Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
નિમિત્તને છોડવામાં મુખ્યત્વે પ્રમાદ અને મોહ જ કારણ હોય છે પરંતુ બુદ્ધિજીવી જીવ વાસ્તવિક દોષને ન પકડતા ઉપાદાનનું અવલંબન કરે છે અને ઉપાદાન જ પ્રધાન છે એમ કહીને સત્ નિમિત્તનો ત્યાગ કરી પ્રમાદ અવસ્થામાં મૂકાય છે. એક તો પ્રમાદ અવસ્થા કે મોહદશા તે વિકારીભાવ રૂપ દોષ હતો જ તેમાં વળી ઉપાદાનનું આલંબન લઈ બૌદ્ધિક છેતરપિંડીથી તે પોતાનો બચાવ કરી વ્યવહારિક ઉપાસનાનો ત્યાગ કરી બેવડું કર્મબંધન કરે છે.
૧) ઉપાદાનની પરિણતિ અને નિમિત્તનો સમાદર આ સાધનાની ઉત્તમ અવસ્થા છે. ૨) ઉપાદાનની પરિણતિ નથી છતાં પણ ઉપાદાનને મહત્ત્વ આપી નિમિત્તની ઉપાસના છોડે છે, તે જીવની માઠી અવસ્થા છે. ૩) સનિમિત્તને સમજે છે પરંતુ મોહાદિકારણે આચરણ કરી શકતો નથી, તે મધ્યમ અવસ્થા છે. તેમાંથી છૂટવાનો અવકાશ છે પરંતુ ૪) ઉપાદાન શુદ્ધ નથી અને નિમિત્તનું અવલંબન નથી, તેવી મૂઢ દશા ભવભ્રમણને વધારે છે. અહીં શાસ્ત્રકારે ભારપૂર્વક જેનો નિષેધ કર્યો છે તે આ પ્રમાણે છે, ઉપાદાનનો મિથ્યા આશ્રય કરી સત્ નિમિત્તનો ત્યાગ કરી ઉપાસનાથી વંચિત રહેવું.
“ઉપાદાનનું નામ લઈ– આ શબ્દોનું તાત્પર્ય એ છે કે હકીકતમાં ઉપાદાનની શુદ્ધ પરિણતિ થઈ નથી અને એ જ રીતે સાધકને અથવા ઉપાદાનવાદીને ઉપાદાન શું છે, તેના સ્વરૂપની સાચી સમજ પણ નથી. ફકત ઉપાદાનનું નામ જ જાણે છે અને નામનો જ આશ્રય કરે છે. કેમ જાણે ઉપાદાનના નામમાં જ ઉપાદાન આવી જતું હોય? તેમ નામને જ ઉપાદાન સમજે છે. આ રીતે નામનો આશ્રય કરીને હવે બીજું કશું કરવા જેવું નથી, બીજા કોઈ ઉત્તમ નિમિત્તોનું અવલંબન લેવાની જરૂર નથી. આ જાતની તર્કહીન વ્યાખ્યા કરી જીવાત્મા બુદ્ધિના પ્રપંચથી તેમાં જ ફસાય છે. જેમ કોઈ વ્યકિત માર્ગમાં પડેલી માટી ઉપર પાણી નાંખીને કાદવ ભરેલા રસ્તા ઉપર ચાલવા કોશિષ કરે, તો પોતે જ ઉત્પન્ન કરેલા કાદવમાં પોતે જ ફસાય છે. ત્યાં પોતાના કર્મનો દોષ છે. જ્યારે ઉપાદાનના પ્રકરણમાં બુદ્ધિનો દોષ છે. ઉપાદાનવાદી કુતર્કથી બુદ્ધિમાં પ્રપંચ ઊભો કરે છે અને તે પ્રપંચમાં તે સ્વયં અટવાય જાય છે અર્થાત્ તે ભ્રાંતિમાં સપડાય છે. મિથ્યાભ્રમને શ્રાંતિ કહે છે અને જેને ભ્રાંતિ થાય તે સ્વયં મિથ્યાકર્મના ઉદયથી ભ્રાંત બની જાય છે. તેને સદગુરુનો કે કોઈ સારા નિમિત્તનો આશ્રય નથી કે તે ભ્રાંતિથી બચી શકે. ભ્રાંતિ તે શંકાનું રૂપ નથી પણ મિથ્યા નિર્ણયનું રૂપ છે. દોરીમાં નાંખેલી ગાંઠ દોરીને જ વક્ર બનાવે છે, કુરૂપ બનાવે છે, દોરીની સરળતા ચાલી જાય છે, તેમ બુદ્ધિમાં પડેલી ભ્રાંતિની ગાંઠ બુદ્ધિને કુરૂપ કરે છે, અતત્ત્વગ્રાહિણી બનાવે છે, માટે અહીં શાસ્ત્રકારે ફકત નામવાદીને ભ્રાંતિ રોગથી ગ્રસિત માન્યા છે. ગાથાના પ્રથમ પદમાં “ઉપાદાનનું નામ' એવા બે શબ્દ છે. જેમ કોઈ વ્યકિત કસ્તુરીને જાણતો નથી ફકત કસ્તુરીનું નામ જાણે છે અને કસ્તુરીનું નામ લઈ ઔષધિ કરવા માંગે, તો તે મિથ્યા ચેષ્ટા કરે છે. તે જ રીતે ઉપાદાનને જાણતો નથી અને તેનું નામ લઈને ઉપાદાનની વાત કરે છે તો ત્યાં ઉપાદાનની પરિણતિ પણ નથી અને વાસ્તવિક નામનો પણ અભાવ છે. નામ ત્યારે જ સાર્થક ગણાય, જ્યારે નામ સાથે દ્રવ્યનો યોગ હોય. બાલ્ટી અને રસ્સી અગલ અલગ હોય તો કૂવામાંથી પાણી કાઢી શકાય નહીં. તેમ દ્રવ્ય અને દ્રવ્યનું નામ, બંનેનું જ્ઞાન સાથે જોડાય ત્યારે
