Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
છે, તે અન્ય બધા દ્રોહ ઊભા કરે છે. સિદ્ધિકારે ફકત “જ્ઞાનીનો દ્રોહ' શબ્દ દ્વારા ઈશારો કર્યો છે પરંતુ તે જીવ દ્રોહ અને દોષનું અધિકરણ હોવાથી સમગ્ર દ્રોહનું જ કામ કરે છે. તે સ્વયં આત્મહનન કરવાથી અને પોતાનું જ નુકશાન કરવાથી પામર છે.
પામરની વ્યાખ્યા – ભૌતિક રીતે વિકલાંક જીવોને પામર કહે છે, જ્યારે આધ્યાત્મિકક્ષેત્રમાં અર્થહીન, અતત્ત્વગ્રાહી જીવોને પામર કહ્યા છે. કદાચ તે રાજા હોય તો પણ શું? જો તે સ્વ-સ્વરૂપથી અજાણ કે અજ્ઞાત હોય અને આત્મઘાતી પ્રવૃત્તિ કરે, તો તે પણ પામરની શ્રેણીમાં જ આવે છે.
ગાથામાં “મુખથી જ્ઞાન કથે' શબ્દ છે પરંતુ હકીકતમાં તે મુખથી અજ્ઞાન કથે છે કારણ કે પામર જીવ જ્ઞાનનું કથન કરી શકતો નથી, તે અજ્ઞાન ભરેલી વાતો જ કહે છે પરંતુ સિદ્વિકારે ગાથામાં ભારે કટાક્ષ કર્યો છે. પામર જીવ પોતે અજ્ઞાનને જ્ઞાન સમજીને વિપરીત વાતોને જ્ઞાનભાવે પ્રરૂપે છે, માટે “મુખથી જ્ઞાન કથે” તે પદનો અર્થ આ પ્રમાણે છે – ભૂલથી તેના મુખમાંથી જ્ઞાનાત્મક વાતો નીકળતી હોય, તેનું કથન માત્ર કરતાં હોય પરંતુ તેનું લક્ષ કાંઈક અલગ છે, તેથી આ જ્ઞાન માત્ર કથનાત્મક છે, વદનારને પચેલું જ્ઞાન નથી. તે મુખથી બોલે છે પણ અંદરની રમત જુદી છે. તે ફકત મુખથી જ બોલે છે. અહીં મુખનો અર્થ ફકત મુખ નથી પરંતુ કાયયોગ અને વચનયોગની બંને પ્રવૃત્તિ, આ વિદ્રોહીનું મુખ બન્યું છે. મુખનો અર્થ સાધન છે. તેને જે યૌગિક સાધન મળ્યું છે, તેનો ફકત કથન પૂરતો જ ઉપયોગ કરે છે, તેના મનમાં યોગવકતા રહેલી છે. પૂર્વની ગાથામાં જે વક્રયોગનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો, તેનું જ આ ગાથામાં પુનઃ સ્પષ્ટીકરણ કર્યું છે.
એક સ્પષ્ટીકરણ – ગાથામાં જે દ્રોહાત્મક આરોપ મૂકવામાં આવ્યો છે, તે પ્રવર્તમાન અંધશ્રદ્ધા જેવી પ્રવૃત્તિ અથવા ધર્મના ક્ષેત્રમાં પ્રવિષ્ટ દ્રષાત્મક પ્રણાલી છે, તેના આધારે આવું અયોગ્ય કથન છે અને કથન કરનારને પણ સિદ્ધિકારે પામર કહીને તેની દુરાવસ્થાનું વ્યાન કર્યું છે. અહીં સ્પષ્ટ કરવાની જરૂર છે કે આ પ્રવૃત્તિ સંકલ્પ અને ઈચ્છાપૂર્વક પણ થઈ શકે છે અને કથન કરનાર નિર્દોષ હોય, તો ક્યારેક પરંપરાના આધારે તે રૂઢિગત પ્રવાદ કરે છે. તેમાં વિશેષકારણનો અભાવ છે. સામાન્ય કારણમાં કથન કરનારનું બૌદ્ધિક દૌર્બલ્ય હોય છે અને વિચારશક્તિનો પણ અભાવ હોય છે. તેની પાછળ કોઈ સંકલ્પશકિત હોતી નથી, તેથી તે હકીકતમાં જ્ઞાનીના દ્રોહનું ભાજન બનતો નથી. સંકલ્પપૂર્વક જે પ્રવૃત્તિ કરે છે અને મોહથી કપટનો આશ્રય લે છે, તે સાચા અર્થમાં જ્ઞાનીનો દ્રોહી છે.
“જ્ઞાનીનો દ્રોહ' શબ્દ પ્રયોગ ઉપદેશાત્મક છે. હકીકતમાં તે આત્મદ્રોહી છે. જે જ્ઞાનીનો દ્રોહ કરે છે, તે આત્માનો દ્રોહ કરે છે અને જે આત્મદ્રોહી છે, તે જ્ઞાનીના દ્રોહી હોય છે. દ્રવ્યથી બહારમાં સદગુરુ વગેરે જ્ઞાની છે, જ્યારે ભાવથી આત્મા સ્વયં જ્ઞાની છે. સદ્દગુરુનો આત્મા અને સ્વયં જ્ઞાની આત્મા બંને પૂજનીય અને વંદનીય છે. બંનેનું એક જ સ્વરૂપ છે. કલ્પનાથી કે વિશેષ નયની અપેક્ષાએ તેના ભેદ કરવામાં આવે છે. વસ્તુતઃ સમગ્ર આત્મતત્ત્વ અથવા અનંત જ્ઞાની આત્માઓનું એક સ્વરૂપ છે. નદીનું પાણી અને સમુદ્રનું પાણી, પાણી સ્વરૂપે એક છે, તે રીતે
છે.(૩૭૫)...
