Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ગાથા-૧૩૩.
ઉપોદઘાત – વ્યવહાર કહેવાથી વ્યવહારનું નિર્દોષ રૂપે પ્રગટ થતું નથી, તે જ રીતે નિશ્ચય માત્ર બોલવાથી નિશ્ચિયના બંને પાસા અભિવ્યકત થતા નથી. જેમ સિક્કાની બે બાજુ હોય છે, તેમ કોઈપણ ભાવના દ્વિવિધ રૂપ અસ્તિત્વ ધરાવતા હોય છે. માણસ કહેવાથી સમજવું ઘટે છે કે તે સજ્જન છે કે દુર્જન ? પાણી બોલવાથી સમજવું ઘટે છે કે પાણી નિર્મળ છે કે ગંદુ છે ? સામાન્ય નામમાં પદાર્થની અવસ્થા અને દુરવસ્થા, બંનેનો બોધ સાથે હોય છે. એટલે ઉપદેશ વખતે તેનું વિભાજન કરવું બહુ જ આવશ્યક હોય છે, આ ગાથામાં નિશ્ચય અને વ્યવહારનું વિભાજન કર્યું છે, અમે પણ તેનું વિભાજન કરશું.
પ્રસ્તુત ગાથામાં આ જાતના વિભાજનની સ્પષ્ટ અભિવ્યકિત કરી જ્ઞાન થયા પછી પણ જે શુભાશુભ ભાવો વર્તે છે તેમાં અશુભની વ્યાવૃત્તિ કરવા અને જે શુભ કર્મ થાય છે તેનો આદર કરવા સાધક આત્માએ સમજણ રાખવી ઉચિત છે, ગાથામાં સરળ શબ્દોમાં તવિષયક સમજણ આપી છે.
ગચ્છમતની જે કલ્પના, તે નહિ સવ્યવહાર; ભાન નહિ નિજરૂપનું, તે નિશ્ચય નહિ સાર I ૧૩૩ II
ગચ્છમતની જે કલ્પના. જૈનશાસ્ત્રોમાં નિષેધાત્મક શૈલીથી ઉપદેશ આપવાની પ્રથા છે, તે રીતે આ ગાથામાં જે સદ્વ્યવહાર નથી તેનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. ગાથાના શબ્દોથી સ્પષ્ટ થાય છે કે વ્યવહાર બે પ્રકારના છે. (૧) સદ્વ્યવહાર અને (૨) અસવ્યવહાર.
સવ્યવહારનો સીધો સંબંધ સત્કર્મ સાથે જોડાયેલો છે પરંતુ જેમાં સદ્ અસહ્નો વિચાર ન હોય ફકત પોતાની માન્યતાના આધારે આચાર-વિચારની સ્થાપના કરી હોય અથવા સત્કર્મની મર્યાદારહિત કોઈ રૂઢિ કે ગચ્છ–મતથી સંબંધિત હોય તેવા અનુપયુકત અયોગ્ય આચરણને સવ્યવહાર માની તેનો આગ્રહ રાખવામાં આવે, તો શાસ્ત્રકારનું મંતવ્ય છે કે ગચ્છ અને મતના આધારે નિષ્પન્ન થયેલા આચાર-વિચારને સવ્યવહાર ન કહેવા જોઈએ. અહીં જે સવ્યવહાર નથી તેનો સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ કર્યો છે.
ભારતના સંપ્રદાયોમાં શાસ્ત્રોના આધારે કે માન્યતાના આધારે હિંસાવાદ, માયાવાદ કે એવા કોઈપણ ત્રાસદાયક આચરણો વિશાળ પ્રમાણમાં અસ્તિત્વ ધરાવે છે અને સંપ્રદાયના આગ્રહથી વિષય-કષાયનું પોષણ કરવામાં આવે છે પરંતુ આધ્યાત્મિક દ્રષ્ટિએ મોહપ્રણિત, કષાયપ્રણિત કે મોદાદિ આસકિતથી થતાં ભોગાત્મક કર્મ હોય, તો તે કર્મોને વ્યવહાર કહી ન શકાય. જે કર્મના મૂળમાં કષાય છે તે કર્મ અશુભકર્મ છે અને અશુભ યોગ પાપબંધનનું કારણ બને છે. ગચ્છનો આગ્રહ કે કોઈ મત માન્યતા પાપકર્મોને ઉજળા કરી શકતા નથી. કોલસાને ધોવાથી ઉજળો થતો નથી. તેમ માન્યતાને આધારે કર્મો સત્કર્મો થતાં નથી અને તેનો વ્યવહાર પણ સવ્યવહાર થતો
૩૪૨),
