Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ત્યારે જ તે આજ્ઞા પરમાર્થરૂપ થાય છે. આજ્ઞાની સાથે આજ્ઞાદાતા પણ જોડાયેલા છે એટલે આજ્ઞા કરનાર અને આજ્ઞા આચરનાર બંનેનો સમન્વય થવો બહુ જરૂરી છે. ગાથામાં ફકત “સદ્દગુરુ આજ્ઞા’ એટલો જ શબ્દ ઉચ્ચાર્યો છે અને આજ્ઞાનું પાલન કરનારનો શ્લેષ કર્યો છે પરંતુ સરુ આજ્ઞામાં આજ્ઞાનો ધારક એવો સાધક પણ ઉલ્લેખનીય છે. આશા એ ધૂરા છે. ધૂરાને ધરાવનાર અને ધૂરાને ધારણ કરનાર, આ બંને ધૂરાના બે છેડા છે, તે જ રીતે આજ્ઞામાં પણ આજ્ઞા આપનાર અને આજ્ઞાપાલક, તે બંને આજ્ઞાના બે છેડા છે. આજ્ઞા આપનારના ભાવ આજ્ઞા દ્વારા આજ્ઞાપાલકમાં પ્રવાહિત થાય છે. જેમ સૂર્યના કિરણોથી કમળ ખીલી ઊઠે છે, જેમ સંગીતના સૂરોથી શ્રોતા રંજિત થાય છે, તે જ રીતે ગુરુદેવ રૂપી સૂર્યના આશા રૂપી કિરણો સાધકરૂપી કમળોને વિકસિત કરે છે. એક કિરણના જનક છે અને એક કિરણના ધારક છે. એક ગીતના ગાયક છે અને એક ગીતના સાંભળનાર છે. બંને વચ્ચે ગીતની ધૂરા છે, તે જ રીતે ગુરુદેવ સંગીતનો સ્રોત છે. તેમની આજ્ઞા તે સૂરાવલિ છે અને તેનો ધારક તે ઉત્તમ શ્રોતા છે. આટલા ઉદાહરણથી સ્પષ્ટ થાય છે કે સરુ આજ્ઞા અને આજ્ઞાપાલક તે બંનેનું શું સ્થાન છે અને તેની શું કર્તવ્યશીલતા છે. આજ્ઞાદાન અને આજ્ઞાપાલન બંને ઊંચકોટિનું કર્તવ્ય ગણાય છે. મોક્ષમાર્ગમાં પણ નિમિત્ત ભાવે આવું ઉત્તમ કર્તવ્ય આદરણીય છે, તે નિમિત્તભાવે રહીને પણ જીવનો પરમ ઉપકાર કરે છે. સિદ્ધિકારે સદગુરુ આજ્ઞા કહીને મોક્ષમાર્ગના સાધક માટે પરમ ઉપકારી નિમિત્તનો પ્રકાશ કર્યો છે.
જિનદશા – બીજું નિમિત્ત તે જીનદશા છે. શાસ્ત્રકારે જીનદશા શબ્દની નિમિત્તભાવે જે અભિવ્યકિત કરી છે તે ઘણી રહસ્યમય છે, આમાં એક મૂળભૂત પ્રશ્નનો ઉત્તર પણ સમાયેલો છે. પ્રશ્ન એ છે કે દર્શન, વંદન કે સેવા શા માટે જીવના ઉપકારી બને છે. સાધારણતઃ વ્યવહાર એવો છે કે ભગવાનના, ગુરુના કે કોઈ મૂર્તિના દર્શન કરો, તેને વંદન કરો અને તેની સેવા કરો, તેનાથી ધર્મના ક્ષેત્રમાં પ્રેરણા મળે છે. પ્રશ્ન એ છે કે દર્શન કે વંદન ઉપકારી કઈ રીતે થાય છે? દર્શન કે વંદન તે ધર્મના મૂળભૂત ક્રિયાત્મક ગુણો છે. નમસ્કારમંત્ર પણ “નમો' થી શરૂ થાય છે. આ એક સનાતન પ્રશ્ન છે. ધર્મનો સમગ્ર વ્યવહાર કે આચારકાંડ દર્શન કે વંદનને આભારી છે. અહીં ગાથામાં “જિનદશા' લખ્યું છે, તે જિનદશા પણ દર્શન અને વંદનને યોગ્ય છે, તેનો પરોક્ષભાવે ઉલ્લેખ કર્યો છે. આપણે હવે આ સનાતન પ્રશ્ન ઉપર થોડો વિચાર કરીએ.
પ્રાકૃતિક નિયમ એવો છે અને પ્રકૃતિજગતનું પરિણમન પણ એવું છે કે મનુષ્ય જેવા વિચાર કરે છે, તેને અનુરૂપ સંજ્ઞાઓ તેના અંતરમાં ઉત્પન્ન થાય છે. જેમ કે કોઈ ચોરનો વિચાર કરે, તો તેને ભયની લાગણી થાય છે, મૃત્યુનો વિચાર કરે, તો પરાધીનતાની લાગણી થાય છે, ખાવાના પદાર્થોનું ચિંતન કરે, તો આહારસંશા ઉત્પન્ન થાય છે. આસકિત ભરેલા વાસનાના પાત્રને યાદ કરે, તો કામની ઉત્પત્તિ થાય છે. જે જાતનો વિચાર, તે જાતની પરિણતિ થાય છે. ઉત્તમ પાત્રનો વિચાર કરે, ત્યાગીજનોનું ચિંતન કરે, તો વૈરાગ્યની ઉત્પત્તિ થાય છે. પવિત્ર પુરુષોનો વિચાર કરે, તો પવિત્ર ભાવના થાય છે.
ઉત્તમ વિચાર ઉત્તમ વૃત્તિને જન્મ આપે છે. આમાં પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ છે કે વિચાર તેવી વૃત્તિ
