Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
આ ત્રણે ભંગે આદરણીય પણ નથી અને ઈચ્છનીય પણ નથી. પરંતુ ચોથો ભંગ. ૪. સદ્વ્યવહાર છે અને નિશ્ચયજ્ઞાન છે, તે પરમ આદરણીય છે અને વાસ્તવિક પણ છે. ઉપરના ત્રણ ભંગમાં જ્ઞાન અને વ્યવહારની સમતુલા ન હોવાથી હકીકતમાં તે વાસ્તવિક સવ્યવહાર પણ નથી અને વાસ્તવિક નિશ્ચયજ્ઞાન પણ નથી. ત્રણે ભંગમાં વ્યવહારભાસ અને નિશ્ચયાભાસ છે, એટલે તે વ્યવહારનું હોવું કે ન હોવું મહત્ત્વપૂર્ણ નથી પરંતુ સવ્યવહાર સાથે નિશ્ચયજ્ઞાનનું અસ્તિત્વ હોય, તો તે બંને ગુણોની સત્યતા જાહેર કરે છે. આખી ગાથા ઉપરના ત્રણેય ભંગ ગ્રાહ્ય નથી, તેવો ઉદ્ઘોષ કરે છે. ગાથાનો મર્મ સવ્યવહાર અને નિશ્ચયજ્ઞાન સાથે હોય, તો જ તે વ્યવહાર સવ્યવહારની કક્ષામાં આવે છે અને જ્ઞાન નિશ્ચયજ્ઞાનની કક્ષામાં આવે છે. આ છે ગાથાનું રહસ્ય.
આધ્યાત્મિક સંપૂટ ઃ ગાથાની વાણી ભલે પૂર્ણ રૂપે નિષેધાત્મક છે પણ તેનો ઈશારો જ્યાં વ્યવહાર માત્ર નથી, સદ્ કે અસદ્ બંને પ્રકારના વ્યવહાર શૂન્ય બની જાય છે તેવા કેન્દ્રનો છે. ત્યાં કેવળ નિશ્ચયજ્ઞાનનો ચમકારો છે પરંતુ આત્મદ્રવ્ય નિશ્ચયજ્ઞાન પૂરતું સીમિત નથી. નિશ્ચયજ્ઞાન માત્ર એક પર્યાય છે. આ પર્યાયનો સ્વામી અનંત નિશ્ચયાત્મક જ્ઞાન પર્યાયોનો ભંડાર છે અને તેને જ આત્મભાન કહી શકાય છે. નિજરૂપનું ભાન” તે આ ગાથાનો આધ્યાત્મિક સમુદેશ છે. ક્રમિક બધા પર્યાયોનું ઉલંઘન કરી, અસવ્યવહારને છોડી, સદ્વ્યવહારનો સ્પર્શ કરી, વ્યવહારાતીત એવી દશા જ્યાં પ્રગટ થાય છે કે પ્રકાશિત થાય છે અને એ જ રીતે નિશ્ચયાત્મક જ્ઞાનપર્યાયનો સ્પર્શ કરી નિશ્ચયના ભંડાર સમાન આત્મદ્રવ્યની પ્રાપ્તિ, તે નિજરૂપનું ભાન છે અને તેમાં સમાઈ જવું, તે આ ગાથાનો આધ્યાત્મિક સંપૂટ છે. જેમાં સાકર પાણીમાં ગળી જાય અને પોતાના સ્થૂલ અસ્તિત્વનો ત્યાગ કરીને માધુર્યભાવમાં પરિવર્તિત થઈ જાય, તે રીતે સાધક નિજરૂપમાં સમાઈ જાય છે, ગાથાના નિષેધાત્મક શબ્દ પરમ વિધિના પરિચાયક છે.
ઉપસંહાર : શાસ્ત્રકાર સિદ્ધાંતોની સ્થાપના કર્યા પછી જે જે પરિહાર્ય ભાવો છે, તેનો ક્રમશઃ ઉલ્લેખ કરી રહ્યા છે. એ જ ક્રમમાં આ ગાથામાં પણ સદ્વ્યવહાર ન હોવો, તે ઉચિત નથી અને નિજભાન વગરનું જ્ઞાન તે પણ અનુચિત છે. આ બંને ભાવ પરિહાર્ય છે. જેમ માણસ ઘઉંમાંથી કાંકરા કાઢી નાંખે, ત્યારે ઘઉં ઉપભોગ્ય બને છે, તે જ રીતે મોક્ષમાર્ગ કે સાધનાના ક્રમમાં પરિહાર્ય તત્ત્વને ન ઓળખવા અને અનુચિત વાતોને વળગી રહેવું, તે બાધક છે. આ બધા ભાવોથી દૂર થઈને સાધના નિર્મળ થાય, ત્યારે તે સાધના સાધ્ય કક્ષામાં આવે છે અર્થાત્ સાધના કરવા જેવી છે. પ્રસ્તુત ગાથાઓ ભાવનું પરિશોધન કરી શુદ્ધમાર્ગની ચેતના આપે છે. કવિરાજે પોતાની આ વાતને પ્રમાણભૂત છે તેમ કહેવા માટે આગળની ગાથા પ્રસ્તુત કરી છે અને પરિહાર્ય તત્ત્વ રહિત દેવાધિદેવોનો ઉપદેશકમ ત્રિકાલથી ચાલ્યો આવે છે તેવી સ્થાપના કરી છે, માટે આપણે હવે ૧૩૪મી ગાથાનો સ્પર્શ કરીએ.
