Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
મૂર્ખ શસ્ત્રધારી અયોગ્ય રીતે શસ્ત્રનો ઉપયોગ કરે છે. તે રીતે જીવના ત્રણે યોગ સાધનરૂપ છે અને આંતરજ્ઞાની તે આ યોગનો સ્વામી છે. તે પોતાના સમ્યગુ કે મિથ્યાભાવ પ્રમાણે યોગનો શુભાશુભ પ્રયોગ કરે છે. ગાથામાં આ વાત સ્પષ્ટ કરી છે કે અંતરનો મોહ અધ્યવસાય છે, તે આત્માના પરિણામ છે અને મુખનું કથન તે યોગની પ્રવૃત્તિ છે. મોહથી પ્રભાવિત વ્યકિત યોગનો અયોગ્ય ઉપયોગ કરે છે. હકીકતમાં પણ યોગ શબ્દ યોગ્યભાવનો જ વાચક છે.
પામર પ્રાણી - આગળ ચાલીને સિદ્ધિકાર “તે પામર પ્રાણી' તેમ કહીને આવા મનુષ્યને તિર્યંચ જેવો ગણે છે. પ્રાણી શબ્દ પવાચક છે. મનુષ્ય પણ પ્રાણધારક હોવાથી પ્રાણી છે પરંતુ જ્ઞાનના અભાવમાં આ પ્રાણધારક જીવ મનુષ્ય હોવા છતાં પશુની કક્ષામાં મૂકાય છે અને તેને પ્રાણી એટલે એક સાધારણ જીવ જેવો સમજવામાં આવે છે. તેનો દેહ મનુષ્યનો છે પણ તે બધા પ્રાણી જેવો એક સામાન્ય પ્રાણી માત્ર છે. તેમાં કોઈ વિશેષતા નથી. ગાથામાં તે પામર પ્રાણી’ એમ કહી મિથ્યાવાતો ફેલાવનાર વ્યકિતને અને સમાજને જાગૃત કરવા માટે કઠોર પ્રહાર કરવામાં આવ્યો છે. આવા જીવને પામર પણ કહ્યો છે અને પ્રાણી પણ કહ્યો છે. આ બે શબ્દો દ્વારા તેની લાંછના કરવામાં આવી છે. એક રીતે આ પામર જીવ હકીકતમાં પ્રાણી હોવા છતાં પ્રાણનો સાચો પ્રયોગ કરી રહ્યો નથી. જો પ્રાણનો સાચો પ્રયોગ થાય, તો પ્રાણી પણ દેવ બની જાય છે. પ્રાણધારણ કરવા, તે આયુષ્યકર્મનો પ્રભાવ છે અને પામરતા તે મોહનીયનો પ્રભાવ છે. આયુષ્યકર્મ અને તેનાથી મળતો ઉત્તમ જન્મ ત્યારે જ સાર્થક થાય છે, જો જન્મ સાથે પામરતા ન હોય. પામરતાના કારણે જીવન પણ કલંકિત બને છે અને પ્રાણ પણ અશુભ બની જાય છે. સહજ ભાવે બોલાયેલા આ બંને શબ્દો તત્ત્વતઃ ઊંડાઈથી વિચારતાં ઘણો વિલક્ષણ બોધ પ્રદાન કરે છે. જ્ઞાની પુરુષોની વાણી ગૂઢભાવોનું આખ્યાન કરતી હોય છે. આ રીતે ગાથાનો “પ્રાણી” શબ્દ પણ પામરતા કે પામર ભાવને પામે, તો મનુષ્ય હોવા છતાં મનુષ્યની પ્રતીતિ કરાવતાં એક પ્રાણીમાત્ર અર્થાત્ એક જંતુ જેવી પ્રતીતિ કરાવે છે. આ આખું ઉદ્ઘોધન કારૂણ્યભાવોથી ભરેલું છે. આત્મસિદ્ધિના પ્રારંભની ગાથામાં કહ્યું હતુ કે “કરૂણા ઉપજે જોઈ તેનો સરવાળો આ ગાથામાં છે. પામર પ્રાણી માત્ર જ્ઞાનીનો દ્રોહ કરે છે. હકીકતમાં તે કશું કરી શકતો નથી. સિદ્ધાંતની સત્યતાને ફેરવી શકતો નથી. માત્ર એટલે તે કેવળ વ્યર્થ ચેષ્ટા કરે છે, નિરર્થક પ્રલાપ કરે છે. જેમ કોઈ વ્યકિત ખાલી હાંડાને માથે લઈને એવી રીતે ચાલે કે બોલે કે હાંડો ભરેલો છે, તો ત્યાં તે માત્ર દેખાવ કરે છે, વ્યર્થ ભાવો બતાવે છે, નાટકીય પ્રવૃત્તિ કરે છે. હકીકતમાં ઘડામાં પાણી નથી, તે માત્ર તેનો ઢોંગ છે. ગાથામાં પણ “માત્ર' શબ્દનો પ્રયોગ છે. તેનો અર્થ એ છે કે જ્ઞાનીને દ્રોહ સાથે કોઈ સંબંધ નથી. જ્ઞાની પુરુષ તો નિરાળા છે પરંતુ આ મિથ્યાવાદી વ્યર્થ દ્રોહ કરી જ્ઞાનીની અશાતનાથી માત્ર કર્મ બાંધે છે. આ રીતે વ્યર્થ ચેષ્ટાનો પણ ભાવ બતાવીને સિદ્ધિકાર સાચા સાધકને ચેતવણી કરે છે.
સમગ્ર ગાથા વ્યકિતના અંતરાત્મામાં અને સમાજમાં જે મિથ્યાભાવો પ્રવર્તમાન છે, તે ભાવો વ્યર્થ કષ્ટદાયક છે, તે વ્યકિતના કે સમાજના ઉપકારી નથી. તેનો નિરોધ કરવો, તે પણ પરમ આવશ્યક છે, તેવી આંતરિક અભિવ્યકિત કરે છે. પ્રત્યેક ગાથામાં આધ્યાત્મિકભાવો ભરેલા છે,
