Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ત્રીજા ભંગમાં કરૂણા રહિતની મૃદુતા સ્વાર્થ અને કપટ રૂપ પ્રવૃત્તિ છે અને ચોથા ભંગમાં બંનેનો અભાવ તે મૂઢ દશા છે.
આ ગાથા સદ્ગુરૂની આજ્ઞાનું સ્વરૂપ પ્રગટ કરનારી, કરૂણાભાવે કઠોર શબ્દથી ગુરુપદનું કર્તવ્ય પ્રગટ કરે તેવી શિક્ષાપ્રદ ગાથા છે. આધ્યાત્મિક દ્રષ્ટિએ પણ ગાથાનું મૂલ્યાંકન ઓછું નથી. કારણ કે જીવ આદિકાળથી આંતરમોહ અને આત્માનો દ્રોહ, આ બે અધ્યવસાય વચ્ચે પીસાઈ રહ્યો છે, તેથી તે ગમે તેવી વાણી બોલે પણ મુકત થઈ શકતો નથી. આંતરમોહ જાય, તો જ્ઞાનીનો દ્રોહ જાય અને જ્ઞાનીનો દ્રોહ જાય, તો આંતર મોહ છૂટે છે. બંને પરસ્પર એક બીજાના પૂરક છે.
ગાથામાં “મુખથી જ્ઞાન કથે” હકીકતમાં તો તે અજ્ઞાનની વાત જ કથે છે. પોતે જ્ઞાની છે અને જે કહે છે તે જ્ઞાનની વાત છે તેમ સ્વયં પોતાના મોઢે કહે છે. માટે અહીં મુખથી એટલે સ્વયં પોતાના મોઢે કહે છે. ગુજરાતીમાં પણ કટાક્ષ વાકય છે કે “મોઢાની વાત કરે છે માટે જ્ઞાન શબ્દ કહ્યો છે અને કથે' કહીને શાસ્ત્રકાર ઈશારો કરે છે કે તે કહેવાને ખાતર કહે છે. બોલવા પૂરતો જ બોલે છે. કચ્યા પછી તેની કથની કરણી એકરૂપ નથી. એકરૂપ ન હોય, ત્યારે જ અજ્ઞાનપૂર્ણ વાત કથની બની જાય છે. કથની એટલે કહેવા પૂરતી, અહીં શાસ્ત્રક્રુષ્ટિએ વિચારવું ઘટે છે કે જીવાત્મા સ્વયં જ્ઞાનનો ભંડાર છે, તો આવી વિપરીત પ્રવૃત્તિ કેવી રીતે ઉદ્ભવે છે? આગળના પદમાં શાસ્ત્રકાર સ્વયં તેનો જવાબ આપે છે. “અંતર છૂટયો ન મોહ” મોહાધીન જીવ મોહના પ્રભાવથી આવી કોરી વાતો કરે છે. મોહમાં પણ મિથ્યામોહ વિપરીત પ્રવૃત્તિનું કારણ બને છે. સામાન્ય મોહ કષાયભાવને ઉત્પન્ન કરે છે, જ્યારે મિથ્યામોહ (મિથ્યાત્વ મોહનીય) દર્શનનો ઘાત કરી સમ્યગુદર્શનને રોકે છે, યથાર્થભાવથી વંચિત કરે છે. વંચના તે મિથ્યામોહ છે અને અનુચિત કરણી, તે ચારિત્રમોહ છે અર્થાતુ સામાન્ય મોહ છે. મિથ્યામોહ દિશા ફેરવી નાંખે છે, માટે માથામાં કહ્યું છે કે “અંતર છૂટયો ન મોહ” તો ત્યાં મિથ્યામોહ લેવાનો છે. સામાન્ય મોહને છૂટતા ઘણો કાળ વ્યતીત થઈ શકે છે, તે દીર્ઘ સાધનાની અપેક્ષા રાખે છે. જ્યારે મિથ્યામોહ ભાવાત્મક પરિવર્તન છે અર્થાત્ સમજનું વિપરીત પરિણમન છે. સત્યનું દર્શન થતાં મિથ્યામોહ લય પામે છે, અહીં સમજવાનું એ છે કે મિથ્યાત્વમોહનીય પણ ગાઢ સ્થિતિવાળું અને મંદ સ્થિતિવાળું હોય છે. મંદસ્થિતિવાળું મોહનીય સહજ ઉચિત્ત નિમિત્ત મળતાં કે કાલનો પરિપાક થતાં લય પામે છે મોક્ષશાસ્ત્રમાં લખ્યું છે કે નધિમાદા | સમ્યગુદર્શન કોઈ નિમિત્તથી કે કાલ પરિપકવ થતાં પ્રાપ્ત થાય છે. મિથ્યાત્વમોહ મંદ સ્થિતિમાં હોય, ત્યારે જ કાળલબ્ધિ કે નિમિત્તનો પ્રભાવ પડે છે અને અંતરમોહ છૂટે છે. અંતરમોહ છૂટવાની વાત તે સાપેક્ષ કથન છે, તે ભૂલવું ન જોઈએ. કર્મની ઉચિત નિર્જરા પછી જ મોહ છૂટવાનો અવસર આવે છે. જ્યાં સુધી મોહ છૂટે નહીં, ત્યાં સુધી જીવ મોક્ષમાર્ગની વિરૂદ્ધ વાતોનું પણ કથન કરે છે. વિચારના દુગ્ધભાવથી વચનમાં દુગ્ધભાવ આવે છે. વિચાર અને વાણી એક સૂત્રમાં બંધાયેલા છે. ખોટા કે મિથ્યા વિચાર વિપરીત વાણીનું કે કપટ ભરેલા શબ્દોનું સર્જન કરે છે. અધ્યવસાયમાં જે અયથાર્થભાવ છે, તે યોગમાં ઊતરી આવે છે. તલવાર એક સાધન છે. તે કયાં ચલાવવી, તે ચલાવનારના જ્ઞાન ઉપર આધાર રાખે છે. તલવાર પોતે જાણતી નથી કે મારે કયાં ચાલવું છે ?
