Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ઉપશાંત કરવાના માર્ગ કે ઉપાયમાં વ્યકિતભેદે, ક્ષેત્રભેદે કે કાલભેદે કોઈ ભેદ સંભવિત નથી.
શ્રી આચારાંગસૂત્રમાં સૂત્ર છે કે જે ગયા ને પડપુના, જે સમસ્યા રહેતા કાવતો તે સળે પવન ફર્વતિ, પર્વ નિતિ, પર્વ પતિ , પર્વ પતિ સન્ચે પ ... અતીતકાલમાં જે તીર્થંકરો થઈ ગયા, વર્તમાને જે બિરાજમાન છે. ભવિષ્યમાં જે તીર્થકરો થશે, તે સર્વે તીર્થકરોનો ઉપદેશ એક સમાન છે. સિદ્ધિકારે પણ તીર્થકરોના ઉપરોકત કથનને જ આ ગાથામાં વણી લીધું છે. અનંત જ્ઞાનીઓનો એક જ મત હોય છે, એક અજ્ઞાનીના હજારો મત હોય છે.
માર્ગ ભિન્નતાનું કારણ – મિથ્યાત્વના ઉદયે અજ્ઞાનીના વિચાર કે સમજણ સમ્યક નથી. તે વસ્તુતત્ત્વના સૈકાલિક સ્વરૂપને સમજી કે સ્વીકારી શકતા નથી. તેના નિર્ણયોમાં કે વિચારોમાં પરિપકવતા કે દૃઢતા નથી, તેથી તેની ચિત્તવૃત્તિ અને અભિપ્રાયો ક્ષણે ક્ષણે પલટાતા રહે છે. જ્યાં સુધી અપૂર્ણતા છે, અધુરાશ છે, ત્યાં સુધી તેના અભિપ્રાયોમાં અનેક ભેદ-પ્રભેદ થાય છે પરંતુ જ્યાં પૂર્ણતા છે, અખંડતા છે, ત્યાં કોઈ ભેદ નથી. પૂર્ણ વ્યક્તિ દ્વારા કથિત માર્ગ પણ એક છે, અખંડ છે, સૈકાલિક શાશ્ચત છે પરંતુ અપૂર્ણ વ્યકિત દ્વારા કથિત માર્ગમાં એકતા કે અખંડતા હોતી નથી. મોક્ષમાર્ગ પૂર્ણ વ્યકિત દ્વારા કથિત છે, તેથી તે એક અને અખંડ છે.
આ ગાથાના ત્રણ આલંબન છે. ત્રણે કાળ, જ્ઞાનીજન અને માર્ગ, આપણે આ ત્રણે આલંબન પર વિચારણા કરશું.
(૧) ત્રિકાળ – છ દ્રવ્યોમાં કાળ એક અરૂપી અને કેવળ અતિ રૂપ દ્રવ્ય છે, તે સમૂહ રૂપ ન હોવાથી કાયરૂપ નથી. જો કે કેટલાક આચાર્ય કાળને દ્રવ્ય તરીકે સ્વીકારતા નથી. તેઓ પંચાસ્તિકાયનું જ કથન કરે છે. કાલદ્રવ્ય સર્વ દ્રવ્યની ક્રિયાશીલતાનું નિયામક છે. વિશ્વના દરેક દ્રવ્ય પર રત્નની રાશિની જેમ તેની વર્તના માત્ર છે અર્થાત્ સર્વ દ્રવ્ય પર વર્તી રહ્યું છે. તે કેવળ વર્તમાનના એક સમય રૂપ જ છે પરંતુ વ્યવહારની અપેક્ષાએ કાલના ત્રણ ભેદ કર્યા છે. જે સમય વ્યતીત થઈ ગયો છે, તે ભૂતકાલ છે. જે સમય વર્તી રહ્યો છે, તે વર્તમાનકાલ અને તેની આગામી ક્રિયાશીલતા તે ભવિષ્યકાલ.
કાલ દ્રવ્ય સર્વત્ર વ્યાપ્ત છે. અન્ય નિમિત્તોની સહાયતા વિના તે કોઈપણ દ્રવ્યના ક્રિયાકલાપમાં પોતાનો વિશેષ પ્રભાવ પાથરી શકતો નથી કે વિક્ષેપ ઊભો કરી શકતો નથી. જેમ સૂર્યનો પ્રકાશ અંધકારનો નાશ કરે છે, તે સામાન્ય નિયમ છે, તો કોઈપણ કાળ તે શાશ્વત કે સનાતન નિયમનો ભંગ કરી શકતો નથી. અહીં સિદ્ધિકારે માર્ગની અખંડતામાં ત્રણે કાળને માત્ર સાક્ષી રૂપે સ્વીકાર્યો છે. માર્ગની અખંડતાને કોઈપણ કાળ ખંડિત કરી શકતો નથી.
(ર) જ્ઞાનીજન – આત્માનો જ્ઞાન ગુણ પ્રગટ થયો હોય, તે જ્ઞાની છે. સામાન્ય રીતે જ્ઞાનાવરણીય કર્મના ક્ષયોપશમ કે ક્ષયથી જ્ઞાન પ્રગટ થાય છે, તેમ કહેવાય છે પરંતુ શાસ્ત્રમાં કથન છે કે યુવતો મોન્નો સર. પોર ના | મોહ ઉપશાંત થવા પર જાતિસ્મરણજ્ઞાન પ્રગટ થયું. આમ જ્ઞાનના પ્રગટીકરણમાં મોહનું ઉપશાંત થવું અત્યંત જરૂરી છે. આ રીતે જ્ઞાનાવરણીય કર્મના ક્ષયોપશમની સાથે દર્શનમોહનીયકર્મનો ક્ષયોપશમ થયો હોય, તે જ
