Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
જેમ કોઈ કહે કે આ પાંચ વિદ્યાર્થી ખરેખર સાચા ભણનાર છે. બાકી બધા તો પુસ્તકના માલિક છે. તેનો અર્થ એ થાય છે કે ખરેખર અભ્યાસી સિવાયના બાકીના વિદ્યાર્થી ભણવાનું નાટક કરે છે. જ્યાં “બાકી' શબ્દ વપરાય છે, ત્યાં એક પક્ષ અને અન્ય ઘણા પક્ષ, તેની ભેદરેખાને તે પ્રગટ કરે છે. અસ્તુ.
જ્ઞાની પોતે પોતાની જ્ઞાનદશાનું વર્ણન કરતા નથી પરંતુ સિદ્ધિકાર કહે છે કે ચાલો આપણે આવા પુરુષની જે દશા છે તે સાચી જ્ઞાનીની દશા છે, તેનું અભિવાદન કરીએ. આ ગાથામાં કહીએ” શબ્દ ફકત કહેવા પૂરતો નથી. વ્યવહારમાં કેટલાક શબ્દો વ્યવહાર ખાતર બોલાતા હોય છે પરંતુ તેનું મૂલ્યાંકન હોતું નથી. અહીં “કહીએ” શબ્દ એ સમજીને કહેવા માટે ઉચ્ચારવામાં આવ્યો છે. “કહીએ” એટલે આપણે સમજીને બોલીએ અને આવી સમજદારીપૂર્વક જ્ઞાનની દશાનો આદર કરવો, તે એક પ્રકારની વિનયશીલતા છે. અહીં શબ્દનો મર્મ નથી પરંતુ ભાવનો મર્મ છે. જૈનશાસ્ત્ર તે ફકત વ્યકિતવાદી દર્શન નથી પરંતુ ગુણને આધારે વ્યકિતનું પૂજન કરે છે. એટલે ગુણીનો જેટલો આદર છે તેટલો ગુણનો પણ આદર છે. જેમ અરિહંતોને નમસ્કાર કરવામાં આવ્યા છે, તેમ તેમના અનંતજ્ઞાનને પણ નમસ્કાર કરવામાં આવ્યા છે. જ્ઞાન અને જ્ઞાની બંને પૂજ્ય છે. દશાનું વર્ણન કરીને તે કહીએ જ્ઞાનદશા' એમ કહીને દશા સાથે જ્ઞાનીનો પણ સમાદર કરવામાં આવ્યો છે. સાથે સાથે તે જ્ઞાનીદશા કહેવા યોગ્ય તત્ત્વ છે, કથન કરવા યોગ્ય ભાવ છે.
યોગ્યગુણો માટે યોગ્ય શબ્દોનો પ્રયોગ થાય, તો તે ભાવ અને શબ્દોની ઉત્તમ જોડી ગણાય છે. જેવા ભાવ ઉત્તમ હોય, તેવા ઉત્તમ શબ્દોથી તેનું કથન કરવામાં આવે, તો ભાવ અને શબ્દ બંનેને ન્યાય મળે છે પરંતુ શબ્દ ઉત્તમ હોય અને ભાવ યોગ્ય ન હોય, ભાવ ઉત્તમ હોય અને શબ્દ યોગ્ય ન હોય તો બંનેમાં અવિનયનો સમાવેશ થાય છે અને બંને સમકક્ષ હોય તો વિનય પ્રદર્શિત થાય છે. તે કહીએ” એમાં કહેવા માટે યોગ્ય શબ્દ બોલવાની પ્રેરણા છે. જ્ઞાનીની દશા તો ઉત્તમ છે પણ તેને સારા શબ્દોમાં ઉત્તમ રીતે વ્યકત કરવી જોઈએ. “તે કહીએ” માં કોઈનું સંબોધન નથી, પરંતુ તે ભાવ ઉત્તમ કહેવાય, તે જ્ઞાનીની દશા ઉત્તમ ગણાય, તેમ કહીને કથન કરનાર કરતા કથ્યનું મૂલ્ય અધિક પ્રગટ કર્યું છે. આ શબ્દમાં કે વાકયમાં ગુજરાતી ભાષાનો મરોડ છે. તે કહીએ” એટલે તેને કહીએ” અથવા તે કહીએ” એટલે તે કહેવાય, તેવી વ્યંજના છે. એક પ્રકારે સિદ્ધિકારે જે વ્યાખ્યા કરી છે, તે આ સાચી વ્યાખ્યા વધવા જેવી છે, બોલવા જેવી છે તેમ કહ્યું છે. એક રીતે સમાજને કે સભાને સમજણ આપી છે કે ભાઈ ! આ જ્ઞાનીદશા કહેવાય અર્થાત્ જેમાં સંસાર પ્રત્યે આસકિત ન હોય અને વિરકિતની ઝલક હોય તે જ્ઞાનદશા કહેવાય. કહેવાય” એટલે કહેવા યોગ્ય ગણાય, તે ગણનાપાત્ર છે. બાકી તો બધું વાચાજ્ઞાન છે. જેમાં સાર નથી તેને સારા શબ્દોથી સંબોધવામાં માટે તો તે શબ્દો જ સારા છે. તેનું તત્ત્વ ગુણહીન છે, તેવો ભાવ અભિવ્યક્ત થાય છે. અહીં આપણે એક ચૌભંગી આપીએ, જેથી સહજ સ્પષ્ટતા જઈ જશે. (૧) દશા ઉત્તમ અને તેની વ્યાખ્યા પણ ઉત્તમ (૨) દશા કનિષ્ટ અને તેની વ્યાખ્યા ઉત્તમ.
