Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
અને વૃત્તિ તેવી કૃતિ. જો કે મહાજ્ઞાની પુરુષ હોય, તો તે જ્ઞાનના બળે ખોટા વિચારોનું નિવારણ કરે છે, છતાં પણ જો નિવારણ ન થાય, તો ખોટા વિચારો જ્ઞાનીને પણ પ્રભાવિત કરે છે, આ સાર્વભૌમ સિદ્ધાંત છે.
હવે આપણે મૂળ વિષય પર આવીએ. આપણે જેના દર્શન કરીએ છીએ, તે વ્યકિત નિરાળા છે પરંતુ તેનું દર્શન તે જીવની પોતાની ક્રિયા છે. જેનું દર્શન કરીએ છીએ, તે નિમિત્ત માત્ર છે. જેના દર્શન કરે છે, તેની ગુણાનુવૃત્તિ જીવમાં સહજ ઉત્પન્ન થાય છે. દર્શનમાં દર્શનના અધિષ્ઠાતા દૃશ્ય રૂપે છે. જ્યારે દર્શન કરનારા દૃષ્ટા છે. અધિષ્ઠાતા સ્વયં પોતાના સ્વરૂપમાં સંસ્થિત છે પરંતુ દૃષ્ટામાં ઉત્પન્ન થયેલી દર્શનની ક્રિયા અધિષ્ઠાતાના ગુણોનું અનુકરણ કરે છે અને દર્શનથી ભકિત કે વિરકિત જેવી વૃત્તિ સ્વયં ઉદ્ભવે છે. તે જ રીતે વંદન તે વૃત્તિજનિત કૃતિ છે. વંદનીય પુરુષ પોતાની જગ્યાએ સંસ્થિત છે પરંતુ ભકતના ભાવમાં વંદન ઉત્પન્ન થાય છે, તે વંદન એક પ્રકારે આધ્યાત્મિક સ્પંદન છે અને આ સ્પંદન પાપકૃતિનું નિવારણ કરે છે, એટલું જ નહીં પરંતુ પુણ્યકૃતિને જન્મ આપે છે. વંદન કરવાથી અહંકારનો છેદ ઉડે છે. નમ્રીભૂત થયેલો જીવ કોઈ ઉચ્ચદશામાં ઢળે છે. સોનું પીગળ્યા પછી તે અલંકારને યોગ્ય બને છે, તેમ વંદનથી નમ્રીભૂત થયેલો જીવ કોઈપણ સારા ઢાળામાં ઢળી શકે છે. દર્શન તે ભાવાત્મક છે, જ્યારે વંદન તે ક્રિયાત્મક છે, બંને પોતપોતાની રીતે ફળીભૂત થાય છે. આટલા વિવેચનથી સમજી શકાય છે કે દર્શન અને વંદનની શું મહત્તા છે ? ગાથામાં “જિનદશા” શબ્દનો પ્રયોગ છે. તે પરમ દર્શનીયતત્ત્વ છે. જિનદશા ચિંતનના ક્ષેત્રમાં ગ્રહણ કરીએ, ત્યારે જીવાત્મા સ્વયં જિન કહેતા વિજેતા બને, તેવા ભાવ પ્રગટ થાય છે. જિનદશામાં પણ બે શબ્દ છે. જિન + દશા. જિન છે, તે નિધાન છે અને દશા તે તેનો રમિવૃંદ છે, તેનો કિરણ સમૂહ છે. જિન એકલા જિન નથી, તેમ જ તે કોઈ નિર્ગુણતત્ત્વ પણ નથી. જિનની દશા તે અલૌકિક દશા છે. જિનના પ્રભાવરૂપી હજારો કિરણો તેમાંથી ઉત્પન્ન થઈ રહ્યા છે, જ્ઞાન, દર્શન, ઉપદેશ અને અતિશય, આ ચારે તત્ત્વોનો બોધ વહી રહ્યો છે. ઈન્દ્રાદિ દેવો પણ સ્વયં ક્રિયાશીલ બની જિનેશ્વરની પૂજારત બને છે. બાહ્યમાં પણ જિનદશા અલૌકિક છે અને આત્યંતરક્ષેત્રે નિરાબાધ, શુકલધ્યાનનું પરમ કેન્દ્ર છે. બાહ્ય અને આત્યંતર બંને રીતે જિનદશા તે શબ્દાતીત અને અભુતદશા છે. તે શુદ્ધાત્માના અનંતકાળના વળગેલા રાગાદિ પરિણામો છૂટી ગયા છે, ઘાતિકર્મોનો ક્ષય થતાં નિરાવરણ થવાથી અનંત શકિતનો ઉદ્ભવ થયો છે. જિનદશા તે અનંતશકિતનું નિધાન છે. આ નિધાન પોતાની જગ્યાએ છે પરંતુ તેના દર્શન અને વંદનથી જીવમાં ગુણાત્મક પરિણમન થાય છે. દર્શન અને વંદન સ્વાભાવિક રીતે પ્રાકૃતિક રૂપે નિશ્ચિતભાવથી પોતાનું કાર્ય કરે છે. દર્શન કે વંદન કરનારની અત્યાર સુધીની જે સાંસારિક સમજણ હતી, જે સમજણથી ભવભ્રમણ વધતું હતું, તે સમજણનું આમૂલચૂલ પરિવર્તન થાય છે. સદ્દગુરુ તથા જિનાજ્ઞાનું નિમિત્ત મળતાં તે આત્મામાં સિદ્ધદશાનું જ્ઞાનાત્મક ભાવે ઉદ્ઘાટન થાય છે.
આખી ગાથાના બધા આલંબનો વ્યવહારિક સમજણથી પર થઈ, વ્યવહારિકદશાનું નિરાકરણ કરી, સદ્ગુરુની આજ્ઞાનો આધાર લઈ સિદ્ધત્વભાવોનું જાગરણ કરે છે. સમજણ સવળી થતાં બધા
