદ ઉપકારી થતો નથી. રૂઢિ તે બહારનું કવચ છે. દાણા ઉપરનું ફોતરું છે. હવે અંદરના સિદ્ધ દ્રવ્યને પ્રાપ્ત કરવું છે, તો રૂઢિથી ઉપર ઊઠીને વિચારપૂર્વક ચિંતન કરવું આવશ્યક છે. વિચારપૂર્વક કરેલું ચિંતન તે જ્ઞાનાત્મક તત્ત્વ છે. તે જીવને શુદ્ધ દૃષ્ટિ આપે છે. વિચાર અને વિવેક ઉત્પન્ન થયા પછી જીવાત્મા સમ્યગુદૃષ્ટિ બને છે. માટે વિચારીને' અર્થાત્ વિવેકપૂર્ણ નિર્ણય કરવાનો છે. ફકત રૂઢિવાદના આધારે કરેલા કર્મો છૂટા પડતા નથી. અકર્મ અવસ્થા માટે જ્ઞાનાત્મક વિચાર તે તીવ્ર શસ્ત્ર છે. કર્મરૂપી કાષ્ટને કાપવા માટે આવી તીવ્ર દાંતાવાળી કરવતની જરૂર છે. શાસ્ત્રમાં પણ કહ્યું છે કે તીવ્ર સૂમ વિચારયુકત તીક્ષ્ણ ધારવાળી કરવત કર્મરૂપી કાષ્ટને કાપી શકે છે. માટે શાસ્ત્રકારે અહીં “વિચારીને એમ કહીને સાધનામાર્ગમાં વિચારની પ્રબળતાની વાત કરી છે. વિવેકપૂર્ણ કરેલા વિચારો પણ પ્રબળ હોવા જોઈએ. વિચારમાં વિવેક અને પ્રબળતા અર્થાત્ દૃઢતા હોવી જરૂરી છે, તે બંને જ્ઞાનના આવશ્યક અંગ છે. શાસ્ત્રકારો જે જ્ઞાનમાં વિવેક નથી તેવા જ્ઞાનને જ્ઞાન હોવા છતાં અજ્ઞાન કહે છે. જે જ્ઞાન પ્રબળ અર્થાતુ દૃઢ નથી તે જ્ઞાનને પણ શાસ્ત્રકારોએ આવકાર્યું નથી. ગાથામાં વિચારીને કહ્યું છે, ત્યાં જે વિચારવાનું છે તે વિવેકયુકત અને સ્થાયી હોવું જોઈએ તેમ સિદ્વિકારે પરોક્ષભાવે કહ્યું છે. વગર વિચાર્યું સ્વીકારેલી સાધના કપૂરની જેમ ઊડી જાય છે અને વિચારનો વિલય થતાં વિવેક રહે જ કયાંથી? આમ વિચાર અને વિવેક, બંનેને શાસ્ત્રકાર સાધનાની બે પાંખ રૂપે સ્વીકારે છે.
આ ગાથામાં પોકારી પોકારીને કહેવામાં આવ્યું છે કે અમે જે આ સ્થાનકનું વિવેચન કર્યું છે તે કહેવા ખાતર કહ્યું નથી અને તેને વગર વિચાર્યે સ્વીકારવાનું નથી પરંતુ બધા સ્થાનોને વિચારપૂર્વક વિચારીને અર્થાત્ તેના બધા પાસાઓ તપાસીને તેમાં જે સત્યરૂપી ઝવેરાત ભર્યું છે તેને પારખીને આત્મામાં સંચિત કરવાનું છે. જો આ રીતે વિચારપૂર્વક સંચિત કરેલું હશે તો જીવ મુકિતપદને પામશે. શાસ્ત્રકાર કહે છે કે પાંચે પદમાં સંસારનું વિરાટ સ્વરૂપ છે અને પાંચમાં પદમાં સંસારથી નિરાળી એવી મુકતદશાનું કથન છે. જો આ મોક્ષને પ્રાપ્ત કરવો હોય તો વિચારપૂર્વક આ પાંચે પદની યાત્રા નિબંધ પૂર્ણ કરવી, તે પરમ આવશ્યક છે. સિદ્ધિકાર કહે છે કે હવે અમે શાસ્ત્રનું સમાપન કરી રહ્યા છીએ તેને વિચારપૂર્વક વાગોળવાનું કામ તમારું છે.
