Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
અવસ્થા તે દીવાસળી સળગતા પ્રકાશ થાય, તે રીતે પ્રકાશિત થાય છે. હવે આપણે મૂળવાત પર આવીએ.
અહીં જે દેહાતીત અવસ્થાની વાત કરી છે તે સ્પષ્ટપણે જ્ઞાનાત્મક અવસ્થા છે. વર્તમાનામાં દેહ છૂટયો નથી પરંતુ જ્ઞાનથી દેહને છૂટો પાડયો છે. પ્રથમ અવસ્થા તે જ્ઞાનાત્મક અવસ્થા છે. જ્ઞાનાત્મક અવસ્થા તે જ સાચી ક્રિયાનું કારણ બની શકે છે. જે વ્હેનને ઘઉં અને કાંકરા બંનેનું જ્ઞાન છે તે જ કાંકરાને છૂટા પાડી શકે છે. તેમ જ્ઞાનાત્મક અવસ્થા તે દેહાતીત અવસ્થાનો શુભારંભ છે. ઉપરમાં જે પ્રશ્ન થયો છે, તે ક્રિયાત્મક અવસ્થાને સામે રાખીને ઉદ્ભવ્યો છે પરંતુ અહીં વિચારથી કે જ્ઞાનથી હું દેહથી ભિન્ન છું તેવો જે બોધ, તે દેહાતીત અવસ્થાનું પ્રથમ ચરણ છે અને આ પ્રશ્નનો તે સ્પષ્ટ પ્રત્યુત્તર છે.
દેહ છતાં એટલે શું ?” દેહ હોવા છતાં એવો અર્થ થાય છે. અહીં આ ‘છતાં’ શબ્દ દેહના અર્થમાં વાસ્તવિક છે અને દેહનો સ્વામી એવો જે આત્મા છે તેની સાથે સંયોગ સંબંધ ધરાવે છે. તેના આધારે જીવ દેહધારી છે તેમ કહેવાય છે, તો ‘છતાં' શબ્દનો અર્થ જીવ સાથે દેહ છે. દેહ છે તે એક હકીકત છે અને જીવાત્મા સાથે દેહનો સંયોગ છે તે બીજી હકીકત છે. છતાં એટલે દેહ સ્વયં વર્તી રહ્યો છે અને પોતાનો ક્રિયાકલાપ કરે છે. જ્યારે બીજા અર્થમાં જીવ દેહ સાથે જોડાયેલો છે અને દેહ તેનું અધિષ્ઠાન છે. દેહમાં જીવની બધી જ્ઞાનેન્દ્રિયો પ્રવર્તમાન છે. કર્મના ઉદયભાવો પણ દેહના આધારે છે. એટલે દેહ રૂપી સંપત્તિ હોવા છતાં’.
છતાં' નો અર્થ સ્પષ્ટ થયો કે દેહ સ્વયં પણ છે અને જીવાત્માની સંપત્તિ રૂપે પણ છે. અહીં જ્ઞાનીની દૃષ્ટિ કેવી છે, તેનો સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ કર્યા છે. જ્ઞાનીપુરુષો દેહ છે તેને દ્રવ્ય દૃષ્ટિથી નિહાળે છે. જેમ ઘટ પટ આદિ અન્ય પદાર્થ છે તેમ દેહ પણ એક દ્રવ્યપિંડ છે, તે જડ પુદ્ગલો દ્વારા નિર્મિત એક સ્કંધ છે અને આ સ્કંધમાં પૌલિક ક્રિયાઓ અને વિક્રિયાઓ પણ ચાલુ છે. આવા પુદ્ગલ પિંડનો પોતે જ્ઞાતા દૃષ્ટા બની તેનાથી નિરાળો રહેવા માંગે છે. આ થઈ દ્રવ્યદૃષ્ટિએ જીવની અનાસિકત.
જ્યારે બીજી તરફ દેહ દ્વારા ઉપજતા સુખ દુઃખ આદિ ભાવો કે દેહ દ્વારા થતાં સંવેદન જે હકીકતમાં દેહની ક્રિયાઓ નથી પરંતુ યોગ–ઉપયોગની ક્રિયા છે, આ રીતે એક તરફ મોહાદિ પરિણામો છે પરંતુ તે દેહની સાથે સંબંધ ધરાવે છે. દેહની અનુકૂળતા અને પ્રતિકૂળતાના આધારે આ બધા સંવેદન તરંગિત થાય છે, તેમાં કર્મનો વિશેષ પ્રભાવ છે. આ રીતે એક તરફ દેહ દ્રવ્યની સ્વતંત્ર ક્રિયાઓ હતી, જ્યારે બીજી તરફ દેહની ક્રિયાઓ કર્મ પરિણતિરૂપ છે. જ્ઞાનચક્ષુ ખુલતાં
આ બધું હોવા છતાં અર્થાત્ દેહ હોવા છતાં અને દેહ સંબંધી ક્રિયાઓ હોવા છતાં કે આયુષ્ય રૂપી જીવન દોરીના આધારે દેહ ટકેલો હોવા છતાં જીવ તેનાથી નિરાળો થયો છે. જે છે તે બરાબર છે. જે છે તે ચાલતું રહેશે. જે ચાલે તે કર્માધીન છે અને દેહ તે સ્વતંત્ર પણ છે અને કર્માધીન પણ છે પરંતુ મારે હવે આ દેહ સાથે વિશેષ લેવા દેવા નથી. બાપડો દેહ આયુષ્ય પુરું થાય, ત્યાં સુધી ટકી રહેશે પછી જેમ પીપળાનું સૂકાયેલું પાંદડુ ખરી પડે તેમ ખરી પડશે. દેહદૃષ્ટિનું હવે
