Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
થતું રહે છે. જેમ યોગ દ્વારા સ્કૂલ સંસ્કાર ઉત્પન્ન થાય છે, તેમ યોગથી પર એવી અધ્યવસાયજન્ય બુદ્ધિ પણ પુનઃ પુનઃ આવૃત્તિ થવાથી સંસ્કારને જન્મ આપે છે. આ બૌદ્ધિક સંસ્કારની ગ્રંથી એક પ્રકારે બુદ્ધિજન્ય ગાંઠ છે અને આ ગાંઠ ધીરે ધીરે મજબૂત થતી જાય છે. જેમાં વિચારની, તર્કની કે ન્યાયસંગત જ્ઞાનની ઉપેક્ષા હોય છે. જેમ કપડા ઉપર પડેલો રંગ ડાઘ ઉત્પન કરે છે, કોઈ માણસે આપેલી ગાળ સાંભળનાર માણસ ભૂલી શકતો નથી. તે જ રીતે આ કલંકિત થયેલી આગ્રહવાળી બુદ્ધિ ઉત્પન્ન થયેલી ગ્રંથીનું ઉલ્લંઘન કરી શકતી નથી, આવી ગ્રંથી રૂ૫ બુદ્ધિ ગચ્છનું બીજ બને છે. આવી ગ્રંથીવાળા, સમકક્ષાવાળા મનુષ્યો પરસ્પર એકત્ર થાય છે, ત્યારે ગચ્છનું એક સ્કૂલ રૂપ પ્રગટ થાય છે. જો આ ગ્રંથી સદ્ભાવોના આધારે ઉત્પન્ન થયેલી હોય, તો ગચ્છ સુઘડ હોય શકે છે. વરના પ્રાયઃ ગચ્છમાં મતાગ્રહનો જન્મ થાય છે. અહીં આપણા સિદ્ધિકારે પણ ગચ્છ સાથે મત શબ્દ મૂકયો છે.
ગચ્છ એ ભૌતિક સંગઠન છે પરંતુ તેમાં મતાગ્રહ આવવાથી બુદ્ધિ નિર્મળ રહી શકતી નથી. જેમ માખણમાં કીટુ ભરેલું છે, તેમ ગચ્છમાં મતાગ્રહ મેલરૂપે અસ્તિત્વ ધરાવે છે. આવો ઉત્પન્ન થયેલો ગચ્છ પોતાની અનુકૂળતાના આધારે અથવા આંતરિક વિષય-કષાયને સ્થાન આપી એક આચાર વ્યવસ્થા ઊભી કરે છે, જેમાં ભગવાન મહાવીરની કે જૈનદર્શનની કે અન્ય કોઈ ઉદાર શાસ્ત્રની, તે બધાની અવગણના કરવામાં આવે છે. જૈનદર્શનમાં અલગ અલગ નયનો આશ્રય કરી દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાલ અને ભાવના આધારે સમજી વિચારીને કર્મ કરવાની સલાહ આપી છે, પરંતુ તે ઉદારભાવોને કોરે કરીને એકાંતવાતનું અવલંબન કરી, એક પદ્ધતિને વિના વિચારે તીવ્ર મોહાત્મક ભાવે વળગી રહેવાની કે આસકિતભાવે આચરણ કરવાની જે પ્રથા છે, તે ભયંકર ગચ્છવાદ ઊભો કરે છે. આવી ગચ્છવાદની જે કર્મ પ્રણાલિ છે, ત્યાં સવ્યવહારનો અભાવ હોય છે. એટલે શાસ્ત્રકાર કહે છે કે “ત્યાં નહીં સવ્યવહાર'.
ત્યાં નહીં સવ્યવહાર – ત્યાં એટલે ક્યાં ? જ્યાં રૂઢિવાદની પ્રબળતા છે ત્યાં, ગચ્છવાદ અને મતવાદનો જ્યાં આગ્રહ છે ત્યાં. ત્યાં એટલે ગચ્છ દ્વારા ઉત્પન્ન થયેલા મતાગ્રહો અને તેણે ઊભા કરેલા હિંસાત્મક કે વિષય કષાયયુકત કહેવાતા ધર્મના તાંડવો. શાસ્ત્રકાર કહે છે કે ત્યાં સવ્યવહાર હોતો નથી. ગચ્છ અલગ છે અને ગચ્છવાદ અલગ છે. જેમ કોઈ કુટુંબ કે પરિવાર સુસંગઠિત હોય, તો તે ખરાબ નથી પરંતુ આખો પરિવાર કોઈ કુટિલ નીતિથી સંગઠિત થઈને દુર્વ્યવહાર પર ઉતારુ થાય, તો તે ઘાતક છે. તે જ રીતે ગચ્છ એક સામાન્ય સંગઠન છે. જ્યારે ગચ્છવાદ તે સામાજિક ભેદ ઊભા કરી, કષાયનું સેવન કરી વિવાદને જન્મ આપી, પરસ્પર વૈમનસ્ય ઊભું કરે છે અને જે ઉદ્દેશથી અર્થાતુ રાગ-દ્વેષને જીતવા માટે ગચ્છનો આધાર લીધો હતો, તે ગચ્છવાદ પુનઃ તીવ્ર રાગ-દ્વેષને જન્મ આપી શુદ્ધ સવ્યવહારનો નાશ કરે છે. એટલે જ આપણા સિદ્વિકાર કરૂણા દ્રષ્ટિથી કહે છે કે આવા ગચ્છવાદ કે મતવાદમાં સવ્યવહાર લુપ્ત થઈ જાય છે. જે ઘર શાંતિ કે વિશ્રાંતિ માટે હતું, તે જ ઘર હવે સ્વામીત્વના દાવા સાથે ઘોર ક્લેશનું કારણ બને છે, તેમ આ ગચ્છવાદ શાંતિરૂપી મંદિરનો વિનાશ કરી મંદિરને જ કલંકિત કરવાની તૈયારી કરે છે. ખરેખર ! ત્યાં સવ્યવહાર હોય જ ક્યાંથી?
(૩૪).
