Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
અમારું આત્મસિદ્ધિનું કાર્ય સમાપનની રેખા સુધી આવ્યું છે. આ પદને પામેલો સાધક કેવો હોય તેનું એક ગાથામાં દિગ્દર્શન કરી તે સાધકના ચરણોમાં વંદન કરી કૃતાર્થ થવાનું છે. અંતિમ ગાથાનું ઉચ્ચારણ કરીએ તે પહેલા ગાથામાં છટ્ટે વર્તે જેહ' એમ કહીને વ્યકિતનું વર્તમાન જીવન સુધર્મમય અર્થાત્ ઉત્તમ આચરણ યુકત બનવું જોઈએ અને ઉત્તમ આચરણનો વ્યવહાર કરીને વર્તમાન જીવનદશાને નિર્મળ રાખી જીવનભર પોતાના સારા આચરણમાં સ્થિર રહેવું જોઈએ, તેવો આચરણનો પ્રતિબોધ આપે છે. આચરણ તે ધર્મનું પ્રત્યક્ષરૂપ છે.
આચરણની આવશ્યકતા આચરણ જેમ વ્યવહારિક છે તેમ આધ્યાત્મિક આચરણ પણ હોય છે. સામાન્ય રીતે આચરણ ત્રણ ભાગમાં વિભકત થાય છે. કાર્યયોગ અર્થાત્ શરીર દ્વારા થતું આચરણ, શરીરની ક્રિયાઓ. કાયયોગ દ્વારા યોગાસન, સમાધિ અથવા પરોપકારમય પ્રવૃત્તિ તે બધી કાયયોગની શુભ પ્રવૃત્તિ છે, તેનાથી વિપરીત કુચેષ્ટા, કામભોગની પ્રવૃત્તિ, હિંસાત્મક ક્રિયાઓ તે બધી કાયયોગની અશુભ પ્રવૃત્તિઓ છે. જો કાયયોગ દ્વારા ઉત્તમ આચરણ થાય તો તે આચરણ સુધર્મને અનુકૂળ ગણાય. બીજું વચનયોગ છે. વચન દ્વારા પણ આચરણ થાય છે. વચનની ઉત્તમ ક્રિયાઓ તે ધર્મને અનુકૂળ છે. વાણી દ્વારા બોધ આપવો, જાપ કરવા, મંત્રોચ્ચાર કરીને પ્રભુ પરાયણમાં સ્થિર થવું, તે બધો વાણીનો ઉત્તમ પ્રયોગ છે. ‘સત્યમ્ હિતમ્ પ્રિયમ્ વત્ ।' અર્થાત્ સાચુ બોલવું તે જરૂરી છે પરંતુ આ સત્યવાણી બીજાને અહિતકારી ન હોવી જોઈએ. વાણી હિતકારી હોય અને પ્રિય લાગે તેવી માધુર્યગુણોથી યુકત હોય, તો તે વચનનું આચરણ સુધર્મની
શ્રેણીમાં આવે છે.
કાયયોગ અને વચનયોગ તે સ્થૂલયોગ છે પરંતુ તેનું સદાચરણ ત્યારે જ ઉત્તમ ગણાય, જો મનોયોગ પણ સદાચરણ યુકત હોય. મનમાં ઉત્તમ વિચારો હોય, મન દ્વારા શ્રેષ્ઠ સંકલ્પ કર્યો હોય અને જેવા મનના ભાવો છે તે પ્રમાણે વચન અને કાયાની બાહ્ય પ્રવૃત્તિ ત ્રૂપ હોવી જોઈએ. મનનું આચરણ તે જીવનની મુખ્ય ધારા છે. મન શુદ્ધ છે તો સંપૂર્ણ જીવન શુદ્ધ થાય છે. મનથી જ માણસ સુધર્મી બની શકે છે. છઠ્ઠું સ્થાનક સુધર્મ આચરણનું છે. સુધર્મ આચરણનો શુભારંભ મનથી થાય છે. મન પવિત્ર બને, તો બધી ક્રિયા પવિત્ર થાય છે.
આચરણ વિષેનો આટલો સામાન્ય બોધ સુપ્રસિદ્ધ છે. આ રીતે બધા ગ્રંથો અને આચાર્યો આચરણ દ્વારા સુધર્મની વ્યાખ્યા કરે છે પરંતુ સુધર્મનું મૂળ અધ્યાત્મક્ષેત્ર છે. વાસ્તવિક સુધર્મનો પ્રારંભ આધ્યાત્મિક શુદ્ધ પરિણતિથી થાય છે. જયારે આત્મા જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મામાં રમણ કરી કષાયમુકત બને છે, રાગદ્વેષની પ્રવૃત્તિથી દૂર થાય છે, ત્યારે સ્વાભાવિક ક્રમમાં બાહ્ય યોગો પણ ધર્મમય બની જાય છે. આત્મિક આચરણ તે ત્રણે યોગોથી પણ ઉત્તમ એવું આત્યંતર નિરાબાધ સૂક્ષ્મ આચરણ છે. આચરણમાં ચરણ તે જ્ઞાનની ક્રિયા છે, અને આચરણ તે યોગોની ક્રિયા છે. ચરણયુકત આચરણ અર્થાત્ સમ્યગ્ જ્ઞાન-દર્શન યુકત જે આચરણ છે, તે સુધર્મની આરાધના છે, તે છઠ્ઠા સ્થાનકની ઉપાસના છે. પાંચે પદને સરખી રીતે સમજયા પછી જીવાત્મા હવે વાસ્તવિક રીતે છઠ્ઠા સ્થાનકમાં રહી સુધર્મનું આચરણ કરે છે. આમ મોક્ષમાર્ગની ઉપાસના છએ સ્થાનકની ઉપાસના છે.
