Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
પણ કેટલાક અશુભ ભાવોને શુભની સંજ્ઞા આપે છે, પાપક્રિયાને પુણ્યક્રિયા ગણાવે છે. હકીકતમાં કલ્પના તે બુદ્ધિનું કુફળ છે. જે પ્રાણીમાં કે મનુષ્યોમાં સૈકાલિક સંજ્ઞા છે, ત્યાં જ કલ્પનાનો અવકાશ છે. જે જીવો ફક્ત વર્તમાનકાલિક સંજ્ઞાવાળા છે અથવા જે જીવો ઓઘસંજ્ઞા કે સંસ્કારના આધારે જ જીવે છે, તે જીવોમાં કલ્પનાનો અવકાશ નથી પરંતુ આવા સંસ્કારપ્રેરિત જીવો કે કર્માધીન જીવો મિથ્યાત્વમોહના પ્રભાવથી કલ્પિત સિદ્ધાંતોના શિકાર બને છે અને જ્યારે કલ્પિત સિદ્ધાંતોનો આશ્રય થાય છે, ત્યારે સવ્યવહારની સીમાનું ઉલ્લંઘન થાય છે, માટે કવિરાજ કહે છે કે “ત્યાં નહીં સવ્યવહાર' અર્થાત્ કલ્પિત માન્યતામાં સવ્યવહાર હોતો નથી.
ગાથામાં લખ્યું છે કે “ગચ્છમતની કલ્પના', તો ગચ્છ કે મત ખરાબ નથી પરંતુ ગચ્છ કે મતવાળી વ્યકિતઓ કોઈ કાલ્પનિક સિદ્ધાંતનો આધાર લે, તો સવ્યવહારનો લોપ થાય છે. જો ગચ્છ કે મત તીર્થંકર દેવાધિદેવોનો જે સૈકાલિક શાશ્ચત મોક્ષમાર્ગ છે, તેનું અવલંબન લઈને ચાલતા હોય, તો તેનો વ્યવહાર પણ સવ્યવહાર બની જાય છે પરંતુ ગચ્છ કે મત દ્વારા વિપરીતભાવોનો સંચય કરી કલ્પિત વાતોની સ્થાપના થતી હોય, જેમાં શાસ્ત્ર કે સુતર્કની અવહેલના હોય, તે સવ્યવહાર કરી શકતા નથી. તેનો દેખાતો સવ્યવહાર પણ લક્ષ્યહીનતાના કારણે અસવ્યવહાર બની જાય છે. વિદૂ જ રોડ઼ ચરિત્ત | સમ્યગુદર્શન વિનાનું બાહ્ય આચરણ સમ્યક ચારિત્રની કોટિમાં આવતું નથી. એટલે ત્યાં વાસ્તવિક સવ્યવહાર હોતો નથી. ગચ્છ અને મત એક પ્રકારે મિથ્યાકલ્પનાઓનો ગઢ બની જાય છે, તેથી તે સ્વયં નિંદનીય બને છે. સજ્જન પુરુષ દારૂની દુકાન પર ઊભો રહે, તો તે પણ કલંકિત થાય છે. કુળવાન વ્યકિત અધમ સ્થાનમાં જાય, તો તેને પણ ડાઘ લાગે છે, તે રીતે ગચ્છ કે મત વિપરીત સિદ્ધાંતોનો સ્પર્શ કરે, તો હકીકતમાં તે ગચ્છ કે મતની ગણનામાં આવતા નથી. મેલના કારણે કપડું દંડાય છે. આટલા વિવેચનથી સ્પષ્ટ થાય છે કે ગાથાના પૂર્વાર્ધમાં કથિત ગચ્છમતની કલ્પના' તે કોઈ આંબાના મીઠા ફળ આપનારી ધારા નથી પરંતુ કાંટાળા બાવળના ઝાડ જેવી છે.
સદ્દ અસદુ વ્યવહાર – અહીં શાસ્ત્રકારે “ત્યાં નહીં સવ્યવહાર” એમ કહીને સવ્યવહારનો ઉલ્લેખ ન કરતાં સવ્યવહાર નથી, તે પ્રમાણે ઉલ્લેખ કરી પરોક્ષભાવે તે અસવ્યવહાર છે, તેવી અભિવ્યકિત કરી છે. સવ્યવહાર અને અસદ્વ્યવહાર શું છે, તેનો ભેદ જાણવાથી સવ્યવહારનો અભાવ અને અસવ્યવહારનો અભાવ પણ સ્પષ્ટ સમજી શકાય છે.
(૧) સવ્યવહારનો અભાવ અર્થાત અસવ્યવહાર, (૨) અસદ્વ્યવહારનો અભાવ અર્થાત્ સવ્યવહાર, (૩) સવ્યવહારનો સદ્ભાવ, (૪) અસવ્યવહારનો સદ્ભાવ.
આ બધા શબ્દો નિષેધાત્મક અને વિધેયાત્મક હોવાથી અટપટી રીતે પ્રયુકત થાય છે પરંતુ તાત્ત્વિક દૃષ્ટિએ ભિન્ન ભિન્ન શૈલીથી જે કથન થાય છે, તેમાં કેટલાક આંતરિકભાવોનું રહસ્ય હોય છે અને તે રીતે તે તે શબ્દપ્રયોગ થતો હોય છે. અહીં સવ્યવહાર શબ્દથી બે વાત
(૩૪૬)
