Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
જ્યારે આત્મસિદ્ધિમાં ઉપદિષ્ટ મોક્ષમાર્ગ હ્રદયંગત થયો હોય અને અધ્યાત્મરસ પીધા પછી અધ્યવસાયોનું શુદ્ધિકરણ થયું હોય, ત્યારે જીવ ઉત્તમ જાગરણનું પાત્ર બને છે. આવું જાગરણ જેને હોય તેને જ મુમુક્ષુ કહી શકાય. આખી ગાથામાં મુમુક્ષુના સાતે આવલંબન અતિ ઉત્તમ વિચારણીય અને આદરણીય છે, જેનું આપણે વિસ્તારથી ચિંતન કરી ગયા છીએ. આવો મુમુક્ષુ જીવ સાંસારિક ભાવોમાં રમણ કરતાં સંસારી જીવોથી છૂટો પડી જાય છે. માટે તેને મુમુક્ષુપદ આપવામાં આવ્યું છે. કવિરાજ કહે છે કે આવું ઉત્તમ જાગરણ મુમુક્ષુના ઘટમાં સદાય સ્થાયીરૂપમાં ટકી રહે છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે કર્મના ઉદયથી કોઈ અંતરાય આવે પણ ખરી અને વ્યવહારી જીવના પુણ્ય–પાપનો ભિન્ન ભિન્ન ઉદય થવાથી સુખ દુઃખની અવસ્થાઓ પણ આવે પરંતુ મુમુક્ષુનું જાગરણ ટકી રહે છે. આવા વૈરાગ્યપૂર્ણ જાગરણથી દુઃખાત્મક સંયોગો કે પુણ્યાત્મક સુખાત્મક સંયોગો કે ભોગાત્મક સંયોગોને તે ઓળંગી જાય છે. ઉદયમાન કર્માની વચ્ચે પણ આ જાગરણ સદાય ટકી રહે છે, તેથી પણ તેને સુજાગરણ અર્થાત્ સુજાગ્ય કહ્યું છે. હવે આવા જીવો માટે સંસાર ભોગ્ય નથી પણ જાગ્ય છે.
આ રીતે આ ગાથાની પૂર્ણાહૂતિ કરી આપણે ગાથાનો આધ્યાત્મિક સંપૂટ નિહાળી કવિરાજના જે ઉત્તમ મંતવ્યો છે તેનો ભાવ માણીએ.
આધ્યાત્મિક સંપૂટ : ગાથામાં જે લક્ષણો બતાવ્યા છે તે મુમુક્ષુની પ્રગટ ભૂમિકા છે પરંતુ આ ભૂમિકા જ્યાંથી પ્રગટ થઈ છે તેવી અદૃશ્ય અને અપ્રગટ ભૂમિકા ગાથાનો મુખ્ય અનિર્દિષ્ટ સંદેશ છે. જેનો નિર્દેશ કર્યા નથી તેવું જે કેન્દ્ર છે, તે આ ગાથાનું સાર તત્ત્વ છે અને એ જ આ ગાથાનો આધ્યાત્મિક સંપૂટ છે. જેમ ગંગા કરતા ગંગોત્રીનું મહત્ત્વ વધારે છે, તેમ મુમુક્ષા કરતા મુકિતનું જાગરણ જે કેન્દ્રમાંથી શરૂ થયું છે, તે કેન્દ્ર વધારે મહત્ત્વપૂર્ણ છે. સૂર્યના કિરણોથી સૂર્યનું અસ્તિત્વ પ્રગટ થાય છે, અન્નની ઉત્પત્તિથી ભૂમિનું મહત્ત્વ સમજાય છે, તે રીતે પ્રગટ થતાં ગુણો કે પર્યાયો જ્યાંથી પ્રગટ થયા છે, તે અધિષ્ઠાન ઘણું જ મહત્ત્વપૂર્ણ છે. સિદ્ધિકારે મુમુક્ષુના સાત આલંબન કહ્યા છે પણ અનંતજ્ઞાનના હિસાબે અનંત કિરણો પણ પ્રકાશિત થઈ શકે છે. આ કિરણોનું કેન્દ્રસ્થાન એવો અનંત શકિતનો સ્વામી અગોચર આત્મા તે વાસ્તવિક આધ્યાત્મિકતત્ત્વ છે. કેવળજ્ઞાન અને કેવળદર્શન જેવા વિરાટ જ્ઞાન ગુણો જેમાંથી પ્રગટ થાય છે તે તત્ત્વ અલૌકિક— અદ્ભુત અને અધ્યાત્મ સાગરનું મોતી છે. આત્મા શબ્દ તેના માટે પર્યાપ્ત નામ નથી. તેને કોઈ એક નામ તો આપવું જ રહ્યું, તેથી ‘આત્મા’ શબ્દ મૂકયો છે પરંતુ હવે જ્યાં આત્મા, અનાત્માના ભેદની કોઈ રેખા નથી એવું અરેખાંકિત અને શબ્દાતીત તત્ત્વ છે, જે મુમુક્ષુ માટે ઉપાસ્ય છે. તે તત્ત્વ કે અધિકરણ આ ગાથાનો અધ્યાત્મસાર છે. મુમુક્ષુના સાત કિરણો બતાવીને કિરણોનો સ્વામી એવો અગોચર મહાપ્રભુ જે કોઈ શકિતવાન છે, તે આ ગાથાનું આધ્યાત્મિક લક્ષ છે... અસ્તુ.
ઉપસંહાર : આત્મસિદ્ધિના ક્રમિક ઉપદેશાત્મક પ્રવાહમાં અને મોક્ષમાર્ગની સ્થાપનામાં સિદ્ધિકારે ક્રમશઃ માર્ગ પછી તે માર્ગને ધારણ કરે તેવા સુપાત્રનો ઉલ્લેખ કર્યા છે અને તેને મુમુક્ષુ કહીને એક વિશેષ પદ આપવામાં આવ્યું છે. મુમુક્ષુના લક્ષણ કેવા હોય ? તેના ઘરમાં શું ભરેલું હોય, તેનું સિદ્વિકારે ઉદ્દઘાટન કર્યું છે કારણ કે મોક્ષમાર્ગ રૂપી રત્ન કે મોતીની માળાને ધારણ
STD
(૩૯૩)
