Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ઉલ્લેખ કર્યા છે. આ પાંચે પદને આપણે આ રીતે વ્યકત કરી શકીએ.
(૧) આત્મદ્રવ્ય જેવું એક શાશ્વત દ્રવ્ય છે, તે ત્રૈકાલિક અસ્તિત્વ ધરાવે છે. (૨) તે ક્રિયાશીલ હોવાથી કર્તા—ભોકતા બની સંસારચક્ર ઊભું કરે છે. (૩) તે જ્ઞાનદશાને પ્રાપ્ત કરી કર્મથી વિમુકત થઈ મુકિત પામે છે.
પાંચે પદોમાં ઉપર્યુકત ત્રણ ભાવોનું સ્પષ્ટીકરણ છે. જીવ વિમુકત થાય તે ઉત્તમ પરિણામ છે. આખી ગાથા આશીર્વાદ રૂપે અમૃતવર્ષણ કરે છે.
પાંચ પદ તે માર્ગ છે અને પાંચમું પદ તે ગંતવ્યબિંદુ છે. જૈનદર્શન કહો કે સમગ્ર ભારતીય સંસ્કૃતિ કહો તેનું ગંતવ્યબિંદુ મોક્ષ કે મુકિત છે, તે એક સમાન છે. બધા દર્શનો આ ગંતવ્યબિંદુની યાત્રામાં ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારે જોડાયા છે. જો કે માર્ગમાં અનેક પ્રકારના નાના—મોટા ભેદભાવ ઉત્પન્ન કર્યા છે. છતાં પણ માર્ગનું એક મુખ્ય લક્ષણ ત્યાગ—વૈરાગ્ય છે. તે લગભગ સહુને સ્વીકાર્ય છે. પ્રથમના ચાર પદમાં સૈદ્ધાંતિક સ્થાપના છે, જ્યારે છઠ્ઠું પદ તે માર્ગની સુધર્મ રૂપે વ્યાખ્યા કરે છે. આ રીતે છએ પદમાં સિદ્ધાંત સ્થાપના, સુધર્મરૂપી માર્ગ અને મુકિતરૂપી લક્ષ, આ રીતે ત્રણ તત્ત્વો વિભકત છે પરંતુ ગાથાનો મુખ્ય શબ્દ છે ‘વિચારીને' અર્થાત્ વિચારપૂર્વક પાંચે સ્થાનકનો સ્વીકાર કરી મુકિતપદનું નિર્ધારણ કરવું.
‘વિચારીને’ પદ મીમાંસા : આત્મસિદ્ધિની આ ઉપાંત્ય ગાથામાં દૃઢતાપૂર્વક પાંચે સ્થાનની સ્થાપના થઈ છે. વિચારતા પણ એમ લાગે છે કે આ ષસ્થાનક તે શાસ્ત્રનો નિચોડ છે. સમગ્ર શાસ્ત્રનો વિસ્તાર આત્મારૂપ સ્થાયી તત્ત્વ પર આધારિત છે અર્થાત્ આત્માનું અસ્તિત્વ અને નાસ્તિત્વ, તેના ઉપર બે ધારાઓની શરૂઆત થઈ છે. આત્મવાદ કહો, બ્રહ્મવાદ કહો કે ઈશ્વરવાદ કહો એ બધા આસ્તિક દર્શન છે, તે આત્માની અસ્તિ ઉપર જ આધારિત છે. સર્વત્ર આસ્તિક દર્શનોને જ પ્રાયઃ વધારે મહત્ત્વ મળ્યું છે. બીજું વિશ્વનું પ્રચંડબળ કર્મતત્ત્વ કે ક્રિયાશીલતા છે. આ આત્મા કર્મ સાથે જોડાયેલો છે. કર્મવાદ ઉપર બધા શાસ્ત્રોએ વિસ્તારથી પ્રકાશ નાંખ્યો છે. જૈનદર્શનમાં તો કર્મશકિતનું અતિ વિસ્તૃત અને સૂક્ષ્માતિસૂક્ષ્મ વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. કર્મની સાથે આત્મતત્ત્વનો સંયોગ થાય છે અને તેના પરિણામે જીવ કર્મનો અર્થાત્ પાપ-પુણ્યનો કર્તા—ભોકતા બને છે. જીવન–મરણની સંપૂર્ણ ક્રિયા કર્માધીન છે.
આ કર્મયોગથી કે કર્તા—ભોકતાના ભાવથી વિમુકત થવું તે ધર્મની પ્રક્રિયા છે. ધર્મબળ એ પણ એક પ્રચંડ બળ છે. શાસ્ત્રકારે પણ તેને સુધર્મ કહીને બિરદાવ્યો છે. આ ધર્મશકિત તે કર્મવાદની સામે એક પ્રબળ શસ્ત્રરૂપે ઉદ્ભવી છે. તેમાં ઈશ્વરીયબળ છે, એટલે શાસ્ત્રોમાં ધર્મ ઉપર પણ બહુ જ વિસ્તારની લાંબી ચાદર પાથરવામાં આવી છે. જેમાં લાખો તંતુ – પ્રતિતંતુઓનો સમાવેશ છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે આ પાંચે પદ નાના—સૂના પદ નથી પરંતુ લાખો શ્લોક પ્રમાણભૂત જે શાસ્ત્રો રચાયા છે તેના સારભૂત સ્થાનકો છે, માટે અહીં કવિરાજે વિચારીને’ પામવા માટે પાંચમા સ્થાનકને લક્ષ બનાવ્યું છે. સિદ્વિકારે ‘વિચારીને’ શબ્દનો પ્રયોગ કર્યા છે, તેનું ઊંડું રહસ્ય છે. આખો વિસ્તાર એક મોટા સમુદ્ર જેવો છે. જેમાં જ્ઞાનરૂપી નૌકાનો આધાર લઈ પાર ઉતરવાની વાત છે. વગર વિચાર્યે જો આ સમુદ્રમાં છલાગ મારે તો ડૂબવાનો અવસર આવે
(૪૧૦)
