Atmsiddhi Mahabhashya Part 03

Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda

Page 440

ગાથા-૧૪૧
ક
ઉપોદઘાત – પ્રસ્તુત ગાથામાં આત્મસિદ્ધિની પૂર્ણાહૂતિમાં શાસ્ત્રકારે જે અભૂત પુરુષાર્થ કર્યો છે અને તેનું જે ઉત્તમ લક્ષ છે, તે બંને ઉપર સિદ્ધિકાર સ્વયં દ્રષ્ટિપાત કરે છે. આત્મસિદ્ધિ તે સાધન અને સાધ્યનો અથવા મોક્ષમાર્ગને પ્રગટ કરતો બહુ જ સરલ સંક્ષિપ્ત અને બેજોડ ગ્રંથ છે. પાંચ પદ સુધી માર્ગનું વર્ણન છે. જેનું પૂર્વગાથામાં આપણે ઊંડાણથી ઘણું જ વિવેચન કરી ગયા છીએ અને છઠું પદ તે માર્ગનું લક્ષ છે. આ લક્ષ તે મોક્ષ છે. મોક્ષની પણ ઘણી જ વિસ્તૃત વ્યાખ્યા થઈ ચુકી છે. પાંચ પદે સાધન છે અને આ એક મોક્ષ પદ સાધ્ય છે. શાસ્ત્રકારનું મંતવ્ય છે કે ખાલી માર્ગ ઉપર ચાલતું જ રહેવાનું નથી પરંતુ માર્ગની યાત્રા પૂરી કરી સાધ્યને સિદ્ધ કરવાનું છે, આ ગાથા સંપૂર્ણ આત્મસિદ્ધિના ઉપસંહાર રૂપે મૂકવામાં આવી છે. તો હવે આપણે ગાથાનું કથન તપાસીએ.
સયાના પાંચ વિચારીને, છકે વલે જેલ |
| પામે રસ્થાનાકપાંચમું, માં નોહિસંદેen૧૪૧u | સ્થાનક પાંચ વિચારીને આત્મસિદ્ધિના ચાર સ્થાનક તે દ્રવ્યાનુયોગ પ્રધાન છે અને છઠું સ્થાનક તે ચારિત્રાનુયોગ પ્રધાન છે, જ્યારે પાંચમું સ્થાનક તે બંને અનુયોગના આચરણ પછી પ્રાપ્ત થતું પરમ પદ છે. આ રીતે છ સ્થાનકમાં પાંચમું સ્થાનક તે સાધ્ય કોટિમાં આવે છે અને પ્રથમ ચાર સ્થાનક તથા છઠું સ્થાનક તે સાધન કોટિમાં આવે છે. આમ આ ગાથામાં છએ સ્થાનકને વિભકત કરી ગમન અને ગંતવ્ય બંને ક્રિયાની અનુપમ અભિવ્યકિત કરી છે. આ ગાથામાં સહુથી મોટી વાત એ છે કે કોઈ વાત દબાણપૂર્વક કરવામાં આવી નથી. અમે કહીએ છીએ માટે માની લો, એવો કોઈ આગ્રહ નથી પરંતુ વિચારીને સ્વીકાર કરવાની વાત છે, જેને આધુનિક યુગમાં વિચાર સ્વાતંત્ર્ય કહેવામાં આવે છે. લગભગ કેટલાક આગ્રહી સંપ્રદાયો જરા પણ વિચારવાની છૂટ આપતા નથી, ફકત લકીરના ફકીર બનો, તેવો દુરાગ્રહ રાખી ભકતની બુદ્ધિનું અપહરણ કરે છે. જ્યારે અહીં શાસ્ત્રકાર કહે છે કે તમે પાંચે સ્થાનકને સમજીને વિચારીને તમારા જ્ઞાનમાં સમાધાન થાય, તે રીતે સ્વીકાર કરો. પાંચે સ્થાનક વિચારપૂર્વક સ્વીકારવામાં આવશે, તો તેના સત્યની અનુભૂતિનો આસ્વાદ અનેરો હશે અને પાંચમા સ્થાનક રૂપી મુકિત પદને પામવાની ભૂમિકા તૈયાર થઈ જશે. અમે જે નકશો આપ્યો છે તે વિચારીને ગ્રહણ કરી લેવાનો છે. અહીં વિચારીને' શબ્દમાં શ્રદ્ધાની અભિવ્યંજના છે. વિચારીને જે ગ્રહણ કરવાનું છે, તે શ્રદ્ધાપૂર્ણ ગ્રહણ કરવાનું છે અર્થાતુ પાંચ પદ ઉપર પૂર્ણ શ્રદ્ધા થવી જોઈએ. તેના ઉપર શ્રદ્ધા કરવી તે જ વિચારનું મધુર ફળ છે. વિચારીને વિકલ્પ કરે કે શ્રદ્ધા રહિત બને, તો તે વિચાર નિરર્થક છે, વ્યર્થ છે અને અર્થહીન પણ છે. વિચારમાંથી ઉત્તમ શ્રદ્ધા પ્રગટ થાય તો જ વિચારનું સફળ પ્રાપ્ત થાય છે. અહીં શાસ્ત્રકારે “વિચારીને' શબ્દ મૂકયો છે તેમાં જ્ઞાન-દર્શનનો, શ્રદ્ધા અને ચિંતનનો પૂર્ણ રીતે સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. આત્મસિદ્વિકારે ભાવોને સુબોધ, સરલ તથા સુગમ્ય કરવા માટે પાંચ પદનું વિવેચન કર્યું છે પરંતુ હકીકતમાં મૂળભૂત શાશ્વત ક્રિયાઓ અને તેના આધારભૂત દ્રવ્યનો