Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
રાજા રજુ
કે વિશ્વને સૂક્ષ્મ દૃષ્ટિએ જાણે અને વિચારે તો વિરકિત થાય તે સ્વાભાવિક છે. તેમાં અનુરકિત કરવા જેવા ભાવો નથી. અનુરકિત થવી, તે જીવનો વિકારી પરિણામ છે અને દૃશ્યમાન જગત પણ દ્રવ્યોનો વિકારી પરિણામ છે. આ રીતે દ્રવ્યોની પર્યાય અને મોહની પર્યાય બંને વિકારી છે અને બંને ત્યાજ્ય છે.
ગાથાનું રહસ્ય જ્ઞાનીની સ્કૂલ દશા કરતા સૂક્ષ્મ આત્યંતરદશાને પ્રગટ કરતી એક ઉત્તમ અભિવ્યકિત છે. હવે આપણે આ ગાથાનો આધ્યાત્મિક સંપૂટ નિહાળીએ.
આધ્યાત્મિક સંપૂટ ? હકીકતમાં જ્ઞાનીની દશા એ કોઈ દશા નથી. દશા એક અવસ્થા છે. આ અવસ્થા ભૌતિક અવસ્થાથી નિરાળી છે માટે તેનું મહત્વ છે પરંતુ તે સંપૂર્ણ જ્ઞાની પુરુષ એવા આત્માની એક માત્ર દશા નથી. આ દશા તો એક ઝલક છે. હવે આ દશાથી ઉપર અને અવસ્થાઓથી ઉપર પરિવર્તનથી વિમુકત એવું એ દશા રહિત તત્ત્વ છે, તેને જ્ઞાનીની દશા રૂપે ઓળખવાનો એક ઈશારો માત્ર છે. દશા તે પર્યાય છે. આત્મા કહો કે જ્ઞાની કહો તે પરમાત્મા સ્વરૂપ ચૈતન્ય પુરુષ પર્યાયમાં સીમિત નથી. આવી તો અનંતાનંત ઉજ્જવળ દશા રૂપ પર્યાયોને ધારણ કરતો તે જાજલયમાન સૂર્ય છે. જેમ એક કિરણમાં સમગ્ર સૂર્ય સમાયેલો નથી. અસંખ્ય કિરણોનો સ્વામી એવો સૂર્ય કિરણોનું નિધાન છે. એ જ રીતે અનંત ઉજ્જવળ દશાઓને પ્રગટ કરતો એવો આ આત્મા દશાઓનો નિધાન છે. દશા તેમાંથી છલકતી કે ઝળકતી એક પર્યાયમાત્ર છે અને એક–એક પર્યાયના આધારે આત્માને પણ ભિન્ન ભિન્ન અધિષ્ઠાતા તરીકે શાસ્ત્રકારો વર્ણવે છે. જ્ઞાનની દશાને ધારણ કરતો હોવાથી તેને જ્ઞાની કહ્યો છે અને જ્ઞાનીની દશા તે તેનું એક માત્ર કિરણ બતાવ્યું છે. આ જ રીતે ચારિત્રના પરિણામોને કે તેની પર્યાયોને પ્રગટ કરતી વખતે તેનો સ્વામી ચારિત્રાત્મા મહાચારિત્રિક પદને પામે છે. આવી સૂક્ષ્મ જે-જે ઉજ્જવલ પર્યાયો જેમાંથી પ્રગટ થાય છે તેવા અધિષ્ઠાતાને ઓળખીને તેનું લક્ષવેધન કરવું, તે આ ગાથાનો આધ્યાત્મિક સંપૂટ છે.
એક દશામાં સંસાર પ્રત્યેનો ઉપરમ છે, વિરામ છે કે વિરાગ છે, જ્યારે બીજી તરફ જ્ઞાનીની દશામાં અખંડ ચૈતન્યનું પ્રતિબિંબ પણ છે, ભોગોથી ઉપરમ થયેલી વૃત્તિ છે. તે પ્રતિબિંબને નિહાળી શકે છે અને ત્યારે તે જ્ઞાનીની દશા દોષમુકત દશા બની આનંદનું ઝરણું વહાવે છે. આવા આધ્યાત્મિક ઉત્તમભાવોને સ્પર્શતી આ ગાથા આત્મસિદ્ધિરૂપી મંદિરની પૂર્ણાહૂતિ સમયે શિખર રૂપે શોભી ઊઠે તેવી છે.
ઉપસંહાર : ૧૪૦મી ગાથા એ હકીકતમાં આત્મસિદ્ધિની પૂર્ણાહૂતિને પ્રગટ કરતી ગાથા છે. આ એક પ્રકારે પૂર્ણ વિરામ છે. ૧૪૧મી ગાથામાં તો એક પાછલા કાર્યનો ઉલ્લેખ માત્ર કરીને છઠ્ઠા સ્થાનકને સ્પર્શ કરવાનો ઈશારો કર્યો છે, જ્યારે પ્રસ્તુત ગાથા હકીકતમાં પૂર્ણાહૂતિનો અધિકાર ધરાવે છે અને ક્રમશઃ મુકિત પામ્યા પહેલા સાધક તરીકે જીવનના જેટલા વર્ષો બાકી છે તેનો નિર્વાહ કરવાનો છે, એ વખતે સાધકનું આચરણ કેવું હોવું જોઈએ અને તેની માનસિક દશા કેવી હોય તેનું સ્પષ્ટ ચિત્ર આપ્યું છે. મુકિત પ્રાપ્ત કરવી, તે તો એક લક્ષમાત્ર છે પણ વર્તમાન
