Atmsiddhi Mahabhashya Part 03

Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda

Page 378

દૃષ્ટિગોચર થાય છે. એક સવ્યવહાર અને બીજો અસવ્યવહાર પરંતુ ધ્યાનમાં રાખવું ઘટે છે કે સર્વથા એકલો સદ્વ્યવહાર અથવા એકલો અસવ્યવહાર સંભવિત નથી. સદ્વ્યવહારની સાથે આંશિક રૂપે અસવ્યવહાર પણ થાય છે અને તે જ રીતે અસવ્યવહારમાં પણ કેટલાક સવ્યવહારના અંશો હોય જ છે. સદ્ગઅસવ્યવહાર એક પ્રકારનો મિશ્રિત વ્યવહાર છે. જ્યાં અસવ્યવહારની પ્રધાનતા હોય, ત્યાં તે વ્યવહારને વ્યવહારહીન અસવ્યવહાર કહે છે અને
જ્યાં સવ્યવહારની પ્રધાનતા હોય, ત્યાં તેમાં રહેલા અસવ્યવહારના અંશોને નગણ્ય માનીને તેને સવ્યવહાર કહે છે. મિશ્રસ્થિતિ પણ અસવ્યવહારની કોટિમાં જ આવે છે. સવ્યવહારની પ્રધાનતા હોય, ત્યારે જ તેને સવ્યવહાર કહી શકાય. તેની સાથે એ પણ સમજવું ઘટે છે કે અસદ્વ્યવહારની હાજરીથી સદ્વ્યવહાર કલંકિત થાય છે, એટલું જ નહીં પરંતુ ત્યાં સવ્યવહારનો ક્રમશઃ સંપૂર્ણ લોપ પણ થઈ જાય છે. માટે ગાથામાં પણ કહ્યું છે કે ત્યાં નહીં સવ્યવહાર' અર્થાત્ આવા અસવ્યવહારની પ્રધાનતાવાળા જે કાલ્પનિક આચરણો છે, ત્યાં સદ્વ્યવહાર નથી. તેમાં આંશિકરૂપે કદાચ સવ્યવહાર હોય, તો પણ તેનું કોઈ મૂલ્ય નથી. મેલું પાણી હોય, તો તેમાં આંશિકરૂપે પાણીની જે સ્વચ્છતા છે, તેનું મૂલ્ય નથી. તેમાં રહેલા મેલથી નિર્મળ પાણી કલંકિત થઈ ગયું છે. તે જ રીતે વ્યવહારમાં જ્યારે અસત્ તત્ત્વોની પ્રધાનતા હોય છે, ત્યારે તે વ્યવહાર સવ્યવહાર ગણાતો નથી. તે વ્યવહાર છે પણ તેમાં સત્યનો અભાવ છે.
હકીકતમાં સવ્યવહાર કોને કહેવો, તે મૂળભૂત પ્રશ્ન છે કારણ કે પરમાર્થ દ્રષ્ટિએ વ્યવહાર માત્ર સંપૂર્ણતઃ અસતું હોય છે. સમસ્ત વ્યવહાર અંતે ત્યાજ્ય પણ છે, વ્યવહારિક દૃષ્ટિએ જ વ્યવહારને સદ્વ્યવહાર કહેવાય છે. મૂળભૂત વાત એ છે કે પારમાર્થિક દૃષ્ટિએ વ્યવહારમાત્ર અસતું હોય પરંતુ જ્યાં સુધી વ્યવહારનું અસ્તિત્વ છે, તે વ્યવહારકાળમાં વ્યવહાર સ્વયં દુર્વ્યવહાર અર્થાતુ પાપનું કારણ ન બને, તેનો જ્ઞાનીજનોએ ખ્યાલ આપ્યો છે અને જ્યાં સુધી વ્યવહાર છે, ત્યાં સુધી વ્યવહારમાં શુભ્રતા જળવાઈ રહે, તેવી મહાત્માઓની કે શાસ્ત્રોની સંપ્રેરણા છે. અહીં પણ સવ્યવહાર શબ્દનો જે ઉપયોગ કર્યો છે, તે સાપેક્ષ સદ્વ્યવહાર છે અર્થાતુ જેમાં સત્કર્મ અને સત્યની પ્રધાનતા હોય, તેમાં ઈચ્છાપૂર્વકના દોષ ન હોય અને સામાન્ય ભૂલ થતી હોય, તો તેમાં સવ્યવહારનો લોપ થતો નથી. કેટલાક રૂઢિગતભાવો અસવ્યવહારથી ભરપૂર હોય, તો ત્યાં પણ સવ્યવહારનો અભાવ છે. આ ગાથામાં પણ કહ્યું છે કે ગચ્છ અને મતના જે રૂઢિગત ભાવો છે, જે ન્યાયોચિત નથી, ત્યાં પણ સવ્યવહાર નથી. ત્યાં નહીં સવ્યવહાર'. સિદ્ધિકારે આ શબ્દ બહુ સમજીને મૂકયો છે. બધો રૂઢિવાદ અસવ્યવહાર જ છે, તેમ નથી પરંતુ તેમાં સદ્વ્યવહારનો અભાવ છે, તેમ કહીને સિદ્ધિકારે ત્યાં અસવ્યવહારની પ્રધાનતાનું આખ્યાન કર્યું છે. આ થયો વ્યવહારપક્ષ. હવે સિદ્ધિકાર ઉત્તરાર્ધમાં નિશ્ચયપક્ષની ત્રુટિનું પણ કથન કરે છે.
તે નિશ્ચય નહીં સાર – સિદ્ધિકાર કહે છે કે કદાચ વ્યવહાર સારો પણ હોય પરંતુ જો આત્મતત્ત્વનું જ્ઞાન કે ભાન ન હોય, તો તે પાણીના વલોણા જેવું છે.
સત્કર્મની દુકાન માંડી છે પરંતુ ત્યાં પણ પુણ્ય કમાવાની અને પુણ્યના ઉત્તમ ફળ પ્રાપ્ત કરી તેના ઉપભોગ કરવાનું લક્ષ હોય, તો આ સત્કર્મની દુકાનમાં સત્કર્મનો વ્યાપાર હોવા છતાં અને
. (૩૪૭)
SINESS