Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
બાકી શબ્દ વિભાજન રેખા છે. એક પક્ષમાં જ્ઞાનદશા છે અને બીજા પક્ષમાં બધી અજ્ઞાનદશા છે. જ્ઞાનદશા છોડી બાકીની જે કોઈ દશાઓ છે તે બધી ભ્રાંતિના કારણે અજ્ઞાનદશા છે.
સિદ્ધિકારે એક પક્ષમાં જ્ઞાનદશા લખી છે અને બીજા પક્ષમાં ભ્રાંતદશા લખી છે. તે સ્પષ્ટપણે અજ્ઞાન દશા છે. છતાં પણ સિદ્ધિકારે અજ્ઞાનદશાનો ઉલ્લેખ ન કરતા ભ્રાંતિનો ઉલ્લેખ કર્યો છે કારણ કે તેમાં કારણ કાર્યનો સંશ્લેષ છે. જ્ઞાનદશાની જે વિપક્ષી અજ્ઞાનદશા છે તેનું કારણ ભ્રાંતિ છે. સિદ્ધિકારે “બ્રાંત' કહીને ભ્રાંતિ અને ભ્રાંતિ રૂ૫ કારણથી ઉદ્ભવતી અજ્ઞાનદશા, તે બંને એક શબ્દમાં સમાવિષ્ટ કર્યા છે. ભ્રાંત એક અવસ્થાવાચી શબ્દ છે. કવિરાજે “ભ્રાંત' શબ્દ પ્રયોગ દ્વારા કાવ્યદ્ભષ્ટિએ પ્રાસ અલંકાર પ્રગટ કર્યો છે. આ રીતે આ ગાથામાં જ્ઞાનીની દશા કેવી હોય અને મોહક્ષય તથા મોહનો પ્રશાંતભાવ કેટલો આવશ્યક છે, તે બંનેનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. એ જ રીતે ભ્રાંતિ બિનજરૂરી છે એમ કહી તેનો પરિહાર કર્યો છે અને આ પ્રકારના કથન દ્વારા બ્રાંત લોકોને ચેતવ્યા છે.
આધ્યાત્મિક સંપૂટ : ગાથા સામાન્ય બોધક હોવા છતાં પરોક્ષભાવે મોહાતીતદશાનો આભાસ આપે છે. મોહક્ષય તે કર્મમાં થતી ક્રિયા છે. મોહ ક્ષય થયા પછી જે દશા ઉત્પન્ન થાય છે તે મોહાતીત દશા છે. હકીકતમાં જ્ઞાનીની દશા એ સાધારણ અવસ્થા છે. જ્ઞાની જ્યારે મોહાતીત ક્ષેત્રમાં પ્રવેશે છે, જ્યાં હવે મોહના પ્રશાંતભાવનો સવાલ નથી. તે બધા ક્ષણિક ક્ષાયોપથમિક આદિ ભાવોથી ઉપર ઊઠીને પરમ ક્ષાયિક ભાવને સ્પર્શ કરતી, જે એક પ્રકારે ભાવાતીત દશા છે, તેનો સ્પર્શ કરે છે. હવે જ્યાં ભાવનો પણ કોઈ પ્રભાવ નથી તેવી સ્થિરદશા છે. જ્ઞાની કહેતા જે આત્મદ્રવ્ય છે તેની આ સ્થિરદશા અને નિષ્પદન ભાવ તથા યોગ છતાં યોગાતીતદશા તેવી અંતર્ગતયાત્રાનું જે અંતિમ બિંદુ છે, તે આ ગાથાનો આધ્યાત્મિક સંપૂટ છે. “જ્ઞાનીની દશા” એમ જે કહ્યું છે, તે સાધનાનું પ્રથમ સોપાન છે. આ દશાનું અંતિમ સોપાન રૂપ જે પરિણમન છે, ત્યાં આ દશા પણ શાંત થઈ જાય છે અર્થાત પર્યાયો દ્રવ્યમાં શમી જાય છે, તેવી અલૌકિક સ્થિતિ અધ્યાત્મનું અંતર્ગત રહસ્ય છે.
ઉપસંહાર : આત્મસિદ્ધિના આ અંતિમ બિંદુ વિષયનું સમાપન કરી રહ્યા છે અને મોક્ષમાર્ગ જેણે પચાવ્યો હોય તેની સ્થિતિ કેવી શાંતિમય હોય તથા આવા સાધકો મોહના પ્રભાવથી દૂર હોય, તેનામાં જ્ઞાની પુરુષ જેવા લક્ષણો હોય તેવું એક સ્પષ્ટ મંતવ્ય પ્રગટ કરીને સિદ્ધિકારે સત્યનું અવલંબન કરવા માટે પ્રેરણા આપી છે. બાકી સંસારમાં મનુષ્યને બૌદ્ધિક ભ્રાંતિઓ થાય અને ભ્રાંતિ થવાથી મુખ્ય માર્ગથી જીવ ભ્રષ્ટ થાય તેવી ચેતવણી આપી છે. કવિરાજે આત્મસિદ્ધિ મહાગ્રંથનો જે પ્રવાહ ચાલી રહ્યો હતો તેનાથી નિપજતા સુફળનો સાક્ષાત્કાર કરાવ્યો છે અને સાથે સાથે કુફળનો પણ ઈશારો કર્યો છે. આટલો ઉપસંહાર કર્યા પછી પણ સિદ્ધિકારે આગળના વિષયને આગળની ગાથામાં ચાલુ રાખ્યો છે અને પુનઃ જ્ઞાનીની ચેતના અથવા જ્ઞાનીની દ્રષ્ટિ સંસાર પ્રત્યે કેવી હોય તેના ઉપર પ્રકાશ નાંખ્યો છે, તો હવે આપણે આગળની ગાથાનું અનુસંધાન કરીએ.
