Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ન્યાય છે. આ ન્યાયથી અંતરંગમાં જો વિરક્તિના બીજ રોપાય, તો તે સંપૂર્ણ વીતરાગદશાને પ્રગટ કરે છે. જેમ દૂધમાં મેળવણનું બિંદુ નાંખે, તો દૂધની પૂર્ણ દહીં અવસ્થાને પ્રગટ કરવામાં તે પ્રબળ નિમિત્ત કારણ છે. કેટલાક નિમિત્તો ઉપાદાનમાં લય પામી જાય છે. પ્રારંભમાં તે નિમિત્તરૂપ હોય છે અને પરિણમન પ્રગટ થતાં નિમિત્તે તેમાં સમાય જાય છે, જેમાં જિનદશા કેવળજ્ઞાનમાં સમાય જાય છે. અહીં આપણે એમ વિલક્ષણ ચૌભંગીનું આવલંબન કરીએ, તો ઉપાદાન–નિમિત્તનો જે ગજગ્રાહ ચાલે છે, તે શાંત થઈ સત્યના દર્શન થઈ શકે છે. ૧. ઉપાદાન અને નિમિત્ત બંને સ્વતંત્ર છે. ઉપાદાનની શુદ્ધ અવસ્થા પ્રગટ થતાં નિમિત્ત તેમાં
લય પામે છે. ૨. ઉપાદાનની શુદ્ધ અવસ્થા પ્રગટ થતાં નિમિત્તકારણ દૂર થઈ જાય છે. તે પોતાનું સ્વતંત્ર
અસ્તિત્વ જાળવી રાખે છે. ૩. ઉપાદાનની યોગ્યતાને અભાવે ઉત્તમ નિમિત્ત પણ અનિમિત્ત જ બની રહે છે. ૪. નિમિત્તની યોગ્યતાને અભાવે ઉપાદાન પરિણતિ પણ રૂંધાય છે.
આ ચૌભંગીથી મુખ્ય બે જ સિદ્ધાંતની તારવણી થાય છે કે એક નિમિત્ત પોતાનું કાર્ય કરી ઉપાદાનમાં લય પામે છે. જ્યારે એક નિમિત્ત પોતાનું કાર્ય કરી નિરાળું થઈ જાય છે. જે લોકો નિમિત્તને ઉપકારી માનતા નથી, તેઓ ફક્ત ઉપાદાનવાદી છે તેનો સિદ્વિકારે આ ગાળામાં સ્પષ્ટ જવાબ આપ્યો છે કે સદ્ગુરુ અને જિનદશા જેવા પ્રબળ નિમિત્ત વિના આત્માનું ઉત્થાન થતું નથી. નિમિત્તકારણની ગણના સાક્ષાત ઉપકારીતત્ત્વની ગણનામાં પ્રમુખ સ્થાન ધરાવે છે.
ઉપરના પદોમાં લખ્યું છે કે જીવ સિદ્ધ સમાન છે અને જેવી સમજણ ગ્રહણ કરે, તે પ્રકારે તેનું પરિણમન થાય છે પરંતુ આ સમજણના પાયામાં નિમિત્તકારણ રૂપે સગુરુ અને જિનદશા બને છે. નિમિત્તનું અવલંબન લીધા વિના સમજણ શુદ્ધ થઈ શકતી નથી. જેવી સમજણ છે તેવી દશા પ્રગટ થાય છે પરંતુ આ સાચી સમજણ માટે જિનદશાનું લક્ષ રાખીને સદ્ગુરુની આજ્ઞામાં તત્પર રહેવું પડે છે, તો જ બેડો પાર થાય છે. આ છે ગાથાનો મર્મભાવ અને માથાનો રહસ્યભાવ.
આધ્યાત્મિક સંપૂટ – ગાથામાં ભલે નિમિત્તકારણની પ્રમુખતા બતાવી છે પરંતુ ગાથાનો ઈશારો નિમિત્તનું અવલંબન લીધા પછી નૈમિત્તિક કાર્ય પૂર્ણ થયા પછી ત્યાં અટકી રહેવાનું નથી. પરંતુ અનૈમિત્તિક એવી જે જિનદશા છે, તે દશાનું આધારભૂત જે શાશ્વત આત્મદ્રવ્ય છે, તે દ્રવ્યમાં ડૂબકી મારી સમગ્ર અંશોમાં આત્મદ્રવ્યનો સ્પર્શ કરી જ્ઞાનવૃત્તિથી પણ પરે થઈ શુદ્ધ ચિદાનંદમાં સમાઈ જવું, તે છે. સદ્ગુરુની આજ્ઞા તે પ્રાથમિક અવલંબન છે, જ્યારે જિનદશા છે, તે અનુભૂતિ છે. આ બંને નિમિત્ત કારણોને પણ પાર કરી નિમિત્તના અવલંબનથી નિરાળા બની અવલંબન રહિત એવી આત્મદશામાં સ્વદશાનો અંત કરવો, તે છે આ ગાથાનો નિર્દિષ્ટ આધ્યાત્મિક સંપૂટ. શાસ્ત્રકારે જે નિમિત્તોની ગણના કરી છે, તે વળગી રહેવા માટે નથી પરંતુ તેને ઓળંગી જવા માટે છે. નદી જેમ સાગરમાં સમાય જાય છે અને સ્વદશાનો અંત કરે છે, તે રીતે જીવ સ્વનું વિસર્જન કરી સ્વ-પરથી અતીત એવા અગમ્ય સાગરમાં સમાય જાય છે. હાલી લીધી હતીપી.
(૩૬૩)
