Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
છે કારણ કે દેહ છે ત્યાં સુધી નૈમિત્તિક ક્રિયા અટકી શકતી નથી, માટે સિદ્ધિકારે બહુ જ ગણતરીપૂર્વક વૈજ્ઞાનિક દ્રુષ્ટિથી, તર્કયુકત ન્યાયવાણી ઉચ્ચારી છે. જીવ સનિમિત્તનો પૂજ્યતાપૂર્વક સ્વીકાર કરે, તો જીવ નમ્રીભૂત થાય, નમ્ર રહે, વિનયશીલ બને, સારા નિમિત્તોનો આદર કરે, સદ્ગુરુની આજ્ઞાનું પાલન કરે અને સવ્યવહારને જાળવી રાખે, તેવું જે કડિબદ્ધ સળંગ સૂત્ર છે, તે દ્રષ્ટિગોચર કરાવ્યું છે. વ્યકિત જો તેનો લોપ કરે, તો અહંકારી બને, અનપ્રીભૂત અને અવિનયશીલ થાય, અશુભ નિમિત્તનો પાત્ર બને અને પરિણામે અસત્ કે અનૈતિક વ્યવહાર થાય. આમ સળંગ સૂત્રનો નાશ થવાથી પરિણામે સામાજિક અને આધ્યાત્મિક બંને ક્ષેત્રમાં કલ્યાણમય ભાવનાનો લય થાય. તેનાથી સામાજિક જીવન તથા આધ્યાત્મિક સાધના, બંનેને નુકશાન પહોંચે. આ દૃષ્ટિએ વિચારતાં સમજાય છે કે કૃપાળુ ગુરુદેવની વાણી સહજ મોતીની વૃષ્ટિ તરીકે ખરી પડી છે અને ગાથા ઘણી જ મહત્ત્વપૂર્ણ બની છે. સાચા નિમિત્તોનો આદર એ જ સમાજ-ઉત્થાનનું મુખ્ય પગલું છે. ખોટા નિમિત્તોનો આદર થવાથી સમાજનું પતન થાય છે. તે વાત આ ગાથામાં અંતનિહિત છે.
પામે નહિ સિદ્ધત્વને – જે વ્યકિત ઉપાદાનની વાગુજાળમાં કે બુદ્ધિજાળમાં અટકયો છે તેનું આધ્યાત્મિક દૃષ્ટિએ શું કુપરિણામ આવે છે અને જીવને કેવો ગેરલાભ થાય છે. કવિરાજ ઉપરના શબ્દોમાં તેનો સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ કર્યો છે.
હકીકતમાં સિદ્ધત્વ તે પામવાની દશા નથી. સિદ્ધત્વ તે તો જીવની પોતાની સંપત્તિ છે. એટલે અહીં વિધિભાવે લખ્યું નથી કે સિદ્ધત્વ પામે છે પરંતુ નિષેધભાવે લખ્યું છે કે સિદ્ધિત્વ પામે નહિ. તેનો અર્થ એ થાય છે કે સિદ્ધત્વ તો જીવની નિજ સંપત્તિ છે, છતાં પણ તેને પામી શકતો નથી. અર્થાત્ જોઈ શકતો નથી, જાણી શકતો નથી અને છેવટે હાંસલ પણ કરી શકતો નથી. ઘરમાં રહેલો ખજાનો ઘરનો જ છે પરંતુ ઘરનો સ્વામી ખજાનાથી અજાણ હોય, તો તે ખજાનાને પામી શકતો નથી, તેનો ઉપયોગ કરી શકતો નથી. ખજાનો હોવા છતાં તે દરિદ્ર રહે છે, તેમ બુદ્ધિના આવરણ નીચે આવેલો જીવ સિદ્ધત્વને પ્રાપ્ત કરી શકતો નથી. સિદ્ધત્વ તો હાજર છે જ, તે પામવાનું તત્ત્વ નથી પરંતુ અજ્ઞાનના કારણે અપ્રાપ્ય બને છે, માટે ગાથામાં નિષેધભાવે જ વ્યાખ્યા કરી છે. આખી ગાથાને જો આપણે વિધિભાવમાં લેવા જઈએ તો આમ પણ કહી શકાય કે,
ઉપાદાનનું નામ જાણીને જે સેવે સદ્ નિમિત્ત, પામે તે સિદ્ધત્વને, થાય ભ્રાંતિથી દૂર
આખી ગાથા વિધેયભાવમાં સુમાર્ગની સ્થાપના કરે છે પરંતુ શાસ્ત્રકારે પરિસ્થિતિને સામે રાખીને નિષેધભાવે સાધકને ચેતવ્યા છે. સાધક પોતાની જે શુદ્ધ દશા છે તેનાથી વંચિત રહે છે. ભ્રાંતિ તે જ્ઞાન ક્ષેત્રનું એક મોટું કલંક છે. સિદ્ધિકારે સાધકોને તેનાથી પણ સાવધાન કર્યા છે. જ્ઞાનની કક્ષામાં અવગ્રહ અને ઈહા થયા પછી આ જ્ઞાનધારા બે ભાગમાં વિભકત થાય છે. એક ધારા નિશ્ચયાત્મક પ્રમાણભાવને વરે છે અને બીજી ધારા મિથ્યા લક્ષણોના આવલંબનથી ભ્રમાત્મક બની અપ્રમાણભૂત થાય છે. નિશ્ચય અને ભ્રમ, બંને જ્ઞાનના બે પક્ષ છે. એક સુપક્ષ છે અને બીજો વિપક્ષ છે. એક અનુકૂળ છે અને બીજો પ્રતિકૂળ છે. એક પ્રમાણભૂત છે અને બીજો
