Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
તે દબાયેલી હતી અર્થાત્ કર્મોની પ્રબળતાને કારણે કુંઠિત અવસ્થા હતી પરંતુ જીવ જ્યારે પંચેન્દ્રિય જેવા વિકાસશીલ જન્મમાં આવે છે, ત્યારે વાસનાનો પણ વિકાસ થાય છે. આ એક એવું કેન્દ્ર છે કે જ્યાં જીવ મોહનો વધારો કરી ભવાંતર વધારે છે અથવા સદ્ગુરુ જેવા કોઈ પ્રબળ નિમિત્ત પ્રાપ્ત કરી મોહનો ઘટાડો કરી મોક્ષમાર્ગને સ્વીકારે છે, જ્યારે તેને આવી ઉત્તમ ઘડી મળે, ત્યારે તેણે જે કાંઈ પુણ્ય સંચિત કર્યા છે તેનો પણ સહારો મળે છે.
આ એક એવું સ્થાન છે, ઉત્ક્રાંતિક્રમમાં પ્રાપ્ત થયેલું એક એવું બિંદુ છે, જ્યાંથી બે રસ્તા નીકળે છે. એક સ્વરૂપ સાધના તે સમ્યગુ દ્રષ્ટિનો માર્ગ છે અને બીજો ભોગભાવ તે મિથ્યાવૃષ્ટિનો માર્ગ છે, આમ મોહક્ષય થવાનું પણ પ્રબળ નિમિત્ત સદ્ગુરુનો યોગ અને મુમુક્ષભાવનો વિકાસ છે. માટે ગાથામાં કહ્યું છે કે જે જીવ જ્ઞાનીની દશામાં અથવા જ્ઞાનીના ભાવમાં વર્તે છે, તેને મોહનો ક્ષય હોવાથી નિહશા વર્તે છે. આ પદમાં મોહભાવનો જે ક્ષય લખ્યો છે તે આંશિક ક્ષય છે. મોહનીય કર્મનો પૂર્ણ ક્ષય થાય છે, ત્યારે જીવની વીતરાગી અવસ્થા અને ત્યારપછી તુરંત કેવળજ્ઞાન પ્રગટ થાય છે. જીવ જ્યારે આરાધક બને છે, ત્યારે પણ અનંતાનુબંધી જેવા એક નંબર, બે નંબર, ત્રણ નંબરના કષાય ભાવોનો ક્ષય કરે છે, વિભાવ મંદભાવે વર્તે છે, તેથી અહીં જ્ઞાનીને જે મોહનો ક્ષય થયો છે, તે ગાઢ મોહનો ક્ષય થયો છે તેમ સમજવાનું છે. આવો ગાઢ મોહ જવાથી જ્ઞાની નિમેહ રહે છે. આ બંને ભાવો પરસ્પર સંકલિત છે. મોહનો ક્ષય છે માટે જ્ઞાની છે અને જ્ઞાની છે માટે મોહનો ક્ષય છે. મોહનો ક્ષય થાય અને નિર્મોહદશા આવે, તે જ્ઞાનીનું લક્ષણ છે અને આવી નિર્મોહદશા હોય, ત્યારે તે જ્ઞાની બને છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે જ્ઞાનની દશા અને મોહનો ક્ષય તાદાભ્યભાવે પ્રવર્તમાન છે.
સિદ્ધિકાર જૈન તત્ત્વજ્ઞાનના ઊંડા અભ્યાસી હોવાથી આત્મસિદ્ધિના બધા પદોમાં ગુણસ્થાનનો ઉત્ક્રાંતિક્રમ તેમણે જાળવી રાખ્યો છે. ક્રમશઃ જે–જે ભાવો પ્રવર્તમાન થાય છે તે બધા સિદ્ધાંતોની તેઓશ્રીએ જાળવણી કરી છે અને બંને નય ઉપર દ્રષ્ટિ રાખીને ભાવોનું વિધાન કર્યું છે. ગાથા વાંચતા એવું સમજાય છે કે શ્રીમદ્જી મોટા વિદ્વાન વિશારદ હતા, તેથી તેઓએ ભાવોની સાથે શબ્દોનો અને નામ નિક્ષેપનો પૂરો વ્યવહાર જાળવી રાખ્યો છે. ખરેખર ! આત્મસિદ્ધિ એક તટસ્થ ન્યાયયુકત આધ્યાત્મિક તથા સર્વમાન્ય અને સર્વગ્રાહ્ય ગ્રંથ છે.
મોહનાશની બે પ્રકારની સાધના – સાધક જ્યારે પ્રબળ પુરુષાર્થશીલ હોય, ત્યારે મોહના ઉદયનો સર્વથા નાશ કરે છે, અર્થાતુ મોહનો ક્ષય કરે છે અને પુરુષાર્થમાં મંદતા આવી જાય, ત્યારે મોહનો ઉદયભાવ તત્કાલ પૂરતો શાંત થાય છે અર્થાત મોહ ઉપશાંત થાય છે. સિદ્ધિકારે મોહભાવ ક્ષય હોય' એમ કહીને ક્ષાયિકભાવનો સ્પર્શ કર્યો છે. ચોથા ગુણસ્થાને અનંતાનુબંધી કષાય અને મિથ્યાત્વ મોહનીયનો ક્ષય થાય છે અને જીવ સમ્યગુઠ્ઠષ્ટિ બને છે. જ્યારે જીવ સમ્યગુર્દ્રષ્ટિ બને, ત્યારે તેનું જ્ઞાન પણ સમ્યગુજ્ઞાન બની જાય છે અને સમ્યગુજ્ઞાન હોવાથી તે જીવ જ્ઞાની કહી શકાય છે. તેણે અજ્ઞાનનું નિવારણ કર્યું છે. હવે આગળ ઉપર જે કાંઈ જ્ઞાનનો વિકાસ થશે, તે બધુ જ્ઞાન સમ્યગુજ્ઞાન ગણાશે. આવા જ્ઞાની પુરુષ અંતે અનંતજ્ઞાની બની મોક્ષને વરે છે અને જ્યારે મોહનો ક્ષય ન થાય, ત્યારે ઉપશમભાવે કે ક્ષયોપશભાવે પણ મોહ શાંત થતો
