Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ક્રોધ પ્રત્યે તો વર્તે ક્રોધ સ્વભાવતા..' અહીં પણ ક્રોધ પર ક્રોધ કરી, બંને ક્રોધને વિદાય કરવાના છે. ત્યારે જ અક્રોધ અવસ્થા અર્થાત્ ક્ષમાનો જન્મ થાય છે.
ક્ષમા સ્વાભાવિક ગુણ હોવા છતાં તેમજ તેમાં ક્રોધની ઉપશાંતિ હોવા છતાં વીર્યાતરાયકર્મનો ક્ષયોપશમ ન હોય, તો આ ઉપશાંતિ કે આ સ્વભાવને જાળવી શકાતો નથી, ક્રોધની ઉપશાંતિ ટકી શકતી નથી અને જીવાત્મા ક્ષમાનો આશ્રય કરી શકતો નથી. જીવનું દ્રઢ મનોબળ, વીર્યંતરાયનો ક્ષયોપશમ તથા અભય અવસ્થા ક્ષમા રૂપે પ્રગટ થાય છે. ક્ષમા ન હોય, તો કરેલી કરણી પણ માટીમાં મળી જાય છે, ઉભૂત થયેલા ચારિત્રના ગુણો પણ ભસ્મ થઈ જાય છે. ક્ષમા એ ચારિત્રનું કવચ છે. જેમ યૌદ્ધાને ઢાલ અને તલવાર, બંનેની જરૂર છે, તેમ મુમુક્ષુને સમતા રૂપી તલવાર સાથે ક્ષમા રૂપી ઢાલની જરૂર છે. આ બંને ગુણમાં એક મારક છે અને એક રક્ષક છે. યુદ્ધમાં પણ મારક શકિતની સાથે રક્ષકશકિત પણ જરૂરી છે. જો રક્ષકશકિત ન હોય, તો સંપત્તિનો વિનાશ થતાં વાર લાગતી નથી. ઉત્તમ પદાર્થના ઉત્તમ ગુણો ત્યારે જ માણી શકાય, જ્યારે તે બધા દ્રવ્યો સુરક્ષિત હોય. ક્ષમા એ ગુણોની રક્ષાપંકિત છે. જેમ પાણીથી અગ્નિ ઓલવાય જાય છે, તેમ ક્ષમા રૂપી પાણીથી ક્રોધાગ્નિ શાંત થઈ જાય છે, માટે અહીં સિદ્ધિકારે મુમુક્ષુના અંતરઘટમાં ક્ષમાની ઉપસ્થિતિને પરમ આવશ્યક માની છે. અંતરઘટમાં જો ક્રોધ હોય, તો બાકીના ગુણો પણ દુર્ગુણ બની જાય છે. જે વાસણમાં મેલ ન હોય, તેમાં જ ઘી જેવા ઉત્તમ પદાર્થો સુગંધિત અને સુંદર રહી શકે છે. તે જ રીતે અંતરઘટમાં ક્રોધ ન હોય અને ક્ષમારૂપી સ્વચ્છતા હોય, તો જ બાકીના ચારિત્રાત્મક કે જ્ઞાનાત્મક બધા ગુણો નિર્મળ રહીને સુફળ પ્રદાન કરે છે. ક્ષમાનું મૂળ વ્યકિતનું સામર્થ્ય છે. એટલા માટે જ “ક વરિએ ભૂષણમ' કહ્યું છે. જે વીર હોય તે જ મહાવીર થઈ શકે છે, તેથી જ સિદ્ધિકારે મુમુક્ષુના ગુણોમાં તેની ગણના કરી છે. મુમુક્ષુ જ્યારે મોક્ષમાર્ગનું આવલંબન કરે છે, ત્યારે સમ્યગુદૃષ્ટિ થવાથી કષાયોની પ્રબળતા સ્વતઃ ધીમી પડે છે અને એ જ રીતે બીજા ઘાતી કર્મો મંદ થવાથી જીવના મૂળભૂત ગુણો સ્વતઃ પ્રગટ થવા લાગે છે, તેથી શાસ્ત્રકારે અહીં કહ્યું છે કે “ક્ષમાં રમે મુમુક્ષુ ઘટમાંહી' અર્થાત્ મુમુક્ષનો એ સહજ ગુણ પ્રગટ થવો જોઈએ. મુકિતમાર્ગનો યાત્રી વૈર-ઝેરના વિભાવોમાં ફસાયા વિના અન્ય જીવોને અરિહંત સ્વરૂપ સમજી પ્રણામ કરે છે અને પોતે પણ કોઈના દોષ દૃષ્ટિગોચર થાય, તો પણ તેને ક્ષમ્ય કરી નિરાળો થઈ જાય છે. જેમ ફૂલનો વિકાસ થતાં સુગંધ સ્વતઃ ફેલાય છે, તે જ રીતે દ્રવ્યની ઉત્તમ પરિણતિ થતાં તેના બીજા ગુણો સ્વાભાવિક ઊંચી પર્યાય પામે છે. ક્ષમા એ પણ સમ્યગદર્શનની સૌરભ છે અને તે મુમુક્ષુના ઘટમાં હોવી સહજ છે.
(૫) સત્યઃ ગાથામાં ફકત સત્ય શબ્દ લખ્યો છે. અહીં સિદ્ધિકારનો ભાવ સત્ય વ્યવહારનો છે અર્થાત્ સાચું વિચારે, સાચુ બોલે અને સાચુ કરે. આમ ત્રિયોગી સત્ય મુમુક્ષુના વ્યવહારમાં પ્રગટ થાય છે. અજ્ઞાન અને છળ-કપટ બે સત્યના વિરોધી તત્ત્વો છે. જ્યાં છળ-કપટ છે, ત્યાં અસત્ય વ્યવહાર થાય છે. નિષ્કપટ અને સરળ વ્યકિત જ સત્યનો વ્યવહાર કરી શકે છે. મુમુક્ષ તો સરળ અને નિષ્કપટ જ હોય છે. જેમ દીવો પ્રગટ થાય, ત્યાં પ્રકાશ થવાનો જ છે, તેમ મુક્તિની ભાવના આવી અને મુમુક્ષારૂપી દીવો પ્રગટ થયો, ત્યાં સત્યનો પ્રકાશ સહજ રીતે થવાનો
