Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
વ્યકિત અને સમષ્ટિનો આત્મા, જ્ઞાની રૂપે એક સમાન છે, માટે જે કૂડકપટથી જ્ઞાનની સાથે ઠગાઈ કરે છે, તે પોતાના આત્માની સાથે જ ઠગાઈ કરે છે. મનમાં મોહભાવ રાખીને મુખથી અન્યથા કથન કરે છે, ત્યારે પ્રથમ તે સ્વયં ઠગાય છે. જ્ઞાનીનો દ્રોહ થાય કે ન થાય પરંતુ તે સ્વયં આત્મારૂપ જ્ઞાનીનો દ્રોહ તો જરૂર કરે છે કારણ કે તે સ્વયં પોતાના આંતર મોહનો સાક્ષી છે અને વિપરીત કથન કરીને તેમાં જો રસ મૂકે તો વધારે બંધાય છે, તીવ્ર અશુભ કર્મબંધનો ભોગ બને છે. આવી સ્થિતિમાં તેને પામર નહીં તો શું કહેવાય? ખરેખર વીર પુરુષ ઈમાનદાર હોય છે. આવા સત્યનિષ્ઠ વ્યકિતના મનવચન-કાયાના યોગની પ્રવૃત્તિ એકરૂપ અને સરળ હોય છે. ત્યાં વક્રતાનો અભાવ હોય છે. પામર જીવ મોહદ્રષ્ટિથી પુનઃ કપટ રૂપ મોહનો આશ્રય કરે છે. શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે કે મહાત્ નાસ્તે મોટું | મોહ મોહને જ જન્મ આપે છે. જેમ બકરી બકરીને જ પેદા કરે છે. આંબો આમ્રફળને જ પેદા કરે છે. ઉપાદાન કારણ પ્રાયઃ સદ્નશ કાર્યને જન્મ આપે છે. તે ન્યાયે આંતરમોહ પણ બાહામોહને જન્મ આપીને દ્રોહ કરે છે અર્થાત્ અન્યાયપૂર્ણ વ્યવહાર કરે છે. કદાચ આવો વ્યકિત પોતાને બહાર કે બુદ્ધિમાન સમજતો હોય પરંતુ જ્ઞાની પુરુષ કે આપણા સિદ્ધિકારની દૃષ્ટિમાં બુદ્ધિનો અભાવ હોવાથી તે જીવ જ્ઞાનની દ્રષ્ટિએ પામર છે. બુદ્ધિ અને શ્રુતજ્ઞાનની પર્યાય તે જીવની બહુમૂલ્ય સંપત્તિ છે. જેમ વ્યવહારમાં ધન વગરનો માણસ ભિખારી ગણાય છે, તેમ અધ્યાત્મ ક્ષેત્રમાં મોહથી પ્રેરાયેલો જ્ઞાનહીન વ્યકિત પામર ગણાય છે. ધન રહિત થવાથી એટલું નુકશાન નથી, જેટલું જ્ઞાનહીન બનવાથી નુકશાન છે. સિદ્ધિકારે આવા જીવોને પામર કહીને તેને જાગૃત કરવા માટે તીવ્ર કરૂણામય આક્રોશ કર્યો છે.
આવા જીવને પામર કહેવામાં સિદ્ધિકારના બે ઉદ્દેશ છે. પામર જીવ ચેતે કે ન ચેતે, ચેતે તો સારું પરંતુ પામર જીવ ન ચેતે તો પણ તેના સંસર્ગ આવનાર જીવો ચેતી જાય અને આ પામરની મિથ્યાવાણીનો ભોગ ન બને, તે મહત્ત્વપૂર્ણ છે. ગાથા બંને રીતે ઉપકારની વૃષ્ટિ કરી રહી છે અને જે ચેતેલા છે તેમને પણ ચેતનામાં સ્થિર રહેવા માટે આ ગાથા પ્રેરણા આપે છે કારણ કે ક્ષયોપશમભાવી જીવ ગમે ત્યારે ડગ શકે છે. ઉપશાંત થયેલી પ્રકૃતિઓ વધારે ઉત્તમ ક્ષયોપશમ ન થાય, તો ઉદયમાન પ્રવાહમાં ઢળી પડે છે, તે નિમ્નતર ક્ષયોપશમનો સ્પર્શ કરી મિથ્યાત્વ તરફ પણ વળી જાય છે, માટે સિદ્ધિકાર આવા મધ્યસ્થ સરલભાવી જીવોને પણ ચેતના આપીને પામરદશાને જાણી લેવાનું અમૃતવચન ઉચ્ચારે છે. હકીકતમાં કૃપાળુ ગુરુદેવ જેવા કરૂણાપુરુષને કઠોરતા સ્પર્શ કરતી નથી પરંતુ તેઓ માતૃભાવે અને કરુણાર્દ્રષ્ટિએ કઠોર શબ્દનો પ્રયોગ કરીને એક રીતે જીવને પંકમાંથી (કાદવ) ઉગારી કિનારા પર લાવવાનો પ્રયાસ કરે છે. જેમાં ઉત્તમ વૈદ્ય રોગ મુકિત માટે લાંઘન ઈત્યાદિ કઠોર નિયમનો ઉપદેશ આપે છે, તે રીતે આ અધ્યાત્મયોગી કવિરાજ કઠોર વચનરૂપી ઔષધિથી જીવને આંતરમોહ રૂપી વ્યાધિથી મુકત કરે છે. અહીં આપણે એક ચતુર્ભગી તપાસીએ. (૧) કરુણા છે અને મૃદુભાવ છે. (ર) કરુણા છે પણ મૃદુભાવ નથી. (૩) કરુણા નથી અને મૃદુભાવ છે. (૪) કરુણા પણ નથી અને મૃદુભાવ પણ નથી. પ્રથમ ભંગ તે જ્ઞાનીઓની સહજ ચર્ચા છે. બીજો ભંગ તે ગુરુપદ રૂપે કર્તવ્ય બજાવે છે.
હા
(૩૭૬),
