Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
અર્થાત્ આ પણ પૂર્ણ છે, તે પણ પૂર્ણ છે. પૂર્ણમાં પૂર્ણ મેળવવાથી પણ પૂર્ણ જ રહે છે અને પૂર્ણમાંથી પૂર્ણ બાદ કરવાથી પણ શેષ પૂર્ણ રહે છે. પૂર્ણની આવી અપૂર્વ લીલા છે. તે રીતે તું કર્તા નથી તેનો અધ્યાર્થ એ છે કે તું પરિપૂર્ણ અખંડ શાશ્વત દ્રવ્ય છે. તું ભોક્તા નથી તો તું કોણ છે ? તે અઘ્યાર્થનો એ જ ભાવ છે કે હવે તારે કોઈ બાહ્યભાવની અપેક્ષા નથી. જે અપૂર્ણ છે તે જ ભોગની કાંક્ષા કરે છે. તું અભોક્તા હોવાથી તારે બીજા કોઈ ભોગની કાંક્ષા નથી. બધા ભોગ્ય ગુણો સ્વતઃ આત્મામાં ઉપલબ્ધ છે. અનંત ગુણોનો ઉપભોગ તે વાસ્તવિક ઉપભોગ છે. દ્રવ્યભાવે અભોક્તા હોવા છતાં જ્ઞાનાત્મકભાવે આત્માની સંપત્તિનો તું સ્વયં ભોક્તા છો. આમ અભોક્તાપણું પણ પરોક્ષભાવે એક વાસ્તવિક જ્ઞાન–ભોગનો ઉલ્લેખ કરે છે. બન્ને પ્રશ્નોના જવાબ સ્પષ્ટ થવાથી આત્મા પ્રફુલ્લિત થઈ જાય છે. અકર્તા અને અભોક્તા કહેવાનો મર્મ ભક્તને સમજવામાં આવ્યો છે અને તે મિથ્યા કર્તૃત્વભાવ અને મિથ્યા ભોક્તત્વભાવથી મુકત થઈ વાસ્તવિક કર્તા—ભોક્તા બન્યો છે.
કર્મશક્તિ જેમ વિશ્વમાં બધા દ્રવ્યોનું અસ્તિત્વ છે, તેમ દ્રવ્યો સાથે એક ક્રિયાશક્તિ પણ જોડાયેલી છે. આ ક્રિયાશક્તિ આવિર્ભૂત થઈ પ્રચલન પામે છે, ત્યારે તે કર્મનું રૂપ ધારણ કરે છે. કર્મ સ્વયં સંચાલિત થાય છે, છતાં પણ કર્મ સાથે કર્તાનું અસ્તિત્વ હોય છે. ક્રિયા જેમાંથી નિષ્પન્ન થઈ છે, તે દ્રવ્ય જ વાસ્તવિક રૂપે કર્મનો કર્તા છે. છતાં પણ નિમિત્ત ભાવે પ્રાયઃ કોઈ જીવાત્મા કર્તા રૂપે હાજર હોય છે. જો કે સૂક્ષ્મ જગતમાં વિશાળ માત્રામાં કેટલાક એવા પણ કર્મ છે કે જેમાં કર્તા રૂપે જીવાત્મા હોતો નથી પરંતુ દૃશ્યમાન જગતમાં પ્રાયઃ કર્મના કર્તા રૂપે જીવ ઉપસ્થિત હોય છે, તેથી તેને કર્મનો કર્તા કહે છે પરંતુ તેવો કોઈ પ્રકાર નથી કે કર્મ હોવા છતાં ઈચ્છામાત્રથી તે જીવ અકર્તા બની શકે. કર્મ છે ત્યાં કર્તા હોય છે. અહીં આત્માને કર્મના અકર્તા રૂપે પ્રતિબોધ્યો છે, તે જ્ઞાનાત્મકભાવે અકર્તા બની શકે છે. કર્તા રૂપે જીવદ્રવ્ય છે અને જ્યારે તે અકર્તા બને છે, ત્યારે પણ જીવનું કર્તૃત્વ ચાલુ રહે છે. તેનો અર્થ એ થયો કે અજ્ઞાનદશામાં ક્રિયારૂપે અને જ્ઞાનરૂપે, બંને રીતે આત્મા આત્માને કર્તા સમજતો હતો પરંતુ હવે જ્ઞાનદશા થતાં ક્રિયાત્મક રૂપે કર્તૃત્વ ચાલુ રહેવા છતાં જ્ઞાનભાવે તે કર્તા મટી ગયો છે. હવે તેને સમજાય છે કે કર્મયુક્ત જીવ વર્તમાન કર્મનો કર્તા છે પરંતુ કર્મરહિત જીવ અકર્તા છે. આ બોધ થયા પછી જીવ શાનમાં અકર્તા બની ગયો છે અને હવે જ્યારે સંપૂર્ણ કર્મનો ક્ષય થશે, ત્યારે ક્રિયાનો અભાવ થતાં ક્રિયાત્મક અકર્તા બની સિદ્ધ સ્વરૂપે અનંત શાંતિમાં પ્રવેશી જશે. આ છે કર્તા—અકર્તા ભાવોની ઉત્ક્રાંતિની સમજ. અહીં આપણે એક ચૌભંગી પ્રસ્તુત કરીએ.
કર્તા—અકર્તાભાવની ચૌબંગી :
૧) ક્રિયાત્મક કર્તા અને જ્ઞાનાત્મક કર્તા. અજ્ઞાનદશામાં
ક્રિયાત્મક કર્તા અને જ્ઞાનાત્મક અકર્તા. સાધનાકાળની જ્ઞાનદશામાં
—
૨)
૩) ક્રિયાત્મક અકર્તા અને જ્ઞાનાત્મક અકર્તા. સિદ્ધદશા—સંપૂર્ણ જ્ઞાનદશામાં
૪) ક્રિયાત્મક અકર્તા અને જ્ઞાનાત્મક કર્તા. આ ભંગ અસંભવિત છે.
એક ઉદાહરણથી આ વિષયને સમજીએ.
(૨૦૭).
