Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
૩પાવાન સદૃશમ્ ।' જે નિમિત્ત કારણ વિના અથવા નિમિત્ત કારણની ગેરહાજરીમાં કાર્ય થઈ શકતું ન હોય, તે નિમિત્તકારણ ઉપાદાનની કક્ષામાં આવે છે, તે ઉપાદાન જેવું ગણાય છે અને તેથી તેનું મહત્ત્વ પણ એટલું જ છે. ઉપાદાન તો તત્ત્વની પરિણતિ છે પણ ધર્મસાધનામાં જે કાંઈ પૂજ્ય અને ઉપાસ્ય છે તે બધા નૈમિત્તિકભાવો છે અને તેમાં સદ્ગુરુ પ્રધાનતત્ત્વ છે.
સદ્ગુરુ આજ્ઞા ગાથામાં ‘સદ્ગુરુની આજ્ઞા' એવો શબ્દ વાપર્યા છે. સદ્ગુરુ સ્વયં પોતાની પરિણતિના કર્તા છે. સાક્ષાત્ સદ્ગુરુની હાજરીથી જો કામ થાય, તો તે સહજ ઉપલબ્ધ થઈ શકે છે પરંતુ અધિકતર સદ્ગુરુની આજ્ઞા એ જ પ્રધાન કાર્યકારિ ગુણ છે. સદ્ગુરુ અને આજ્ઞા શું છે ? તે ઉપર વિચાર કરશું.
-
ગાથામાં ‘સદ્ગુરુ આજ્ઞા' એવો શબ્દ છે. સદ્ગુરુ એ નિધાન છે અને તેમની આજ્ઞા તે કલ્યાણનો સ્ત્રોત છે. સદ્ગુરુની ઉપસ્થિતિ તે પણ એટલી જ પ્રેરણા આપે છે અને તેની હાજરી માત્રથી કાર્ય સંપન્ન થાય છે. તેનાથી આગળ વધીને સદ્ગુરુની આજ્ઞા તે તેનું વધારે પ્રબળ પ્રેરક બળ છે. તાત્પર્ય એ થયું કે સદ્ગુરુ પણ એટલા જ આદરણીય અને ઉપકારી છે અને તેનાથી તેમની આજ્ઞા વધારે આદરણીય અને ઉપકારી છે. નિધાન પૂજ્ય છે, ઉપાસ્ય છે અને તેમની આજ્ઞા આચરણીય અને અનુપાનનીય છે, માટે ગાથામાં બંને શબ્દ મૂકયા છે.
પૂર્વમાં સદ્ગુરુ શબ્દ ઘણી જગ્યાએ પ્રગટ થયો છે અને તેના ઉપર આપણે ઊંડાઈથી વિવેચન કરી ગયા છીએ. અહીં એટલું જ કહેવાનું રહેશે કે ગુરુ શબ્દ સાથે સત્ શબ્દ જોડાયેલો છે. ગુરુમાં સત્યનો અભાવ હોય અથવા સદાચાર ન હોય, તો ગુરુ પોતે ઘણી વખત વિપરીતભાવોનો આશ્રય બને છે અને સાધકની અજ્ઞાનદશા, નિર્બળતા કે અર્પણભાવ, તેનો લાભ ઉઠાવી સ્વાર્થ સિદ્ધિમાં રત થઈ ભૌતિક શકિતની આરાધના કરે છે, માટે અહીં સિદ્વિકારે ‘સદ્ગુરુ' એવો શબ્દ મૂકયો છે. સત્ય જેનો પાયો હોય તેવી ગુરુતા જ સત્યનો પ્રકાશ કરે છે. આંબાનું ઝાડ જ કેરી ઉત્પન્ન કરે છે. બીજમાં જો ગુણ હોય તો ફળમાં આવે, તેમ મૂળમાં જો સત્ય હોય, તો ગુરુરૂપી વૃક્ષમાં અમૃતફળો પેદા થાય, માટે સિદ્ધિકારે સદ્ગુરુ કહ્યું, તે યથોચિત છે. હવે સદ્ગુરુની આજ્ઞા તે સદ્ગુરુથી પણ અધિક પ્રધાનતત્ત્વ છે. સદ્ગુરુની પૂજા કરે અને આજ્ઞાનું પાલન ન કરે, તો પણ પરિણામ વિપરીત આવે. આજ્ઞાનું પાલન કરે, તો સ્વતઃ સદ્ગુરુની પૂજા થાય છે, માટે તત્વતઃ આજ્ઞાપાલન એ જ સદ્ગુરુની સાચી ઉપાસના છે. આમ તો વ્યાકરણની દૃષ્ટિએ આ સમન્તાત્ શાયતે કૃતિ આજ્ઞા । અર્થાત્ ચારેબાજુથી વચનને સમજવું અને વચનનો સ્વીકાર કરવો, તે આજ્ઞા છે. આજ્ઞાનો સીધો અર્થ સમજીને વચનનું પાલન કરવું, સમજીને ઉપદેશને અનુસરવું. અનુસરણ અને અનુપાલન પરમ આવશ્યક છે પરંતુ સમજણપૂર્વક અનુપાલન થાય, ત્યારે હકીકતમાં તે આશા ગણાય છે. એ જરૂરી છે કે ગુરુદેવની સમજણ તે સાચી સમજણ છે અને તે સમજણનો સ્વીકાર કરી તેમાં કુતર્ક ન કરવો અને ત્યારબાદ અનુપાલન કરવું, તે આજ્ઞાનું વિશસ્વરૂપ છે.
આજ્ઞા કયાંથી ઉત્પન્ન થઈ છે ? આજ્ઞા કરનાર કોણ છે ? આજ્ઞાનું નિધાન સુપાત્ર હોય
(૩૫૯).
