Atmsiddhi Mahabhashya Part 03

Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda

Page 420

જ છે.
સત્યના વિપક્ષમાં અસત્ય બે પ્રકારનું છે. (૧) માણસ જાણી બુઝીને સત્ય સમજવા છતાં અસત્યનો વ્યવહાર કરે અને કપટ કરે, જાણે છે છતાં ખોટું બોલે છે આવો અસત્ય વાણીનો પ્રયોગ કરે કે કોઈ જાણી બુઝીને અસત્ય ચેષ્ટા કરે, ત્યાં સત્યનું ખંડન થાય છે. (૨) બીજું અસત્ય એવું છે કે વ્યક્તિ પોતે સત્યથી અજાણ છે. સિદ્ધાંતનું કે કોઈ હકીકતનું તેને જ્ઞાન નથી પરંતુ તે સ્વયં સત્ય સમજ્યો છે એમ માનીને અજાણપણે અસત્ય પીરસે છે, તે બીજા પ્રકારનું અસત્ય છે. પ્રથમ પ્રકારનું અસત્ય સંકલ્પિત છે, જ્યારે બીજા પ્રકારનું અસત્ય તે સૈદ્ધાંતિક અસત્ય છે. પ્રથમ પ્રકારના અસત્યમાં અસત્યનો વ્યવહાર અને છળ-કપટ અસ્તિત્વ ધરાવે છે, જ્યારે બીજા પ્રકારના અસત્યમાં અજ્ઞાન અને મિથ્યાત્ત્વનો પ્રમુખ હાથ છે. પ્રથમ પ્રકારનું અસત્ય વ્યક્તિગત છે, જ્યારે બીજા પ્રકારનું અસત્ય ઘણું જ વ્યાપક અસત્ય છે. શાસ્ત્રકારોએ પ્રથમ પ્રકારના અસત્યની અશુભભાવમાં ગણના કરી છે અને તેને ત્રિયોગી વક્રભાવ ગણીને અશુભ કર્મોનું કારણ માન્યું છે. જ્યારે બીજા પ્રકારનું અસત્ય તે મિથ્યાત્ત્વ છે. મિથ્યાત્વનો પરિહાર થયા પછી અજ્ઞાનદશાથી પણ અસત્યનો વ્યવહાર થાય છે. આમ અસત્ય તે બંને રીતે અકલ્યાણનું કારણ છે. મુમુક્ષુ જીવ આત્મજ્ઞાનને પ્રાપ્ત થવાથી તેણે સૈદ્ધાંતિક અસત્યનું વમન કર્યું છે. તેણે ખોટા સિદ્ધાંતો અને મિથ્યાભાવોથી મુક્ત થઈ શાશ્વત સુમાર્ગ ધારણ કર્યો છે, તેથી મુમુક્ષુ જીવ દેવ-ગુરુ અને શાસ્ત્રને અનુકૂળ હોવાથી અને સદ્ગુરુનું શરણું મળવાથી સૈદ્ધાંતિક સત્યને વરી ચૂક્યો છે. એટલે ત્યાં બીજા પ્રકારના અસત્યનો અવકાશ નથી.
એ જ રીતે મુમુક્ષને ધાર્મિક ઉપાસના અને આત્મકલ્યાણની એક માત્ર સાધના હોવાથી હવે તેને છળકપટ કરવાનું પણ પ્રયોજન નથી. મુમુક્ષુ અશુભ વ્યવહારને સ્પર્શ કરતો નથી, કોઈને પણ અશાતા ન થાય તેવી નમ્રીભૂત ભાવના હોવાથી તે કલ્યાણમય સાચો વ્યવહાર કરે છે, તેથી શાસ્ત્રકાર કહે છે કે મુમુક્ષુના ઘટમાં સત્યનો પ્રકાશ છે. તેણે બંને પ્રકારનું સત્ય સિદ્ધ કર્યું છે. તે સંકલ્પથી પણ ખોટો વ્યવહાર કરતો નથી અને સૈદ્ધાંતિક સત્યને વરેલો છે, તેથી તેમાં મિથ્યાભાવ રહેતો નથી.
સત્ય શું છે? તે સમજવા જેવું છે. પ્રકૃતિ જગતમાં કણકણમાં સત્ય ભરેલું છે. “સર્વન સત્યે પ્રતિષ્ઠિતમ્ ” અર્થાતુ સમગ્ર વિશ્વ સત્યના આધારે પ્રતિષ્ઠિત છે. કોઈપણ દ્રવ્ય પોતાના ગુણધર્મમાં અસત્ય વ્યવહાર કરતું નથી. દ્રવ્યમાં નિશ્ચિત સૈદ્ધાંતિક પરિણામ પ્રગટ થતું હોય છે. દ્રવ્યનો નાશ થાય પરંતુ સિદ્ધાંત અખંડ રહે છે. અંગ્રેજીમાં પણ કહ્યું છે કે 'Nature Never Be Mistke', પ્રકૃતિ ક્યારેય ભૂલ કરતી નથી. ત્રણ ને બે પાંચનો સિદ્ધાંત બરાબર જળવાઈ રહે છે. ગણિતની સંરચના સોળ આના સાચી છે. બધા દ્રવ્યો કે સમગ્ર વિશ્વ કોઈ સત્ય સિદ્ધાંતને અનુસાર ગતિ કરી રહ્યા છે. કર્મના કે મુક્તિના બધા સિદ્ધાંતો સત્યને આશ્રિત છે. સત્ય એ સાર્વભૌમ તત્ત્વ છે. શંકરાચાર્યજીએ પણ કહ્યું છે કે, “વિમ્ તાવત સત્યમ્ ?' આ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં કહે છે કે,
નાવ્યવિારિત્વમ્ સત્યમ્ ' અર્થાત્ જે પરિણામની સાથે દગો કરતો નથી તે સત્ય છે. ઈશ્વર પણ સત્યનું અવલંબન કરીને જ ઐશ્વર્યના સ્વામી બને છે. પરમ સત્ય તે જગતનું નવનીત છે.
, માં માતાનો પ્રકાર રોજ લોકો
૩૮૯