Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
વિચારાત્મક સાધનોથી પણ આત્મા પરે છે તેવો ગૂઢ નિર્દેશ પણ કર્યા છે. સમગ્ર અધ્યાત્મશાસ્ત્રમાં આ એક પરમ રહસ્યમય ગૂઢ વાત છે.
(ર) જ્ઞાનપ્રાપ્તિ શાસ્ત્રકારનું કથન દાર્શનિક દૃષ્ટિએ કસોટી ઉપર ચડાવીએ તો બેધારી તલવાર જેવું છે. સીધી રીતે અભિવ્યકત કરેલો સિદ્ધાંત પણ ખૂબ સમજવા જેવા છે. જ્યારે પરોક્ષભાવે કથેલા ભાવ તે અતિસુંદર અને રહસ્યમય છે. અહીં પણ ભિન્ન બતાવ્યો આપ’ કહીને સરલ રીતે સ્થાનકની સમજણ આપવાથી આત્મતત્ત્વનું નિરાળાભાવે દર્શન થાય છે. જ્યારે સૈદ્ધાંતિક અર્થ એવો છે કે અધ્યાત્મશાસ્ત્રોમાં જે ભેદજ્ઞાન બતાવ્યું છે તે ત્રણ શ્રેણીમાંથી પાર થયા પછી અભેદના દર્શન કરાવે છે. ક્રમશઃ (૧) દેહ અને માત્મા અથવા જડ ચેતનનું ભેદશાન. (૨) વિભાવ પરિણામો અને આત્માનું ભેદજ્ઞાન (૩) દ્રવ્ય અને પર્યાયનું ભેદજ્ઞાન. આત્મા પર્યાય રૂપે નથી પણ અખંડ દ્રવ્ય રૂપે છે, તેવું અખંડભેદશાન તે જ્ઞાનનું અંતિમ ફળ છે. પ્રસ્તુત ગાથામાં પણ ષસ્થાનકની જે જ્ઞાનાત્મક પર્યાય છે, તે આત્મા નથી પણ આ જ્ઞાનાત્મક પર્યાયના પ્રભાવે પર્યાયથી ભિન્ન એવા આત્મદ્રવ્યની પ્રાપ્તિ થાય છે. ગાથામાં કહ્યું છે કે આપે એટલે શ્રી સદ્ગુરુદેવે ષટ્ચાનક સમજાવીને આત્માને છૂટો પાડી દીધો છે. ઝવેરી જ્યારે ઝવેરાતનું સાચુ જ્ઞાન મેળવે છે, ત્યારે પોતાના જ્ઞાનને આધારે મોટા હીરા–મોતીથી સારા હીરાને પારખીને છૂટો પાડે છે. શાન એક સાધનરૂપ આધાર છે. જેનું જ્ઞાન થાય છે, તે તત્ત્વમય શાશ્વત દ્રવ્ય છે.
શાસ્ત્રકારે અત્યાર સુધી ષસ્થાનક સમજાવ્યા જેનું આપણે પાછળમાં ઊંડું ચિંતન કરી ચૂકયા છીએ. હવે આ ગાથામાં શાસ્ત્રકાર સ્વયં ષસ્થાનક શા માટે સમજાવ્યા હતા અને તેનું લક્ષ શું હતું, તેનો ઘટસ્ફોટ કરે છે અને કહે છે કે ષસ્થાનકનું જ્ઞાન આત્મતત્ત્વને જાણવા માટે હતું. સકળ જડ પદાર્થ, કર્મ, મન, પ્રાણ, ઈન્દ્રિયો, યોગ કે જે કાંઈ કર્મજનિત સંપદા છે, તે આત્માથી જુદી છે અને આત્મા તેનાથી સર્વથા નિરાળો છે. આ પ્રકારની સમજણ આપવી, તે જ ષસ્થાનકના જ્ઞાનનું લક્ષ હતું, તેથી શિષ્ય કહે છે કે આપે કૃપા કરીને બહુ સુંદર રીતે આત્માને ભિન્ન કરીને અથવા નિરાળો બતાવીને તેનું દર્શન કરાવ્યું છે.
અહીં એક વિશેષ ઘ્યાનમાં રાખવાની વાત એ છે કે સદ્ગુરુએ આપેલી આ પ્રકારની સમજ કે ષસ્થાનકનું વિવરણ સાંભળ્યા પછી પણ બધા જીવને ભિન્ન રૂપે આત્મદર્શન થતું નથી. કેટલાક જીવોને સાંભળવા પૂરતું જ શ્રવણજ્ઞાન થાય છે, જ્યારે સુલભબોધિ જીવ ષસ્થાનકનું સ્વરૂપ સાંભળીને આત્મતત્ત્વને પામી જાય છે. આ રીતે ષસ્થાનકના જ્ઞાનનો પ્રભાવ બધી વ્યક્તિ ઉપર સમાન ભાવે પડતો નથી. તેના કારણોનું સંશોધન કરતા કર્મશાસ્ત્ર કહે છે કે સશ્રવણ તે કાળ લબ્ધિની એક નિમિત્તભાવે ઉત્પન્ન થતી અનુપમ ઘડી છે. જ્યારે કર્મ વિપાકની દૃષ્ટિએ સત્ઝવણનું પરિણમન થાય તેવી જીવની ભૂમિકા હોય, તો જ સાવણનું પરિણમન થાય છે. મિથ્યાત્ત્વ મોહનીય અંતિમ ક્ષણોમાં લય થવાની તૈયારીમાં હોય, જ્ઞાનાવરણીય કર્મની સ્થિતિ આવશ્યક લઘુભાવ સુધી આવી ગઈ હોય અને તેની સાથે—સાથે જીવનો પરમ પુણ્યોદય હોય, આમ ત્રિયોગે જીવની ભૂમિકા તૈયાર થઈ હોય, ત્યારે જ ષસ્થાનક જેવું ઉત્તમ શ્રવણરૂપ બીજ આ ભૂમિકામાં તુરંત અંકુરિત થાય છે પરંતુ જે જીવની ભૂમિકા પરિપકવ થઈ નથી, તે જીવ
(૨૯૬)
