Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
કહેવાથી તેનું સર્વથા અસ્તિત્વ નથી. અભાવાત્મક વસ્તુને ભાવરૂપે જોવી તે મિથ્યાભાવ છે. જ્યારે બીજો મિથ્યાભાવ તે અનિત્યભાવ છે. વસ્તુ કે પર્યાય છે તેનું ક્ષણિક અસ્તિત્વ છે અથવા થોડીઘણી સ્થિતિ છે છતાં અંતે તે નાશ પામનારું હોય, તો આવા અનિત્યભાવોને પણ શાસ્ત્રકારોએ વ્યવહારદ્રષ્ટિએ મિથ્યા કહ્યા છે. આ રીતે ૧, જે પદાર્થ નથી છતાં તેને છે કહે, તે મિથ્યા છે અને ૨, એક છે પણ છેવટે (અંતે) નથી માટે મિથ્યા છે. પ્રથમ મિથ્યાભાવ આરોપિતભાવ છે, જ્યારે બીજો મિથ્યાભાવ તે હોવા છતાં ક્ષણિક હોવાથી મિથ્યાભાવ છે. આ બંને પ્રકારના ભાવો સમજવાથી ત્યાગવૈરાગ્યના ભાવો ઉત્પન્ન થાય છે.
જ્ઞાની પુરુષ કોઈ અવસ્થાની નિંદા કરતા નથી. જે છે તે પોતાની જગ્યાએ છે જ. નથી તે નથી પરંતુ આ વિરક્ત પુરુષો અને મુમુક્ષુ જીવો તેમાં આસક્ત થતા નથી. વર્તમાન પર્યાયોને આદરણીય માની જ્ઞાનમાર્ગની અવહેલના કરતા નથી. જ્ઞાની પુરુષો સત્ દૃષ્ટિને વર્યા છે અને સત્ સમજણ આપી રહ્યા છે. સમજણ થયા પછી કાળલબ્ધિ પ્રમાણે ક્રમશઃ કર્મનો ક્ષય થતાં સંપૂર્ણ ત્યાગ થાય છે. પરંતુ સાચી સમજણ હોવાથી અને સત્ દૃષ્ટિ હોવાથી જ્ઞાનીને આવ્યંતરક્ષેત્રમાં બધો જ ત્યાગ થઈ ચૂકયો છે અને એક શુદ્ધ આત્મા જ તેમનું લક્ષ છે.
પ્રસ્તુત ગાથામાં જ્ઞાનીની આંતરદશાનું વર્ણન કર્યું છે અને આંતરદશામાં તેને સકળ જગતનું સ્વરૂપ સમજાઈ ગયું છે. તેઓ ઉદયાધીન પરિણામોને ભોગવવા છતાં અનાસક્ત બની તેના દુગ્ધભાવથી બચે છે.
એક ચિંતનીય સિદ્ધાંત – સિદ્ધાંત એવો છે કે જે જે કર્મો ભોગવાય છે તે તે કર્મો મોહના કારણે અજ્ઞાનદશામાં પુનઃ પુનઃ તીવ્ર ભાવે બંધાય પણ છે. કર્મનો ઉદય કર્મબંધનું કારણ બને છે પરંતુ જ્યારે નિર્મોહદશા થાય છે ત્યારે પણ કર્મ ભોગવાય છે, કર્મનો ઉદય ચાલુ રહે છે પરંતુ મોહના અભાવે આ ઉદયમાન કર્મો નવો બંધ કરી શકતા નથી અને જ્ઞાની પુરુષનો આ કર્મભોગ ફકત નિર્જરાનું નિમિત્ત બને છે, નવા બંધનું નિમિત્ત બનતા નથી. આ એક ઊંડુ તથ્ય છે. જેને જલકમલવતુ' સાધના કહેવાય છે. એક સાધના ત્યાગની છે અને બીજી સાધનામાં ત્યાગ ન હોવા છતાં આંતરિક ત્યાગના કારણે અબંધ અવસ્થા, વિરકિત અને અનાસકતયોગ છે. પુરુષાર્થ પ્રમાણે તેનો ત્યાગ થાય છે અને જ્યાં કર્મની પ્રબળતા છે, ત્યાં અનાસકિતભાવ વર્તે છે.
આ બાબતમાં કેટલાક વિદ્વાનો એમ કહે છે કે જ્ઞાનીનો ભોગ નિર્જરાનો હેતુ છે અને અજ્ઞાનીનું તપ પણ બંધનો હેતુ છે. જો કે આ વાકયનું તાત્પર્ય ઠીક છે પરંતુ તર્ક દ્રષ્ટિએ શબ્દયોગ બરાબર નથી. જ્ઞાનીનો ભોગ નહી પરંતુ તેમની નિર્મોહ દશા જ નિર્જરાનો હેતુ છે. ભોગ તો ભોગ જ છે. તેનાથી અલ્પ બંધ કરે અથવા પુણ્યબંધ કરે છે. એ જ રીતે અજ્ઞાનીનું તપ બંધનનું કારણ નથી. તપ તો તપ જ છે. તેના તપથી અકામ કે સકામ નિર્જરા જ થાય છે પરંતુ બંધનનું કારણ અજ્ઞાનીની મોહદશા છે, માટે ઉપરનું વાકય જો સમજયા વગર બોલાય તો ભ્રમ ઉત્પન્ન કરે તેવું છે. શાસ્ત્રકારોએ વ્યવસ્થિત રીતે બંને માર્ગનું નિરૂપણ કર્યું છે. ત્યાગમાર્ગ અને વૈરાગ્યમાર્ગ આંતરિક રીતે બંને સાથે જ હોય છે. વૈરાગ્ય હોય ત્યાં ત્યાગબુદ્ધિ હોય જ. વિરકિત ત્યાગનું કારણ
