Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
સ્થાપના કરી છે. આત્મસિદ્ધિશાસ્ત્ર આધ્યાત્મિક ગ્રંથ હોવા છતાં વ્યવહારિક નીતિમાર્ગનું અનુસરણ પણ એટલું જ મહત્ત્વપૂર્ણ છે, એમ સૂચવે છે.
ગાથા ઉભયપક્ષ ઉપર બરાબર વજન રાખી બંનેની આવશ્યકતા સૂચવે છે છતાં પણ આપણે એક ગૂઢ રહસ્ય ધ્યાનમાં રાખીએ.
વ્યવહાર અને નિશ્ચય સાથે હોવા છતાં બંનેનું મૂલ્ય સમાન નથી. નિશ્ચય એ આધ્યાત્મિક દૃષ્ટિએ ઘણું મૂલ્યવાન જ્ઞાનથન છે. જ્યારે વ્યવહાર બાહ્ય દૃષ્ટિએ મૂલ્યવાન છે પરંતુ અંતરંગમાં વ્યવહાર અલ્પ મૂલ્યવાન છે. સોનામાં જડેલું મોતી સોનાની સાથે રહે છે છતાં બંનેનું મૂલ્ય બરાબર નથી. મોતીનું મૂલ્ય ઝવેરાતની કક્ષામાં જાય છે, જ્યારે સોનાનું મૂલ્ય ધાતુની કક્ષામાં જાય છે. મોતીને રાખવા માટે સોનું આધારભૂત બન્યું છે પરંતુ આધાર હોવા છતાં તે આધેય જેટલું મૂલ્ય ધરાવી શકતું નથી અને સોના વગર મોતી પણ નિરાધાર છે. એટલે અધિકરણની દૃષ્ટિએ સોનુ પણ ઘણે અંશે મૂલ્યવાન છે. આ ઉદાહરણથી સ્પષ્ટ થાય છે કે નિશ્ચય અને વ્યવહાર સાથે હોવા છતાં મૂલ્યની દૃષ્ટિએ પોતપોતાનું સ્વતંત્ર મૂલ્ય ધરાવે છે. નિશ્ચય તે આધ્યાત્મિક હીરો છે અને વ્યવહાર તે સાંસારિક સ્વર્ણ છે. જ્યારે કુવ્યવહાર તે કથીર જેવું છે... અસ્તુ. અહીં આપણે બંનેના સાથે રહેવાનું માર્મિક વિવેચન કર્યા પછી અને તેનું મૂલ્યાંકન ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારે કરીને ગાથાનું રહસ્ય પૂર્ણ કરીએ.
આઘ્યાત્મિક સંપૂટ : ગાથામાં નિશ્ચય અને વ્યવહારની સ્થાપના હોવા છતાં તેનો આધ્યાત્મિક સંપૂટ નિરાળો છે. પરોક્ષભાવે એ કથન સ્પષ્ટ થાય છે કે નિશ્ચય અને વ્યવહાર, તે બંને એક પ્રકારની દૃષ્ટિ છે પરંતુ તે બંને દૃષ્ટિનો દૃષ્ટા નિરાળો છે. તે દૃષ્ટિનો સ્વામી હોવા છતાં દૃષ્ટિથી પરે નિશ્ચયાતીત કે વ્યવહારાતીત છે. જ્યાં અનંતનો ઉદ્ભવ થશે, ત્યાં આ શાંત સૃષ્ટિ પોતાનું કાર્ય પૂરું કરી જીવને અનંતનું અવગાહન કરાવશે. રવીન્દ્રનાથ ટાગોર જેવા વિશ્વકવિ પણ સહજ ભાવે કહી ગયા છે કે જ્યારે મારી કાવ્યકળા ઉત્કૃષ્ટ બિંદુ પર પહાંચી, ત્યારે હું સસીમમાંથી અસીમમાં ચાલ્યો ગયો, તો ખરેખર ! આ બંને દૃષ્ટિ જીવને એક સીમાના ઉત્કૃષ્ટ બિંદુ સુધી લઈ જઈ અસીમના દર્શન કરાવે છે, અસીમનું અવગાહન કરાવે છે. તારમાં બંધાયેલો પતંગ તાર તૂટી જવાથી અનંત આકાશમાં ઊડી શકે છે, તેમ દૃષ્ટિ રૂપી દોરીથી મુકત થયેલો જીવ અનંત સ્વરૂપનો આનંદ લઈ શકે છે. ગાથાએ બંને દૃષ્ટિની સ્થાપના કરી હૃષ્ટાને સમજવાનો ઈશારો કર્યા છે પરંતુ તેનાથી આગળ જવાના માર્ગનો અવરોધ કર્યા નથી. આ અવરોધનો અભાવ તે જ આ ગાથાનો આધ્યાત્મિક સંપૂટ છે.
ઉપસંહાર : અત્યાર સુધી આત્મસિદ્ધિશાસ્ત્ર ભિન્ન ભિન્ન દૃષ્ટિકોણથી આત્મતત્ત્વની વિવેચના કરવામાં તત્પર હતી પરંતુ પાઠક એકાંતવાદી ન બને, તે બાબત સ્પષ્ટ માર્ગદર્શન કરવાની આવશ્યકતા હતી. શાસ્ત્રકાર સમજે છે કે નિશ્ચય અને વ્યવહાર તે જ્ઞાનની સાચી સમતુલા છે. આ સમતુલાનું ઉલ્લઘન ન કરવું, તે અમારું સ્પષ્ટ ધ્યેય છે, તેથી આ ગાથામાં આત્મસિદ્ધિનું કથન કેટલું વ્યાપક છે અને બંને રીતે જ્ઞાનમાર્ગ અને વ્યવહારમાર્ગનું અવલંબન કરે છે, તેનો
(૩૪૦)
