Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
પૂર્વમાં આપણે કહી ગયા છીએ કે ચાર સ્થાનક જ્ઞય છે. પાંચમું સ્થાનક ધ્યેય છે અને છઠું સ્થાનક ઉપાદેય છે. આ રીતે આપણા સિધ્ધકારે છએ સ્થાનકમાં તત્ત્વોનું સમ્યક વિભાજન કરીને ઉત્તમ રીતે છ સ્થાનકોની સ્થાપના કરી છે અને ત્યાર પછી તેઓ આંતરભાવે બોલી ઉઠયા છે કે કથન કરનારને કશો રાગ-દ્વેષ નથી. વિચારીને સમજો, પામો અને કરો, તેવી પ્રેરણા આપી છે. અર્થાતુ તમારા આત્માની સાક્ષીએ સ્વતંત્રભાવે વિચારોનું શુદ્ધિકરણ કરી આ તત્ત્વોને અપનાવશો, તો પાંચમું સ્થાનક અર્થાત્ મુક્તિ પ્રાપ્ત થશે. સિદ્ધિકારે આત્મસિધ્ધિ જેવા મહાગ્રંથનું જે સારતત્ત્વ હતું, તેનો આ ગાથામાં ઉપસંહાર કરી લીધો છે અને પૂર્ણાહૂતિ કરી મુકિત પ્રાપ્તિનું લક્ષ પ્રગટ કર્યું છે.
આધ્યાત્મિક સંપૂટ : જો કે ગાથાનો આધ્યાત્મિક સંપૂટ ગાથામાં જ પ્રદર્શિત છે. સાધક રાગ-દ્વેષથી મુકત થઈ વિચરણ કરે, બધા બાહ્યયોગો સ્વતઃ પર્યાય પામતા રહે, એ જ રીતે આત્મદ્રવ્યની શુધ્ધ પરિણતિ થતી રહે, જીવાત્મા સ્વયં દ્રષ્ટા બની તટસ્થ રહે, અવિકારી ભાવે બધી પર્યાયોનો દ્રષ્ટા બને, જો કે શુદ્ધ પર્યાયોને અવિકારી કહી છે પરંતુ પરમ જ્ઞાનની દ્રષ્ટિએ દ્રવ્ય સ્વયં અખંડ છે અને પર્યાય માત્ર તેનો વિકાર છે. અહીં વિકારનો અર્થ વિપરીત અર્થમાં નથી પરંતુ વિશેષ ક્રિયાના અર્થમાં છે. દ્રવ્યોમાં વિશેષ ક્રિયા થતી રહે છે, તે બધો દ્રવ્યોનો વિકાર છે. જેમ નદી કિનારે બેઠેલો વ્યક્તિ નદીના પ્રવાહને જોતો રહે, તે રીતે અવિકારી એવો આત્મા પોતાના ઘરમાં રહી આંતરિક પ્રવાહોનો દૃષ્ટા બની સ્થિર રહે. આધ્યાત્મિક સુધર્મ રૂપી સ્થિતિભાવને કાયમ રાખે. તે છે આ ગાથાનો આધ્યાત્મિક સંપૂટ.
ઉપસંહાર – શાસ્ત્રકારે સ્વયં ૧૪૧મી ગાથામાં ઉપસંહાર કરીને વિષયને સંકેલી લીધો છે. વિસ્તારથી કહેલા પદોને પોતે છ સ્થાનકમાં વિભાજિત કર્યા હતા, તેનો ફરીથી ઉલ્લેખ કર્યો છે. જે પદો અમે કહ્યા હતા, તે છ પદની વ્યાખ્યા અહીં પૂરી થાય છે અને આવા આધ્યાત્મિક પપદોનું આખ્યાન કરવામાં એકમાત્ર મુક્તિ પ્રાપ્તિનો ઉદ્દેશ હતો તે સ્પષ્ટ જણાવ્યું છે. ક્રમશઃ તર્કયુક્ત વિચાર કરી સુપ્રસિદ્ધ એવા ષદર્શનને સામે રાખી પ્રત્યક્ષ કે પરોક્ષ રીતે દાર્શનિક સિદ્ધાંતો આ છ પદમાં સમાય છે. સાથે સાથે અનંત જીનેશ્વરોએ ભાખેલો એવો શાશ્વત મોક્ષમાર્ગ પણ આ જ પદમાં અધિષ્ઠિત છે તેવી સરલ સુંદર ગુજરાતી ભાષામાં કાવ્ય પદ્ધતિથી અભિવ્યક્તિ કરી છે. સિદ્ધિકારે તાળામાં બંધ પડેલા હીરા-મોતીને થાળીમાં મૂકીને સામે ધરી દીધા છે અને તત્ત્વને સુગ્રાહ્ય બનાવ્યું છે. સાથે-સાથે નીતિ, સામાજીક સુધારણા અને ધર્મની ઉત્ક્રાંતિને પણ સ્થાન આપ્યું છે. આત્મસિદ્ધિ ગ્રંથ જેટલો આધ્યાત્મિક રીતે ઉપકારી છે તેટલો જ સામાજીક રીતે કલ્યાણકારી છે અને રૂઢિવાદી ધર્મોમાં ક્રાંતિનો સૂત્રપાત કર્યો છે. આ રીતે આત્મસિદ્ધિનો ઉપસંહાર કરી હવે ઉપષ્ટ અને આરાધક બંનેની કેવી ઉત્તમ સ્થિતિ હોય તેવો મુગટમણિ જેવો અંતિમ દોહરો અર્થાતુ. ૧૪રમી ગાથા ઉચ્ચારીને કવિરાજે સાક્ષાત્ જ્ઞાની પુરુષ કે યોગી પુરુષના જીવનનું પ્રતિબિંબ ઉપસ્થિત કર્યું છે અને જે પદ વિશ્વ વિખ્યાત બની ગયું છે તેનો ઉપોદઘાત કરી આપણે પણ આત્મસિદ્ધિને નમસ્કાર કરશું.
