Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
છે અને જ્યાં સાચો ત્યાગ હોય ત્યાં વિરકિત હોય જ છે. એ જ રીતે કર્મબંધનનો ધોરીમાર્ગ સ્થાપિત કર્યા છે. જ્યાં ત્યાગ વૈરાગ્ય ન હોય ત્યાં ભોગ કે અભોગ બંને દશા વિપરીત દશા કે મૂઢદશા ઓછાવત્તા અંશે બંધનું કારણ બને છે. તત્ત્વતઃ જ્ઞાનીની નિર્મોહદશા છે. સંસારનું ભોગાત્મક સ્વરૂપ જેવું દેખાય છે અર્થાત્ નિરર્થક છે અને જે કાંઈ ભોગ છે તે પણ એંઠવાડ જેવો મલયુકત અશુભ ભાવોથી ભરેલો મલિન છે. એટલે આ ગાથામાં સંસારને સ્વપ્નવત કહીને ત્યાગનું અને એંઠ જેવો કહીને વૈરાગ્યનું પ્રદર્શન કર્યું છે અને બંને રીતે સજ્જ થયેલો સાધક જ્ઞાનીની કક્ષામાં આવ્યો છે, માટે તેની દશા પણ વિરકિત અને ત્યાગથી પ્રગટ થાય છે.
બાકી વાચાજ્ઞાન : છેલ્લા પદમાં સિદ્ધિકારે ટકોર કરી છે કે જે વ્યકિતમાં ત્યાગ—વૈરાગ્યનું કોઈ અસ્તિત્વ ન હોય, સાંસારિક ભાવો પ્રત્યે મમતા હોય, બહુમૂલ્ય પદાર્થ ખૂબ ગમતા હોય અને ભોગ છે, તે જ્ઞાની માટે નિર્જરાનો હેતુ છે, આવા બહાના હેઠળ તે વ્યકિત વાચાજ્ઞાનથી સમાધાન કરી કેવળ શબ્દનો ખેલ કરે છે. એટલે હકીકતમાં તે જ્ઞાન નથી પરંતુ ફકત વાચાજ્ઞાન છે. જેમ સોની પિત્તળને સોનું સમજાવી છેતરતો હોય, ત્યારે આ સાચું સોનું છે એમ કહીને ફકત વાણીમાં જ સત્યના સાથિયા પૂરતો હોય છે પરંતુ તેની વાચા પછી સોનાનું અસ્તિત્વ મળતું નથી. સાચુ સોનું પ્રાપ્ત થતું નથી. વાચાજ્ઞાનમાં આવેલો ગ્રાહક છેતરાય છે, માટે નીતિકારો આવા અસત્યને કે અસત્ય સિદ્ધાંતને ફકત વાચાજ્ઞાન કહે છે. વાચાજ્ઞાન તે કટાક્ષ છે. હકીકતમાં ત્યાં જ્ઞાન નથી ફકત વાચા જ છે. દર્શનશાસ્ત્ર પણ એમ કહે છે કે બધા વચન સત્યનું અનુસરણ કરતા નથી. જે સત્યનું અનુસરણ કરતા હોય તેને જ સાચી વાણી કહે છે અને સત્યને ન અનુસરનારને મિથ્યાવાણી કહે છે. આ જ મિથ્યાવાણીને કટાક્ષમાં વાચાજ્ઞાન કહેવામાં આવ્યું છે. હકીકતમાં વાચામાં અર્થાત્ વાણીમાં જ્ઞાન નહીં પણ અજ્ઞાન ભરેલું છે. આ અજ્ઞાને જ્ઞાનની ચાદર ઓઢી લીધી છે, જેથી તેને વાચાજ્ઞાન કહી શાસ્ત્રકારો વખોડે છે.
આપણા સિદ્ધિકારે પણ આવા વાચાજ્ઞાનને ત્યાજ્ય માની પરોક્ષભાવે તે અજ્ઞાનીની દશા છે તેમ કહ્યું છે. ‘બાકી’ અર્થાત્ છોડીને એટલે જ્ઞાનીની દશા છોડીને જે કાંઈ દશા છે, તે બધી દશા એક પ્રકારની માયાજાળ છે. ‘બાકી' શબ્દ ઘણો જ મહત્ત્વપૂર્ણ છે. સિદ્ધાંત એવો છે કે સત્યનો એક જ પક્ષ હોય છે અને અસત્યના અનેક પક્ષ હોય છે. જ્ઞાનીની દશા સર્વત્ર સમરૂપ એક છે, એકરૂપ છે, તેમાં એકતા છે. સર્વત્ર ત્યાગ—વૈરાગ્યની સમાન ઝલક છે. માટે જ્ઞાનીની દશાનો એક પક્ષ છે અને અજ્ઞાનીની દશામાં માયાવી લોકોએ ઘણા—ઘણા રસ્તાઓ ગોઠવી રાખ્યા છે. વાણીની જાળ પાથરીને પાપબંધના નિમિત્તોને ઉત્તમ બતાવવા કોશિષ કરી છે. બાકીની દશાઓમાં હિંસા, કામભોગ અને પરિગ્રહ, આ ત્રણ તત્ત્વોની પ્રધાનતા હોય છે. મૂળભૂત આ ત્રિદોષથી ઘણા રોગ ઉત્પન્ન થાય છે. જેમ વાત-પિત્ત અને કફના ત્રિદોષથી હજારો-લાખો રોગની પ્રક્રિયા ઉભી થાય છે, તે જ રીતે આ ત્રણ પાપાશ્રવ હજારો પ્રકારના લાંબી ટૂંકી સ્થિતિના કર્મબંધનું કારણ બની ઘણી—ઘણી શાખાઓ દ્વારા પલ્લવિત થાય છે, માટે સિદ્ધિકારે અહીં ‘બાકી’ શબ્દ મૂકયો છે. ‘બાકી’ એટલે જ્ઞાની સિવાયના જીવો છે તેની દશા. સિદ્વિકારે તાત્ત્વિક દશાનું વર્ણન કરી પાપદશાને ફકત વાચાજ્ઞાન કહીને પડતી મૂકી છે. બાકી સમજદારને સમજવા માટે ઈશારો કર્યા છે.
c. (૪૦૪)
